Mów do baby święte słowa..

70

MÓW DO BABY ŚWIĘTE SŁOWA …

P

an Walenty Kowalski, znakomity organista przy kościele św. Trójcy w Będzinie, znany był w mieście i okolicy nie tylko z tego, że pięknie grał na organach i ładnie śpiewał wspaniałym barytonem, ale również z tego, że był wesołym gawędziarzem i czasem dla zabawy robił ludziom – niewinne zresztą – kawały. Nigdy się – broń Boże – nie upijał, ale od czasu do czasu lubił zajrzeć do gospody pana Golczyka w rynku, na sycony miodek, który nazywał „będzińskim nektarem” i wówczas rozgrzany tym „nektarem” bawił otaczające go grono będzińskich mieszczan i panów szlachtę, jaka często do gospody zachodziła. Raz, a było to w wigilię

71

Bożego Narodzenia, z powodu większej ilości spożytego przy wigilijnej wieczerzy miodku, a może i wina, byłby się okropnie naraził księdzu proboszczowi Hachulskiemu, ale w porę uratował go przyjaciel, znakomity bas w kościelnym chórze – Grzegorz Wróbel. W czasie jutrzni – przed pasterką – pan Walenty siedział przy organach otoczony swoimi chórzystami w oczekiwaniu, aż się jutrznia skończy, aby huknąć na organach radosną kolędę na rozpoczęcie pasterskiej Mszy Świętej. Widocznie wypite przy wieczerzy trunki spowodowały, że się nieco zdrzemnął, a kiedy jutrznia się skończyła, w kościele zapanowała na chwilę cisza. Zdziwiony celebrant spojrzał na chór, ale wówczas przytomny Wróbel szarpnął za ramię Kowalskiego i szepnął mu do ucha przyciszonym basem: „Rżnij Walenty „Bóg się rodzi” - pasterka się rozpoczyna”.

Pan Walenty natychmiast oprzytomniał i za chwilę wspaniała kolęda potężnie zabrzmiała w murach świątyni i popłynęła przez otwarte drzwi z kościelnego wzgórza na miasto.

Był pan Kowalski, pracując kilka lat w Będzinie, związany z parafią i miastem, w którym miał sporo przyjaciół wśród patrycjuszy miejskich, bo wówczas mieszczaństwo będzińskie dzieliło się na patrycjuszy (famatus – sławetny) i uboższych mieszczan (z tytułem civis – obywatel), ale

72

marzeniem jego było, żeby się zainstalować w Czeladzi. To pragnienie wynikało z tej racji, że w kościele czeladzkim znajdowały się wspaniałe organy równe tym, jakie posiadały jeszcze tylko trzy, względnie cztery kościoły w Polsce. Toteż często w wolnych chwilach wymykał się pan Walenty do Czeladzi, aby tam - za zgodą oczywiście proboszcza Krupińskiego – pograć sobie na czeladzkich organach. Bo pan Kowalski kochał muzykę i podobno nawet komponował jakieś piosenki, a muzyka organowa do tego stopnia go frapowała, że pewnego razu w czasie lata, wybrał się do odległego Leżajska, aby tam zagrać na sławnych leżajskich organach. Po różnych dyplomatycznych zabiegach udało się panu Walentemu namówić czeladzkiego kolegę, że za zgodą obu proboszczów zamienili miejsca pracy i uszczęśliwiony Kowalski osiedlił się w Czeladzi. Do czeladzkiej parafii należało sporo łąk i uprawnej ziemi po obu stronach Brynicy, którą użytkowali plebani, organista i kościelny. Walenty podziękował za przydzielony mu kawał ornej ziemi, gdyż – będąc kawalerem – nie miał możliwości prowadzenia gospodarstwa rolnego, a poprosił tylko o łąkę, jaką otrzymał między Czeladzią a Milowicami. Zbierane przez dwu gospodarzy z tej łąki siano dawało mu trochę dochodu w postaci nabiału i mięsa, jakie za to siano otrzymywał.

Pewnego razu, w piękne majowe popołudnie, wybrał się Kowalski do milowickiej karczmy na porcję flaczków z majerankiem, bo prowadzący tę karczmę pan Bereszko, podobno szlachcic litewski, umiał flaczki tak wspaniale przyrządzać, że słynęły na cała okolicę i ściągały do pana Bereszki mnóstwo gości.

Kroczył sobie pan Walenty pomału polną drogą do Milowic w pobliżu należącej do niego łąki. Nagle stanął oburzony, bo zobaczył że na jego łące pasie się jakaś dorodna krowa. Pobiegł w stronę spokojnie konsumującej trawę krasuli, która miała na rogach długi powróz, a na jego końcu wlókł się dosyć duży, zaostrzony kołek, jaki intruzka wyrwała z ziemi. W pobli-

73

żu, po drugiej stronie drogi, już nie na łące organisty, pasły się przywiązane długimi powrozami do wbitych w ziemię kołków dwie inne krowy. Podenerwowany Kowalski złapał wlokący się po trawie sznur i ściągnął lekko opierające się bydle na drogę. Zastanawiał się chwilę co z krową zrobić, a potem zaczął ją prowadzić w stronę Czeladzi. „Uciekły mi dzisiaj pyszne flaczki u Bereszki, lecz za to mam krowę – mruknął do siebie – wprawdzie ona nie moja, ale od właściciela otrzymam należność za szkodę, jaką mi wyrządziła” Wielką sensację wywołał w Czeladzi pan organista prowadzący w stronę plebanii piękną krowę. „Zająłem ją – tłumaczył towarzyszącej mu gawiedzi – bo mi kawał łąki wyżarła”.

Przyprowadził krasulę na dziedziniec przed plebanią, gdzie miał na pięterku swoje mieszkanie i wesoło rozmawiał ze zgromadzonymi tu ludźmi, którzy przewidywali jakąś ciekawą sensację, tak pożądaną w małym mieście. I rzeczywiście, wkrótce ich przewidywania się ziściły.

W tym czasie, kiedy organista dochodził z krową do Czeladzi, na pastwisko przybiegła Nastka – służąca w Milowicach u Kubasikowej, aby pasące się krowy przyprowadzić do zagrody. Ku swojemu przerażeniu dziewczyna zobaczyła, że jej krowy brakuje, a po wyrwanym kołku tylko dziura w ziemi pozostała. Wnet podbiegło do niej paru chłopaków, którzy w pobliżu paśli swoje bydło i powiedzieli, że krasulę pognał organista do Czeladzi, bo się pasła na jego łące. Zapłakana Nastka wróciła do zagrody i opowiedziała pani Kubasikowej, która przed chwila wróciła od swojej rodziny z Łagiszy, o tym co się wydarzyło. „Czemu ścierwo krów na pastwisku nie pilnowałaś?” – zawołała rozgniewana gospodyni rozglądając się za jakimś kijem, żeby biedną dziewczynę ukarać.

74

„A bo mi pani gospodyni kazała krowy do kołków przywiązać - mówiła, łkając Nastka – a ja miałam gnój z chlewa wyrzucić i wyporządzić strych w chałupie i to zrobiłam”.

Kubasikowa ochłonęła nieco z gniewu, pomyślała chwilę i zadysponowała: „Leć do stajni, niech Wojtek zaprzęga kasztanka do wózka, bo zaraz muszę jechać do Czeladzi”.

Ucieszona dziewczyna, że obeszło się bez bicia, pędem wybiegła z chałupy, a tymczasem Kubasikowa z powrotem ubrała wyjściową suknię, którą zdążyła już zdjąć po powrocie z Łagiszy i wyrzucając sobie w myślach, że za długo u rodziny bawiła, wyszła przed chałupę. Za chwilę zajechał drugi jej służący – trochę głupawy Wojtek – wózkiem zaprzężonym w ładnego konika; Kubasikowa zgrabnie wskoczyła na wózek i popędziła w stronę Czeladzi.

Pani Kubasikowa szanowaną była w Milowicach, a nawet w Czeladzi, bo z zaściankowej szlachty osiadłej w Łagiszy się wywodziła. W Gołonogu na odpuście poznała Bolka Kubasika z Milowic i mocno się w nim, z wzajemnością, zadurzyła. I nic dziwnego, bo Bolek był ślicznym chłopakiem.

Niezbyt wysoki, ale krępej budowy brunet, poza tym zawołany tancerz, a w zwadzie groźny zabijaka. Lubiany był w całej okolicy, a okoliczne dziewczyny po prostu za nim szalały, ale Bolek grzeczny był dla dziewczyn, prawił im komplementy, ale z żadną bliżej się nie zadawał. Dopiero poznana na odpuście piękna Kasia z Łagiszy głęboko wpadła mu w serce i powiedział sobie: „Ta albo żadna”.

Bardzo energiczna i rezolutna Katarzynka, jak ją ogólnie nazywano, która też się w Bolku zakochała, po którymś z nim spotkaniu oświadczyła rodzicom, że popełni mezalians i wyjdzie za Bolka Kubasika, mimo że Bolek z chłopskiej rodziny się wywodzi.

75

Nie podobała się ta decyzja rodzicom Kasi, bo chociaż na niewielkim kawałku ziemi w Łagiszy gospodarowali, ale herb ojca ładnie oprawiony wisiał na ścianie, a obok pod ryngrafem Matki Boskiej Częstochowskiej skrzyżowana karabela, która podobno jeszcze w wiedeńskiej potrzebie uczestniczyła, więc sprzeciwiali się temu małżeństwu mimo, że Bolek posiadał w Milowicach bardzo ładne gospodarstwo. Był on jedynakiem, gospodarzył przy pomocy starej ciotki Stoleckiej, która ze zubożonej szlachty się wywodziła, a poza tym matka Bolka – czeladzianka, pochodziła z mieszczańskiej rodziny, czyli Bolek nie był całkiem chłopem i to zadecydowało, że rodzice Kasi na ślub zezwolili. Ślub odbył się w będzińskim kościele, a uczta weselna w Łagiszy cały tydzień trwała. Młoda gospodyni w Milowicach energicznie zabrała się do roboty. Odnowiła całą chatę, założyła przy niej piękny ogródek kwiatowy i z posagu dokupiła trzecią krowę.

Wyprodukowane masło i ser – przyjęta do służby Nastka – co tydzień do Będzina odnosiła, gdzie byli stali odbiorcy tych produktów, które młodej gospodyni sporo grosza przyniosło. Bolek z uśmiechem spoglądał na gospodarcze posunięcia młodziutkiej żony, a dosyć despotyczna ciotka Stolecka, po krótkim czasie bez szemrania spełniała wszystkie jej polecenia.

Po roku urodził im się syn lecz szczęście rodzinne nie trwało długo.

Po przepędzeniu Prusaków z tych terenów i powstaniu Księstwa Warszawskiego Bolek, którego zawsze do wojaczki ciągnęło, rozpoczął wojowanie. Najpierw zaciągnął się do ochotników, którzy pod wodzą Koszembora chcieli Śląsk Prusakom odebrać. Po zaciętej bitwie z Prusakami w Mysłowicach, kiedy na skutek intryg pruskich nie udało się wciągnąć Ślązaków do tej akcji, Koszembor wycofał się za Brynicę i rozpuścił swój oddział. Czeladzianie wówczas na własną rękę napadli na Michałkowice i Bańgów, poturbowali tam służbę niemiecką hrabiego Donnersmarcka i odebrali swoje grunta – Bolek bardzo czynny był w tej wyprawie. Następnie, kiedy będąc w Będzinie słyszał jak patriotyczny rabin będziński

76

– Jakub Natan – nawoływał, żeby wstępować do formującego się w Księstwie Warszawskim wojska, pożegnał zapłakaną Katarzynkę i półrocznego bobasa i z paru kolegami z Milowic i Czeladzi, trochę markotny, powędrował do Siewierza, gdzie robione były zaciągi do wojska. W Siewierzu zaciągnął się do szwoleżerów i powędrował z nimi w świat.

Długo Katarzynka nic o swoim Bolku nie słyszała, dopiero po kilku miesiącach, kiedy wrócił do Czeladzi jeden ranny żołnierz z Legii Nadwiślańskiej, dowiedziała się, że Bolek pod wodzą Napoleona wojuje gdzieś w dalekiej Hiszpanii. Po przepłakaniu paru nocy – z tęsknoty za ukochanym mężem – Katarzynka zamówiła parę mszy św. w czeladzkim kościele w intencji szczęśliwego powrotu męża, a następnie zabrała się energicznie do pracy w gospodarstwie. Do pomocy prócz Nastki zaangażowała trochę ułomnego, ale bardzo pracowitego Wojtka i ze zdwojoną energią zaczęła gospodarować, toteż jej gospodarstwo za najlepsze w Milowicach uchodziło. Pracę na swoim gospodarstwie ułatwiało jej to, że jako szlachcianka zwolniona była od obowiązującej w tym czasie pańszczyzny, co jej zagwarantowali właściciele Milowic – Błeszczyńscy, od których potem parę morgów uprawnej ziemi wykupiła.

Teraz jadąc do Czeladzi myślała jak ma podejść Kowalskiego, żeby względnie niskim kosztem wykupić od niego swoją ulubioną Krasulę. „Ostatecznie pójdę do księdza Krupińskiego, on mi pomoże” – mruknęła do siebie, gdyż proboszcza znała dobrze, bo często u niego msze św. za szczęśliwy powrót męża zamawiała.

Już z daleka dostrzegła, że przed plebanią stoi gromadka ludzi, a między ludźmi jest jej krowa i rozprawiający organista. Musiał on coś wesołego do otaczających go mężczyzn opowiadać, bo wszyscy głośno się śmiali.

Między czeladzianami było nawet paru mieszczan będzińskich, którzy z jarmarku w Bytomiu do Będzina wracali. Katarzynka szybko zeskoczyła z bryczki i podeszła do organisty z pozdrowieniem bożym.

77

„Na wieki wieków!” – zawołał Kowalski- „Witam piękną panią Katarzynę. Co za szczęśliwy traf panią do nas sprowadza?” „Przyjechałam po moją krowę, którą pan organista zajął na swojej łące” – powiedziała Kubasikowa. „O! Ta krowa już jest moją, bo mi pół łąki wyżarła” – odparł poważnie Kowalski mrugając okiem do otaczających go mężczyzn.

Kubasikowa oniemiała ze zdziwienia, a po chwili nieco podniesionym głosem zawołała: „Niech pan nie żartuje, to jest nie pańska tylko moja krowa, a za zjedzoną przez nią trawę chętnie wynagrodzę”. „Dignum et justum est, żeby krowa do mnie należała, bo się na mojej łące pasła” – powiedział zaciskając wargi organista. „Co mi pan łaciną głowę zawraca” – zawołała poirytowana kobieta. – To jest moja krowa, a za tę jej gościnę na pańskiej łące zaraz panu zapłacę, tylko niech pan powie ile się panu należy?”.

Ubawieni mieszczanie z uśmiechem obserwowali co się dalej będzie działo, a stary pan Konieczny szepnął do organisty: „Niech pan obliczy, panie Kowalski za ile groszy krowa pani Kubasikowej trawy pańskiej wyjadła, żeby kobiecina mogła zapłacić i odebrać swój dobytek”.

Kowalski jakby nie słyszał słów Koniecznego, bo zawołał do Kubasikowej: „Pani Kubasikowa, gratias agamus Domino Deo nostro, że w porę na łąkę zaszedłem, jakby się krowa dłużej pasła to zniszczyłaby mi całą łąkę i musiałaby pani do krowy jeszcze dopłacić! Ale i tak za to, co zeżarła słusznie już ona do mnie należy”. „Co pan takie głupstwa opowiada - krzyknęła podenerwowana Katarzynka – krowa jest moja i wydrzeć jej sobie nie pozwolę!”.

78

Pan Kowalski nie przejmując się wybuchem zdenerwowanej kobiety powiedział spokojnie do otaczających go ludzi: „Mów do baby święte słowa, ona mówi moja krowa”.

„Bo moja, nie pańska!” – już prawie krzyczała rozgniewana Kubasikowa.

W czasie sprzeczki wyszedł z ogrodu – z brewiarzem w ręce – proboszcz Krupiński. Przystanął, obrzucając zdziwionym wzrokiem trzymaną przez organistę na powrozie krowę, panią Kubasikową i otaczającą ich gromadkę mężczyzn, którzy na widok nadchodzącego proboszcza poodkrywali głowy. „A cóż tu się stało?” - zapytał zwracając się do pana Kowalskiego uśmiechnięty kapłan.

Kiedy Kubasikowa na spółkę z organistą, dosyć chaotycznie wyjaśnili przyczynę niezwykłego przed plebanią zgromadzenia, a Katarzyna pod-

79

kreśliła, że pan Kowalski po łacinie chciał ją przekonać, że krowa do niego należy; proboszcz najpierw zaczął się serdecznie śmiać, a potem pojednawczo powiedział: „Pogódźcie się państwo – myślę panie Walenty, że o trochę zjedzonej przez krowę trawy nie będziecie się prawować”. „Kiedy pan organista mówi, że to jego krowa” – powiedziała z żalem kobieta. „No moja, bo ją trzymam na powrozie, ale jak powróz oddam pani Kubasikowej to krowa znowu stanie się jej własnością – zauważył poważnie pan Kowalski - co niniejszym z przyjemnością czynię” - dodał kłaniając się szarmancko i oddając powróz zdziwionej i uradowanej Katarzynce. „A ile mam panu organiście za zrobioną przez moją Krasulę szkodę zapłacić?” – zapytała z uśmiechem pana Katarzyna. „Żadnej zapłaty od pani nie wezmę pani Katarzyno, bo nie będę krzywdzić żony polskiego żołnierza, który gdzieś na krańcach świata krew za Polskę przelewa. Z tym przywłaszczeniem krowy to był żart, za który serdecznie przepraszam, bo się waćpani trochę poirytowała. Tylko zastrzegam sobie, jak będę w Milowicach, kubek kwaśnego mleka do wypicia, ale tylko od tej niecnoty, która mi chciała całą łąkę dokumentnie skonsumować; co zjadła, to swoim mlekiem odda i wszystko będzie w porządku”.

Ukłonił się na pożegnanie uszczęśliwionej Katarzynce, która ucałowała ręce księdza i wsiadła na swój wózek, do którego już Wojtek Krasulę powrozem przywiązał.

Powoli rozchodzili się ubawieni tym wydarzeniem widzowie, powtarzając ze śmiechem i upodobaniem powiedzenie pana Kowalskiego: „Mów do baby święte słowa, a ona mówi – moja krowa”.

To powiedzenie rozeszło się wkrótce po całej okolicy z przyjemnością mówione przez mężczyzn. Szczególnie używane bywało w wypadku,

80

gdy jakiś lekko podchmielony małżonek wracał w niedzielę wieczorem spóźniony do domu, a groźna małżonka nie przyjmowała usprawiedliwienia, że był na nieszporach „które akurat dzisiaj dłużej trwały”, wówczas zgnębiony żonkoś machał z rezygnacją ręką i mruczał: „Mów do baby święte słowa, a ona mówi – moja krowa”.

Również powiedzenie Wróbla do drzemiącego na chórze Kowalskiego: „Rżnij Walenty, Bóg się rodzi” stało się w okolicy przysłowiem, kiedy się kogoś chciało do szybkiego działania poderwać.

Pozostały więc po panu Kowalskim powiedzonka, które czasem można jeszcze dzisiaj usłyszeć.

Pani Kubasikowa doczekała się powrotu swojego Bolka, który wrócił do kraju w żałobnym orszaku prowadzącym do Polski zwłoki poległego w bitwie pod Lipskiem księcia Józefa Poniatowskiego. Nie miała piękna Katarzynka zbyt szczęśliwego pożycia ze swoim Bolkiem, bo kiedy wybuchło powstanie listopadowe pognał Bolek w szeregi powstańcze. Brał udział w powstaniu jako wachmistrz w dywizji jazdy generała Skarżyńskiego w drugim pułku ułanów należącym do brygady bohaterskiego gen.

Kickiego, pod którego dowództwem uczestniczył w kilku bitwach i potyczkach. Po upadku powstania znalazł się na emigracji we Francji, a po paru latach wrócił do Milowic. Przez cały czas wojowania Bolka Katarzynka energicznie i skutecznie – przy pomocy syna – gospodarowała.

Pan Kowalski od czasu do czasu wracał do Milowic, zaprzyjaźnił się serdecznie z Bolkiem i podkreślał, że odwiedza „swoją” Krasulę, nawet wówczas kiedy już Krasuli od dawna na świecie nie było.