NL
TENTOONSTELLING
RIA PACQUÉE THEY ARE LOOKING AT US, WE ARE LOOKING AT THEM 25.05–22.09.2019
RIA PACQUÉE THEY ARE LOOKING AT US, WE ARE LOOKING AT THEM 25.05 – 22.09.2019 Het Middelheimmuseum presenteert recent en nieuw werk van de Antwerpse kunstenaar Ria Pacquée. Zij werkte al eerder met het museum samen, maar krijgt nu een grote solotentoonstelling. Voor het eerst wordt het werk van Ria Pacquée, gekend als performancekunstenaar, getoond in de context van de hedendaagse beeldhouwkunst en waagt zij zich aan sculpturale installaties in openlucht. De presentatie toont installaties, videowerken en performances, de meeste specifiek voor deze tentoonstelling gecreëerd. Een tiental jaar geleden wil Ria Pacquée een nieuwe weg inslaan en begint zij de mogelijkheid te onderzoeken om sculpturen te maken. Dat het geen traditionele beeldhouwpraktijk wordt, is snel duidelijk. Langzaam ontwikkelt ze een groep sculpturale installaties, gebaseerd op gevonden materiaal uit de publieke ruimte. Ze is gefascineerd door de manieren waarop mensen die ruimte gebruiken en de objecten die dat gebruik voortbrengt, zoals een megafoon aan een paal of een geïmproviseerd verkoopstandje. Ze wil geen nieuwe vormen creëren: ze interpreteert wat ze ziet in vluchtig maar uiterst precies werk. Haar installaties laten ons kijken naar onze omgeving en naar onszelf, zoals ook haar videowerken en performances dat doen. Pacquée ontrafelt de mechanismen in onze samenleving en doet ons nadenken over de systemen die wij elke dag onbewust toepassen, over wie wij zijn en over hoe wij onze identiteit en onze realiteit vormgeven. Bezoekers krijgen ook de kans om Ria Pacquée live aan het werk te zien. Niet alleen doet zij in juli en augustus vier performances: in juni is zij dagelijks in het park aanwezig. Het eilandje
in de parkvijver wordt een maand lang haar werkruimte, waar ze acties bedenkt en uitvoert. Nooit eerder was een kunstenaar zo lang aanwezig in het museum.
in vraag te stellen, zoekt ze naar verbindingen. Daarbij is het niet-westerse een belangrijke focus geworden: vertrekkend van observaties in haar eigen straat (de migratieachtergrond van veel Antwerpenaren) heeft ze het reizen naar Afrika, het Midden-Oosten en Azië als een artistieke strategie ontwikkeld. Het gebruik van elementen uit andere culturen (culturele toe-eigening) is voor Pacquée geen inhoudsloos kopiëren, maar een zoektocht naar gelijkenissen en verbindingen. Het is voor haar een fundamentele manier om tot uitwisseling tussen verschillende culturen te komen. Ze zoekt actief de verrijking van het contact met de ander en het andere op.
Pacquée nodigt ook gasten uit. In de expo kom je een werk tegen van Joëlle Tuerlinckx en in juli en augustus staan performances op het programma van Suchan Kinoshita, Tsubasa Hori, Lilibeth Cuenca Rasmussen en Minja Gu. Daarnaast gaat haar werk in dialoog met werk uit de collectie van het Middelheimmuseum van Luc Deleu, John Körmeling en Louise Lawler.
IDENTITEIT ALS CENTRAAL THEMA Het werk van Ria Pacquée is poëtisch, gelaagd en snijdt uiteenlopende thema’s aan. In deze tentoonstelling onderzoeken zij en curator Pieter Boons het belang en de rol van het thema identiteit in haar kunst. Daarbij onderscheiden ze drie invalshoeken: de artistieke identiteit, de culturele identiteit en de fysieke identiteit. DE ARTISTIEKE IDENTITEIT
DE CULTURELE IDENTITEIT
De artistieke identiteit van Ria Pacquée wordt gekenmerkt door non-conformisme: ze gaat haar eigen weg, los van verwachtingen van kunstwereld of publiek. Eigenzinnig en autonoom stelt ze haar artistieke identiteit steeds weer in vraag, vanuit een wil om haar artistieke praktijk continu te voeden. Ze werkt alleen, maar gaat ook in dialoog: de solotentoonstelling die geen solo is. Ze is performancekunstenaar, maar maakt evengoed foto’s, video’s en sculpturale installaties: de performer die ook beeldhouwer wordt. Ze toont haar werk zowel in als naast het officiële kunstcircuit: met één been binnen en met één been buiten. Ze doet performances, maar richt ook onze blik op objecten en situaties uit de publieke ruimte: de kunstenaar is aanwezig en afwezig. Volgens Ria Pacquée is identiteit een open en bijgevolg veranderlijke constructie in dialoog met de buitenwereld. Deze visie verklaart het vrije gebruik van diverse culturele elementen in haar oeuvre. Door grenzen tussen mannen en vrouwen, het religieuze en het seculiere, het Oosten en het Westen …
DE FYSIEKE IDENTITEIT
Het lichaam speelt een belangrijke rol in de werken van Ria Pacquée. Het is haar expressiemiddel, in de traditie van de figuratieve beeldhouwkunst waarin het menselijk lichaam eveneens centraal staat. Ze ontwikkelt met haar lichaam een universeel beeld waartoe ieder van ons zich kan verhouden. Als zij zelf in beeld verschijnt, is dat in vermomming of als een abstracte representatie van zichzelf of de ‘ander’ en dus potentieel van ieder van ons. In dat opzicht is haar werk persoonlijk noch onpersoonlijk. Man, vrouw en alles daartussen kan zich erin herkennen. Hetzelfde geldt voor de menselijke interacties en situaties die ze in beeld brengt. Het gaat niet over haar maar over ons.
THEY ARE LOOKING AT US, WE ARE LOOKING AT THEM: Als ze op reis iets ziet wat ze niet kan fotograferen of filmen, probeert Pacquée soms het gevoel bij te houden door een korte notitie. De titel van deze tentoonstelling is zo’n notitie, van een reis door Jemen. Als westerse vrouw val je daar behoorlijk op tussen de gesluierde vrouwen: jij kijkt naar hen en zij kijken naar jou. Maar wij kijken allemaal naar elkaar: verschillende generaties, culturen, genders, godsdiensten, beroepen. Op straat, op de tram, op een feestje, op sociale media. Het beeld
→
→
is ook van toepassing op performance, waarbij kunstenaar en toeschouwer naar elkaar kijken. We definiëren onszelf in het contact met de ander en tegelijk zijn we door dat contact niet meer dezelfde als daarvoor. De kunstwerken van Ria Pacquée zijn dus nooit conclusies, maar altijd uitnodigingen.
BIOGRAFIE RIA PACQUÉE RIA PACQUÉE IS EEN PERFORMER
Ria Pacquée (°1954, Merksem) begint met het ontwikkelen van performances in het midden van de jaren zeventig, wanneer deze nieuwe kunstvorm ook in België furore maakt. Ze is jong, heeft geen kunstopleiding gevolgd, maar de performance raakt een gevoelige snaar: het is iets wat ze aanvoelt en begrijpt. De vrijheid van het ongrijpbare spreekt haar aan. Spontaan doet ze haar eerste actie: ze staat 12 uur lang te wachten aan de eindhalte van een Antwerpse tram. Ze wordt snel een vertrouwd gezicht in de Antwerpse kunstscène, maar is bijvoorbeeld ook actief in Parijs en New York. De performances in haar eerste periode zijn heel fysiek: ze verkent de grenzen van haar lichaam. In de jaren tachtig en het begin van de jaren negentig treden twee personages op de voorgrond: ‘Madame’ en ‘It’. In deze werken wordt fotografie steeds belangrijker. De periode die daarop volgt, staat in het teken van lange wandelingen in binnen- en buitenland waarop Pacquée de omgeving vastlegt in foto-, video- en geluidsopnamen: de streetramblings. De link met performance zit in de lichamelijke activiteit van het wandelen, observeren en registreren, en in de aandacht voor de houding en handelingen van de mensen voor haar lens. Haar huidige werk bestaat uit foto’s en video’s op basis van streetramblings, installaties die hieruit voortkomen, en opnieuw fysieke performances.
De performances van Ria Pacquée hebben geen script en ze worden niet gerepeteerd, maar er gaat wel voorbereiding aan vooraf. Dat neemt niet weg dat tijdens de performance intuïtie en toeval een grote rol spelen. De vluchtigheid van de kunstvorm spreekt haar net erg aan: Pacquée is altijd gefascineerd geweest door tijdelijkheid, door het feit dat het leven kort is en door de vraag wat wij hier doen. De performance biedt haar de mogelijkheid om die tijdelijkheid verder te onderzoeken. Ze zal daarom ook zelden of nooit iets herhalen.
PERFORMANCE: Performancekunst zoals we dat definiëren binnen de beeldende kunsten, is een actie door een kunstenaar (of diens afgevaardigde) waarbij tijd, ruimte, het lichaam van de performer, en een relatie tussen performer en publiek belangrijk zijn. Het kan elementen van beeldende kunst, muziek en theater bevatten, maar het is geen klassiek theater. Een performance kan vooraf tot in de puntjes zijn uitgewerkt, of vooral steunen op toeval, intuïtie en improvisatie op het moment zelf, of een combinatie. Meestal is er publiek aanwezig, en soms is het de bedoeling dat het publiek participeert. Performances kunnen plaatsvinden in een kunstcontext (museum, galerie …), maar ook elders, zoals op straat, waar de performance het publiek eerder ‘overkomt’, of in de natuur, waar er geen publiek is. Performances kunnen zeer kort zijn, of dagenlang duren. De relatie tussen performance en foto-, video- of filmopname loopt erg uiteen. Het ene uiterste zijn kunstenaars die opnames uitsluiten omdat ze de tijdelijkheid van de performance en/of de directe beleving door of interactie met het publiek voorop stellen. Ria Pacquée sluit het meest bij deze visie aan: vroeger koos zij er meestal voor om haar performances niet te
→
→
laten filmen, en er zijn doorgaans ook weinig foto’s van. Tegenwoordig probeert ze haar performances wel fotografisch te documenteren. Ze legt ook werk op video vast, zoals Running Around 7 , en daarmee leunt ze aan bij het andere uiterste. Daar vinden we kunstenaars die hun performances (laten) filmen, waarbij de film minstens even belangrijk is. Soms is er zelfs niemand bij aanwezig en wordt de relatie met het publiek later opgebouwd, via de film. Dat zien we bij Ana Mendieta (cf. expo in het Braempaviljoen): zij creëert haar werk dikwijls in afzondering en haar foto’s en films hebben hun eigen artistieke betekenis, ze zijn meer dan documentatie. Er waren voorlopers, maar de performancekunst kwam pas echt tot ontwikkeling vanaf het midden van de jaren zestig en in de jaren zeventig. De kunstenaars daagden hun publiek uit om anders te kijken en denken, ze zetten zich af tegen conventionele kunstvormen en culturele normen. Ze stelden in vraag wat kunst is. In Antwerpen toonde de galerie Wide White Space al performances aan het einde van de jaren zestig, en in de jaren zeventig zette het Internationaal Cultureel Centrum op de Meir een performanceprogramma op. Internationale kunstenaars als Joseph Beuys, James Lee Byars, Laurie Anderson en Ana Mendieta inspireerden, waardoor ook bij ons de performancekunst tot bloei kwam.
KUNSTWERKEN PARCOURS
MIDDELHEIM HOOG – EILANDJE 1
“De toeschouwer is voor mij heel belangrijk in dit project.”
2 BUBBLE BURST, 2019
Ria Pacquée, 2019
WHILE DOGS BARK, FISH PISS AND BIRDS FLY, THE ARTIST BLENDS INTO THE SCENERY, 2019
Het eilandje in de parkvijver is een centraal punt in de tentoonstelling. In de muur op het eiland zitten 30 nissen, voor de 30 dagen van de maand juni. In juni verblijft Ria Pacquée elke dag van 12u tot 18u op het eilandje. Iedere junidag markeert ze met een aandenken in een nis. De muur is een visuele referentie aan altaartjes in Bangkok en aan begraafplaatsen bij ons, en het vullen toont het voortschrijden van de tijd. Als de muur gevuld is, verdwijnt de kunstenaar uit beeld. Daarna kunnen toeschouwers het eilandje betreden.
Op het grasveld voor het eilandje staat in kalk geschreven: bubble burst. Spreek de woorden eens uit en voel het ritme, de krachtige opeenvolging van b’s. Het is een citaat uit slampoëzie van Ria Pacquée (2014). Bij slampoëzie of Slam Poetry worden woorden en teksten naar het publiek ‘gesmeten’ (slam), maar het is fijnzinniger dan het klinkt: inhoud, vorm en voordracht zijn belangrijk. In juni kan je af en toe een stukje slam vanop het eilandje verwachten. Het is voor Ria Pacquée een van de vormen die haar performances kunnen aannemen. De tijdelijkheid van de kalk op het gras is een verwijzing naar de vluchtigheid van de performance (en een link naar het werk van Joëlle Tuerlinckx 9 . Bij slam is er een belangrijke focus op maatschappelijke onderwerpen. Ook Ria Pacquée kaart vanuit haar eigen observaties en bewogenheid maatschappelijke uitdagingen aan, zoals klimaat, gender, kapitalisme en migratie, zonder te moraliseren. De bubbel die barst was in de oorspronkelijke slampoëzie een vingerwijzing naar de financiële wereld, maar het is op veel meer maatschappelijke situaties van toepassing. De toeschouwer kan er zijn of haar eigen realiteit op projecteren.
Tot dan is het eilandje het exclusieve domein van de kunstenaar. Zij steekt het water over om zich te concentreren en te werken. Soms kan het lijken alsof er niet veel gebeurt, maar tegelijk biedt het een unieke inkijk in het kunstenaarschap: kunstenaars creëren niet uit het niets, sommige ideeën sluimeren jaren onder de oppervlakte tot ze plots in een werk resulteren. De toeschouwer is getuige van zowel de incubatie als de actie. Het is bijna alsof Ria Pacquée de kunstenaar tentoon stelt: de denkende kunstenaar, de creërende kunstenaar, de pauzerende kunstenaar … Het is een manier om haar kunstenaarschap te beleven en te tonen, en haar artistieke identiteit te onderzoeken.
MIDDELHEIM HOOG – VERSPREID OVER HET PARK Op het eilandje doet Pacquée kleinere en grotere acties, die organisch groeien uit haar verblijf. Ze zal werken met wat de natuur haar geeft, zoals spelen met de wind. Maar is het verblijf niet één grote performance? Ze komt namelijk niet onvoorbereid: ze brengt een stoel en een tafel, emmers, palen met helmen, een geluidsinstallatie en geluidsopnames mee. Ze presenteert ook speciaal voor dit project gecreëerde T-shirts, met observaties die ze maakte tijdens haar wandelingen doorheen het park: White lines in the sky, Dogs bark in the park, Fish pissing in the water, Moles in holes … Daarmee is de cirkel rond: door deze T-shirts te dragen, gaat de kunstenaar op in haar omgeving. Het draait niet om haar, maar om verbindingen leggen tussen de toeschouwers en het grotere geheel.
3 THE SUN IS MOVING, THE CLOCK TICKING, THE EARTH SINKING, 2019
Je loopt door het bos en je komt een klok tegen, zoals je door de stad loopt en de wijzerplaat op de kerktoren ziet, of het digitale uur aan de gevel van de apotheek – tijd is een begrip in de publieke ruimte. De klokken lopen allemaal gelijk en juist. Ze vertellen je niet alleen hoe laat het is, tijd geeft ook ritme aan de dag. De zon komt op en de zon gaat onder. Werktijd en vrije tijd. Niemand ontsnapt aan tijd, en tegelijk is de beleving ervan heel individueel, beïnvloed door je biologische klok, leeftijd, cultuur, bezigheden … Tijd en tijdelijkheid zijn gerelateerd aan performance, maar ook aan beeldhouwkunst: een toeschouwer heeft tijd nodig om een beeldhouwwerk te omcirkelen, sculpturen worden in meer of minder duurzame materialen gemaakt.
De klokken verwijzen ook naar de reizen van Ria Pacquée. Tijdens haar lange wandelingen of streetramblings maakt ze foto-, video- en geluidsopnames. Zo groeit haar archief, dat is geordend in categorieën zoals ‘tweelingen’, ‘bollen’, ‘lijnen’, ‘tekst’, ‘mensen die rusten’. Dit werk is gebaseerd op foto’s van creatief gebruik van bomen: met een spiegel erin voor een kapperszaak, als drager voor nieuwsberichten, als kapstok, met een klok erin. Pacquée combineert elementen uit onze en andere culturen om te reflecteren op universele vraagstukken.
5 DELETE, WIPE OUT ALL AT ONCE. THIS CONTENT HAS BEEN BLOCKED FOR YOUR PROTECTION, 2019
“Ik ben een spons. Ik heb er nood aan om nieuwe ervaringen en omgevingen te absorberen. Ik moet gestimuleerd worden door andere dingen; anders ben ik compleet leeg.”
De werken zijn nooit letterlijke citaten uit de werkelijkheid. Het zwart benadrukt niet enkel de vorm, maar vestigt ook de aandacht op wat er ontbreekt: de boodschap. Hierdoor krijgt het werk een abstractheid, of misschien is het wel een oproep voor nieuwe perspectieven. Beeld en titel spelen op een humoristische manier op elkaar in. Het werk van Pacquée stelt pertinente vragen, zonder de toeschouwer een eenduidig antwoord voor te kauwen.
Ria Pacquée, 2018
4 THE WIND WILL BLOW AWAY THE SMELL OF THE BOYFRIEND WHO LEFT FOR NO REASON, 2019
Deze boom lijkt een gigantische kleerhanger, waarin iemand de kleding laat uitwaaien van de geliefde die zonder goede reden vertrok. De installatie is verbonden met het werk The sun is moving … 3 , omdat het op dezelfde reeks foto’s is gebaseerd. Het werk is een knipoog naar ouder werk zoals Souvenirs of the Men I’ve Loved (1985) en The Girl Who Was Never Asked to Marry (1988). Deze werken zijn niet onschuldig: humoristisch, maar tegelijk kritisch voor de rollen die vrouwen en mannen opnemen in de liefde en in de maatschappij. Kledij is belangrijk voor Ria Pacquée; niet alleen als vermomming, maar ook als een element dat de realiteit kan wijzigen. Ze is gefascineerd door kledij omdat wij het allemaal gebruiken om onze identiteit mee uit te drukken, of zelfs om er onze identiteit mee te maken of te veranderen. Hoe wij onszelf zien in termen van gender, beroep, levensvisie etc. zie je terug in onze kledingkeuze. Laat me je kleerkast zien en ik vertel je wie je bent. Kostuums, vermommingen, T-shirts met slogans … komen bijgevolg vaak terug in het werk van Pacquée. Ook in haar fotoarchief is er een categorie ‘kleding’.
Deze constructie lijkt bijna letterlijk geplukt uit de publieke ruimte, net als de kunstwerken gebaseerd op het creatief gebruik van bomen. De interesse van Ria Pacquée voor tijdelijkheid uit zich ook in haar fascinatie voor snelle en functionele constructies zoals in volkstuintjes, op markten, tijdens sportwedstrijden, bij verkiezingen. Dat zie je aan het schuilhuisje op het eiland 1 , het verkoopstandje van Up to the sky down to the ground 12 , maar ook aan deze verkiezingspanelen. Ze recupereert niet alleen het beeld, maar ook de materialen, de eenvoud, de nadruk op het praktische ten nadele van het esthetische. Zelf vindt Pacquée deze panelen mooie objecten op zich: door ze zwart te schilderen, kunnen we de vorm beter appreciëren.
“Een verkiezingspaneel is een mooie sculptuur op zich, de koppen maken het lelijk.” Ria Pacquée, 2019
6 LESS IS LESS, 2013-2019, VIDEO
Je ziet Ria Pacquée graffiti spuiten ergens in Antwerpen. Maar het zit ingewikkelder in elkaar dan dat. In 2013 heeft Luc Deleu dezelfde graffiti gespoten. Ria Pacquée filmde die actie en Rufus Michielsen monteerde de film. Deleu bracht van deze actie een editie uit (een kunstwerk op meerdere exemplaren), inclusief spuitbus. Pacquée heeft zo’n editie gekocht en met de spuitbus opnieuw de graffiti gespoten. Michielsen heeft deze actie gefilmd, en het resultaat wordt hier in een sculptuur van Deleu getoond (Orbino, 2004, collectie Middelheimmuseum). Over een dubbelzinnige artistieke identiteit en gedeeld auteurschap gesproken …
Tekst speelt hier een grote rol, net zoals in Bubble Burst 2 . Tekst is belangrijk voor de kunstenaar: observaties, persoonlijke bedenkingen, citaten uit de media enzovoort vinden hun weg naar slampoëzie, notities op reis, slogans op T-shirts, graffiti … Ook haar titels getuigen van een groot gevoel voor woorden. Ze slaagt erin om een krachtig beeld op te roepen, dikwijls met een glimlach. ‘Less is less’ lijkt een laconieke uitspraak die getuigt van haar maatschappelijk engagement. Voor architect Luc Deleu is het een oproep om minder te produceren en te consumeren, als een persoonlijk antwoord op Mies van der Rohes ontwerpfilosofie ‘less is more’.
ONTMOETING: JOHN KÖRMELING Niet toevallig wordt Running Around getoond in de Artiesteningang (2004-2012, collectie Middelheimmuseum) van John Körmeling: het gaat er in dialoog met de ronde vormen van het paviljoen. Ook het gebruik van tekst, de humor en de benzinepomp als voorbeeld van publieke architectuur, vinden echo’s in het werk van Pacquée.
8 ONTMOETING: LUC DELEU Deleu en Pacquée zijn al langer partners in crime: in 1987 spoten ze bij de opening van het Museum voor Hedendaagse Kunst in Antwerpen ‘met dank aan de generale bank’ op de gevel van het nieuwe museum. De stedelijke ruimte en de manier waarop we die gebruiken en beleven, vormt voor beide kunstenaars een favoriet werkterrein. Voor Luc Deleu vanuit zijn standpunt als architect, voor Ria Pacquée vanuit een haast sociologische of antropologische interesse.
7 RUNNING AROUND, 2015, VIDEO 11’59”
Ria Pacquée loopt cirkels in haar thuisstad Antwerpen. Het lijkt een rituele, bezwerende handeling, waarin ze de grenzen van haar lichaam opzoekt. Door elementen in de publieke stedelijke ruimte te omcirkelen waar wij meestal achteloos aan voorbijgaan (een putdeksel, plantenbak, kiosk …), stelt ze die net heel aanwezig. In tegenstelling tot een Urban Run, die de lopers langs zogenaamd speciale plekken leidt, probeert Pacquée net de alledaagse dingen weer zichtbaar te maken: de poëzie van het gewone. Met haar actie laadt ze de plek op met energie. Het rondjes lopen is tegelijk een onderzoek naar het begin en het einde van de cirkel, en naar circulaire processen die nooit tot een conclusie komen. ‘Cirkels’ is ook een categorie in haar fotoarchief.
9 EASY STEPS TO A HAPPIER LIFE, 2019
Negen stappen om gelukkiger te leven: adem, ontspan, mediteer … Ria Pacquée nodigt je uit om in de kokers met Yoga-aanwijzingen tot rust te komen. Binnen gebeurt echter het tegenovergestelde: het razende verkeer onder je voeten is niet bevorderlijk voor een evenwichtig gemoed. Pacquée schoof haar kokers over de verluchtingskokers van de Craeybeckxtunnel waar de snelweg doorheen loopt. Pacquée vindt spiritualiteit heel belangrijk, maar ziet het soms een lege mode worden. Ze plaatst een kritische (en zelfrelativerende) noot bij het overnemen van elementen uit andere culturen. Niet veel bezoekers weten dat de Craeybeckxtunnel en het park van het Middelheimmuseum onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Het park is bovenop de tunnel aangelegd en het water in het park is het water dat wordt opgepompt om de tunnel droog te houden. Weinig kunstenaars ervaren deze zone als inspirerend, maar Ria Pacquée wilde het tunneltracé net accentueren: het biedt een andere kijk op joggen en mediteren in deze (toch niet zo natuurlijke) parkomgeving. “Tijdelijkheid en toeval zullen een nog grotere rol spelen dan normaal. Het weer en de natuur zijn onvoorspelbaar en zullen de werken beïnvloeden, misschien zelfs voortijdig beëindigen. Het is de eerste keer dat ik in openlucht tentoonstel, en ik vind het wel spannend.” Ria Pacquée, 2019
9 JOËLLE TUERLINCKX, LE TAG (200M), 2017
De kleurige lijn van kokers krijgt een echo in de witte lijn van Joëlle Tuerlinckx. Lijnen fascineren Ria Pacquée net zoals cirkels, en ze herkent eenzelfde aandacht bij Tuerlinckx. Die creëerde dit werk in 2017 voor Skulptur Projekte Münster (tienjaarlijkse sculptuurtentoonstelling in de Duitse stad Münster). Pacquée heeft haar uitgenodigd om het werk hier een tweede keer te tonen, wat alweer een voorbeeld is van de vele dialogen die ze in haar solotentoonstelling installeert. De witgekalkte lijn is verwant aan performance, omdat ze iedere dag als een rituele actie opnieuw door een museummedewerker wordt getrokken. De titel – Tag – is Duits voor dag. Tegelijk verwijst het woord ook naar graffiti: een tag is een handtekening of symbool van een graffitimaker. De lijn is lang: de hele 200 meter bewust wandelen activeert het lichaam van de toeschouwer zoals een performancekunstenaar dat tijdens een actie doet. De lijn verbindt en verdeelt, maakt lengte en oppervlakte van het perceel zichtbaar en voelbaar, en laat ons anders kijken naar de sculpturen die in de buurt staan. (Grens)lijnen zijn niet alleen basisprincipes in de beeldende kunst, maar behoren ook tot het basisvocabularium van de publieke ruimte waar ze het menselijk gedrag aansturen, denk maar aan lijnen op sportvelden of wegmarkeringen.
In dit werk creëert de kunstenaar een spanning tussen de lijn gecreëerd door de mens (de rijen en de stokken) en het woekeren van de natuur. Pacquée is gefascineerd door moestuinen omwille van het dikwijls gebricoleerde voorkomen en de veranderlijkheid en dus tijdelijkheid. De snel groeiende pompoen zal de stokken misschien scheef duwen, of zelfs de foto’s overwoekeren. Het tijdelijke karakter van de snapshots wordt gespiegeld door de eindigheid van deze installatie. Uiteindelijk blijft er enkel pompoensoep over. Het kunstwerk evolueert zoals ook onze identiteit kan veranderen onder invloed van ontmoetingen, nieuwe inzichten, het leven.
11 PUBLIC SPEAKING APPS, 2019
Hoge palen kunnen we associëren met vlaggenmasten, obelisken en gedenkzuilen. Allemaal vormen van eretekens: tekens van respect, waardigheid en macht. Maar Ria Pacquée bevestigt een megafoon aan de palen, waardoor we misschien eerder denken aan voetbalcommentaar, betogingsslogans, marktkramers die hun waren aanprijzen. Pacquée nodigt de toeschouwer uit om het werk te gebruiken, en naar eigen goeddunken een boodschap van respect te brengen, commentaar te leveren, een mening te verkondigen, de liefde te verklaren … Het is een uitnodiging om je recht op vrije meningsuiting publiek uit te oefenen, en om fysiek, met je stem, het werk te activeren.
HORTIFLORA 10 STREETRAMBLINGS, PUMPKINS AND SOIL IN NEED OF WATER, 2019
Op de palen in deze moestuin staan foto’s in plaats van vogelschrikkers of zaadzakjes. Ze zijn geselecteerd uit streetramblings van Athene over Kathmandu en Oostende tot Jeruzalem. Op haar wandelingen observeert en registreert Ria Pacquée alles wat er om haar heen gebeurt. Ze verzamelt beelden uit de publieke ruimte, maar ze is vooral geïnteresseerd in de gebruikers van die ruimte. In vroeger werk is het stedelijke decor herkenbaar Antwerps, maar recenter is het moeilijker om te achterhalen of het Jeruzalem of Bangkok is; boeddhistische monniken vind je ook in Antwerpen. Het draait in de eerste plaats om de mensen en de menselijke (inter)actie. Om de verhalen die de beelden (kunnen) verbinden.
Je deelt je private gedachten en gevoelens luid en duidelijk, maar door de beschutte opstelling in de hagenkamers van de Hortiflora ben je toch afgeschermd van je publiek. Aan/ afwezigheid is iets wat Pacquée in verschillende werken onderzoekt, bijvoorbeeld ook in Running Around 7 , waar ze door rond een object te lopen steeds weer verdwijnt en verschijnt. In Public Speaking Apps komen nog andere aspecten van haar werk samen: performance (door de toeschouwer, maar ook de kunstenaar zal het werk gebruiken), tekst, lijnen, een foto van iets wat ze op reis zag als inspiratiebron.
12 UP TO THE SKY DOWN TO THE GROUND, 2019
De installatie verwijst naar een verkoopstandje van vogelzaad dat je op veel toeristische bestemmingen ziet. Het lijkt wat op een performance: de transactie tussen de verkoper en de toerist, de toerist die de vogels lokt en hen probeert te verleiden om op schouders, armen en zelfs hoofd te komen zitten, om dan te poseren voor een foto. In de museumshop in het Kasteel kan je ook een zakje vogelzaad kopen. De zakjes zijn gemaakt als kunstenaarseditie bij deze tentoonstelling. Als je de vogels in het park zou voederen, kan het zijn dat er halsbandparkieten aanschuiven (niet doen want in Antwerpen is het verboden om vogels te voederen in de openbare ruimte!). Door de klimaatopwarming zijn de winters milder waardoor exotische vogels als halsbandparkieten bij ons kunnen overleven – en inheemse vogels uit hun nest verjagen. Het kunstwerk is dus ook een reflectie op het klimaat. Daarnaast staan vogels ook symbool voor lange reizen, migratie en verbinding tussen Noord en Zuid of Oost en West.
ONTMOETING: LOUISE LAWLER In Het Huis kan je luisteren naar Birdcalls van Louise Lawler (1983, langdurige bruikleen). Als een papegaai herhaalt Lawler in een eindeloze loop de namen van de mannelijke westerse kunstenaars die toen (en nu nog vaak) de voorkeur kregen in musea over de hele wereld. Niet alleen past de vogelroep van Lawler wonderwel bij de twee volgende kunstwerken, de humor en boodschap van Birdcalls herkennen we in verschillende werken van Pacquée.
13 AS LONG AS I SEE BIRDS FLYING I KNOW I AM ALIVE, 2015, VIDEO 14’05”
Deze video is een sleutelwerk in het recente oeuvre van Ria Pacquée. Je ziet opnames uit verschillende jaren en van diverse plaatsen: Parijs, Oostende, Kathmandu, Athene, Istanbul, Brugge, New York, Varanasi en Antwerpen. Het werk neemt ons mee voorbij culturele en religieuze grenzen. Pacquée is geïnteresseerd in religieuze rituelen en wat zij ‘doen’: ze verenigen mensen en stellen hen in staat om hun alledaagsheid te overstijgen. Opvallend is hoe elke religie soortgelijke rituelen en vergelijkbare principes kent, maar tegelijk erg onderscheidend en bepalend is voor iemands identiteit. Ria Pacquée gaat op zoek naar wat ons verbindt, eerder dan wat ons verdeelt. Haar werk heeft de potentie om verbindingen te leggen, tussen mensen onderling of tussen de mens en zijn wereld. Volgens Pacquée is deze video een memento mori: vergeet niet dat je sterfelijk bent (en denk eraan goed te leven). De dood wordt letterlijk verbeeld door de talrijke religieuze rituelen. Maar de zwaarte van de dood contrasteert met de vrijheid van de vogels en de lichtheid van de rook en de wind. En zo was de titel van het werk een spontane bedenking van de kunstenaar bij de beelden in deze video: zolang ik vogels zie vliegen, weet ik dat ik leef.
Curator van de tentoonstelling: Pieter Boons Tekstredactie: Marijke Van Eeckhaut
PERFORMANCEPROGRAMMA In juli en augustus vindt elke zondag afwisselend een performance van Ria Pacquée of van een andere kunstenaar plaats. De kunstenaars die Pacquée heeft uitgenodigd, onderstrepen een aantal krachtlijnen in haar oeuvre. Het zijn vier vrouwen, die door hun herkomst, parcours en/of werk de ontmoeting tussen Oost en West belichamen: ze zijn geboren in het Oosten (Japan, Filipijnen en Zuid-Korea), maar hebben een duidelijke band met het Westen. Voor Pacquée is het omgekeerde waar: Antwerpen is haar thuis, maar haar reizen brengen haar vaak en lang naar het Oosten. De vijf praktijken tonen een vergelijkbare mentaliteit in het zoeken naar verbindingen, terwijl ze elk eigenzinnig en hyperpersoonlijk, en dus heel verschillend zijn. Ria Pacquée geeft haar gasten dan ook de vrije hand voor de ontwikkeling van hun performance, de keuze van de plek in het Middelheimmuseum en de duur. ZONDAG 7/7 Suchan Kinoshita (°1960, Tokio, woont en werkt in Brussel) thematiseert vaak de beleving van tijd en ruimte, die verschillend is doorheen kunstdisciplines en culturen. ZONDAG 14/7 Ria Pacquée ZONDAG 21/7 Tsubasa Hori (°1976, Kyoto, woont en werkt in Antwerpen) zoekt aansluiting bij de beeldende en podiumkunsten met haar erg fysieke ‘music performances’. ZONDAG 28/7 Ria Pacquée ZONDAG 4/8 Lilibeth Cuenca Rasmussen (°1970, Manilla, woont en werkt in Kopenhagen) benadert thema’s zoals identiteit, cultuur en religie op een humoristische en tegelijk kritische manier. ZONDAG 11/8 Ria Pacquée ZONDAG 18/8 Minja Gu (°1977, Zuid-Korea, woont en werkt in Seoul na een opleiding in Gent) maakt werken gericht op proces en intentie, die heel dicht bij het leven van alledag aansluiten. ZONDAG 25/8 Ria Pacquée We verzamelen steeds om 14u aan de trappen van het Kasteel. Raadpleeg de museumsite of de infoborden voor de meeste recente informatie over het programma.
PUBLIEKSAANBOD
INTRODUCTIEFILM Over Ria Pacquée: te bekijken in de hal van het kasteel, NL/ ENG, ook te bekijken op www.middelheimmuseum.be Over Ana Mendieta: te bekijken in het Braempaviljoen, NL/ENG RONDLEIDINGEN Gratis voor individuele bezoekers, zonder reservatie in NL Aanmelden aan het onthaal in het Kasteel op zondagnamiddag 9/6, 14/7, 11/8 en 8/9, 14-16 u voor volwassenen en voor gezinnen (met kinderen van 6-12 jaar) op donderdagavond 20/6, 18/7 en 15/8, 18-20u voor volwassenen Groepsbezoeken in de tentoonstelling in NL, FR, Eng, D, Sp, It. voor scholen en verenigingen Betalend en met reservatie via Visit Antwerpen T: 03 232 01 03 E: tickets@visitantwerpen.be, ten laatste drie weken voor de activiteit. WORKSHOP BEELDTANKEN Wat doen rituelen?: bij de tentoonstelling Ria Pacquée en Ana Mendieta, in NL voor volwassenen vrijdag 16/8 in het MAS, zaterdag 17/8 in het Middelheimmuseum, telkens van 13-17u betalend en met reservatie: alle info op www.middelheimmuseum.be LEZING over Ria Pacquée en Ana Mendieta en performance kunst, in NL voor volwassenen zaterdag 1/6, van 14-16u zondag 1/09, van 11-13u gratis, zonder reservatie, aanmelden aan het onthaal in het kasteel MEER INFO BIJ DE DIENST PUBLIEKSWERKING E: greet.stappaerts@antwerpen.be of T 03 288 33 79 E: bard.neeus@antwerpen.be of T 03 288 33 76
PRAKTISCHE INFO
Middelheimmuseum Middelheimlaan 61, 2020 Antwerpen T: 03 288 33 60 E: middelheimmuseum@antwerpen.be www.middelheimmuseum.be GRATIS TOEGANG TOEGANKELIJKHEID gratis gebruik elektrisch wagentje en rolstoelen na reservering OPENINGSUREN Mei en augustus: 10 – 20 uur Juni en juli: 10 – 21 uur September: 10 – 19 uur Bezoekers worden tot een half uur voor sluitingstijd toegelaten. SLUITINGSDAGEN Gesloten op maandag (open op Pinkstermaandag)
RIA PACQUÉE, THEY ARE LOOKING AT US, WE ARE LOOKING AT THEM
PLAN PLAN P P
273
Bezoekersgids
Braempaviljoen
Café MIKA WC
L
L
Bijenkasten
WC Start Beeldig Loopparcours
3
Bijenkasten
Start Beeldig Loopparcours Ingang
6
Ingang
Bibliotheek
5
1 Openluchtdepot
_Antwerp Free Wi-Fi
Compagnie Marius
Openluchtdepot
Free WIFI in het park _Antwerp Free Wi-Fi
Compagnie Marius
4
WC
i WC
WC
12 Up to the sky down to the ground, 2019
DEN
Franchise Unit
R E E FL IN
ZNA 268 MIDDELHEIM
ZNA Artiesteningang MIDDELHEIM
8
MID
DE
MID
Artiesteningang
DE
IM LHE
N
P LAA
N
Educatieve ruimte
P
Educatieve ruimte
MIDDELHEIMLAAN
P
271
Aubette
P
10
271
Het Huis
Het Huis
BEUKENLAAN
7 HALTE BUS 21 EN BUS 32
IM LHE
LAA
i MIDDELHEIMLAAN
Aubette
P
P
Kasteel
9
DREE
F
Franchise Unit
Kasteel
BEUKENLAAN
13 As Long As I See Birds Flying I Know I Am Alive, 2015, video 14’05” (bruikleen)
268
END
11 Public Speaking Apps, 2019
2
WC
9 Joëlle Tuerlinckx, Le Tag (200m), 2017 (bruikleen)
BEUKENLAAN
Bibliotheek Free WIFI in het park
8 9 Easy Steps To A Happier Life, 2019
10 Streetramblings, pumpkins and soil in need of water, 2019
ANA MENDIETA EARTHBOUND
Braempaviljoen
Café MIKA
BEUKENLAAN
7 Running Around, 2015, video 11’59” (bruikleen)
TENTOONSTELLING
Bezoekersgids
3 The sun is moving, the clock ticking, the earth sinking, 2019
6 Less is less, 2013-2019, video
273
Info / Shop
2 Bubble Burst, 2019
5 Delete, wipe out all at once. This content has been blocked for your protection, 2019
Parking Parking
Info / Shop
1 While dogs bark, fish piss and birds fly, the artist blends into the scenery, 2019
4 The wind will blow away the smell of the boyfriend who left for no reason, 2019
GROENENBORGERLAAN GROENENBORGERLAAN
L IN D
11 HALTE BUS 21 EN BUS 32 L
13 12
L