Letterenhuis | uit Zuurvrij: Hoe De storm des levens een storm in een glas water werd

Johan Vanhecke Het duurde even voor het archief van de Antwerpse journalist en schrijver Jan de Schuyter (1889-1952) al zijn geheimen had prijsgegeven. In de laatste te verwerken doos bevond zich een pakket met materiaal over de allereerste Vlaamse film, De storm des levens: het handschrift én het typoscript van het scenario dat De Schuyter voor deze film schreef en enkele andere teksten van hem over het vroege filmleven in Antwerpen.

Hoe De storm des levens een storm in een glas water werd. Wel en wee van

de eerste Vlaamse speelfilm Eind 1917 deed Alfred van Deuren, hoofdredacteur van het tijdschrift Kunstleven, in de kranten een oproep tot het stichten van een Vlaamse filmmaatschappij. Op een zondagvoormiddag verzamelden zich zo’n vijftig geïnteresseerden in Café Suisse aan de Antwerpse Groenplaats. Van Deuren had gehoopt op kapitaalkrachtige geldschieters, maar er kwamen vooral meisjes opdagen die ook wel eens wilden proeven van het – aldus De Schuyter – ‘bedwelmende succes’ van filmsterren als Ellen Richter, Lotte Neumann en Henny Porten. Mensen die iets van filmtechniek of het schrijven van scenario’s afwisten, waren er niet bij.

Desondanks werd de Vereeniging voor Filmopname opgericht. Het instellen van een lidmaatschapsbijdrage scheidde al meteen veel kaf van het koren. Met de overgebleven deelnemers ging men eerst aan de studie. Er werden boeken besteld – vooral Duitse, want in het Nederlands bestonden die niet – over verschillende filmzaken zoals belichting, schminken, kleding en camerastandpunten.

Jan de Schuyter probeerde een structuur voor scenario’s op te zetten op basis van wat er in die periode op het witte doek verscheen. In juni 1918 leek alles klaar om de vereniging echt van start te laten gaan. Ten huize van voorzitter Van Deuren in de Provinciestraat 94 kwamen de bestuursleden, waaronder De Schuyter als secretaris, samen met Alfons de Locht van Crédit Anversois om de statuten op te stellen. In juli nam men contact op met bouwmeesters Emiel van Averbeke en Antoon de Mol voor het ontwer-

Versie van het scenario van De storm des levens (1919).

‘een prachtwijf, dat begeerten opwekt’

pen van filmdecors. Ondanks alle voortvarendheid kwam het project niet van de grond.

De actiefste leden besloten vervolgens een nieuwe maatschappij op te richten: BelgicaFilm. Op 29 juni 1919 werd de oude vereniging ontbonden in Schouwburg Odeon, en een week later was de nieuwe maatschappij een feit. De naam werd Scaldis-film. Jan de Schuyter beloofde om zo snel mogelijk een scenario rond te hebben. In de loop van september legde hij bij Van Deuren een pak van 22 bladzijden met 216 scenes op tafel, met als titel De storm in het leven.

De Schuyter vatte de film later, in een artikel in Weekblad cinema (1938), als volgt samen: Het gebeuren verhaalde van Triene Wouters, een weduwe, ver in de zeventig en haar vijftigjarigen zoon, Rik, die een stil en rustig leven in de havenbuurt sleten. Die zoon was eigenaar van een motorbootje, waarmede bij klanten op de rivier overzette.

Een lieftallig meisje, Kaatje Lemmens, was in stilte op Rik verliefd geraakt, maar deze had enkel oogen voor Marie Paals, een herbergdeerne uit de kroeg In de Trap op, een prachtwijf, dat begeerten opwekt, behaagziek ook, en minnares van Piet Vranckx, een sterk gespierden dokwerker, tusschendoor ook rivierschuimer, een kerel zonder zedelijkheidsgevoel.

Stills uit De storm des levens met Gustaf Cauwenberg als Piet, Helene Bertrijn als Marie, Marie Verstraete als Triene, Piet Janssens als Rik en Julia Lauwers als Kaatje.

Marie Paals had zich voorgenomen, met Rik, die een zekeren welstand genoot, te huwen, niet uit liefde, maar om niet langer meid te moeten zijn, wat evenwel niet gebeurde zonder de jaloerschheid van haar minnaar op te wekken.

Om en rond dit gegeven ontspon zich het dramatische gebeuren, dat eindigde met den moord op Rik, terwijl in het huis van de weduwe, dat van het kwaad gezuiverd is, Triene en Kaatje gebroken achterbleven.

De film, die als definitieve titel De storm des levens meekreeg, is niet bewaard gebleven.

Tot voor kort bestond er ook niet veel meer informatie over dan het genoemde artikel van De Schuyter. In de kladversie en de uitgetikte tekst van het nu teruggevonden scenario verloopt de film anders dan in De Schuyters korte inhoud: Rik wordt vermoord, maar zijn moordenaar Piet heeft daar iets meer ‘zedelijkheidsgevoel’ dan in de samenvatting. Hij krijgt nachtmerries over de dode Rik en de wroeging doet zijn interesse voor Marie tanen. Bovendien ontdekt Triene hoe de vork in de steel zit, en ze slaat Piet met een kan de schedel in.

Volgens het scenario loopt het verhaal visueel parallel met de verschillende fases van een storm. In de eerste acte vormen kleine wolkjes de voorboden van de storm en ver-

0

Affiche voor De storm des levens, zonder tekstopdruk, ontwerp Edmond van Offel (191/1920), en met opdruk voor verschillende bioscopen (1920).

duisteren de gezichtseinder. Het naderende onweer beangstigt mens en dier. In de tweede acte breekt de storm in alle hevigheid los, met bliksemflitsen die de zwarte lucht doorklieven. Na de dood van Piet drijft in de laatste acte het noodweer weg en de film eindigt met een stralende zon.

De openluchtscènes werden gedraaid in Antwerpen op de Groenplaats, in het Stoelstraatje, langs de Schelde, op de pont en in het Veerhuis van Sint-Anneke op de linker Schelde-oever. Voor de binnenopnamen week men uit naar de grote zaal achter het Syndikaat van Handel en Nijverheid in de Korte Nieuwstraat.

Bioscoopaffiche voor De storm des levens (1920).

De regie van de film was in handen van Karel van Rijn, acteur en regisseur bij de Hippodroomschouwburg en de Koninklijke Nederlandse Schouwburg. Leo van den Broeck, technicus bij het fotobedrijf Gevaert, maakte de opnames. De hoofdrollen werden gespeeld door topacteurs van de Antwerpse Koninklijke Nederlandse Schouwburg: Piet Janssens als Rik, Gustaf Cauwenberg als Piet, Marie Verstraete als Triene, Helene Bertrijn als Marie en Julia Lauwers van de Koninklijke Vlaamse Opera als Kaatje.

‘een kerel zonder zedelijkheidsgevoel’

Scaldis-film wilde zo weinig mogelijk aan het toeval overlaten en zette een uitgebreide reclamecampagne op touw. Er werden persfoto’s verspreid en een tweetalige brochure, en de kunstenaar Edmond van Offel ontwierp een aantrekkelijk affiche. Het weekblad Le Cinéma Belge bracht in januari en februari 1920 vijf keer een van de hoofdrolspelers op de cover, met in het blad zijn of haar biografie en de aankondiging van La Tempête de la Vie. De rollen in de film werden afgeschilderd als de start van een nieuwe carrière in de cinematografische kunst. Ter verdere ondersteuning sierden op 8 februari zes filmfoto’s de omslag van De Schuyters eigen weekblad De nieuwe illustratie, en in het blad werd het hele filmverhaal over twee volledige bladzijden verteld.

De timing leek uitstekend: De storm des levens ging in de tweede helft van januari 1920 in première in een afgeladen feestzaal van de Antwerpse dierentuin. De bioscoopexploitanten waren echter niet enthousiast over de locatie. Ze voelden zich zelfs gepasseerd, en besloten de film te boycotten. Weken later pas werd hij geprogrammeerd in de tweederangs zaal Cinéma Théâtre du Parc en later in kleinere buurtbioscopen zoals Cinema Valentino.

Jan de Schuyter uitte zijn frustratie hierover zelfs nog in 1938, in Weekblad cinema: Deze boycot van de filmuitbaters, niettegenstaande de band gerust met meerdere buitenlandsche films uit die dagen kon vergeleken worden, werd een gevoelige klap voor de Scaldis filmonderneming. Buitendien zooals het ten onzent altijd gaat, werden er velen gevonden om zoveel mogelijk de gedane poging te niet te krijgen. Niemand mag in ons landeken het hoofd boven water steken.

De laatste opmerkingen van De Schuyter slaan wellicht ook op de persreacties. Hoewel de recensent van Ons vaderland de film niet eens zo slecht vond, meende hij wel dat de rolprent te veel aan gesproken toneel deed denken, terwijl in een stomme film juist alles handeling moet zijn. De mimiek vond hij ook veel te weinig uitgesproken. Lode Baekelmans was ronduit vernietigend. In de eerste plaats voor het scenario, dat hij onwaarschijnlijk en onsamenhangend noemde. Ook de tussenteksten en de belichting vond hij slecht. Alleen de acteurs kregen enig krediet.

De storm des levens werd voor Scaldis-films een financieel debacle. Een volgende productie waarvoor De Schuyter het scenario al af had met de titel Het meisje dat men nooit vergeet, haalde nooit de pellicule. Scaldis-films stierf een stille dood.