MAART 2020 - NOTTEBOHMKRANT - ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - DE BIBLIOTHEEK VOOR NEDERLANDSE TAAL, CULTUUR EN GESCHIEDENIS VAN VLAANDEREN
Ik dacht altijd dat Leopold II van meet af aan schatrijk was geworden door een roofregime te installeren. Dat blijkt niet zo te zijn?
speelden in de koloniale geschiedenis van Afrika. Lokale leiders werk-
De Roo “Hij is inderdaad naar Congo getrokken om er een wingewest
en lieten hun onderdanen ivoor en rubber leveren. Zo lang ze deden
van te maken, maar dat viel aanvankelijk dik tegen. Hij moest de
wat de kolonisator vroeg bleven ze redelijk onafhankelijk. Luisterden
bezetting helemaal uit eigen zak betalen. Kongo-Vrijstaat had de
ze niet, dan kwamen de strafexpedities.”
ten bijvoorbeeld, al dan niet uit angst voor represailles, mee aan de kolonisatie. Zij bestuurden hun mensen in naam van de kolonisator
Westerse industrie niet veel te bieden. Er was alleen de handel in mee op. Gelukkig voor hem steeg de rubberprijs enorm aan het
De gemiddelde Belg weet weinig over de (pre)koloniale geschiedenis van Congo. Hoe komt dit?
einde van de negentiende eeuw. Plots had iedereen opblaasbare
De Roo “Tot voor kort begon de geschiedenis van Congo in de meeste
banden voor fietsen en auto’s nodig. Rubber redde zijn koloniale pro-
schoolboeken pas op het moment dat Leopold II zich het gebied rond
ject. Maar de keerzijde van dat koloniale succes was het terreurbe-
het Congobekken toe-eigende. Dat er in Congo mensen leefden met
wind dat de kolonisator installeerde om de Congolezen te dwingen
een eigen geschiedenis werd genegeerd. Dat paste niet in het koloni-
rubber te produceren.”
ale verhaal waar de blanke pioniers Afrika ontdekten en beschaving
ivoor, maar dat was een luxeproduct. Daar bouwde je geen rijkdom
brachten naar zijn primitieve inwoners. Die eenzijdige en stereotiepe
Waren er in België ook kritische stemmen tegen de gruweldaden van het koloniale regime?
beeldvorming komt ook in jullie Congo-collectie overvloedig voor.
De Roo “Jawel, maar eigenlijk keken ook Leopolds tegenstanders
ren. Neem nu het boek A journal of a tour in the Congo Free State
met een koloniale blik naar Congo. Ze wilden de ‘arme Congolezen’
door Marcus Dorman. Dat is een reisverslag – vermoedelijk gefinan-
bevrijden en redden van het koloniale plunderregime van Leopold II.
cierd door Leopold II – waarin onder andere wordt geïnsinueerd dat
De cruciale rol van de bevolking in het verzet tegen Leopolds schrik-
de afgehakte handen het resultaat waren van ziektes of aanvallen
bewind negeerden ze in hun vele publicaties.”
door wilde beesten. Gelukkig weten we vandaag beter, maar het
Het vereist dus enige expertise om alle publicaties correct te kade-
is een goed voorbeeld van propagandistische geschiedschrijving.
Overzicht van de loten rubber die, op bestelling van het handelshuis Bunge & Cie, op 26 juni 1903 werden verkocht door het veilinghuis Grisar en Co. 741828, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
Stuitte Leopold II dan op veel tegenstand van de lokale bevolking?
Dat kan je ook zeggen van Onze kolonie, een overzichtswerk dat in
De Roo “Uiteraard, maar dat is weer niet het hele verhaal.
Koloniale Hogeschool in Antwerpen. Tot in de jaren ’50 kende het
De bevolking deed meer dan slachtoffer spelen of zich verzetten.
verschillende herdrukken, alle mogelijke racistische beschrijvingen
Wie daar alles over wil weten moet het boek Being colonized (2010)
incluis. Een hoofdstuk met als titel “De verstandelijke vermogens
de jaren ’30 werd geschreven door de toenmalige directeur van de
van de Belgische onderzoeker Jan Vansina lezen. Ook dat zit in jullie
van de zwarten” doet nu wel een alarmbel afgaan omdat het zo ste-
ze representatief zijn voor jullie volledige Congo-collectie. Die
collectie. Baanbrekend is dat Vansina schrijft vanuit het perspectief
reotiep is, maar veel koloniale bronnen bedienen zich van een veel
is zodanig groot dat we er een paar dagen over zouden kunnen
van de Centraal-Afrikaanse bevolking en laat zien dat ‘de gekoloni-
meer besmuikte terminologie en beeldvorming. Die werkt vandaag
praten.” Dat gesprek bleek helaas niet mogelijk; wel hadden we
seerden’ geen homogene groep vormden en ook zelf een actieve rol
nog altijd door in ons collectieve geheugen.”
voldoende tijd om met het bronnenmateriaal in de hand een kritische blik te werpen op ons koloniale verleden en om een aantal historische misverstanden en mythes de wereld uit te helpen.”
Waarom doet u onderzoek naar Congo en onze koloniale geschiedenis? De Roo “Tijdens mijn studies geschiedenis aan de Universiteit Gent had ik het een beetje gehad met altijd maar die Belgische en Europese geschiedenis. Om daaraan te ontsnappen volgde ik een aantal keuzevakken over Afrikaanse geschiedenis en schreef ik mijn thesis over Congo. Toen ik de kans kreeg om te doctoreren koos ik Kongo-Vrijstaat als onderwerp. Mijn insteek was het belastingstelsel. Dat klinkt bijzonder saai, maar dat is het niet. Ik wilde vanuit een praktisch standpunt onderzoeken hoe de Vrijstaat bestuurd werd. Waar kwam het geld vandaan en waarin werd het geïnvesteerd? Op die manier wilde ik het gewelddadig plunderbewind van Leopold II van binnenuit bekijken. En zo kwam ik ook in de Erfgoedbibliotheek terecht. Hier is veel bronnenmateriaal aanwezig over de Belgische koloniale geschiedenis.”
Zoals? De Roo “Ik kwam hier voor het eerst om Le mouvement géographique (1884-1922) te consulteren. Dat is een tijdschrift met onder andere reisverslagen van Belgen in Congo dat heel bruikbaar is om te begrijpen hoe de kolonisator in de praktijk te werk ging (ook al zijn die verslagen bijzonder gekleurd). Heel belangrijk voor mijn doctoraat was het Ambtelijk blad van Belgisch Congo (1908-1959), het staatsblad van Congo dus, waarmee ik budgetten en fiscale wetten in kaart kon brengen. Uniek in jullie collectie is de Caoutchouc-reeks van Grisar & Co (1899-1913), een veilinghuis van rubber. Daarin vind je per dag terug wie welke loten rubber kocht en verkocht. Voor zover ik weet is jullie bibliotheek de enige die dit bewaart. Wie tijd kan maken om deze reeks uit te pluizen kan perfect achterhalen wie rijk is geworden van het plunderregime van Leopold II.”
Cartoon in De Standaard van 29 juni 1960. Op 30 juni 1960 werd Congo onafhankelijk. B 62456, Collectie Stad Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
2
ERFGOEDBIBLIOTHEEK HENDRIK CONSCIENCE - Hendrik Conscienceplein 4 - 2000 Antwerpen - tel. +32 3 338 87 10 - consciencebibliotheek@antwerpen.be
