Usefulplantsofirantrjmh farsy

‫بخ‬ ‫جستاری رد دانش بومی گیااهن داروئی و نسخهاهی شفا ش اریان‬ ‫گردآوری (‪)3132 - 02‬‬

‫توسط‪:‬‬

‫دیوید هوپر‬

‫همراه با توضیحات‪:‬‬

‫هنری فیلد‬

:‫این کتاب ترجمهای است از‬

USEFUL PLANTS AND DRUGS OF IRAN AND IRAQ BY

DAVID HOOPER WELLCOME HISTORICAL MEDICAL MUSEUM, LONDON

WITH NOTES BY

HENRY FIELD CURATOR OF PHYSICAL ANTHROPOLOGY

B. E. DAHLGREN CHIEF CURATOR, DEPARTMENT OF BOTANY EDITOR

PUBLICATION 387

CHICAGO, U. S. A

JUNE 30, 1937

‫این کتاب با هدف کسب ردآمد هب سفارش رئیس مرکزی ات این مرحله رتجمه شد‬ ‫مح‬ ‫س‬ ‫متاسفاهن رئیس ترم قول خود را فراموش کرده و پا خ تماس اهی مرا هم ندا دند‬ ‫تصم‬ ‫ا منتش‬ ‫کن‬ ‫فت‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫گ‬ ‫ی‬ ‫گ‬ ‫س‬ ‫ش‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫لذا م ر م حال هک ا ن کار رب ی ن ود مادی ند ت آرن ر م ات د ر ن‬ ‫کم‬ ‫از آن استفاده کنند‪.‬هب ره حال کتابی بسیار ارزشمند و مفید بوده ره چند هک رتجمه آن وریاست و ی‬ ‫هم‬ ‫کار دیگر احتیاج دارد با این حال دل و دماغ کار رفت و ات ین مرحله قبول بفرمایند‪.‬‬ ‫ارادتمند‪Magistergg@yahoo.com :‬‬

‫هم‬ ‫چ‬ ‫ب‬ ‫خ‬ ‫نم‬ ‫ن‬ ‫نس‬ ‫وهن صفحهای از متن کتاب ین ش خهاهی آن رد زری آورده شده ‪.‬‬

‫پیش گفتار‬ ‫در سال ‪ 4391‬من هدایت یك سفر اكتشافي را كه توسط موزه مردم شناسي به خاور نزدیك ترتيب داده شده بود را‬ ‫بر عهده داشتم‪ .‬در طي این سفر عالوه بر ‪ 40/000‬گونه مختلف از گياهان خشك شده كه از نواحي اردن‪ ،‬فلسطيين‪،‬‬ ‫سوریه‪ ،‬ایران و عراق جمع آوري كردم مقداري نيز از گياهان دارویي كه در ایران و عراق رواج داشت را خریداري‬ ‫نمودم‪ .‬این مجموعه به پيشنهاد دكتر برتولد لوفر ‪ ،Dr. Berthold Laufer‬رئيس وقت موزه مطردم شناسطي جمطع‬ ‫آوري شد كه عقيده داشت این اطالعات جمع آوري شده مي تواند در درمان بيماریها و همچنطين اطالعطات عمطوم‬ ‫بسيار مفيد باشد‪ .‬در ایران‪ ،‬نمونهها ي این مجموعه از بازارهاي تهران و اصفهان خریطداري شطد‪ .‬مزم بطه كطر اسطت‬ ‫دكتر اریك اشميت ‪ Dr. Erich Schmidt‬كمك بسياري براي جمع آوري این نمونهها بود‪.‬‬ ‫همچنين دكتر والتر پ‪ .‬كندي ‪ Dr. Walter P. Kennedy‬از كالج سلينتي پزشكي بغطداد و آقطاي جطرج مطایلز‬ ‫‪ ،Mr. George Miles‬از اعضاي گروه باستانشناسي مستقر در ري كمكهاي زیادي براي جمع آوري نمونطهها‬ ‫كرده اند‪.‬‬ ‫در اصفهان‪ ،‬ميرزا محمد علي خان‪ ،‬كطه یطك پزشطك ‪ 39‬سطاله بطود‪ ،‬بطا مهربطاني و مهمطانوازي بسطيار زیطاد تركيطب‬ ‫نسخههاي خود را در اختيار ما گذاشت كه در انتهاي این كتاب كر شده است‪ .‬ایشان تحصيل پزشكي را در سن ‪00‬‬ ‫سالگي و پس از چندین سال حضور در مدارس محلي آغاز كردند‪ .‬پدر‪ ،‬پدربزرگ و اجداد ميرزا محمد علي خطان‬ ‫همگي پزشك بودند و از این دو جلد كتاب بسيار بزرگ و دستنویس را براي ایشان به یادگار گذاشته بودند كه من‬ ‫با دقت فراوان آنرا ميالعه كردم‪.‬‬ ‫مزم به كر است كه آقاي پل سي اسطتندلي ‪ ،Mr. Paul C. Standley‬از بخط‬

‫گيطاه شناسطي در مطوزه فيلطد و‬

‫خانم اليزابت رنيف ‪ Elizabeth Reniff‬براي مرور و تصحيح نام علمي نمونه گياهان این كتاب زحمات بسياري‬ ‫را متقبل شده اند‪.‬‬ ‫همچنين آقاي آ‪.‬ر‪ .‬هوروود ‪ ، Mr. A.R.Horwood‬عضو برجسته هربطاریم ككيطو) ك‪ )Kew‬در شناسطایي بعضطي‬ ‫گونههاي گياهي كمك بسياري كردند‪ .‬در عراق‪ ،‬دكتطر حيطدري مطدیر مزرعطه آمطوزش كشطاورزي رسطتم كطه در‬ ‫هينایدي ‪ Hinaidi‬در نزدیكي بغداد قرار دارد‪ ،‬تعطداد از گونطههاي پنبطه‪ ،‬جطو و گنطدم را در اختيطار ایطن مجموعطه‬ ‫گذاشت‪ .‬ضمناً دكتر كالوین ك‪ .‬استات ‪ ، Dr. Calvin K. Staudt‬مطدیر موسسطه آموزشطي آمریكطایي پسطرانه‬ ‫بغداد اطالعات خطوبي را در رابيطه بطا داروهطاي محلطي در اختيطار مطا گذاشطت‪ .‬دكتطر دیویطد هطوپر ‪Dr. David‬‬ ‫‪ Hooper‬عضو موزه تاریخ پزشكي ولكام در لندن‪ ،‬سابقاً ميالبي دربطاره داروهطاي گيطاهي در جنطوب غربطي آسطيا‬ ‫منتشر كرده بود‪ .‬بنابراین بعد از صحبت با ایشان چنين موافقت شد كه دكتطر هطوپر كطه سطابقاً نيطز مقطامتي در زمينطه‬ ‫داروهاي ایران داشت‪ ،‬نوشتن این مجموعه را بر عهده بگيرد و كتاب پي‬

‫رو حاصل زحمات ایشان است‪.‬‬

‫دكتر كيسي‪ .‬آ‪ .‬وود ‪ Dr. Casey A. Wood‬ترجمه اي را از كتاب تذكره ”‪ “Tadhkirat‬نوشته علي بن عيسي‬ ‫نویسنده عراقي ك‪ 310-4040‬پس از مسيح) انجام داده كه ليست دارویي این كتاب با كتاب تذكره قابطل مقایسطه مطي‬ ‫باشد‪ .‬گياهان مفيد دارویي منيقه جنوب غربي آسيا كه بصورت نسبتاً خوبي شناخته شده هسطتند نيطز تطا حطدودي در‬ ‫این مجموعه بررسي شده اند تا شاید اطالعات موجود بيشتر براي عموم و جامعه پزشكي در دسترس باشد‪ .‬پيشطرفت‬ ‫سریع ایران تحت فرمان رضاشاه و همچنين عراق زیر فرمان شاه غازي لزوم ثبت این داروهطا را دو چنطدان مطي كنطد‬ ‫زیرا بزودي این داروها كه جزو فرهنگ بومي این كشورها هستند با حضور پزشكي مدرن ناپدید خواهند شد‪.‬‬ ‫‪ Henry Field‬هنري فيلد‬

‫مقدمه‬ ‫دیوید هوپر‬ ‫نمونههاي دارویي حاضر در این كتاب‪ ،‬نتيجه ‪ 8‬سال كار و جمع آوري ‪ 9‬مجموعه دارویي مختلف است كه در ایران‬ ‫و عراق جمع آوري شده‪ .‬اولين مجموعه توسط هنري فيلد كه رهبري سفر اكتشافي به خاور نزدیك كه توسط موزه‬ ‫مردم شناسي فيلد را در سال ‪ 4391‬بعهده داشت صورت گرفت‪ .‬نمونطهها عمطدتاً از بطازار تهطران و اصطفهان و بغطداد‬ ‫خریداري شد‪ .‬با این حال تعدادي از نمونهها از محل كشت آنها در باغها جمطع آوري شطد‪ .‬مجموعطه دوم در سطال‬ ‫‪ 4399‬توسط كاپيتان پ‪.‬جانستون سنت ‪ Capitan P.Johnston-Saint‬عضو موزه تاریخ پزشكي ولكام در لندن‬ ‫حاصل شد‪ .‬این مجموعه شامل ‪ 000‬گياه‪ ،‬نمونههاي حيواني و معدني بطود كطه از بطازار تهطران و پطوتروس ‪Putrus‬‬ ‫خریداري شده بود‪.‬‬ ‫مجموعططه سططوم توسططط دكتططر ج‪.‬ام‪ .‬كططوان ‪ Dr. M. Cowan‬و ‪ Dr. C. D. Darlington‬دكتططر سططي‪.‬دي‪.‬‬ ‫دارلينگتون در بهار سال ‪ 4303‬از بازارهاي تهران‪ ،‬همدان و كرمانشاه خریداري شده‪.‬‬ ‫در این مجموعه همچنين تالش شده كه از كتب كهن پارسي استفاده شود و در مواردي كه نطام دارویطي كطر شطده‬ ‫سعي شده در این مجموعه از آن یاد شطود‪ .‬یكطي از اولطين و مهمتطرین كتابهطا در زمينطه دارویطي در ایطران كتطاب‬ ‫«امبنيات انحقيق الدویه»‪ ،‬ك‪ )Kitab ulabnyat an haqa’iq- uladviyat‬است كه در سال ‪ 370‬ك‪ )A.D‬توسط‬ ‫پزشكي به نام ابومنصور نوشته شده است‪ .‬به گفته ب‪.‬لوفر در كتاب كایران – چين ‪ )4343‬ك‪)Sino-Iranica 1919‬‬ ‫كتاب ابومنصور نه تنها اولين كار ایراني در زمينه داروشناسي محسوب مي شود بلكه قدیمترین اثر در نثطر نطو ایرانطي‬ ‫است‪ .‬متن این كتاب توسط آر‪ .‬سليگمن ‪ R. Seligmann‬بررسي شد و خود این كتاب نسخه خيي بسيار قطدیمي‬ ‫موجود در موزه دین بود و تاریخ آن را به ‪ 4099‬منسوب دانسته اند كه قدیمترین نسخه خيي فارسي موجود است‪.‬‬ ‫این كتاب توسط عبدالملك آچاندو از باكو ترجمه شد‪ .‬در بعضي قسمتهاي ایطن مجموعطه از اطالعطات ایطن نسطخه‬ ‫ترجمه شده كتاب استفاده شده‪ .‬كار با ارزش دیگري كه در این مجموعه به آن مراجعطه شطده‪ ،‬كتطابي اسطت كطه در‬ ‫سال ‪ 4871‬توسط ‪ Professor J. L. Schlimmer‬پروفسور ج‪.‬ال‪ .‬اشطليمر منتشطر شطده ایشطان عضطو كطالج پلطي‬ ‫تكنيك ایران و رئيس بخ‬

‫پزشكي ارت‬

‫ایران و افسر بهداشت تهران بودند‪ .‬كتاب ایشطان بطه زبطان فرانسطه نوشطته‬

‫شطده و نطام آن ‪Terminologic Me’dico-Pharmaceutique et Anthropologique Francais-‬‬ ‫‪ Persane‬است‪ .‬این كتاب شامل ليست كاملي از گياهان دارویي است كه توسط گياهان شناسان برجسطته اروپطایي‬ ‫شناسایي و تائيد شده اند‪.‬‬ ‫مزم به كر است كه دكتر ج‪ .‬اي‪ .‬تي‪ .‬آتچيسون ‪ Dr. J. E. T. Aitchison‬كه گياهطان دارویطي ایطران و منطاطق‬ ‫همسایه را بررسي كرده بود و نتایج بدست آمطده را در كتطاب «یادداشطتهایي دربطاره محصطومت غطرب افغانسطتان و‬

‫شمال شرقي ایران» منتشر كرده بود كه در این مجموعه به ميزان بسيار زیادي به آن ارجاع شده‪ .‬همچنين دكتر ویليام‬ ‫دیموك ‪ Dr. William Dymock‬سالهاي زیادي بهعنوان داروخانه دار در بمبئي كار كرده و فرصطت ميالعطات‬ ‫داروهایي كه از خليج فارس به هند وارد مي شود را داشته كه در این مجموعه از نظرات وي حداكثر اسطتفاده شطده‪.‬‬ ‫ایشان دو كتاب بطه نامهطاي كداروهطاي گيطاهي هنطد غربطي) ك ‪Vegetable Materia Medica of Western‬‬ ‫‪ )India‬متعلق به ‪ 4889‬و كفارماكوگرافيا ایندیكا) ك‪ )Pharmacographia Indica‬كه سرشار از اطالعات بسطيار‬ ‫مفيد در رابيه با تجارت دارو‪ ،‬تاریخ طبيعي و تركيب داروهاي شرقي است داشطتند‪ .‬مجموعطه مقطامت بطي گيليطات‬ ‫اسميت ‪ B. Gilliat-Smith‬و دابليو‪ .‬بي‪ .‬توریل ‪ W.B.Turril‬در سال ‪ 4390‬در رابيه با گياهطان دارویطي ایطران‬ ‫در تركيه بود نيز در این مجموعه بهعنوان یك مرجع مورد استفاده قرار گرفته است‪.‬‬

‫فهرست منابع و عالمات اختصاري‬ ‫‪" Book of the Foundations of the True Properties of the Remedies " -Abu Mansur‬‬ ‫سال ‪.370‬‬ ‫‪ -Achundow‬ترجمه كتاب ابومنصور به زبان آلماني توسط ‪ R.Kobert‬ك‪.)4839‬‬ ‫‪" Christobal, of Burgundy -Acosta,‬مسافر شرق" ‪.4980‬‬ ‫‪ Afg.‬افقانستان‬ ‫‪ - Aitchison, J.E.T– Ait.‬یادداشتهائي بر توليدات غرب افغانستان و شمال شرق ایران‪ ،‬ادینبورو ‪.4830‬‬ ‫‪ 4740 -Amoen. Exot.‬به ‪ Kämpfer‬نگاه كنيد‬ ‫‪- Ar.‬عربي‬ ‫‪ – Bagh.‬بغداد‬ ‫‪ -Bal.‬بلوچستان‬ ‫‪" – Bellew‬از هندوستان تا دجله"‪ ،‬لندن‪.4871 ،‬‬ ‫‪ – Beng.‬بنگال‬ ‫‪" – Boiss. – Boissier.‬گياهان مشرق زمين" ژنو‪.4887-81 ،‬‬ ‫‪ – Bom.‬بمبئي‬ ‫‪ – B.P.‬دارونامه انگلستان ك‪)4341‬‬ ‫‪ – Brissemoret, A.‬محقق داروئي‪.4307-08 ،‬‬ ‫‪ – C.‬به ‪ Cowan‬نگاه كنيد‪.‬‬ ‫‪ – Chin.‬چيني‬ ‫‪ ،Orta, Gracia da – Colloquis‬ویراست شده توسط ‪.4349 ،Sir Clements Markham‬‬ ‫‪" -Connold‬گالهاي بلوط انگليسي" ‪.4300‬‬ ‫‪ ،Cowan,J. M. -Cowan‬گياهان گردآوري شده از ایران‪.4303 ،‬‬ ‫‪ -Duk.‬دوكاني‪ ،‬زبان فالت دكن‪ ،‬بخ‬

‫جنوبي هندوستان‪.‬‬

‫‪ .Dymock, William -Dymock‬گياهططان داروئططي غططرب هندوسططتان‪4889 ،‬؛ " ‪Pharmacographia‬‬ ‫‪.4834 "Indica‬‬ ‫‪ Ebert,A. E. -Ebert‬ك‪ ،)4308-4810‬داروشناس آمریكائي‪.‬‬ ‫‪ – Egy.‬مصر‪.‬‬

‫‪ -Field‬نمونههاي جمع آوري شده صحرائي موزه تاریخ طبيعي‬ ‫‪ -Fl. Br. Ind.‬گياهان هندوستان‪.4879-38 ،‬‬ ‫‪ –Fr.‬فرانسه‬ ‫‪ -G.‬به ‪ Guest‬نگاه كنيد‪.‬‬ ‫‪ ،Gilliat-smith, B. And Turrill, W. B. -Gilliat-smith‬جستاري بر گياهان خاور نزدیك‪.4390 ،‬‬ ‫‪ -Gr.‬یونان‬ ‫‪ Guest, Evan. -Guest‬گياهان و توليدات گياهي عراق‪.4399 ،‬‬ ‫‪ -Guz.‬زبان گجراتي‬ ‫‪ -Ham.‬همدان‬ ‫‪ -Hind.‬هندي‬ ‫‪" ،honigberger, J. M. -Honigberger‬سي و پنج سال در شرق" لندن‪.4890 ،‬‬ ‫‪les zoöcécidies des plantes d’Afrique, d’Asie et " ،Houara, C. -Houard‬‬ ‫‪.4309 ،"d’océanie‬‬ ‫‪ -Hughes-Buller‬گياهان جمع آوري شده از بلوچستان‪.4308 ،‬‬ ‫‪ -Ibn Baitar‬از جهانگردان و گياه شناسان بزرگ عرب ك‪.)4437-4018‬‬ ‫‪" ،Burkill, I. H. -I. H. B.‬فهرست گياهان گلدار بلوچستان" ‪.4303‬‬ ‫‪ -Ind.‬هندوستان‪.‬‬ ‫‪ -Ind. Bazaars‬بازار هندوستان‪.‬‬ ‫‪ -Irvine, W.‬كتاب "‪.4818 ،"Materia Medica of patna‬‬ ‫‪ -Isf.‬اصفهان‪.‬‬ ‫‪ -Kämpfer‬كتاب َ"‪.4740 ،"Amoenitates Exoticae, Lemgoviae‬‬ ‫‪ -Kash.‬كاشمري‪.‬‬ ‫‪ -K. B. or Kew Bull.‬بولتن گياه شناسي كيو‪.‬‬ ‫‪ -Kerm.‬كرمانشاه‬ ‫‪" ،Khory and Katrak -Khory‬مواد درماني هند"‪ ،‬بمبئي‪.4309 ،‬‬ ‫‪" Kobert, R. -Kobert‬ساختار و مصارف ساپونين"‪.4344 ،‬‬ ‫‪ -Kurd.‬كردي‪.‬‬

.‫ متين‬-Lat. .4343 ،"Sino-Iranica" -Laufer. .4899 ،"‫ "اولين ماجراجوئيها در پرسيا‬،Layard, Henry. -Layard ".‫ " سفر در لرستان و عربستان‬،Le Bode, C. A. -Le Bode .4871 ،"Leh ‫ "محصومت تجاري‬،Aitchison. -Leh .‫ مدرس‬-Mad. .4801 ‫ چاپ مجدد‬،4783 -Makhjan-el-Adwiya. .Malayali ‫ شمال هندوستان‬-Mal. .4880 ،"‫ "برمه و مردم آن‬-Mason .‫ یونان جدید‬-Modern Gr. .‫ پرشين‬-Pers. .4871 ، Hanbury ‫ و‬Fluckiger ‫“ توسط‬Pharmacographia”. -Pharmacog. ." Pharmaceutical Journal" ‫ مجله‬-Pharm. Journ. .4834 ،"‫ "دارونامه هندوستان‬-Ph. Ind. .4884 ،"Pharmacopoeia Persica"‫ دارونامه پارسي‬-Ph. Pers. .‫ پرتغالي‬-Port. .4838 ،‫ فلسيين و صحراي سينا‬،‫ گياهان سوریه‬،Post, G. E. -Post .‫ پنجاب‬-Punj. " Continens ،‫ "حاوي‬.)309-890‫ – پزشك مسلمان ك‬Rhazes ‫ یا‬Razis .4893 ،"‫ "تصویري از گياهان منيقه هيماليا‬-Royle, J. R. -Royle ‫ سانسكریت‬-Sans.

Terminologie Medico-Pharmaceutiqueet et " ‫ كتطططاب‬-Schlimmer, J. L. -Schl. .4871 ،"Anthropologique Francaise Persane .4878 ،"Science Papers" ،Handbury, D. -Sci.pa. .‫ نگاه كنيد‬Laufer ‫ به‬-Sini-Iranica .‫ مجموعه مقامت گياه شناسي در بولتن كيو و دیگر آثار‬.)4897-4399‫ ك‬Stapf, Otto -Stapf .‫ سوداني‬-Sud.

.‫ سوریهاي‬،‫ سوري‬-Syr. .‫ تبریز‬-Tab. .‫ تاميل‬-Tam. .‫ تهران‬-The. .‫ طرابلس‬-Tri. .4340 ،"Handbuch der Pharmakognosie" ،Tschirch, A. -Tschirch .‫ تركيه‬-Turk. .‫ ویراستار دارونامه هندوستان‬، Warden, C. J. H. Calcutta )4894-4304‫ ك‬-Warden .4307 ،"Die Rohstoffe des Pflanzenreiches" ed. 4 -Wiesner Collection in Wellcom Historical Medical Museum, London. -W.H.M.M. Yarkand. -Yark. ‫ كتاب سال داروسازي‬-Y. B. Pharm. .)4309 ‫تا‬07‫ محقق شيمي گياهي كفيتوشميميایي) از ك‬،Zellner, J. -Zellner

‫)‪Abrus precatorious L. (Leguminosae‬‬ ‫چشم خروس‬ ‫;)‪Chashm-i-Khurs (Pers.); Rati (Hind.); Jequirity (Tupi, Brazil‬‬ ‫‪Paternoster seed, Indian licorice.‬‬ ‫این گياه بومي مناطق گرمسير مانند هند است‪ .‬دانههاي سرخ رنگ این گياه با نقيطهاي سطياه در یطك انتهطا شناسطائي‬ ‫ميشوند‪ .‬این دانهها كه مصرف تزئيني دارند بصورت تسبيح یا گردنبنطد از هنطد بطه ایطران و سطایر كشطورهاي غربطي‬ ‫صادر ميشود‪ .‬همچنين در هند از دانههاي این گياه بهعنوان واحد وزن در كار طالسازي استفاده مي شده ‪ ،‬هطر دانط‬ ‫این گياه بيور متوسط ‪ 4/7‬گرم وزن دارد‪ .‬از لحاظ پزشكي این دانهها خواص خنده آور دارند و در ایران این دانهها‬ ‫را سمي مي شناسند‪ .‬دانهها‪ ،‬حاوي پروتئين ‪ Toxalbumin‬بوده و ریشه و برگهاي این گياه حاوي قند است ‪(D.‬‬ ‫)‪.Hooper, pharm. Journ. 1894, 937‬‬ ‫)‪Acacia Senegal Willd. (Leguminosae‬‬ ‫صمغ ارژن‬ ‫;)‪Samgh-i-arzhan, Angm (The.); Samgh Arabi (Ar., Pers., Iraq‬‬ ‫‪Gum arabic‬‬ ‫این گياه منبع اصلي توليد صمغ عربي است ‪ .‬شایان كر است كه در بازهاي مشرق زمين‪ ،‬صمغهاي فراواني موجطود‬ ‫است كه از درختان مختلف بدست ميآید‪ Schlimmer .‬در كتاب "ترمينولوژي" خود از صمغهاي بومي كطه از‬ ‫درختان گيالس و آلو بدست ميآید اشاره كرده‪.‬‬ ‫)‪Acantchophyllum squarrosum Boiss. (Caryophyllaceae‬‬ ‫شیر کلن‬ ‫‪Shir kalan (The.); the root.‬‬ ‫یكي از منابع گياهي كه به عنوان صابون در ایران استفاده مي شود‪ .‬در ميان گونههاي ‪ ، Gypsophylla‬ایطن گيطاه‬ ‫ریشههاي كوچكتري دارد كه حدود ‪ 9‬تا ‪ 48‬ميلي متر طول آنها مي رسد‪ .‬این ریشهها داراي رنگ قهوه اي روشطن‬ ‫و بصورت مارپيچ مي باشند‪ .‬قسمت داخلي این ریشهها نشاسته اي و به رنگ سفيد مایل بطه زرد بطا رگطههاي چطوبي‬ ‫است‪ .‬این ریشهها كمي طعم تلخ دارند و حاوي مقدار كمي از ساپونين ‪ Saponin‬هستند‪.4‬‬ ‫)‪Achillea Santolina L. (Compositae‬‬

‫‪ :1‬حضور ساپونين باعث خاصيت ضد باكتریایي این گياه و استفاده آن بهعنوان صابون شده است‪.‬‬

‫گل بو مادران‬ ‫‪Gul-i-bmdaran (The.); Bui madaran (Punj.); Birinjasaf (Ind. bazaars); Yarrow.‬‬ ‫این گياه كه بيور وسيعي در شرق و شمال آفریقا پراكنده است‪ ،‬گلهاي انتهائي داشطته و بطوي بسطيار خطوبي دارد و‬ ‫ساقه ‪ ،‬برگ و گل آن بهعنوان داروي ضد نفخ استفاده مي شود‪ .‬در تهران ایطن عصطارا ایطن گيطاه بطراي درمطان درد‬ ‫قفسه سينه استفاده مي شود‪ .‬در منيقه بلوچستان از این گياه براي درمان نفخ كودكان استفاده مي شود‪ .‬بوي قوي این‬ ‫گياه مانند سایر گياهان خانواده كمپوزیته باعث راندن ككها و حشرات موزي مي شود‪.‬‬ ‫)‪Acorus Calamus L. (Araceae‬‬ ‫اکسیر ترکي‬ ‫‪Aksr-i-turk, Ajl-i-turk (The.); Ighir iggur (Ar.); Acoron (Gr.); Gora vach‬‬ ‫;‪(Hind.); Bach, Warch, trade name in Leh by Punjabis‬‬ ‫‪Calamus or sweet flag root.‬‬ ‫این گياه بومي مناطق اروپاي شرقي و آسياي مركزي است كه بيور وسيعي در سایر مناطق كشت مي شود‪ .‬ساقههاي‬ ‫زیرزميني ریشه مانند این گياه براي مدت طومني در ایران و هند به عنوان داروئي با ارزش استفاده ميشده و احتمام‬ ‫از آنجا مصرف این گياه در اروپا انتشار یافته‪ .‬ساقهها ي زیرزميني این گياه داراي بوي قوي ناخوشایندي هسطتند كطه‬ ‫داراي خاصيت‪ ،‬محرك‪ ،‬مقوي و ضد نفخ مي باشند‪.‬‬ ‫در تهران این گياه بهعنوان داروي بسيار موثر براي درمان رماتيسم شناخته ميشود‪ .‬همچنين بطه خطاطر بطوي تنطد ایطن‬ ‫گياه از پودر ریشه آن بهعنوان ماده اي براي دفع و كشتن حشرات استفاده مي شود‪ .‬و روغن ارزشمند آن كطه بسطيار‬ ‫فرار نيز مي باشد براي ساخت شمعهاي عيردار و همچنين خوشبو كردن سركه استفاده مي شود ‪.‬‬ ‫)‪Adansonia digitata juss. (Bombacaceae‬‬ ‫فتفته‬ ‫‪Ftfthe (The.).‬‬ ‫درخت بائوباب كه به نام "‪ "cream of tartar tree‬نيز شناخته ميشود‪ ،‬گياهي بومي منيق گرمسطير آفریقطا مطي‬ ‫باشد كه از این ناحيه به شرق هند وارد شده‪ .‬فتفته در حقيقت ميوا این درخت است كه داراي پوست مایل به قهوه اي‬ ‫و سخت بوده و مواد داخل آن متشكل از الياف فيبري است كه اطراف دانههاي این ميوه كطدو شطكل را فطرا گرفتطه‪.‬‬ ‫این مواد در حالت تازه اسيدي و قابض بوده و براي درمان اسهال و اسهال خوني بكار مي رود‪.‬‬ ‫)‪Adiantum Capillus-Veneris L. (Polypodiaceae‬‬

‫پرسیاوش‬ ‫”‪Parr-i-siyvash, Kashburat (The.); Kashburat-el-bir, “coriander of the wall‬‬ ‫;)‪(Pers.); Krafas-al-bir, Shar-al-ant (Iraq); Kansburaj, Mooher-khas (Ind. bazaars‬‬ ‫‪The fronds.‬‬ ‫سرخس برسياوشان مویي‪ ،‬بومي مناطق ایران ‪ ،‬افغانستان ‪ ،‬شمال غرب هيماليا و غرب چين است ‪ .‬اما سایر گونطههاي‬ ‫این سرخس كه استفادا دارویي دارد نيز تحت همين نام شناخته ميشوند‪ ،‬معمطومً از بطرگ ایطن گيطاه بطهعنوان دارو‬ ‫استفاده مي شود در حاليكه ساقههاي زیرزميني كریزوم) آن خواص بسياري دارد از جمله آنها مي توان اشاره كرد‬ ‫خلط آور قوي ‪ ،‬رفع مشكالت تنفسي و همچنين رفع اسپاسمها در سياه سرفه ‪ ،‬جوشانده پرسياوشطان مطویي بطهعنوان‬ ‫یك نوشيدني خنك كننده در طول تابستان استفاده مي شود‪.‬‬ ‫)‪Agaric (Fungi‬‬ ‫‪Qrch (The.); Kriwarik (Turk.); dried mushrooms.‬‬ ‫قارچ‬ ‫بخشي از قارچهاي چطوب روي ‪ hard fungus‬اسطت كطه داراي رنطگ قهطوه اي مایطل بطه خاكسطتري در قسطمت‬ ‫خارجي و در داخل سفيدرنگ بوده و قير آن در حدود ‪ 40‬تا ‪ 49‬سانتي متطر مطي باشطد‪ .‬یكطي از كاربردهطاي آن بطه‬ ‫عنطوان دارویطي ضطد كطرم روده كطر شطده‪ Schlimmer .‬قطار ”‪ “Ghartsche‬را تحطت نطام ‪Agaricus‬‬ ‫‪ esculentus‬شناسایي كرده كه یكي از قار هاي خوراكي از بين گونههاي فراوان آن است‪ .‬براي اطالعات بيشطتر‬ ‫به ‪ Polyporus officinalis‬رجوع كنيد‪.‬‬ ‫)‪Alhagi camelorum Fisch. (Leguminosae‬‬ ‫ترنجبین‬ ‫‪Tar-anjubin (Teh.); “green honey” ; manna.‬‬ ‫گياه خارشتر یك درختچه یا بوت خاردار است كه در بيابآنهاي ایران‪ ،‬سوریه و مصر یافت مي شود‪ .‬بر روي این‬ ‫گياه تراوشات قندي وجود دارد‪ .‬این تراوشات از روي گياه تكانده و جمع آوري شده و به عنوان شطيرین كننطده یطا‬ ‫دارو استفاده مي شود‪ .‬برخي درختان بلوط هم ترشحات قندي دارند كبه بلوط مراجعه شود) كطه نبایطد بطا هطم اشطتباه‬ ‫شوند‪ .‬دانهها ي سفيد ترنجبين كه از قسمتهاي مختلف گياه ماننطد سطاقه ‪ ،‬غطالف و برگهطا خطارج مطي شطود بطه ططرز‬ ‫چشمگيري داراي مواد قندي ميباشند و به عنوان ملين و خلط آور تجویز مي شود‪.‬‬ ‫)‪Allium Akaka Gmel. (Liliaceae‬‬

‫والك‬ ‫‪Vlik (The.).‬‬ ‫این گياه در اروپا و شمال آسيا یافت مي شود‪ .‬كل گياه شامل برگها‪ ،‬گل سبز مایل بطه صطورتي آن و غطدههاي زیطر‬ ‫زميني آن داراي بوي بسيار قوي مانند پياز و سير است‪.‬‬ ‫)‪Allium Cepa L. (Liliaceae‬‬ ‫تخم پیاز‬ ‫‪Tukhm-i-piyz (The); Basal (Ar.); Goondina (Pers.); Piaz (Kurd.).‬‬ ‫پياز ‪ ،‬احتمامً یكي از اولين گياهاني است كه بصورت گسطتردهاي در منطاطق گرمسطيري‪ ،‬نيمطه گرمسطيري و معتطدل‬ ‫كشت شده است‪ .‬تخم پياز بسيار كوچك ‪ ،‬دانهها ي راه راه سياه و سفيد و در تمام بازارهاي ایران به فروش ميرسطد‪.‬‬ ‫استفادا دارویي آن بهعنوان یك مسكن و محرك بوده همچنين جوشانده به همراه شكر و روغن بادام به عنوان ملين‬ ‫در هنگام تب حصبه استفاده مي شود ك‪.)H.F.‬‬ ‫)‪Allium satlvum L. (Liliaceae‬‬ ‫تخم تره‬ ‫)‪ ،Tukhm-i-tarrah (Teh‬منظور از تره"‪ "Potherb‬ميباشد‪.‬‬ ‫تحت این نام‪ ،‬بذرهاي سياه رنگ و زاویه دار گياه سير در بازارهاي ایران به فروش مي رسد كه داراي خواص مشابه‬ ‫به پياز است و به همراه پنير خورده مي شود‪.‬‬ ‫‪Sir (The.; Iraq); Som (Ar.); Thum (Turk.); Lehsan (Hind.); garlic.‬‬ ‫بنه گياه سير‪ ،‬كه از چندین حبه سير در كنار هم تشكيل شده‪ ،‬داراي طعم بسيار تند و بوي ناميبوع ميباشد‪ .‬سير جزو‬ ‫بهترین سبزیهاي معير خوراكي شرق است كه در هضم غذا مؤثر بوده و محرك معده مي باشد‪ .‬سه نوع متفطاوت از‬ ‫این گياه در ایران رشد مي كند كه شامل بوستاني‪ ،‬باري كگونه وحشي) و ‪ Kirathi‬كتره مانند) ‪.‬‬ ‫)‪Aloe Perryi Baker (Liliaseae‬‬ ‫صبر زرد‬ ‫;)‪Sabr-i-zard (The.); Sibar, Musabbar (Ar.); Bol shiah (Hind.‬‬ ‫‪Bitter aloes.‬‬

‫صبر زرد بخشي از گياه ‪ Socotrine aloes‬است كه از برگهاي آن تهيه مي شود‪ .‬عصارا آن داراي رنگ سياه یا‬ ‫جگري مي باشد كه حاوي دانههاي زرد مایل به قهوه ایست‪ .‬این گياه یك مسهل شناخته شده است كه در زمآنهاي‬ ‫گذشته‪ ،‬توسط تجار عرب به سایر نقاط معرفي شده‪.‬‬

‫)‪Althaea lavateraefolia Dc. (Malvaceae‬‬ ‫ریشه خطمي‬ ‫;)‪Rishah-i-khatm (Ham.‬‬ ‫مصرف داروئي ریشهها‬ ‫این گياه در ایران ‪ ،‬مصر و افغانستان ميروید‪ Aitchison .‬اشاره كرده كه این گياه نه تنها بطراي وجطود گطل بسطيار‬ ‫زیباي آن كاشت و پرورش مي یابد بلكه گل برگ و دانههاي این گياه جمع آوري شده و بطه ترتيطب گطل ختمطي و‬ ‫تخم ختمي ناميده مي شود‪ .‬ریشه جمع آوري شده از همدان نام علمي كر شده براي این گياه را تایيد ميكند‪ .‬گونه‬ ‫جمع آوري شده از بغداد ك‪ )Erok Chatma‬به عنوان ختمي درختي ك‪ )Althaea rosea L.‬شناسایي شطده‪ ،‬امطا‬ ‫‪ Achundow‬آنرا گياه ك‪ )A.ficifolia Cav.‬ميداند‪ .‬این ریشهها ليفي با رنگي روشطن بطوده زمطاني كطه در آب‬ ‫خيسانده شود‪ ،‬لعطاب زیطادي ایجطاد ميكننطد و بطه عنطوان تقویطت كننطده شطناخته ميشطود‪ .‬در حقيقطت مشطابه گيطاه‬ ‫ك‪ )Althaea officinalis L.‬یا مارش ملو است كه توسط اروپائيان استفاده مي شود‪.‬‬ ‫)‪Althaea sp. (Malvaceae‬‬ ‫گل خطمي‬ ‫)‪Gul-i-Khatm (The.‬‬ ‫مصرف دارویي گلها‬ ‫این داروها بدون شك از بي‬

‫از یك گونه )‪ (Althaea‬بدست مطي آیطد‪ .‬در حقيقيطت گطل و دانطههاي گونطههاي‬

‫مختلف ختمي درختي و بوتهاي شطامل ك‪ ،) A. rosea L.‬ك‪ )A.ficifolia cav.‬و ك‪)A.lavateraefolia Dc.‬‬ ‫این دارو را تشكيل ميدهند‪.‬‬ ‫در ناحيه بلوچستان بيشتر گل گون ك‪ )A. pallida Wald. & Kit.‬جمع آوري مي شود كه داراي رنگ صورتي‬ ‫و زرد بوده و داراي كاسبرگ كركدار مي باشند‪ .‬دانهها و تا حد زیادي تخمدآنها به رنگ قهطوه اي و كركطدار بطا‬ ‫لبههاي برجسته هستند و حاشيه آنها نيز بادبزني است‪ .‬تمام قسمتهاي این گياه خاصيت چسبندگي داشته و تطا حطدي‬ ‫لعاب دار است‪ .‬گلهاي این گياه به همراه دانه كتان كبزرك) جوشانده شده و از این محلول براي درمطان جوشطهاي‬

‫پوستي استفاده مي شود‪ .‬ضمن اینكه دانهها یا تخمدآنها را مانند چاي دم كرده بهعنوان داروي سرفه و التهاب سطينه‬ ‫استفاده مي نمایند‪.‬‬ ‫)‪Alyssam campestre L. (Cruciferae‬‬ ‫قدامه شهری‬ ‫;)‪Gudmah, Gudmah-i-shahri, Gudmah-i-shrazi (The.); Qodumah (Ar.‬‬ ‫;)‪Ghodaouche Chirazi (Schl.‬‬ ‫‪ Hedge garlic,‬مصرف داروئي بذرها‬ ‫این گياه كوچك كه بصورت فراواني در ایران و عراق یافت مي شود‪ ،‬دانههاي قهوه اي روشن و عدسطي شطكل بطه‬ ‫ابعاد ‪ 4/9‬تا ‪ 0‬ميليمتر با لبههاي زرد مایل به خاكستري دارد‪ .‬زماني كه در آب قرار داده شوند لعاب نيمه شفافي روي‬ ‫دانهها را ميپوشاند‪ .‬دم كرده مخلوط این دانطهها بطا گياهطان ك ‪ ) Lallemantia Royleana Benth.‬همچنطين‬ ‫ك‪ )Pyrus Cydonial L.‬و ك‪ )Plantago major L.‬به عنوان دارویي ضد سرفه استفاده مي شود )‪.(H.f.‬‬ ‫)‪Amaranthus paniculatus L. (Amarantaceae‬‬ ‫تاج خروس‬ ‫;)‪Tj-i-khurs (The.); Tukhm-tj-i-khurs (Isf.‬‬ ‫مصرف دارویي بخ‬ ‫بخ‬

‫بامئي گل و بذر گل تاج خروس یا ‪Star flower.‬‬

‫بامئي گل این گياه حالت كركي داشته و به رنگ سفيد با سایه روشن صورتي یا قهوهاي مالیم است‪ .‬دانههاي‬

‫سياه و براق عدسي شكل آن خوراكي بوده و خاصيت داروئي دارند‪ .‬گلهاي ریز برگ مانند آن كه خاصيت نشطاط‬ ‫آور دارند مانند چایي دم شده و براي تسكين دردهاي سينه استفاده ميشوند‪.‬‬ ‫)‪Amomum subulatum Roxb. (Zingiberaceae‬‬ ‫هل قراب‬ ‫‪Hil-i-qurb (The., Isf.); Hil (Ar.); Ela (Sans.); hill or Nepal cardamoms.‬‬ ‫دانههاي گرد یا زاویه دار این گياه كه به رنگ قهوه اي هستند در داخل كپسطولهاي تخطم مرغطي یطا مثلثطي شطكل‪،‬‬ ‫چسبيده به یكدیگر قرار دارند‪ .‬این دانهها بوي كافوري خوشایندي دارند‪ .‬هل قراب بهعنوان جانشين براي هل مامبر‬ ‫)‪ (Malabar cardamoms‬كططه كططوچكتر و بسططيار معيططر بططوده و در جنططوب هنططد ميروی طد ‪(Elettaria‬‬ ‫)‪ ، Cardamomum Maton‬استفاده مي شود‪ .‬هر دو این دانههاي معير به عنوان ادویه استفاده شده همچنطين بطه‬

‫خاطر خاصيت ضد نفخ و محرك بودن مورد مصرف هستند‪ .‬همچنين بهعنوان درماني براي ضعف عمطومي جسطمي‬ ‫برخي مواقع بصورت مخلوط با ‪ Belleric mybalans‬استفاده مي شود )‪.(H.F.‬‬ ‫)‪Anacyclus Pyrethrum DC. (Compositae‬‬ ‫عاقرقرها‬ ‫;)‪ Agirgarh (The., Isf.); Akalkara (Hind.‬بابونه زرد اسپانيایي‪ ،‬ریشه داروئي‪.‬‬ ‫ریشه این نوع بابونه‪ ،‬از شمال آفریقا بدست ميآید و تقریبا مانند استوانهاي مخروطي است كه در نوك باریك شده‬ ‫و در قسمت پهن دستهاي از پرز یا باقي ماندهي برگها را دارد‪ .‬زماني كه به عنوان دارو جویده ميشود‪ ،‬طعم تنطدي‬ ‫داشته و باعث ترشح زیاد بزاق ميشود‪ .‬این گياه براي دندان درد هم تجویز ميشود )‪.(H.F.‬‬ ‫)‪Anamirta paniculata Coleb. (Menispermaceae‬‬ ‫مرگ ماهي‬ ‫;)‪Marg-i-mh, “Fish poison” (The.); Zahr (Iraq‬‬ ‫مصرف دارویي ميوه توت مانند‬ ‫گياه ك‪ )Cucculus indicus‬یا ‪ Lavant berries‬محصولي است كه از بوتههائي بومي هند و سطوماترا‪ ،‬جطاوه‪،‬‬ ‫گينه نو و برونئي به دست ميآید‪ .‬ميوهها بصورت كروي یا قلوه شكل بطوده و سطيح آن رنطگ قهطوه اي تيطره دارد‪.‬‬ ‫داخل هریك‪ ،‬دانهاي سفيد رنگ با مغز بسيار روغني و طعم تلخ وجود دارد‪ .‬خاصيت زهرآگين دانهها وقتي آنها را‬ ‫به آب مياندزند‪ ،‬باعث بي هوشي ماهيان شده و این تاثير از زمان بسيار قدیم شناخته شده است و دليل این خاصطيت‬ ‫وجود سم كریستاله شدا پيكروتوكسين ‪ Picrotoxin‬در دانهها ميباشد كه باعث مرگ ماهيها ميشود‪ .‬در شطرق‬ ‫از این ميوهها براي كشتن سگها و ماهيها استفاده شده همچنين براي ساخت پماد براي درمان شپ هاي مو و بدن‪.‬‬ ‫)‪Anthemis Wiedemanniana Fisch. & mey. (Compositae‬‬ ‫گل بابونه‬ ‫;)‪Gul-i-bbna (Ham.‬‬ ‫بخ‬

‫داروئي گل‬

‫بانوئي احتمام خالصه شده بابونه بابونه با بابونج‪ ،‬ناميست بطراي كاموميطل ك‪ )camomil‬و دیگطر گونطههاي داروئطي‬ ‫خانواده گل آفتاب گردان‪ ،‬عالوه بر گونه كر شده‪.‬‬ ‫در ایران گل بابونه بيور عمده از گياه ك‪ )Matricaria Chamomilla L.‬بدست مي آید ك‪.)q.v.‬‬

‫)‪Apium graveolens L. (Umbelliferae‬‬ ‫تخم کرفس‬ ‫;)‪Tukhm-i-karafs (The.); Buzz-ul-karaphs (Ar.); Asil-a-krasb (Afg.); Karafs (Iraq‬‬ ‫;)‪ Ajmud (Hind.); Udasaliyum (Gr.‬ميوه كرفس وحشي‪.‬‬ ‫كرفس‪ ،‬گياهي متعلق به شمال غربي هيماليا و ایران است ‪ .‬این گيطاه بطراي ميطوه‪ ،‬بطرگ و سطاقه همچنطين ریشطه اش‬ ‫پرورش داده مي شود‪ .‬بذر یا در واقع ميوه این گياه زرد مایل به سبز یا قهوه ایست كه عيري شبيه به نعناع داشته و تا‬ ‫حدودي طعم و مزه تند و تلخ دارد‪ .‬این ميوه ضد نفخ ‪ ،‬معير و مقوي است‪ .‬در تهران این دارو در آب جوش ریخته‬ ‫شده و تنفس بخار آن كبخور دادن) براي درمان سردرد استفاده مي شود‪ .‬ميوه حطاوي ‪ apÜn‬یطك گليكوزیطد ژلطه‬ ‫مانند گياهي است‪.‬‬ ‫)‪Arctium Lappa L. (Compositae‬‬ ‫ریشة بابا آدم‬ ‫‪Rshah-i-bb-Adam (The.); Bardane (The.); Semen Bardanae‬‬ ‫مصرف دارویي ریشه و ميوه‬ ‫گياه بابا آدم در سوریه‪ ،‬ایران بخصوص خراسان و همچنين اروپا یافت ميشود‪ .‬دليل نام گذاري این گياه بطر اسطاس‬ ‫واژه نامه ‪ Schlimmer‬مشخص شده و این گياه در هنطد بطهعنوان یطك داروي تصطفيه كننطده و ضطد ورم شطناخته‬ ‫ميشود‪ .‬در تهران از ریشه باباآدم همراه با گياه ك‪ )sarsaparilla0‬بهعنوان دارویي براي درمان سفليس اسطتفاده مطي‬ ‫كنند‪ .‬این دارو شهرت بسياري در طب كهن دارد اما آزمایشطات شطيميایي كطه توسطط ك‪ )Zellner 1924‬صطورت‬ ‫گرفت‪ ،‬وجود هيچ گونه مادا فعال شيميایي را در ریشه این گياه تأیيد نكرد‪.‬‬ ‫)‪Areca Catechu L. (Palmae‬‬ ‫فوفل‬ ‫;)‪Ffal (The., Ar.); Papal (Pers.); Sopari (Hind.); Pinang (Mal.‬‬ ‫‪ Betel nuts,‬ميوه فندقه نخل ‪Areca‬‬ ‫فندوقه این گياه یا فوفل در سراسر مشرق زمين بهعنوان مادهاي جویدني استفاده مي شود‪ .‬این ميوه محركي مالیطم و‬ ‫قابض است كه باعث افزای‬

‫‪ :2‬نوعی ازملک (‪)Smilax sp.‬‬

‫جریان بزاق ‪،‬كاه‬

‫تعریق ‪ ،‬خوشبویي دهان و تقویت لثهها مي شود‪ .‬نوفل حاوي تانن‬

‫و دو آلكالوئيد فعال ك‪ )arecoline‬و ك‪ )arecaine‬مي باشد‪ .‬مخلوط آن با شطكر و گشطنيز بطهعنوان مطاده اي بطراي‬ ‫تحریك زایمان استفاده مي شود)‪. (H.F.‬‬ ‫)‪Aristolochia longa L. (Aristolochiaceae‬‬ ‫زراوند طویل‬ ‫;)‪ Zarvand-i-tavl (Ham., The.‬بخ‬

‫داروئي ریشه‬

‫ریشه این گياه و سایر گونهها ي این جنس‪ ،‬داروهاي بسيار با ارزشي در مشرق زمين هسطتند‪ .‬زراونطده طویطل كطه در‬ ‫ایران به دست ميآید به شكل استوانه اي و مطارپيچ بطا ططولي حطدود ‪ 40‬ميلطي متطر مطي باشطد‪ .‬در بطرش عرضطي آن‬ ‫بخشهاي گوه شكل كه جنس چوبي دارند دیده ميشود‪ .‬این گياه طعم تلخ و تندي داشته‪ ،‬محرك و مقوي ميباشطد‬ ‫و اغلب براي درمان مارگزیدگي تجویز شده یا براي جلوگيري از خونریزي شدید دورا ماهيانطه همچنطين بطه عنطوان‬ ‫اشتها آور استفاده مي شود ‪.‬‬ ‫)‪Aristolochia rotunda L. (Aristolochiaceae‬‬ ‫نخوده الوند‬ ‫;)‪Nukhd-i-alvand (The., Isf.); Nukhund-i-alvandi (Ar.); Zaravand-i-gird (Pers.‬‬ ‫بخ‬

‫دارویي ریشه‬

‫ریشههاي نخوده الوند‪ ،‬غدهاي‪ ،‬قهوه اي یا خاكسري‪ ،‬دایره شكل با یك قاعدا پهن و قسمت بامیي بطاریكتر بطوده و‬ ‫شكافي خراش مانند‪ ،‬بجا مانده از محل جدا شده از ساقه دارد‪ .‬این ریشهها بسيار سخت با جنسي شاخ ماننطد و داراي‬ ‫نشاسته مي باشند‪ .‬و داراي بو و طعم تندي هستند‪ .‬این دارو بهعنوان یك تقویت كننده‪ ،‬مدر‪ ،‬قاعده آور و ضد انگطل‬ ‫ك كرم ) استفاده مي شود‪.‬‬ ‫قبایل مختلفي در عراق از گونه ك‪ )A.maurorum L.‬بهعنوان یك ماده ضد عفوني كننده زخم انسان همچنين دام‬ ‫كگوسفند) از آن استفاده مي كنند ك‪.)G.‬‬ ‫)‪Artemisia maritima L. (Compositae‬‬ ‫درمنه‬ ‫‪Darmanah (The.); Afsant-el-bahara (Ar.); santonica, wormseed.‬‬ ‫غنچه خشك شده گونههاي مختلف گياه درمنه معمومً با )‪ (A.valgaris L.‬و آب مخلوط شدهك‪ ،)H.f.‬بطهعنوان‬ ‫یك داروي ضد انگلهاي مورد استفاده قرار مي گيرد این گياه به وفور در استآنهاي كردستان و تركسطتان كواقطع‬ ‫در قزاقستان)یافت مي شود‪ Aitchison .‬اعتقطاد دارد كطه ‪ A.maritima L.‬و ‪ A.campertris‬در اكثطر نقطاط‬

‫شمال شرق ایران یافت مي شود‪ .‬بوته خشك درمنه بهعنوان سطوخت مصطرف دارد و غنچطه ایطن گيطاه از روسطتاهاي‬ ‫اطراف تهران جمع آوري مي شود و در بازار به فروش مي رسد‪ .‬داروي كرم ك‬

‫قوي سانتونين ‪ Santonin‬كه از‬

‫بذر گياه درمنه توليد ميشود هم اكنون در نزدیكي شهر چيم كنت ‪ Chimkent‬در تركستان توليد مي شود ‪(Ph.‬‬ ‫‪.Ind.2:288).‬‬ ‫)‪Artemisia Vulgaris L. (Compositae‬‬ ‫افسنطین‬ ‫‪Afsantn (The.); Afsantn-i-hindi (Ar.) wormwood‬‬ ‫این دارو در حقيقت از قسمتهاي مختلف ساقه‪ ،‬برگ و سرگل گياه بطوده كطه بصطورت مخلطوطي متطراكم در آورده‬ ‫شده و داراي عيري خوشایند و طعمي تلخ است‪ .‬منشاء این داروي باستاني كه توسط پزشكان مسلمان توصيف شده‬ ‫احتمططام گونططه‪ A.absinthium L.‬بططوده اسططت ولططي اكنططون گونططههاي دیگططري از ایططن گيططاه اسططتفاده مططي شططود‪.‬‬ ‫‪ Schlimmer‬اعتقاد دارد كه گياه ‪ A.Ponticum‬كه در مناطق اروپا و قفقاز مي روید در زمطان او بطهعنوان ایطن‬ ‫دارو در بازار تهران به فروش مي رسيد‪ .‬افسنيين داراي طعمي تلطخ اسطت و باعطث تقویطت معطده ‪ ،‬افطزای‬

‫اشطتها و‬

‫تسهيل در هضم غذا مي شود‪ .‬از نام پارسي این گياه‪ ،‬آبسطتين‪ ،‬دراروپطا بطراي یطك نوشطيدني الكلطي بسطيار معطروف‬ ‫استفاده شده است‪.‬‬ ‫)‪Asarum europaeum L. (Aristolochiaceae‬‬ ‫اسارون‬ ‫‪Asrn (The.); snake root.‬‬ ‫این دارو از ساقههاي زیرزميني ك ریزومها) تشكيل شده كه ضخامتي بيشتر از مداد داشته‪ ،‬گره دار با عالمات حلقوي‬ ‫در بام و طول همچنين رنگ قهوه اي روشن در قسمتهاي زیرین هستند‪ .‬چوب این گياه زرد رنگ و تلخ مزه و تا‬ ‫حدودي معير مي باشد‪ .‬این دارو براي موارد مختلفي از جمله به عنوان مسهل‪ ،‬معرق‪ ،‬مدر‪ ،‬قطي آور تجطویز شطده و‬ ‫براي درمان بيماریهاي مختلفي مثل روماتيسم وسكته قلبي نيز استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Asparaus adscendens Roxb. (Liliaceae‬‬ ‫مارچوبه‬ ‫;)‪Mrchbah, Khushak (Ham.); Satavar, Satarmul, Shakakula micari (Hind.‬‬ ‫‪Sufed musli, of commerce (Bom.); white musali.‬‬

‫ریشههاي گونههاي مختلفي از مارچوبه در مشرق زمين داراي مصرف دارویي مي باشد از جملطه ‪A.racemosus‬‬ ‫‪ Willd, A.officinalis L., A.sarmentosus willd.,‬ریشههایي كه از همدان جمع آوري شده طویطل بطا‬ ‫قيري نازك حدود ‪ 0‬تا ‪ 9‬ميليمتر‪ ،‬با رنگ سفيد عاجي ‪ ،‬سفت و شاخي و حالتي چروكيده و تا حطدي پطيچ خطورده‬ ‫دارند‪ .‬مارچوبه در داخل آب متورم شده و لعاب ميدهد‪ .‬این گياه داراي خواص محطرك و معطرق اسطت‪ .‬بطهعنوان‬ ‫یك معرق این دارو با دنبه گوسفند مخلوط شده و روي قفسه سينه ماليده مي شود‪.‬‬ ‫)‪Asparaus officinalis L. (Liliaceae‬‬ ‫هلیون‬ ‫;)‪ Heliyn (The.‬ميوه مارچوبه معمولي‬ ‫بیخ هلیمون‬ ‫;)‪ Bkh-i-halmun (The.‬ریشه مارچوبه‬ ‫ميوه توت مانند این گياه كه حدوداً به اندازه یك نخود است‪ ،‬قرمز مایل به زرد بوده و دو هسته در هطر بخط‬

‫دارد‪.‬‬

‫این ميوهها حاوي قند انگور و اسپارگانين ك‪ )sparganein‬كه نوعي ماده رنگ دار است‪ ،‬ميباشطد‪ .‬هسطتهها حطاوي‬ ‫روغن غير فرار و رزین معير مي باشند‪.‬‬ ‫ریشههاي این گياه پيچ خورده بوده و رنگ خارجي آنها سياه و داخل آنها سفيد و شاخي است‪ .‬ریشهها وقتطي در‬ ‫آب خيسانده شوند لعاب داده كه طعم ناميلوب و تاحدودي شيرین دارد‪ .‬در تهران ریشه این گياه را مي سطوزانند و‬ ‫دود آنرا براي تسكين دندان درد استشمام مي كنند‪.‬‬ ‫)‪Asperuo procumbens L. (Boraginaceae‬‬ ‫بادرنجه بویه‬ ‫‪Bd-i-ranjah-byah, Br ranjbah (The.); madwort.‬‬ ‫بادرنجه بویه یك گياه خزنده بومي مناطق عرب نشين‪ ،‬ایران‪ ،‬اروپا و شمال آفریقا است‪ .‬این گيطاه بيطور معمطول در‬ ‫اراضي زراعي و باغها یافت مي شود‪ .‬كاسه گل به صورت مشبك و لوبهاي پرزدار نطوك تيطز اسطت‪ .‬از گيطاه معيطر‬ ‫بادرنجه بویه به عنوان درمان آسم همچنان در ایران استفاده مي شود‪ Schlimmer.‬در مورد ‪ Asperugo‬این چنين‬ ‫مي نویسد «خشك شده گيطاهي كطه در تهطران تحطت نطام غلطط بادرنجطه بویطه فروختطه مطي شطود در حقيقطت گيطاه‬ ‫‪ Melissa cedronella‬است‪ .‬من هيچوقت دليل این عملكرد متقلبانه را متوجه نشده ام‪ .‬دكتطر ‪Haussknecht‬‬ ‫اولين شخصي بود كه به این موضوع اشاره كرد و دليل آنرا كشت زیاد ‪ Melissa‬در باغهاي اطراف تهران دانست»‪.‬‬

‫)‪Astragalus Fasciculaefolius Boiss. (Leguminosae‬‬ ‫کنجیده سرخ و سفید‬ ‫‪Kunjidah-i-surkh u safd (The.); Kunjad, Gujar (Bom.); Kunjada, (Ait.); Anzarut‬‬ ‫‪(Ar.); Sarcocolla, “flesh glue” (Gr.); Kohl Farsi (Persian collyrium), Kohl Kirmani‬‬ ‫;)‪ (Kirmani collyrium‬نوعي صمغ‪.‬‬ ‫این گياه داراي تراوشات شيریني در قسمتهاي بامئي است و این تراوشات در كردستان از گياه استراج مي شطود و‬ ‫به هند و سایر نقاط صادر مي گردد‪ .‬این تراوشات معمومً كم رنگ بوده كه بخ هطاي زرد قهطوه اي رنطگ در آن‬ ‫قابل مشاهده است‪ .‬داراي قوام شكننده اي بوده و در آب و الكل محلول است‪ ،‬ضمنا بدون بو با طعمي شيرین است‪.‬‬ ‫در حقيقت مي توان گفت كه به گلوكوزید موجود در ریشه شيرین بيان شباهت دارد‪ .‬انزروت ك‪ )Sarcocolla‬كطه‬ ‫در این تراوشات وجود دارد بصورت گچ در مي آید‪ ،‬از زمآنهاي قدیم توسط شكسته بندهاي ایراني مورد استفاده‬ ‫قرار مي گرفته‪ .‬همچنين در برخي مناطق بر روي گوش یا صورت براي درمان دردهطاي عصطبي قطرار داده ميشطود‪.‬‬ ‫بگفته ‪ ، Aitchison‬این تراوشات بصورت جویدني توسط خانمهاي حرمسرا براي بهبود بخشيدن به ظاهر و پوست‬ ‫شان استفاده مي شود ك بطه مقالطه ‪“Sarcocolla” by D. Hooper, Journ. As. Soc. Bengal, Vol. 9,‬‬ ‫‪ 1913, pp. 177-181‬رجوع كنيد)‪.‬‬ ‫)‪Astraalus ummifer Labill. (Leguminosae‬‬ ‫کتیرا‬ ‫‪Kathr (The.); Qatera, Katira gond (Hind.); gum Tragacanth.‬‬ ‫بوتههاي كوچك‪ ،‬شاخه دار و خاردار گون در اكثر مناطق ایران و بخ‬

‫آسيایي تركيه از شایعترین عناصطر پوشط‬

‫گياهي محسوب مي گردد‪ .‬محصول این گونه گون و گونههاي مشابه‪ ،‬زماني كه از بریدن بوتطه ككطت زدن) بدسطت‬ ‫ميآید‪ ،‬صاف و بصورت روبان است‪ .‬وقتي بوته را نيشتر ميزندد این صمغ بصطورت قيطرات كرمطي شطكل بدسطت‬ ‫ميآید‪ .‬كتيرایي كه تهران تهيه ميشود تميز و به صورت روبان سطفيد اسطت‪ ،‬كطه از مشخصطات كيفيطت بطامي ایطن‬ ‫محصول مي باشد و به مقاصد مختلف در پزشكي و قنادي استفاده مي شود‪.‬‬ ‫)‪Astraalus hamosus L. (Leguminosae‬‬ ‫الكیل الملك‬

‫‪Ikll (The.); Ikll-ul-malik (Ar.); Adhafir-aj-jian, Adhafir-ash-shaitan (Iraq.); Iklil‬‬‫‪ul-mulk (Bom.); Aketi (Ham.); the curved pods.‬‬ ‫گونههاي متعدد گياهاني از جنسهاي ‪ Melilotus‬و ‪ Trigonella‬كه نيام مارپيچي دارند بهعنوان منشا ایطن دارو‬ ‫كر شده اند‪ .‬نمونههاي تهران و همدان غالفهاي نعل اسبي شكل به طول ‪ 0/9‬سانتي متر داشتند‪ .‬رنگ آنها قهوه اي‬ ‫مایل به خاكستري ‪ ،‬سيحي صاف‪ ،‬خميده‪ ،‬در هر دو طرف دندانه دار و نوك تيز كه توسط یك تيغه مركزي به دو‬ ‫بخ‬

‫تقسيم مي شود‪ .‬دانهها به رنگ خاكستري مایل به زرد‪ ،‬لوزي شكل و داراي دندانه در یك انتها با نقيهاي سياه‬

‫هستند‪.‬‬ ‫این غالفهاي حاوي دانه‪ ،‬در عراق به نام «ناخن پري» و یطا «پنجطه شطييان» معطروف اسطت‪ ،‬و بطراي طيطف وسطيعي از‬ ‫بيماریها استفاده مي شود ولي عمدتاً بهعنوان ماده خلطط آور و یطا ضطدانعقاد اسطتفاده مطي شطود‪ .‬گطاهي اوقطات آنطرا‬ ‫بصورت پودر درآورده و براي كاه‬

‫درد قسمتهاي كبود شده و متورم بدن استفاده مي شود‪.‬‬

‫)‪Bambusa arundinacea L. (Poaceae‬‬ ‫تباشير قلمي‬ ‫;)‪Tabshr-i-qalam (The); Tabashira (Ar.); Bans lochan (Hind.‬‬ ‫مواد معدني بلوري شده در ساقه بامبو‬ ‫تباشير ماده اي سيليسي است كه در ساقه توخالي گياهان بامبو یافت مي شود و در طب هندي بسيار ارزشطمند اسطت‪.‬‬ ‫تباشير بصورت سخت و به رنگ سفيد مات بوده و شبيه مواد معطدني اسطت كطه در اشطكال مختلطف دیطده ميشطود‪.‬‬ ‫نمونههایي كه تحت این نام در تهران جمع آوري شده در واقع شامل استخوآنهاي سوخته بود و ارتبطاطي بطا تباشطير‬ ‫واقعي نداشت‪ .‬البته اگر خوش بينانه به این تقلب نگاه كنيم ميتوان گفت داروي عرضه شده به جاي داروي اصطلي‬ ‫مي تواند به عنوان پودر سفيد كننده دندان استفاده شود‪.‬‬ ‫)‪Berberis vulgaris L. (Berberidaceae‬‬ ‫زرشك گلي‬ ‫‪Zirishk--gul (Ham., The.); Zarishk (Hind., Bom.).‬‬ ‫زرشك هندي گياهي است درختچه اي كه به وفور در مناطق تپه ماهوري هند و ایران ميروید‪ .‬ميوههطاي آن اكثطراً‬ ‫جمع آوري شده و بهعنوان چاشني در غذا و یا براي پخت مربا استفاده مي شود‪ .‬در پنجاب بطه ایطن ميطوه كطه همطراه‬ ‫دمگل‬

‫جمع آوري ميشود «مویز ترش» مي گویند تا از انگور خشك شده كوچطك و سطياه كطه در اروپطا بطه نطام‬

‫‪ Corinths‬ككشم ) است متمایز باشد‪ .‬از بُعد پزشكي‪ ،‬مصرف این ميوه به از بين بردن خارش و مشكالت پوستي‬

‫كمك مي كند‪ .‬یك نمونه از این ميوه خشك كه در دانشگاه آمریكطایي پسطرانه بغطداد نگهطداري مطيشطد بطهعنوان‬ ‫«زرشك» نام گذاري شده بود‪ .‬این ميوهها بيور كلي بصورت جوشانده تجویز شده و براي حفظ سالمت عمطومي و‬ ‫خوشبویي دهان مفيد هستند‪.‬‬ ‫)‪Beta vulgaris L.(Chenopodiaceae‬‬ ‫تخم چغندر‬ ‫;)‪Tukhm-i-chuqundur (The.); Chuk-andar (Hind.‬‬ ‫چغندر معمولي داراي ميوههایي كوچك‪ ،‬فنجاني شكل با دانههایي به رنگ قهوه اي روشن است كه طعم شور مطزه‬ ‫اي دارند‪ .‬در ایران این گياه بيور وسيعي بصورت یك سبزي كشت مي شود‪ .‬بذر این گياه در بازارهاي هند بهعنوان‬ ‫یك ماده مفيد كه در پزشكي مصرف دارد تحت نام چغندر «‪ »Chukander‬فروخته مي شود‪.‬‬ ‫گونههاي متعددي از این گياه در عراق رشد مي كند كه شامل‬ ‫‪ -4‬چغندر كه ریشه آن خورده مي شود‪.‬‬ ‫‪ -0‬چغندر اسفناج كه بسيار معمول است و برگهاي آن به عنوان اسفناج پخته و خورده مي شود‪.‬‬ ‫‪ -9‬چغندر قند كه آب و هواي بغداد براي رشد این گياه چندان مناسب نيست‪.‬‬ ‫‪ Mangel-Wurzel -1‬كه در مناطق كردستان رشد مناسب تري دارد‪.‬‬ ‫‪ -9‬چغندر وحشي كه به نام ‪ Silaijah‬یا ‪ Silaigah‬معروف است‪.‬‬ ‫)‪Boswellia Carterri Bird. (Burseraceae‬‬ ‫کندر‬ ‫;)‪Kundur (The.); Seta Kundur (Hind.‬‬ ‫در بازار‪ ،‬انواع مختلفي از این ماده خوشبو رزین مانند یافت مي شود‪ Kundura zakara .‬یا «مطرد كنطدر» قيطرات‬ ‫صمغ گوي مانند هستند داراي رنگ قرمز یا زرد پررنگ در حاليكه ‪ Kundura unsa‬یا «زن كنطدر» داراي رنطگ‬ ‫زرد مایل به سفيد و نيمه شفاف ميباشند‪ Kisher Kundur .‬نيز به شكل قيعات فلطس ماننطد از پوسطت گيطاه كطه‬ ‫آغشته به این رزین است در بازارها یافت ميشود‪.‬‬ ‫این رزین خوشبو بيور عمده بصورت یك بخور معير استفاده مي شود‪ .‬همچنين پودر آن در مخلوط بطا سطایر مطواد‬ ‫بهعنوان یك تقویت كننده حافظه در دوز نيم مثقال كمعادل ‪ 99‬جو) استفاده مي شود‪.‬‬ ‫)‪Brassica Campestris L. Var.Napus Bob. (Cruciferae‬‬ ‫تخم شلغم‬ ‫)‪Tukhm-i-shalgham (The.): Sarsun (Hind.‬‬

‫این گياه‪ ،‬محصول با اهميتي در هند و سایر نقاط منيقه محسوب شده كه بيور عمده براي دانه اش كشت مي شطود‪.‬‬ ‫دانههاي رسيده كوچك‪ ،‬قهوه اي یا قرمز مایل به قهوه اي با قيري در حدود ‪ 0‬ميلي متر و صيقلي هستند‪ .‬این دانطهها‬ ‫حاوي روغني مي باشند كه از آن به عنوان ملين استفاده ميشود همچنين جهت روشنایي و یا براي پخت و پز‪.‬‬ ‫)‪Brassica (Sinapis) nigra (L.) and B.alba Rabenh. (Cruciferae‬‬ ‫خردل‬ ‫خردل كه در حال حاضر گياهي بسيار شایع در اكثر نقاط است منشاء اوروآسيائي دارد‪ .‬پودر دانهها چاشطني غطذایي‬ ‫بسيار مهمي هستند كه در ادویه كاري نيز استفاده مي شود‪ .‬در پزشكي براي درست كردن ضماد یطا مشطمع انطداختن‬ ‫استفاده مي شود‪.‬‬ ‫خردل بهعنوان یك ماده تهوع آور زماني كه بيمار مشكوك بطه مسطموميت بطا مطواد مخطدر مطي باشطد نيطز بصطورت‬ ‫خوراكي تجویز مي شود‪.‬‬ ‫)‪Butea frondosa Roxb. (Leguminosae‬‬ ‫برگ هند ایران‬ ‫)‪Barg-i-hind rn, Parakeh-i-hind (The.); Palaspapado (Duk.); Palas Keby (Hind.‬‬ ‫مصرف دارویي دانهها كه از درخت ساج یا بنگال بدست مي آید‪.‬‬ ‫این دانهها صاف‪ ،‬داراي رنگ قهوه اي مایل به قرمز و حدود ‪ 9‬تا ‪ 9‬سانتي متر با لپههاي سفيدرنگ هستند‪ .‬این دانهها‬ ‫نوعي درمان هندي براي انگل كرم كدو به شمار ميآید‪ .‬دانههاي پودر شده دو روز بعد از یك دوز از داروي ضطد‬ ‫كرم كتخم درمنه ‪ )Artemisia maritima‬تجویز مي شود‪.‬‬ ‫)‪Caesalpinia Bonducella Roxb. (Leguminosae‬‬ ‫تخم ابلیس‬ ‫;)‪Tukhm-i-ibls (The.); Khaza-i-ibls; Bonduk-i-hindi (Ar.); Kat karanj (Hind.‬‬ ‫دانههاي ‪ Bonduc‬این گونه گل ابریشم بصورت كروي و به رنگ خاكستري كدر با سيح صطاف و بطراق بطوده و‬ ‫ظاهر آنها نشان دهنده وجود روغن این دانهها مي باشد‪ .‬این دانهها به عنوان طلسم یا تزئين بصورت گردنبند استفاده‬ ‫مي شوند‪ .‬همچنين مغز تلخ آنها بهعنوان یك داروي ضدانگل‪ ،‬ك‪ )antiperiodic‬و تقویت كننده كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Calamintha graveolens Benth. (Labiatae‬‬ ‫ترنگمسك‬

‫‪Terengamisk(?) (Teh.); Faranj mishk or Biranj mishk; Palang mishk͟ ≈ Ocimum‬‬ ‫‪sanctum L. and Palenguemeeke ≈ Dracocephalum kotschyi Boiss‬‬ ‫این گونه از بادرنجبویه ‪ Calamint‬در مناطق مدیترانه اي ‪ ،‬سوریه‪ ،‬آسطياي صطغير‪ ،‬عطراق و قفقطاز ك‪- Caucasia‬‬ ‫‪ )Trans‬فراوان است‪ .‬دانه این گياه در هند به عنوان محصولي از ایران شناخته مي شود‪ .‬ایطن دانطهها قهطوه اي تيطره‪،‬‬ ‫كشيده‪ ،‬سه گوش و دوكي شكل هستند در حدود ‪4‬تا‪ 0‬ميلي متر‪ ،‬كه از دو سطمت باریطك شطده و لكطه سطفيدي بطه‬ ‫شكل ‪ 7‬روي آنهاست‪ .‬این دانهها بصورت خفيفي تند مزه بوده و هنگامي كه در آب خيسانده شوند با لعاب شفافي‬ ‫پوشيده ميشوند‪ .‬این دانههامحرك و تقویت كننده قواي جنسي هستند‪.‬‬ ‫)‪Calendula officinalis L. (Compositae‬‬ ‫همیشه بهار‬ ‫)‪Hamshah bahr (The., Iraq); Gole himmicheh behar (Schl.); Qarah Koz (Turk.‬‬ ‫هميشه بهار گياهي است كه به طور وسيعي در سطواحل مدیترانطه وجطود دارد‪ .‬در شطمال هنطد بطه عنطوان علفطي هطرز‬ ‫شناخته شده ولي بيشتر در باغها و براي ظاهر تزئيني و زیبایشان كشت مي شطوند‪ .‬گطل زرد و تلطخ مطزه ایطن گيطاه در‬ ‫درمآنهاي خانگي استفاده مي شود‪ .‬گل خشك شده این گياه بصورت تنتور در گذشته براي درمطان زخطم اسطتفاده‬ ‫مي شد‪.‬‬ ‫)‪Capparis spinosa L. (Capparidaceae‬‬ ‫ریشه کبار‬ ‫;)‪Rshah-i-kabar (The.); Kabar (Pers., Iraq‬‬ ‫این گياه بصورت درختچه اي خاردار است كه در مناطق غرب آسيا‪ ،‬اروپا‪ ،‬شطمال آفریقطا و اسطتراليا ميرویطد‪ .‬ایطن‬ ‫درختچه در دشتهاي اطراف شهر بسيار معمول است و ارتفاع بوته بزرگ آن به یك و نيم متر مي رسطد‪ .‬در ایطران‬ ‫جوانههاي گلهاي آنرا جمع كرده و در ترشي استفاده ميكنند‪ .‬ریشه این گياه كه رنگ روشطن و پوسطت ضطخيمي‬ ‫دارد در پزشكي مصرف دارد‪ .‬پوست ریشه در كتاب قدیم مرجع دارویي پارسي «‪»Persian Pharmacopoeia‬‬ ‫بطه عنطوان ‪ Capparis Cortex Radicis‬معرفطي شطده‪ .‬كطه هطر دو داراي طعمطي تنطد و تلخطي بطوده در درمطان‬ ‫روماتيسم و تب نوبه مفيد هستند‪.‬‬ ‫)‪Capsicum frutescens L. (Solanaceae‬‬ ‫فلفل مویه‬ ‫)‪Filfil myeh, Filfil-i-surkh (Teh.); Filfil ahmer (Ar.); Lal mirch (Hind.‬‬

‫این گونه از فلفل و یا چيلي‪ ،‬با نام علمي ‪ Capsicum‬و ‪ C. annuum‬گونطههایي هسطتند كطه در سرتاسطر هنطد و‬ ‫ایران براي ميوههاي تندشان كشت شده و در كل مشرق زمين براي اهداف آشپزي مصطرف مطي شطوند‪ .‬انطواع ایطن‬ ‫جنس گياه بهعنوان یك محرك قوي شناخته شده است ‪ .‬در دوزهاي دارویي‪ ،‬مصرف فلفل باعطث تحریطك جهطاز‬ ‫هاضمه و افزای‬

‫تراوشات معدوي شده و این امر به افزای‬

‫اشتها و هضم غذا كمك مي كند‪.‬‬

‫)‪Corthamus tinctorius L. (Compositae‬‬ ‫کافشه‬ ‫;)‪ Kfshah, Tukhm-i- Kfshah (The., Ham.‬بذر‬ ‫)‪ Gul-i-rang (The.); Gul-i-kajira, Qurtum (Ar.); Kusam (Hind.); Atractus (Gr.‬گل‬ ‫این گياه در سوریه ‪ ،‬ایران و افغانستان جهت استفاده از گلهاي قرمزش كشت مي شود و از ایطن گلهطاي كوچطك‬ ‫قرمز رنگ براي آرای‬

‫و یا در رنگرزي استفاده مطي كننطد‪ .‬همچنطين بطهعنوان یطك جطایگزین ارزان قيمطت بطراي‬

‫زعفران‬

‫)‪ (Crocus sativus‬استفاده مي شود‪ .‬ميوه این گياه كه حالت فندقه دارد و به نام "تخم طوطي" شطناخته ميشطود‬ ‫داراي روغني است كه آنرا استخراج كرده و در درمان روماتيسم همچنين به عنوان مرهم براي پيچ خوردگي و رگ‬ ‫به رگ شدن استفاده مي كنند‪.‬‬ ‫)‪Carum bulbocastanum Koch (Umbelliferae‬‬ ‫زیره سیاه کرماني‬ ‫‪Tukhm zreh (Teh.); Zireh-siyah, Kirmani (Isf.); Kala-zirah (Afg.); Jira-shak (N.E.‬‬ ‫‪pers.).‬‬ ‫ميوه این گياه به نام زیره سياه در ایطران و شطمال هنطد شطناخته ميشطود‪ Royle .‬ایطن گيطاه را تحطت نطام ‪Carum‬‬ ‫‪ nigrum‬شناسائي كرده ولي ‪ Aitchison‬به عنوان اولين كسي كه این گياه را مشاهده كرده نمونطه را تهيطه كطرده‬ ‫كه داراي ریشه غدهاي ميباشد‪ .‬آنها جایگزیني براي زیطره ي معمطول اروپطائي)‪ (C. Carui L.‬هسطتند‪ .‬و همطه‬ ‫آنها در طب به عنوان بادشكن استفاده ميشوند‪.‬‬ ‫)‪Carum copticum Benth.& Hook. (Umbelliferae‬‬

‫;‪(Sison Ammi L.; Trachyspermum Ammi Sprague ex Turrill; Ptychotis Ajowan DC.‬‬ ‫)‪Ammi copticum L.‬‬ ‫زنیان‬ ‫‪Ziniyn (The., Ham.); Ajowan, Ajwain (Hind.); Omum (Tam.); Ammeos (Ph.‬‬ ‫;)‪Pers.); Basilikon Kuminon (Gr.‬‬ ‫این گياهي است كه بومي آفریقا بوده و در مناطقي مانند اروپطا‪ ،‬ایطران‪ ،‬افغانسطتان و هنطد كشطت مطي شطود‪ .‬در ميطان‬ ‫یونانيان و اعراب باستان ‪ ،‬ميوههاي معير این گياه كامالً شناخته شده بود ‪ .‬این داروي گياهي بيطور عمطده در منيقط‬ ‫شيراز در ایران توليد مي شود‪ .‬ميوههاي این گياه قهوه اي مایل به خاكستري‪ ،‬كوچكتر و بسيار خميده تر از دانطههاي‬ ‫زیره سياه هستند‪ .‬عيرآگيني این ميوهها مربوط به روغن و ماده موثر آن بوده كه تيمول ‪ Thymol‬ناميده مطي شطود‪.‬‬ ‫این ماده در درجه حرارت معمول محيط حالت كریستالي خود را از دست ميدهد‪ .‬در هند‪ ،‬تيمول با نام ‪Ajwain-‬‬ ‫‪ ka-phul‬یا گل آجوین ناميده مي شود‪ .‬عصاره این ميوهها كه با آب جوشانده شطده بدسطت آمطده آب ‪Omum‬‬ ‫‪ water‬ناميده مي شود و بهعنوان یك ضد نفخ براي كودكان استفاده مي شود‪ ،‬همچنين به عنوان درمان و با‪.‬‬ ‫)‪Carum Petroselinum Benth. & Hook. (Umbelliferae‬‬ ‫تخم کلم‬ ‫‪Tukhm-i-kalam (The.); Maghdunes (Iraq); Pitar saleri (Hind.).‬‬ ‫جعفري كبذر این گياه به نام تخم كلم ثبت شده و علت آن مشخص نيسطت م) گيطاهي اسطت كطه از جنطوب اروپطا و‬ ‫معمومً براي مصرف خانگي توسط مردم كشت مي شود‪ .‬تخطم ایطن گيطاه معيطر بطوده و داراي رنطگ سطبز مایطل بطه‬ ‫خاكستري و یا قهوه اي مایل به سبز با حدود ‪ 0‬ميلي متر طول و یك تا ‪ 0‬ميلي متر پهناست كطه دو ططرف آن حالطت‬ ‫فشرده شده دارد‪ .‬مادا اصلي در تخم كلمكمنظور بذر جعفري م) ‪ ،‬روغن فرار آن مي باشد كه حاوي آپيطول اسطت و‬ ‫معموم حالت شفاف دارد‪ .‬آپيول تجاري مایع چسبناك و روغني است كه از تخم كلم با كمك مطادا اتتطر اسطتخراج‬ ‫مي شود‪ .‬این بذرها را بهعنوان ملين و یا تب بر استفاده مي كنند‪ .‬آپيول براي اختالمت قاعدگي تجویز مي شود‪.‬‬ ‫)‪Cassia Absus L. (Leguminosae‬‬ ‫چشم‬ ‫‪Chasm (Ham., The.); Hab-us-sudan (Ar.); Chaksu seed of India.‬‬ ‫این گياه بيور وسيعي در مناطق استوایي آسيا و آفریقا وجود دارد‪ .‬دانطههاي كوچطك‪ ،‬سطياه و عدسطي شطكل آن از‬ ‫مدتهاي بسيار دور براي درمان بيماریهاي چشمي در شرق استفاده مي شده است‪ Chaksu .‬در زبان سانسطكریت بطه‬ ‫معناي یك چشم است‪ .‬در بعضي مناطق مرهمي از این دانهها تهيه مي كنند كه گفته مي شود براي درمطان زخمهطا و‬ ‫جراحات مفيد است‪ .‬در همدان این دانهها جزء سموم طبقه بندي شده است‪.‬‬

‫)‪Cassia acutifolia Delile (Leguminosae‬‬ ‫سنا‬ ‫‪San (Teh.); Sana mukhi (Iraq); Sana-Hindi (Ar.).‬‬ ‫برگ سنا از هند به ایران وارد شده است‪ .‬در تهران مخلوط سنا با گالب و آلوچه بهعنوان یطك مسطهل اسطتفاده مطي‬ ‫شود‪.‬‬ ‫)‪Cassia Fistula L. (Leguminosae‬‬ ‫فلوس‬ ‫‪Fuls (Isf.).‬‬ ‫این گياه‪ ،‬درختي است كه بومي هندوستان با غالف دانههاي بلند و حالت استوانهاي‪ .‬این ميوهها جمع آوري شطده و‬ ‫بيور وسيعي در پزشكي و جهت صادرات مصرف دارد‪ .‬طبق نظری آتچيسون‪ ،‬نام این درخت داراي ریشه تركي مي‬ ‫باشد و در نقاطي مانند یاركند ‪ ،‬غرب سينكينگ و حتي چين از این نام استفاده مي كنند‪ .‬جهت درمان سوزش معطده‬ ‫قسمت مياني غالف این گياه در آب جوشانده مي شود و بعد از صاف كردن به مایع شكر و روغن بطادام اضطافه مطي‬ ‫كنند‪ .‬این محلول را بصورت ناشتا مي نوشند و همچنين در فواصل زماني در طي روز‪ .‬در زمان درمان با این دارو نان‬ ‫باید از جيوا غذایي بيمار حذف گردد‪.‬‬ ‫)‪Celosia argentea L. (Amarantaceae‬‬ ‫گل حلوا‬ ‫‪Gul-i-halv (Isf.); Sarwali (Hind.).‬‬ ‫این گياه در سرتاسر هند و مناطق حاره اي رشد مي كنطد‪ .‬سطرگل زرد و صطورتي ایطن گيطاه‪ ،‬دانطهها و ریشطه آن در‬ ‫پزشكي مصرف دارد‪ .‬دانهها عدسي شكل آن به رنگ قهوه اي یا سياه با سيحي صاف و براق بوده و حالت محطدب‬ ‫در هر دو سيح دارند‪ .‬از برگ این گياه براي كاه‬ ‫این گياه بهعنوان آرام‬

‫بخ‬

‫خارش و التهاب سيحي استفاده مطي شطود‪ .‬سطرگل و دانطههاي‬

‫و همچنين در درمان اسهال استفاده مي شود‪ .‬نویسنده كتاب "مفردات ناصري" كر‬

‫كرده كه ‪ 480‬دان این گياه را با مقدار برابر نبات مخلوط كرده و بصورت روزانه در شير حل مي كنند و مي نوشطند‬ ‫كه باعث تقویت قواي جنسي مي شود ‪.‬‬ ‫مخلططوط دانططهها و‪ Chrozophora verbascifolia Jess‬بصططورت دم كططرده بططراي درمططان درد قفسططه سططينه ‪،‬‬ ‫بخصوص در دوران سياه سرفه تجویز مي شود‪.‬‬

‫)‪Celtis australis L. (Ulmaceae‬‬ ‫دغ دغان‬ ‫‪Digh-dighane (Isf.).‬‬ ‫این درخت تزئيني در خراسان و نزدیكي بغداد كشت مطي شطود علطي الخصطوص در نزدیكطي زیارتگاههطا و امطاكن‬ ‫مقدس‪ .‬ميوههاي كوچك‪ ،‬سبز رنگ و چروكيده ‪ C. caucasica Wild‬با آرد معمولي مخلوط مي شود كطه از‬ ‫آن در پخت نان استفاده مي كنند‪.‬‬ ‫گون ‪ C. Tournefortii Lam.,‬كه در منيقه كردستان به نام تاوك شطناخته ميشطود داراي ميوههطاي كوچطك‬ ‫گيالس مانندي است‪.‬‬ ‫)‪Chaerophyllum sp. (Umbelliferae‬‬ ‫قردمانا‬ ‫‪Qurdumn (The.); Keruwiah (Isf.).‬‬ ‫ميوههایي به رنگ سبز مایل به خاكستري هستند كه طولي حدود ‪ 40‬ميلي متر طول و عرض ‪ 4‬ميلي متر دارنطد‪ .‬بطوي‬ ‫این ميوهها كمي شبيه زیره سياه است‪.‬‬ ‫به گفته ‪ ، Honigberger‬گون ‪ Lagaecia cuminoides‬داراي خواص مشابهي با این ميوهها است‪ .‬همچنطين‬ ‫‪ Stapf‬به ما یادآوري كردكه این گياه كه از ناحيه چهار محطال جمطع آوري و در اصطفهان بطه عنطوان دارو فروختطه‬ ‫ميشود به گياه ‪ Grammosciadium macrodon‬از خانوادا چتریان نزدیك است و هر دو براي جلوگيري از‬ ‫نفخ استفاده ميشوند‪.‬‬ ‫‪Chahr-tukhmah.‬‬ ‫چهار تخمه‬ ‫در هنگام بررسي نمونهها ي جمع آوري شده گياهان دارویي‪ ،‬ما به دو بسطته برخطوردیم كطه بطه نطام چهارتخمطه و یطا‬ ‫مخلوط بذر نام گذاري شده بود و آنها بهعنوان درمان براي اسهال و همچنين یك تقویت كننده تجویز مطي شطدند‪.‬‬ ‫چهار تخمه مخلوطي است از دانههاي بارهنطگ )‪ ، (plantago major L.‬قدومطه ‪(Alyssum Campestre‬‬ ‫)‪ ، L.‬سه پستان )‪ (Cordia Myxa L‬و بهدانه )‪ (Pyrus Cydonia L.‬باید به این نكته نيز توجه نمود كه تمطام‬ ‫این دانهها كامالً لعاب دار هستند‪.‬‬ ‫آتچيسون در تحقيقات خود به مخلوطي از چهاردانه كه در پنجاب و یاركند فروختطه مطي شطود اشطاره ميكنطد‪ .‬ایطن‬ ‫مخلوط در آن مناطق با نام «كم پاره » )‪ (Kam- Parah‬شناخته مي شود با این مفهوم كه چهطار نطوع بطذر تكميطل‬

‫كننده یكدیگر براي یك داروي كامل هستند‪ .‬این تئوري بسيار شبيه به تئوري مخلطوط كطردن پطنج بطذر از خطانواده‬ ‫كدوئيان در هند است كبه ‪ Cucumis‬مراجعه شود) كه به نوعي اشاره به عنصر پنجم وجود یا اثير دارد‪ .‬دانههایي كه‬ ‫نمونه دوم را تشكيل مي دهند شامل بارهنگ )‪ ، (Plantago major L.‬اسفرزه )‪ ،(P. ovata Forsk.‬ریحطان‬ ‫)‪ (Ocimum Basilicum L.‬و مروه یا مریم گلي )‪ (Salvia sp.‬مي باشد‪.‬‬ ‫)‪Chrozophora verbascifolia Juss. (Euphorbiaceae‬‬ ‫برگ قیطران‬ ‫)‪Barg-i-quitarn (The.); Zurraij (Iraq); Nil-kanthe (Punj.); Shahdeve (Hind.‬‬ ‫برگ قييران یك گياه بسيار فراوان در زمينهاي زراعي مناطق گرمسير هند است كه در فصل خشك دیده مي شود‪.‬‬ ‫داروي ساخته شده از این گياه شامل برگ‪ ،‬ساقه و ميوا آن بوده و به عنوان درمان محلي سياه سرفه استفاده ميشود‪.‬‬ ‫این گياه بهعنوان دارویي براي حفظ سالمت عمومي شناخته شده و حتي زماني براي درمان بيماري جذام تجویز مي‬ ‫شده است‪ .‬دانههاي این گياه در كویت تنوم ’‪ ‘Tannum‬ناميده مي شود كطه حطاوي ‪ %99‬روغطن و چربطي اسطت و‬ ‫اعراب بادیه نشين از آن بهعنوان جانشيني براي كره استفاده مي كنند‪.‬‬ ‫این گياه مربوط به جنس گل عقربي )‪ (C.tinctoria Juss.‬است‪ .‬باید توجه داشت كه این گياه با رنگ آبي مایل‬ ‫به ارغواني داراي خواص سمي و تهوع آور مي باشد‪.‬‬

‫)‪Cicer arietinum L. (Leguminosae‬‬ ‫نخود‬ ‫‪Nakhd (The., Punj. & Turk.); Chana (Hind.); Nok (Kurd.).‬‬ ‫نخود گياهي است كوچك‪ ،‬یكساله با برگهاي شانهاي‪ .‬بر روي ساق این گياه پرزها و كطركهطایي وجطود دارد كطه‬ ‫انتهاي آن حالت غده اي است‪ .‬این غدد حاوي اسيد اگزاليك هستند‪ .‬در زماني كه پدیده شطبنم رخ مطيدهطد ایطن‬ ‫اسيد به صورت قيراتي از گياه خارج مي شود‪ .‬نوعي نوشيدني الكلي بطه نطام )‪ (Chana-no-kheto‬از ایطن اسطيد‬ ‫ساخته مي شود كه خواص داروئي دارد‪ .‬دانههاي این گياه محدب با نوك تيز و سبز مایل بطه خاكسطتري هسطتند‪ .‬در‬ ‫هند مصرف این دانهها بسيار موسوم مي باشد و به صورت خام‪ ،‬برشته یا خيسانده شده با معجون مصرف مي شود‪.‬‬ ‫این دانهها كه در ایران نخود نام دارد به عنوان واحد وزني برابر با ‪ 4/411‬انس بكار ميرود‪ .‬وزن یك دانطه نخطود بطه‬ ‫طور متوسط برابر است با وزن پنج دانه جو‪.‬‬

‫)‪Cichorium Intybus L. (Compositae‬‬ ‫تخم کاسني‬ ‫‪Tukhm-i-ksn (Ham., The.); Kashi (Hind., Bom., Beng.); Intubus (Lat.); Sem.‬‬ ‫;)‪ Cichorii (Ph. Pers.‬بذر‬ ‫;)‪ Rishah-i-kasni (Ham., Teh.‬ریشه‬ ‫گياه كاسني بومي ایران است كه در هند و اروپا كشت مي شود‪ .‬آندیو هم در برخي مناطق مثال در شرق ایران تحت‬ ‫همين نام شناخته ميشود كه با هم قابل تشخيص نيستند‪ .‬ریشههاي این گياه گوشطتي و مخروططي بطوده كطه در ططول‬ ‫حالت پيخ خورده و چين و چروك دارد‪ .‬رنگ سيح خارجي آن نيز قهوهاي است‪ .‬ریشه خشكيده و خشكانده ایطن‬ ‫گياه به عنوان طعم دهندهاي كه بطه ماركهطاي مختلطف تجطاري قهطوه اضطافه ميكننطد‪ ،‬شطناخته ميشطود‪ .‬در ایطران‬ ‫بلوچستان و هند از این گياه براي درمان مشكالت صفراوي مورد استفاده ميكنند‪ .‬براي این مقصود معمومً بطا سطایر‬ ‫گونههایي مانند ‪ Nymphaea alba L. ، Viola sp.,‬و ‪ Cordia Myxa L.‬مخلوط مطي شطود‪ .‬تخطم كاسطني‬ ‫كه لكههاي خاكستري در سيح دارد‪ ،‬داراي طعم تلخي و لعاب است‪.‬‬ ‫)‪Cinchona calisaya Wedd. (Rubiaceae‬‬ ‫پوست گنه گنه‬ ‫;)‪Pst-i-kinah-kinah (The.); Qanaqinah (Iraq‬‬ ‫پوست درخت گنه گنه در وزنهاي بسيار اندك در بازارهاي شرق كاز ایران تا چين) بطه فطروش مطي رسطد‪ .‬در قطرن‬ ‫هفدهم براي اولين بار پوست گنه گنه كیا پوست پروئي) توسط مبلغان مذهبي كه بطه پطرو و آمریكطاي جنطوبي رفتطه‬ ‫بودند وارد اروپا گردید‪ .‬پس از اینكه جامعه داروسازان لندن خواص دارویي این گياه را تایيد كردند در سطال ‪4877‬‬ ‫ميالدي این گياه را به سایر نقاط از جمله پزشكان كمپاني هند شرقي فرستاده شد‪ .‬در سال ‪ 4780‬پودر پوست درخت‬ ‫در داروخانههاي كلكته با قيمت بسيار هنگفتي فروخته مي شد‪ .‬كشت درخت گنه گنه در سال ‪ 4880‬در هنطد شطيوع‬ ‫یافت و در حال حاضر هند و جاوه از توليدكنندگان این گياه محسوب مي شوند‪.‬‬ ‫)‪Cinnamomum Cassia Blume (Lauraceae‬‬ ‫دارچین‬ ‫‪Dr-chn (Isf.); Darasini (Ar.).‬‬ ‫پوست دارچين در ابتدا توسط چينيها بهعنوان یك ادویه استفاده مي شده‪ .‬عالوه بر مصرف آن در آشپزي بطه عنطوان‬ ‫یكي از عناصر تشكيل دهنده پودر كاري در طب نيز استفاده مي شود‪.‬‬

‫در ایران‪ ،‬پوست دارچين بهعنوان یك تحریك كننده بزاق دهان‪ ،‬همراه با چاي بسيار مورد استفاده قرار مي گيرد‪.‬‬ ‫ قرفه‬‫‪Gurfah (The.); Kalphah (Bom.).‬‬ ‫ميوههاي كوچك و سياه و سفيدي را كه در كشور چين از درخت دارچين بدسطت آمطده‪ ،‬در بطازار بطراي مصطارف‬ ‫پزشكي بفروش ميرسد‪ .‬در جنوب هند ميوه گونه ‪ C. iners Reinw.‬به عنوان دارو استفاده ميشود كه به لحطاظ‬ ‫كيفيت از گونه اصلي پائين تر است‪.‬‬ ‫ برگ ساذج‬‫;)‪Barg-i-sdhaj (Teh.); Sdhaj-i-hind (Isf.‬‬ ‫برگ دارچين نيز مصرف خوراكي دارد و براي درمان روماتيسم تجویز مي شود‪ .‬نام بومي این گياه توسط مسطلمانان‬ ‫هندي براي برگ دارچين وحشي كه در جالل آباد ميروید بكار برده و به عنوان بادشطكن مصطرف ميشطود‪ .‬بطرگ‬ ‫سا ج در ساخت داروهاي قدیمي هندي مانند ‪ Talispatra ، Malabathrum‬و ‪ Folia‬استفاده مي شود‪.‬‬ ‫)‪Cirsium lanceolatum L. (Compositae‬‬ ‫‪Foveh (?) (Ham.).‬‬ ‫سفید‪ ،‬پرکاسه گل‬ ‫تحت نامهاي مختلفي مانند سفيد‪ ،‬پركاسه گل و یا كاسه گل در بازارها بفروش ميرسد‪ .‬دارویي بطه نطام «بطادآورده»‬ ‫كطه از كاسطه گططل گونطه ‪ Circus benedictus L.‬مخلطوط بطا نططوك كطرك دار گونططههاي ‪ Volutarella‬و‬ ‫‪ Echinops‬تهيه ميشود و بهعنوان داروئي كه احتمام جا ب مواد بوده‪ ،‬به صورت خارجي استعمال ميشود‪.‬‬ ‫)‪Citrullus colocynthis Schrad. (Cucurbitaceae‬‬ ‫خربزه روباه‬ ‫‪Kharbzah-rbh, Kabiste talkh (Pers.); Hanzal (Ar.); Handhal, Gozharik‬‬ ‫‪(Kurd.); Indrazana (Hind.).‬‬ ‫خربزه روباه یا هندوانه ابوجهل گياهي است رونده‪ ،‬چندساله و بياباني كه داراي ميوه اي خالدار‪ ،‬سبز یطا زرد رنطگ‬ ‫به اندازه پرتقال بزرگ است‪ .‬این گياه در بيابآنهاي ماسهاي شمال هند‪ ،‬ایران و سوریه یافت مي شود‪ .‬پوست ایطن‬ ‫ميوه حالت شكننده و ترد دارد سيح داخلي پوسته توسط یك بخ‬

‫صاف و اسفنج ماننطد بطه رنطگ سطفيد پوشطانده‬

‫شده كه طعم تلخ شدیدي دارد‪ .‬این مواد را پس از خارج كردن از گياه به عنوان دارو استفاده ميكنند‪.‬‬

‫این دارو مسهل بسيار قوي بوده و علت آن نيز مواد تشكيل دهنده آن بخصوص ‪ Colocynthin‬كه گلوكوزیطدي‬ ‫قابل كریستاله شدن است‪ ،‬ميباشد‪ .‬دانههاي این ميوه‪ ،‬قهوه اي‪ ،‬كوچك و بيضوي شكل هستند وحدوداً حاوي ‪%47‬‬ ‫روغن ميباشند‪ .‬این دانهها را با سفيده تخم مرغ و نمك مخلوط كرده و ميخورند كه بسيار مغذیست‪.‬‬ ‫)‪Citrullus vulgaris Schrad. (Cucurbitaceae‬‬ ‫تخم گرمك‬ ‫‪Tukhm-i-garmak, Tarbuz (The.); Qarpuz (Turk.); Shami (Iraq).‬‬ ‫این ميوه كه از خانواده كدوئيان مي باشد شبيه هندوانه است و در سراسر كشور تابستآنها كشطت ميشطود‪ .‬داخطل‬ ‫این ميوه بسيار لذیذ است و همچنين بهعنوان منبعي آب استفاده مي شود‪ .‬به گفته آیتچيسون در حدود ‪ 0‬ماه در سطال‬ ‫این ميوه به همراه تكهاي نان بهعنوان یك وعده غذایي بسياري از مردم به شمار ميرود‪ .‬دانه این ميوهها جمع آوري‬ ‫شده و فروخته ميشود‪ .‬این دانهها معمومً با نمك یا بدون آن بهعنوان یك سرگرمي و تفریح یا به منظور بهره بطردن‬ ‫از خواص داروئي آن خورده مي شود‪.‬‬ ‫در طب هندي‪ ،‬دانههاي این ميوه در مخلوطي از ‪ 9‬دانه گياهان خانواده كدوئيان بهعنوان یك دارو استفاده مي شود‪.‬‬ ‫‪ 1‬دانططه دیگططر ایططن دارو شططامل دانططههاي خيططار ك‪ ،)Cucumis sativus L.‬خربططزه )‪ ،(C. Melo L.‬كططدو‬ ‫)‪ ) Lagenaria vulgaris Ser.‬و كدو خورشتي )‪ (Benincasa cerifera Savi‬هسطتند‪ .‬ایطن داروي پطنج‬ ‫دانه بهعنوان یك ماده خنك كننده‪ ،‬مدر و مغذي تجویز مي شود‪.‬‬ ‫)‪Citrus anrantifolia (Christm.) Swingle (Rutaceae‬‬ ‫لیمون‬ ‫)‪Limon, Limon-amman, Limon Basra (Iraq); post-i-limon (Afg.‬‬ ‫ليموي خشك كه پوست سخت و تردي دارد به اندازه یك گردو است از هند وارد عراق شد و در آنجا به نام نومي‬ ‫بصره ك‪ )Numi Basra‬شناخته مي شود‪ .‬به كمك مقداري شكر از آن در سطاخت نوشطيدني بطه نطام چطاي حميطده‬ ‫ك‪ )Shai Hamideh‬استفاده مي كنند‪.‬‬ ‫)‪Citrus sinensis (L.) Osbeck (Rutaceae‬‬ ‫چهار محصول مختلف درخت نارنج به عنوان دارو در ایران كاربرد دارد‬ ‫بهار نارنج‬ ‫‪Bahr-i-nranj (The.); Naphae flores (Schl.).‬‬

‫گلهاي خشك شده نارنج در بازارهاي ایران بهعنوان محرك و دارویي براي جلوگيري از اسهال خوني تجویز مطي‬ ‫شود‪ .‬به گفته اسچليمر گل بهار نارنج حاوي ماده طعم دهنده ك‪ Aqua Florum aurantii‬یا ‪)Aqua naphae‬‬ ‫است كه مورد عالقه بسياري مي باشد‪ .‬بوي بسيار ميبوع آن نيز بهخاطر وجود روغني حطاوي مطواد نيتروژنطه بطه نطام‬ ‫)‪ (Anthanilic acid methyl-ester‬است‪.‬‬ ‫برگ نارنج‬ ‫‪Barg-i-nranj (Isf.).‬‬ ‫مورد استفاده دیگر از این درخت‪ ،‬برگ آن است كه براي درمان ورم پا تجویز ميشود‪ .‬براي این منظور گاهي برگ‬ ‫نارنج با سایر مواد مانند دانههاي نطارنج‪ ،‬ميوههطاي شطوكران‪ ،‬سطرخدار ك‪ )Taxus baccata L.‬و ‪Bitter Cane‬‬ ‫مخلوط مي شود‪.‬‬ ‫خالل نارنج‬ ‫‪Khalal-i-nranj, Pust-i-utruj (The.).‬‬ ‫پوست نارنج یكي از موادي است كه بطراي رنطگ دادن و طعطم داركطردن گنطه گنطه و جنتيطانك‪ )Gentian‬اسطتفاده‬ ‫ميشود‪ .‬همچنين در آشپزي ایراني آنرا بهعنوان خوشبوكننده بر روي برنج و یا دیگر سطبزیجات اسطتفاده مطي كننطد‪.‬‬ ‫پوست نارنج در حقيقت ميوه نارنج است كه به دو نيم تقسيم و در آفتاب خشك شده است و در بازارهاي ایطران بطه‬ ‫فراواني یافت مي شود‪.‬‬ ‫هسته نارنج‬ ‫‪Hastah-i-nranj (The.).‬‬ ‫بذر یا هستههاي نارنج تلخ مزه هستند‪ .‬هسته نارنج ابتدا تف داده شده تا پوسته بيروني آنهطا جطدا شطود سطپس از آن‬ ‫بهعنوان ماده اي كه پروسه درمان را تسریع مي بخشد استفاده مي كنند‪.‬‬ ‫)‪Colchicum luteum Baker and C.Speciosum Stev. (Liliaceae‬‬ ‫سورنجان کرماني‬ ‫‪Surinjn-i-kirmn (The.); Surinjn-i-talkh (Pers.).‬‬ ‫گلهاي زرد گونه ‪ Colchicum‬در دامنه پوشيده از چمن مناطق معتطدل هيماليطا و همچنطين افغانسطتان و تركسطتان‬ ‫یافت مي شود‪ .‬گونه ‪ C.speciosum Stev.‬در مناطق خراسان‪ ،‬بادغيس و حریرود یافت مي شود‪ .‬بنه و یا پياز این‬ ‫گل با پياز ‪ Merendera persica Boiss.‬مخلوط ميشود كه آیتچيسون از آن به عنوان سطورنجان یونطاني یطاد‬ ‫كرده‪ .‬پياز این گياه بيضوي شكل‪ ،‬سفيد و سفت حدود ‪ 9/9‬تا ‪ 9‬سطانتي متطر اسطت و پيطاز هطر دو گونطه گطل حطاوي‬

‫آلكالوئيد و كلشي سين است و مانند گونهي ك‪ )C.autumnale‬كه در اروپا یافت مي شطود بطراي درمطان رماتيسطم‬ ‫استفاده مي شوند‪ .‬پودر شده این پيازها را بصورت بخور براي درمان سل ریوي تجویز مي كنند‪.‬‬ ‫)‪Commiphora molmol Engl. (Burseraceae‬‬ ‫خاك مقل‬ ‫‪Khk-i-mugl, Mun-e-makki (The.); Mur, Bol (Hind., Bom.); Myrrha mechensis‬‬ ‫‪(Ph. Pers.).‬‬ ‫در شرق باستان‪ ،‬صمغ معير این گياه به نام «ميره» ك‪ )myrrh‬شناخته شده بود‪ .‬این صمغ از گياهي كه در شمال شرق‬ ‫آفریقا و جنوب عربستان رشد مي كند جمع آوري و از آنجا به هند و بمبي كه مركز تجارت ایطن صطمغ اسطت وارد‬ ‫مي شده‪ .‬آیتچيسون كر ميكند براي صادر كردن این صمغ به افقانستان و تركستان ابتدا به مشهد فرستاده ميشطود‪.‬‬ ‫ميره یك داروي مهم در ميان مسلمانان است و آنها بر ایطن باورنطد كطه منشطاء ایطن صطمغ از شطهر مكطه مطي باشطد‪.‬‬ ‫نمونههایي كه از تهران بدست آوردیم حبه مانند بود و به شكل قرص در آمده بود كطه بطراي كمطردرد و شطكم درد‬ ‫تجویز مي شد كهر دوز شامل ‪ 9‬قرص)‪.‬‬ ‫)‪Commiphora Mukul Engl. (Burseraceae‬‬ ‫مقل ازراق‬ ‫‪Muql-i-azrq (The.); Moghl-ezregh (Schl.); Gugal, Bdellium (Hind.).‬‬ ‫در ميان مسلمانان ‪،‬گونههاي مختلف از صمغهاي دانه اي شكل وجود دارد كه با نام مقل ك‪ )Muql/Mukul‬شناخته‬ ‫مي شود و آنها را از درختاني كه در عربستان و هند ميروید بدست ميآورند‪ .‬چنطد نطوع آن بهتطر از بقيطه بطوده و‬ ‫همگي طعم تلخي دارند‪ .‬نام مقل ازرق براساس رنگ آبي این صطمغ بطر روي آن گذاشطته شطده رنگهطاي دیگطر آن‬ ‫شامل صمغ زرد كمقل یهود)‪ ،‬صمغ قهوه اي كساكوملي) ك‪ )Sakulali‬و رنگ قرمز تيره مایل به قهوهايكمقل عبيطر)‬ ‫ناميده مي شود‪ .‬این صمغها چسبناك و تلخ مزه هستند و محلول آنها در آب امولسيون شيري رنگي توليد مي كند‪.‬‬ ‫این صمغ براي درمان رماتيسم عضالني تجویز مي شود كه بصورت مرهم بر روي قسطمتهاي دردنطاك گذاشطته مطي‬ ‫شود‪ .‬یك مثقال آن را براي درمان بي خوابي تجویز مي كنند‪.‬‬ ‫)‪Commiphora Opobalsamum Kunth (Burseraceae‬‬ ‫حب بلسان‬ ‫‪Habb-i-balsn (Isf.); Hab-el-Balasana, Akulla, Balasan (Ar.).‬‬

‫ميوه درختي است در عربستان كه بيضي شكل‪ ،‬چروكيده و به رنگ قرمز مایل به قهوه ميباشد‪ .‬این ميوه طعمي ترش‬ ‫شبيه سركه داشته و بویي مانند سقز‪ .‬این ميوهها خواص بادشكن و اشتها آور‪ ،‬خلط آور و محرك دارند‪ .‬در اصفهان‬ ‫این ميوهها را براي درمان لرز و سرماخوردگي تجویز مي كنند‪ .‬بدین صورت كه تعداد كمي از ایطن ميطوه را درسطته‬ ‫قورت ميدهند‪.‬‬ ‫عود بلسان‬ ‫‪Ud-i-balsn‬‬ ‫چوب درخت بلسان ك‪ )Xylobalsamum‬صورتي رنگ و از نظر بافتي بسطيار متطراكم و سطنگين اسطت‪ .‬ایطن عطود‬ ‫بصورت قيعات چوبي كه در بين میههاي پوست كاغذي شطكلي پيچيطده شطده یافطت ميشطود‪ .‬عطود بلسطان داراي‬ ‫خواص مشابه حب بلسان دارد‪.‬‬ ‫)‪Conium maculatum L. (Umbelliferae‬‬ ‫بیخ شونكران‬ ‫‪Bkh-i-shankarn (Isf.); Karedemonah (Ham.); Kurdumana (Hind.); Karvaya-i‬‬‫‪dashti (Pers.); Khorasain-ajwan (Ind. Bazaars).‬‬ ‫شوكران گياهي سمي است كه در مناطق اروپا و شمال آسيا یافت مي شود‪ .‬آتچيسون ك‪ )Aitchison‬این گياه را بطا‬ ‫طولي حدود ‪ 7‬فوت در منيقه قره باغ گزارش كرده‪ .‬پزشكان فارس و عرب در كتابهاي خطود نظریطه یونانيطان را در‬ ‫مورد شوكران تكرار كرده اند‪ .‬ميوه و برگ این گياه حاوي سم آلكالوئيدي به نام «كطونين» ك‪ )Conine‬هسطتند كطه‬ ‫باعث فلج اعصاب حركتي مي شود‪ .‬ميوهها در قالب یك لوسيون و كرم براي كاستن دردهاي خارجي اسطتفاده مطي‬ ‫شوند‪.‬‬ ‫)‪Coptis Teeta Wall. (Ranunculaceae‬‬ ‫مامیران‬ ‫‪Mmrn (Teh.).‬‬ ‫ماميران داروي گياهي شناخته شده اي بخصوص براي تجار هندي از زمآنهاي گذشته است‪ .‬برنيير ك‪ )Bernier‬كه‬ ‫در هيات همراه سليان اورنگزیب ك‪ )Aurangzebe‬كعنوان و لقب محيالدین محمد‪ ،‬ششمين امپراتور گوركاني‬ ‫هند كه بين سالهاي ‪ 4898‬تا ‪ 4707‬م حكومت كرد‪ .‬او سومين پسر شاهجهان و مادر ایرانياش ارجمندبانو ملقطب بطه‬ ‫ممتازمحل بود كه بناي زیباي تاجمحل بياد او ساخته شد م)‪ ،‬از كشمير بازدید ميكرد چنين كر كرده كه ایطن دارو‬ ‫براي بيماریهاي چشمي مورد استفاده قرار مطي گيطرد و از طریطق تبطت وارد هنطد شطده اسطت‪ .‬ایطن گيطاه در اططراف‬

‫جنگهاي دست نخورده در كوههاي غربي چين كشت مي شود و از طریق مسير سنگاپور به هند وارد مي شود‪ .‬ریشه‬ ‫این گياه نازك با ریزومهاي گره دار بوده كه داخل آن زرد رنگ اسطت‪ .‬ایطن ریزومهطا حطاوي آلكالوئيطدي بطه نطام‬ ‫بربرین ك‪ )berberine‬است و بهعنوان ماده بهبود چشم و نيرو بخ‬

‫استفاده مي شود‪.‬‬

‫)‪Corchorus olitorius L. (Tiliaceae‬‬ ‫ملوغيه‬ ‫‪Mulukhiyah (Iraq); Baphilli (Hind.); Rajajira, Isband (Bom.).‬‬ ‫گونهاي كنف كه از مصر وارد ایران شده و بهعنوان یك محصول كشت مي شود‪ .‬فيبر این گياه مناسطب بطراي تهيطه‬ ‫طنابهاي محكم نيست ولي از آن بهعنوان نخطي بطراي دوخطتن زخمهطا و بخيطه زدن در جراحيهطا اسطتفاده مطي كننطد‪.‬‬ ‫دانههاي گياه ‪ Corchorous‬یا ك‪ )C. trilocularis‬در یونان شناخته شده است‪ .‬این دانهها‪ ،‬سبز تيره مایل به آبي‬ ‫و زاویه دار بوده‪ ،‬حدود ‪ 0‬ميلي متر اندازه آنهاست و بسيار تلخ مزه هستند‪ .‬این دانهها را بصطورت بخطور در هنگطام‬ ‫تب و یا ناراحتيهاي كبد كانسداد كبد) تجویز مي كنند‪.‬‬ ‫)‪Cordia Myxa L. (Boraginaceae‬‬ ‫سپستان‬ ‫)‪ Sepistn (The.); Sebestan or sapistan, from sagpistan (Pers.‬یا كپستان سگ‪ ،‬سگ پستان)‬ ‫این گياه كه رامفيوز ك‪ )Rumphius‬كگياه شناس آلماني م) آنرا ‪ Arbor glutinosa‬ناميده‪ ،‬درختچه یا درخطت‬ ‫كوچكي است كه بصورت فراواني در مناطق حد فاصل مصر تا هندوچين و مناطق گرمسير آفریقا به صورت خودرو‬ ‫و دست كاشت یافت مي شود‪ .‬سپستان داروي كامالً شناخته شده اي در شرق مطي باشطد كطه توسطط اعطراب معرفطي‬ ‫شده‪ .‬ميوه آلویي شكل كه اندازه آن در حدود یك گيالس است و خاصيت لعابي دارد‪ .‬آتچيسون چنين كر كطرده‬ ‫در ایران این ميوه عمدتاً از ناحيه جنوب جهت استفاده داروئي به سایر قسطمتها فرسطتاده مطي شطود‪ ،‬تركسطتان مقصطد‬ ‫بخ‬

‫بزرگي از این محصول است‪ .‬سپستان با توجه به خواص تسكين دهندهاي مطه دارد جهطت درمطان سطرفه و درد‬

‫ناحيه قفسه سينه تجویز ميشود‪.‬دوز مصرفي در تهران حدود ‪ 40‬عدد ميوه است‪.‬‬ ‫)‪Coriandrum sativum L. (Umbelliferae‬‬ ‫تخم گشنیز‬ ‫;)‪Tukhm-i-gishnz (Teh); Kuzbara (Ar., Traq); Gashnish (Turk.); Dhanya (Hind.‬‬ ‫‪Koriyan (Gr.).‬‬

‫گياه گشنيز در سراسر باغهاي ایران‪ ،‬افغانستان و هند كشت مي شود‪ .‬ميوه كروي این گياه بهعنوان یك ادویه و طعم‬ ‫دهنده غذا استفاده زیادي مي شود‪ .‬این گياه در سامد و مخلوط با سایر ادویه مصرف شده همچنين دم كرده برگهاي‬ ‫گشنيز را براي درمان سردرد تجویز مي كنند‪ .‬همچنين ميوههطاي گشطنيز را دود داده بطراي رفطع دنطدان درد اسطتفاده‬ ‫ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Corylus Colurna L. (Cupuliferae‬‬ ‫فندق‬ ‫‪Funduk (Teh.); Findaq, Bundaq (Iraq); Findak (Hind.).‬‬ ‫درخت فندق در مناطق شمال غربي هيماليا‪ ،‬كشمير و افغانستان یافت مي شود‪ .‬این درخت از گونههاي مشطابه فنطدق‬ ‫اروپایي ك‪ )C. Avellana‬است‪ .‬فندق به وفور در بازارهطاي ایطران یافطت مطي شطود و گفتطه ميشطود كطه از شطمال‬ ‫ميآیند‪ .‬فندوق حاوي مقدار زیادي روغن گياهي شيرین است و دانههاي فندق بصطورت خطام و یطا تطف داده شطده‬ ‫خورده مي شوند‪.‬‬ ‫)‪Cotoneaster nummularia Fisch. & Mey. (Rosaceae‬‬ ‫شیرخشت‬ ‫‪shr Khisht, (The.); Shir-milk, (Pers.).‬‬ ‫بوتهاي است كه در نواحي سياه كوه و سفيدكوه در ارتفاع حدود ‪ 300‬بامي سيح دریا به فراواني یافت مي شود‪ .‬در‬ ‫فصول خاص این بوتهها بار ميدهند‪ .‬از نازك ترین شاخهها قيرات انگبين كمان یا شيره قندي گياهي م) سفيد رنگ‬ ‫و شيرین خارج شده و به درستي به عنوان ملين و درمان شكم درد استفاده مي شود‪ .‬مخلوط این ماده را با آب براي‬ ‫درمان تيفوئيد استفاده مي كنند‪ .‬شيرخشت در حقيقت یكي از چهار نوع انگبيني است كه در ایران یافت مطي شطود‪.‬‬ ‫سه نطوع دیگطر آن تطرانجبين ك‪ ، )Alhagi camelorum Fisch.‬گطزانگبين ك‪ )Tamarix gallica L.‬و شطكر‬ ‫اومشر یا شكرتيغال ميباشند‪ .‬شكر تيغال از فعاليت سوسكي بر روي گياه ‪ Echinops persicus Stev.‬به وجود‬ ‫ميآید ‪.‬‬ ‫شير خشت را به همان صورت كه جمع آوري ميكنند یا به همراه غطذا مطيخورنطد‪ .‬همچنطين در پخطت شطيریني نيطز‬ ‫مصرف مي شود‪.‬‬ ‫)‪Crataegus orientalis Bieb. (Rosaceae‬‬ ‫کیك واش‬ ‫‪Kaik-vsh, Kawich (Isf.); Ghich (Ham.); Gaiwuzh (Turk.); Alfkhareg (Afg.).‬‬

‫زالزالك شرقي درختچهاي بومي مناطق آسياي صغير و قفقاز است‪ .‬ميوه اغلب گونههاي این درخت در طب مصرف‬ ‫دارد و محصومتي كه بخصوص از محلي در عراق به نام باغبا ك‪ )Ba’quba‬چيده مي شود با قيمت بطامیي در بطازار‬ ‫به فروش مي رسد‪ .‬ميوه این درختچهها كه از همدان جمع آوري شده آلو شكل‪ ،‬كروي و حدود ‪ 40‬ميلي متطر بطوده‬ ‫است‪ .‬رنگ آن قرمز مایل به قهوهاي و كمي چروكيده است‪ .‬بخ هائي از كاسطه گطل بطه رنطگ قهطوهاي روشطن و‬ ‫داراي سه بخ‬

‫بيضي شكل كه به هستههاي سخت ميوه ميرسد بر روي نوك این ميوه دیده ميشطود‪ .‬ایطن ميوههطا‬

‫داراي قند هستند و عقيده بر آن است كه داراي خاصيت تسكين دهنده و خطواب آور هسطتند‪ .‬هسطته ایطن ميوههطا را‬ ‫بهعنوان درمان زود انزالي ك‪ )Spermatorrhea‬استفاده مي كنند‪.‬‬ ‫)‪Crocus Sativus L. (Iridaceae‬‬ ‫زعفران‬ ‫‪Zaʻfarn (The.); Zafran (Ar.); Karkum, Abir (Pers.); Kesar (Kash.); Kesara‬‬ ‫‪(Hind.).‬‬ ‫گياه زعفران به وفور در اطراف پامپور ك‪ )Pampur‬در كشمير كشت مي شود‪ .‬همچنين پيشتر این گيطاه در اصطفهان‬ ‫نيز كشت مي شده‪ .‬زعفران در حقيقت در قرن ‪ 40‬ميالدي در اسپانيا توليد مطي شطده‪ .‬ایطن كشطور هطم اكنطون بخط‬ ‫عمده اي از زعفران اروپا را توليد مي كند‪ .‬كالله قرمز و خشك شده زعفران در طب و آشطپزي بسطيار مطورد توجطه‬ ‫است‪ .‬به عنوان دارو‪ ،‬زعفران خاصيت محرك و ضد اسپاسم دارد‪.‬‬ ‫)‪Croton Tiglium L. (Euphorbiaceae‬‬ ‫حب السالطین‬ ‫‪Habb-el-salatin (Ham.); Habb-el-khatai, Habb-dilmaluk (Ait.); Jamalgota (Punj.).‬‬ ‫درخت كوچكي بومي مناطق چين و شمال شرق هند بوده كه در حال حاضر در سرتاسر هند و شرق كاشته مي شود‪.‬‬ ‫حب السالطين یا دانههاي كوچك هندي از زمان بسيار قدیم در ایران شناخته شده بود و بدون شك این دانه از چين‬ ‫توسط كاروآنهایي كه از آسياي مركزي مي گذشتند وارد ایران شطده‪ .‬ایطن دانطهها توسطط آكوسطتا ك‪ )Acosta‬در‬ ‫سال ‪ 4978‬تحت نام پينوز دو مامكا ك‪)Piñoues de Malacal‬توصيف شطده‪ .‬دانطهها حطاوي روغنطي هسطتند كطه‬ ‫مسهل بسيار شدیدي محسوب مي شود و ایرانيان آن را جزء مواد سمي طبقه بندي كرده اند‪.‬‬ ‫)‪Cucumis sativus L. (Cucurbitaceae‬‬ ‫تخم خیار‬ ‫‪Tukhm-i-khiyr (The.); Khira (Punj.); Lr (Kash.); Kira (Hind.).‬‬

‫تخم خيار بيضوي شكل‪ ،‬در هر دو انتها كشيده شده و حدود ‪ 9‬تا ‪ 40‬ميلي متطر بطوده نطوك آن تطرك دار و مغطز آن‬ ‫روغني و شيرین است‪ .‬تخم خيار دانههاي مغذي و مورد عالقه مردم مي باشطد و یكطي از مطواد تشطكيل دهنطده پطنج‬ ‫تخمه است كبه ‪ Citrullus vulgaris Schrad.‬رجوع شود)‪ .‬اثرات دارویي تخم خيار به درسطتي از دیطد مطردم‬ ‫محلي كم یا تقریبا خنثي است زیرا آنها ميتوانند این تخمها را با هر داروي دیگري كه تجویز شطده باشطد مخلطوط‬ ‫كنند‪ .‬تخم خيار را بصورت بخور براي درمان حصبه استفاده مي كنند‪.‬‬ ‫)‪Cucurbita Pepo DC. (Cucurbitaceae‬‬ ‫گل کدو‬ ‫‪Gul-i-kad (The., Ham.); Shijar (Iraq); Kadu (Hind.).‬‬ ‫كدو تنبل در ایران و افغانستان بهعنوان یك محصول كشت داده مي شود‪ .‬گل كدو عمدتاً به رنطگ زرد یطا نطارنجي‬ ‫است و در بازارها بفروش مي رسد‪ .‬گل كدو را جوشانده و براي بهبود پوست صورت اسطتفاده مطي كننطد‪ .‬همچنطين‬ ‫بصورت خوراكي براي درمان دردهاي قفسه سينه تجویز مي گردد‪.‬‬ ‫تخم کدو‬ ‫)‪Tukhm-i-kad (Teh.‬‬ ‫تخم كدو به رنگ روشن‪ ،‬بيضوي شكل‪ ،‬باسيحي صاف و لبهاي در حاشيه بوده و اندازه آن ‪ 4‬تا ‪ 0‬سانتي متر اسطت‬ ‫و مانند بذر سایر اعضاي خانواده كدو‪ ،‬بسيار خوش طعم و مغذي ميباشد‪.‬‬ ‫)‪Cuminum cyminum L. (Umbelliferae‬‬ ‫زیره سبز‬ ‫;)‪Zrah-i-sabz (Isf., Iraq); Zira (Hind.); Jira (Beng., Bom.); Goi-zira (Tabriz‬‬ ‫‪Cummun (Syr.).‬‬ ‫رنگ روشن زیره سبز كیا زیره سفيد) آنرا از گونه تيره ایطن گيطاه كطه زیطره سطياه ‪(Carum Bulbocastanum‬‬ ‫)‪ Koch‬ناميده ميشود متمایز ميسازد‪ .‬این گياه در باغها بهعنوان یك سبزي معير خوراكي كشت ميشطود و بطذر‬ ‫آن در بازارها بهعنوان یك چاشني غذایي كه خاصيت ضد نفخ دارد بفروش ميرسد‪.‬‬ ‫همچنين براي تسكين درد پس از زایمان زیره سبز تجویز ميشود‪ .‬این گياه قطدمت ططومني در تمطدن بشطري دارد و‬ ‫ابتدا در مصر باستان استفاده ميشده و از آنجا به عربستان‪ ،‬ایران‪ ،‬هند و چين وارد شده است‪.‬‬ ‫)‪Cupressus sempervirens L. (Coniferae‬‬ ‫گل سرو‬

‫‪Gul-i-sarv (The.).‬‬ ‫ميوه درخت سرو به رنگ قرمز متمایل به قهوهاي بوده كه شطكوفا و داراي ‪ 9‬لطوب ميباشطد‪ .‬ایطن ميوههطا عهمچنطين‬ ‫معير و تلخ مزه ميباشند‪ .‬گل سرو حاوي روغني ميباشد كه براي سياه سرفه مفيد شناخته شده و همچنطين بطهعنوان‬ ‫یك داروي ضد انگل تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Curcuma aramazica Salisb. (Zingiberaceae‬‬ ‫قرنباد‬ ‫‪ Qurunbd‬این نام تحریطف شطده ‪ Zurunbd‬یطا )‪ (Curcuma zedoaria Roxb.‬اسطت‪Jangali-.‬‬ ‫;)‪haladi (Hind.‬‬ ‫نوعي ریشهي پيچ خورده زرد كه سيحي گردآلطود بطه رنطگ زرد و داخلطي نطارنجي متمایطل بطه قهطوهاي داشطته و‬ ‫تاحدودي عيري مشابه به بوي كافور دارد‪ .‬ریشه پودر شده براي نفخ تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Curcuma domestica Val. and C. longa Trim. (Zingiberaceae‬‬ ‫کرکم‬ ‫‪Karkum (The.); Haldi (Hind.); Zard chobah (Pers.).‬‬ ‫این نمونههاي گياهي بصورت ریزوم یا ریشه پودر شده بود كه با نام كلي تر زرد چوبه شطناخته ميشطود‪ .‬ریشط ایطن‬ ‫گياه كه زعفران هندي نام دارد در این كشور به عنوان رنگ خوراكي استفاده ميشود ولي در ایران از آن به عنطوان‬ ‫ادویه استفاده ميكنند‪ .‬زردچوبه در پزشكي به عنوان یك محرك و نيروبخ‬

‫معيطر شطناخته ميشطود‪ .‬ماننطد سطایر‬

‫ریشههاي زرد رنگ كر شده از محلول جوشاندا آن بهعنوان یك لوسيون خنك كننده و از بين برندا ورم ملتحمه‬ ‫استفاده ميكننطد‪ .‬زردچوبطه حطاوي مطادهاي زرد رنطگ بطه نطام كوركطومين ك‪ )Curcumin‬همچنطين روغطن غلطيظ‬ ‫چسبندهاي است‪.‬‬ ‫)‪Curcuma zedoaria Roxb. And C. zerumbet Roxb. (Zingiberaceae‬‬ ‫زرمباد‬ ‫‪zurunbd (The.); Kachura (Hind.); Uruk-el-kafur (Ar.).‬‬ ‫زرمباد یا زدوري )‪ (Zedoory‬به مقدار فراوان از هند وارد شده و اكثر آن بعد از ورود به ایران به تركستان فرستاده‬ ‫ميشود‪ .‬ریشه این گياه بصورت بيضي‪ ،‬نازك و بطا قيطري حطدود ‪ 0‬تطا ‪ 9‬سطانتي متطر بطرش داده ميشطود‪ .‬رنطگ آن‬ ‫قهوهاي روشن بوده بخ‬

‫خارجي آن چروكيده و سيح داخلي آن صاف است‪ .‬ایطن دارو كطه بطه عنطوان ادویطه نيطز‬

‫مصرف ميشود طعم تند و تلخي داشته و بوي كافور ميدهد‪ .‬زرمباد كه بهعنوان یك چاشني هطم اسطتفاده ميشطود‪،‬‬ ‫دارویي محرك‪ ،‬ضد نفخ بوده و یكي از موادي است كه در تركيب داروهاي تقویتي استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth. (Convolvulaceae‬‬ ‫تخم کشوث‬ ‫‪Tukhm-i-kushth, Tukhm-i-kishvar, Resha-i-kishvar (Ham., Isf., The.); Gul-i‬‬‫‪geshuz (Ham.); Kukil-i-pol (Kash.); Kassutha (Gr.); Cuscuta (Lat.); hence Keshus‬‬ ‫‪(Pers.).‬‬ ‫گل كشوث و تخم كشوث به همراه ساقه و برگ این گياه به همان شكل كه روئيده‪ ،‬از ایران به هند صادر ميشطود‪.‬‬ ‫تخم كشوث بصورت دانههایي تلخ مزه به رنگ قهوهاي روشن هستند‪.‬‬ ‫گل كشوث بصورت بخور براي درمان آسم و همچنين بصورت جوشانده به ميزان یطك فنجطان بطراي درمطان زكطام‬ ‫تجویز ميشود‪ .‬همچنين از ساقههاي نازك آن براي كاه‬

‫وزن و درمان چاقي بي‬

‫از حد استفاده ميكنند‪ .‬داروي‬

‫افتيمون ك‪ )Aftmn, Epitymon‬احتمام از گونه ك‪ )C. euroaea‬كه بومي اروپا و غطرب آسياسطت بدسطت‬ ‫ميآید و جهت هضم بهتر غذا و تصفيه خون توصيه مطيگطردد‪ .‬در پزشطكي سطنتي اروپطا از ایطن گيطاه بطراي درمطان‬ ‫اختالمت رودهاي مانند یبوست و نفخ استفاده ميشده‪ .‬این گياه همچنين جهت درمان روماتيسم نيز تجویز ميشطود‪.‬‬ ‫مخلوط آن با ك‪ )Heracleum persicum Desf.‬و ریشه جنتيان براي درمان بزاق بي‬

‫از حد كاربرد دارد‪.‬‬

‫)‪Cymbopogn Schoenanthus Spreng. (Gramineae‬‬ ‫اصفر مكي‬ ‫;)‪Asfar-i-makk, Azkar (Teh.); Iskhir (Ar.); Khavi (Hind.‬‬ ‫این گياه دارویي تحت نام اصفر ملكي و همچنين ایشكار ‪ Ishkar‬یا ك‪ )Izkhir-i-jami‬در ایران و هند وجود دارد‬ ‫كه در حقيقت ریشه و ساقه گياهي معير است كه بيور بومي در عربستان یافت ميشطود‪ .‬ایطن دارو تشطكيل شطده از‬ ‫قسمتهاي پایيني ساق برگدارگياه به همراه ریشههاي سيمي شكل و بوئي مشابه بوي ليمو دارد‪ .‬كامفر )‪(Kämpfer‬‬ ‫در سفر خود به ایران ك‪4889‬تا ‪ )4888‬صحبت از استخراج روغن این گياه به كمك فرایند تقييطر ميكنطد‪ .‬ایطن دارو‬ ‫براي درمان ضعف و سستي مفرط همچنين تقویت قوه باء استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Cynara Scolymus L. (Compositae‬‬ ‫کنگر دهری‬ ‫‪Kangar, Kangar-i-dahri (Isf., Teh.); Kinguere (Schl.); Ardishauki (Ar.) Anghinar‬‬ ‫‪(Turk.).‬‬

‫كنگر گياهي است كه در ایران كشت شده و ميوه سفيد رنگ‪ ،‬سخت و براق آن بهعنوان پادزهري براي مسموميت با‬ ‫تریاك استفاده ميشود‪ .‬كنگر نامي است كطه در ایطران بطراي گياهطان مشطابه كبوتطهاي و خطاردار) اسطتفاده ميشطود‪.‬‬ ‫اتچيسون )‪ (Aitchison‬عقيده دارد كه نطام ایطن گيطاه از روي نطامي كطه ایرانيطان بطر روي گونط مشطابه آن یعنطي‬ ‫)‪ (Gundulea Tournefortii L.‬گذاشته اند منشاء ميگيرد‪ .‬از این گياه رزیني خارج ميشود كه به آن كنگطر‬ ‫زاد گفته و بهعنوان داروي قي آور استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Cyperus rotundus L.(Cyperaceae‬‬ ‫تاپالق‬ ‫;)‪Tplaq (Teh.); So-ad (Ham.); Saʻad (Iraq); Seid (Sud.); Motha (Hind.‬‬ ‫‪Muschk-i-zemin. (Ph. Pers.); Hsiang fu (Chin.).‬‬ ‫این گياه كه در زمينهاي مرطوب و یا باتالقي رشد ميكند داراي غدههایي كوچك‪ ،‬پرزدار و بيضوي در حدود ‪0.9‬‬ ‫سانتي متر یا كمتر است‪ .‬این غدهها قهوهاي روشن‪ ،‬سخت و شاخي هستند كه عيري مشطابه ليمطو و هطل داشطته و در‬ ‫آسيا به خاطر عير و خواص دارویي آن شطناخته شطده انطد‪ .‬از آنهطا بطراي تميطز كطردن دنطدآنها اسطتفاده ميشطود‪.‬‬ ‫همچنين آنها را در بين لباسها قرار ميدهند تا از هجوم حشرات و آسيب رساندن به لباسها جلوگيري گردد‪.‬‬ ‫)‪Datura Stramonium L. (Solanaceae‬‬ ‫تخم تاتورا‬ ‫)‪Tukhm-ttr (Pers.); Datura (Hind.); Jouj macel (Ar.); Shinah azghi (Bal.‬‬ ‫گياهي است بصورت بومي در آمریكاي شمالي‪ ،‬مركزي و جنوبي یافت ميشطود و از زمآنهطاي قطدیم وارد منطاطق‬ ‫گرمسير اروپا‪ ،‬آسيا و آفریقا شده است‪ .‬این گونه گياهي بصطورت خطود رو در ایطران ميباشطد و نطام آن احتمطامً از‬ ‫كشورهاي دیگر اقتباس شده‪ .‬نمونه بذر این گياه از تهران و همدان جمطع آوري شطد و بطرگ آن از همطدان‪ .‬بطذر و‬ ‫برگ این گياه بصورت ضماد بهعنوان مرهم براي تسكين درد استفاده ميشود‪ .‬خاصيت سطمي ایطن دانطهها در ایطران‬ ‫شناخته شده و گاهي این دانهها را كچوله مينامند كص ) نامي كه بطه بطذر ك‪ )nux vomica‬گفتطه ميشطود‪ .‬هطر دو‬ ‫گونه بذر براي كشتن سگهاي ولگرد مورد استفاده است‪.‬‬ ‫)‪Daucus Carota L. (Umbelliferae‬‬ ‫تخم هویج‬ ‫;)‪Tukhm-i-havj, Tukhm zardak (Teh.); Jazr-ul-bostani (Ar.); Jazar, Gaizar (Iraq‬‬ ‫‪Gajur (Hind.); Hawuch (Turk.).‬‬

‫هویج به صورت بسيار وسيعي بهعنوان یك سبزي با ارزش كشت ميشود‪ .‬بذر كميوه) این گياه قهوهاي تيره‪ ،‬بيضطي‬ ‫با سيحي چروكيده بوده كه مشخصه آن وجود لبه بال مانند با دندانهها یطا پرزهطاي سطفيد دور تطا دورش ميباشطد‪.‬‬ ‫طعم آن حالت بازاميك كتقریبا مشابه ميوه كاج)‪ ،‬تلخ و روغني دارد‪ .‬این ميوهها محرك‪ ،‬نرم كننده و ملطين‪ ،‬مطدر و‬ ‫قائده آور هستند‪.‬‬ ‫)‪Delphinium Zalil Ait. & Hemsl. (Ranunculaceae‬‬ ‫اسپرك‬ ‫‪Isparak (The.); Asbarg, Aswarg, Zalil (Iran); Hishwarg (Bal.).‬‬ ‫این گياه با گلهاي زرد گياهي چند ساله بوده و در مناطق بياباني ایران و عراق رشد ميكند‪ .‬با دمگلهائي به ارتفطاع‬ ‫حدود ‪ 80‬سانت كه در دو سوي انتهاي آن داراي گطل زرد ميباشطد‪ .‬گلبرگهطاي خشطك شطدا ایطن گيطاه داراي‬ ‫اهميت تجاري فراواني هستند زیرا از آنها براي رنگ آميزي ابریشم استفاده ميشود و در مقادیر زیاد بطه تركسطتان‪،‬‬ ‫افغانستان و حتي هند صادر ميگردد‪ .‬مصرف پزشكي این گياه بسيار محدود تر است‪.‬‬ ‫)‪Dolichos lablab L. (Leguminosae‬‬ ‫لوبیا گل‬ ‫‪Lbiy-gul (Teh.); Sim.(Hind.); Simbi. (Sans.).‬‬ ‫گياهي بام رونده و چند ساله است و گونهي زراعي آن به عنوان یكساله در هند كشت ميشود‪ .‬دانطههاي ایطن گيطاه‬ ‫كه از لحاظ شكل و رنگ بسيار متفاوت ميباشند بهعنوان خوراكي مصرف ميشوند‪ .‬نمونههاي جمع آوري شطده از‬ ‫تهران سياه و قهوهاي بوده‪ ،‬در حدود ‪ 40‬تا ‪ 49‬ميلي متر با لكه سفيد رنگي در ميانه آن‪.‬‬ ‫)‪Dorema Ammoniacum Don (umbelliferae‬‬ ‫وشا‬ ‫‪vash (Teh.); Ushna ushek (Pers.); Kandal (Afg.); Samagh Hamama (Hind.).‬‬ ‫این گياه كه داراي رزین با رنگ روشن است در منطاطق بيابطاني ایطران و افغانسطتان یافطت ميشطود‪ .‬شطيره ایطن گيطاه‬ ‫بصورت حبه‪ ،‬گلوله شده یا قالبي یافت ميشود‪ .‬مقيع شكسته شده آن كدر‪ ،‬براق یا زرد صدفي است و محلطول آن‬ ‫در آب امولوسيون شيري رنگي را بوجود ميآورد‪.‬‬ ‫این دارو بوي خاص اما ضعيفي داشته و طعم تلخ و تهوع آوري دارد‪ .‬شيره این گياه بهعنوان محرك‪ ،‬ملين و خلطط‬ ‫آور استفاده شده همچنين بصورت خارجي بهعنوان مرهم براي آسم و یا درمان دمل استفاده ميشود‪.‬‬

‫)‪Doronicum pardalianches L. (Compositae‬‬ ‫درونج اقربي‬ ‫;)‪Darnaj-i-akrab (Teh., Ham.); Darvunedge eghrebi (Schl.); Doronic (Gr.‬‬ ‫‪Doronicum Graeci (Ph.pers.).‬‬ ‫این دارویي است كه از زمان باستان استفاده ميشده و گفتطه ميشطود منشطاء آن یوانطان و سطوریه اسطت‪ .‬گونطه ك ‪D.‬‬ ‫‪ )scorpioides Lam.‬نيز به عنوان یكي از گونههایي كه بطراي تهيطه ایطن دارو بطه كطار مطيرود شطناخته شطده در‬ ‫حاليكه گونه ك‪ )D. falconeri C.B.Cl.‬از منيقه هيماليا را به عنوان منشاء این دارو كه در هند جمع آوري شطده‬ ‫بود ميدانستند‪ .‬این دارو ریش گياه كر شده است كه شكل عجيبي شبيه به دم عقرب دارد و به رنطگ سطفيد گچطي‬ ‫است‪ .‬این ریشهها بجاي نشاسته حاوي اینولين هستند كه طعم گس و تلخي به آن ميدهطد‪ .‬در ایطران بطهعنوان یطك‬ ‫داروي سمي شناخته ميشود‪ .‬این ریشه جهطت درمطان افسطردگي عصطبي مفيطد بطوده همچنطين در ك ‪Doctrine of‬‬ ‫‪ )Signatures‬به عنوان داروئي براي درمان كساني كه توسط عقرب یا سایر حشرات گزیده شده اند تجویز شده‪.‬‬ ‫)‪Dracaena Cinnabari Balf. (Liliaceae‬‬ ‫خون سیاوش‬ ‫‪Khn-i-siyvash (Isf.); Dam-el-akhwain (Ar.); Hira Dukhi (Hind.).‬‬ ‫خون سياوش دارویي است كه از جزایر كوچطك ‪ُ Socotra‬سطقُيري كجزیطرهاي در اقيطانوس هنطد ‪ 010‬كيلطومتري‬ ‫شرق شاخ افریقا م) و زنگبار و از طریق بمبئي وارد هند شده است‪ .‬رزین این گياه كه بصطورت خطود بخطود از ميطوه‬ ‫رسيدا این گياه بصورت قيرات اشك خارج شده سيح ميوه را بصورت قرمز تيرهاي در ميآورد‪ .‬مقيع شكسطتگي‬ ‫این رزین سيحي شيشهاي‪ ،‬مات به رنگ بسيار زیباي لعل دارد‪ .‬رزین این گياه كطه در الكطل حطل ميشطود بطهعنوان‬ ‫رنگ مك الكل استفاده ميشود‪ .‬در پزشكي از این رزین بهعنوان مادهاي قابض و مفيد براي جلوگيري از خونریزي‬ ‫استفاده ميكنند‪ .‬در ایران از پودر رزین این گياه و آب خميري ساخته ميشود كه براي از بطين بطردن درد پطا از آن‬ ‫استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Dracocephalum Moldavica L. (Labiatae‬‬ ‫بادرنجه بویه‬ ‫‪Bd-i-ranjah byah (Teh.); Badrish-bu (Tab.); Badrendj-bou-yih (Schl.).‬‬ ‫بططاد رنجططه بویططه دارویططي بسططيار بططا اهميططت در ایططران محسططوب ميشططود و برخططي گونططههاي گيططاهي ‪Melissa,‬‬ ‫‪ Calaminta,‬و ‪ Nepata‬تحت این نام شناخته ميشوند‪ .‬بادرنجبویه داراي بطوي خاصطي ك‪ )balm‬اسطت‪ .‬نمونطه‬

‫بذرهائي كه از تبریز فرستاده شده تحت نام محلي و از جنسك‪ )Dracocephalum‬بودند كه با توضيحات اشطليمر‬ ‫ك‪ )Schlimmer‬در سال ‪ 4871‬ميابقت دارد‪ .‬بذرها سياه رنگ و اژدر شكل بوده‪ ،‬درحدود ‪ 0‬ميلي متر طول دارنطد‬ ‫و لكه سفيدي به شكل ‪ 7‬در ته آن دیده ميشود‪ .‬مخلوط این دانهها در آب ایجاد لعاب كدري ميكنند كه بطهعنوان‬ ‫مادهاي ضد نفخ و مقوي مصرف ميشود‪ .‬براي اطالعات دیگر این دارو به ك‪ )Asperugo‬مراجعه كنيد‪.‬‬ ‫)‪Echinops persicus Stev. (Compositae‬‬ ‫شكرتیقال‬ ‫‪Shakar tql, (Teh.).‬‬ ‫این مادهي شيرین در حقيقت ماده تشكيل دهنده پيل نوعي سوسك بوده كه بر روي برگ و ساقه گونههاي گيطاهي‬ ‫‪ Echinops‬ایجاد پيله مينماید‪ .‬این گياه در ایران‪ ،‬تركيه و قفقطاز یافطت ميشطود‪ .‬نطام علمطي حشطره ایجطاد كننطده‬ ‫شكرتيغال )‪ Larinus maculatus Flad. (Guldigul, pers.‬از خانوادا ‪ Curculionideae‬ميباشد‪ .‬ایطن‬ ‫حشره یك پيله یا محل تخم گذاري گچي شكل و زبر بادامي شكل را كه حدود ‪ 48‬تا ‪ 00‬ميلي متطر اسطت و رنطگ‬ ‫سفيد و زردي دارد تشكيل ميدهد‪ .‬سيح بيروني این پيله خشن و سيح داخلي آن صاف ميباشد‪ .‬هر پيله حدود ‪49‬‬ ‫تا ‪ 09‬درصد قند داشته كه برابر با قند ميكوز است ك‪ mycose‬دي ساكاریدي كه توسط نوعي قطار یطا بطاكتري بطر‬ ‫روي برخططي گياهططان مثططل گنططدم ایجططاد ميشططود م)‪ .‬شططكر تيغططال را از زمططان ابططن سططينا مططيشططناختند و در كتططاب‬ ‫ك‪ )Pharmacopoeia Persica 1681‬یا دایره المعارف دارویي ایران ك‪ )4884‬توصيف شده اسطت‪ .‬ایطن مطاده را‬ ‫بهعنوان درماني براي سرفه و تسكين اندامهاي تنفسي استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Echium amoenum Fisch. & Mey. And other spp. (Boraginaceae‬‬ ‫گل گاو زبان‬ ‫‪Gul-i-gv-zabn (Teh.).‬‬ ‫گونههاي گياهي )‪ (Caccinia glauca Savi‬و )‪ (Onosma macrocephala‬بطهعنوان منطابعي بطراي ایطن‬ ‫دارو شناخته شده انطد‪ .‬اشطليمر منبطع ایطن دارو را )‪ Anchusa italica‬و ‪ (A. hybrida‬مطيدانسطت در حاليكطه‬ ‫دیموك )‪ (Dymock‬گونه گياهي )‪ (Trichodesma molle Dc.‬را بهعنوان منبع این دارو معرفي كرده بطود‪.‬‬ ‫همچنين در بلوچستان گونه ك‪ )T. indicum R. Br.‬و در سند گونه ك‪ )T. zeylanicum‬را به عنوان گل گاوزبان‬ ‫ميشناسند‪ .‬بنابراین بنظر ميرسد كه گل گاو زبان یك نام عمومي است كه به گلهاي آبي گياهطان مختلطف از ایطن‬ ‫خانواده اطالق ميشود‪ .‬رنگ این گل آبي‪ ،‬شيپوري شكل‪ ،‬با طول ‪ 9‬سانتي متطر و عطرض ‪ 40‬ميليمتطر در دهانطه گطل‬ ‫ميباشد‪ .‬گل گاو زبان بهعنوان داروي تسكين دهنده و مقوي قلب شناخته شده است‪.‬‬

‫)‪Echium sericeum Vahl (Boraginaceae‬‬ ‫برگ گاو زبان‬ ‫‪Barg-i-gv-zabn (Teh.).‬‬ ‫این دارو مخلوطي از برگ‪ ،‬گل و ساق گياه فوق ميباشد‪ .‬گونههاي دیگطري از ‪ Echium‬گطاهي در ایطن مخلطوط‬ ‫دیده ميشود‪ .‬گفته ميشود دارویي تقویت كننده بوده و براي درمان رماتيسم و مار گزیدگي نيز مفيد است‪.‬‬ ‫)‪Elettaria Cardamomum Maton. (Zingiberaceae‬‬ ‫هل‬ ‫‪Hil (Iraq); Arak or Erok Hail (Bagh.); Ilachi (Hind.).‬‬ ‫دو گونه ازاین گياه وجود دارد هل مامبار یا هل كوچك كه از گياه فوق بدست ميآید و هل نپال یا هطل بطزرگ‬ ‫كه از گياه ك‪ )Amomum subulatum Roxb.‬بدست ميآید‪ .‬هر دو گونه هل از محصومت وارداتي محسوب‬ ‫ميشود اما نوع اول گاهي در عراق در باغاتي كه سایه مناسبي دارنطد كشطت ميشطود‪ .‬بطهعنوان معيطر كننطده غطذا و‬ ‫خوشبو كننده دهان نوع كوچك هل بيشتر استفاده ميشود در حاليكطه نطوع دوم كطه عيطر و طعطم كمتطري داشطته و‬ ‫ارزانتر است‪ ،‬بيشتر براي پخت شيریني جات كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Embelia Ribes Burm. (Myrsinaceae‬‬ ‫برنج کابلي‬ ‫‪Birinj-i-kbul (Teh., Isf.); Berenge Kaboli (Schl.); Baberang (Hind.).‬‬ ‫درختچهاي است كه در سرتاسر هند رشد ميكند و ميوههاي گرد كوچكي دارد كه مدتهاست خطواص دارویطي آن‬ ‫شناخته شده‪ .‬سوسروتا )‪ (Susruta‬خطواص ضطد انگلطي و كطرم كط‬

‫بطودن ایطن ميوههطا را توصطيف كطرده و نطام‬

‫سانسكریت آن ك‪ )Vrisha-nasana‬به معني نابودگر كرم ميباشد‪ .‬این دارو در كتب مرجع پزشكي مسلمانان كر‬ ‫شده و از آن بهعنوان دارویي ضد كرم كدو كه براي كودكان و بزرگسامن كاربرد دارد‪ ،‬نام برده شطده اسطت‪ .‬ميطوه‬ ‫این گياه حالت گرد و كروي و به رنگ قرمز تيره داشته و گلهاي این گيطاه ‪ 9‬پطر و داراي دمگطل ميباشطند‪ .‬سطيح‬ ‫خارجي ميوهها داراي شيار بوده و بذرها كه سيحي شاخي دارنطد در داخطل آن قطرار دارنطد‪ .‬در سطال ‪ ،4888‬واردن‬ ‫‪ Warden‬از این گياه ماده موثره اصطلي یطا امبوليطك اسطيد )‪ (embolic acid‬را بصطورت كریسطتال جطدا كطرد‪.‬‬ ‫بریسمورت )‪ (Brissemoret‬در سال ‪ 4307‬نشان داد كه این ماده یك اكسيكينولين ‪ Oxyquinone‬است‪.‬‬ ‫)‪Entada gigas (L.) Fawc. & Rendle (Leguminosae‬‬

‫قرص کمر‬ ‫‪Qurs-i-kamar, (Teh.); Gila (Beng.); Garabi (Hind.).‬‬ ‫این درخت غول پيكر كه لگومهای كغالفهائي كه دانهها در آن قرار دارند مانند لوبيا م) به خصوص از لحاظ اندازه‬ ‫قابل توجه هستند و طول آنها گاهي به چندین فوت ميرسد به نام تمر برمه نيز شناخته ميشوند‪ .‬دانههاي این گيطاه‬ ‫كم و بي‬

‫قلبي شكل بوده تقریبا تخت با قيري حدود ‪ 9‬سانتي متر‪ ،‬داراي سيح براق و به رنگ قهطوهايسطت‪ .‬ایطن‬

‫دانهها حاوي ساپونين )‪ (Saponin‬بوده به همين دليل بعضي افراد بومي از ایطن دانطهها در شستشطوي موهطا اسطتفاده‬ ‫ميكنند‪ .‬به گفته آتچيسون قرص كمر از هند وارد ایران ميشود و در ططب مصطرف دارد‪ .‬در تهطران آنهطا را پطودر‬ ‫كرده با زردا تخم مرغ مخلوط ميكنند و بهعنوان مرهمي براي كمر درد استفاد ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Equisetum ramosissemum Desf. (Equisetaceae‬‬ ‫قنطریون‬ ‫‪Quntaryn (Teh.).‬‬ ‫ساقه سبز روشن گياهي از خانواده دم اسبيان كه ساختار شكننده داشته و گطاهي اشطتباها بطه جطاي قنيریطون گونطه ي‬ ‫)‪ (Erythraea Centaurium pers.‬از خانواده ‪ Gentianaceae‬معرفي ميشود ولي نميتواند جایگزین گياه‬ ‫دم اسب باشد‪ .‬گونه ك‪ )Dianthus anatolicus‬در ایران به عنوان دم اسب در ایران شناخته ميشود كه در اروپطا‬ ‫نيز به عنوان جایگزین دم اسب كاربرد دارد‪ .‬گياه دم اسب مانند سایر گياهان متعلق به خانوادا دم اسبيان بهعنوان یك‬ ‫داروي تقویت كننده عمومي استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Eremurus Aucherianus Boiss. (Liliaceae‬‬ ‫سریش سفید‬ ‫‪Sirsh-i-safd (Isf., Teh.).‬‬ ‫ریشههاي چند گونه سری‬

‫از جمله ‪ Asphodelus ramosus L.‬بصورت تجاري در ایطران و آسطياي مركطزي‬

‫یافت ميشود‪ .‬تجارت این محصول در موصل عراق و لح ك‪ Leh‬شطهري مهطم در هيماليطا كطه اكنطون جطزو جطامو و‬ ‫كشمير است م) رونق دارد‪ .‬ریشهها بصورت خشك شده و یا پودر كسری‬

‫نرم) بفروش ميرسطند‪ .‬ایطن ریشطهها از‬

‫منيقه در شمال غربي عراق به نام بالد سطينجير )‪ (Balad Sinjir‬بطه سطوریه صطادر ميشطود‪ .‬ریشطهها بشطكل پطيچ‬ ‫خورده‪ ،‬قهوهاي روشن یا سفيد‪ ،‬متورم و نرم بوده از موادي كه تا حدودي محلول در آب است و توليد لعاب غليظي‬ ‫ميكند تشكيل شده‪ .‬از این لعاب بهعنوان چسب در صحافي كتاب و سایر موارد استفاده ميكنند‪ .‬قسمت سطبز گيطاه‬ ‫قابل خوردن است‪.‬‬

‫)‪Erysimum repandum L. (Cruciferae‬‬ ‫تخم خاك شیر‬ ‫‪Tukhm-i-khk-i-shr (Ham.); Khakshir-talkh (Isf.); Khakechi (Schl.); Khubah‬‬ ‫‪(Ar.); Kashir (Bal.).‬‬ ‫گياهي كوچك‪ ،‬یكساله‪ ،‬كه از نزدیك به علت وجود كركهاي متراكم سفيد مایل به خاكستري دیده ميشطود در‬ ‫كشمير‪ ،‬ایران‪ ،‬غرب اروپطا و غطرب آفریقطا فطراوان اسطت‪ .‬دانطههاي آن بهمطراه دانطهي گونطههاي ك ‪Sisymbrium‬‬ ‫‪ Sophia L.‬و ‪ )S. Irio‬از ایران تحت نام خاك شير به هند صادر ميشود‪ .‬این دانهها‪ ،‬كوچك‪ ،‬دوكي شكل‪ ،‬در‬ ‫حدود ‪ 4‬ميلي متر‪ ،‬قهوهاي مایل به قرمز یا زرد با سيح براقي هستند كبر خالف دانه ‪ S. Sophia‬كه كدر است)‪.‬‬ ‫هنگاميكه این دانهها در آب قرار داده ميشوند لعاب شفافي آنها را احاطه ميكند‪ .‬هسته مایل به زرد و روغني است‬ ‫كه داراي عير و طعم خردل است‪ .‬این دانهها هنگام تب استفاده شده و بصورت ضماد براي تسكين درد معده تجویز‬ ‫ميشود‪ .‬دود آنها را بهعنوان درمان بيماریهاي چشم مفيد شناخته اند‪.‬‬ ‫)‪Eugenia aromatica Baill. (Myrtaceae‬‬ ‫قرنفل‬ ‫‪Qaranful, Qaranful-asward (Iraq); Karanaphal (Ar.); Laung (Hind.).‬‬ ‫قرنفل غنچه گل درختي شناخته شده و بومي ‪ Moluccas‬كجزایري واقع در جنوب شرقي آسيا كه در حطال حاضطر‬ ‫جزو كشور اندونزي است م) است و به فراواني در بازارهاي شرق خرید و فروش ميشود‪ .‬در پزشطكي نطوین قرنفطل‬ ‫به عنوان بادشكن و براي تسكين سوزش گلو همچنين از روغن آن بطراي تسطكين دنطدان درد اسطتفاده ميشطود‪ .‬ایطن‬ ‫روغن كه مهم ترین ماده قرنفطل محسطوب ميشطود حطدود ‪ 48‬تطا ‪ 00‬درصطد آنطرا تشطكيل داده و تركيبطي از تطرپن‬ ‫ك‪ Terpene‬مادهاي كه اغلب در صمغ سروها وجطود دارد م) و یطك روغطن اكسطي نه بطه نطام ائوژنطول ك‪eugenol‬‬ ‫خاصيت بي حس كنندگي ميخك بهخاطر این ماده است م) است‪.‬‬ ‫)‪Ferula galbaniflua Boiss. (Umbelliferae‬‬ ‫باریجه‬ ‫‪Brjah, Bariz, Rish-shar, Gavshira (Teh.).‬‬ ‫این گياه در محييهاي مرطوب مانند بادغيس كیكي از استآنهاي افقانستان م) در نزدیكطي گولطوان ‪ Gulvan‬كطه‬ ‫داراي خاكهاي شني است یافت ميشود‪ .‬بخ‬

‫پائيني ساقه ضخيم بوده كه ناگهان باریك ميشود و ارتفاع این گياه‬

‫به حدود ‪ 400‬سانتيمتر ميرسد‪ .‬اگر روي ساق این گياه شيار یا خراشي ایجاد كنطيم مطایعي زرد رنطگ از آن خطارج‬

‫ميشود كه به آرامي ميبندد‪ .‬این مایع عير و بوي قوي شبيه كرفس از خود سطاطع ميكنطد‪ .‬بطراي نمونطههاي جمطع‬ ‫آوري شده از تهران منشاء كردستان و یا مازندران كر شد‪ .‬صمغ باریجه بصورت داخلي بهعنوان اشطتهاآور اسطتفاده‬ ‫ميشود و بصورت خارجي براي تسكين زخمها كاربرد دارد‪ .‬این دارو حاوي ‪ 89‬درصد رزیطن‪ 00 ،‬درصطد صطمغ و‬ ‫‪ 40‬تا ‪ 00‬درصد روغن موثره است‪.‬‬ ‫)‪Ferula persica Willd. (Umbelliferae‬‬ ‫سكبینج‬ ‫‪Sakbnaj (Teh.); Saka-binaja (Ar.); Sek binedge (Schl.).‬‬ ‫سگبينج یك رزین‪-‬صمغ معير است كه از مرستان و كرمان جمع آوري شده‪ .‬آنرا در بازار بصورت حبه و یا قالطب‬ ‫زده شده به رنگ زرد مایل به قهوهاي ميتوان یافت كه تند مزه و گس با بوي پياز است‪ .‬این ماده روغن فراري دارد‬ ‫كه بوسيله تقيير از آن جدا شده و حاوي گوگرد است‪.‬‬ ‫این دارو شهرت منيقهاي دارد و براي درمان رماتيسم و كمر درد بصورت مرهم استفاده ميشطود‪ .‬همچنطين مخلطوط‬ ‫آن با روغن بزرك براي درمان بواسير و تسكين كمر درد استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Ferula Sumbul Hook. F. (Umbelliferae‬‬ ‫ریشه کلفس‬ ‫)‪Rshah-i-kalafs, Sumbul, (Teh.‬‬ ‫گياهي بزرگ و چند ساله كه در منيقه سمرقند رشد ميكند‪ .‬ریشههاي آن ضخيم‪ ،‬دوكي شكل‪ ،‬حالت اسفنجي بطا‬ ‫مقيعي بيضي دارد‪ .‬پوست آن قهوهاي و چروكيده و داخل آن سفيد رنگ با سطلولهاي صطمغي اسطت‪ .‬بطوي قطوي و‬ ‫مشك مانندي دارد و طعم آن تلخ است‪ .‬بهعنوان تقویت قواي عصبي و ضد اسپاسم براي بيماراني كه دچار هيستري‬ ‫و اختالمت عصبي هستند تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Ficus carica L. (Moraceae‬‬ ‫تین (انجیر)‬ ‫درختي است كه در كوهستان و دامن تپههاي كردستان ميروید و همچنين سراسر عراق بهعنوان یك درخطت ميطوه‬ ‫كشت ميشود‪ .‬انجير را بصورت بند كشيده و آویخته از سقف خشك كرده ميفروشند‪.‬‬ ‫)‪Foeniculum vulgare Mill. (Umbelliferae‬‬ ‫ریشه رازیانه‬

‫‪Rishah-i-rziynah (Teh.).‬‬ ‫بادیان سبز‬ ‫‪Bdiyn-i-sabz, Tukhm-i- rziynah (Teh., Ham.); BadyaN (Afg.).‬‬ ‫رازیانه گياهي زیبا از خانواده چتریان است و بهخاطر ميوههای‬

‫و در بخشهاي مختلف اروپا و آسيا كشطت ميشطود‪.‬‬

‫بذر یا ميوه رازیانه را به وفور ميتوان در بازارها یافت و معمومً با تخم گياه )‪ (Pimpinella Anisum L‬یا بادیان‬ ‫رومي مخلوط ميشود‪ .‬نام فارسي بادیان یا بادیان سبز معمومً به ميوا گياه رازیانه اطالق ميشطود و بادیطان رومطي بطه‬ ‫ميوه گياه فوق‪ .‬طعم این ميوهها شيرین و معير ميباشند و حاوي ‪ 9‬تا ‪ 9‬درصد روغن به عنوان مطاده اصطلي ميباشطند‬ ‫كططه ایططن روغططن حططاوي آنتططول )‪ (anethol‬بططه عنططوان مططاده مططوثره اسططت‪ .‬براسططاس تحقيقططات ج‪ .‬س‪ .‬اومنططي‬ ‫)‪ (J.C.Umney‬رایحه رازیانه ایراني از تمام ميوههاي كبذرهاي) آزمای‬

‫شده نزدیكتطر بطه بادیطان رومطي اسطت و‬

‫درصد آنتول در رازیان ایراني بامتر و درصد فنچون )‪ (Fenchone‬در مقایسه با دیگر نمونهها پطایين تطر ميباشطد‪.‬‬ ‫رازیانه بهعنوان یك ادویه پر ارزش بوده همچنين از لحاظ پزشكي براي درمان اسهال خوني و سرماخوردگي تجویز‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫ریش رازیانه یك داروي نسبتا مهم در طب سنتي است‪ .‬این ریشه بهعنوان یكطي از ‪« 9‬ریشط گشطاینده» ك ‪opening‬‬ ‫‪ )roots‬از عهد باستان شناخته شده بود‪ 4 .‬ریشه دیگر عبارتند از جعفري‪ ،‬كرفس‪ ،‬مارچوبه و كوله خاس ك ‪Ruscus‬‬ ‫‪ .)aculeatus‬ریشه رازیانه همراه بطا گيطاه كزنيطان م) یطا ك‪ )Carum copticum Benth. & Hook.‬بصطورت‬ ‫بخور براي تسكين دندان درد و درد پس از زایمان تجویز ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Fritillaria imperialis L. (Liliaceae‬‬ ‫گل سرنگون‬ ‫‪Gul-i-sarnign (Teh.) Gul-i-shishpar (Pers.).‬‬ ‫این گل كاین گياه در حال حاضر به نام مله واژگون شناخته ميشود م) در دامن كوههطاي كردسطتان بوفطور مشطاهده‬ ‫ميشود‪ .‬این دارو شامل قيعات شكسته شده و صخيم پياز این گياه است كه تقریبا سطفيد رنطگ و بطدون طعطم و بطو‬ ‫ميباشد و حاوي نشاسته است‪ .‬در سال ‪ 4888‬فراگنر )‪ (Fragner‬یك مطادا آلكالوئيطد سطمي را از ایطن گيطاه جطدا‬ ‫نمود‪ .‬پياز این گل بهعنوان یك داروي با ارزش در شرق دور شناخته شده و از آن در درمان درد قفسه سينه و دندان‬ ‫درد استفاده ميكنند‪ .‬در ایران از پياز این گل مادهاي خميري شكل ساخته و براي كاه‬ ‫زائو ميمالند‪.‬‬ ‫)‪Fumaria parviflora Lam. (Fumariaceae‬‬

‫درد هنگام زایمان به شكم‬

‫شاتره‪ ،‬شاه تره‬ ‫‪Shtarrah (Teh., Isf.); Tukhm-i-shtarrah (Ham.); Shahtarrah,‬‬ ‫شاتره گياهي دارویي است كه مصرف آن در سرتاسر هند‪ ،‬افغانستان و بلوچستان رایج است‪ .‬علف و ميوا آن هطر دو‬ ‫در پزشكي قابل مصرف هستند‪ .‬برگها و ساقه این گياه كه حاوي كمي اسيد بوده و طعم گسي دارد بصورت خرد‬ ‫شده استفاده ميشود‪ .‬ميوه آن سبز‪ ،‬كروي با نوك تيز‪ ،‬به اندازه سر سنجاق بوده و داراي چينهاي ظریف و كوچك‬ ‫بر روي سيح و حاوي یك بذر است‪ .‬این ميوهها بوي خاصي نداشته و طعم آنها نيز تا حدودي تند و گس است‪.‬‬ ‫این گياه حاوي اسيد فوماریك و آلكالوئيد فومارین است‪ .‬در بين مسلمانان هند این گياه ارزش خاصي داشته و گفته‬ ‫ميشود براي تصفيه خون و به عنوان ملين و ادرار آور مفيد است‪ .‬در ایران آنرا مانند چاي دم ميكنند و كاه‬

‫درد‬

‫كمر در دوران بارداري تجویز ميكنند‪.‬‬ ‫‪ Fungi‬به ‪ Agaric‬و ‪ Polyporus officinalis‬مراجعه شود‪.‬‬ ‫)‪Gentiana Iutea L. (Gentianaceae‬‬ ‫جوتیانا‬ ‫)‪Jtiyn (Isf.); Juntiyana (Duk.‬‬ ‫ریش جنتيان اروپایي بدليل طعم بسيار بد و تلخ آن معمومً با شقاقل یا هویج وحشي كه معير هستند تجویز ميشطود‪.‬‬ ‫گياه ك‪ )Gentiana Olivieri Griseb.‬در كوههاي غربي ایران یافت ميشود و گاهي در بازارها دیطده ميشطود‬ ‫ميتواند به عنوان جنتيان شرقي معرفي شود‪.‬‬ ‫)‪Glossostemon Bruguieri Desf. (Sterculiceae‬‬ ‫بوقناق‬ ‫‪Bqnq (Teh.) Erok orab kuzzi (Iraq); Arab qosi (Turk.); Mughat (Egy.).‬‬ ‫این گياه بزرگ و كلم مانندي است كه برگهاي گستردهاي دارد و چنطد سطاله اسطت‪ .‬گطل آن كوچطك و بطه رنطگ‬ ‫قهوهاي مایل به قرمز ميباشد‪ .‬ریش این گياه كه بصورت پودر درآمده بهعنوان یك داروي تقویطت كننطده زنطان در‬ ‫بين اعراب و مصریان مصرف ميشود‪ .‬قبل از ‪ ،4341‬این ریشهها به مقدار فراواني به مصر صادر و بهعنوان یك ماده‬ ‫تقویت قواي جنسي مصرف ميشد‪ .‬جوشانده ریشه این گياه نيز گاهي در بغداد بهعنوان درمان سرفه استفاده ميشده‪.‬‬ ‫)‪Glycyrrhiza glabra L. (Leguminosae‬‬ ‫ریشه اصل سوس‬

‫‪Rshah-i-asl-iss (Teh.); Bekh-sus.‬‬ ‫رب سوس‬ ‫‪Rubb-i-ss, Asal-alsus‬‬ ‫گياه شيرین بيان گياهي شاخص و معمول در بادغيس و خراسان است كه در ارتفاع بامتر از ‪ 800‬متر یافت ميشطود‪.‬‬ ‫این گياه در بلوچستان نيز دیده ميشود‪ .‬شاخههاي یكساله این گياه تا حدود ‪ 400‬سانت رشد ميكنند و ریشهها كطه‬ ‫بخ‬

‫بسيار بزرگ زیرزميني این گياه را تشكيل ميدهند گاهي حتي بهعنوان سوخت هم مصطرف ميشطوند‪ .‬عشطایر‬

‫در یزد عصاره این ریشهها را استخراج ميكنند‪.‬‬ ‫این ریشهها در بازار هند وجود دارد كه منبع آن ایران و سند كمنيقهاي در جنوب پاكستان و شمال اقيانوس هنطد م)‬ ‫است و احتمامً در استآنهاي مرزي شمال غربي كشت ميشود‪ .‬در كل آسطيا‪ ،‬ریشطه شطيرین بيطان و عصطاره آن از‬ ‫زمآنهاي بسيار قدیم شناخته شده و براي درمان سرفه و درد قفسه سينه تجویز ميشود‪ .‬ریش شيرین بيان براي از بين‬ ‫بردن سوءهاضمه حاد به صورت خوراكي تجویز ميشود‪ .‬همچنين گفته ميشود ایطن گيطاه خاصطيت تقویطت كننطده‬ ‫قواي جنسي دارد‪.‬‬ ‫)‪Gossypium sp. (Malvaceae‬‬ ‫قطن (کتان)‬ ‫)‪Cotton (Qutn, Ar.‬‬ ‫قين كه نام عربي كتان است سلولهاي موئي شكلي هستند كه اطراف بذر این گياه را فرا گرفته اند‪ .‬براي این كتطاب‬ ‫چندین گونه از كتان توسط مزرعه آموزشي كشاورزي رستم در شهر حينيدي ‪ Hinaidi‬درعراق فراهم آورده شده‬ ‫كه در زیر از آنها نام ميبریم‬ ‫ ‪ G. herbaceum L.‬كه به كتان عراقي یا هندي معروف است‪ .‬احتمامً بومي بوده یا حداقل از قرنهاي گذشته‬‫كشت داده شده است‪.‬‬ ‫ ‪ G. barbadense L.‬كه به كتان سي آیلند معروف است‪.‬‬‫ ‪ G. hirsutum L.‬كتان امریكائي كه از گونه كتان ك‪ )American Upland‬منشاء گرفته‪.‬‬‫ ‪ G. mexicanum Tod.‬كتان مكزیكي در سال ‪ 4801‬به هندوستان وارد شطده‪ ،‬محصطول فراوانطي مطيدهطد و‬‫تقریبا زرد رنگ است‪.‬‬ ‫در مزرعه آموزشي كشاورزي رستم سایر گونههایي از كتان نيز كشت داده ميشد كه ‪ 9‬نمونه از واریتههاي مخلطف‬ ‫آن جمع آوري شده‪ .‬كتان عراقي یا هندي ك‪ )G. herbaceum L.‬كامالً شناخته شده الياف كوتاهي دارد‪ ،‬احتمام‬ ‫بومي عراق است یا از قرنها پي‬

‫در این منيقه كشت ميشده‪ .‬امروزه نيز تاحطدي بطهعنوان یطك محصطول تابسطتانه‬

‫كشت ميشود مخصوصا در دشتهاي شمالي كه چشمهها و رودخانههاي فراوان آب آبياري را تامين ميكنند‪ .‬این‬ ‫الياف اغلب در صنعت نساجي كاربرد دارد‪ .‬براي جمع آوري این نوع كتان تكنيك محلي وجود دارد بدین صورت‬ ‫كه گياه كال برداشت شده و پس از خشك شدن قسمتهاي زائد آن جدا ميشود‪.‬‬ ‫پططس از جنططگ وزارت كشططاورزي عططراق گونططههاي مختلططف كتآنهططا را بررسططي كططرده و در نهایططت گونط كتططان‬ ‫آمریكایي ك‪ )Mesowhite‬را كه الياف بلندي دارد جهت كشت توصيه كرده فعاليت ترویجي كه توسط ك) جهطت‬ ‫افزای‬

‫محصول انجام گرفت باعث شد تا كشت این نوع كتان بهعنوان یك محصول تابستانه با نياز یك دور آبياري‬

‫در مناطق كم ارتفاع عراق بسيار محبوب شود تا حدي كه بعد از ‪ 40‬سال در ‪ 4301‬صادرات سامنه كتان بطه بطي‬ ‫‪ 9000‬عدل كه ارزش هر كدام آن ‪ 100‬پوند بود رسيد‪ .‬از آن سال به بعد با كاه‬ ‫كشاورزان را به همراه داشت توليد این محصول به شدت رو به كاه‬

‫از‬

‫قيمت جهاني كتان كطه دلسطردي‬

‫گذاشت‪ .‬در ‪ 4399‬صادرات كتطان بطه ميطزان‬

‫ناچيز ‪ 100‬عدل رسيد‪ .‬از لحاظ آزمایشي یك یا دو گونهي كتطان آمریكطایي ماننطد آكطام ‪ Acala‬كطه در مزرعطه‬ ‫آموزشي كشاورزي رستم كشت شد با اینكه از كتان آمریكائي نامرغوب تر محسوب ميشد ولي محصطول بيشطتري‬ ‫داشت‪ .‬همچنين در این مركز آموزشي كتان مصري )‪ (Qutn misri‬نيز كشت شد ولي با توجه به شطرایط محييطي‬ ‫چندان موفق نبود‪.‬‬ ‫)‪Gypsophila paniculata L. (Caryophyllaceae‬‬ ‫الصابونیه‬ ‫‪El-sbniyeh (Ar.); Zuleh (Ham.); Saosafid, Bekh (Ait.); Kundur, Kundusch‬‬ ‫‪(Achundow).‬‬ ‫گياهي بوتهاي كه در شمال ایران‪ ،‬افغانستان‪ ،‬قفقاز و تركستان یافت ميشود‪ .‬ارتفاع ایطن گيطاه بطه ‪ 30‬تطا ‪ 400‬سطانت‬ ‫ميرسد و ساقههاي متعددي از ریشه چندساله گياه منشعب ميشود‪ .‬ساقههاي زیرزميني این گياه بهعنوان صابون براي‬ ‫شستشططوي مططوي سططر همچنططين لباسططها اسططتفاده ميشططود‪ .‬ایططن ریشططهها بططدون شططك جططایگزیني بططراي ریش ط گيططاه‬ ‫ك‪ )G. struthium L‬است كه در قدیم توسط روميان و مصریان به همطين منظطور اسطتفاده مطيشطده‪ .‬ایطن ریشطهها‬ ‫حاوي حدود ‪ 8‬تا ‪48‬درصد ساپونين هستند‪.‬‬ ‫)‪Halimodendron argenteum Fisch. (Leguminosae‬‬ ‫درختچهاي خاردار كه در عراق‪ ،‬آسياي مركزي و منيقه قفقاز یافت ميشود‪ .‬ميوههاي این گياه كه بطدون ثبطت نطام‬ ‫محلي از منيقهاي بين اصفهان و شيراز به نام یزدي خست تهيه شده اند‪ .‬تيغهاي این گياه در جراحي استفاده ميشده‪.‬‬ ‫ميوههاي رسيده این گياه حدود ‪ 0‬سانتيمتر طول داشته و كمي خميده هستند‪ .‬رنگ آنهطا قهطوهاي و ‪ 0‬یطا ‪ 9‬بطذر در‬ ‫خود دارند مانند نخود‪.‬‬

‫)‪Helianthus annuus L. (Compositae‬‬ ‫آفتاب گردان‬ ‫‪Aftb garden (Teh.); Ward-ash-shams, Shams-wa-Qamar (Iraq); Qunah baqan‬‬ ‫)‪(Turk.‬‬ ‫در این كتاب ‪ 0‬نوع متفاوت از تخم آفتاب گردان بهعنوان نمونه بررسي شد‪ .‬یك نوع به رنگ سطياه‪ ،‬تخطم مرغطي و‬ ‫كشيده كه حدود ‪ 40‬ميلي متر طول و ‪ 8‬ميلي متر عرض دارد‪ .‬نوع دوم سفيد‪ ،‬با سيحي صاف كه لبهاي آن داراي‬ ‫برجستگي است و حدود ‪ 40‬ميلي متر طول و ‪ 7‬ميلي متر عرض دارد‪ .‬بازار خوبي براي هر دو گونه این تخطم آفتطاب‬ ‫گردان وجود دارد كه به مصرف انسان و یا پرندگان ميرسد‪ .‬همچنين روغن این تخم در پخطت و پطز كطاربرد دارد‪.‬‬ ‫جمهوري شوروي از توليد كنندگان بزرگ تخم آفتاب گردان محسوب ميشود‪.‬‬ ‫)‪Helicteres Isora L. (Sterculiaceae‬‬ ‫بهمن پیچ‬ ‫‪Bahman-i-pch, Pachman-i-puh (Teh.); Kisht bar Kisht (Pers.); Pechak, Marorphali‬‬ ‫‪(Hind.); Avartin (Sans.).‬‬ ‫نام فارسي و سانسكریت )‪ (Avartin‬دملت بر ميوا پيچ خورده و مارپيچي این درخت دارد‪ .‬ایطن گيطاه پيچنطده در‬ ‫جنگلهاي خشك رشد ميكند و در مناطقي مانند مركز و غرب هند‪ ،‬سيالن‪ ،‬جاوه و شمال اسطتراليا یافطت ميشطود‪.‬‬ ‫ميوا پيچ خورده این درخت در تمام بازارهاي هند و در كشورهاي شمالي تطر بفطروش مطيرسطد‪ .‬ميطوه ایطن درخطت‬ ‫حالت پيچ خورده و زاویه دار مانند چوب پنبه ك‬

‫بيري داشته و طول آن ‪ 9/9‬تا ‪ 9‬سانتي متر اسطت‪ .‬هطر حجطره از‬

‫این ميوه كه قهوهاي مایل به سبز است ردیفي از بذرهاي قهوهاي تيره را در خود جاي داده‪ .‬این دارو داراي خطواص‬ ‫تسكين دهنده بوده تا حدودي قابض است و براي درمان اسهال خوني‪ ،‬درد روده و نفطخ شطكم در كودكطان تجطویز‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Heracleum Persicum Desf. (Umbelliferae‬‬ ‫گل سپر‬ ‫‪Gul-i-sipar (Teh.); Gul-i-parr (Isf.); Goleper (Kerm.); Giafari (Schl.).‬‬ ‫درههاي مرطوب كوههاي البرز خواستگاه و محل روی طبيعي ایطن گيطاه اسطت كطه بطا گونطه ك ‪H. pubescens‬‬ ‫‪ )M.B.‬قرابت دارد‪ .‬بواسيه )‪ (Boissie‬گياه ك‪ )H. lasiopetalum‬را بهعنوان گلپر شناسایي كرده بود‪ .‬ميوه این‬ ‫گياه كه بهعنوان ادویه فروخته ميشود ودر تهيه خيار شور استفاده ميشود‪ .‬بيضي شكل‪ ،‬حاشطيه دار‪ ،‬داراي كطرك‬

‫در پشت‪ ،‬با وجود اینكه گونههایي از این گياه مصرف پزشكي دارند و در غذا استفاده ميشوند گونطههایي كطه در‬ ‫اروپا و آمریكا از این گياه وجود دارد سمي است و توليد التهاب شدید پوستي ميكند‪.‬‬ ‫)‪Hibiscas cannabinus L. (Malvaceae‬‬ ‫جل جل‬ ‫‪Jiljil (Iraq); Hab-el-zalim (Ar.); Palsan (Hind.); Ambari (Duk.).‬‬ ‫این گياه شطاهدانه دكطن )‪ (Deccan‬در غطرب هنطد و منطاطق اسطتوایي رشطد ميكنطد‪ .‬دانطههاي قهطوهاي مایطل بطه‬ ‫خاكستري‪ ،‬كدر‪ ،‬مثلثي شكل یا قلوهاي دارند و اندازا آنها حدود ‪ 9‬تا ‪ 9‬ميلي متر است‪ .‬ایطن دانطهها حطاوي روغطن‬ ‫بوده كه براي پخت و پز و همچنين بهعنوان روانساز استفاده ميشود‪ .‬دانهها هم مصرف پزشكي دارنطد هطم بطهعنوان‬ ‫غذاي دام استفاده ميشوند‪.‬‬ ‫گونه ك‪ )H. Trionum‬یا ك‪ )Qunnab‬كه در منيقه بصره جل جل ناميده ميشود بهترین الياف را دارد‪.‬‬ ‫)‪Holarrhena antidysenterica Wall. (Apocynaceae‬‬ ‫میوه زبان گنجشك‬ ‫‪Mvah-i-zabn-i-gunjishk, Tukhm-zabn-i-gunjishk-i-talkh. (Pers.); Lizan ul‬‬ ‫‪asafir (Achundow); Indrajaou (Hind.).‬‬ ‫این درخت كوچك و برگریز‪ ،‬در منيق گرمسيري هيماليا از چنطاب ‪ Chenab‬بطه سطمت غطرب و از جنگلهطاي‬ ‫خشك هند تا تا تراوانكور و مامكا ك‪ )Travancor and Malacca‬دیده ميشود‪ .‬نمونههایي كه براي این كتاب‬ ‫جمع آوري شد‪ .‬تخم زبان گنجشك بود كه از تهران و همدان خریداري شد كه نشان دهندا شناخت قوي ایرانيان از‬ ‫گياهان دارویي هند دارد‪ .‬دانهها كشيده‪ ،‬داراي سيحي صاف‪ ،‬به رنگ قهوهاي هستند و طولي حطدود ‪ 40‬ميلطي متطر‬ ‫دارند‪ .‬بدليل حضور آلكالوئيد رایتين یا كونسين )‪ Wrightine (Conessine‬كه خواصي شبيه به ‪ emetin‬دارد‪،‬‬ ‫طعم تلخي دارند‪ .‬چنين مشهور است كه این بذرها خاصيت تقویت قواي جنسي دارند‪.‬‬ ‫)‪Hordeum vulgare L. (Gramineae‬‬ ‫جو سفید جو سیاه‬ ‫‪Jau, Jōyi Safd, Jōyi Siyh (Iraq); Jao (Sind); J (Kurd.); Jav (Hind.).‬‬ ‫جططو بيططور وسططيعي در سراسططر عططراق كشططت شططده و هططم از دانططه و هططم از علوفططه آن اسططتفاده ميكننططد‪ .‬واریتططه‬ ‫‪ hexastichon‬یا جو ش‬

‫ردیفه از زمآنهاي دور در كوهستآنهاي مصر وجود داشته و بيور فراواني در عراق‬

‫و هند مشاهده ميشود‪ .‬جویي كه قبل از برف اول زمسطتان در زمينهطاي تحطت كشطت آبطي ميرویطد منبطع غطذایي‬

‫حيوانات در طول زمستان محسوب ميشود‪ .‬دان جو بخشي از جيره غطذایي اسطب و سطایر حيوانطات اهلطي محسطوب‬ ‫ميشود‪ .‬با وجودیكه جو محلي كيفيت خوبي دارد ولي براي تهيه مالت مناسب نيست‪ .‬نمونههاي جمع آوري شده به‬ ‫عنططوان جططو سططفيد وسططياه واریتططههاي ‪ hexastichon ،distichon‬و ‪ erectum‬همچنططين ‪ Alleidum‬را شططامل‬ ‫ميشود‪ .‬جو مرواریدي كه از منيقه اروپا وارد ميشود در شرقي ترین بازارها نيز بطه راحتطي یافطت ميشطود‪ .‬ميسطون‬ ‫)‪ (Mason‬ضرب المثل ایراني را نقل قول ميكند كه اینگونه است كسي كه بطا نطان جطو و دوغ معطاش ميكنطد از‬ ‫تمام بيماریها مصون است‪.‬‬ ‫كدر متن اصلي كتاب در ادامه انواع واریتههاي جوي كشت شده در مركز آموزش كشاورزي عراق توصيف شده)‪.‬‬ ‫)‪Hyoscyamus reticulates L. (Solanaceae‬‬ ‫بزر بنج‬ ‫‪Bazr-i-banj (Teh., Ham.); Kohi bang (Bal.); Banj barri (Iraq); Benj (Ar.); Bango‬‬ ‫‪(Port.).‬‬ ‫این گياه همانند گونطههاي دیگطر بطذر بطنج شطامل ‪ H. pusillus L.‬و‪ H. muticus L.‬بيطور بطومي در ایطران و‬ ‫سوریه رشد ميرویند‪ .‬آتچيسون كر كرده است بزها و گوسفندان بدون مشكل این گياه را چریده و چوپآنها نيز‬ ‫مانع چریدن این گياه به عنوان مسموم كننده نميشوند‪ .‬با این حال پزشكان بومي این دانههاي را مانند تریطاك سطمي‬ ‫ميدانند‪ .‬بزر بنج از ایران به هند صادر ميشود‪ .‬بذر این گياه لوبيا شكل كولطي بسطيار كطوچكتر) بطوده و از دو ططرف‬ ‫فشرده است‪ .‬رنگ آن نيز قهوهاي مایل به خاكستري با پوستهاي ظریف در اطراف است‪ .‬طعم روغنطي‪ ،‬تلطخ و گطس‬ ‫دارد‪ .‬این دانهها حاوي آلكالوئيد سمي به نام هيوسيامين )‪ (hyosyamine‬هستند‪ .‬دود ایطن دانطهها را بطراي درمطان‬ ‫دندان درد استنشاق ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Hyssopus officinalis L. var. angustifolia Boiss. (Labiatae‬‬ ‫گل پونه‬ ‫‪Gul-i-pnah (The.); Zupha-e-yabis (Ar.); Jupha (Hind.).‬‬ ‫گل پونه گياهي كوچك و معير است كه در ایران‪ ،‬قسمتي از پاكستان و جنوب اروپا یافت ميشود‪ .‬ارتفاع این گطل‬ ‫حدود ‪ 49‬تا ‪ 09‬سانتيمتر است با ساقهاي نازك و چهارگوش با گلهاي كركدار به رنگ بنف‬

‫مایل به قهوهاي یطا‬

‫مایل به آبي است و بوئي شبيه به یونجه دارد‪ .‬دانه این گياه كشيده‪ ،‬سه گوش كه لكههاي قهطوهاي تيطره یطا قرمطز در‬ ‫سيح خود دارد‪ .‬گل پونه را بهعنوان یك محرك‪ ،‬ضد نفخ و معرق تجویز ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Illicium verum Hook. f. (Magnoliaceae‬‬

‫بادنجان خطایي‬ ‫‪Bdiyn-i-khat’i, (Pers.).‬‬ ‫بادنجان خيایي ميوه درختي است كه بيور بومي در مناطق جنوب چين و هندوچين ميروید‪ .‬صد سال قبل این گياه‬ ‫در ایران به عنوان دارو و چاشني‪ ،‬جدید تلقي ميشد ولي امروزه كامالً شناخته شده است و بيور مداوم روغن و ميوه‬ ‫این گياه از چين به هند و از آنجا به ایران صادر ميشود‪ .‬ميوهها به شكل ستاره هستند متشكل از هشت پر شعاعي كه‬ ‫قير آنها حدود ‪ 9‬تا ‪ 9.9‬سانتي متر است‪ .‬این ميوهها حاوي ‪ 9‬درصد از روغن موثره است و این روغطن داراي مطادا‬ ‫آنتول )‪ (anethol‬در دو شكل جامد و مایع است‪ .‬ميوهها و روغن آنها داراي خاصيت اشتها آوري هستند و گاهي‬ ‫براي تسكين سرفه و مشكالت ریوي تجویز ميشود‪ .‬همچنين در صنعت شطيریني سطازي و بطهعنوان چاشطني درغطذا‬ ‫مصرف ميشود‪.‬‬ ‫)‪Indigofera Roxburghii Jaume (Leguminosae‬‬ ‫عدس تلخ‬ ‫‪Adas-i-talkh (Teh.); Bin-i-talkh (Isf.).‬‬ ‫دانههاي قرمز رنگ‪ ،‬براق مسيح و كشيده به اندازه حدود ‪ 1‬در ‪ 0‬ميليمتر هستند‪ .‬این دانهها بسيار سطخت و تلطخ مطزه‬ ‫هستند‪ .‬بهعنوان دارویي براي تسكين درد معده استفاده ميشود‪ .‬این بذرها مشابه بذر گونه ك‪ )I. trifoliata L.‬بوده‬ ‫كه در ‪ Guzrat‬به عنوان ‪ restorative‬تجویز ميشوند‪.‬‬ ‫)‪Indigofera tinctoria L. (Leguminosae‬‬ ‫رنگ کرماني‬ ‫‪Rang-i-kirmn, Nasbdah-i-kirmani (?), Rang-i-sbdah, Rang-i-vasmah‬‬ ‫‪(Teh.); Wasma (Punj.); Nil (Hind.).‬‬ ‫به لحاظ تاریخي جالب توجه است كه نام قدیمي براي برگهاي نيلي ایطن گيطاه در منطاطق ایطران‪ ،‬پنجطاب و تركيطه‬ ‫وسمه )‪ (Wasma‬بوده‪ .‬نامي كطه رسطما جهطت نطوعي رنطگ گيطاهي )‪ (Woad‬كطه از گيطاه ‪Isatis tinctoria‬‬ ‫بدست ميآمده بكار ميرفت و در ميان اولين گروههاي بریتانيایي كه به این مناطق آمدند نيز اسطتفاده داشطته اسطت‪.‬‬ ‫گياه ‪ Isatis‬بيور بومي در درا كورام )‪ (kuram‬روئيده و در آنجا به نام رنجواه )‪ (Ranjowah‬یا كثافت گربطه‬ ‫شناخته ميشود‪ .‬رنگ كرماني از زمان ابن سينا در ایران شناخته شده بود‪ .‬در هند این گياه كشت شده و رنگ آن در‬ ‫صنعت از چندین نسل قبل استفاده ميشود‪ .‬برگهاي گياه مانند حنطا بطه صطورت درشطت و یطا پطودر شطده بطه فطروش‬ ‫ميرسد‪ .‬استفاده آن عمدتاً بهعنوان مادهي آرایشي براي رنگ دادن به پوست است‪.‬‬

‫)‪Inula Helenium L. (Compositae‬‬ ‫رأس هندی‬ ‫‪Ra’s-i-hind, Ghaza gouzanah (Teh.); Anduz (Ham.); Pil gush, Rasan; Andiz out‬‬ ‫‪(Turk.); Zanjabil chami, Zanjabil-i-shami; Année (Fr.); Helenion (Gr.).‬‬ ‫ریشه رأس در طب باستان و درميان یونانيان استفاده زیادي داشته و از این نقيه به سایر نقاط اروپطا و آسطيا گسطترش‬ ‫یافته است‪ .‬ریشهها سفت و سخت هستند كه رنگ آنها قهوهاي مایل به خاكستري در سيح بيرونطي اسطت و سطيح‬ ‫داخلي آن رنگ روشن تري دارد‪ .‬در خلل و فرج چوب نمونطههاي قطدیمي ایطن گيطاه كطه از بطازار تهيطه شطده بطود‪،‬‬ ‫بلورهائي دیده ميشد‪ .‬ریشه این گياه كه داراي بوي دلپذیري است و طعم تلخ خوشآیندي دارد‪ ،‬بطهعنوان دارویطي‬ ‫براي درمان برونشيت و سل و یا بهعنوان یك تقویت كننده معير استفاده ميشود‪ .‬خوردن یطك قيعطه كوچطك آن‬ ‫براي كاه‬

‫خلط سينه توصيه شده است‪.‬‬

‫)‪Ipomoea hederacea Jacg. (Convolvulaceae‬‬ ‫تخم نیلوفر‬ ‫‪Tukhm-i-nlfar (Teh.); Habb-el-nil (Ham.); Tukhm-i-nil; Kaladanah (Hind.).‬‬ ‫این گياه در سراسر هند یافت ميشود و رنگ گل آن آبي است از این رو به آن نيل ميگویند همانيور كه بطه زنبطق‬ ‫آبي ك‪ )Lily‬نيز این نام را اتالق ميكنند‪ .‬بذر این گل سياه‪ ،‬كروي و زاویه دار در حدود ‪ 9‬ميلطي متطر اسطت و یطك‬ ‫برجستگي در نوك آن وجود دارد‪ .‬شطيارهاي ططولي روي آنهطا دیطده شطده و كركهطاي قهطوهاي سطير در بخط‬ ‫مركزي دارند‪ .‬این بذور حاوي رزیني هستند كه بهعنوان یك داروي ضد یبوست عمطل ميكنطد‪ .‬محليهطا آنهطا را‬ ‫سمي ميشناسند‪.‬‬ ‫)‪Ipomoea Turpethum R. Br. (Convolvulaceae‬‬ ‫تربد‬ ‫‪Turbud (Teh.); Turbad (Leh); Triorit, Triputa (Sans.).‬‬ ‫این گياه بصورت بومي در مناطق هند‪ ،‬سيالن‪ ،‬مجمع الجزایر مامیي رشد ميكند‪ .‬ریش این گياه از زمآنهاي بسطيار‬ ‫قدیم بهعنوان یك دارو ارزشمند در شرق شناخته شده‪ .‬تربد در اندازههاي متفاوت دیده ميشود‪ .‬از ‪ 40‬تا ‪ 00‬سطانتي‬ ‫متر طول تا ‪ 4‬تا ‪ 0‬سانتي متر عرض‪ .‬سيح این ریشهها چين خورده و رنگ آن قهوهاي تا خاكستري تيره است‪ .‬بطوي‬ ‫مالیمي دارد ولي طعم آن تهوع آور است كه به آهستگي عمل ميكند‪ .‬تربد حاوي ‪ 9‬تا ‪ 40‬درصد رزین بوده كه تا‬ ‫حدودي در اتر محلول است‪ .‬تربد دارویي مسهل است كه در مورد كمر درد و مشكالت كليوي تجویز ميشود‪ .‬این‬ ‫دارو بصورت تنها و یا مخلوط با سایر داروهاي مسهل تجویز ميشود‪.‬‬

‫)‪Iris spuria Pall. (Iridaceae‬‬ ‫بیخ بنفشه‬ ‫‪Bkh-i-banafshah, Rshah-i-arsa (Teh.); Irisha (Ind. Bazaars).‬‬ ‫بيخ بنفشه یا ریشه زنبق )‪ (Orris‬از زمان باسطتان در یونطان و رم شطناخته شطده بطود و از زمآنهطاي گذشطته بطهخاطر‬ ‫خواص دارویي و عير خوب آن در سراسر شرق گسترش پيدا كرده‪ .‬ایطن دارو از بطي‬

‫از یطك گونطه تهيطه شطده و‬

‫نمونههاي جمع آوري شده خواص و بوي متفاوتي دارند‪ .‬طبق گفت آتچيسون‪ ،‬ریزوم این گياه كه در افغانستان اُریسا‬ ‫)‪ (Orisa‬ناميده ميشود از بجنورد به بازار مشهد وارد ميشود‪ .‬منبع ریشه اوریس در بمبئي‪ ،‬ایران و كشمير اسطت و‬ ‫بخشي از ریشههایي كه از ایران صادر ميشود از منيقه كردستان تهيه شده‪ .‬یكطي از نمونطههاي تهيطه شطده از عطراق‬ ‫بسيار شبيه به زنبق اروپائي ك‪ )I. florentina L.‬بود‪ .‬این ریشهها بصورت بخور براي درمان سردرد و یا درد بطي‬ ‫از حد زایمان تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Jateorhiza Columba Mier. (Menispermaceae‬‬ ‫کلمبو‬ ‫‪Kulamb (Teh.); Kalamb-ki-jar (Hind.).‬‬ ‫ریشه كلمبو كه بهعنوان یك دارو در تمام نقاط دنيا شناخته شده است از درختي بدست ميآید كه بومي جنگلهاي‬ ‫منيقه زامبزي كشامل كشورهاي زامبيا‪ ،‬زیمباوه‪ ،‬ناميبيا‪ ،‬موزامبيك و آنگوم م) شرق آفریقا ميباشطد‪ .‬ریشطه خشطك‬ ‫كلمبو بصورت برشهاي دایره یا بيضي با حدود ‪ 0/9‬تا ‪ 9‬سانتيمتر قير دیده ميشود‪ .‬داراي طعم بسيار تلخ‪ ،‬معيطر و‬ ‫لعاب دار ميباشد‪ .‬ریشه كلمبو بهعنوان دارویي براي تقویت معده استفاده ميشود‪ .‬این دارو بدون تطانن ك‪)Tannin‬‬ ‫است از اینرو ميتوان آنرا با تریكبات آهندار تركيب كرد‪.‬‬ ‫)‪Juglans regia L. (Juglandaceae‬‬ ‫گردو‬ ‫‪Gird (Teh.); Charmaghy (Pers.); Jaws-i-rumi (Afg.); Joz, Goz (Turk.); Guzk‬‬ ‫‪(Kurd.); Akhroot (Hind.).‬‬ ‫گردو درخت بسيار زیبایي است كه در ایران‪ ،‬كشمير و چين یافت ميشود‪ .‬برگ‪ ،‬پوست درخت‪ ،‬ميوه و روغطن آن‬ ‫در پزشكي مورد استفاده قرار ميگيرد‪.‬كشت درخت گردویي كه محصول آن گردویي است با پوست نرم در عطراق‬ ‫مرسوم است و به آن گردو كاغذي ميگوینطد همچنطين گونطههایي كطه پوسطت گطردوي آن سطخت اسطت هتاهطك‬ ‫)‪ (Hetahk‬ناميده ميشود‪ .‬گردوهاي شرقي تا حدودي از گردوهاي اروپائي كوچكتر هستند‪.‬‬

‫)‪Juniperus excelsa Bieb. (Coniferae‬‬ ‫ابهل‬ ‫‪Abhil, Aabb-el-harar (Teh.); Harhr-koh (Afg.); Hab-el-a’ra’r (Ind. Bazaars).‬‬ ‫ميوه سرو كوهي در تهران فروخته شده و گفتطه ميشطود از دامنطه كطوههطاي البطرز جمطع آوري ميشطود‪.‬این ميوههطا‬ ‫خاكستري مایل به قهوهاي و حدود ‪ 8‬ميلي متر قير دارند‪ .‬چند شكاف بر روي این ميوهها وجود دارد كه حالت سطه‬ ‫وجهي داشته و هركدام حاوي سه بذر سخت و مثلثي شكل هستند با روزنههاي ترشح روغن و رزین زرد رنطگ كطه‬ ‫بوئي مانند تربانتين دارند و طعم آنها شيرین است‪ .‬ابهل دارویي شناخته شده در هند ميباشد كه از غطرب وارد ایطن‬ ‫كشور ميشود‪ .‬ميوهها و روغن آن مدر بوده براي اخطتالمت قائطدگي و سطوء هاضطمه تجطویز ميشطود‪ .‬در خراسطان‬ ‫برگها را بصورت بخور استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Lactuca sativa L. (Compositae‬‬ ‫تخم کاهو‬ ‫)‪Tukhm-i-kh (Teh.); Bazul khasa (Ar.); Kahu-khaskabija (Hind.‬‬ ‫بذر یا ميوه كاهو خاكستري رنگ‪ ،‬كشيده حدودا ‪ 1‬در ‪ 4‬ميليمتر است‪ ،‬شایارهاي طولي داشته و در یك انتها نطوك‬ ‫تيز است‪ .‬طعم تلخ و عير كمي دارد‪ .‬بخور آن‪ ،‬بخصوص در هنگام ابتال به بيماري حصبه تجویز ميشود‪.‬‬ ‫تریاك كاهو یا مكتوكاریوم )‪ ) Lactucarium‬كه در كتب قدیم دارویي كر شطده در حقيقطت عصطارا شطيري‬ ‫رنگي است كه از ساقه این گياه بدست ميآید‪ .‬این دارو‪ ،‬در بازارهاي كنوني یافت نميشود‪.‬‬ ‫)‪Lagenaria vulgaris Ser. (Cucurbitaceae‬‬ ‫تخم کدو قلیاني‬ ‫‪Tukhm-i- kad qalyn (Teh.); Ghya ke bij (Hind.).‬‬ ‫گياه بام رونده ایست كه در هند‪ ،‬جزایر مالوكو كاندونزي) و اتيوپي یافت ميشطود‪ .‬ميطوه ایطن گيطاه ككطدو) اشطكال‬ ‫مختلفي دارد فراوان ترین نمونههاي آن گرد‪ ،‬قلياني و گرد تخت هستند‪ .‬تخم كطدو مغطذي و مطدر اسطت و یكطي از‬ ‫مواد پنج تخمه كبه ‪ Citrullus vulgaris Schrad.‬مراجعه شود) را تشكيل مل دهد كه بخطور آن بطراي حصطبه‬ ‫مفيد شناخته شده است‪.‬‬ ‫)‪Lallemantia ibirica F.& M.(Labiatae‬‬ ‫بالنگو شهری‬ ‫‪Bling shahr (Teh.); Gara za’rak (Tab.).‬‬

‫بذر این گياه از بذر گونه ك‪ )L. Royleana Bennt.‬بزرگتر بوده حدود ‪ 9‬در ‪ 4/9‬ميليمتر است‪ .‬رنطگ قهطوهاي و‬ ‫لكهاي شبيه به ‪ 7‬در بامي ان است‪ .‬هنگاميكه این بذرها در آب قرار دهطيم بيطور آهسطته لعطابي سطيح آنهطا را فطرا‬ ‫ميگيرد‪ .‬این گياه بهعنوان یك سبزي معير در ایران استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Lallemantia Royleana Benth. (Labiatae‬‬ ‫بالنگو شیرازی‪ /‬بالنگو‬ ‫‪Bling (Ham.); Bling-shrz (Teh.).‬‬ ‫این گياه در سراسر ایران‪ ،‬بلوچستان‪ ،‬افغانستان‪ ،‬تركستان و شمال هند یافت ميشود‪ .‬دانهها به رنطگ سطياه‪ ،‬باریطك و‬ ‫كشيده حدود ‪ 9‬در ‪ 4‬ميلي متر با لكه كوچكي در نطوك و داراي سطيحي صطاف هسطتند‪ .‬وقتطي ایطن بطذرها در آب‬ ‫ریخته شوند بالفاصله با لعابي خاكستري كدر و بي مزه پوشيده ميشوند‪ .‬این دانهها براي سرفه تجویز ميشوند‪.‬‬ ‫)‪Languas officinarum Burkill (Alipinia officinarum Hance) (Zingiberaceae‬‬ ‫خولنجان‬ ‫‪Khlanjn (Teh.).‬‬ ‫این گياه بصورت بومي در جزیره هاینان ك‪ )Haynan‬در چين یافت ميشود همچنين در ساحل كشور همسایه سطيام‬ ‫و در كوآنگ تونگ )‪ (Kwangtung‬كشت داده ميشود‪ .‬ریزوم این گياه دارو و ادویهاي باستاني در شرق اسطت‬ ‫كه وارد اروپا نيز شده‪ .‬ریزومها حدود ‪ 9‬سانتي متر طول و كمتر از ‪ 409‬سانتي متر عرض دارند‪ .‬اغلب شاخه شاخه و‬ ‫به رنگ قهوهاي سوخته و شياردار بوده كه جاي برگهاي ریخته شده بصورت اریب روي آنها دیده ميشود‪ .‬بوي‬ ‫معير و طعم تندي دارند‪ .‬خولنجان نه تنها بهعنوان ادویه استفاده ميشطود بلكطه بطراي تسطكين درد معطده و همچنطين‬ ‫درمان روماتيسم كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Lathyrus sativus L. (Leguminosae‬‬ ‫حر تومان‬ ‫‪Hurtmn (Iraq); Kesari (Hind.); Lakh (Bom.); Lang (Guz.).‬‬ ‫این گياه یكساله بيور طبيعي در مناطق قفقاز تا شمال هند یافت ميشود و همچنين بهعنوان یك محصول زمستانه در‬ ‫عراق و هند كاشته ميشود‪ .‬دانههاي این گياه بهعنوان غذا به مصرف انسان و دام ميرسد‪ .‬این گونطه بطه عنطوان كطود‬ ‫سبز یا علوفه از دیگر گونهها مناسب تر است‪ .‬براي مدتهاي طومني عقيده بر این بود كه رابيهاي بين نوع خاصطي از‬

‫فلج به نام لتایریزم )‪ (Lathyrism‬و مصرف طومني مدت این دانطهها وجطود دارد‪ .‬ولطي گسطت )‪ (Guest‬عقيطده‬ ‫دارد كه هيچگونه مدركي دال بر وجود این خاصيت در عراق براي این گياه مشاهده نشده‪.‬‬ ‫)‪Lavandula dentata L. (Labiatae‬‬ ‫اسطوخودوس‬ ‫‪Ustkhds (Teh.); Osthoukhodouce (Schl.).‬‬ ‫نام فارسطي ایطن گيطاه از نطام یونطاني آن منشطاء مطيگيطرد كطه بطه معنطاي سطرهاي گطل ميباشطد‪ .‬گونطههاي مختلطف‬ ‫اسيوخودوس در تهران به فروش ميرسد كه از شطيراز وارد ميشطود‪ .‬اسطيوخودوس در سطاخت داروهطاي باسطتاني‬ ‫یوناني حضور داشته و از آنجا وارد طب ایراني و عربي شده است‪ .‬این نام همچنين به گونه ك‪ )L. Stoechas L.‬نيز‬ ‫اتالق شده‪ .‬اسيوخودوس بوي رزماري و كافور ميدهد و از آن اسانس روغني استخراج ميشود كه حاوي دكسترو‬ ‫كمفططور )‪ (dextro-camphor‬و دكسططتروفنچون )‪ (dextro-Fenchone‬اسططت‪ .‬ایططن دارو بشططكل بخططور بططراي‬ ‫درمان زكام و مامریا استفاده ميشود‪ .‬همچنين از آن بهعنوان دارویي براي شستشوي جوشها و جراحطات خطارجي‬ ‫استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Lawsonia alba Lam. (Lythraceae‬‬ ‫حنابرگ‬ ‫‪Hinny-i-barg (Teh.); Hinna (Iraq); Rang-mehndi (Hind); Camphire (Syr.).‬‬ ‫گياه حنا در سراسر هند كشت ميشود هم براي استفاده از برگهای‬

‫و هم به عنوان گياهي زینتي‪ .‬حنا به دو صطورت‬

‫در بازارها بفروش ميرسد‪ -4 .‬برگهاي شكسته شده ‪ -0‬برگهاي به نام «رنگ» كه بصورت پودر درآمده و بطا مقطدار‬ ‫كمي روغن خردل مخلوط شده است‪ .‬ارزش اصلي حنا بهخاطر استفاده آن بهعنوان یك ماده آرایشي و زیبایي است‬ ‫كه كاربرد زیادي در رنگ كردن ناخنها‪ ،‬دست و پا دارد كه با حنا به رنگ نارنجي تيره در آمده و همچنطين مطوي‬ ‫سر كه قرمز درخشان ميشود‪ .‬استفاده از حنا بهعنوان مادا آرایشي از زمآنهاي بسيار كهن مرسوم بوده و استفاده آن‬ ‫توسط زنان مسلمان باعث رواج آن در كشورهاي اروپایي شده است‪ .‬رنگ كردن ناخنهاي انگشطت توسطط حنطا را‬ ‫«فندوق بستن» مينامند‪ .‬حنا را براي بيماریهاي پوستي‪ ،‬كورك و جوش وحتي جذام تجویز ميكنند‪ .‬همچني حنطا را‬ ‫بر روي مثانه و مناطق شرمگاهي ميمالند تا ك‪ )Stoppage of bladder‬درمان شطود‪ .‬بطذر حنطا حطدود ‪ 40‬درصطد‬ ‫روغن دارد‪.‬‬ ‫)‪Lecanora esculenta Eversm. (Parmeliaceae‬‬

‫شیرزاد‬ ‫‪Shr-zd (Teh.); Chir zadi, Agalactie (Schl.).‬‬ ‫گياهي است كه بصورت فراوان در شمال آفریقا و غرب آسيا یافت ميشود‪ .‬در ایران‪ ،‬این گياه بيور بومي در منيقه‬ ‫سيستان رشد ميكند‪ .‬رزین یا مان این گياه در اندازا متفاوت از یك نخورد تا یك گردوي كوچك دیده ميشطود‪.‬‬ ‫رنگ آن قهوهاي روشن یا سفيد است كه بخشهاي داخلي آن نرم و سفيد ميباشد و شامل بلورها و اليطاف اگطزامت‬ ‫كلسيم ك‪ )calcium oxalate‬است‪ .‬در سيح بدن این گياه‪ ،‬برآمدگيهاي زگيطل ماننطد رشطد ميكنطد كطه بعطد از‬ ‫مدتي از سيح گياه جدا شده و توسط باد جابجا ميشود این امر به گسترش این گياه كمك ميكند‪ .‬به گفته اتشطليمر‬ ‫)‪ (Schlimmer‬از این گياه در زمان اسكندر كبير به عنوان منبع غذایي استفاده ميشده‪.‬‬ ‫این گياه حاوي ليچنين ‪ Lichenin‬است و بيور كلي ارزش غذایي بامیي ندارد‪ .‬تحطت نطام شطيرزاد بطهعنوان دارو‬ ‫كاربرد دارد كه همانيور كه از اسم آن پيداست كمولد شير) باعث افزای‬

‫جریان شيردهي مادران ميشود‪.‬‬

‫نمونههاي دیگر از سایر گونههاي دارو جمع آوري شده یك گونه از آن‪ ،‬گياه ك‪ )Usnea sp.‬بود كطه در عطراق و‬ ‫ایران ميروید و تحت نام «ری‬

‫پيرمرد» )‪ (Lihayat-as-shyib‬معروف اسطت‪ .‬ایطن گونطه را بطا آرد مخلطوط‬

‫كرده در تهيه نان استفاده مينمودند همچنين عصاره آن بهعنوان خوشبو كنندا دهان استفاده ميشد‪.‬‬ ‫نمون دیگر كه مخصوص به كوههاي آلپ بود تحت نام )‪ (Lachyat-as-sheilch‬معروف بود و بطهعنوان عيطر‬ ‫استفاده ميشد‪ .‬منشاء این ماده گونههاي ‪ Ramalina ، Evernia‬و ‪ Zobaria‬ميباشند‪.‬‬ ‫گياه ك‪ )Boucerosca Aucheri‬كه ك‪ )Mrmt‬ناميده شده توسط ك‪ )Brahuis‬استفاده ميشطود‪ .‬ك‪Pla-‬‬ ‫‪ )mangy‬و ك‪ )Mhriz‬نام دو گونه از این دارو ك‪ )Lichen‬هستند كطه در كشطمير بطراي رنطگ كطردن دسطت و‬ ‫ناخن مانند حنااستفاده ميشوند‪ .‬یكطي از ایطن دو احتمطام از گيطاه ك‪ )Squamaria chrysoleuca Sm.‬حاصطل‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Lens esculeuta Moench (Leguminosae‬‬ ‫نیسك‬ ‫‪Nisik (Kurd. In Iraq); Adas (Turk.); Masr (Hind.).‬‬ ‫عدس گياهي است كه داراي خاصيت غذایي بسيار بام است كه براي انسان و دام بهعنوان خوراك مغطذي از زمطان‬ ‫باستان شناخته شده است‪ .‬گونههایي از این گياه در مقبره مصریان باستان كه تاریخ آن بطه ‪ 4900‬سطال پطي‬ ‫مسيح ميرسد یافت شده كه در موزه ك‪ )Wellcome Historical Medical‬به نمای‬

‫از مطيالد‬

‫درآمده‪ .‬عدس بطهعنوان‬

‫غذا بصورت دانه یا لپه شده مصرف ميشود كه در این شكل به نام «دال» در هند معروف است و نوع دیگطر اسطتفاده‬

‫از عدس‪ ،‬پودر آن ميباشد‪ .‬نمونهاي از عدس كه از مدرسه آمریكائي پسرانه بغداد بدست آمد تحت نام «عدس مار»‬ ‫)‪ (Adas mar‬شناخته شده و براي تسهيل زایمان زنان تجویز ميشد‪.‬‬ ‫)‪Lepidium Draba L. (Cruciferae‬‬ ‫مچه‬ ‫‪Muchchah (Isf.); Bajindak (Afg., Hind.); Buski (Bal.).‬‬ ‫شاهي سفيد گياهي است كه در مناطق غرب آسيا و شرق اروپا كشت ميشود‪ .‬در تبریز برگهاي جوان این گياه كه‬ ‫معير هستند در سامد یا به عنوان سبزي خوردن استفاده ميشوند و به نام «خيلطي‪ -‬ویلطي» )‪ (Khili-Wili‬معطروف‬ ‫است‪ .‬بذرهاي این گونه از گونه ك‪ )L.sativum‬كوچكتر است و هفت یا هشت عدد از این دانهها را بطهعنوان یطك‬ ‫دوز از داروي ضد نفخ استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Lepidium sativum L. (Cruciferae‬‬ ‫تخم شاهي‬ ‫‪Tukhm-i-shh (Teh.); Tukhm tartizak (Isf.); Halim (Hind.); Asalia (Bom.); Tara‬‬ ‫‪tezak (Afg.).‬‬ ‫شاهي گياه بومي در ایران محسوب ميشود و كشت آن بيور وسيعي در شرق تا تبت گسترش یافته‪ .‬تخطم ایطن گيطاه‬ ‫بهعنوان دارو از ایران‪ ،‬هند و از آنجا به اروپا صادر ميشود‪ .‬تخم شاهي قهوهاي روشن یا قهوهاي مایل به قرمز به ابعاد‬ ‫‪9‬در ‪ 4/9‬ميليمتر هستند‪ .‬با یك تو رفتگي در حاشيه و لكهاي كوچك در یك انتها‪ .‬طعم تند و تيزي داشطته و زمطاني‬ ‫كه در آب خيسانده شوند لعابي كدر اطرافشان را ميپوشطاند‪ .‬بطذرها بطهعنوان یطك داروي تقویطت كننطده عمطومي‪،‬‬ ‫تقویت كننده قواي جنسي و همچنين مدر استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Linum usitatissimum L. (Linaceae‬‬ ‫تخم بزْرَك‬ ‫;)‪Tukhm-i-bazrak, Bazrak (Ham.); Basarak katrin (Pers.); Tukhm-i-katan (Ait.‬‬ ‫‪Bizre Kattane (Schl.).‬‬ ‫به گفته آتچيسون )‪ (Aitchison‬این گياه و بذر آن در افغانستان به نام زاغطر )‪ (Zagher‬معطروف اسطت و روغطن‬ ‫دانه آن به نام روغن زاغر و فيبر آن به نام كتان یا كتون شناخته ميشود‪ .‬این گياه در سراسر تركستان كشت ميشطود‬ ‫كه بيشتر بهخاطر روغن دانههاي آن است‪ .‬در هند فيبر این گياه جمع آوري نميشطود‪.‬پس از آنكطه كتطان هنطدي در‬ ‫عراق مورد هجوم بيماري زنگ كتان واقع شد گونطه كتطان مراكشطي بطه عنطوان جطایگزین گسطترش یافطت‪ .‬روغطن‬

‫دانههاي این گياه بسيار با ارزش بوده در صنایع مختلفي استفاده ميشود‪ .‬بذر این گياه نيز بطه شطكل شطيریني خطورده‬ ‫ميشود‪ .‬جوشانده این بذرها به همراه گون )‪ (Althaea sp.‬بهعنوان ضماد براي درمان جوش استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Lolium rigidum Gaud. (Gramineae‬‬ ‫گل چمن‬ ‫‪Gul-ichaman (Teh.); Ziwan (Iraq).‬‬ ‫گياهي یكساله است كه بخصوص به مصرف گوسفندان و سایر حيوانات كه چرا كننده ميرسد این گياه علفطي كطه‬ ‫نزدیك به گونه ك‪ )L. temutenlum‬یا "‪ "Jamdar‬است كه علفي مضر بطه شطمار مطيآیطد زیطرا بطذر آن گطاهي‬ ‫توسط قارچي آلوده شده كه سمي موثر بر سيستم عصبي توليطد ميكنطد‪ .‬نطوع اسطتفاده از ایطن بطذرها كطه در تهطران‬ ‫فروخته ميشود مشخص نگردید‪.‬‬ ‫)‪Loranthus Grewinkii Boiss. and Bunge (Loranthaceae‬‬ ‫کشمش کولي‬ ‫)‪Kishmish-i-kl (Teh.); Kishmish-kawali (Ind. Bazaars); Dibk (Ar.‬‬ ‫نام این ميوه به معني كشم‬

‫كوليها معروف است‪ .‬لو بود )‪ (Le Bode‬در كتاب خود به ناممسافرت در لرسطتان و‬

‫عربستان ك‪ (Travels in Lauristan and Arabistan‬كر كرده است كه در جنگلهاي كوههاي زاگرس در‬ ‫مسير كرمانشاه به بغداد ميوهاي را مشاهده كرده كه بوميان آنرا انگوركطولي مطيناميدنطد و از گياهطان انگطل درخطت‬ ‫بلوط است‪.‬این ميوه خشك شده‪ ،‬گرد‪ ،‬قهوهاي سوخته و چروكيده است كه حدود ‪ 8‬ميلي متطر ططول داشطته و هطيچ‬ ‫دانهاي ندارد‪ .‬مزه بسيار بدي دارد و حاوي مادا كائوچو مانندي است كه به آن خاصيت كشساني ميدهطد‪ .‬نویسطنده‬ ‫كتاب «مخزن امدویه» خواص این ميوه را ملين و ك‪ )resolvent‬كر كرده‪ .‬مخلوط كشم‬

‫كولي در آب بهعنوان‬

‫دارویي براي از بين بردن موهاي زائد بدن استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Luffa acutangula Roxb. (Cucurbitaceae‬‬ ‫طوری‬ ‫‪Tr (Teh.); Tukhm-i-turi (Afg.).‬‬ ‫این گياه در زبان سانسكریت كوشاتاكي )‪ (Koshataki‬ناميده شده كه برگرفته از كوشا به معني پيله كطرم ابریشطم‬ ‫است‪ .‬دليل این نام گذاري این است كه تخم این گياه در شبكهاي از تارهاي ليفي محصور شده كه شبيه پيلطه اسطت‪.‬‬ ‫خشك شده این دانهها بهعنوان كاغذ خشك كن و یا ليف حمام استفاده ميشود‪ .‬دانهها خاكستري‪ ،‬بيضي‪ ،‬تخت‪ ،‬به‬

‫ابعاد ‪ 40‬تا ‪ 41‬ميليمتر در ‪ 8‬ميليمتر با سيحي زبر با لكههاي نامنظم سياه بر روي آن كه خطواص داروئطي داشطته و بطه‬ ‫عنوان استفراغ آور و ملين كاربرد دارند‪ .‬این دانهها حاوي روغن نيز هستند‪.‬‬ ‫)‪Mallotus philippinensis Muell. Arg. (Euphorbiaceae‬‬ ‫قنبلیله‬ ‫‪Qunbalilah (Teh.); Kamela (Hind., Bom.); Kapila (Mad.).‬‬ ‫درختي است كه در سراسر مناطق گرمسير هند یافت ميشود و ميوا آن به شكل غدههاي قرمز رنگ است‪ .‬پودر این‬ ‫ميوهها سنگين بوده و تا حدودي زبر است و در آب حل نميشود ولي در اكل محلول بطوده و بطه آن رنطگ نطارنجي‬ ‫ميدهد‪ .‬از این دارو بهعنوان یك ماده ضد انگل و كرمهاي رودهاي استفاده ميكردند‪ .‬سابقاً از قنبليله بهعنوان رنگ‬ ‫براي رنگ آميزي پشم و ابریشم استفاده مطيكردنطد كطه بيطور كامطل منسطوخ شطده و امطروزه از رنگهطاي جطوهري‬ ‫ك‪ )aniline‬استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss. (Malvaceae‬‬ ‫گل پنیرك‬ ‫‪Gul-i-panrak, Tukhm-i-khbzi (Teh.); Khatmi-i-kuchak (Pers.); Penirak, Khib‬‬‫‪baze (Schl.); Hamam Komandji (Turk.).‬‬ ‫بگفته آتچيسون‪ ،‬این گياه كه در شمال شرقي ایران ببه آن گل ختمي گفته ميشود فطراوان بطوده و از ایطن نقيطه بطه‬ ‫سایر نقاط براي مصارف پزشكي صادر ميشود‪ .‬خبازي نام عربي ميوههاي این گياه است كه از ایران بطه هنطد صطادر‬ ‫ميشود‪ .‬در تهران هر دو نمونه این گياه كگل و ميوه) در بازارها بوفور وجود داشت و نام آن به خاطر گرد و قرصطي‬ ‫بودن ميوهها انتخاب شده‪ .‬نام ختمي همچنين به گونههاي بزرگتر جنس ‪ Althaea‬نيز اتالق ميشود‪ .‬ختمطي حالطت‬ ‫غضروفي و خاصيت خنك كننده دارد و مخلوط گل ختمي با گل بنفشه ‪ Nymphaea alba L.‬عناب‪ ،‬سپستان و‬ ‫‪ Alhagi camelorum Fisch.‬بهعنوان داروي ضد سرفه تجویز ميشود‪ .‬همچنطين ختمطي بطه عنطوان ملطين نيطز‬ ‫تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Matricaria Chamomilla L. (Compositae‬‬ ‫بابونه‬ ‫‪Bbnah, Tukhm-i-bbnah (Teh.); Babunaj (Pers.); Baibun (Mosul).‬‬ ‫نام بابونه در حقيقت از روستایي در عربستان به همين نام منشاء ميگيرد‪ .‬این گياه در بازارهاي هند و ایران كامالً قابل‬ ‫دسترس است‪ .‬دیگر جنسهاي معير این خانواده نيز در بازار یافت ميشوند‪ .‬بابونهاي كه در عراق فروختطه ميشطود‬

‫مخلوطي از گلهاي گياه فوق همراه با ك‪ )Achillea fragrantissima Forsk.‬بود‪ .‬نمونه داروئي از تهران براي‬ ‫ما فرستاده شد به نام «مخلصاه» )‪ (Mukhlisah‬كه گفته مطيشطد از گيطاه بابونطه احتمطام از گونطه ك‪)?decipiens‬‬ ‫بدست آمده است‪ .‬بابونه ضد نفخ و محرك بوده بهعنوان یك تب بر اسطتفاده ميشطود‪ .‬چطاي بابونطه جهطت تسطكين‬ ‫دردهاي عصبي ناحيه قفسه سينه تجویز ميشود‪ .‬همچنين بخور بابونه براي اسهال خوني مفيد شناخته شده است‪.‬‬ ‫)‪Medicago sativa L. (Leguminosae‬‬ ‫قت‬ ‫‪Qatt, Jatt (Ar.); Winjah, yunjah (Kurd.); Aspust (Bal.); Spistha (Afg.).‬‬ ‫یونجه گياهي است كه در بخ معتدل آسياي غربي بفراواني یافطت ميشطود‪ .‬ایطن گيطاه در سطيح وسطيعي در خطتن‬ ‫همچنين هند كاشته ميشود‪ .‬حداقل دو واریته از این گياه وجود دارد یكي به نام قندهاري و دیگري ایراني یا عربي‪.‬‬ ‫بي تردید خاستگاه یونجه نوع دوم منيقه عراق است و به دليل ك‪ )dodder‬بودن بذرش پطي‬

‫از جنطگ از بصطره بطه‬

‫آفریقاي جنوبي صادر ميشد‪ .‬بذر یونجه بيضي یا گرد‪ ،‬حدود ‪ 0‬ميلي متر به رنگ قهوهاي‪ ،‬سطفيد و یطا متمایطل سطبز‬ ‫است‪ .‬بهعنوان یك ضماد خنك كننده براي بهبود جوشهاي پوستي استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Melia Azedarach L. (Meliaceae‬‬ ‫سنجد تلخ‬ ‫‪Sinjad-i-talkh (Teh., Isf.); Mab-ul-dan (Ar.); Bakayan (Hind.).‬‬ ‫درخت سنجد تلخ یا ك‪ )Persian lilac‬احتمامً توسط مسلمانان وارد بخشهاي جنوبي هند شطده اسطت‪ .‬از بخشطهاي‬ ‫مختلف این درخت در طب پارسي و عربي استفاده ميشود‪ .‬ميوا این درخت سنجد تلخ ناميده ميشطود تطا از سطنجد‬ ‫كه ميوه درخت ك‪ )Elaeagnus angustifolia‬است‪ ،‬متمایز شود‪ .‬سنجدتلخ بشكل دوكي شكل یا گرد‪ ،‬به طول‬ ‫حدود ‪ 40‬ميلي متر با پوستي نرم‪ ،‬كمي چروك خورده كه رنگ آن قهوهاي مایل به قرمطز اسطت و گوشطته آن طعطم‬ ‫تلخي داشته و هسته سخت پنج وجهطي دارد‪ .‬سطنجد تلطخ خاصطيت تطب بطري دارد و هسطت آنطرا بصطورت گردنبنطد‬ ‫درميآورند تا از ابتال به بيماریهاي واگير جلوگيري كند‪.‬‬ ‫)‪Mentha sylvestris L. (Labiatae‬‬ ‫پونه‬ ‫‪Pnah (Teh.); Gul-i-punah (Isf.); Pudina (Hind.).‬‬

‫نعناع وحشي گياهي است كه بيور بومي در منيق گرم غرب هيماليا و همچنين ایران رشد ميكند‪ .‬نام عمومي بطراي‬ ‫نعناع در شرق بيشتر شناخته شده است‪« .‬فوداناج» )‪ (Fudanaj‬كه نامي عربي این گياه است از نام پارسطي «پودینطه»‬ ‫منشاء گرفته است‪ .‬نویسندا كتاب "مخزن امدویه" سه نوع مختلف فوداناج را توصيف كرده كه عبارتند از‬ ‫نوع وحشي‪ ،‬نوع كوهي و نوع آبي‪ .‬نوع كوهي برگهاي نقره فام دارد ولي متاسفانه نمونه تهيه شده از تهران اگرچه‬ ‫بسيار معير است براي شناسائي كامل مناسب نبود‪ .‬انواع مختلف نعناع در باغها كاشته ميشود و بهعنوان یك داروي‬ ‫آرام‬

‫بخ‬

‫كه بوي بسيار ميبوعي دارد و همچنين ضدنفخ است استفاده ميشود‪ .‬برگ نعناع براي سطوزش معطده‬

‫كترش كردن) تجویز ميشود‪ ،‬همچنين نعناع بصورت چاي‪ ،‬دم شده كه براي درمان روماتيسم‪ ،‬لطرز و اسطهال خطوني‬ ‫استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Merendera persica Boiss. (Liliaceae‬‬ ‫سورنجان سفره شده‬ ‫‪Srinjn-i-sufrah shudah (Teh.).‬‬ ‫این گياه كه شبيه به ك‪ )Colchicum‬است در شمال ایران به افغانستان‪ ،‬سروستآنهاي بلوچستان و پنجاب مشطاهده‬ ‫شده است‪ .‬آتچيسون این گياه را در كل بادغيس و خراسان گزارش كرده‪ .‬پياز این گياه به عنوان دارو جمطع شطده و‬ ‫از مشهد به خليج فارس و در نهایت هنطد صطادر ميشطود‪ .‬ایطن دارو یكطي از انطواع گيطاه ‪ Hermodactyl‬باسطتاني‬ ‫ميباشد كه احتمام تحت نام سورنجان شيرین به عنوان دارو در بين مسلمانان هند رواج داشته‪ .‬ریشههاي گردآوري‬ ‫شده از همدان به قيعه قيعه شده بودند و داخل سفيد و بافت نشاستهاي پيازها مشخص بود و هيچ بطو و مطزه خاصطي‬ ‫نداشت‪ .‬گفته ميشود سورنجان سفره شطده هماننطد سطورنجان تلطخ ك‪ )Colchicum spp.‬بطراي روماتيسطم تجطویز‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Mirabilis Jalapa L. (Nyctaginaceae‬‬ ‫تخم الل عباسي‬ ‫‪Tukhm-i-llʻabbs (Teh.); Gul-i-abbasa (Pers.).‬‬ ‫این گياه كه به نام «شگفتي پرو» یا «ساعت ‪ »1‬نيز شناخه ميشود گياهي از مناطق گرم آمریكا ميباشد‪ .‬نام علمطي آن‬ ‫ك‪ )Mirabilis‬به معني شگفت انگيز است و دليل این نامگذاري تنوع و گوناگوني رنگ این گلها است‪ .‬ميوه ایطن‬ ‫گياه بيضي شكل‪ 8 ،‬در‪ 9‬ميليمتر‪ ،‬قهوهاي تيره مایل به قرمز‪ 9 ،‬وجهي و ك‪ )papillate‬اسطت كطه حطاوي یطك بطذر‬ ‫سفيد و نشاستهاي ميباشد‪ .‬مقدار بسيار اندكي از خواص این گياه شناخته شده‪ .‬گفته ميشود از این ميوهها را كوبيده‬ ‫با فلفل سياه مخلوط كرده و به عنوان فلفل ميفروشند‪.‬‬

‫)‪Morus nigra L. (Moraceae‬‬ ‫شاه توت‬ ‫ميوه ‪ Tt-i-kushk (Teh.).‬ریشه ‪ Rishah- shh-tt (Teh.).‬درخت ‪Shh-tt (Teh.).‬‬ ‫این درخت در ایران و بلوچستان كشت ميشود‪ ،‬بخصوص توت سفيد ك‪ )M.alba‬براي ميوه همچنين برگ‬

‫بطراي‬

‫پرورش كرم ابریشم‪ .‬هم شاه توت و هم توت سفيد در بازار بفروش ميرسد و تقریبطا مصطرف همگطاني دارد‪ .‬وقتطي‬ ‫این ميوهها به دقت خشك شد آن را ك‪ )Tut-i-dham‬ناميده و در طول زمستان به عنوان یك ماده مغطذي و خطوش‬ ‫طعم استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫داروي دیگري كه از این درخت تهيه ميشود پوست و ریشه درخت است كه سطيح خطارجي آن مایطل بطه قرمطز بطا‬ ‫سلولهاي سفيد ابریشمي‪ ،‬محكطم و ك‪ )liber‬در داخطل اسطت و در تهطران بطراي درمطان اخطتالمت قاعطدگي تجطویز‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Myristica fragrans Houtt. (Myristicaceae‬‬ ‫جوز بویا‬ ‫‪Jauz-i-by (Teh., Ar.); Bazbaz (Pers.); Jaephal (Hind.).‬‬ ‫این دانه در تمام هند و ایران شناخته شده و بهعنوان ادویه و یا دارو استفاده ميشود‪ .‬گل یا پوسته خارجي تحطت نطام‬ ‫گل جوز در بازارها فروخته ميشود كه همان خواص دانه را دارد‪.‬‬ ‫)‪Myrtus communis L. (Myrtaceae‬‬ ‫تخم مورد‬ ‫‪Tukhm-i- mrd (The.); Hab-el-aas (Ar.); Uurd (Abu Mansur).‬‬ ‫مورد سبز‬ ‫‪Mrd-i-sabz, Barg-i-mrd (Teh.).‬‬ ‫ميوههاي این گياه سياه‪ ،‬نخودي شكل‪ ،‬معير و كمي شيرین هسطتند‪ .‬هطر ميطوه حطاوي چنطدین بطذر سطفيد‪ ،‬سطخت و‬ ‫كليوي شكل است‪ .‬برگهاي این گياه كوچك و نوك تيطز بطوده و داراي غطدد مترشطحه اسطت كطه وقتطي شكسطته و‬ ‫سابيده ميشوند عير دلپذیري ایجاد ميكنند‪ .‬تمامي این گياه حاوي روغن فراري است كه خواص گيطاه مربطوط بطه‬ ‫آن است‪ .‬این گياه محرك‪ ،‬قابض بوده و از روغن آن بهعنوان ضطدعفوني كننطده‪ ،‬انگطل كط‬

‫و ك‪)rubefacient‬‬

‫استفاده ميكنند‪ .‬همچنين این روغن را گرم كرده براي درمان جوش و دمل بصورت ضماد استفاده ميكنند‪.‬‬

‫)‪Nannorrhops Ritchieann Wendl. (Palmae‬‬ ‫کاکل زرد‬ ‫)‪Kkil-i-zard (Teh.); Khove, Kh (Afg.‬‬ ‫اليافي نرم و كرك مانند كه بسيار شبيه به پشم شتر است و از این نوع درخت نخل بدست ميآیطد‪ .‬ایطن اليطاف بطراي‬ ‫پانسمان زخمها و همچنين بهعنوان آت گير استفاده ميشوند‪ .‬در افغانستان به موادي كه براي گيراندن آت‬

‫استفاده‬

‫ميكنند از هر منبعي كه باشد "خو" ميگویند‪.‬‬ ‫)‪Nardostachys Jatamansi Dc. (Valerianaceae‬‬ ‫سنبل الطیب‬ ‫‪Sumbul-i-latf, Sumbulu’l-tib (Teh., Isf.); Sumbul-jibali (Ar.); Jata-masi (Sans.,‬‬ ‫‪Hind.); Balchar (Afg.); Bekh-i-sumbul (Pers.).‬‬ ‫گياه فوق در مناطق آلپي هيماليا رشد ميكند و ریش آن به نام سنبل لييب یا سنبل هندي )‪ (Nardus root‬از زمان‬ ‫باستان شناخته شده است‪ .‬این ریزومها كوتاه‪ ،‬ضخيم و خاكستري تيره بوده كه توسط یك شبكه الياف محصور شده‬ ‫كه در ميان بوميان به نام «موي شييان» معروف است‪ .‬عيري مشابه والرین داشته و ریزومهطا داراي حطدود ‪ 4‬درصطد‬ ‫روغن فرار حاوي اسيد والریانيك ‪ Valerianic‬هستند‪ .‬روغن و ریزومها خواص مشابهي داشته و بطراي بيماریهطاي‬ ‫عصبي تجویز ميشوند‪ .‬همچنين این ریشهها كه مانند چاي دم ميشوند‪ ،‬براي بيماران مبطتال بطه اخطتالمت قلبطي نيطز‬ ‫مفيد شناخته شده است‪.‬‬ ‫)‪Nepeta micrantha Bunge and N. ispahanica Boiss‬‬ ‫زوفا‬ ‫‪Zf, Zn (Teh.); Zufah-i-yabis (Ar.).‬‬ ‫زوفا گياهي معير است كه از زمان باستان بهعنوان یك داروي ضد نفخ در شرق مصرف ميشده‪ .‬در ابتدا آنرا نوعي‬ ‫زوفاي مصريك‪ )hyssop‬ميشناختند ولي تحقيقات اخير نشان داده است كه زوفا متعلق به جنس ك‪ )Nepeta‬است‪.‬‬ ‫به عقيده دیموك ك‪ )Dymock‬نمونه زوفاي جمع آوري شده از سند ك‪ )N. ciliaris Benth.‬بطود در حطالي كطه‬ ‫نمونه جمع آوري شده از بلوچستان ك‪ )N. bracteata Benth.‬شناسائي گردید‪ .‬دو نمونهاي كه از تهطران بدسطت‬ ‫آمد شامل كاسه گل‪ ،‬گل و بطذر بطود‪ .‬كاسطه گطل‪ ،‬ایسطتاده‪ ،‬سطبز بطا رگطههاي ارغطواني و دندانطه دار اسطت‪ .‬دانطهها‬ ‫مخروطي‪ ،‬قهوهاي و حدود ‪ 4‬ميليمتر هستند كه یك فرو رفتگي ‪ 7‬شكل در انتها دارند‪ .‬این دانهها لعطاب دار بطوده و‬

‫وقتي با آب مخلوط ميشوند و براي درمان آنفلوآنزا و زكام تجویز ميگردند‪ .‬بهعنوان یك گياه معير‪،‬دم نوش سرد‬ ‫آن براي درد قفسه سينه تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Nicotiana Tabacum L. and N. rustica L. (Solanaceae‬‬ ‫توتون‬ ‫)‪Ttn (Iraq); Tambaku, Tumaku; N. rustica= Turkomani tambaku (Afg.‬‬ ‫تنباكو گياهي است كه در شمال شرقي ایران بهعنوان مصرف داخلي‪ ،‬تجارت محلي كشت ميشود‪ .‬تنباكو محصطول‬ ‫ارزشمند و گراني محسوب ميشود زیرا زمينهاي تحت كشت باید بيور وسيعي كودپاشي شوند و همچنطين آبيطاري‬ ‫این زمينها بسيار دقيق باید صورت پذیرد‪ .‬برگهاي تنباكو با شكر خام یطا گطور)‪ (Gur‬خيسطانده ميشطوند كطه باعطث‬ ‫ميشود وزن برگها بيشتر شود‪ .‬عالوه بر استفاده از تنباكو به عنوان دخانيات‪ ،‬به عنوان عيسه آور نيز استفاده شده كه‬ ‫به آن نشوار )‪ (Nashwar‬ميگویند‪ .‬به همين دليل گاهي این گياه با خاكستر پودر شده گياه ك‪Ephedra Boiss.‬‬ ‫‪ )pachyclada‬از خانواده ك‪ )Gnetaceae‬مخلوط ميشود تا خاصطيت عيسطه آوري شطدیدتري ایجطاد كنطد‪ .‬دو‬ ‫نمونه از این ماده در بين نمونهها جالب توجه هستند پودر تنباكوي خيس شده از عراق و پودر تنباكوي معير شده بطا‬ ‫گل یاسمن‪.‬‬ ‫)‪Nigella sativa Sibth. (Ranunculaceae‬‬ ‫سیاه تخمه‬ ‫‪Tukhm-i-siyh, Siyh-danan, Siyh-tukhmah (Teh.); Hab-es-souda (Ar., Egy.,‬‬ ‫‪Iraq); Kala jira, Mugrila (Hind.).‬‬ ‫گياهي یكساله است كه به نام جوز گل یا گل رازیانه در مصر‪ ،‬سوریه و ایران كشطت ميشطود‪ .‬طبطق گفتط بطرد وود‬ ‫)‪ (Birdwood‬این دانهها در متون قدیم ك ‪)the melanthion of Dioscorides and the gith of Pliny‬‬ ‫تحت نام زیره سياه معرفي شده اند‪ .‬این بذرها سياه‪ ،‬سه وجهي به طول ‪ 9‬ميليمتر هستند‪ .‬پوسته خارجي سفت و كمي‬ ‫چروكيده و دانهاي سفيد و روغني دارند كه وقتي خرد ميشوند عير خوشطي ماننطد ليمطو متصطاعد ميكننطد‪ .‬بطذرها‬ ‫روغن موثره غير فرار و ماده ساپونين مانندي دارند و بيور گسطتردهاي بطه عنطوان چاشطني و دارو مصطرف ميشطوند‪.‬‬ ‫مسلمانان در قدیم این بذور را به عنوان خوش طعم كننده بر روي خمير نان ميپاشيدند كاري كه هم اكنون در تبریز‬ ‫و تهران با زیره ميكنند‪ .‬ضرب المثل عربي با این مضمون وجود دارد كه «سياه تخمه دواي هطر بيمطاري بجطز مطرگ‬ ‫است»‪ .‬در اطراف تبریز گون ك‪)N.arvensis L.‬به عنوان سطبزي خطوراكي و معيطر كشطت ميشطود و بطه آن قطره‬ ‫چورك اوتي ك‪ )Black bread weed‬یا علف نان سياه ميگویند‪.‬‬

‫)‪Nymphaea alba L. (Nymphaeaceae‬‬ ‫گل نیلوفر‪ ،‬نیلوفر کرمانشاهي‬ ‫‪Gul-i-nlfar, Nlfar-i-kirmnshh (Teh.); Nenuphar (Ph. Pers.).‬‬ ‫گل‪ ،‬ساقه و برگ نيلوفر آبي سفيد بهعنوان دارو استفاده ميشود‪ .‬این گل در تمام دریاچطهاي اروپطا و سطيبري یافطت‬ ‫ميشود‪ .‬نيلوفر نامي است كه گاهي براي سایر گلهاي پياز دار آبي نيز استفاده ميشطود‪ .‬همچنطين گطاهي بطه جطنس‬ ‫ك‪ )Ipomoea‬كه گل آبطي رنطگ دارد نيلطوفر گفتطه ميشطود‪ .‬كمطال )‪ (Kamal‬نطامي اسطت كطه در هنطد بطه گطل‬ ‫ك‪ )Nymphaea‬اتالق شده و در دارو فروشيها یافت ميشود‪ .‬همچنين این نام به گل مقدس مصریان كلوتطوس) كطه‬ ‫گونهاي )‪ (Nelumbium speciosum L.‬است اطالق شده و در چين بهعنوان دارو استفاده ميشود‪ .‬گل نيلطوفر‬ ‫خاصيت خنك كننده و قابض داشته و بهعنوان یك تب بر به وی ه براي كودكطان و همچنطين بيمطاراني بطا مشطكالت‬ ‫قفسه سينه استفاده ميشود‪ .‬به این منظور گل نيلوفر معمومً به صورت مخلوط با عنطاب‪ ،‬گطل گاوزبطان‪ ،‬گطل بنفشطه‪،‬‬ ‫شكر و گون ك‪ )Adiantum Capillus-Veneris L.‬تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Ochrocarpus longifolius Benth. & Hook. (Guttiferae‬‬ ‫نورموش‬ ‫‪Nr-ms, Normush (Ham.); Tambr (red) nagkeshur (Pers.).‬‬ ‫این گياه بصورت درختي است به نام زعفران كبري كه در بخط‬

‫غربطي شطبه جزیطره هنطد از كانطارا )‪ (Canara‬تطا‬

‫كنكان )‪ (Concan‬رشد ميكند‪ .‬شكوفهها و جوانههاي گل این درخطت بطه ططور عمطده از راجطاپور ‪ Rajapur‬و‬ ‫دكن ك‪ )Deccan‬به سایر نقاط فرستاده ميشود‪ .‬غنچ قهوهاي مایل به قرمز این گياه مانند قرنفل قابض بوده و بطراي‬ ‫رنگ آميزي ابریشم از آن استفاده ميشود‪ .‬در ایران نورموش به تازگي شناخته شده و از آن بطهعنوان یطك تونيطك‬ ‫معير استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Ocimum Basilicum L. (Labiatae‬‬ ‫تخم ریحان‬ ‫;‪Tukhm-i-raihn (Ham., Teh.); Ruhan (Kurd.); Takmeria (Bom.); Semen Basilici‬‬ ‫‪Alfabaca (Port.).‬‬ ‫ریحان گياهي است كه بومي هند و ایران بوده و از این نقاط به آفریقا و مامیا گسترش یافته‪ .‬ریحان كلمهاي عربي به‬ ‫معناي علف ميباشد‪ .‬ریحان بهعنوان یك سبزي معير و خوردني كه عيري شبيه به نعنا دارد شناخته شده است‪ .‬بذر‬ ‫ریحان از مدتهاي بسيار قدیم در پزشكي شناخته شده بود و گفته ميشود همان بادرنج ابن سينا است‪ .‬بذر ریحطان بطه‬

‫مقدار فراوان از ایران به هند صادر ميشود‪ .‬این بذرها مایل به سياه‪ ،‬كشيده‪ ،‬حدود ‪ 0‬تا ‪ 0/9‬ميلي متر هستند نقاطي بر‬ ‫روي بذور دیده ميشود و قوس كمي دارند با فرورفتگي سفيد رنگ در نوكي كه باریك اسطت‪ .‬هنگاميكطه در آب‬ ‫قرار ميگيرند سيح آنها بالفاصله با لعابي نيمه شفاف پوشيده ميشود‪ .‬اشليمر كر كرده این دانهها همطراه بطا نطان و‬ ‫پنير خورده ميشوند‪ .‬این بذور بهعنوان یك داروي ضد آنفلوآنزا تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Ocimum canum Sims (Labiatae‬‬ ‫تخم شربتي‬ ‫‪Tukhm-i-sharbat (Ham., Teh.); Tukhm-chirbati, Reyhane Kouhi, Badroudge‬‬ ‫‪ibieze (Schl.).‬‬ ‫به گفته اشليمر‪ ،‬شيراز مركز توليد تخم شربتي در ایران است و این تخمها جزء جدا نشدني از شطربت یخطي هسطتند‪.‬‬ ‫این بذور یا فندقهها‪ ،‬سياه رنگ‪ ،‬خال خال‪ ،‬مستييل یا بيضي شكل و در حدود ‪ 4‬تا ‪ 0‬ميلي متر‪ .‬در یك سمت قطوس‬ ‫داشته و خيي منشعب به سمت دیگر دارند‪ .‬این دانهها كوچكتر از تخم ریحان محسوب ميشوند و لكطه سطفيد آنطرا‬ ‫نيز ندارند‪ .‬اما مانند آنها بعد از قرارگيري در آب لعاب دار ميشوند‪ .‬پزشكان محلطي از ایطن دانطهها بطراي درمطان و‬ ‫تسكين دردهاي ریه و قفسه سينه و بهعنوان یك داروي تقویتي قلب استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Olea europea L. (Oleaceae‬‬ ‫زیتون‬ ‫‪Zaitn.‬‬ ‫درخت زیتون براي ميوه و استخراج روغن كشت ميشود‪ .‬زیتون نق‬

‫مهمي را نه تنها در رژیم غذایي بلكه صطنعت‬

‫داروسازي دارد‪ .‬جوشاندا برگهاي زیتون گاهي بهعنوان درمان سرفه استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Onosma echioides L. (Boraginaceae‬‬ ‫ریشه هوه چوبه‬ ‫‪Rshah hava-i-chbah (Ham.); Havah-i-chbah (Teh.); Ratanjot (Hind.).‬‬ ‫گياهي است كه در افغانستان و سيبري رشد ميكند كه از ریش آن استفاده ميكنند‪ .‬این دارو مشابه آلكانت اروپایي‬ ‫ك‪ )Anchusa tinctoria‬است‪ .‬از این ریشهها بهعنوان رنگ و همچنين دارو از زمآنها قدیم كاربرد داشته است‪.‬‬ ‫ریشه گونه )‪ (O. Hookeri Clarke‬تحت عنوان رنگ پادشاه شناخته ميشود‪ .‬ریشطههاي مخروططي شطكل ایطن‬ ‫گياه رنگ قرمز متمایل به ارغواني داشته و قشر خارجي آنها به راحتي جدا ميشود‪ .‬رنگ این ریشهها داخل روغن‬

‫و یا الكل محلول بوده و مصرف دارویي دارد‪ .‬در ایران‪ ،‬این ریشهها را بصورت پودر در ميآورده به عنوان درمطان‬ ‫سرفه و تقویت كننده به اسبها ميخورانند‪.‬‬ ‫)‪Orchis latifolia L. (Orchidaceae‬‬ ‫سعلب‬ ‫‪Saʻlab (Teh.); Salab-misri (Ar.); Punjah-i-salaba.‬‬ ‫ریشههاي بادبزني یا پنجهاي شكل این گياه در پزشكي مصرف بسطياري دارنطد‪ .‬بعطد از اینكطه ایطن ریشطهها در آب‬ ‫جوش خيسانده شدند‪ ،‬اپيدرم یا پوسته بيروني آنها جدا شده سپس آنها را خشك ميكننطد‪ .‬ایطن ریشطهها سطخت‪،‬‬ ‫شاخي‪ ،‬سفيد رنگ بصورت مات یا شفاف هستند و هنگاميكطه در آب قطرار مطيگيرنطد لعطاب دار ميشطوند‪ .‬حریطره‬ ‫ساخته شده ازاین ریشهها را بهعنوان یك ماده تقویت كننده قطواي عصطبي‪ ،‬تسطكين دهنطده و مغطذي نطام مطيبرنطد‪.‬‬ ‫بصورت دمنوش این ریشهها را براي درمان گرفتگي صدا استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Oryza sativa L. (Gramineae‬‬ ‫برنج سدری‬ ‫‪Birinj-i-sadri, Berinj sadri Gilan (Teh.); Timan (Iraq); Ruzz (Ar.); Shilib, Prnj‬‬ ‫‪(Turk.); Chaltuk (Kurd.).‬‬ ‫برنج بهعنوان یك محصول تابستانه در مناطق بسياري از جمله باتالقهاي جنوبي‪ ،‬درههاي كردستان و در اراضي پست‬ ‫عراق كه مسير عبورآب هستند كاشته ميشود‪ .‬این محصول به سه طریق در عطراق كاشطته ميشطود‪ -4 .‬ك‪ )Harfi‬یطا‬ ‫پي‬

‫از برف ‪ -0‬ك‪ )Afli‬یا بعد از برف ‪ -9‬ك‪ )Shittl‬یا نشا شده‪.‬‬

‫برنج پوست كنده درعراق كه تيمان ك‪ )Timan‬ناميده ميشود‪ .‬دو نمونهاي كه از تهران بدست آمده سطفيد و صطاف‬ ‫بودند‪.‬‬ ‫)‪Panicum miliaceum L. (Gramineae‬‬ ‫ارزن‬ ‫‪Arzan (Pers.); Dukhn (Iraq); Chna (Hind., Sans.).‬‬ ‫ارزن بهعنوان یك محصول تابستانه در عراق كشت ميشود بخصوص در اطراف شط الحي‪ .‬دانهها را ميتوان پخطت‬ ‫و خورد و یا آنها را آسياب كرده و در ساخت نان استفاده كرد‪ .‬معمومً غذایي به شكل فرني از آن درست ميكنند‪.‬‬ ‫گياه سبز آن علوفه بسيار خوبي براي حيوانات محسوب ميشود‪ .‬دانهها را بهعنوان غذاي پرندگان استفاده ميكنند‪.‬‬

‫)‪Papaver somniferum L. (Papaveraceae‬‬ ‫کوکنار‬ ‫‪Kavl-a-kknr, pōst-a-kknr (Pers., Afg.).‬‬ ‫تخم خشخاش‬ ‫‪Tukhm-i-khash khsh; Tukhm-i-shaga’ig (Ham.); Kishkash (Ar.).‬‬ ‫تریاك به صورت محلي تحت نام افيون شناخته ميشود اما كشت تریاك در عراق ممنوع ميباشطد‪ .‬كپسطول خطراش‬ ‫خورده این گياه در بازارها بفروش ميرسد كه اثر تخدیر كنندهاي آنها كمتر از تریاك است‪ .‬این دانهها حاوي ‪90‬‬ ‫درصد روغن خشك هستند كه تحت نام روغن خشخاش معروف است‪ .‬بذر خشخاش به اشتباه تصطور ميشطود كطه‬ ‫سمي است ولي درحقيقت این كپسول گل ميباشد كه تریاك از آن گرفته ميشود و بذر آن مغذي و قابل خطوردن‬ ‫بوده و معمومً در انواع گوناگون شيریني استفاده ميشود‪ .‬این دانهها براي درمان خون دمطاغ تجطویز شطده همچنطين‬ ‫روغطن آنهطا در سطاخت صطابون كطاربرد دارد‪ .‬مخلطوط ایطن دانطهها بطه همطراه ك ‪Malva sylvestris L. Var‬‬ ‫‪ )mauritiana Boiss.‬و ك‪ )Linum usitatissimum L.‬بصورت خمير درآورده شده براي درمان كورك و‬ ‫جوش كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Peganum Harmala L. (Rutaceae‬‬ ‫تخم اسفند‪ ،‬سپند‬ ‫;)‪Tukhm-i-isfand, Sipand (Teh.); Harmal, Harmal rutbaj (Ar., Iraq); Aspand (Kurd‬‬ ‫‪Uzarih (Turk.).‬‬ ‫سپند گياهي است كه در ایران‪ ،‬عربستان‪ ،‬سوریه‪ ،‬شمال آفریقا و جنوب اروپا یافت ميشود‪ .‬این گياه و دانطههاي آن‬ ‫در پزشكي یونانيان و روميان مصرف داشته و در قرن هفده ام در اروپا مورد توجه قرار گرفته‪ .‬دانطههاي ایطن گيطاه از‬ ‫ایران به هند صادر ميشود و ابتدا توسط مسلمانان معرفي شده اند‪ .‬دانهها خاكستري مات و كدر‪ ،‬حدود ‪ 0‬ميلي متر و‬ ‫طعم تلخي دارند و زماني كه خرد ميشوند بوي سنگين و تخطدیر كننطدهاي دارنطد‪ .‬ایطن بطو ناشطي از آلكالوئيطدهاي‬ ‫موجود در دانه شامل هرمالين و هارمين ك‪ )harmalin & hermine‬است‪ .‬در ایران و عراق چنين مرسوم است كه‬ ‫در عروسيها این دانهها را روي زغال گداخته ميریزند و عقيده دارند كطه باعطث جلطوگيري از چشطم بطد ميشطود‪.‬‬ ‫همچنين دود سپند را عامل جلوگيري كننده از شيوع بيماریهاي مسري ميدانند‪ .‬عقيده بر این اسطت كطه ایطن دانطهها‬ ‫باعث تحریك سيستم جنسي نيز ميشوند‪.‬‬ ‫)‪Peucedanum graveolens Benth. & Hook. ( Anethum graveolens L.) (Umbelliferae‬‬ ‫تخم شوید ‪ /‬شوید‬

‫‪Tukm-i-shivd (Teh.); Shivit (Isf.); Shabbit (Ar.); Sawa, Soyah (Hind.); Habbat‬‬ ‫‪Halwah (Iraq); Anitum (Yunani).‬‬ ‫شوید گياهي است كه به خوبي شناخته شده‪ ،‬یكساله یا دوساله است با بوي معير و قوي‪ ،‬برگهاي ظریف و رشتهاي‪،‬‬ ‫گل چتري زرد رنگي و ساقهاي بلند‪ .‬تخم كميوه) شوید در بازار بفروش مي رسد و بهعنوان یطك ادویطه و ضطد نفطخ‬ ‫استفاده ميشود‪ .‬از راه تقيير عصاره این تخمها جدا مي شود كه در طب براي ساخت آب شوید مورد استفاده قطرار‬ ‫مي گيرد‪ .‬گياهي است كه اغلب با رازیانه اشتباه گرفته مي شود و تخم شوید نيز گاهي با دانه زیطره سطياه اشطتباه مطي‬ ‫شود از این رو گاهي اوقات نام ك‪ )Karawyah‬براي آن استفاده مي شود‪ .‬در ایران شوید بهعنوان یك سبزي معيطر‬ ‫شناخته شده و برگ آن همراه برنج جهت تحریك اشتها پخته ميشود‪.‬‬ ‫)‪Phaseolus radiatus L. (Leguminosae‬‬ ‫ماش‬ ‫‪Msh (Iraq, Pers.); Urd or Urid (Ind.); Masha (Sans.).‬‬ ‫ماش گياهي است كه بهعنوان یك محصول تابستاني كشت مي شود كطه گطاهي اوقطات آن را بطا رت یطا سطورگوم‬ ‫ك‪ )Sorghum‬مخلوط مي كنند‪ .‬غالف سبز بهعنوان سبزي خورده مي شود و این گياه بهعنوان علوفطه یطا كطود سطبز‬ ‫استفاده مي شود‪ .‬دانه ماش كوچطك‪ ،‬سطبز رنطگ مصطرف غطذایي دارد و از آن در سطاخت بيسطكوئيت‪ ،‬كيطك‪ ،‬یطا‬ ‫حلویات استفاده مي كنند‪ .‬در افغانستان این محصول بسيار ارزشمند محسوب مي شود تا آنجا كه آن را ك‪Mashi-i-‬‬ ‫‪ )maha‬یا پادشاه نخودها مي نامند‪.‬‬ ‫)‪Phaseolus vulgaris L. (Leguminosae‬‬ ‫فاصولیه‪ ،‬لوبیا قرمز‬ ‫‪Fsliyah (Iraq); Lubia, Lubia-kermiz (Teh.); Rzmah (Kash.).‬‬ ‫این محصول بهعنوان یك سبزي یا حبوب در باغها پرورش داده مي شود‪ .‬غالف این گيطاه بصطورت سطبز خطوراكي‬ ‫بوده و از دانههاي رسيده و خشك شده آن براي پخت انواع مختلف غذا استفاده مي كنند‪ .‬این نوع لوبيا بيضي شكل‬ ‫در حدود ‪ 40‬تا ‪ 41‬در ‪ 8‬تا ‪ 8‬ميلي متر است و به رنگها سفيد‪ ،‬قهوه اي و قرمز كه رگهاي سياه دارد دیده مي شطود و‬ ‫داراي یك فرورفتگي به سمت داخل است‪.‬‬ ‫)‪Phoenix dactylifera L. (Palmae‬‬ ‫نخل تمر‬ ‫‪ Tamr‬كميوه رسيده)‪ Rutab ،‬كنيم رس)‪ Khalal ،‬كنارس)‪ Nakhli ،‬كدرخت نر)‪Khurm ،‬‬

‫آثار باغهاي كشت خرما در هر دو طرف فرات از ناصریه تا بصره پيدا شده است‪ .‬در حقيقت از نهرالعمطر در قسطمت‬ ‫پایين شط العرب كاین نام با تایيد سازمان ملل به حریر رود تغيير یافته م) تا فاو ك‪ )Fao‬بزرگترین منيقه تحت كشطت‬ ‫خرما در جهان مي باشد‪ .‬در این ناحيه باغهاي كشت خرما وجود كه از چند صد یارد تا گاهي حطدود ‪ 9‬مایطل ططول‬ ‫آنها مي رسد‪ .‬خرما مهمترین محصول در عراق محسوب مي شود‪ .‬بهترین محصول خرماي عراق در منيقطه سطوك‬ ‫ك‪ )Suq‬رشد مي كند‪ .‬بهترین محصول خرما زماني حاصل مي شود كه درخت خرما بين ‪ 40‬تا ‪ 10‬سالگي باشد‪ .‬بي‬ ‫از صدها گونه از خرما شناخته شده است اما در عراق این محصول را به دو دسته عمده تقسيم مي كننطد ك‪ )a‬خرمطاي‬ ‫تجارتي ك‪ )b‬خرماي مصرف داخلي‪ .‬گونههاي مختلف هر دسته در جدول زیر نشان داده شده است‪.‬‬ ‫خرماي مصرف داخلي‬

‫خرماي تجارتي‬

‫‪Halawi‬‬ ‫‪Mishi‬‬ ‫‪Khadrawi‬‬ ‫‪Gentar‬‬ ‫‪Sa’ir‬‬ ‫‪Hasawi‬‬ ‫‪Dairi‬‬ ‫‪Khasib‬‬ ‫‪Za’adi‬‬ ‫‪Lihur‬‬ ‫‪Digal‬‬ ‫‪Barhi‬‬ ‫‪ %80‬از خرماي تجاري از نوع ‪ Sa’ir‬مي باشد‪ .‬خرماي ‪ Halawi‬در آمریكا محبوب بطوده و خرمطاي ‪Khadrawi‬‬ ‫در اروپا بفروش مي رسد‪ .‬هند و ایران بيشتر نوع ‪ Sa’ir‬را مصرف مي كنند‪.‬‬ ‫استفاده زیاد از درخت خرما مي شود و ميوه آن را بصورت شربت در مطي آورنطد و گطاهي از ایطن شطيره نوشطيدني‬ ‫الكلي به نام ك‪ )araq‬درست ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Phyllanthus Emblica L. (Euphorbiaceae‬‬ ‫آمله سفته‬ ‫‪Amulah-i-suftah (Teh.); Amulah-mugashshar (Isf); Amlaj (Ar.); Aola amla‬‬ ‫‪ , Amla morabba.‬ميوه خشك = ‪(Hind.); Kurk amla‬‬ ‫درختي است كه در سراسر مناطق گرمسير هند رشد مي كند و اهميت آن بهخاطر ميطوهي ایطن درخطت اسطت‪ .‬ميطوه‬ ‫خشك شده این درخت حاوي ‪ emblic myrobalans‬است‪ .‬ایطن ميوههطا خشطك بصطورت خطرد شطده و بطرش‬ ‫خورده در بازار وجود دارد‪ .‬اندازه آن كوچكتر از گردو همراه با گوشته خشك شده و هسته چطوبي اسطت‪ .‬گوشطته‬ ‫این ميوه بسيار اسيدي بوده و حاوي تانن زیادي است‪ .‬ميوهها قابض‪ ،‬اشتها آور و تب بر بوده و مخلوط این ميوهها بطا‬ ‫آب انگور و عسل بهعنوان یك نوشيدني مفيد در زمان تب و اسهال استفاده مي شود‪.‬‬ ‫)‪Physalis Alkekengi L. (Solanaceae‬‬

‫کاکنج‬ ‫‪Kkanj (Isf., Teh.); Gul-i-kkanj; Alkikenji (Ar.).‬‬ ‫این گياه از عربستان‪ ،‬سوریه‪ ،‬ایران و بلوچستان به سمت اروپا گسترده شده‪ .‬ميوه این گياه شبيه گيالس خشك شطده‬ ‫با گوشته بيشترهستند كه دانههاي زردرنگ در داخل آن فراوان است‪ .‬قيعات خرد شده این ميوه به همراه كاسه گل‬ ‫آن بهعنوان دارو در بازار بفروش مي رسد‪.‬‬ ‫بگفته اشلمير )‪ (Schlimmer‬ميوههاي این گياه خاصيت ضطدانگلي و مطدر دارد‪ .‬آچنطدو ك‪ )Achundow‬چنطين‬ ‫عنوان كرده كه براي مشكالت زنانه ك‪ )femail complaints‬از این ميوه استفاده ميشود‪ .‬بيور محلطي ایطن دارو‬ ‫براي درمان بيماري سفليس تجویز شده و تصور بر این است كه دوز مناسب این دارو خاصيت نشئه آور دارد‪.‬‬ ‫)‪Pimpinella Anisum L. (Umbelliferae‬‬ ‫انیسون‪ /‬بادیان رومي‬ ‫‪Ansn, Badian-i-rumi (Teh.); Antchibun (Tab.).‬‬ ‫تخم بادیان رومي كه بصورت دارو و ادویه كاربرد زیادي دارد دراتحاد جماهير شوروي و ایران كشت ميشود‪ .‬ميوه‬ ‫این گياه گاهي اوقات با رازیانه اشتباه گرفته ميشود‪ .‬بادیان نام منيقهاي عرب نشطين اسطت كطه انطواع بادیطان در آن‬ ‫رشد ميكند‪ .‬تخم بادیان از ایران به هند صادر ميشود و درحقيقت مركز بازار بمبئي براي تهيه این دارو ایران است‪.‬‬ ‫مسلمانان از تخم بادیان بهعنوان یك داروي ضد سرفه و همچنين بهعنوان طعم دهنده استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫اشليمر كر كرده آب رازیانه یا )‪ (Arak-badiani‬در فرایند تقيير بدست ميآید‪ .‬هنوز مشطروبات محلطي بطا ایطن‬ ‫گياه طعم دار ميشوند‪ .‬اسانس روغني این تخمها حاوي ‪ 80‬تطا ‪ 30‬درصطد آنتطول ك‪ )anethol‬كطه بطه آهسطتگي در‬ ‫دماي محيط تصعيد شده و همچنين ك‪ )anisic methyl charvicol‬است‪.‬‬ ‫)‪Piper cubeba L. (Piperaceae‬‬ ‫کبابه چیني‬ ‫‪Kabbah-i-chn (Teh., Isf.); Kabab-chini (Hind.).‬‬ ‫كبابه چيني یا فلفل دم دار از مناطق مامیا و جاره وارد ميشود و سابقا از چين وارد ميشد‪ .‬این دارو بصورت ميوهاي‬ ‫كروي به قير حدود ‪ 1‬ميلي متر‪ ،‬به رنگ قهطوهاي مایطل بطه خاكسطتري یطا سطياه اسطت‪ .‬سطيح ایطن ميطوه شطبكهاي و‬ ‫چروكيده كه در انتها كشيده ميشود و حالت استوانهاي ساقه را پيدا ميكند كه به آن دم ميگویند‪ .‬در داخل پيرابطر‬ ‫فقط یك دانه وجود دارد‪ .‬فلفل چيني در زمان خرد شدن رایحهاي تند از خود صاتع ميكند و طعم آن نيز به شطدت‬

‫تند و تلخ است‪ .‬این ميوه حاوي یك عامل محرك و ضدعفوني كننطده ميباشطد كطه بطر روي غشطاء مخطاطي انطدام‬ ‫تناسلي اثر ميگذارد و همچنين خاصيت ادرارآوري دارد‪.‬‬ ‫)‪Pistacia integerrima Stew. (Anacardiaceae‬‬ ‫چهار تنخوش‬ ‫‪Chahr tankhsh (Teh.); Chatlanguch (Ham.); Kharshnai (Kash.).‬‬ ‫فرمي از درخت سقز )‪ (Turpentine tree‬است كه از شمال غربي هيماليا یافت ميشطود و بطه نطام بنطه خطر یطا بنطه‬ ‫دروغي )‪ (Falss or doukoy mastic‬نيز شناخته ميشود‪ .‬ميوههاي این درخت حدود ‪ 9‬تا ‪ 8‬ميلي متر‪ ،‬كطروي‪،‬‬ ‫بدون كرك‪ ،‬چين و چروك دار كه رنگ آنها خاكستري بوده و هسته سنگي دارنطد‪ .‬ایطن ميوههطاي بطوي تربطانتين‬ ‫دارند و بيور محلي براي معير كردن شير از آنها استفاده ميشود‪.‬‬ ‫جفت‬ ‫تحت نام جيفت یا جوفت )‪ (Jift/ Juft‬در بازار تهران بفروش ميرسد كه درحقيقت پوست خرد شده گال درخطت‬ ‫سقز است‪ .‬بسيار قابض بوده و از آن براي دباغي كطردن و همچنطين بطهعنوان یطك مطوبر مخلطوط بطا آهطك اسطتفاده‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Pistacia khinjuk stocks. (Anacardiaceae‬‬ ‫حب الغار‬ ‫‪Habbu’l ghr (Isf.); Habul-khazra (Teh.); Hebbul-beneh (Ar.).‬‬ ‫سبز قلنج‬ ‫‪Subz-i-gulanj (Teh.); Buzghanj (Ham., Isf.); Gul-i-pisteh (Bom.); Afs-el-batum‬‬ ‫‪(Tri.).‬‬ ‫درختي است كه بيور طبيعي در ایران‪ ،‬بلوچستان و افغانستان یافت ميشود و تحت نام گونطههاي مختلطف توصطيف‬ ‫شده است‪ .‬این درخت مادا رزین مانندي دارد و همچنين ميوا خوراكي آن پسته كه روغن شيریني دارد‪ .‬از بطرگ و‬ ‫گال این درخت براي دباغي استفاده ميشود‪ .‬ميوه هسته مانند این درخت بيضي شكل بطا حطدود ‪ 8‬ميلطي متطر ططول‪،‬‬ ‫قهوهاي مایل به قرمز رنگ كه طعم اسيدي و بوي تربانتين دارد‪ .‬این ميوهها را بهعنوان تقویطت كننطدا قطواي جنسطي‬ ‫ميخورند و دمنوش آنرا براي از بين بردن درد معده تجویز ميكنند‪.‬‬ ‫گالهططاي ایططن درخططت توسططط ك‪ )Pemphigus utricularius Pass.‬ایجططاد شططده‪ ،‬شططامل حططدود ‪10‬درصططد‬ ‫گالوتانيك ك‪ )gallotannic‬اسيد بوده‪،‬تخم مرغي شكل برخي اوقات شبيه به انجير‪ ،‬بزرگتر از لوبيا‪ ،‬صورتي رنطگ‬ ‫كه به خاكستري گرای‬

‫دارد‪ ،‬با دیوارهاي ظریف و شكننده‪ ،‬سيحي چروكيده‪ ،‬داخلي نرم و مطات هسطتند‪ .‬طعمطي‬

‫گس و تا حدي ك‪ )terebinthinate‬دارند‪ .‬در كتب طب ایران و عربي گالها قابض‪ ،‬سرد و خشك توصيف شطده‬ ‫اند‪ .‬مخلوط آن با روغن سنبل هندي ك‪ )Indian spikenard‬براي درد شكم توصيه شده‪.‬‬ ‫)‪Pistacia Terebinthus L. (Anacardiaceae‬‬ ‫سقز سفید‬ ‫;‪Sagiz-i-safd (Teh.); Sages (Stapf); Zunghari, Sukhur‬‬ ‫درخت سقز به طور طبيعي در نزدیكي باني ‪ Banni‬بر روي تپههاي شراگ )‪ (Sherag‬رشد ميكند‪.‬‬ ‫اولئو رزین ك‪oleo-resin‬یا رزین چرب گياهي) توليد شده توسط این درخت ضخيم‪ ،‬سخت و سطفيد بطوده حالطت‬ ‫تودا ماتي داردكه بتدریج شكل ظرفي كه در آن جمع آوري ميشود را به خود ميگيرد‪ .‬وقتطي آنطرا گطرم ميكننطد‬ ‫نرم ميشود و رایحه تربانتين دلپذیري را از خود متساعد ميكند‪ .‬در تهران از آن بهعنوان آدامطس جویطدني اسطتفاده‬ ‫ميكنند كه شبيه سقزچينيان )‪ (Chian Turpentine‬است كه حطدود ‪ 90‬سطال پطي‬

‫بطهعنوان یطك درمطان بطراي‬

‫سرطان توصيه ميشد‪ .‬برگها این درخت قابض بوده و براي رنگرزي از آنها استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Pistacia vera L. (Anacardiaceae‬‬ ‫پسته‬ ‫;)‪Pistah (Teh.‬‬ ‫پوست پسته‬ ‫‪Pust-i-pistah‬‬ ‫ميوه پسته حدودا به اندازه زیتون است پوشته آن قرمز تيره و قابض بوده و رایحه تربانتين دارد‪ .‬درون این پوسته دانطه‬ ‫با چوب سخت به رنگ قهوهاي مایل به سفيد‪ ،‬بافتي چوبي‪ ،‬صاف و تخم مرغي شكل قرار دارد‪ .‬مغز ایطم ميطوه سطبز‬ ‫روشن است كه با پوستهاي نازك به رنگ قهوهاي كه به آساني جدا ميشود احاطه گردیده‪ .‬پوسطت پسطته بصطورت‬ ‫دمنوش شده بهعنوان دارویي براي اسهال خوني استفاده ميشود‪ .‬این محصول از ایران بطه هنطد صطادر ميشطود و در‬ ‫آنجا از پوست پسته براي رنگرزي و دباغي استفاده ميشود‪ .‬ميوه انواع پسته بهعنوان یك خوردني اسطتفاده ميشطود‪.‬‬ ‫به گفته لوفر )‪ (Loufer‬در )‪ (Sino-Iranica‬چنين آورده كه درخت پسته از زمان باستان نق‬

‫مهمي در زندگي‬

‫پارسيان بازي ميكرده‪.‬‬

‫ميوه این درخت همچنين به ك‪ )terebinths‬اشاره دارد‪ .‬اما گونههاي دیگر آن ميوههاي خوراكي دارند‪.‬‬

‫در بلوچستان ميوا درخت خينجوك )‪ (Khinjuk‬را كه به نام شاهنا )‪ (Shahna‬معروف است خشك كطرده و از‬ ‫آن آرد ميسازند و نوعي غذاي فقراست‪.‬‬ ‫)‪Plantago major L. (Plantaginaceae‬‬ ‫بارهنگ‬ ‫‪Brhang (Teh.); Tukhm-i-Brhang (Ham.); Bizr dinbil (Iraq); Bar-i-tang (Bal.).‬‬ ‫بارهنگ بيور گسترده در كشورهایي كه آب و هواي معتدلي دارند یافطت شطده و دانطهها و دیگطر قسطمتهاي آن در‬ ‫طب شرقي استفاده زیادي دارد‪ .‬در تبریز این گياه را با نام تركي بيزوشا دیشي )‪ (Bizousha dishi‬ميشناسند كه‬ ‫نوع نر این گياه است و نوع مادا آنرا بيزوشا اركك ك‪ )erkek‬مينامنطد كطه نطام علمطي آن ك‪)P. lanceolata L.‬‬ ‫تشخيص داده شده‪ .‬دانههاي این گياه كوچك‪ ،‬بيضي شكل و حدود ‪ 4‬ميلي متر و نرم بطوده‪ ،‬رنطگ آن نيطز قهطوهاي‬ ‫است‪ .‬زماني كه در آب مخلوط شوند روي این تخمها را لعابي شفاف فرا ميگيطرد بطهعنوان دارویطي بطراي تسطكين‬ ‫روده و درماني براي اسهال خوني تجویز ميشوند‪ .‬معني نام محاورهاي این بطذرها در عطراق "مناسطب بطراي سطاخت‬ ‫ضماد ضد كورك" است‪ .‬بذر گونه ك‪ )P. Loefflingii L.‬در تبریز كارني یطاریخ ك‪ )Karni Yarikh‬بطه معنطي‬ ‫معالجه كننده معده است‪.‬‬ ‫)‪Plantago ovata Forsk. (Plantaginaceae‬‬ ‫اسفرزه‬ ‫‪Isparzah (Teh.); Asbaghul, Ispaghul (Pers.); Lesan ul Lamal (Ar.); Psylli semina‬‬ ‫‪(Ph. Pers.); Khar-danik (Bal.).‬‬ ‫گونهاي كه بومي مناطق ایران‪ ،‬بلوچستان و شمال هند است‪ .‬به گفته استاكس )‪ (Stocks‬این گياه بهخاطر دان لعاب‬ ‫دارش در سند )‪ (Sind‬كشت ميشود و از زمان ك‪ )Dioscorides‬كپزشك معروف یوناني حدود سال ‪ 10-30‬بعد‬ ‫از ميالد مسيح م) از آن در طب استفاده ميشده‪ .‬مقدار زیادي از این دانهها از ایران به بمبئي صطادر ميشطود‪ .‬دانطهها‬ ‫مات و شبيه قایق بوده یعني در هر دو انتها كشيده شده هستند‪ ،‬هر دو سر آن رنگ متفاوت داشته حدود ‪ 0‬ميلي متر با‬ ‫رنگ خفيف صورتي و رگههاي قهوهاي در سمت محدب آنها دیده ميشود‪ .‬سيح مقعر را نيز پوسته سطفيد رنگطي‬ ‫احاطه كرده‪ .‬مخلوط آنها با آب ایجاد لعابي در اطراف دانه ميكند‪ .‬در بلوچستان دانطههاي ك‪)P.ciliata Desf.‬‬ ‫به نام ایسباقول ك‪ )Isbaghol‬شناخته ميشود و براي درمان اسهال خوني از آن استفاده ميشود‪ .‬دمنوش دانهها بطراي‬ ‫درمان سوزاك و یا هر بيماري كه اثر خنك كنندگي احتياج داشته باشد مفيد است‪ .‬همچنطين بطهعنوان یطك داروي‬ ‫ادرار آور از آن استفاده ميشود‪.‬‬

‫)‪Plumbago rosea L. (Plumbaginaceae‬‬ ‫شیطراج‬ ‫‪Shtaraj, Rshah tamesh (Teh.); Chitrak (Hind.); Chitra (Bom.); Chitraka (Sans.).‬‬ ‫در گونه متفاوت از ریشه این گياه در شرق شناخته شده است نوع هندي و نوع سوري‪ .‬نمونهاي كه از تهران بدسطت‬ ‫آمد قهوهاي تيره مایل به قرمز و حدود ‪ 9‬ميلي متر بود‪ ،‬شيارهائي در طول آن قرار داشطته كمطي حالطت پطيچ خطورده‬ ‫داشتند و به صورت سه گوش بسته شده بودند‪ .‬طعم گس و گزندهاي دارند‪ .‬عصاره این گيطاه توسطط گطدایان بطراي‬ ‫افزای‬

‫زخمهاي سيح بدن استفاده ميشود تا بتوانند ترحم عموم را جلب كنند‪ .‬مانند سایر گونههاي این جنس عاملي‬

‫است براي تحریك و تاولهاي سيح پوست است‪ .‬در هند بهعنوان مادهي بسيار تعرق آور شناخته ميشود‪.‬‬ ‫سموم‬ ‫جدول زیر داروهاي سمي ایران را نشان ميدهد‬ ‫تهران‬

‫ریشه‬

‫‪Aristolochia longa‬‬

‫همدان‬

‫بذر‬

‫‪Croton Tigium‬‬

‫همدان‬

‫بذر‬

‫‪Datura Stramonium‬‬

‫تهران‬

‫برگها‬

‫‪Datura Stramonium‬‬

‫همدان‬

‫برگها‬

‫‪Datura Stramonium‬‬

‫همدان‬

‫ریشه‬

‫‪Doronicum Pardalianches‬‬

‫همدان‬

‫ریشه‬

‫‪Gypsophila paniculata‬‬

‫همدان‬

‫بذر‬

‫‪Hyoscyamus reticalatus‬‬

‫همدان‬

‫بذر‬

‫‪Ipomoea hederacea‬‬

‫همدان‬

‫ریزدم‬

‫‪Iris spuria‬‬

‫همدان‬

‫ریشه‬

‫‪Onosma echioides‬‬

‫همدان‬

‫بذر‬

‫‪Ricinus communis‬‬

‫تهران‬

‫بذر‬

‫‪Strychnos Nux-vomica‬‬

‫همدان‬

‫ریزدم‬

‫‪Veratrum album L.‬‬

‫همدان‬

‫ریشه‬

‫‪Withania somnifera‬‬

‫)‪Ploygonum Bistorta L. (Polygonaceae‬‬ ‫ریشه انجبار‬ ‫)‪Rshah-i-anjabr (Teh.); Anjabar-i-rumi (Pers.); Bikh-anjubaz (Punj.‬‬ ‫ریزدومهایي به این نام جمع آوري گردیدند حدودا استوانهاي با قير ‪ 40‬ميلطي متطر بطوده‪ ،‬ضطخيم‪ ،‬پطيچ خطورده‪ ،‬در‬ ‫قسمت پائيني تقریبا نازك و بدون ریشه و در قسمت بامئي شكاف دار و خراش خورده هستند‪ .‬رنگ آنها قهطوهاي‬ ‫مایل به قرمز بوده و پوسته چروكيده دارند با حلقهاي از آورندهاي شعاعي كه بين مغزه و پوسته ریشهها قرار دارند‪.‬‬ ‫ریشهها حاوي تطانين )‪ (Tanin‬و نشاسطته هسطتند‪ .‬بطه گفتطه اشطليمر ریشطه انجبطار از جمهطوري شطوروي و از طریطق‬ ‫آسططتراخان وارد ایططران ميشططود‪ .‬نمون طهاي خریططداري شططده از تهططران از شططهر كرمانشططاه وارد شططده بططود‪ .‬دیمططوك‬ ‫)‪ (Dymock‬مشاهده كرده است كطه در شطهر پنجطاب گونطه ك‪ )P.vivipara‬را بطهعنوان جطایگزیني بطراي انجبطار‬ ‫استفاده ميكنند‪ .‬این ریشه بسطيار قطابض بطوده و بطراي درمطان اسطهال و اسطهال خطوني تجطویز ميشطود‪ .‬در كشطمير‬ ‫ریشههاي گونه ك‪ )P. amplexicaule Don‬تحت نامك‪ )Mnsarl‬معروف اسطت و بطه عنطوان رنطگ اسطتفاده‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Polypodium vulgare L.(Polypodiaceae‬‬ ‫بسفایج‬ ‫‪Bas-fyij (Teh.); Basfaij (Ind. Bazaars).‬‬ ‫ریزوم این گياه قهوهاي تيره و سيمي شكل هستند‪ .‬سيح آنها چين خورده و داراي شكاف طولي هستند‪.‬‬

‫مقيع خارجي آنها تخم مرغي و بخ‬

‫داخلي آنها تيره و یا قهوهاي متمایل به قرمطز اسطت و حالطت صطمغي دارد‪.‬‬

‫عير ناميبوع و طعم تندي دارد‪ .‬این دارو به خوبي شناخته شده است و آچوندو و اشليمر آنرا توصيف كرده اند‪ .‬این‬ ‫ریشهها ملين‪ ،‬مقوي و مسهل هستند‪ .‬بيور محلي این ریشهها براي بيماران مبتال بطه سوءهاضطمه‪ ،‬درد رماتيسطم و یطا‬ ‫)‪ )bilious disorders‬تجویز ميشود‪ .‬این گياه اغلب به صطورت مخلطوط بطا ك‪ )Zataria multiflora‬تجطویز‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Polyporus officinalis fries (Fungi‬‬ ‫غاریقون‬ ‫‪Ghrgn (Teh.); Gharekum (Hind., Bom.); Gharikun (Ind. Bazaars).‬‬

‫نوعي قار است كه بر روي درخت بلوط یا صنوبر رشد ميكند و اندازا آن بزرگتطر از مشطت یطا سطر نطوزاد اسطت‪.‬‬ ‫رنگ روشني داشته حالت اسفنجي دارد و شكننده است ولي به راحتي به صورت پودر درنمطيآیطد‪ .‬اسطتفاده از ایطن‬ ‫قار در طب به زمان باستان برميگردد‪ .‬ابن سينا بر این عقيطده بطود كطه ایطن قطار خاصطيت پطادزهر دارد‪ .‬پزشطكان‬ ‫مسلمان نظر پزشكان یوناني را مبني بر اینكه این قار توانایي دفع كلي خلطهطا را دارد و باعطث رفطع انسطداد و دفطع‬ ‫بيماري ميشود قبول داشتند‪ .‬این قار همچنين یك داروي چيني نيز محسوب ميشود‪ .‬بخ‬

‫داخلي این قطار كطه‬

‫حالت اسفنجي دارد و به رنگ سفيد روشن است نه تنها بهعنوان یك ‪ touchwood‬و آتط‬

‫زنطه اسطتفاده ميشطود‬

‫بلكه سابقاً آنرا بهعنوان مادهاي براي جذب خون و سایر ترشحات بر روي زخم ميگذاشتند‪ .‬به همطين دليطل نيطز نطام‬ ‫قدیمي این قار ك‪ )Boletus chirurgorum‬است‪.‬‬ ‫)‪Prosopis Stephaniana Kunth (Leguminosae‬‬ ‫خرنوبان‬ ‫‪Kharnbn, Kornub (Isf.); Shok (Ar.); Kunbut (Syr.); Chughak, Tukhm-i-jinjak‬‬ ‫‪(Ait.).‬‬ ‫درختچهايست خودرو‪ ،‬فراوان و خاردار كه بيور بومي در مناطق قفقاز‪ ،‬سوریه‪ ،‬ایران و شطمال هنطد رشطد ميكنطد‪.‬‬ ‫ميوه غالف شكل آن قهوهاي یا مسي رنگ بوده كطه حطدود ‪ 1‬در ‪ 4/9‬سطانتي متطر اسطت‪ .‬حالطت متطورم‪ galled ،‬و‬ ‫بدون شكل منظم داشته و حاوي چندین تخمدان است كه دانههاي قهواي آن توسط بافت اسفنجي رنگي از یكدیگر‬ ‫جدا شده‪ .‬این غالفها به مصرف گوسفندان ميرسند ولي بذور آنها آسيب ندیده و به سطهولت هنگطام بارآنهطاي‬ ‫زمستانه جوانه ميزند‪ .‬این غالفها و ریش این درختچه را بهعنوان قابض براي درمان اسهال خوني تجویز ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Prunus Amygdalus Stokes var. armara Baill. (Rosaceae‬‬ ‫بادام تلخ‬ ‫‪Bdm-i-talkh (Teh.).‬‬ ‫درخت بادام تلخ‪ ،‬مانند بادام شيرین در ایران و آسياي صغير بيور طبيعي رشطد ميكنطد‪ .‬از لحطاظ گيطاه شناسطي ایطن‬ ‫دوگونه درخت بادام هيچگونه خاصيت متمایز كنندهاي از یكدیگر ندارند‪ .‬شكل و ظاهر بادام تلخ شطبيه بطادام والينطا‬ ‫ك‪ )Valencia almonds‬است ولي اغلب كطوچكتر از آن اسطت‪ .‬هطر دو نطوع بطادام در صطنعت شطيریني سطازي و‬ ‫بهعنوان یك طعم دهنده و معير كننده استفاده ميشود‪ .‬با این حال‪ ،‬با توجه به مقدار قابل توجطه اسيدهيدروسطيانيك‬ ‫)‪ (hydrocyanic acid‬موجود در بادام تلخ‪ ،‬مصرف آنها در موارد خطوراكي بایطد بطا احتيطاط و بطه انطدازا كطم‬ ‫صورت گيرد‪ .‬از بادام تلخ پمادي ساخته ميشود كه از بين بردن جوشهاي صورت استفاده ميشود‪.‬‬

‫)‪Prunus Armeniaca L. (Rosaceae‬‬ ‫زردآلو‬ ‫‪Zard l (Pers); Mishmish (Iraq); Khbani (Hind.).‬‬ ‫منشاء این درخت منيقه قفقاز است‪ .‬زردآلو خشطك شطده در افغانسطتان بطه نطام پاتينطگ )‪ (Pating‬معطروف اسطت‪.‬‬ ‫همچنين به ك‪ )Botes‬آن ك‪ )Chuli‬مي گویند‪ .‬برگههاي زردآلو در بازار تحت نطام قمطرادین ك‪ )Qamrad din‬بطه‬ ‫فروش ميرسد‪ .‬در این شكل‪ ،‬زردآلو را ميتوان براي دورا طومني نگهداري كطرد بطدون اینكطه عيطر یطا طعطم آن‬ ‫عوض شود و بعد از غوطه ور كردن آن در آب‪ ،‬متورم شده و حالت مربا شكلي ميگيرد‪ .‬برگه زردآلطو یطك جيطره‬ ‫غذایي رایج براي سربازان ترك در طول جنگ بود‪ .‬هسطته زردآلطو در افغانسطتان بطه نطام اسطتيگو )‪ (Stigu‬شطناخته‬ ‫ميشود و مانند بادام استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Prunus Cerasus L. (Rosaceae‬‬ ‫هسته آلبالو‬ ‫‪Hastah-i-lbl (Teh.); Karaz (Ar.); Kerasza (Hind.).‬‬ ‫دم آلبالو‬ ‫‪Dam-i-lbl (Teh.).‬‬ ‫آلبالو درختي است كه در غرب آسيا و شرق اروپا یافت ميشود‪ .‬ميوههاي آن قهوهاي روشن و كامالً شطبيه گطيالس‬ ‫هستند‪ .‬دانهها ي آن عير بادام تلخ را دارند كه مغذي و مقوي هستند و در شيریني پزي استفاده ميشطوند‪ .‬از درخطت‬ ‫گيالس و دیگر و دیگر درختان خانوادا آلو در ایران صمغ مفيدي جمع آوري ميكنند به نام «صمغ آلوچه»‪ .‬دانطهي‬ ‫آلبالو با جوان جو و ساقه آلبالو مخلوط شده و بصورت دمنوش براي درمان سوزاك استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Prunus domestica L. Var. Juliana (Rosaceae‬‬ ‫آلوچه‬ ‫‪Alchah (Teh.); Anjar (Iraq); Halu zhgarh (Kurd.); Alucha (Hind.).‬‬ ‫آلوخشك به رنگ سياه‪ ،‬چروكيده‪ ،‬بيضي شكل وحدود ‪ 00‬ميلي متر اسطت‪ .‬داراي گوشطته تطرش و شطيرین بطوده و‬ ‫هسته آن كه حدود ‪ 41‬در ‪ 40‬ميلي متر است كه عير بادام تلخ دارد‪ .‬به دليل مزه ترش و خاصيت اسيدي‪ ،‬بطه عنطوان‬ ‫طعم دهنده غذا و همچنين براي تميز كردن ظروف فلزي استفاده ميشوند‪.‬‬ ‫)‪Prunus institia L. Var. bokharensis (Rosaceae‬‬

‫آلو‬ ‫‪Al, Al-bokhara (Teh.).‬‬ ‫ميوا كروي با طعم شيرین و ميخوش‪ ،‬سيح آلوي خشك فشطرده و چروكيطده اسطت‪ .‬رنطگ آن مایطل بطه قرمطز یطا‬ ‫قهوهاي با عيري مشابه خرما است‪ .‬ميوه داراي دان بادام شطكلي اسطت كطه در داخطل یطك پوسطت سطفت محافظطت‬ ‫ميشططود و بططا هططم هسططته را تشططكيل ميدهن طد‪ .‬ایططن آلططو مططيتوانططد جططایگزین آلوبخططارا در سططاخت معجططون سططنا‬ ‫)‪ (Confection of senna‬شود‪.‬‬ ‫)‪Prunus Mahaleb L. (Rosaceae‬‬ ‫حب المعلب‬ ‫‪Habbu’l-maʻlab (Teh.); Hab-ul-mahaliba (Ar.); Paiwand-e-maryam (Pers.).‬‬ ‫درختي است كوچك كه در آسياي مركزي و اروپا یافت ميشود‪ .‬ميوههاي خشك شده و دانههاي این گياه هطر دو‬ ‫مصرف دارویي دارند و در بازارها یافت ميشوند‪ .‬ميوهها شفت‪ ،‬قهوهاي و بيضي شكل‪ ،‬حدوداً ‪ 3‬در ‪ 8‬ميلي متر بوده‬ ‫و پوست نازك چين خورده و هسته دارند‪ .‬هسته به رنگ قهوهاي روشن‪ ،‬تخم مرغي شطكل‪8 ،‬در ‪ 1‬ميليمتطر بطا طعطم‬ ‫بادام تلخ است‪ .‬پزشكان عرب از این داروهاي گيطاهي بطراي تقویطت معطده و درمطان ضطعف عمطومي بطدن اسطتفاده‬ ‫ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Pterocarpus santalinus L. (Leguminosae‬‬ ‫صندل سرخ‬ ‫‪Sandal-i-surkh, Rtiyanah (Teh.); Lal-chandan (Jind.); Ratanjali (Guz.).‬‬ ‫چوب این درخت به زبان سانسكریت راكتاچاندانا )‪ (Rakta chandana‬ناميده ميشود‪ .‬بومي منيقه جنطوب هنطد‬ ‫محسوب ميشود و بهخاطر بازده مالي زیادي كه دارنطد‪ ،‬قيطع ایطن درختطان تحطت كنتطرل دولطت اسطت‪ .‬هنطدوها و‬ ‫مسلمانان هند از این چوب به همراه چوب صندل سفيد براي شستشوي بدن و مراسم مذهبي استفاده ميكنند‪ .‬استفادا‬ ‫از پودر صندل سرخ براي درمان اسهال خوني بایدتحت نظر پزشك و تجویز مستقيم او صورت گيطرد‪ .‬در تهطران بطه‬ ‫این دارو راطيانه )‪ (Rtiyanah‬گفته ميشود و براي درمان اسهال خوني و به صطورت ورقطههاي چطوبي اسطتفاده‬ ‫دارد‪ .‬صندل سرخ در اروپا كامالً شناخته شده و بهعنوان یكي از تركيبات توليد پولي‬ ‫الكل كه در صنعت چوب همچنين ساختن ساز استفاده ميشود م) مصرف دارد‪.‬‬ ‫‪Punica Granatum L.‬‬ ‫گلنار فارسي‬

‫فرانسوي كنوعي جال یا مك‬

‫‪Gulnr-i-fars, Gul-i-anr (Teh.); Nar (turk.); Gul nare-farci (Schl.); Flores‬‬ ‫‪Punicae granati (Ph. Pers.).‬‬ ‫ریشه انار‬ ‫‪Rshah-i-anr (Teh.); Granati Cortex (Ph. Pers.).‬‬ ‫انار درختي است كوچك با گلهاي زیبا و قرمز رنگ كه در كشورهاي نيمه گرمسيري رشد ميكند‪ .‬گطل‪ ،‬پوسطت‬ ‫ميوه‪ ،‬پوست خشك ساقه و ریشه این درخت مصرف دارویي دارند‪ .‬گل انار بطراي تقویطت معطده اسطتفاده ميشطود‪.‬‬ ‫پوست ميوه كه قابض است به عنوان رنگ و همچنين براي درمان اسهال استفاده ميكنند‪ .‬پوست ریش ایطن درخطت‬ ‫خاصيت ضدانگل دارد و براي دفع كرم كدو استفاده ميشود‪ .‬آلكالوئيد پلتيرین )‪ (pelletierirne‬مطاده مطوثر ایطن‬ ‫خاصيت است‪ .‬گطل انطار بهمطراه ك‪ )Nummulites sp.‬و ك‪ )Rhus coriaria L.‬بصطورت پطودر درآمطده بطراي‬ ‫درمان لثههاي درناك تجویر ميشود‪ .‬ایم حارمال )‪ (Imm-harmal‬گونطهاي از انطار بطا ميوههطاي كوچطك‪ ،‬سطياه‬ ‫رنگ است و فقط مصرف دارویي دارد‪.‬‬ ‫)‪Pyrethrum sp. (?) (Compositae‬‬ ‫‪Katek bah (?) (Teh.).‬‬ ‫این دارو تشكيل شده از ریشههاي درهم پيچيده همراه با برگهاي كوچكي كه بر روي پياز این گياه جوانه زده انطد‪.‬‬ ‫ریشه به عنوان یكطي از انطواع خطانواده گطل مركبطان تشطخيص داده شطد و برگهطا نشطان داد كطه ایطن گيطاه از جطنس‬ ‫ك‪ )Pyrethrum‬است‪ .‬این دارو برچسب سمي داشته و براي درمان بيماریهاي چشم استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Pyrus Cydonia L. (Rosaceae‬‬ ‫تخم بهدانه‬ ‫‪Tukhm-i-bihdnah (Teh.); Bibi (Bal.).‬‬ ‫درخت به بيور بومي در آسياي مركزي رشد ميكند و براي ميوه آن در بسياري از كشورها معتل كشت ميشود‪ .‬به‬ ‫دانه در ایران مصرف همچنين صادر ميشود‪ .‬دانهها تخم مرغطي شطكل‪ ،‬زاویطه دار بطوده كطه بطا لعطابي بطه یكطدیگر‬ ‫چسبيدهاند‪ .‬رنگ پوسته آنها قهوهاي تيره و مغز آن سفيد مایل به زرد است كه طعم وعير بادام تلخ دارد‪ .‬این دانهها‬ ‫را بو داده و با نمك مخلوط ميكنند كه به آن حب سفرجال ك‪)Hab safarjal‬گویند‪ .‬دانهها حاوي مقطدار زیطادي‬ ‫موسيالژ هستند و این دانهها را نه تنها بهعنوان مادا غذایي مغذي بلكه دم كرده آنها براي درمان سرفه و اسهال مفيد‬ ‫هستند‪.‬‬ ‫)‪Quercus infectoria Olivier (Fagaceae‬‬

‫مازو‬ ‫‪Mz (Isf.); Affaz (Teh.); Ajees-aafs (Ar.); Maiphala (Hind.).‬‬ ‫این گالها درنتيجه رشد غيرطبيعي بافت شاخههاي نازك درختان بلطوط ناشطي از تخطم گطذاري حشطرا ك ‪Cynips‬‬ ‫‪ )gallae-tinctoriae Olivier.‬بوجود ميآید‪ .‬گال بلوط در بخ‬

‫آسيایي تركيه مثل منيقه آلپطو ك‪)Aleppo‬‬

‫جمع آوري شده و بصورت تجاري تحت نام آلپو‪ (Smyrna) ،‬و یا گال تركي فروخته ميشود‪ .‬شكل تقریباً كروي‬ ‫دارند و قير آنها بين ‪ 40‬تا ‪ 00‬سانتي متر است‪ .‬سبز مایل به آبي رنگ پوسته خطارجي آنهطا سطت و در داخطل زرد‬ ‫رنگ هستند همچنين سنگين و سفت ميباشند‪ .‬گالها حاوي ‪ 90‬تا ‪ 70‬درصد اسيدگلوتانيك ك‪ )gallotannic‬هستند‬ ‫كه درنتيجه بهعنوان یك داروي قابض بر روي زخمهاي بدن براي جلوگيري از خونریزي تجویز ميشطوند‪ .‬اسطتفادا‬ ‫دیگر این گالها در صنعت رنگرزي و دباغي است‪ .‬در كردسطتان از آنهطا بطه نطخ كشطيده بطهعنوان مهطره و آویطز در‬ ‫گهوارا بچهها براي دفع چشم بد استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Quercus lusitanica Lam. var. Tauricola (Fagaceae‬‬ ‫)‪Talkak (?) (Iraq‬‬ ‫این گالها توسط حشرهاي به نام ك‪ )Cynips insane mayr.‬بر روي بلوط و همچنين بر روي گونه دیگر بلوط به‬ ‫نام ك‪ )Quercus infectoria‬ایجاد ميشوند‪ .‬این گالها بسيار بزرگتطر از ك‪ )Aleppo galls‬هسطتند‪ .‬رنطگ آنهطا‬ ‫قهوهاي تيره‪ ،‬تخم مرغي یا ك‪ )subspherical‬بوده و اندازه آنها حدود ‪ 1‬در ‪ 9/9‬سانتي متر اسطت‪ .‬بسطيار قطابض و‬ ‫غني از اسيدتانيك هستند‪.‬‬ ‫)‪Quercus persica Jaub. &Spach (Fagaceae‬‬ ‫بلوط‬ ‫‪Balt (Teh.); Glans Quercus Ballota (Ph. Pers.).‬‬ ‫یكي از شایعترین گونههاي بلوط است كطه در سراسطر جنگلهطاي كردسطتان و منيقطه روانيطدز )‪ (Rowandiz‬بطه‬ ‫فراواني یافت ميشود‪ .‬ميوه این درخت كشيده‪ 9/9 ،‬در ‪ 4/7‬سانتيمتر‪ ،‬به رنگ قهوهاي روشن‪ ،‬صاف‪ ،‬درخشان بطوده‬ ‫و یك دانه را در بر ميگيرند‪ .‬دانههاي این بلطوط حطاوي تطانين اسطت كطه بطه آن خاصطيت قطابض مطيدهطد و بطراي‬ ‫جلوگيري از خونریزي تجویز ميشود‪ .‬همچنين براي درمان دل درد كودكان تجویز ميشود و همچنين بهعنوان یك‬ ‫شستشودهندا گلو بصورت غرغره استفاده ميشود‪ .‬در كردستان گاهي این تخمها بيور خام خورده ميشود ولطي در‬ ‫بيشتر موارد این دانطهها بطوداده شطده سطپس بصطورت آرد درآورده ميشطوند و در سطاخت كيطك از آنهطا اسطتفاده‬ ‫ميشود‪.‬‬

‫)‪Quercus sp. (Fagaceae‬‬ ‫‪Giash mashi (Ham.); Kisa, kesa.‬‬ ‫این گالهطا توسطط حشطرا ك‪ )Andricus lucidus Hartig Var. orientalis Trotter‬بطر روي بلطوط ایجطاد‬ ‫ميشود‪ .‬این حشره ك‪ )cynipid‬بر روي انواع گوناگون بلوط ایجاد گال ميكند‪ .‬نمونههایي كه در بطازار خریطداري‬ ‫شده از آسياي صغير وارد ایران شده‪ .‬معموم كشيده بوده كه در به منظور تجاري شكسطته ميشطوند‪ .‬معمطوم توسطط‬ ‫دباغها مصرف شده یا به عنوان قابض استفاده ميشوند‪ .‬همچنين بصورت محلي به عنوان تب بر مصرف ميشوند‪.‬‬ ‫)‪Quercus Vallonea Kotschy (Fagaceae‬‬ ‫کوزی علفي‬ ‫;)‪Gueze elefi, pune (Teh.‬‬ ‫این ماده كه بهعنوان شكر در توليد شيریني جات استفاده ميشود شيرین مزه و سبز رنگ است‪ .‬درحقيقطت نطوعي از‬ ‫ترنجبين یا گز انگبين است‪ .‬این ماده در كتاب )‪ (Early Advantures in persial‬كه توسط میطارد ‪Layard‬‬ ‫نوشته شده در صفحه ‪ 913‬چنين گفته مناطق كوهستاني این فالت بيور انبوه توسط درخت بلوط پوشيده شطده انطد‪.‬‬ ‫این درختان بسيار ارزشمند هستند علي الخصوص بهخاطر مادا سفيدرنگي كه توسطط بختاریطان بطه نطام گطز یطا گطزو‬ ‫شناخته ميشود و نوعي مان است‪ .‬این ماده به تمام نقاط ایران صادر شده و در هم بازارها موجود و بفروش ميرسد‪.‬‬ ‫از آن براي ساخت نوعي شيریني به نام كگز آنگبين) استفاده ميكنند كه بسيار محبوب و خوشمزه است‪ .‬وقتطي آنطرا‬ ‫بهمراه برگها ميجوشانند سپس ميگذارند تا سرد شود بصورت كيك مایل سبزي درميآید كه نه تنها بدمزه نيسطت‬ ‫بلكه براي خانمهاي اندروني و مهمانان سرو ميشود‪ .‬در هنگام درست كردن كف آن به دقطت جطدا شطده تطا شطيري‬ ‫رنگ و خوش طعم شود‪.‬‬ ‫مان بلوط یا گز علفي كه توسط اشليمر توضيح داده شده از برگ و ميوه گونههاي ك‪ )Q. mannifera Lindl.‬در‬ ‫كردستان و ك‪ )Q. tauricola Klotszch.‬و ك‪ )Q. persica Jaub. & Spach‬حاصل ميشود‪.‬‬ ‫ساكاروز‪ ،‬گلوكز‪ ،‬فروكتوز و موسيالژ از تراوشات گياهي جدا شطده ولطي هطيچ منيتطه )‪ (Mannite‬تشطخيص داده‬ ‫نشد‪.‬‬ ‫)‪Quisqualis indica L. (Combretaceae‬‬ ‫‪Rangan-ki-bel (Hind.) Linae vermifuge (Fr.).‬‬ ‫گياهي است خزنده كه در اكثر نقاط هند بهعنوان گياهي زینتي كاشته ميشود‪ .‬ميوههاي بيضي یا مستييلي كه در هر‬ ‫دو انتها لكهاي دارند و به طور مشخصي پنج ضلعي هستند‪ .‬فرابر ميطوه نطازك ‪ ،‬چطوبي و شطكننده بطوده و ماهطاگوني‬

‫رنگ است كه یك دانه روغني را در خود دارد‪ .‬استفاده پزشكي از ایطن گيطاه از جزایطر مطدریس ك‪ )Mauritius‬و‬ ‫مومكاس ك‪)Moluccas‬آغاز شده‪ .‬دانهها خاصيت ضد انگل و كرم دارند‪ .‬تعداد چهار یا پنج دانه سطابيده شطده بطا‬ ‫عسل مخلوط ميشوند و بهعنوان یك دوز دارو براي دفع )‪ (lumbrici‬استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Raphanus sativus L. (Cruciferae‬‬ ‫تربچه‬ ‫‪Tukhm-i-turubchah (Teh.); Turb (Pers.); Baze-el-fujl (Ar.); Tur (Kurd.); (Mula,‬‬ ‫‪Muro (Hind.).‬‬ ‫تربچه گياهي است شناخته شده و بهعنوان یك سطبزي در سراسطر ایطران كشطت ميشطود‪ .‬بطذرهاي آن كطه در بطازار‬ ‫بفروش ميرسد كه حدود ‪ 9‬تا ‪ 1‬در ‪ 0‬ميلي متر اندازه دارد و به رنگ قهوهاي روشن مایطل بطه قرمطز اسطت بطا پوسطت‬ ‫ظریف‪ .‬طعم و مزا تند و شبيه خردل دارند‪ .‬دانهها ادرار آور‪ ،‬ملين و خاصيت از بين بردن سنگ كليه را دارند‪.‬‬ ‫)‪Rheum palmatum L. (Polygonaceae‬‬ ‫ریوند چیني‬ ‫;)‪Rvand-i-chin (Isf., Teh.‬‬ ‫در بازار ایران قيعات ریوند چيني بفروش ميرسد كه در پزشكي كاربرد دارد‪ .‬خواصي به عنوان یك ميلطين‪ ،‬اشطتها‬ ‫آور‪ ،‬تقویت كننده داشته و كمي قابض است‪ .‬همچنطين دارویطي بطراي بهبطود عملكطرد كبطد اسطت‪ .‬در تهطران‪ ،‬آنطرا‬ ‫بصورت خميري روي زخمهاي سفليس تجویز ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Rheum Ribes L. (Polygonaceae‬‬ ‫گل لیواس‬ ‫‪Gul-i-livs, Tukhm-i-livs (Ham., Teh.); Livs (Pers., Ar.) Riwas (Punj.).‬‬ ‫‪Barg-i-livs (Isf.).‬‬ ‫ليواس كریواس م) خوراكي بيور طبيعي‪ ،‬در مناطق مرطوب و اراضي با ارتفاع بي‬

‫از ‪ 9000‬پا بطامتر از سطيح دریطا‬

‫رشد ميكند‪ .‬این گياه بيور گسترده بر روي تپههاي مرتفع منيقه شمال خراسان یافت ميشود و در پایيز این تپهها به‬ ‫علت وجود برگ این گياه رنگ درخشان قرمز مایل به زرد در آمطده و چنطين منظطرهاي یكطي از مشخصطههاي ایطن‬ ‫مناطق شماره ميشود‪ .‬ریشه و ميوه ليواس وحشي جمع آوري شده در پزشكي استفاده ميشود‪ .‬ميوه ليواس بطهعنوان‬ ‫یك دارو در كتاب ك‪ )Pharmacopoeia Persica‬نام برده شده‪ .‬در تهران این ميوهها را بطه عنطوان یطك داروي‬

‫ضدكرم براي اسبها استفاده ميكنند و در همدان از آنها نوعي ضماد براي درمان سردرد ساخته ميشود‪ .‬برگهطاي‬ ‫ليواس در اصفهان در آب مخلوط ميشود وبه عنوان دارویي براي درمان سوزاك از آن استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Rhodymenia sp. (Florideae, Rhodymeniaceae‬‬ ‫لیقا‬ ‫‪Lyka, Leeka (Iraq); Chinai-ghasa‬‬ ‫جلبكي است كه درشمال ایران یافت ميشود و به رنگ قهوهاي روشن و ژمتيني است‪ .‬محلول جوشانده آن بهعنوان‬ ‫دارویي براي درمان سرفه استفاده ميشود‪ .‬بهعنوان جایگزیني براي آگار‪ -‬آگار ك‪ ،)emulcent‬ملين و مقوي بوده و‬ ‫احتمام ميتواند براي توليد محيط كشت باكتري استفاده شود‪.‬‬ ‫)‪Rhus coriaria L. (Anacardiaceae‬‬ ‫سماق‬ ‫‪Summq, Summq-i-shakki b hastah (Teh.); Tirsh (Kurd.); Tartak (Hind.).‬‬ ‫درختي است كه در خراسان‪ ،‬غرب افغانستان و در سراسر آسياي مركزي كشت ميشود‪ .‬برگهاي این درخطت بطراي‬ ‫مدت طومني است كه توسط اعراب‪ ،‬تركها و ایرانيان همچنين در اروپا براي رنطگ آميطزي ابریشطم و دبطاغي چطرم‬ ‫استفاده ميشوند‪ .‬این برگها حاوي ‪ 49‬تا ‪ 99‬درصد تانن هستند‪.‬‬ ‫ميوه سماق از ایران صادر شده و در ميان مسلمانان هند بسيار محبوب اسطت‪ .‬ایطن ميوههطا بصطورت شطفتي كوچطك‪،‬‬ ‫چسبنده‪ ،‬به اندازا یك عدس حدود ‪ 9‬ميلي متر هستند‪ .‬رنگ آن قرمز یا سبز بوده است و مزا ترش و گسي دارد كه‬ ‫شامل یك بذر قهوهاي براق عدسي شكل است‪.‬‬ ‫مخلوط سماق باك‪ )Punica Grantum L.‬بهعنوان دارویي براي درمان لثههاي دردناك استفاده ميشود‪ .‬ضمنا از‬ ‫این ميوهها براي طعم دادن به غذا نيز استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Ricinus communis L. (Euphorbiaceae‬‬ ‫گرچك فرنگي‬ ‫‪Garchak farang (Teh.); Karchak (Ham.); Tuchme Kertchec (Schl.); Kurwa (Ar.,‬‬ ‫‪Iraq).‬‬ ‫گياه كرچك بيور بومي هند بوده اما در حال حاضر ميتوان این گياه را در كشورهاي گرمسيري و نيمه گرمسطيري‬ ‫نيز مشاهده كرد‪ .‬در ایران و عراق این گياه را بهعنوان بادشكن بطراي محصطومتي ماننطد پنبطه و یطا سطایر محصطومت‬ ‫تابستاني كشت كرده و یا در باغها بهعنوان گياهي تزئيني دیده ميكارند‪.‬‬

‫ارتفاع این گياه ممكن است به ‪ 40‬متر برسد و بشكل یك درخت كامل چندساله درآید ولي درمحطيط سطرد بشطكل‬ ‫بوته یا گياهي یكساله دیده ميشود‪ .‬باتوجه به تنوع زیاد این گياه اشطكال متفطاوتي از تخطم ایطن گيطاه در انطدازههاي‬ ‫كوچك و بزرگ وجود دارد‪ .‬چهارنمونهاي كه از عراق جمع آوري شد شامل دان ابهنگي )‪(Abhangi Seeds‬‬ ‫كه اندازا آن ‪ 49‬در ‪ 3‬ميلي متطر اسطت‪ .‬دانط معمطولي )‪ 49 (Ordinary‬در ‪ 40‬ميلطي متطر‪ ،‬دانط ریشطه قرمطز هنطدي‬ ‫)‪ (Indian red- stemmed‬كه ‪ 44‬در ‪ 8‬ميلي متطر انطدازه دارد و نهایتطاً بلطدي سطوري )‪ (Syrian Baladi‬كطه‬ ‫اندازا آن ‪ 49‬در ‪ 44‬ميلي متر است‪.‬‬ ‫مهمترین بخ‬

‫دان كرچك‪ ،‬روغن آن است كه ‪ %90‬از حجم هر دانه را اشطغال ميكنطد‪ .‬روغطن كرچطك بطهعنوان‬

‫یك روان كننده استفاده ميشود‪ .‬همچنين از این روغن بهعنوان منبع سوخت براي توليد نور و همچنين بهعنوان یك‬ ‫ملين بي خير استفاده ميكنند‪ .‬تفاله حاصل از روغن كشي بطذور حطاوي تمطامي مطواد خيرنطاك و سطمي بذهاسطت‬ ‫بنابراین نميتوان آز آن به عنوان غذاي دام استفاده نمود ولي به عنوان سوخت و كود خيلي خطوب مطيتوانطد مطورد‬ ‫استفاده قرار گيرد‪.‬‬ ‫)‪Roccella Montagnei Bél. (Ascolichenes, Roccellaceae‬‬ ‫دواله‬ ‫‪Davlah (Ham.).‬‬ ‫این دارو بگفته اچاندو )‪ (Achundow‬از گونه ك‪ )Muscus arbofeus‬گرفته شده كه در ایران تحت نام دوالك‬ ‫)‪ (Dawalak‬و كرباسو )‪ (Karbasu‬و اعراب آنرا با نام آشنا )‪ Aschna‬از جنس ‪ )Usnea sp.‬ميشناسند‪ .‬نام‬ ‫فارسي دواله در حقيقت براي ناميدن چندین گونطه از گلسطنگ اسطتفاده ميشطود لطذا دیمطوك ك‪ )Dymock‬گونطه‬ ‫ك‪ )Parmelia kamtschadalis Esch.‬را منشاء این دارو كر كرده كه در بازرهاي هند بطه فطروش مطيرسطد‪.‬‬ ‫درعراق این دارو تحت نام ليحياط از شيب )‪ (Lihayat as-shayib‬خریداري شد‪ .‬برخي از این گلسنگها جهطت‬ ‫رنگرزي استفاده ميشوند‪ .‬این گلسنگهاي خاكستري كه به قيعات كوچك شكسته شده اند خاصيت نرم كنندگي‬ ‫داشته و در موقع استحمام از آنها استفاده ميشود همچنين به عنوان كرم نيز قابل استفاده است‪.‬‬ ‫)‪Rosa damascena Mill. (Rosaceae‬‬ ‫گل سرخ‬ ‫‪Gul-i-surkh (Teh.); Ward (Ar.).‬‬ ‫گل سرخ دمشقي بيور وسيعي در غرب آسيا كشت ميشود‪ .‬از این گونه گل سطرخ در تركيطه‪ ،‬بلغارسطتان و جنطوب‬ ‫فرانسه براي تهيه عير استفاده شده و گالب نيز از همين گونه بدست ميآید‪ .‬گلبرگهاي این گياه كمي قطابض بطوده‬

‫لذا به عنوان داروئي خوشگوار یا براي رنگشان استفاده ميشوند‪« .‬گل انجبين» نطوعي شطيریني اسطت كطه از مخلطوط‬ ‫گلبرگ این گل با عسل بدست ميآید و در بازارهاي شرق فروخته ميشود‪« .‬گل خند» مادا خوراكي دیگري است‬ ‫كه از مخلوط برابر این گلبرگها و شكر سفيد كه كامالً بطا یكطدیگر كوبيطده و مخلطوط شطده انطد‪ ،‬تهيطه ميشطود‪.‬‬ ‫همچنين گلبرگها را به ادویه كاري اضافه ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Rosa foetida Herm. (Rosaceae‬‬ ‫گل زرد‬ ‫‪Gul-i-zard (Teh.); Gule zarde(Schl.).‬‬ ‫رز زرد پارسططي بوتهایسططت كططه در باغهططا كشططت شططده و در حقيقططت گونططه وحشططي گططل زرد اتریشططي ‪(Yellow‬‬ ‫)‪ Austrian bariar‬است كه از طریق ایران در تركستان‪ ،‬افغانستان و پنجاب و از آنجا تا شرق تبت گسترش یافته‪.‬‬ ‫آتچيسون این گياه را «گل رامان زیبا» )‪ (Gul-i-raman-zeba‬به معني گل دلپذیر از منيقه درا حریرود گزارش‬ ‫كرده است‪.‬گلبرگ خشك شدا این گل از ایران به هند صادر ميشود و بهعنوان مسهل یا درماني براي نفخ تجطویز‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Rosa hemisphaerica Herm. (Rosaceae‬‬ ‫دماوره‬ ‫‪Damavarah (Ham.); Dalik, Ward (Ar.).‬‬ ‫این گل رز در ایران و افغانستان رشد ميكند و به گفته پست )‪ (Post‬بيور وسيعي در سوریه كشت ميشطود‪ .‬نهطنج‬ ‫گل رز كه بشكل كروي و اندازا ‪ 40‬در ‪ 7‬ميلي متر تا ‪ 8‬در ‪ 49‬ميلي متر است بهعنوان دارو استفاده ميشود‪ .‬این نهنج‬ ‫یا كاسه گل بصورت چروكيده و قرمز بوده و حالت تاج دار ناشي از بقایاي كاسبرگها را همراه خطود دارد‪ .‬داخطل‬ ‫آن چند بذر به رنگ قهوهاي روشن‪ ،‬صاف و سخت به طول حدود ‪ 1‬ميليمتر قرار دارد كه در بين كركهاي ابریشم‬ ‫مانندي قرار گرفته اند‪ .‬این دارو گرم و خشك بوده و بصورت محلي براي درمان مشكالت معده استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Rubia Cordifolia L. and R. tinctorium L. (Rubiaceae‬‬ ‫روناس‬ ‫‪Rns, Rniys (Teh., Isf.); Rounace (Schl.); Fuwwah (Ar.); Manjit (Hind.).‬‬ ‫گياه روناس در مناطق تپهاي كه گستردا وسيعي از ایران تا اسپانيا را شامل ميشود رشد ميكند‪ .‬بگفته آتچيسون‪ ،‬این‬ ‫گياه در سراسر شرق ایران كشت ميشود و سه سال طول ميكشد كه ریش آن به اندازا مناسب برسد‪ .‬این گياه بيور‬ ‫گسترده در مناطق اناردره‪ ،‬كوین و یزد كشت شده و ریش آن از این مناطق به هرات صطادر ميشطود‪ .‬از هطرات ایطن‬

‫محصول مجددا به افغانستان‪ ،‬تركستان و هند صادر ميشود‪ .‬در سراسر شرق این ریشهها هم مصرف پزشكي داشته و‬ ‫هم به عنوان یك ماده رنگي در رنگرزي اسطتفاده ميشطوند‪ .‬ریشطهها بطه دو شطكل بفطروش مطيرسطد‪ -4 .‬بصطورت‬ ‫استوانهاي قرمز رنگ كه طول آنها ‪ 9‬تا ‪ 9‬سانتي متر است ‪ -0‬بصورت خرد شده و بشكل توپي درآمطده كطه آمطاده‬ ‫براي رنگرزي هستند‪.‬‬ ‫)‪Rumex conglomeratus L. and R. obtusifolius L. (Polygonaceae‬‬ ‫تخم حماز‬ ‫‪Tukhm-i-humm (Teh., Ham.).‬‬ ‫اولين گونهها از این گياه نسبتا فراوان در زمان باستان استفاده ميشده و ریشه آن كه خاصيت داروئي داشته تحت نام‬ ‫)‪ (Radix Lapathi‬شناخته ميشده است‪ .‬اما در ایران و هنطد بيشطتر از ميطوه ایطن گيطاه و گونطههاي دیگطر آن در‬ ‫پزشكي استفاده ميكنند‪ .‬نمونههایي كه از تهران جمع آوري شد از گون )‪ (R. obtusifalius‬بطود كطه داراي سطه‬ ‫بال هستند‪ ،‬ك‪ ) ،netveined‬با دندانههاي نامنظم و به رنگ قرمز و سبز دیده ميشطدند‪ .‬محلطول ایطن دانطهها در آب‬ ‫بهعنوان درمان اسهال خوني تجویز ميشود‪.‬‬ ‫نمونههایي كه از همدان بدست آمد ازگونه )‪ (R. conglomeratus‬بودند كه بالهاي كوتاهتري داشته‪ ،‬دندانه دار‬ ‫نيز نيسطتند و بطراي درمطان پيطوره دنطدان اسطتفاده ميشطوند‪ .‬بگفتطه دیمطوك )‪ (Dymock‬گطل حمطاز یطا ‪(Dock‬‬ ‫)‪ flowers‬از گون ك‪ )R.vesicarius L.‬بوده و ميوه آن بيشتر در هند مصرف دارد ولي گياه‬

‫در سراسر آسطيا‬

‫یافت ميشود‪.‬‬ ‫)‪Ruta graveolens L. (Rutaceae‬‬ ‫سداب‪ /‬سدابا‬ ‫‪Sudb (Teh.); Sudaba (Ar.); Satari (Hind.).‬‬ ‫گياهي چندساله است كه در جنوب اروپا و سراسر شرق كشت ميشود‪ .‬ارتفاع آن حدود ‪ 4‬متر بوده با شاخ و بطرگ‬ ‫سبز مایل به زرد‪ ،‬گلهاي زرد‪ ،‬كپسول كوچك ك‪ )Tricoccus‬و دانههاي سياه‪ .‬بوي عجيبي مشابه بوي نعناع داشته‬ ‫و طعم تلخ و تندي دارند‪ .‬در بازار این دارو بصورت مخلوطي از ساقه‪ ،‬شاخهها‪ ،‬برگها و ميطوه خطرد شطده ایطن گيطاه‬ ‫ميباشد‪ .‬سداب در دوزهاي پائين خاصيت تقویت كنندگي‪ ،‬تسهيل هضم غذا و همچنين تقویت قطواي جنسطي دارد‪.‬‬ ‫در زماني كه تازه است بسيار محرك محسوب ميشود‪ .‬سداب یك روغن فطرار زرد رنطگ كطه حطاوي گلوكوزیطد‬ ‫ك‪ )rutin‬است دارد‪ .‬مخلوط آن با ماست جهت درمان خارش تجویز ميشود‪.‬‬

‫)‪Saccharum officinarum L. (Gramineae‬‬ ‫شكر سرخ‬ ‫‪Shakar-i-surkh (Teh.).‬‬ ‫این نمونه از شكر خام یا گور )‪ (Gur‬درحقيقت تودهاي نرم ساخارین دار است كه رنگ قرمز داشته و كامالً محلول‬ ‫در آب هستند‪ .‬گودا )‪ (Guda‬كه قهوهاي تيره و تصفيه نشده است و توسط هندیان استفاده ميشود در ایران باستان‬ ‫شناخته شده بوده همچنين شكر كه نوع خشك و كریستالي شده آن است‪.‬‬ ‫‪ 9‬نوع شكر به منيقه لته )‪ (Leh‬كمنيقهاي واقع در جامو و كشمير م) وارد ميشود كه شامل تاوي مصري به صطورت‬ ‫تختههاي صاف‪ ،‬كوسا مصري به صورت قرصهاي سنگين‪ ،‬خند به شكل بلورهطاي نطرم و قهطوهاي‪ ،‬گطور بطه شطكل‬ ‫شكر دانه درشت و بالخره شاهي یا كاشي به شكل نبات‪ .‬نام محلي مصري شكرتصفيه شده و نطام چينطي نبطات نشطان‬ ‫دهنده منشاء ایران و هندي این مواد است‪.‬‬ ‫)‪Salix Fragilis L. (Salicaceae‬‬ ‫بیدخشت‬ ‫‪Bd-khisht (Teh.); Bid-anjubin (Afg.); Bide Knecht (Achundow).‬‬ ‫ترشحات گونه از بيد ميباشد كه حاوي شكر بوده و در طب قدیم شرقي به آن اشاره شطده اسطت‪ .‬ایطن دارو بشطكل‬ ‫قرصهاي كوچك سفيد چرك دیده ميشود و طعم آن مشابه ترنجبين اروپایي كه از گياه ك ‪Fraxinus Oruns‬‬ ‫‪ )L.‬بدست ميآید است‪ .‬این دارو براي تبخال یا برفك استفاده ميشود‪.‬‬

‫)‪Salvia Hydrangea DC. (Labiatae‬‬ ‫‪Gul-i-arbore (?)(Teh.); Issikuttuz (Turk.); Sarsand (Bal.).‬‬ ‫گياه گلدار خوش منظري در منيقه ایران‪ ،‬بلوچستان و افغانستان است‪ .‬دارو متشكل شده از گلهاي بنف‬

‫این گياه با‬

‫براكتههاي سبز رگه دار و بذرهاي كوچك‪ ،‬گرد و قهوهاي‪ .‬دیموك جنس ك‪ )Teucrium‬را منشطاء احتمطالي ایطن‬ ‫دارو در جده كر كرده‪ .‬سرشاخههاي گلدار جنس ك‪ calyces)Teucrium‬هاي ارغواني بزرگ با عيري بالزامي‬ ‫و گلگون دارند‪ .‬ك‪ )mucilaginous calyces‬گونه ك‪ )Hymenocrater elegans Br.‬در ایران تحت نام گل‬ ‫سروج استفاده داروئي دارد‪ .‬در تبریز گل آ ین خشك شدا گياه ك‪ )S. Hydrangea‬بطراي درسطت كطردن نطوعي‬ ‫دمنوش داروئي استفاده ميشوند‪ .‬در تهران این دارو براي جلوگيري از خطونروش زیطاد در دوران قاعطدگي اسطتفاده‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Salvia macrosiphon Boiss. (Labiatae‬‬

‫تخم مرو‬ ‫)‪Tukhm-i-marv, Tukhm-i-anjurah (Teh.); Kannocha, Marv (Isf.‬‬ ‫آتچيسون‪ ،‬اشليمر و دیموك‪ ،‬هرسه به گونههایي از این گياه ك‪ )sage‬اشاره كرده اند كه در پزشكي تحت نام كنوچا‬ ‫)‪ (Kanocha‬شناخته ميشود‪ .‬استاف )‪ (Stapf‬نشان داد كه این گونهها كه به نام مارو )‪ (Marv‬شناخته ميشطوند‬ ‫همگي یكسان بوده و به گونه كر شده از جنس ك‪ )Salvia‬تعلق دارند گياهي كه در افغانستان و ایران دیده ميشود‪.‬‬ ‫دانههاي آن قهوهاي روشن یا سبز با حالت بيضوي بوده و حدود ‪ 9‬ميلي متر طول دارنطد‪ .‬سطيح آنهطا بطراق اسطت و‬ ‫حالت مواج دارند‪ .‬این بذرها زماني كه در آب قرار ميگيرند لعاب دار شده و از آنها براي درمان ضطعف عمطومي‬ ‫استفاده ميكنند‪ .‬همچنين این دارو براي كاه‬

‫اختالمت تپ‬

‫قلب در زمطان بطارداري و یطا كطاه‬

‫تطورم اعضطاي‬

‫داخلي پس از تولد نوزاد براي خانمها تجویز ميشود‪.‬‬ ‫بذرهاي گياه ك‪ )S. aegyprica L.‬كه در بلوچستان به نام مور )‪ (Maur‬شناخته ميشطود بطراي درمطان بيماریهطاي‬ ‫چشم استفاده ميگردد‪.‬‬ ‫)‪Salvia sp. (Labiatae‬‬ ‫خردل شهری‪ /‬تخم خردل‬ ‫‪Khardal-i-shahr, Tukhm-i-khardal (Teh., Ham.).‬‬ ‫تخم خردل نامي است كه بذر گياه خردل همچنين بذر گونه ك‪ )Salvadora persica‬تعلق دارد‪ .‬با ایطن حطال دو‬ ‫گونه بذري كه تحت این نام از ایران فراهم شد از گونطه ك‪ )Salvia‬بودنطد‪ .‬ایطن بطذرها‪ ،‬گطرد‪ ،‬حطدود ‪ 4‬ميلطي متطر‬ ‫قهوهاي مایل به خاكستري با فرورفتگي ناچيز هستند و زماني كه آنها را در آب بخيسانيم لعاب شفافي اطراف آنها‬ ‫را ميپوشاند‪ .‬این بذرها را با داروهاي تلخ مزه تجویز ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Santalum album L. (Santalaceae‬‬ ‫سندل سفید‬ ‫‪Sandal-i-safd (Teh.).‬‬ ‫قيعات چوب معير و سفيد صندل كه از هند تهيه ميشود‪ .‬مادا مهم این چطوب‪ ،‬روغطن فطرار آن اسطت كطه ‪ 0‬تطا ‪9‬‬ ‫درصد آن را شامل ميشود‪ .‬این روغن حاوي ‪ 30‬درصد الكل سانتالول )‪ (Santalol‬ميباشد‪ .‬روغن چطوب صطندل‬ ‫در عيرسازي و همچنين در پزشكي به عنوان محرك و براي ضطدعفوني كطردن دسطتگاه تناسطلي و مجطراي ادراري‬ ‫استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Saussurea Lappa C.B. Clarke (Compositae‬‬

‫قستلخ‬ ‫;)‪Qust-i-talkh, Butnak (Teh.); Patchak (Beng.); Kutha Kushta patchuk (Hind.‬‬ ‫‪Costum amarum (Ph. Pers.).‬‬ ‫این دارو بشكل ریشههاي نرم‪ ،‬معير و سفيد رنگي هستند كه بهعنوان یك محصول انحصاري در كشمير توليد شده‬ ‫و از آنجا به ایران‪ ،‬هند و چين صادر ميشود‪ .‬این داروي باستاني ارزشمند را تحت نام كوستوس عربي ‪(Arabian‬‬ ‫)‪ costus‬ميشناسند و توسط اعراب به تركيه و اروپا نيز شناسانده شطد‪ .‬ریشطهها بشطكل اسطتوانهاي یطا پطيچ خطورده‬ ‫هستند و رنگ روشن دارند همچنين عيري ميبوع و طعم تلخ و گزنده دارند كه تا مطدتي در دهطان بطاقي مطيمانطد‪.‬‬ ‫نمونه دوم از این دارو كه از همدان تهيه شده بود ریشهاي باریطك و مطارپيچي بطا رنطگ روشطن بطود‪ .‬چطوب خطوت‬ ‫ك‪ )Chob-i-kut‬نام گياهي است كه گونه تقلبي این دارو در افقانستان از آن تهيطه ميشطود‪ .‬مطواد مختلفطي از ایطن‬ ‫ریشهها جدا شده كه برخي از آنها باعطث توليطد بطوي ایطن ریشطهها هسطتند ماننطد كاسطتو مكتطون ایزومریطك بطا‬ ‫‪ dehydrocostus lactone ، alantolactone Costus acid‬و ‪.costol‬‬ ‫این ریشهها به صورت مصرف داخلي و خارجي براي مشكالت مختلفي تجطویز ميشطوند و بصطورت محلطي بطراي‬ ‫درمان مارگزیدگي و گزش سایر جانوران استفاده ميشوند‪.‬‬ ‫)‪Semecarpus Anacardium L. (Anacardiaceae‬‬ ‫بالدر‬ ‫‪Baldur (Teh., Isf.); Bhela, Bhilava (Hind.).‬‬ ‫درختي است كه در بخشهاي گرم هند‪ ،‬سيالن و برمه رشد ميكند‪ .‬ميوه این گياه سياه رنطگ و بشطكل قلطب اسطت و‬ ‫درون آنها نيز سياه‪ ،‬صمغي‪ ،‬چسبنده و گس بوده كه این عصاره براي توليطد جطوهر اسطتفاد ميشطود‪ .‬زمانيكطه ایطن‬ ‫عصاره با پوست بدن تماس پيدا كند باعث ایجاد تورم و حالت سوزش شدید ميشطود‪ .‬در مقطادیر بسطيار كطم بطراي‬ ‫كاه‬

‫درد رماتيسم و یا براي بيماران مبتال به جذام تجویز ميشود‪ .‬همچنين مانند چاي دم ميشود كه بطراي از بطين‬

‫بردن نفخ و بواسير شدید كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Sesamum indicum L. (Pedaliaceae‬‬ ‫کنجد‬ ‫‪Simsim (Iraq); Kunjad (Kurd.); Kundij (Turk.); Til, Jinjili, Gingelly (Hind.).‬‬ ‫كنجد بهعنوان یك محصول تابستاني بيور وسيعي كشت ميشود‪ .‬دانه این گياه سفيد‪ ،‬قهوهاي یا سياه بوده كه بطراي‬ ‫آراستن كيك و شيرینيها استفاده ميشود همچنين در زمان قحيي به عنوان غذا توسط فقرا خورد ميشود‪ .‬این دانهها‬

‫حاوي ‪ 90‬درصدروغن هستند كه جانشين بسيار مناسبي براي روغن زیتون یا سایر روغنهاي سطامد ميباشطند‪ .‬تفالط‬ ‫دانهها بهعنوان غذاي دام اسطتفاده ميشطود‪.‬همچنين روغطن كنجطد بطهعنوان مطادهاي اساسطي در بسطياري از عيرهطا و‬ ‫داروهاي گياهي است‪.‬‬ ‫در بغداد دانههاي كنجد را ميخيسانند و سپس بو داده از آن بهعنوان یك نرم كننده استفاده ميكنند كه به آن راشي‬ ‫)‪ (Rashi‬ميگویند این ماده در بين اعراب به ك‪ )Rahishi‬و ایرانيان به آن ارواح كنجد گویند‪.‬‬ ‫)‪Sesbania aculeate poir. (Leguminosae‬‬ ‫سسبانیه‬ ‫‪Sesbaniyah (Iraq); Saisaban (Egy.); Rasin (Hind.); Akar, Majandri (Bal.); Jayanti‬‬ ‫‪(Beng.).‬‬ ‫این گياه كه به عراق وارد شده بهعنوان یك بادشكن استفاده ميشود‪ .‬دانههاي آن را ميتوان در بازارهاي كشورهاي‬ ‫مختلف از ایران تا هند یافت‪ .‬این دانهها قهوهاي مایل به خاكستري‪ ،‬كشيده‪ 0 ،‬در ‪ 1‬ميلي متر‪ ،‬صطاف‪ ،‬سطخت و تلطخ‬ ‫مزه هستند‪ .‬در خرافات هندي عقيده بر این است كه دیدن بذر این گيطاه باعطث از بطين رفطتن درد عقطرب گزیطدگي‬ ‫ميشود‪ .‬در پزشكي به دليل قابض بودن این بذرها از آنها استفاده ميشود‪ .‬همچنين بصورت درمان محلي بطذرها را‬ ‫كوبيده‪ ،‬بصورت خمير درميآورند و براي درمان جوشهاي پوستي استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Sisymbrium Sophia L. (Cruciferae‬‬ ‫خاکشیر‬ ‫‪Khkshr, Khkshr-i-shrn (Teh.); Towdri, Khub-kalan, Khaksi (Hind.).‬‬ ‫از لحاظ شكل‪ ،‬اندازه و رنگ این دانهها مشابه تخم خاكشير تلخ ك‪ )Erysimum sp.‬هستند با این تفاوت كه آنها‬ ‫كدر بوده و مانند خاكشير تلخ براق نيستند‪ .‬بذر گونههاي مختلفي از گياهان این خطانواده وجطود دارد كطه بطه رنطگ‬ ‫قهوهاي روشن‪ ،‬قرمز و سياه دیده ميشوند و در هند به نام ك‪ )Towdri‬شطناخته ميشطوند‪ .‬بطذر گيطاه ك ‪Lepidium‬‬ ‫‪ )lberis L.‬كه به نام كاسطيس )‪ (Kasis‬در ایطران شطناخته ميشطود یكطي از آنهاسطت و یطا بطذر ك ‪Matthiola‬‬ ‫‪)incana R.Br.‬كه در پنجاب یافت ميشود نوع دیگري است‪.‬‬ ‫بذرها كوچك‪ ،‬قهوهاي مایل به زرد حدود ‪ 4‬ميلي متر كه در آب لعابدار ميشود‪ .‬این دارو خواص تقویت كننطده‬ ‫قواي جنسي وتصفيه كنندا خون را دارا بوده چاق كننده نيز ميباشد‪ .‬بطا مقطداري شطكر و آب سطرد بطهعنوان درمطان‬ ‫حالت تهوع استفاده ميشود و یا بهمراه آب داغ براي درمان درد معده كاربرد دارد‪ .‬گفته ميشطود كطامالً بطي ضطرر‬ ‫است حتي براي كودكان‪.‬‬

‫)‪Smilax china L. and S. glabra Roxb. (Liliaceae‬‬ ‫چوب چیني‬ ‫‪Chb Chn (Ind. Bazaars); Tu fu ling (Chin.); Raiz de China (Port.).‬‬ ‫این ریشهها زماني داروي بسيار مشهوري براي درمان سفليس بود و براي اولين بار توسط ملواناني كه از كلمبوس به‬ ‫اروپا باز ميگشتند معرفي شد‪ .‬همچنين ملوانان واسكادوگاما این دارو را به هند وارد كردند‪ .‬این دارو در كتابهاي‬ ‫هندي قرن ‪ 48‬ميالدي نام برده شده‪ .‬گارسيا دو اورتا )‪ (Garcia do Orta‬حضطور ایطن دارو را در چطين پيگيطري‬ ‫كرد و نشان داد كه در سطال ‪ 4999‬از ایطن دارو در چطين اسطتفاده مطيشطده‪.‬پس از مطدت كوتطاهي ایطن دارو توسطط‬ ‫پرتغاليها وارد ایران شده است‪ .‬در سال ‪ 4344‬ميالدي توسط رابرت )‪ (Robert‬در ریش این گيطاه سطاپونين یافطت‬ ‫شده ولي خواص درماني آن كامالً شناخته شده نيست‪.‬‬ ‫)‪Solanum nigrum L. (Solanaceae‬‬ ‫تاجریزی‬ ‫‪Tj-i-rz (Teh.); Inab-ath-thalab, Inab-ed-dib (Ar.); Karezgi (Bal.).‬‬ ‫این نوع تاجریزي در ایران فراوان بوده و برگهاي آن بهعنوان اسفناج خورده ميشوند‪ .‬همچنين ميطوا كوچطك سطياه‬ ‫رنگ با دانههاي زرد آن در پزشطكي مصطرف دارد‪ .‬ميوههطاي ایطن گيطاه توسطط مطردم روسطتایي خطورده ميشطود و‬ ‫همچنين زنان طبقه فقير ك‪ )Bote‬از آنها بهعنوان مادا آرایشي استفاده ميكنند‪ .‬آنها بذر تازه ایطن گيطاه را بطر روي‬ ‫گونههایشان ميگذارند تا باعث از بين رفتن كك و مكها و بهبود ظاهرشان شود‪.‬‬ ‫ميوا این تاجریزي با گل گياه ك‪ ،)Nymphaea alba L.‬عناب‪ ،‬سپستان و شكر مخلوط شده و بصورت چطایي دم‬ ‫ميشود كه براي نرم كردن مدفوع قبل از دادن ملطين‪ ،‬بطه خصطوص در تطب حصطبه كطاربرد دارد‪ .‬ميطوا گونطه دیگطر‬ ‫تاجریزي )‪ (S. Dulcamara L.‬را كه تحت نام «سگ انگطور» مطيشناسطند‪ ،‬در شطمار داروهطاي صطادره بطه هنطد‬ ‫ميباشد و از آن بهعنوان ملين و درمان بزرگ شدن مزمن كبد استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Solanum xanthocarpum Schrnd. & Wendl. And S. Melongena L. (Solanaceae‬‬ ‫تخم بادمجان‬ ‫‪Tukhm-i-bdanjn (Teh.).‬‬ ‫این گياه در هند یافت ميشود‪ .‬ساقه و برگ این گياه داراي خارهاي بسيار محكمي است‪ .‬گل آ ین آن خوشطهاي و‬ ‫ميوهها ي آن كروي‪ ،‬صاف كه راه راه سبز و زرد در سيح آن دیده ميشود‪ .‬دانهها كليوي شكل حدود ‪ 0‬ميلطي متطر‬ ‫تقریبا تخت و به رنگ قهوهاي روشن هستند‪ .‬این دانهها خلط آور بوده و براي درمان آسم و زكام استفاده ميشوند‪.‬‬

‫)‪Sorghum vulgare pers. And Andropogon Sorghum Brot. (Gramineae‬‬ ‫دهوره‬ ‫‪Dhurah, Idhrah baidha (Ar.)Dari, Gowar (Hind.); Baryadh dari (Turk.); Zuratspi‬‬ ‫‪(Kurd.).‬‬ ‫دهوره كاز گونهاي از این گياه در ایران براي ساخت جارو استفاده ميشود م) بيور وسطيعي بطهعنوان یطك محصطول‬ ‫غلهاي تابستانه كه احتياج به آبياري دارد بخصوص در مناطق رودخانهاي بين بصره و موصل كشت ميشود‪ .‬در ططي‬ ‫چند سال گذشته ميزان صادرات سامنه دانه این محصول از عراق بين ‪ 90‬تا ‪ 90‬هزار تطن بطرآورده شطده‪ .‬ایطن دانطهها‬ ‫مصرف خوراكي دارند‪.‬‬ ‫)‪Spinacia oleoracea L. (Chenopodiaceae‬‬ ‫تخم اسپناج‬ ‫‪Tukhm-i-ispanj (Teh.); Ispinkh (Iraq). Sag Palak (Hind.).‬‬ ‫اسفناج گياهي است كه در ایران و عراق به وفور در منازل كشطت ميشطود و برگهطاي بطزرگ و گوشطتي ایطن گيطاه‬ ‫بهعنوان سبزي خوردن اسطتفاده ميشطود‪ .‬برگهطاي ایطن گيطاه گطاهي اوقطات بطا بطرگ گيطاه چغنطدر قنطد ‪(Beta‬‬ ‫)‪ Vulgaris Var.‬اشتباه گرفته شده و به عنوان جایگزین اسفناج استفاده ميشود‪ .‬ميوه اسفناج به شكل خوشههاي‬ ‫سبز رنگ و سه وجهي بوده و هر وجه آن به دو یا چند برآمدگي ختم ميشود‪ .‬سيح آنها نيطز چطين خطورده اسطت‪.‬‬ ‫این ميوهها كه حاوي موسيالژ و آلكالين نيترات هستند آرام بخ‬

‫و مدر بوده به عنطوان داروي تطببر و ضطدالتهاب‬

‫روده كاربرد دارد‪.‬‬ ‫بذر گياه ك‪ )Chenopodium capitatum Aschers.‬نيز گاهي تحت نام بذر اسفناج فروخته ميشود‪.‬‬ ‫)‪Stachys germanica L. (Labiatae‬‬ ‫‪Tuklejah (?) (Ham.).‬‬ ‫این گياه حالت پشمكي داشته و واریتههایي از آن در قفقاز و اروپا یافت ميشود‪ .‬بخ‬

‫داروئي این گياه بيور عمده‬

‫كاسه گل بوده كه ‪ 9‬دندانه داشته و پوشيده از كرك است‪ .‬گاهي باقي مانده گل و ساقه را نيز به صورت مخلوط در‬ ‫این دارو ميتوان یافت‪ .‬این دارو براي تسكين درد و ناراحتيهاي معده تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Stachys lavandulaefolia vahl. (Labiatae‬‬ ‫مرزنجوش‬

‫‪Marzanjsh (Tab.); Mardan gusht; Sansaq (Ar.).‬‬ ‫این گونه از گياه استاخيس با گلها ي ارغواني كه یكي از منابع داروهاي باستاني ایران است را مطيتطوان در آسطياي‬ ‫صغير‪ ،‬قفقاز‪ ،‬كردسطتان و البتطه ایطران یافطت‪ .‬آچانطدو )‪ (Achundow‬گيطاه ك‪ )Origanum Majorana L.‬را‬ ‫بهعنوان مرزنجوش شناسایي كرده همچنين دیموك )‪ (Dymock‬گياه ك‪ )Zataria multiflora Boiss.‬كه در‬ ‫هند یافت ميشود و به نام محلي زاتار )‪ (Zatar‬معروف است را تحت نام مرزنجوش معرفي نموده‪ .‬به گفت گيليات‪-‬‬ ‫اسميت )‪ (Gilliat-smith‬گل آ ین این گياه در تبریز بفطروش مطيرسطد و بصطورت دمنطوش بطراي از بطين بطردن‬ ‫اسپاسم و ناراحتيهاي معده استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Strychnos Ignatii Berg. (Loganiaceae‬‬ ‫پاپیتال‬ ‫‪Pptiyl (Teh.); Papita (Hind., Ar., Bom.).‬‬ ‫این دانهها كه از فيليپين وارد ميشود را ميتوان در بازارهاي دارویي شرق مشاهده كرد‪ .‬دانههایي هستند تخم مرغي‬ ‫شكل‪ ،‬زاویه دار یا ك‪ ،)bluntly‬كه حدود ‪ 9‬سانت طول دارند‪ .‬پوست آلبومين دار سختي كه بطه شطدت تلطخ بطوده و‬ ‫حاوي آلكالوئيدهاي استركنين )‪ (Strychnine‬و بروسين )‪ (Brunine‬ميباشند‪ .‬این دانهها بطراي درمطان بيمطاري‬ ‫طاعون وسایر بيماریهاي واگيردار مصرف شده همچنين براي دردهاي عصبي بين دندهها كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Strychnos Nux Vomica L. (Loganiaceae‬‬ ‫کوچوله‬ ‫‪Kuchlah (Teh.); Fuluz mahi (Pers.); Kuchila (Hind.).‬‬ ‫دانههاي كوچوله بارها در كتب پارسي پزشكي باستان رك شده‪ .‬در كتطاب «مخطزن امدویطه» گفتطه شطده كطه ایطن‬ ‫دانهها از زمان بسيار قدیم براي درمان فلج استفاده ميشده‪ .‬بگفته آ ركي )‪ (Azaraki‬این تخمها توسطط مسطلمانان‬ ‫هندي براي درمان ضعف و ناتواني تجویز ميشده‪ .‬این دانهها از هند به ایران وارد شده و در سراسر ایطران بطه عنطوان‬ ‫مادهاي سمي شناخته ميشود‪.‬‬ ‫بگفته آتچيسون‪ ،‬دانههاي این گياه بيور آزادانه به مناطق شمال شرق ایران تحت عنوان یك داروي تقویتي با ارزش‬ ‫وارد ميشود اما بيور عمده عشایر از آن بهعنوان سمي براي از پاي درآوردن گرگها و سگها كه بطه دام هایشطان‬ ‫آسيب ميزنند استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Tagetes erecta L. (Compositae‬‬ ‫گل جعفری‬

‫‪Gul-i-jaʻfar (Teh.); Jaʻfari (Iraq); Gul gaivdo (bal.); Gul-jaferi (Hind.); Rojia‬‬ ‫‪(Port.).‬‬ ‫هر دو گل جعفري آفریقایي و گل هميشه بهار فرانسوي )‪ (T. patula L.‬به خاطر گلهاي زرد و نطارنجي و بطوي‬ ‫خوبشان در باغهاكاشته ميشوند‪ .‬این گياهان احتمامً توسط پرتغاليها وارد هند شده اند‪ .‬گلها بيور عمده در مراسم‬ ‫مذهبي به صورت تاج یا حلقه استفاده ميشوند‪ .‬خشك شده این گل را ميتوان در بازارهاي هند و ایران یافطت كطه‬ ‫آنرا به عنوان داروي تصفيه خون استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Tamarindus indica L. (Leguminosae‬‬ ‫تخم تمر‬ ‫‪Tukhm-i-tamr (Teh.); Baz-i-tamar-hindi (Ar.).‬‬ ‫دانههاي درخت تمبرهندي به رنگ قهوهاي تيره‪ ،‬درخشان‪ ،‬تخت‪ ،‬به اشكال نامنظم‪ ،‬و صيقلي هستند و داخطل آن دو‬ ‫لپه سفيد عاجي رنگ وجود دارد‪ .‬از این دانهها كه بصورت پودر شده درآمده اند ضمادي تهيه ميشود كه در تهران‬ ‫بهعنوان درماني براي جوش صورت استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫)‪Tamarix gallica L. var. mannifera Ehrenb. (Tamaricaceae‬‬ ‫گز خونسار‬ ‫‪Gaz-i-khnsr, Gaz-alafi, Gaz-anjabin (Teh.); Gaz-i-shakar.‬‬ ‫آتچيسون نمونهها ي این مان قندي را از منيقه بادغيس جمع آوري كطرده كطه از ایطن واریتطه از درخطت گطز ترشطح‬ ‫ميشود و گياهي شاخص از این گونه درخت است‪ .‬تراوشات قندي كه از این گياهان خارج ميشود فقط در جنوب‬ ‫شرق ایران به خصوص منيقه كرمان جمطع آوري شطده زیطرا در ایطن منطاطق بطر روي برگهطاي ایطن گيطاه گالهطاي‬ ‫كوچك حاوي قند تشكيل ميشود‪ .‬در سایر نقاط ایران گز انگبين از دیگر گونههاي درخت گز بدست ميآیطد كبطه‬ ‫توضيحات گز مازج نگاه كنيد)‪ .‬ارنبرگ ك‪ )Ehrenberg‬بر این باور است كه ایطن مطواد قنطدي مطيتوانطد از گونطه‬ ‫ك‪ )Coccus manniparus‬نيز حاصل شود‪ .‬نمونههاي بدست آمده در تهران بشكل تختطههاي خشطك حاصطل از‬ ‫تبخير رطوبت شيره اوليه و پيچيده شده در كاغذ نقرهاي بوده و احتمامً از مخلطوط گطزانگبين و شطكر معمطولي تهيطه‬ ‫شده بودند‪.‬‬ ‫)‪Tamarix pentandra pall. (Tamaricaceae‬‬ ‫گز مازج‬ ‫‪Guezmazedj (Teh.); Guize khouncar, Hebbel asle (Schl.).‬‬

‫گونههاي مختلف گياه گز معمومً بشكل بوته یا درختچه بوده و از كویته تا )‪ (Balamtghab‬و از هرات تا مشطهد‬ ‫در مناطق بامي ‪ 300‬متر قابل مشاهده هستند‪.‬‬ ‫حداقل ش‬

‫گون مختلف از این گياه در بلوچستان یافت ميشود كه دو گون سياه گز )‪ (T. articulata vahl‬و‬

‫شينگيرگزك‪ )Shingir‬با نام علمي ك‪ )T. pentandra‬داراي صمغ شيرین هستند‪ .‬در این اواخر در هلمند نيز مقطدار‬ ‫زیادي از این مآنها برداشت ميشود‪ .‬نمونههاي جمع آوري شده براي این كتاب‪ ،‬شيرین‪ ،‬چسبنده و شطفاف بودنطد‬ ‫كه كامالً در آب حل ميشوند و زمانيكه براي مدت طومني نگهداري شوند بدليل كریسطتاله شطدن سطاكاروز حالطت‬ ‫سفت و كدر ميگيرند‪.‬‬ ‫)‪Taxus baccata L. (Taxaceae‬‬ ‫زرنب‬ ‫‪Zarnab (Isf.); Barambi, Talispatra (hind.).‬‬ ‫زرنب نامي است عربي كه به این داروي بدبو و گياه آن در كتب قدیمي داروئي شرق اتالق ميشطود كسطرخدار نطام‬ ‫پارسي این درخت بوده و در سالهاي اخير براي آن انتخاب شده م)‪ .‬این دارو همچنين به گياهان مختلفي از خطانواده‬ ‫كاج و صنوبر نسبت داده شده‪ .‬مخصوصا بطه گيطاه ك‪ )yew‬و ك‪ .)Abies Webbiana Lindl.‬ایطن دارو در حطال‬ ‫حاضر تشكيل شده است از گل آ ین ك‪ )staminate inflorescence‬سرخدار ولي نمونطههاي دیگطر ثبطت شطده‬ ‫شامل برگ‪ ،‬شاخه و پوست ك‪ )conifer‬هستند‪ .‬پرچم قدیمي منيقه هند وچين یاد شده است‪ .‬این دارو ضد اسپاسطم‬ ‫بوده همچنين براي درمان تنگي نفس و آسم كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Terminalia bellerica Roxb. (Combretaceae‬‬ ‫بلیله‬ ‫‪Ballah (Teh., Isf.); Balera (Hind.).‬‬ ‫درختي هندیست كه بهخاطر خواص دارویي اش نطام سانسطكریت )‪ (Anla ghnaka‬بطه معنطي قاتطل بطاد را دارد‪.‬‬ ‫محصول تجاري این درخت ميوا آن است كه از هند به ایران وارد ميشطود‪ .‬پزشطكان مسطلمان ایطن دارو را بطهعنوان‬ ‫یك هاضم و قابض شناخته اند و همچنين از آن براي درمان چشم درد استفاده ميكنند‪ .‬بليله مخلوط با هل بصطورت‬ ‫قرص مصرف ميشود كه براي درمان ضعف عمومي تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Terminalia Chebula Retz. (Combretaceae‬‬ ‫هلیله سیاه‬

‫;)‪Hallah-i-zard, Hallah-i-kbul, Hallah-i-siyh (Teh., Isf.); Har, Hara (Hind.‬‬ ‫‪Hirda (bom.); Haritaki (Beng.).‬‬ ‫هليله سياه از زمآنهاي بسيار قدیم براي اعراب و یونانيان شناخته شده بود و آنهطا ایطن گيطاه را در كتطب گونطاگون‬ ‫توصيف كرده اند‪ .‬درحال حاضر ‪ 0‬گونه از این گياه در بازارهاي شرق یافت ميشود‪ -4 .‬گردو مانند و نارس كه در‬ ‫زمان خشك شدن سياه رنگ ميشود و نام هليله سياه نيز به آن اتالق ميشود ‪ -0‬ميطوه رسطيده كطه بزرگتطر از گونط‬ ‫قبلي بوده‪ ،‬رنگ آن مایل به زرد است و آنرا هليله زرد یا هليه كابُلي مينامند‪ .‬نوع اول عمدتاً اسطتفاده پزشطكي دارد‬ ‫كه خواص زیادي را براي آن برشمرده اند‪ .‬پودر شده آنطرا بصطورت قطرص درآورده و بطهعنوان یطك ملطين قطوي و‬ ‫داروي براي رفع درد معده استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫هليله زرد حاوي ‪ 90‬درصد تانين است و به عنوان یك ماده دباغي كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Teucrium polium L. (Labiatae‬‬ ‫مریم نخودی‬ ‫‪Maryam nukhd (Teh.); Jaʻad (Iraq). T.scordioides (Schl.).‬‬ ‫اسططليمر ك‪ )Schlimmer‬نططام مططریم نخططودي را بططه گونططه ك‪ )T. scordioides Schreb.‬نسططبت داده‪ .‬مریططان‬ ‫ك‪ )Merian‬در كترمينولوژي) این نام را براي ك‪ )Salvia officinalis‬بكار برده ولي با توجه به مشاهدات گليات‪-‬‬ ‫اسميت این گياه كه در باغات تبریز كشت ميشود نام محلي نداشته و استفاده بومي ندارد‪.‬‬ ‫این گياه تحت نطام )‪ (Poley germander‬و یطا )‪ (Polion‬در یونطان معطروف اسطت‪ .‬ایطن دارو شطامل گلهطاي‬ ‫كوچك كركدار مخلوط با ساقه و برگ گياه است‪ .‬بوي آویشن داشته و دم كرده آن براي اختالمت داخلي و از‬ ‫بين بردن درد در دوران بارداري تجویز ميشود‪ .‬در بلوچستان گونه ك‪ )T. stocksianum Boiss.‬بطا نطام كلپطوره‬ ‫شناخته شده و به عنوان یك تب بر استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Thea sinensis L. (Theaceae‬‬ ‫چای سبز‬ ‫‪Ch’ sabz (Teh.); Ch (Hind.).‬‬ ‫چاي سبز بيور عمده از هند و یا جنوب ایران وارد ميشود و ایرانيان عالق زیادي به این نوشيدني دارند و تقریبطاً در‬ ‫هر بازاري بفروش ميرسد‪ .‬طبق گفت لطوفر )‪ (Loufer‬در زبآنهطاي مغطولي‪ ،‬تركطي‪ ،‬فارسطي‪ ،‬هنطدي‪ ،‬پرتغطالي‪،‬‬ ‫یوناني جدید و روسي كلمه )‪ (čai‬چاي وجود دارد كه برگرفته از لغت )‪ (cʻa‬از شطمال چطين اسطت‪ .‬در تبطت ایطن‬ ‫كلمه به همان شكل چيني باستاني آن یعني "جا یا ‪ "ja‬استفاده ميشود‪.‬‬

‫)‪Thymus Serpyllum L. var. Kotschyanus Boiss. (Labiatae‬‬ ‫کوشان شیرازی‬ ‫)‪Jōshan Shrz (Teh.); Zatt (Syr., Iraq); Seetere (Schl.); Djsh (Pers.‬‬ ‫این واریته از گياه تيموس در ایران و كردستان یافت ميشود‪ .‬برگهاي گرد‪ ،‬گوهاي و بيضوي تا نيزه ماننطد داشطته بطا‬ ‫رگبرگهاي برجسته در زیر برگ‪.‬‬ ‫این برگها معير بوده و شبيه برگ گياه ك‪ )Zataria multiflora Boiss.‬هستند‪ .‬پست )‪ (Post‬نام )‪ (zatar‬را‬ ‫براي تمام گياهان جنس ك‪ )Thymus Boiss.‬استفاده كرده‪ .‬از سوي دیگر بویسر ك‪ )Boissier‬نام زاتار را به گونه‬ ‫ك‪ )Origanum Maru L.‬نططام زاتططار فارسططي را بططه ك‪ )T. capitatus L.‬و ‪ Zaeteran‬را بططه گيططاه ك ‪T.‬‬ ‫‪ )decussates Boiss.‬نسبت داده‪ .‬اینگونه بنظر ميرسد كه ‪ Zatar‬و كوشان شيرازي داروهاي مشابه هسطتند كطه‬ ‫عير آویشن داشته و برگهاي آنها خاصيت ضدنفخ دارد‪.‬‬ ‫)‪Tilia rubra DC. (Tiliaceae‬‬ ‫برگ تیول‬ ‫‪Barg tiol (Teh.).‬‬ ‫گلهاي درخت ليموي شرقي یا نمدار در مكآنهاي دیگر بهعنوان یك دارو شناخته نشده است ولي بطا ایطن حطال‬ ‫احتمامً مانند سایر گياهان ایطن جطنس خاصطيت تسطكين دهنطدگي دارد‪ .‬گلهطاي درخطت نمطدار اروپطائي ‪(Tilia‬‬ ‫)‪ europaea‬براي زكام و ناراحتيهاي عصبي تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Trachydium Lehmanni Benth. (Umbelliferae‬‬ ‫شقاقي‬ ‫‪Shagg, Shekakul (Teh.); Chakha-khoul (Turk.); Chighaghole metri (Schl.).‬‬ ‫ریشه این گياه و سایر گياهان خانواده چتریان در افغانستان و ایران جمطع آوري شطده بطه عنطوان دارو بطه هنطد صطادر‬ ‫ميشود‪ .‬ریشه‪ ،‬شكل و اندازه یك هویج كوچك و كشيده را داشته كه سطر ظخطيم‬

‫حطدود ‪ 0/9‬سطانتي متطر قيطر‬

‫دارد‪ .‬داخل آن سفيد رنگ و نشاستهاي‪ ،‬ترد و شيرین مزه است‪ .‬بهعنوان مادهاي بسيار ارزشطمند كطه باعطث افطزای‬ ‫قدرت حافظه و بهبودي قدرت مغزي ميشود شناخته شده است‪ .‬این نام براي ریشههاي محطرك دیگطري نيطز بكطار‬ ‫ميرود كه زنان براي افزای‬

‫سالمت و فربهي خودشان مصرف ميكنند‪ .‬ریشههاي گونههاي ‪Eremodaucus ,‬‬

‫‪ Eryugium , Pastinaca , Caucalis‬در این شمار قرار دارند‪.‬‬ ‫)‪Trachylobium Hornemannianum Hayne (Leguminosae‬‬

‫سندلوس‬ ‫)‪Sandals (Ind. bazaars‬‬ ‫نوعي رزین است كه منشاء آن كشورهاي آفریقایي است و بهعنوان یك محصول قابل تجارت كطامالً شطناخته شطده‬ ‫است‪ .‬بهعنوان دارو در موارد زیادي استفاده ميشود از جمله به عنوان قابض‪ ،‬كرم ك‬

‫كضد انگل)‪ ،‬مدر و قائطدگي‬

‫آور‪ .‬و همچنين بصورت پماد روي سيح زخمها استفاده شده تا باعث بهبود سریع و از بين رفتن جاي زخم بشود‪.‬‬ ‫)‪Tribulus terrestris L. (Zygophyllaceae‬‬ ‫خارخسك‬ ‫‪Khr-khasak (Teh.); Hasach (Iraq); Chota gokhru (Hind.); Tribolia (modern Gr.).‬‬ ‫این گياه در بيابآنهاي شني شمال غربي هند یافت ميشود و ميوه آن براي فروش جمطع آوري ميشطود‪ .‬ایطن دارو‬ ‫توسط دیوسكوریدوس ‪ Dioscorides‬و پليني ‪ Pliny‬در كتاب خيي باوئر )‪ (Bower‬كر شده است‪ .‬ميوهها به‬ ‫اندازا لوبياي كوچك هستند كه از ‪ 9‬سلول كبخ ) تشكيل شده اند‪ .‬هر بخ‬ ‫خار محكم است‪ .‬دانهها روغني بوده و محصور در بخ‬

‫یا سلول حالت مثلثطي دارد و داراي ‪1‬‬

‫سخت و سنگي سطلول هسطتند‪ .‬ميوههطا ادرار آور هسطتند و‬

‫گفته ميشود براي درمان سنگ مثانه مفيد هستند‪ .‬روغن این دانطهها بطهعنوان درمطان بطراي رماتيسطم اسطتفاده شطده و‬ ‫تحت نام )‪ (Dulm-ul-hasak‬و روغن خارخاسك شناخته ميشطوند‪ .‬خارهطاي كوچطك ایطن گيطاه بطراي درمطان‬ ‫سوزاك تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Trifolium alexandrinum L. (Leguminosae‬‬ ‫برسیم‬ ‫‪Barsim (Iraq).‬‬ ‫این گياه بهعنوان علوفه و كود سبز به خوبي شناخته شده است‪ .‬آزمایشات نشان داده كه ميتطوان ایطن گيطاه را بيطور‬ ‫ميلوبي بهعنوان یك محصول زمستاني كشت داد‪ .‬دانههاي این گياه قهوهاي مایل به زرد هستند كطه شطكل بيضطي و‬ ‫سيحي صاف دارند‪ .‬طول آنها نيز حدود ‪ 0‬ميلي متر است‪.‬‬ ‫)‪Trifolium repens L. (Leguminosae‬‬ ‫تخم شبدر‬ ‫‪Tukhm-i-shabdar (Teh.); Shaftal (Punj., Bal.); Nafal, Nifil (Iraq).‬‬ ‫شبدر یا سه پره ارتفاعات در شمال هند رشد ميكند و گاهي ميتوان آنرا در ارتفاع ‪ 9000‬متطري ارتفاعطات هيماليطا‬ ‫یافت‪ .‬دانههاي آن بيضي شكل به رنگ قهوهاي یا سبز بوده و براي بهبودي جوشهاي چركي استفاده ميشوند‪.‬‬

‫)‪Trigonella Foenum- graecum L. (Leguminosae‬‬ ‫تخم شنبلیله‬ ‫‪Tukhm-i-shamballah (Teh., Ham.); Hulbah (Iraq).‬‬ ‫‪Shamballah (Teh.); Methi (Hind., Bom.).‬‬ ‫شنبليله گياهي است كه در هم نقاط جهان بهعنوان یك سبزي معير خوراكي كشت ميشطود‪ .‬در مصطر و افغانسطتان‬ ‫بهعنوان غذا و همچنين خوراك دام كاربرد دارد‪ .‬برگهاي این گياه گاهي اوقات در ادویه كاري اسطتفاده ميشطوند‪.‬‬ ‫دانهها كه لعاب دار هستند از زمان قدیم خواص دارویي آنها شناخته شطده بطود و بطه عنطوان تقویطت معطده اسطتفاده‬ ‫ميشدند‪ .‬دمنوش آن براي خونروش زیاد دوران قاعدگي تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Triticum vulgare Vill. (Gramineae‬‬ ‫گندم سفید‬ ‫‪Gandum-i-safd, Gandum-b (Teh.); Kanim (Kurd.); Gehun (Hind.); Godumai‬‬ ‫‪(Tam.).‬‬ ‫گندم یكي از محصومت اصلي زمستاني است كه در سراسر كشور كشت ميشود‪ .‬هطردوت ك‪ )Herodotus‬گنطدم‬ ‫را بهعنوان غذاي اصلي پارسيان در زمان كمبوجيه نام برده‪ .‬پزشكان امروزي ایطران از نشاسطت گنطدم بصطورت پطودر‬ ‫شده بهعنوان مرهمي براي كاه‬

‫درد ناشي از سوختگي و التهاب استفاده ميكنند‪.‬‬

‫گست ك‪ )Guest‬گندم را به عنوان مهم ترین محصول كشت شده در زمستان نام برده كه بعد از آن جو قرار دارد‪.‬‬ ‫تعداد زیادي گونه بومي از گندم وجود دارد ضمن اینكه صدها واریت محلي را نيز ميتوان مشطاهده كطرد‪ .‬گنطدم بطه‬ ‫صورت كشت آبي در زمينهاي قسمت پایين دست عراق كه اطراف رودخانه هسطتند بيطور وسطيعي كشطت ميشطود‬ ‫همچنين در وسعت بيشتر در زمينهاي بامدست به صورت دیم كاشته ميشوند‪ .‬این محصول در درههاي كردستان تا‬ ‫ارتفاع ‪ 0000‬متر نيز كشت ميشود‪ .‬دانه گندم به ميزان قابل توجهي از عراق به كشورهاي دیگر صطادر ميشطود كطه‬ ‫نشان از ميزان توليد بي‬

‫از مصرف داخلي این محصول است‪ .‬سابقاً این محصول را بطا خطاك و ناخالصطيهاي دیگطر‬

‫مخلوط ميكردند كه تحت نام گندم «پارسي» معروف شد و در بازارهاي جهاني قيمت بسيار پایيني براي آن منظطور‬ ‫كردند‪ .‬در سالهاي اخير‪ ،‬بهبود قابل توجهي در كيفيت و تميزي گندم صادراتي عراق مشاهده شده و اميد اسطت نطام‬ ‫مناسبتري براي گندم عراقي گذاشته شود‪ .‬بر این اساس‪ ،‬قانوني نهایي شده كه كشاورزان را تشویق به كشت یكطي‬ ‫از گندمهاي پنجاب به نام )‪ (Ajbah‬ميكند‪ .‬این گندم توسط وزارت كشاورزي آزمای‬ ‫برتر از سایر گونههاي محلي و وارداتي شناخته شده است‪.‬‬

‫شده و بهعنوان محصول‬

‫گندم نان )‪ (T. vulgare Vill.‬تنها گونه گندمي است كه در زمينهاي آبيطاري شطده قسطمت پطایين دسطت عطراق‬ ‫كشت ميشود‪ .‬در بعضي از سالها این محصول صدم شدیدي از بيماري زنگ گندم دیده كه باعطث كطاه‬

‫شطدید‬

‫محصول گردیده است‪ .‬درحقيقت این عامل براي محبوبيت زیاد گندم تازه معرفطي شطده ‪ Ajbah‬ميباشطد كطه در‬ ‫برابر این آفت گياهي كزنگ) بسيار مقاوم است‪ .‬مقداري از محصول گندم نان نيز از زمينهاي آبياري شطده و یطا دیطم‬ ‫در شمال در منيقهاي به نام هينته قندهاري ‪ Hintah Qandahari‬بدست ميآید‪.‬‬ ‫بيشتر محصول دیم منيقه شمال از گون گندم ماكاروني یا ك‪ )T. durum Desf.‬است‪ .‬این گونه از گندم‪ ،‬عملكرد‬ ‫خوبي داشته به خشكي مقاوم بوده و همچنين در برابر زنگ گندم نيز مقاومت دارد‪ .‬دانطه ایطن نطوع گنطدم بزرگتطر و‬ ‫سخت تر از گندم نان است‪ .‬با این حال نان پخته شطده از آن كيفيطت خطوبي نطدارد و بيشطتر بصطورت بلغطور خطورده‬ ‫ميشود كه نوعي غذاي محلي است‪.‬‬ ‫گندم خراسان ك‪ )T.orientale‬و گندم لهستان ك‪ )T. polonicum‬هردو دانههاي بلند و سخت دارند و به نام سين‬ ‫الجمال ك‪ )Sinn-aj-jamal‬یا سين الفيل ك‪ )Sinn-al-fl‬معروف هستند‪.‬‬ ‫گندم پا كوتاه ك‪ )T. compactum‬یك یا دو گونه وحشي از این گياه و علف ك‪ )Aegilops‬كه اكنون زیر گونطه‬ ‫این جنس شناخته ميشود به عنوان گونههاي عراقي شناخته ميشوند‪ .‬براي همين كر شده كه گندم ك) گونهاي اوليه‬ ‫از تپه ماهورهاي منيقه جبل سينجر منشاء گرفته باشد‪.‬‬ ‫در مزرع آموزشي كشاورزي رستم در هينداي كه نزدیك بغداد است نمونههاي مختلفي از گندم وجود دارد كه در‬ ‫زیر كر شده اند‬ ‫منشاء آن فرات و بهعنوان گندم سياه شناخته ميشود‪(a) T.vulgare durum libicum .‬‬ ‫منشاء آن پنجاب است‪(b) T. vulgare erytholenca .‬‬ ‫منشاء آن استراليا است‪C) T. vulgare agbidum .‬‬ ‫منشاء آن پوسا )‪ (Pusa‬در هند است‪(d) T. vulgare lencospermum .‬‬ ‫منشاء آن پنجاب در هند است‪(e) T. vulgare turcicum. (Ajibak) .‬‬ ‫منشاء آن استراليا است و بهعنوان گندم كالرنتون شناخته ميشود‪(f) T. vulgare albidum .‬‬ ‫در طي حفاري در كي‬

‫و جمدت نصر )‪ (Jemdat Nasr‬كه توسط موزا دانشگاه آكسفورد انجام شده نمونههایي‬

‫از گندم و جو درون ظروف سفالي یافت شده كه متعلق به سه هزار سال قبل از ميالد مسيح ميباشد‪ .‬این دانهها برشته‬ ‫شدند و همين امر به حفظ آنها در طي این سالها كمك كرده ولي باعث شده كه تشطخيص گونط گيطاهي گنطدم را‬ ‫مشكل شود‪ .‬خالص این مبحث توسط هنري فيلد )‪ (Henry Field‬درمقال كگندم و جوي باستاني در كطي ‪ ،‬بطين‬ ‫النهرین) )‪ (Ancient wheat and barley fron kish Mesopotamia‬چاپ شده است‪.‬‬

‫براي ميالع بيشتر خوانندگان ميتوانند از مقامت نيكومي واویلو )‪ (Nikolai vavilov‬انستيتوي صنعتي گيطاهي‬ ‫در لنينگراد‪ ،‬اتحاد جماهير شوروي استفاده كنند‪.‬‬ ‫)‪Tulipa Montana Lindl. (Liliaceae‬‬ ‫الله‬ ‫‪Fraiyōnah (Iraq); Lla (Afg.); Govarikh, Wodak (Bal.).‬‬ ‫پياز این مله كه در ایران‪ ،‬افغانستان و بلوچستان یافت ميشود قهوهاي با پوسطتههاي مسطي اسطت‪ .‬ایطن پيازهطا در بطازار‬ ‫موصل بهعنوان محصول خوراكي بفروش ميرسند‪ .‬در بلوچستان نيز این پيازها را ميخورند و برگهاي آن به عنطوان‬ ‫علوفه بزها در این منيقه كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Uncaria Gambier Roxb. (Rubiaceae‬‬ ‫کات گالبي‬ ‫‪Kt-i-gulb (Teh.); Chinai-katha (Bom.).‬‬ ‫نمونهاي كه جمع آوري شده كاد كم رنگ بوده كه منبع آن سنگاپور ميباشد‪ .‬به شكل مكعب كه هر ضلع آن یك‬ ‫اینچ است و از برگها و ساقه گياهي كه در ایامت مامیي كمالزي و سنگاپور كنوني م) رشد ميكند بدست مطيآیطد‪.‬‬ ‫این دارو بسيار قابض است زیرا هم حاوي كاتچين )‪ (Catechin‬و هم تانين )‪ (Tannin‬ميباشد‪ .‬در تهطران بطراي‬ ‫درمان سرفه كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Veratrum album L. (Liliaceae‬‬ ‫کندش‬ ‫‪Kundush (Ham., Teh.); Kondochi (Schl.).‬‬ ‫گياهي است كه بومي اروپا‪ ،‬آسياي مركزي و ژاپطن ميباشطد‪ .‬ریشط ایطن گيطاه بطهعنوان یطك دارو توسطط بقطراط و‬ ‫جالينوس نام برده شده است‪ .‬ریزومهاي قهوهاي تيره رنگ بطوده كطه قسطمت داخلطي آنهطا سطفيد اسطت‪ ،‬بطه شطكل‬ ‫اسطتوانهاي یطا تططا حطدودي مخروطططي هسطتند و حططدود ‪ 0/9‬سطانتي متططر قيطر آنهاسططت‪ .‬همچنطين اثططر تعطداد زیططادي‬ ‫ریشهچههاي شكسته بطر روي آن قابطل روئيطت اسطت‪ .‬ایطن ریزومهطا حطاوي یطك آلكالوئيطد سطمي بطه نطام جطروین‬ ‫)‪ (Jervine‬ميباشند‪ .‬این ریشه بهعنوان سم در ایران شناخته شده و تنها استفاده آنها بر روي سطيح خطارجي بطدن‬ ‫است‪ .‬خمير شده آن بهعنوان درماني براي سردرد یا دردهاي عصبي صورت كاربرد دارد‪ .‬همچنطين بطهعنوان داروي‬ ‫براي درمان آب ریزش بيني استفاده ميشود‪.‬‬

‫)‪Verbascum Thapsus L. (Scrophulariaceae‬‬ ‫مازریون‬ ‫‪Mzaryn (Teh.); Mahi zahraj, Bon tamaku (Ar.); Gidar tamaku (Hind.).‬‬ ‫منيقه رشد مازریون از نواحي معتدل غربي هيماليا تا بریتانيا را شامل ميشود‪ .‬دارو متشكل از ساقههاي شكسته شده و‬ ‫برگهاي ضخيم و كركدار گياه است‪.‬‬ ‫اثر تخدیري این دارو بر روي ماهيها در ميان اعراب و ایرانيان كامالً شناخته شده است و اسم عربي ماهي زهرج نيز‬ ‫به معني سم ماهي است‪ .‬پزشكان مسلمان این دارو را براي درمان نقرس و رماتيسم معمومً بصورت مخلطوط بطا یطك‬ ‫داروي ملين تجویز ميكند‪ .‬در كل اروپا‪ ،‬مازریون را بهعنوان گيطاهي كطه باعطث بيمطاري ریطوي در گاوهطا ميشطود‬ ‫ميشناسند و به همين دليل نام )‪ (Cow’s lungwort‬به آن اتالق ميشود‪.‬‬ ‫)‪Vetiveria zizanioides Stapf (Andropogon muricatus Retz) (Gramineae‬‬ ‫برمیكا‬ ‫‪Barmakiy, Bikh-i-wala (Pers.); Khas khas (Hind.); Izkhir-i-Jami (Ar.); Vetiver‬‬ ‫)‪(Tam.‬‬ ‫كاربرد این ریشههاي سيمي شكل و معير براي مقاصد پزشكي و همچنين در عيرسازي در هند سابق طومني دارد‪.‬‬ ‫این ریشهها زماني كه مرطوب ميشوند بوي دلپذیري دارند بهمين دليل آنها را بصورت حصير یا پادري ميبافند و‬ ‫آنها را به خصوص در فصول گرم براي پوشاندن درها و پنجرهها یا به عنوان زیطر انطداز اسطتفاده ميكننطد‪ .‬لطذا ایطن‬ ‫خانهها هم خنك تر مانده و هم فضائي معير ميیابد‪.‬‬ ‫ضماد حاصل از این ریشهها بهعنوان داروئي براي كاه‬

‫دماي بدن استفاده ميشطود‪ .‬همچنطين بطراي فطراهم كطردن‬

‫حمامي خوش بو و خنك‪ ،‬قرار دادن چند ریشه شكسته در آب بسطيار مفيطد اسطت‪ .‬از ایطن ریشطهها روغطن معيطري‬ ‫استخراج ميشود كه قيمت بسيار بامیي دارد‪.‬‬ ‫)‪Vicia Faba L. (Leguminosae‬‬ ‫باقله‬ ‫‪Bghqal (Iraq); Banklent (Bal.); Bakla (Hind.); Baqilla, Baqlah (Turk.); Paglah‬‬ ‫‪(Kurd.).‬‬ ‫نوعي از حبوبات كه بومي ایران بوده و درحال حاضر بيور جهاني كشت ميشطود‪ .‬ایطن گيطاه سطبزي كطامالً شطناخته‬ ‫شدهاي بوده و غذائي بسيار عالي براي اسبها به شمار ميرونطد‪ .‬گفتطه شطده ك‪ )shoots‬ایطن گيطاه بطراي بازگردانطدن‬ ‫هشياري ميخواران موثر است‪.‬‬

‫دانهها مستييلي و حدود ‪ 01‬در ‪ 48‬ميلي متر هستند‪ .‬گونههاي كوچكتري نيز وجود دارد كه اندازا آن ‪ 8‬در ‪ 9‬ميلطي‬ ‫متر‪ ،‬به رنگ قهوهاي و با یك فرورفتگي یا ناف سفيدرنگ‪ .‬این دانهها در مقادیر زیاد بطه مصطر صطادر شطده و بطراي‬ ‫تغذیه اسبها استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Vigna Catjang walp. (Leguminosae‬‬ ‫لوبیا‬ ‫‪Lubia (Iraq); Mak (Bal.); Chowli (Hind.); Barbati (Beng.).‬‬ ‫لوبيا به عنوان كشت آبي تابستانه زراعت شده و بيشتر در زمينهاي مرطوب حاشيه رودخانه در تابستان یا پطائيز كاشطته‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫غالف سبز این لوبيا پخته شده و به عنوان سبزیجات خورده ميشود و دانهها نيطز بطه عنطوان ‪ .pulse‬دانطهها بطا شطكل‬ ‫مستييلي شان شناخته شده اند‪ .‬اندازا آنها ‪ 40‬در ‪ 7‬ميلي متر بوده بطه رنطگ سطفيد بطا فرورفتگطي یطا نطافي بطه رنطگ‬ ‫قهوهاي یا سطياه در یطك ططرف آن‪ .‬گونط چشطم سطياه در ایتاليطا تحطت نطام ك‪ )Faggiuola del occhio‬شطناخته‬ ‫ميشود‪.‬‬ ‫)‪Viola sp (Violaceae‬‬ ‫گل بنفشه‬ ‫‪Gul-i-banafshah (Teh.).‬‬ ‫گل بنفشطه در ایطران و پنجطاب بطهعنوان دارویطي بطاارزش‪ ،‬شطناخته ميشطود‪ .‬گفتطه شطده گونطه بنفشطه شطيرین ‪(V.‬‬ ‫)‪ odorata‬به عنوان دارو استفاده شده و بصورت تجاري خرید و فروش ميشود با این حال از آنجا كه این گلهطا‬ ‫اغلب شكسته و همراه با ساقه و برگ ميباشند‪ ،‬تشخيص گونه گياهي مشكل ميباشد‪ .‬دارویي قابض‪ ،‬آرام بخط‬

‫و‬

‫معرق است و مخلوط آن با شكر و آب ليمو بهعنوان دم نوش ضدتب و ضدسردرد كاربرد دارد‪.‬‬ ‫مخلطوط بطا ك‪ ،)Cordia myxa L.‬ك‪ ،)Nymphaea alba L.‬ك‪،)Echium amoenum Fisch. & Mey.‬‬ ‫ك‪ )Zizyphus vulgaris L.‬همچنين آب ليمو و شكر‪ ،‬بنفشه به عنوان دم نوشي براي سردرد و تب كبه جز مامریا)‬ ‫همچنين براي نرم كردن صورت پي‬

‫از بند زدن ك‪ )purgation‬استفاده ميشود‪.‬‬

‫)‪Vitis vinifera L. (Vitaceae‬‬ ‫کشمش عناب‬ ‫‪ʻInab (Iraq); Angur, Drakh (Hind.).‬‬ ‫‪Kishmish, Munakha (Pers.).‬‬ ‫در دیگر نمونهها با نامهاي كشم سبز‪ ،‬كشم عسگري و كشم‬

‫دوغ نيز ثبت شده‪.‬‬

‫انگور در سانسكریت ‪ Draksha‬ناميده شده و توسطط سوسطروتا ‪ Susruta‬و چاراكطا ‪ Charaka‬نطام بطرده شطده‬ ‫است‪ .‬انگور در حالت خشك شده به خاطر خاصيت تسكين دهنده‪ ،‬ملين و خنك كنندگي اش در پزشطكي كطاربرد‬ ‫دارد‪ .‬كشمشي كه در هند یافت ميشود از انواعي است كه در ایران و كابل بدسطت مطيآیطد‪ .‬بعضطي گونطهها بسطيار‬ ‫بزرگ بوده‪ ،‬سبز كم رنگ مایل به زرد هستند و انگول دراخ )‪ (Angul Drakh‬ناميده ميشطوند‪ .‬گونطههاي سطياه‬ ‫كشم‬

‫به نام كامدراخ )‪ (Kala Drakh‬كه این نوع هم از ایران و كابل ميآید در پزشكي استفاده ميشود‪ .‬ضمنا‬

‫گونهاي كه از لحاظ كيفيت پائين تر است به نام موناخا )‪ (Munakha‬شبيه به كشمشي است كه بصورت پودینطگ‬ ‫در انگلستان به فروش مطيرسطد‪ .‬پاسطتيك )‪ (Pasteek‬نطوعي شطيریني اسطت كطه از كشطم‬

‫و گطردو در دیطاربكر‬

‫)‪ (Diarbakr‬و كردستان تهيه ميشود‪ .‬سوجوش )‪ (Soo’juch‬شيریني دیگري اسطت كطه از كشطم‬

‫و بطادام در‬

‫كردستان درست ميشود و بهعنوان ميوه در فصل زمستان صرف ميشود‪.‬‬ ‫)‪Withania somnifera Dunal (Solanaceae‬‬ ‫بوزیدان‬ ‫‪Bzdn (Teh., Ham.); Asgandh (Hind., Guz.); Sekran (Syr.); Hajarat el dib‬‬ ‫‪” (Ar.).‬درخت گرگ “‬ ‫درختچه بدون خار با برگهاي بيضوي شكل و كركدار است كه در جنوب اروپا‪ ،‬سوریه‪ ،‬عربستان هند و آفریقا یافت‬ ‫ميشود‪ .‬ریشههاي بلند‪ ،‬مخروطي به رنگ قهوهاي روشن دارد ظخيم و فربه بوده و داخل آن سفيد رنگ و نرم است‬ ‫با تركهاي باریك و خراش مانند كه حالت لعابدار با طعمي تا حدودي تلخ دارد‪ .‬با توجه به طبيعت خاص این گياه‬ ‫و نام گونهاي كه گياه شناسان براي این درختچه انتخاب كرده اند ك‪ Somnifera‬و ‪)hypnotica‬بنظر ميرسد كطه‬ ‫این گياه خاصيت مضر براي انسان داشته باشطد‪ .‬در همطدان ایطن ریشطهها سطمي قلمطداد ميشطوند و در بعضطي نقطاط‬ ‫عربستان نيز حيوانات را از چرا این گياه منع ميكنند‪ .‬با این حطال در بلوچسطتان از آن بطهعنوان خطوراك بطز اسطتفاده‬ ‫ميشود‪ .‬به گفته دوثي )‪ (Duthie‬این درختچه مقوي بوده و ریشههای‬

‫بهعنوان خوراك به اسطب داده ميشطوند‪.‬‬

‫اف‪ .‬بي‪ .‬پاور ك‪ )F.B. Powr‬و اي‪ .‬ا ‪ .‬سطالوي ك‪ )A.H. salwy‬ك‪ )4341‬شطواهدي مبنطي بطر وجطود آلكالوئيطد و‬ ‫دیگر مواد با قابليت كریستاله شدن در این ریشطهها پيطدا كردنطد‪ .‬بطا ایطن حطال هطيچ گونطه مطدركي دال بطر وجطود‬ ‫آلكالوئيد ميدریاتيك ‪ Mydriatic alkakoid‬در این ریشه بدست نيامد‪ .‬همچنين تستهاي فيزیولوژیكي موفطق بطه‬ ‫تأیيد خواص آرام بخشي و خواب آوري این ریشه نشد‪.‬‬ ‫)‪Zanthoxylum Rhetsa DC. (Rutaceae‬‬ ‫دهن باز دهن بسته‬

‫‪Dahan-bastah, Dahan bastah-bz (Teh.); Fagara Avicennae‬‬ ‫ميوههاي این درخت بيضي یا تقریبا كروي هستند كه داراي رنگ قهوهاي روشن مایل به قرمز بوده چركهاي ریزي‬ ‫دارند‪ .‬ميوه زماني كه رسيد‪ ،‬باز شده و یك دان سياه رنگ و درخشان درون آن نمایان ميشود‪ .‬ایطن حالطت شطكوفا‬ ‫شدن ميوه باعث شده در ایران به نام «كباب دهان گشوده» نيز معروف شود‪ .‬طعم آن در ابتدا بسيار دلپذیر است مانند‬ ‫ليمو‪ ،‬اما بعد از مدتي تند ميشود و حالتي مشابه گياهان ‪ Pyrethrum‬در كام ایجاد ميكنند‪ .‬ميوهها حاوي روغنطي‬ ‫فرار و رزین هستند كه بصورت تونيك براي درمان تب‪ ،‬سوءهاضمه و وبا استفاده ميشود‪ .‬همچنين براي رفع التهاب‬ ‫مثانه درهنگام سوزاك تجویز ميشوند‪.‬‬ ‫)‪Zataria multiflora Boiss. (Labiatae‬‬ ‫آب شم‬ ‫‪Ab-i-sham, Afsin, Marzanpsh, Zatar (Teh.); Sa’atar (Ind. bazaars); Izgun, Isghand‬‬ ‫‪(Bal.).‬‬ ‫این گياه كوچك در تپههاي مسقط در عمان همچنين در ایران و بلوچستان یافت ميشود‪ .‬این گون گياهي كه بسيار‬ ‫نزدیك به گونه ‪ Z. vracteota‬است لذا گاهي هر دو را تحت همين نام ميشناسند‪ .‬مرزنپي‬

‫نطامي اسطت كطه در‬

‫بازار تهران براي این گياه و همچنين به گياه مشابه دیگري كبطه ‪ Stachys lavandulaefolia‬نگطاه كنيطد) اتطالق‬ ‫ميشود‪ .‬برگهاي كوچك‪ ،‬ضخيم‪ ،‬گرد و برجستگي دار این گياه بو و عير تيمول را داشته و خاصيت بادشكن مشابه‬ ‫نعناع و آویشن دارد‪ .‬كه بهعنوان یك ضد نفخ استفاده ميشود‪ .‬دمنوش آن بهعنوان دارویي بطراي تسطكين دردهطاي‬ ‫زودرس زایمان یا درد شكستگي استخوان تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Zizyphora tenuior L. (Labiatae‬‬ ‫کاکوتي‬ ‫‪Kkt (Teh.); Kahkuti (Bal.); Mishk-i-taramashia (Ind. bazaars).‬‬ ‫گياه كوچكي از خانواده نعنا با گلهاي شيپوري كشيده كه در ایران‪ ،‬بلوچستان و افغانستان یافت ميشوند‪ .‬بطه گفتطه‬ ‫آتچيسون این گياه بهخاطر عير قوي نعناع و آویشن خود بسطيار در ططب اسطتفاده ميشطود‪ .‬در بلوچسطتان ایطن گيطاه‬ ‫بهعنوان یك داروي ضدتب تجویز ميشود همچنين بذرهاي آن را به صورت پودر درآورده‪ ،‬در دوغ حل ميكننطد‬ ‫و در درمان اسهال خوني از آن استفاده ميكنند‪ .‬در تهران شاخ و برگ این گياه بهعنوان داروي براي تقویت معده و‬ ‫قلب كاربرد دارد‪.‬‬ ‫)‪Zizyphus vulgaris L. (Rhamnaceae‬‬

‫عناب‪ /‬برگ عناب‬ ‫‪ʻUnnb, Barg-i-unnb (Teh.); ʻUnnb (Iraq); Ber (hind.).‬‬ ‫عناب در شكل بومي به صورت یك درختچه ميباشد با این حال به ندرت در تپههاي بادغيس واقع در شرق كشمير‬ ‫بصورت درخت نيز دیده ميشود‪ .‬این گياه در تمام باغها كشت شده و ميوا آن بيشتر در طي سطفر خطورده ميشطود‪.‬‬ ‫آتچيستون اعتقاد دارد كه این ممكن است دليلي براي گسترش درخت در سراسر آسيا در امتطداد راههطاي كطارواني‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫ميوههاي این گياه كه شيرین و مفيد هستند براي پخت نوعي شيریني نيز استفاده ميشوند‪ .‬عناب ميوهاي وارداتطي بطه‬ ‫هند محسوب ميشود و از آن بهعنوان یك آرام‬

‫بخ‬

‫مورد استفاده قرار ميگيرد‪ .‬همچنين این محصول از خليج‬

‫فارس به چين وارد شده و در آنجا این ميوه در اشكال مختلف مصارف مختلفي داشته و یكي از ميوههاي مهم چطين‬ ‫بشمار ميرود‪ .‬برگ درخت عناب به همراه كاد هندي ك‪ catechu‬نوعي صمغ حاصل از درخت آكاسيا) بطه عنطوان‬ ‫قابض خورده شده و یا بصورت ضماد براي بهبودي جوش و كورك تجویز ميشود‪.‬‬

‫داروها با منشاء معدني‬ ‫‪Alum‬‬ ‫زاج سفید‬ ‫;)‪Zj-u-safd (Teh.); Sheb (Bagh., Iraq); Spati-kari (Sans.); Zamchi (Turk.‬‬ ‫‪Phitkari, Phataki (Hind.).‬‬ ‫بلورهاي سولفات آلومينيوم با طعم شيرین وگس‪ .‬این ماده را براي موارد گوناگوني از جمله جلوگيري از خونریزي‪،‬‬ ‫ته نشين كردن گل و مي آب و همچنين در صنعت دباغي مصرف ميكنند‪ .‬همچنين بهعنوان یك عامل سفيد كننده‬ ‫كاربرد دارد‪ .‬این ماده بصورت تجاري از شرق تركستان كمناطق ‪ Aksu‬و ‪ )Kuchar‬فراهم ميشود‪.‬‬ ‫‪Antimonium sulphate‬‬ ‫کل‪ /‬سرمه‬ ‫‪Kuhl or Surmah (Pers.); Arjan, Surma-ka-pathar (Hind.).‬‬ ‫سرمه یا پودر آنتيموان سياه در سراسر شرق بهعنوان مادهاي براي سياه كردن پلك چشم استفاده ميشود‪ .‬درحقيقطت‬ ‫سرمه در ابتدا بهعنوان دارویي براي درمان بيماریهاي چشم توسط طبيبطان تجطویز مطيشطد ولطي هطم اكنطون بطهعنوان‬ ‫مادهاي آرایشي براي بانوان شناخته شده است‪ .‬دودا چراغ گطاهي اوقطات بطهعنوان محصطول جانشطين سطرمه معطدني‬ ‫فروخته ميشود‪.‬‬ ‫‪Armenian earth‬‬ ‫گِل ارمني‬ ‫‪Gil-i-arman (Pers., Hind.); Hajr-el-armeni (Ar.).‬‬ ‫گل ارمني شامل اكسيدآهن مخلوط با كربنات كلسيم ميباشد‪ .‬گل ارمني به رنگ قرمز و براق است و شطامل ميطزان‬ ‫كمي آهك ميباشد اما نوع روشن تر آن‪ ،‬حاوي مقدار كمتري اكسيدآهن ميباشد و به شطدت بطا اسطيدها واكطن‬ ‫نشان مي دهد‪ .‬گل ارمني‪ ،‬به صورت مخلوط با چوب صندل قرمز و یا به تنهایي به روي صورت و بطدن ماليطده شطده‬ ‫كه گفته ميشود براي درمان جوشها و زخمها مناسب است‪ .‬گتل ارمني یكي از مواد معدني است كه زنان در هنگام‬ ‫بارداري ميخورند‪.‬‬ ‫در افغانستان به عادت خاك خواري چنان متداول است كه از اصيالح «گتل خوار» براي اینگونه افراد كه خاك رس‬ ‫یا گل سفيد ميخورند‪ ،‬استفاده ميشود‪.‬‬ ‫‪Arsenic trisulphide‬‬

‫زرنیخ‬ ‫‪Zarnkh, Zrnichk-i-dandan (Teh.); Zrnikh-zard (isf.); Hartal (Hind.); Haritala‬‬ ‫‪(Sans.).‬‬ ‫زرنيخ مادهایست كه از كوههاي هایانا در هند‪ ،‬ایران و چين بدست ميآید‪ .‬این ماده بصورت توده یطا رگطههاي زرد‬ ‫طالیي كریستالي كه برخي اوقات مخلوط با رگههاي فلزي خاكسطتري و یطا سطياه دیطده ميشطود‪ .‬زرنطيخ بطه عنطوان‬ ‫مادهاي براي تقویت عمومي بدن و همچنين تقویت اعصاب استفاده ميشود‪ .‬مخلوط آن با آهك بهعنوان یك مطادا‬ ‫موبر كاربرد دارد‪.‬‬ ‫‪Calcium sulphate‬‬ ‫گچ کاشان‬ ‫;)‪Gach-i-kshn (Teh.); Guetcha (Schl.); Gil-i-dschar (Achundow, Ph. Pers.‬‬ ‫‪Sanjirahut (Sans.); Sufid pathar (Hind.).‬‬ ‫سنگ گچ مادا معدني سفيد كریستاله و شطفاف اسطت كطه تاحطدودي قابليطت حطل شطدن در آب را دارد‪ .‬بعضطي از‬ ‫نمونههاي بازار داراي ناخالصي هستند‪ .‬براي توقف خونریزي از بيني‪ ،‬پودر گطچ را در آب حطل ميكننطد و بطر روي‬ ‫پيشاني ميمانند‪.‬‬ ‫‪Copper oxide‬‬ ‫السرخ‬ ‫‪Lsurkh (Teh., Isf.).‬‬ ‫مسرخ‪ ،‬اكسيد مس است به رنگ خاكستري و یا سياه فلزي است و ميتوان كریستالهاي فلزي را شكسته را در سيح‬ ‫آن دید‪ .‬گفته شده كه با قرار دادن مسرخ كاكسيد مس) بر روي سيح سوختگيها و كبودیهاي ناحيطه شطكم باعطث‬ ‫بهبودي آنها ميشود‪ .‬همچنين براي بهبودي تورم چشمي توصيه شده‪.‬‬ ‫مسرخ همچنين بهعنوان فرمي از سرمه در نظر گرفته شده كه خانمها براي چشم و ابرو از آن استفاده ميكنند كه نطه‬ ‫تنها باعث زیبایي چشم و ابرو ميشود بلكه به صاف و نرم شدن سيح پوست نيز كمك ميكند‪.‬‬ ‫‪Edible clay‬‬ ‫گل سرشور‬ ‫)‪Gil-i-sarshr (Teh., Afg.‬‬

‫گل سرشور نامي است كه آتچيسون به رس خوردني )‪ (edible clay‬افغانستان اتالق كطرد‪ .‬ایطن نطام بطراي خطاك‬ ‫رسي كه استفادا خانگي دارد در نظر گرفته شده‪ .‬در ایران‪ ،‬زنان از این نوع گل رس بطراي شستشطوي موهطاي خطود‬ ‫استفاده ميكنند‪ .‬دو نمونه از این ماده از تهران فراهم شده كه براي تميزي مو و صورت كاربرد دارند‪.‬‬ ‫‪Lead carbonate‬‬ ‫سفیدآب شیخ‬ ‫‪Safd b-i-shaikh (Teh.); Isfedaj (Ar.); Sufeda (Hind.).‬‬ ‫پودري سفيد‪ ،‬نرم و سنگين است كه همراه با كربنات سرب در ساخت نوعي پماد استفاده ميشود‪ .‬این پماد بهعنوان‬ ‫یك مسكن استفاده ميشود‪.‬‬ ‫‪Lead oxide‬‬ ‫موردا سنگ نقرئي‬ ‫‪Murd sang-i-nugra’I, Murd sang-i-tal’, Murda sang‬‬ ‫ظاهر آن شبيه فلز وب شده كه سيح بيروني آن به رنگ قهوهاي مایل به خاكستري و یا صورتي اسطت‪ .‬احتمطامً در‬ ‫اثر وب ناقص سرب بدست آماده و یك مونوكسيد سرب خالص محسوب نميشود‪.‬‬ ‫‪Potassium nitrate‬‬ ‫شورۃ قلم‬ ‫‪Shrah-i-qalam (Teh.); Shorah (Hind.).‬‬ ‫در مقياس وسيعي از زمينهاي شوره زار پنجاب و بيهار )‪ (Bihar‬استخراج ميشطود‪ .‬نيتطرات پتاسطيم خطام بطه شطكل‬ ‫بلورهاي كوچك خاك آلود كه مخلوط با مقدار زیادي نمك طعام است بدست ميآید‪ .‬سوره قلم نيتطرات پتاسطيم‬ ‫خالص است كه به رنگ سفيد‪ ،‬كریستاله و منشوري شكل شبيه قلم است‪ .‬این ماده براي درمطان مشطكالت ادراري و‬ ‫سوزاك تجویز ميشود‪.‬‬ ‫‪Russian clay‬‬ ‫گل داغستان‬ ‫‪Gil-i-dghistn (Isf., Teh.).‬‬ ‫خاك رسي است به رنگ سفيد مایل به خاكستري كه از تركيبي از سيليس و آلومينيوم تشطكيل شطده اسطت‪ .‬بشطكل‬ ‫كلوخههاي سنگيني با سيح صابوني هستند و به زبان ميچسبند‪ .‬این خطاك رس از داغسطتان در شطمال شطرق قفقطاز‬

‫بدست ميآید و همراه با داروهاي دیگر بصورت خارجي بر روي بخشهاي عفوني بطدن اسطتفاده ميشطود‪ .‬همچنطين‬ ‫بهعنوان یك تقویت كننده براي زنان باردار بصورت خوراكي تجویز ميشود و یا بطه گفتطه ك‪ )Schlimmer‬بطراي‬ ‫برآورده كردن ویار خانمها طي بارداري موثر است‪.‬‬ ‫)‪Shf- i- mamit (Teh.‬‬ ‫شاف مامیتا‬ ‫بشكل گلولههاي كوچكي از مواد معدني حدود ‪ 0.9‬تا ‪ 9.9‬سانتي متر هستند كه در یك انتها كشيده شده اند‪ .‬شطاف‬ ‫ماميتا متشكل شده از گچ كه در اسيد حل شده و مقداري خاك رس قرمز به آن اضافه شطده كطه غيرمحلطول اسطت‪.‬‬ ‫برپایه نام آن احتمام به صورت تنقيه یا اماله استفاده ميشود‪.‬‬ ‫‪Sigillated earth‬‬ ‫گل مخدوم‬ ‫‪Gil-i-makhdm (Teh.); Tukhm-makhtum (Punj.).‬‬ ‫گل مخدوم به دو شكل وجود دارد كه شامل ‪ Lemnian earth , Scaled clay‬است‪ .‬نمونههایي كطه از تهطران‬ ‫بدست آمد بشكل كيك گرد با رنگ قرمز روشطن خطاك رس كطه لكطههاي سطفيد در آن وجطود دارد و قيطر آن ‪0‬‬ ‫سانتي متر به ضخامت ‪ 4.9‬سانتي متر بود‪ .‬در سيح فوقاني آنها تو رفتگي وجود داشت كه به وسطيله مهطر كطردن بطه‬ ‫وجود آمده‪ .‬خاك رس آنها كطامالً نطرم بطوده ولطي حطاوي كربنطات كلسطيم نبطود‪ .‬درپزشطكي ایطن مطاده را بطا آب‬ ‫ميخيسانند و بر روي زخمهاي چركي بدن استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫نمونههاي بدست آمده از عراق بشكل تودههاي مدور از خاك رس سفيد بطه قيطر ‪ 9.0‬سطانتي متطر و ضطخامت ‪4.0‬‬ ‫سانتي متر بود‪ .‬هر كدام از این نمونهها در سيح فوقاني خود سه جاي مهر شدن داشته و در سيح زیري بطه صطورت‬ ‫راه راه بودند‪ .‬پودر خاك رس به عنوان یك خشك كن براي سيوح ك‪ )abraded‬كاربرد دارد‪.‬‬ ‫متون و منابع زیادي‬ ‫اند‪ .‬این ماده توسط دیطوژن حكطيم ك‪ 10‬سطال پطي‬

‫به وجود هر دو شكل گل مخطدوم اشطاره كطرده‬ ‫از مطيالد مسطيح)و جطالينوس ك پطي‬

‫از مطيالد مسطيح ‪)494-004‬‬

‫توصيف و توضيح داده شده و تا قرن ‪ 47‬در اروپا استفاده ميشده‪.‬‬ ‫ميلب جالبي در این رابيه توسط ك‪ )Pomet’s‬در كتاب ك‪ )Histoire des Druges 1694‬كر شده و شاید به‬ ‫روزترین ميلب در رابيه بطا ایطن موضطوع در كتطاب یطك درمطان معطروف از زمطان باسطتان كطه توسطط ك ‪C. J. S.‬‬ ‫‪ )Thompson 1914‬نوشته شده‪ ،‬آمده است‪.‬‬ ‫سایر خاك رسهایي كه خاصيت دارویي دارند و براي این مجموعه جمع آوري شده اند شامل‬

‫)‪ (Gil- i- berz‬گل برز‬

‫براي جلوگيري از تعرق استفاده ميشود‪.‬‬

‫)‪ (Gil- i- gazwin‬گل قزوین‬ ‫تركيبي است از خاك رسي كه توسط زنان باردار خورده ميشوند و گل ایباتوني كه پودر سيليسي است كه توسط‬ ‫نقاشان استفاده ميشود‪.‬‬ ‫‪(Gil- i- qubrasi):‬‬

‫خاك رس مصري‬

‫‪(Gil-i- igritus):‬‬

‫كرتين ارث )‪(Cretan earth‬‬

‫‪(Gil- i- khurasani):‬‬

‫گچ خوردني‪ /‬گل خراساني‬

‫‪ (Gil- i- misri‬كاركوتي یا ‪ Karkooti‬ك خاك كف رودخانه نيل در مصر‬ ‫)‪(Gil-i-Shamus‬بهعنوان مادهاي براي جلوگيري از استفراغ خوني كاربرد دارد خاك ساميان‬ ‫)‪(Gil- i- Zard‬خاك رس زرد كه از استانبول بدست ميآید گل زرد‬ ‫بدست ميآید و توسط زنان سند ‪Halla‬حالت صابوني دارد و از زمينهاي اطراف دریاچههایي در نزدیكي هام‬ ‫)‪ (Chunniah‬خورده ميشود آهك چيني )‪(Sind‬‬ ‫موضوع خوردن خاك رس عالوه بر وی گيهاي قومي خواص دارویي نيز دارد‪.‬‬ ‫تالش براي مقابله با این موضوع كخوردن خاك رس) را ميتوان در مقالهاي تحت نام ك زمين خواري و عادت زمين‬ ‫خورندگي در هند) )‪ (Earth- eating and earth eating habitin india‬مشاهده كرد‪.‬‬ ‫)‪Sodium carbonate (Crude‬‬ ‫نمك قلیاب‬ ‫‪Namak, Qalyb (Teh.).‬‬ ‫نمك قليایي سفيد كه بشكل كریستاله شده در سيح زمين یافت ميشود كه به آن ساج ماتي ك‪ )Sajji mayi‬گویند‬ ‫و یا از خاكستر گياهان دریایي تهيه ميشود‪ .‬تشكيل شده است از كربنات سطدیم‪ ،‬مقطدار زیطادي كلریطد و سطولفات‬ ‫سدیم و مواد غير محلول در آب‪.‬‬ ‫‪Sulphur‬‬ ‫گوگرد زرد‬ ‫‪Ggird-i-zard, Ggird-i-akhmar (Teh.); Gogut (Yark.); Gandhak (Hind.).‬‬ ‫گوگرد زرد‪ ،‬بشكل پودر یطا كریسطتاله از منطاطق كوههطاي دماونطد در ایطران بدسطت مطيآیطد‪ .‬پمطاد گطوگرد بطراي‬ ‫ناراحتيهاي پوستي و همچنين درمان سفليس ثانویه كاربرد دارد‪.‬‬

‫داروها با منشاء حیواني‬ ‫)‪Nummulites sp. (Foraminifera‬‬ ‫عدس الملك‬ ‫‪ʻAdasu ʻl-mulk, Shhdnej-i-ʻadas (Teh.); Sang-i-shadnaj (Afg.); Shudnuj‬‬ ‫‪udsee (Ar.); Satanj, samgh nadh (Punj.).‬‬ ‫سنگوارا كوچك و لنزي یا دكمهاي شكلي هستند كه قير آنها از ‪ 1‬تا ‪ 40‬ميلي متر متفاوت است‪ .‬نام عدس نيطز بطه‬ ‫دليل همين شباهت به آن داده شده‪ .‬عمدتاً از كربناب كلسيم تشكيل شده اند و معمومً بهعنوان یك داروي ضدترش‬ ‫كردگي معده استفاده ميشود‪ .‬همچنين با توجه به دستور طبيب پودر این سنگوارهها براي درمان بيماریهاي چشمي و‬ ‫زخمها استفاده ميشود‪ .‬مخلوط پودر این سنگوارهها به همراه گياه )‪ (Punica Grantum L.‬و سماق شاه بطراي‬ ‫درمان لثههاي دردناك استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Corallium rubrum Lam. (Anthozoa‬‬ ‫شاخه مرجان‬ ‫‪Shkhah-i-marjn (Teh.); Sang-i- marjan (Hind.); Bussud (Ar.); Prabala (Sans.).‬‬ ‫مرجآنها از دریاي سرخ‪ ،‬خليج فارس و سواحل عربي بدست ميآید و توسط پوليپهاي مرجاني كه قدرت جذب‬ ‫آهك آب را دارند بوجود ميآید‪ .‬این آهك در ساخت اسكلت مرجان بكار ميرود‪ .‬بنطابراین‪ ،‬مرجآنهطا اساسطاً از‬ ‫كربنات كلسيم تشكيل شده اند‪ .‬دوگونه مرجان به رنگ قرمز و مرجان ارگان لولهاي ك‪ )Tubipora‬وجود دارد كه‬ ‫هردو در پزشكي استفاده ميشود‪ .‬آنها را به شكل پودر درآورده بطهعنوان یطك تقویطت كننطده و چطك تهطوع ك‬ ‫‪ )check vomiting‬و همچنين بهبودي اسيدیتيه معده و سوءهاضمه مصرف ميشود‪.‬‬ ‫)‪Cidaris sp. (Echinoidea‬‬ ‫حجرالیهود‬ ‫;)‪Hajaru’l-yahd, Sang-i-yahuda (Pers.); Pathar-ka-ber (Hind.); Dugre bore (Bom.‬‬ ‫‪Lipis jadaicus (Ph. Pers.).‬‬ ‫این سنگواره دریاي درحقيقت مهرههاي سنگ شدا خارپشت دریایي اسطت كطه در رسطوبات دوران ژوراسطيك در‬ ‫سالت رنج )‪ (Salt Range‬در پنجاب بدست ميآید‪ .‬ایدا عجيب این است كه در ابتدا تصور ميشطده كطه سطنگ‬ ‫یهودا‪ ،‬سنگوارا یك ميوه ميباشد و نامي كه در دهلي به آن داده اند ك‪ )Pathar-ka-ber‬دملت به همطين موضطوع‬ ‫دارد و عقيده داشتند كه سنگ یهودا سنگوارا ميوه درخت عناب است‪ .‬سنگ یهودا بيضطي شطكل و در هطر دو انتهطا‬

‫كشيده شده ‪ 9.9‬سانتي متر طول و ‪ 0‬سانتي متر قير آن است كه حطاوي ‪ %39‬كربنطات كلسطيم اسطت‪ .‬ایطن سطنگ در‬ ‫شمال هند‪ ،‬ایران‪ ،‬سوریه و فلسيين بفروش ميرسد و عقيده بر این است كه براي درمان زخمها‪ ،‬نفخ و اسطهال مفيطد‬ ‫است‪.‬‬ ‫)‪Cypraea moneta L. (Gastropda‬‬ ‫صدف‬ ‫‪Sadaf, Wuda (Ar.); Khar mahra (Pers.); Cowrim, Sipi (Hind.).‬‬ ‫نوعي صدف چيني مانند است كه از دریاي مدیترانه و خليج فارس بدست ميآید و در سراسر شطرق كطاربرد زینتطي‬ ‫دارد‪ .‬زماني این نوع صدف بهعنوان وسيله دادوستد كام در نظر گرفته شده بود و بهعنوان پول كاربرد داشت‪ .‬عمدتاً‬ ‫از كربنات كلسيم تشكيل شده اند و بطهعنوان یطك داروي ضداسطيد معطده‪ ،‬تقطویتي و خلطط آور اسطتفاده ميشطوند‪.‬‬ ‫همچنين براي دوري چشم بد از بچهها‪ ،‬اسبها و ماشين آمت از آنها استفاده ميشود‪.‬‬ ‫)‪Bee’s wax (Hymenoptera,Apoidea‬‬ ‫موم‬ ‫‪Mm (Teh.); Moma (Hind.).‬‬ ‫موم سفيد در مغازهها بفروش ميرسد و براي تهيه ضماد و مرهم كاربرد دارد‪ .‬شمع كافور یا موم كطافور نمونطهاي از‬ ‫موم است كه با كافور مخلوط شده و در ساخت شمع اسطتفاده ميشطود‪ .‬ایطن نطوع شطمعها در هنگطام سطوختن بطوي‬ ‫دلپذیري پخ‬

‫ميكنند‪.‬‬

‫)‪(Bombyx fortunatus Hutton (Lepidoptera‬‬ ‫پیله ابریشم‬ ‫;)‪Abrsham, Plh abrsham (Teh.); Pileh, cocoon; Resham, silk; Pat (Beng.‬‬ ‫‪Resham-ki-keri (Duk.).‬‬ ‫گفته شده پيله ابریشم خاصيت قابض و تقویت كنندگي دارد‪ .‬خاكستر پيله ابریشم براي زناني كه دوران قاعطده گطي‬ ‫خونروش زیادي دارند بصورت خوراكي تجویز ميشود و همچنين براي اسهال مزمن نيز كاربرد دارد‪ .‬ابریشم سطفيد‬ ‫به قيعات كوچك تقسيم ميشود و در اجمر كهند) بهعنوان درماني براي ناتواني جنسي تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Otoliths of Fish (Percomorphi, Sciaenidae‬‬ ‫سنگ سرماهي‬

‫‪Sang-i-sar-i-mh‬‬ ‫قيعات نيمه كریستال شده كه از كربنات آهك بوجود ميآیند و در آبش هاي ماهي یافت ميشود‪ .‬سنگ سرماهي‬ ‫در دهلي و دیگر شهرهاي شمال هند به فروش ميرسد‪ .‬شبيه دندان انسان‪ ،‬سفيد و صاف هستند و دو سطيح محطدب‬ ‫دارند‪ .‬پودر آن بهعنوان درماني براي بيماریهاي ادراري مانند احتباس ادرار تجویز ميشود‪.‬‬ ‫)‪Trotoise eggs (Testudo horsfieldii Grey and T. graeca. Chelonia‬‬ ‫تخم الك پشت‬ ‫‪Tukhm-i-lk-pusht (Teh.); Sur-kk (Afg.); Lek-poshte (Schl.).‬‬ ‫تخمهاي كوچك‪ ،‬كروي‪ ،‬نارنجي رنگ كه حدود ‪ 0‬سانتي متر قير آنهاست‪ .‬درآب شكسته شده و از خطود پطودر‬ ‫زرد رنگ نامحلولي با گویچههاي روغني شكل در سيح آب آزاد ميكنند‪ .‬توسط افغآنهطا ایطن تخمهطا بطا آب بطه‬ ‫شدت مخلوط شده و بر روي چوشهاي سيح بدن ماليده ميشود تا از توليطد حفطره در سطيح پوسطت در زمطان آبلطه‬ ‫جلوگيري شود‪ .‬در آسام )‪ (Asam‬كشمال هند) نيز این تخمها بهعنوان دارو خورده ميشود‪ .‬مخلطوط ایطن تخمهطا و‬ ‫گوشت براي تقویت قواي جنسي مناسب تشخيص داده شده است‪.‬‬ ‫)‪Milk curds From Bos indicus (Ruminantia‬‬ ‫قرقروت‬ ‫‪Qar-i-qurt (Teh.); Kart, Krt (Afg.).‬‬ ‫قرقروت به اشكال مختلف كتوپي یا قالبي) دیده ميشود و از شير گاو‪ ،‬گاومي‬

‫و یا بطز سطاخته ميشطود‪ .‬معمطومً بطا‬

‫تبخير دوغ ترش بدست ميآید‪ .‬ماده بدست آمده كشك ماننداست كه از صافي عبور ميدهند و در نهایطت آنطرا در‬ ‫آفتاب خشك ميكنند‪ .‬بيشتر توسط افغآنها چادرنشين در منيقه هيرمند استفاده ميشود‪.‬‬ ‫در موارد مورد نياز‪ ،‬قرقروت با آب مخلوط شده سبزیجاتي مانند بادنجان بطه آن اضطافه ميشطود كطه بطا نطان خطورده‬ ‫ميشو ند‪ .‬قرقروت تهران مشكي‪ ،‬ميخوش و شور بود كه بيور عمطده در آب قابطل حطل شطدن بطوده و شطبيه عصطاره‬ ‫گوشت اروپایي و آمریكایي در بازار فروخته ميشود‪ .‬خاصيت ضدكرم كانگل) دارد‪.‬‬ ‫‪Kashk‬‬ ‫کشك‬ ‫به شكل توپي است و از كازئين‪ ،‬كره و نمك بكمك شير حاصل ميشود‪ .‬بهعنوان نوعي خوردني خطوش خطوراك‬ ‫بخصوص درافغانستان مخلوط با انقوزه خورده ميشود‪.‬‬

‫‪Camel’s flesh, dried from Camelus dromedaries L.‬‬ ‫کوهان شتر‬ ‫نمونه جمع آورده شده براي این مجموعه گوشت ليفي‪ ،‬سفيدمایل به زرد‪ ،‬خشك شده كوهان شتر بود‪ .‬ایطن دارو بطا‬ ‫چربي مخلوط ميشود و براي ساختن پماد كاربرد دارد‪ .‬تاتارها قيعات بریده شده كوهان شطتر را داخطل چطاي قطرار‬ ‫ميدادند كه مانند كره عمل ميكرد‪ .‬گوشت شتر توسط یونانيان و ایرانيها خورده ميشود‪ .‬گوشطت تطازه شطتر جمطاز‬ ‫براي اعراب برابربا گوشت گوساله است‪.‬‬ ‫بگفته اینسلي ‪ Ainslie‬پنيرمایه شتر در ایران بهعنوان ماده براي تقویت قواي جنسي شناخته ميشود‪ .‬هونيطگ برگطر‬ ‫)‪ (Honig berger‬این مطاده را كطاملينوم لختطه شطده )‪ (Camelinum coagulum‬ناميطد و گفطت كطه توسطط‬ ‫پزشكان عرب به شدت توصيه ميشود‪.‬‬ ‫‪Bezoar stones from Capra aegagrus Gmel.‬‬ ‫پادزهر كاز بز كوهي)‬ ‫‪Pdzahr (Pers.); Fadzehre heyvani (Schl.); Gorochan (Hind.).‬‬ ‫براي اولين بار به عنوان دارو توسط ابن سينا استفاده شده است‪ .‬همچنين رازي آنرا كامالً توصيف كطرده و خاصطيت‬ ‫آنتي دوتي و ضدسمي آنرا بيان كرده است‪ .‬لينشوتن ‪ Licschote‬یك فصل از كتاب خطود را بطه شطرح ایطن مطاده‬ ‫اختصاص داده و به نقل از ارتا ‪ Orta‬گفته كه منشاء آن سنگهاي‬

‫است كه در ایران اسطتفاده ميشطود‪ .‬سطنگهاي‬

‫مشابهي از گاو‪ ،‬بز‪ ،‬گراز‪ ،‬بز كوهي‪ ،‬جوجه تيغي و شتر بدسطت مطيآیطد‪ .‬نطوع بدسطت آمطده از شطتر از همطه ارزانتطر‬ ‫ميباشد اما نمونههایي كه از بز وحشي ایراني بدست ميآید موثرترین نوع محسوب ميشوند‪ .‬نمونطههایي بطراي ایطن‬ ‫مجموعه از شيراز خریداري شد‪.‬‬ ‫‪Goot’s droppings‬‬ ‫مامیز کری‬ ‫;)‪Mmz, Mmz-i-kir (Teh.‬‬ ‫نمونههاي متشكل شده از تودههاي موضوع به اندازه ‪ 4‬تا ‪ 4.9‬سانتي متر است كه معمومً بقایاي مواد نبطاتي ميباشطد‪.‬‬ ‫بهعنوان یك دارو غيرمعمول ميباشد با این حال در تهران عقيده بر این است ماليدن آن بر روي سينه باعث بهبطودي‬ ‫برونشيت ميشود‪.‬‬ ‫‪Sheep’s Stomach‬‬

‫مایه بره‬ ‫‪Myah-i-barrah (Isf.).‬‬ ‫متشكل شده از بخشهاي خشك شده دستگاه گوارش گوسفند كه حاوي آنزیمها و باكتریهاي تخميركننده ميباشند‪.‬‬ ‫از آن بهعنوان مایه براي توليد پنير استفاده ميكنند‪ .‬عالوه بر گوسفند گطاهي از معطده خرگطوش‪ ،‬سطگ و خطوك و‬ ‫گوساله بهعنوان خميرمایه استفاده ميشود‪.‬‬ ‫‪Mummy‬‬ ‫مومیایي‬ ‫‪Mmiy, Mmiy (Pers.); Silajit (Hind.); Silajatu (Sans.); Khatmolt,‬‬ ‫‪Mashana churro (Bal.); Asphaltum Persivum; Osteocolla (Lat.).‬‬ ‫یكي ازكهن ترین داروهاي ایران و هند محسوب ميشود كه سردرگمي زیادي در مورد منشاء آن وجود دارد‪ .‬شكي‬ ‫در این نيست كه در اوایل این دارو توسط مصریان براي نگهداري جنازا افراد مورد استفاده قرار ميگرفت‪.‬‬ ‫عالوه بر نوع مصري‪ ،‬گونهاي از موميایي در ختمولت ‪ Khatmolt‬در بلوچستان یافت شد كه منباء حيواني داشته و‬ ‫غني از اوره بوده‪ .‬همچنين وجطود نطوعي زغطال سطنگ )‪ (bituminous‬كطه در هنطد سطيالجيت )‪ (Silajit‬ناميطده‬ ‫ميشو د در موميایي مشاهده شده است‪ .‬موميایي كه در ایران از تراواشاتي كه در كوه وجود دارد بدسطت آمطده كطه‬ ‫این تراواشات شامل قير‪ ،‬آسفالت و هيدروكربنهاي مشابه هستند‪ .‬زمان یكي از پادشاهان ایراني این تراوشات كوهي‬ ‫را از كوههاي اطراف بهبهان و داراب جمع آوري كرده و آنها را داخل صندوقچههاي نقره گذاشت و آنرا در بطين‬ ‫كساني كه به این دارو محتاج بوند پخ‬

‫كرد‪ .‬بيور كلي‪ ،‬در سایه دان‬

‫پزشكي مدرن‪ ،‬پي‬

‫بيني ميشود كه افراد‬

‫كمتري از موميایي در ایران و سيالجيت در هند استفاده كنند و بزودي جزء داروهطاي عصطر گذشطته در نظطر گرفتطه‬ ‫شود‪.‬‬ ‫)‪Cuttle Fish bone From Sepia officinalis L. (Cephalopoda‬‬ ‫کف دریا‬ ‫‪Kaf-i-dary; Samudraphena (Sans.).‬‬ ‫كف دریا اسكلت داخلي نوعي ماهي مركب است كه بهعنوان وسيله براي صاف كردن سيوح زبر استفاده ميكنند‪.‬‬ ‫همچنين بصورت پطودر بطراي درمطان تطرش كطرده گطي معطده اسطتفاده ميشطود‪ .‬اغلطب توسطط زائرانطي كطه از مكطه‬ ‫برميگردند وارد ایران ميشود از این رو بسيار با ارزش در نظر گرفته ميشود‪ .‬اسكلت ماهي مركب حاوي مواد زیر‬

‫است ‪ 87/88%‬كربنات كلسيم‪ 0/78% ،‬سولفات كلسطيم‪ 3/9% ،‬مطواد آلطي و آب‪ 0/18% ،‬اكسطيد آهطن و آلومينيطوم‪،‬‬ ‫‪ 4/7%‬منگنز و مواد قليایي‪ 0/4% ،‬سيليكا و ‪ 0/09%‬انيدریه فسفریك‪.‬‬

‫نسخهاهی دارویی (از اصفهان‪ -‬اریان)‬

‫ربای سرردد‬

‫تخ گش‬ ‫صبحاهن‪ :‬عناب‪ ،‬گل ارواهن‪ ،‬مرز نقوش‪ ،‬نبات و م نیز‪.‬‬

‫از ره یک دو مثقال باید باشد‪ .‬اما از نبات ‪ 5‬مثقال باید بگیرید‪.‬‬ ‫تخ گش‬ ‫عصراهن‪ :‬نبات‪ ،‬م نیز‪ ،‬اسقوندوس‬

‫م‬ ‫از ره یک دومثقال بگیرید اما از نبات ‪ 5‬مثقال باید باشد‪ .‬خلوط این رتکیبات رد آب جوشانده میشود و نوشیده میشود‪.‬‬

‫ربای رددسر‬

‫گش‬ ‫آب نیز‪ ،‬مغز هسته آلبالو‪ ،‬سندل سرخ‪ ،‬رتیاک‬ ‫این دوااه را سائیده و بپیشانی بمالید‬

‫لج‬ ‫ربای ذات الرهی و ذات ا نب‬

‫لعاب هب داهن‪ ،‬موم کافوری‪ ،‬روغن بادام‬

‫م‬ ‫مقدا ری از رهیک خلوط کرده و میمالند‪ .‬این دوای مالیدنی می باشد‬

‫ربای ردد معده و سینه‬

‫صبحاهن‪ :‬عناب‪ ،‬بهدا هن‪ ،‬گل بنفشه‪ ،‬روغن بادام‪ ،‬سماق رعبی‪ ،‬سپستان‪ ،‬شکر سفید‪ ،‬اتجرزیی‬ ‫از رهیک دو مثقال ولی از سپستان و عناب ‪ 5‬عدد‬

‫تخ‬ ‫عصراهن‪ :‬بهدا هن‪ ،‬مغز م کدو‪ ،‬روغن بادام از رهیک دو مثقال‬

‫م‬ ‫رتکیبات خلوط شده و جوشانده میشود و نیم مثقال روغن بادام بعد از جوشانده شدن هب ره دو رتکیب باال اضاهف میشود‪.‬‬

‫دوسینتاریا (اسهال خونی)‬

‫تخ‬ ‫ختم‬ ‫بارهنگ‪ ،‬ریشه ی‪ ،‬اتجرزیی‪ ،‬شکر سفید‪ ،‬روغن بادام‪ ،‬م ُحماض‪ ،‬کهربا‪ ،‬از ره یک از این دوااه دو مثقال‪ .‬کهربا دو نخود و‬ ‫تخ‬ ‫بارهنگ و م حُماض از ره یک نیم مثقال‬

‫بعد از جوشاندن روغن بادام را اضاهف کرده استعمال کنند‪.‬‬

‫ربای بیرون آمدن بواسیر‬

‫ریشة انجبار )‪ (Euphorbia Pilulifora‬را بصورت مالیدنی مصرف میکنند‪.‬‬

‫ربای رفع بیرون آمدن بواسیر خونی‬

‫نگ مق‬ ‫تخ‬ ‫گل گاوزبان‪ ،‬م رته‪ ،‬گز آ بین‪ ،‬ل اجرق‪،‬‬

‫م‬ ‫نل‬ ‫از رهکدا م دو مثقال ولی از گز آ بین ‪ 7‬مثقال باشد‪ .‬بعد از خلوط جوشانده و مصرف میکنند‪.‬‬

‫بس‬ ‫ربای تن روی بواسیر‬

‫تخ‬ ‫زرده م مرغ‪ ،‬کواهن شتر‪ ،‬مغز قلم گاو‪ ،‬روغن بادام‪.‬‬

‫این مواد را نیم گرم کرده ضماد میکنند رب روی بدن میمالند‪.‬‬

‫ربای رفع بیرون آمدن بواسیر بادی‬

‫کس‬ ‫ا یر رتکی‪ ،‬رته خشک‪ ،‬اینها را زری پای بیمار آتش می کنند‪.‬‬

‫ربای بند آوردن خون‬ ‫مازوی سبز‪ ،‬زاج سفید‪.‬‬

‫مازو را سائیده و روی زخم میپاشند‪ .‬زاج را میمالند‪.‬‬

‫ربای بند آوردن خون دماغ‬

‫ن‬ ‫شاز ج‪ ،‬کهربا‪ ،‬ریشه مرجان‪ ،‬عدس‪.‬‬

‫ع‬ ‫این مواد را سائیده و با قدری پنبه و اتر نکبوت رب روی ینیب میگذا رند‪.‬‬ ‫همچ‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫ست‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫صی‬ ‫ن ا فاده از آب خی روی شا ی‪ ،‬ر و پا و د ها و ه ی ود‪.‬‬

‫ربای حیضه‬

‫گل گاوزبان‪ ،‬مغز هسته آلبالو‪ ،‬پوست پسته‪ ،‬نبات‪ ،‬روغن بادام‪ ،‬تباشیر‪ ،‬پازدره‪.‬‬

‫م‬ ‫از رهیک دو مثقال ولی از تواشیر و پازدره ‪ 2‬نخود و شکر ‪ 5‬مثقال اضاهف میشود هب خلوط هک ردحال جوشیدن است و میخورند‪.‬‬

‫ربای ردمان زیادی خون حیض‬

‫مازوی سوخته‪ ،‬خون سیاوشان‪ ،‬ربگ مورد‪ ،‬پوست اانر‪ .‬اینها را رنم کرده‬

‫مح‬ ‫پشم‬ ‫پشم‬ ‫فتیله ی را رد آب پوست اانر هک جوشانیده اند گذا رده‪ ،‬سپس این فتیله ی را رد رنم شده مواد دیگر گذاشته‪ .‬این فتیله را رد ل‬ ‫خورنزیی میگذا رند ربای چندین مرتبه ات کل خون اقعده گی را جذب کند‪.‬‬

‫ربای گشودن خون حیض‬

‫به‬ ‫تخ‬ ‫ا ل‪ ،‬رازیاهن‪ ،‬زرهه گاو‪ ،‬م مورد‪.‬‬

‫پش‬ ‫دوااه را رنم کرده م خیس را رد این دوااه گذاشته ات مواد را جذب کند و بصورت داخلی استعمال میشود‪ .‬از رهیک ‪ 2‬مثقال‪.‬‬

‫ربای اسقاط جنین‬

‫به‬ ‫ا ل‪ ،‬پوست مار‪ ،‬اینها را زری پای مارد آتش میکنند و دود باعث سقط جنین میشود‪.‬‬

‫بس‬ ‫ربای آ تن نشدن (‪)1‬‬

‫روزی نیم نخود آنفوره را حب کرده و بخورند‪.‬‬

‫بس‬ ‫ربای آ تن نشدن (‪)2‬‬

‫سنب االغ خوب میسائید و روی کهنه مالیده و بصورت داخلی آرنا استعمال میکنند و میمالند‪ .‬این دو کار را باید ‪ 3‬روز بعد از اینکه‬ ‫حیض شدند بکنند‪.‬‬

‫سخ‬ ‫ربای رفع تی زایمان‬

‫م‬ ‫چهار مثقال روغن بادام با دو فنجان آب گرم را خلوط کرده و بنوشند‬ ‫ویا‬

‫فهیم‬ ‫مشک را با نبات دم کرده و بنوشند‪ .‬زند زن اقبله داان و خوب و ی باید باشد‪.‬‬

‫جنس‬ ‫ربای تقویت باد (انتوانی ی)‬

‫گی‬ ‫ی حش بهم‬ ‫یش‬ ‫ارب م خام‪ ،‬شقاقل (هو ج و ی)‪ ،‬ن سرخ و سفید‪ ،‬تو ردی سرخ و سفید (سماق)‪ ،‬جلغوزه‪ ،‬مغز بادام‪ ،‬انر ل‪ ،‬مغز پسته‪،‬‬ ‫ع‬ ‫قب‬ ‫مع‬ ‫سل را جون ردست کرده و دو مثقال ل از جاجت میخورند‪.‬‬

‫تیس‬ ‫ربای رفع روما م‬

‫کلی‬ ‫گل گاوزبان‪ ،‬بوزیدا ن‪ ،‬مغز ا ل‪ ،‬سورنجان‪ ،‬نبات‪ ،‬از رهیک دو مثقال گرفته میجوشانند و میخورند‪.‬‬ ‫و یا‬

‫گش‬ ‫م‬ ‫گود صلیب‪ ،‬سورنجان‪ ،‬هستة آلبالو‪ ،‬رتیاک‪ ،‬آب نیز با هم خلوط کرده میمالند‪.‬‬ ‫و یا‬

‫م‬ ‫روغن بذر البنک‪ ،‬روغن گردو‪ ،‬باهم خلوط کرده و میمالند‪.‬‬

‫ست‬ ‫ربای ا خوآناهی شکسته‬

‫تخ‬ ‫ست‬ ‫روغن موم‪ ،‬زرده م مرغ‪ ،‬اینها را نیمه گرم کرده و روی یگتسکش ا خوان میگذا رند و عضو شکسته را با کمک تکه چوب اثبت کرده و‬ ‫میبندند‪ .‬روغن موم از همه بهتر است‪.‬‬

‫ربای جلوگیری از رزیش مو‬

‫م‬ ‫کُندر‪ ،‬روغن گل سرخ‪ ،‬از رهیک قدری گرفته خلوط کرده و میمالند‪.‬‬

‫ربای جلوگیری از رشد مواهی زائد‬

‫م‬ ‫سم‬ ‫مغز کلة گوسفند‪ ،‬ق رعبی‪ ،‬روغن زیتون‪ .‬رهیک قدری گرفته خلوط کرده و میمالند‪.‬‬

‫ربای مارگزیده گی‬

‫مح‬ ‫مشخ‬ ‫داروی صی ندا رد باید ل زخم را با چاقو ربید و قطعهای زغال داغ را روی زخم باز قرار داد‪.‬‬

‫جدول اسامي داروها و گياهان مورد استفاده همراه با نام علمي آنها‬ ALPHABETICALLIST OF NATIVE NAMES WITH LATIN EQUIVALENTS Aabb-el-harar (Teh.)

Juniperus excelsa Bieb.

Abhil (Teh.)

Juniperus excelsa Bieb.

Abhil (TehAbir (Pers)

Crocus sativus L.

Ab-i-sham (Teh.)

Zataria multiflora Boiss.

Abrisham (Teh.)

Bombyx fortunatus Hutton.

Abu Suwaif (Ar.)

Hordeum sp.

Acoron (Gr.)

Acorus calamus L.

Adas (Turk.)

Lens esculenta Moench (also p 194)

'Adas-i-talkh (Teh.)

Indigofera Roxburghii Jaume

Adas mar (Bagh.)

Lens esculenta Moench

'Adasu '1-mulk (Teh.)

Nummulites sp.

Adhafir-aj-jian (Iraq.)

Astragalus hamosus L.

Adhafir-ash-shaitan (Iraq.)

Astragalus hamosus L.

Affaz (Teh.)

Quercus infectoria Olivier

Afsant-el-bahara (Ar.)

Artemisia maritima L.

Afsantm (Teh.)

Artemisia vulgaris L.

Afsantln-i-hindi (Ar.)

Artemisia vulgaris L.

Afs-el-batum (Tri.)

Pistacia Khinjuk Stocks

Afsin (Teh.)

Zataria multiflora Boiss

Aftab gardan (Teh.)

Helianthus annuus L.

Aftimun

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Afyun (Iraq.)

Papaver somniferum L.

Agalactie (Schl.)

Lecanora esculenta Eversm

Agirgarha (Teh., Isf.)

Anacyclus Pyrethrum DC

Ajees-aafs (Ar.)

Quercus infectoria Olivier

'Ajlbah (Punj.)

Triticum vulgare Vill

Ajibak

Trtticum sp

Ajll-i-turki (Teh.)

Acorus Calamus L.

Ajmud (Hind.)

Apium graveolens L.

Ajowan (Hind.)

Carum copticum Benth. & Hook

Ajwain (Hind.)

Carum copticum Benth. & Hook

Ajwain-ka-phul (Ind.)

See Carum copticum Benth. & Hook

Akalkara (Hind.)

Anacyclus Pyrethrum DC

Akar (Bal.)

Sesbania aculeata Poir

Aketi (Ham.)

Astragalus hamosus L.

Akhrot (Hind.)

Juglans regia L.

Aksir-i-turki (Teh.)

Acorus Calamus L.

Akulla (Ar.)

Commiphora opobalsamum Kunth

Alaf-khareg (Afg.)

Crataegus orientalis Bieb

Alashi (Ind.)

Linum usitatissimum L.

Alfabaca (Port.)

Ocimum Basilicum L.

Al-kanna (Ar.)

See Onosma echioides L.

Alkikenji (Ar.)

Physalis Alkekengi L.

Alsi (Ind.)

Linum usitatissimum L.

Alu (Teh.)

Prunus institia L. var. bokharensis

Alu-bokhara (Teh.)

Prunus institia L. var. bokharensis

Alucha (Hind.)

Prunus domestica L. var. Juliana

Aluchah (Teh.)

Prunus domestica L. var. Juliana

Ambari (Duk.)

Hibiscus cannabinus L.

Amlaj (Ar.)

Phyllanthus Emblica L.

Amla morabba (Turk.)

Phyllanthus Emblica L.

Ammeos (Ph. Pers.)

Carum copticum Benth. & Hook

Amulah-i-suftah (Teh.)

Phyllanthus Emblica L

Amulah-mugashshar (Isf.)

Phyllanthus Emblica L

Andiz otu (Turk.)

Inula Helenium L.

Anduz (Ham.)

Inula Helenium L

Anghinar (Turk.)

Cynara Scolymus L.

Angul Drakh (Ind.)

Vitis vinifera L.

Angum (Teh.)

Acacia Senegal Willd

Angur (Hind.)

Vitis vinifera L

Angur-i-kauli or kawali(Iraq, Pers)

Loranthus Grewinkii Boiss. & Bunge

Anila-ghnaka (Sans.)

Terminalia bellerica Roxb

Anisun (Teh.)

Pimpinella Anisum L.

Anitum (Yunani)

Peucedanum graveolens Benth. & Hook

Anjabar-i-rumi (Pers)

Polygonum Bistorta L.

Anjar (Iraq.)

Prunus domestica L. var. Juliana

Annee (Fr)

Inula Helenium L.

Antchibun (Tab.)

Pimpinella Anisum L.

Anzarut (Ar.)

Astragalus fasciculaefolius Boiss

Aola amla (Hind)

Phyllanthus Emblica L

Arab qosi (Turk)

Glossostemon Bruguieri Desf

Arak-badiani (Schl)

Pimpinella Anisum L.

Arak Hail (Bagh)

Elettaria Cardamomum Maton

Arakta chandana (Sans)

Pterocarpus santalinus L

Ardi-shauki (Ar)

Cynara Scolymus L

Arjan (Hind)

Antimonium Sulphidum

Arpa (Turk)

Hordeum sp

Arwah-i-kunjad (Pers)

Sesamum indicum L.

Arzan (Pers)

Panicum miliaceum L.

Asal-alsus

Glycyrrhiza glabra L.

Asalia (Bom)

Lepidium sativum L

Asarun (Teh)

Asarum europaeum L.

Asbaghul (Pers)

Plantago ovata Forsk

Asbarg (Iran)

Delphinium Zalil Ait. & Hemsl

Aschna (Ar)

See Roccella Montagnei B61

Asfar-i-makkl (Teh)

Cymbopogon Schoenanthus Spreng

Asgandh (Hind., Guz)

Withania somnifera Dunal

Asil-a-krasb (Afg.)

Apium graveolens L.

Aspand (Kurd)

Peganum Harmala L.

Asphaltum Persicum

Mummy

Asphaltum Punjabinum

Mummy

Aspust (Bal.)

Medicago saliva L

Aswarg (Iran.)

Delphinium Zalil Ait. & Hemsl

Atasi (Ind)

Linum usitatissimum L.

Atractus (Gr.)

Carthamus tinctorius L.

Avartin (Sans)

Helicteres Isora L

Azaraki (Ind.)

Strychnos Nux Vomica L.

Azkar (Teh)

Cymbopogon Schoenanthus Spreng

Baberang (Hind)

Embelia Ribes Burm

Babuna

Anthemis Wiedemanniana Fisch. & Mey

Babunah (Teh.)

Matricaria Chamomilla L.

Babunaj

Anthemis Wiedemanniana Fisch. & Mey

Babunaj (Pers.)

Matricaria Chamomilla L

Bach (Punj)

Acorus Calamus L.

Badam-i-talkh (Teh.)

Prunus Amygdalus Stokes var. amara Baill

Badian (Pers.)

See Foeniculum vulgare Mill

Badian (Ar.)

See Pimpinella Anisum L.

Badian-i-rumi (Teh.)

Pimpinella Anisum L.

Bad-i-ranjah buyah (Teh.)

Dracocephalum Moldavica L.

Bad-i-ranjah-buyah (Teh.)

Asperugo procumbens L.

Badiyan-i-khata'i (Pers.)

Illicium verum Hook. f

Badiyan-i-sabz (Teh., Ham.)

Foeniculum vulgare Mill

Badrandj-boia

See Asperugo procumbens L.

Badrendj-bou-yih (Schl.)

Dracocephalum Moldavica L.

Badrish-bu (Tab.)

Dracocephalum Moldavica L.

Badroudge ibieze (Schl.)

Ocimum canum Sims.

Badyan (Afg.)

Foeniculum vulgare Mill

Baghala (Iraq)

Vicia Faba L.

Bahar-i-naranj (Teh.)

Citrus sinensis (L.) Osbeck

Bahman-i-p!ch (Teh.)

Helicleres Isora L.

Baibun (Mosul)

Matricaria Chamomilla L.

Bajindak (Afg., Hind.)

Lepidium Draba L.

Bakayan (Hind.)

Melia Azedarach L.

Bakla (Hind.)

Vicia Faba L.

Baladur (Teh., Isf.)

Semecarpus Anacardium L.

Balasan (Ar.)

Commiphora opobalsamum Kunth

Balchar (Afg.)

Nardostachys Jatamansi DC

Balera (Hind.)

Terminalia bellerica Roxb

Balilah (Teh., Isf.)

Terminalia bellerica Roxb

Balingu (Ham.)

Lallemantia Royleana Benth

Balingu shahrl (Teh.)

Lallemantia ibirica F. & M

Balingu-shirazI (Teh.)

Lallemantia Royleana Benth

Balut (Teh.)

Quercus persica Jaub. & Spach

Bango (Port.)

Hyoscyamus reticulatus L.

Banj barri (Iraq)

Hyoscyamus reticulatus L.

Banklent (Bal.)

Vicia Faba L.

Banoi

Anthemis Wiedemanniana Fisch. & Mey

Bans lochan (Hind.)

Bambusa arundinacea L.

Baphalli (Hind.)

Corchorus olitorius L.

Baqilla (Turk.)

Vicia Faba L.

Baqlah (Turk.)

Vicia Faba L.

Barambi (Hind.)

Taxus baccata L.

Barbati (Beng.)

Vigna Catjang Walp

Bardane (Teh.)

Arctium Lappa L.

Barg-i-gav-zaban (Teh.)

Echium sericeum Vahl

Barg-i-hind Iran (Teh.)

Butea frondosa Roxb

Barg-i-livas (Isf.)

Rheum Ribes L.

Barg-i-murd (Teh.)

Myrtus communis L.

Barg-i-naranj (Isf.)

Citrus sinensis (L.) Osbeck

Barg-i-quitaran (Teh.)

Chrozophora verbascifolia Juss

Barg-i-sadhaj (Teh.)

Cinnamomum Cassia Blume

Barg-i-unnab (Teh.)

Zizyphus vulgaris L.

Barg tiol (Teh.)

Tilia rubra DC

Barhang (Teh.)

Plantago major L.

Barhi

Phoenix dactylifera L.

Barljah (Teh.)

Ferula galbaniflua Boiss.

Bar-i-tang (Bal.)

Plantago major L.

Bariz (Teh.)

Ferula galbaniflua Boiss.

Barmakiya (Pers.)

Vetiveria zizanioides Stapf.

Bar ranjubah (Teh.)

Asperugo procumbens L.

Barsim (Iraq)

Trifolium alexandrinum L.

Baryadh dari (Turk.)

Sorghum vulgare Pers.

Basal (Ar.)

Allium Cepa L.

Basarak Katrin (Pers.)

Linum usitatissimum L.

Basfaij (Ind. bazaars)

Polypodium vulgare L.

Bas-fayij (Teh.)

Polypodium vulgare L.

Basilikon Kuminon (Gr.)

Carum copticum Benth. & Hook.

Bazbaz (Pers.)

Myristica fragrans Houtt.

Baz-i-tamar-hindi (Ar.)

Tamarindus indica L.

Bazrak (Ham.)

Linum usitatissimum L.

Bazr-el-fujl (Ar.)

Raphanus sativus L.

Bazr-i-banj (Teh., Ham.)

Hyoscyamus reticulatus L.

Bazr ul Kattan (Achundow)

Linum usitatissimum L.

Bazrul khasa (Ar.)

Lactuca sativa L.

Bdellium (Hind.)

Commiphora Mukul Engl.

Bedanjir

Ricinus communis L.

Bekh (Ait.)

Gypsophila paniculata L.

Bekh-i-sumbul (Pers.)

Nardostachys Jatamansi DC.

Bekh-sus

Glycyrrhiza glabra L.

Benj (Ar.)

Hyoscyamus reticulatus L.

Ber (Hind.)

Zizyphus vulgaris L.

Berengue Kaboii (Schl.)

Embelia Ribes Burm.

Berij sadri Gilan (Teh.)

Oryza sativa L.

Bernooty (Iraq)

See Nicotiana Tabacum L. and N. rustica L.

Bhela (Hind.)

Semecarpus Anacardium L.

Bhilava (Hind.)

Semecarpus Anacardium L.

Bibi (Bal.)

Pyrus Cydonia L.

Bid-anjubin (Afg.)

Salix fragilis L.

Bide Knecht (Achundow)

Salix fragilis L.

Bidend jireh khatai

Croton Tiglium L.

Bld-khisht (Teh.)

Salix fragilis L.

Bihidana (Pers.)

Pyrus Cydonia L.

Bikh-anjubaz (Punj.)

Polygonum Bistorta L.

Bikh-i-banafshah (Teh.)

Iris spuria Pall.

Blkh-i-hallmun (Teh.)

Asparagus officinalis L.

Blkh-i-shankaran (Isf.)

Conium maculatum L.

Bikh-i-wala (Pers.)

Vetiveria zizanioides Stapf.

Bin-i-talkh (Isf.)

Indigofera Roxburghii Jaume.

Biranj mishk

Calamintha graveolens Benth

Birinjasaf (Ind. bazaars)

Achillea Santolina L.

Birinj-i-kabuli (Teh., Isf.)

Embelia Ribes Burm

Birinj-i-sadri (Teh.)

Oryza sativa L.

Bizousha dishi and erkek (Turk.)

Plantago major L.

Bizr dinbil (Iraq)

Plantago major L.

Bizre Kattane (Schl.)

Linum usitatissimum L.

Bol (Hind., Bom.)

Commiphora Molmol Engl

Bol shiah (Hind.)

Aloe Perryi Baker

Bonduk-i-hindi (Ar.)

Caesalpinia Bonducella Roxb

Bon tamaku (Ar.)

Verbascum Thapsus L.

Bughdai (Turk

Triticum sp.

Bui madaran (Punj.)

Achillea Santolina L.

Bundaq (Iraq)

Corylus Colurna L.

Buqnaq (Teh.)

Glossostemon Bruguieri Desf

Burghul (Kurd.)

Triticum durum Desf. (p 182).

Buski (Bal.)

Lepidium Draba L.

Bussud (Ar.)

Corallium rubrum Lam.

Butinak (Teh.)

Saussurea Lappa C. B. Clarke.

Buzghanj (Ham., Isf.)

Pistacia Khinjuk Stocks.

Buzldan (Ham., Teh.)

Withania somnifera Dunal

Buzz-ul-karaphs (Ar.)

Apium graveolens L.

C'a (N. Chin.)

Thea sinensis L.

Cai (Russian)

Thea sinensis L.

Camphire (Syr.)

Lawsonia alba Lam.

Cha (Hind.)

Thea sinensis L.

Chab roman (Bagh.)

Punica Granatum L.

Chagzl (Iraq)

Juglans regia L.

Chahar tankhush (Teh.)

Pistacia integerrima Stew.

Chahar-tukhmah (i.e. four seeds)

Plantago major, Alyssum campestre, Cordia Myxa, Pyrus Cydonia (p. 98)

Cha'l sabz (Teh.)

Thea sinensis L.

Chakha-khoul (Turk.)

Trachydium Lehmanni Benth.

Chaltuk (Kurd.)

Oryza saliva L.

Ghana (Hind.)

Cicer arietinum L.

Charmaghy (Pers.)

Juglans regia L.

Chasm (Ham., Teh.)

Cassia Absus L.

Chasm-i-khurus (Pers.)

Abrus precatorius L.

Chatlanguch (Ham.)

Pistacia integerrima Stew.

Chighaghole metri (Schl.)

Trachydium Lehmanni Benth.

China (Hind., Sans.)

Panicum miliaceum L.

Chinai-katha (Bom.)

Uncaria Gambler Roxb.

Chini (Chin.)

See Saccharum officinarum L.

Chiresh

Eremurus Aucherianus Boiss.

Chir zadi (Schl.)

Lecanora esculenta Eversm.

Chitra (Bom.)

Plumbago rosea L.

Chitrak (Hind.)

Plumbago rosea L.

Chitraka (Sans.)

Plumbago rosea L.

Chob-i-kut (Afg.)

Saussurea Lappa C. B. Clarke

Chota gokhru (Hind.)

Tribulus terrestris L.

Chowli (Hind.)

Vigna Catjang Walp.

Chub Chini (Ind. bazaars)

Smilax China L. and S. glabra Roxb.

Chughak

Prosopis Stephaniana Kunth

Chuk-andar (Hind.)

Beta vulgaris L.

Chukundar (Turk.)

Beta vulgaris L.

Chuli (Botes)

Prunus Armeniaca L.

Chunniah

Sigillated Earth

Costum amarum (Ph. Pers.)

Saussurea Lappa C. B. Clarke

Cowri (Hind.)

Cypraea moneta L.

Cummun (Syr.)

Cuminum Cyminum L.

Cuscuta (Lat.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Dahan-bastah (Teh.)

Zanthoxylum Rhetsa DC.

Dahan bastah-baz (Teh.)

Zanthoxylum Rhetsa DC.

Dairi

Phoenix dactylifera L.

Dalik (Ar.)

Rosa hemisphaerica Herm.

Dall (Ind. bazaars)

ens esculenta Moench

Damaverah (Ham.)

Rosa hemisphaerica Herm.

Dam-el-akhwain (Ar.)

Dracaena Cinnabari Balf.

Dam-i-albalu (Teh.)

Prunus Cerasus L.

Daramanah (Teh.)

Artemisia maritima L.

Darasini (Ar.)

Cinnamomum Cassia Blume

Dar-chlm (Isf.)

Cinnamomum Cassia Blume

Dari (Hind.)

Sorghum vulgare Pers.

Darunaj-i-akrabi (Teh., Ham.)

Doronicum Pardalianches L.

Darvunedge eghrebi (Schl.)

Doronicum Pardalianches L.

Datura (Hind.)

Datura Stramonium L.

Davalah (Ham.)

Roccella Montagnei Bel.

Dawalak (Achundow)

See Roccella Montagnei B61.

Dhanya (Hind.)

Coriandrum sativum L.

Dhupa

Boswellia Carterii Bird.

Dhurah (Ar.)

Sorghum vulgare Pers.

Dibk (Ar.)

Loranthus Greunnkii Boiss. & Bunge

Digal

Phoenix dactylifera L.

Digh-dighane (Isf.)

Celtis australis L.

Djusha (Pers.)

Thymus Serpyllum L.

Doronic (Gr.)

Doronicum Pardalianches L.

Doronicum Graeci (Ph. Pers.)

Doronicum Pardalianches L.

Drakh (Hind.)

Vitis vinifera L.

Draksha (Sans.)

Vitis vinifera L.

Dudhi (Ind. bazaars)

See Citrullus vulgaris Schrad.

Dugre bore (Bom.)

Cidaris sp.

Dukhn (Iraq)

Panicum miliaceum L.

Dulm-ul-hasak

See Tribulus terrestris L.

Dza (Chin.)

Thea sinensis L.

Ela (Sans.)

Amomum subulatum Roxb.

El-sabuniyeh (Ar.)

Gypsophila paniculata L.

Enula Campana (Med. Lat.)

Inula Helenium L.

Epitymon (Gr.)

See Cuscuta planifolia Ten. & C. hyalina Roth

Erok Chatma (Achundow)

Althaea ficifolia Cav.

Erok Chatma (Bagh.)

Althaea rosea L. (p. 83)

Erok Hail (Bagh.)

Elettaria Cardamomum Maton.

Erok orab kuzzi (Iraq)

Glossostemon Bruguieri Desf.

Erva dos (Dymock)

Pimpinella Anisum L.

Fadzehre heyvani (Schl.)

Copra aegagrus Gmel.

Faranj mishk

Calamintha graveolens Benth.

Fasuliyah (Iraq)

Phaseolus vulgaris L.

Filfil ahmer (Ar.)

Capsicum frutescens L.

Filfil-i-surkh (Teh.)

Capsicum frutescens L.

Filfil muyeh (Teh.)

Capsicum frutescens L.

Findak (Hind.)

Corylus Colurna L.

Findaq (Iraq)

Corylus Colurna L.

Flores Punicae granati (Ph. Pers)

Punica Granatum L.

Folusi (Yark.)

Cassia Fistula L.

Foveh (?) (Ham.)

Cirsium lanceolatum L.

FraiyOnah (Iraq)

Tulipa montana Lindl.

Fudanaj (Ar.)

Mentha sylvestris L.

Fufal (Teh., Ar.)

Areca Catechu L.

Fulus (Isf.)

Cassia Fistula L.

Fuluz mahi (Pers.)

Strychnos Nux-vomica L.

Funduk (Teh.)

Corylus Colurna L.

Futfuteh (Teh.)

Adansonia digitata Juss.

Fuwwah (Ar.)

Rubia Cordifolia L. and R. tinctorium L.

Gach-i-kashan (Teh.)

Calcium Sulphate

Gaiwuzh (Turk.)

Crataegus orientalis Bieb.

Gaizar (Iraq)

Daucus Carota L.

Gajur (Hind.)

Daucus Carota L.

Gandhak (Hind.)

Sulphur

Gandum-abi (Teh.)

Triticum vulgare Vill.

Gandum-i-safld (Teh.)

Triticum vulgare Vill.

Ganim (Kurd.)

Triticum sp.

Gaoshira (Teh.)

Ferula galbaniflua Boiss.

Garabi (Hind.)

Entada gigas (L.) Fawc. & Rendle

Gara tsochorek oti (Tab.)

Nigella arvensis L. (p. 144)

Gara za'rak (Tab.)

Lallemantia ibirica F. & M.

Garchak farang! (Teh.)

Ricinus communis L.

Gashnish (Turk.)

Coriandrum sativum L.

Gaz-alafi (Teh.)

Tamarix gallica L. var. mannifera Ehrenb.

Gaz-anjabin (Teh.)

Tamarix gallica L. var. mannifera Ehrenb.(also p. 162)

Gaz-i-khunsar (Teh.)

Tamarix gallica L. var. mannifera Ehrenb.

Gaz-i-shakar

Tamarix gallica L. var. mannifera Ehrenb.

Gehun (Hind.)

Triticum vulgare Vill.

Gentar

Phoenix dactylifera L.

Gharekum (Hind., Bom.)

Polyporus officinalis Fries

Gharlgun (Teh.)

Polyporus officinalis Fries

Gharikun (Ind. bazaars)

Polyporus officinalis Fries

Ghariqun (Gr.)

See Agaric

Ghartsche (Schl.)

Agaric

Ghaza gouzanah (Teh.)

Inula Helenium L.

Ghich (Ham.)

Crataegus orientalis Bieb.

Ghodaoumche chirazi (Schl.)

Alyssum campestre L.

Ghya ke bij (Hind.)

Lagenaria vulgaris Ser.

Giafari (Schl.)

Heracleum persidum Desf.

Giash mashi (Ham.)

Quercus sp.

Gidar tamaku (Hind.)

Verbascum Thapsus L.

Gila (Beng.) Entada gigas (L.)

Fawc. & Rendle

Gil-i-arman! (Pers., Hind.)

Armenian Earth

Gil-i-batuni

Sigillated Earth

Gil-i-berz

Sigillated Earth

Gil-i-daghistan (Isf., Teh.)

Russian Clay

Gil-i-dschar (Achundow, Ph. Pers)

Calcium Sulphate

Gil-i-gazwin

Sigillated Earth

Gil-i-gubrasi

Cyprus Clay, Sigillated Earth

Gil-i-igritus

Cretan Earth, Sigillated Earth

Gil-i-khurasani

Edible Chalk, Sigillated Earth

Gil-i-makhdum (Teh.)

Sigillated Earth

Gil-i-misri

Egyptian Earth, Sigillated Earth

Gil-i-sarshur (Teh., Afg.)

Edible Clay

Gil-i-shamus

Samian Earth, Sigillated Earth

Gil-i-zard

Yellow Clay, Sigillated Earth

Gil-khwar (Laufer)

See Armenian Earth

Gingelly (Hind.)

Sesamum indicum L.

Girdu (Teh.)

Juglans regia L.

Gizar Gia (Kurd.)

Hordeum sp.

Glans Quercus Ballotae (Ph. Pers)

Quercus persica Jaub. & Spach

Godumai (Tarn.)

Triticum vulgare Vill.

Gogut (Yark.)

Sulphur

Goi-zira (Tab.)

Cuminum Cyminum L.

Gole himmicheh behar (Schl.)

Calendula officinalis L.

Goleper (Kerm.)

Heracleum persicum Desf.

Gole zarde (Schl.)

Rosa foetida Herm.

Gol tighol (Royle)

Echinops persicus Stev.

Goondina (Pers.)

Allium Cepa L.

Gora vach (Hind.)

Acorus Calamus L.

Gorochan (Hind.)

Capra aegagrus Gmel.

Goulpere (Boiss.)

See Heracleum persicum Desf.

Govarikh (Bal.)

Tulipa montana Lindl.

Goz (Turk.)

Juglans regia L.

Gozharik (Kurd.)

Citrullus Colocynthis Schrad.

Granati Cortex (Ph. Pers.)

Punica Granatum L.

Guda (Hind.)

See Saccharum officinarum L.

Gudamah (Teh.)

Alyssum campestre L.

Gudamah-i-shahri (Teh.)

Alyssum campestre L.

Gudamah-i-sherazi (Teh.)

Alyssum campestre L.

Guetcha (Schl.)

Calcium Sulphate

Gueza-elefi (Schl.)

Quercus sp. (p. 162)

Gueze elefi (Teh.)

Quercus Vallonea Kotschy

Guezmazedj (Teh.)

Tamarix pentandra Pall.

Gugal (Hind.)

Commiphora Mukul Engl.

Gugird-i-akhmar (Teh.)

Sulphur

Gugird-i-zard (Teh.)

Sulphur

Guize khouncar (Schl.)

Tamarix pentandra Pall.

Gujar (Bom.)

Astragalus fasciculaefolius Boiss.

Gul gaindo (Bal.)

Tagetes erecta L.

Gul-i-abbasa (Pers.)

Mirabilis Jalapa L.

Gul-i-anar (Teh.)

Punica Granatum L.

Gul-i-arbore(?) (Teh.)

Salvia Hydrangea DC.

Gul-i-babuna (Ham.)

Anthemis Wiedemanniana F. & M.

Gul-i-banafshah (Teh.)

Viola sp.

Gul-i-bumadaran

Achillea Santolina L.

Gul-i-chaman (Teh.)

Lolium rigidum Gaud.

Gul-i-gav-zaban (Teh.)

Echium amoenum Fisch. & Mey. and other spp.

Gul-i-geshuz (Ham.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Gul-i-halva (Isf.)

Celosia argentea L.

Gul-i-hamaz (Dymock)

Rumex vesicarius L. (p. 167)

Gul-i-ja'fari (Teh.)

Tagetes erecta L.

Gul-i-jauz

Myristica fragrans Houtt.

Gul-i-kadu (Teh., Ham.)

Cucurbita Pepo DC.

Gul-i-kajira (Ar.)

Carthamus tinctorius L.

Gul-i-kakanj

Physalis Alkekengi L.

Gul-i-keshus (Pers.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Gul-i-khatm!

Althaea lavateraefolia DC.

Gul-i-khatml (Teh.)

Althaea sp.

Gul-i-khatmi (Ait.)

Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss.

Gul-i-livas (Ham., Teh.)

Rheum Ribes L.

Gul-i-mlufar (Teh.)

Nymphaea alba L.

Gul-i-pan!rak (Teh.)

Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss.

Gul-i-parr (Isf.)

Heracleum persicum Desf.

Gul-i-pisteh (Bom.)

Pistacia Khinjuk Stocks.

Gul-i-punah (Isf.)

Mentha sylvestris L.

Gul-i-punah (Teh.)

Hyssopus officinalis L. var. angustifolia Boiss.

Gul-i-raman-zeba (Ait.)

Rosa foetida Herm.

Gul-i-rang (Teh.)

Carthamus tinctorius L.

Gul-i-sarnigun (Teh.)

Fritillaria imperialis L.

Gul-i-sarv (Teh.)

Cupressus sempervirens L.

Gul-i-serwaj (Pers.)

Hymenocrater elegans Br. (p. 168)

Gul-i-shirper (Pers.)

Fritillaria imperialis L.

Gul-i-sipar (Teh.)

Heracleum persicum Desf.

Gul-i-surkh (Teh.)

Rosa damascena Mill.

Gul-i-zard (Teh.)

Rosa foetida Herm.

Gul-jaferi (Hind.)

Tagetes erecta L.

Gulkhand

See Rosa damascena Mill.

Gul nare-farci (Schl.)

Punica Granatum L.

Gulnar-i-farsI (Teh.)

Punica Granatum L.

Gur (Leh)

See Saccharum officinarum L.

Gurfah (Teh.)

Cinnamomum Cassia Blume

Guzk (Kurd.)

Juglans regia L.

Habbat Halwah (Iraq)

Peucedanum graveolens Benth. & Hook.

Habb-dilmaluk (Ait.)

Croton Tiglium L.

Habb-el-khatai

Croton Tiglium L.

Habb-el-nil (Ham.) f

Ipomoea hederacea Jacq.

Habb-el-salatin (Ham.)

Croton Tiglium L.

Habb-i-balsan (Isf.)

Commiphora opobalsamum Kunth

Habbu'l ghar (Isf.)

Pistacia Khinjuk Stocks.

Habbu'l-ma'lab (Teh.)

Prunus Mahaleb L.

Hab-el-aas (Ar.)

Myrtus communis L.

Hab-el-a'ra'r (Ind. bazaars)

Juniperus excelsa Bieb.

Hab-el-balasana (Ar.)

Commiphora opobalsamum Kunth

Hab-el-zalim (Ar.)

Hibiscus cannabinus L.

Hab-es-souda (Ar., Egy., Iraq)

Nigella saliva Sibth.

Hab-safarjal

Pyrus Cydonia L.

Habul-khazra (Teh.)

Pistacia Khinjuk Stocks.

Hab-ul-mahaliba (Ar.)

Prunus Mahaleb L.

Hab-us-sudan (Ar.)

Cassia Absus L.

Hajarat el dib (Ar.)

Withania somnifera Dunal

Hajaru'l-yahud (Pers.)

Cidaris sp.

Hajr-el-armeni (Ar.)

Armenian Earth

Halawi (Iraq)

Phoenix dactylifera L.

Haldi (Hind.)

Curcuma domestica Val. and C. longa Trim.

Halilah-i-kabull (Teh., Isf.)

Terminalia Chebula Retz.

Halllah-i-siyah (Teh., Isf.)

Terminalia Chebula Retz.

Halllah-i-zard (Teh., Isf.)

Terminalia Chebula Retz.

Halim (Hind.)

Lepidium sativum L.

Haliyun (Teh.)

Asparagus officinalis L.

Halu zhgarh (Kurd.)

Prunus domestica L. var. Juliana

Hamam Komandji (Turk.)

Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss.

Hamlshah bahar (Teh., Iraq)

Calendula officinalis L.

Handhal (Kurd.)

Citrullus Colocynthis Schrad.

Hanzal (Ar.)

Citrullus Colocynthis Schrad.

Har (Hind.)

Terminalia Chebula Retz.

Kara (Hind.)

Terminalia Chebula Retz.

Harhar-kohl (Afg.)

Juniperus excelsa Bieb.

Haritaki (Beng.)

Terminalia Chebula Retz.

Haritala (Sans.)

Arsenic Trisulphide

Harmal (Ar., Iraq)

Peganum Harmala L.

Harmal rutbah (Ar., Iraq)

Peganum Harmala L.

Hartal (Hind.)

Arsenic Trisulphide

Hasach (Iraq)

Tribulus terrestris L.

Hasawi

Phoenix dactylifera L.

Hastah-i-albalu (Teh.)

Prunus Cerasus L.

Hastah-i-naranj (Teh.)

Citrus sinensis (L.) Osbeck

Hasta-i-zard alu (Pers.)

Prunus Armeniaca L.

Havah-i-chubah (Teh.)

Onosma echioides L.

Hawuch (Turk.)

Daucus Carota L.

Hebbel asle (Schl.)

Tamarix pentandra Pall.

Hebbul-beneh (Ar.)

Pistacia Khinjuk Stocks.

Helenion (Gr.)

Inula Helenium L.

Hermodactyl (Gr.)

Colchicum luteum Baker and C. speciosumStev

Hil (Ar.)

Amomum subulatum Roxb.

Hil (Iraq)

Elettaria Cardamomum Maton.

Hil-i-qurab (Teh., Isf.)

Amomum subulatum Roxb.

Hinna (Iraq)

Lawsonia alba Lam.

Hinnay-i-barg (Teh.)

Lawsonia alba Lam.

Hintah

Triticum sp.

Hintah Khushnah

Triticum durum Desf. (p. 182)

Hintah Qandahar!

Triticum vulgare Vill.

Hintah walwal

Triticum sp.

Hira dukhi (Hind.)

Dracaena Cinnabari Balf.

Hirda (Bom.)

Terminalia Chebula Retz.

Hishwarg (Bal.)

Delphinium Zalil Ait. & Hemsl.

Hsiang fu (Chin.)

Cyperus rotundus L.

Hulbah (Iraq)

Trigonella Foenum-graecum L.

Hurtamun (Iraq)

Lathyrus sativus L.

Idhrah baidha (Ar.)

Sorghum vulgare Pers.

Ighir iggur (Ar.)

Acorus Calamus L.

Ignatia

Amara Strychnos Ignatii Berg.

Iklll (Teh.)

Astragalus hamosus L.

Iklll-ul-malik (Ar.)

Astragalus hamosus L.

Iklll-ul-mulk (Bom.)

Astragalus hamosus L.

Ilachi (Hind.)

Elettaria Cardamomum Maton.

Imm-harmal

Punica Granatum L.

Tnab (Iraq)

Vitis vinifera L.

Inab-ath-thalab (Teh.)

Solanum nigrum L.

Inab-ed-dib (Ar.)

Solanum nigrum L.

Indrajaou (Hind.)

Holarrhena antidysenterica Wall.

Indrazana (Hind.)

Citrullus Colocynthis Schrad.

Intubus (Lat.)

Cichorium Intybus L.

Irisha (Ind. bazaars)

Iris spuria Pall.

Isbaghol (Bal.)

Plantago ciliata Desf. (p. 155)

Isband (Bom.)

Corchorus olitorius L.

Isfedaj (Ar.)

Plumbi Carbonas

Isghand (Bal.)

Zataria multiflora Boiss.

Ish-hony

Gossypium peruvianum (p. 123)

Ishkar (Ind. bazaars)

See Cymbopogon Schoenanthus Spreng.

Iskhir (Ar.)

Cymbopogon Schoenanthus Spreng.

Ispaghul (Pers.)

Plantago ovata Forsk.

Isparak (Teh.)

Delphinium Zalil Ait. & Hemsl.

Isparza (Yark.)

See Chahar-tukhmah

Isparzah (Teh.)

Plantago ovata Forsk.

Ispinakh (Iraq)

Spinacia oleracea L.

Issikuttuz (Turk.)

Salvia Hydrangea DC.

Izgun (Bal.)

Zataria multiflora Boiss.

Izkhir-i-jami (Ar.)

Vetiveria zizanioides Stapf (also p. Ill)

Ja (Chin.)

Thea sinensis L.

Ja'ad (Iraq)

Teucrium Folium L.

Jaephal (Hind.)

Myristica fragrans Houtt.

Ja'fari (Iraq)

Tagetes erecta L.

Jamalgota (Punj.)

Croton Tiglium L.

Jangali-haladi (Hind.)

Curcuma aromatica Salisb.

Jav (Sind)

Hordcum vulgare L.

Jata-masi (Sans., Hind.)

Nardostachys Jatamansi DC.

Jatt (Ar.)

Medicago saliva L.

Jau (Iraq)

Hordeum vulgare L.

Jauz-i-buya (Teh., Ar.)

Myristica fragrans Houtt.

Jav (Hind.)

Hordeum vulgare L.

Jawz-i-rumi (Afg.)

Juglans regia L.

Jayanti (Beng.)

Sesbania aculeata Poir.

Jazar (Iraq)

Daucus Carota L.

Jazr-ul-bostani (Ar.)

Daucus Carota L.

Jequirity (Tupi, Brazil)

Abrus precatorius L.

Jift (Teh.)

Pistacia integerrima Stew.

Jiljil (Iraq)

Hibiscus cannabinus L.

Jinjili (Hind.)

Sesamum indicum L.

Jira (Beng., Bom.)

Cuminum Cyminum L.

Jira-shak (N.E.Pers.)

Carum Bulbocastanum Koch

Joshan ShlrazI (Teh.)

Thymus Serpyllum L. var. Kotschyanus Boiss.

Jouj macel (Ar.)

Datura Stramonium L.

Jowar (Hind.)

Sorghum vulgare Pers.

Joyi safld (Iraq)

Hordeum vulgare L.

Joyi siyah (Iraq)

Hordeum vulgare L.

Joz (Turk.)

Juglans regia L.

Ju (Kurd.)

Hordeum vulgare L.

Juft (Teh.)

Pistacia integerrima Stew

Juntiyana (Duk.)

Gentiana lutea L.

Jupha (Hind.)

Hyssopus officinalis L. var. angustifolia Boiss.

Jutiyana (Isf.)

Gentiana lutea L.

Kababah-i-chlnl (Teh., Isf.)

Piper Cubeba L.

Kababah-i-dahan kushadeh (Pers.)

Zanthoxylum Rhetsa DC

Kabab-chini (Hind.)

Piper Cubeba L.

Kabar (Pers., Iraq)

Capparis spinosa L.

Kabiste talkh (Pers.)

Citrullus Colocynthis Schrad

Kachola (Pers.)

See Datura Stramonium L

Kachura (Hind.)

Curcuma Zedoaria Roxb. and C. ZerumbetRoxb.

Kadu (Hind.)

Cucurbita Pepo DC.

Kaf-i-darya (Ar.)

Sepia officinalis L.

Kafshah (Teh., Ham.)

Carthamus tinctorius L.

Kahkuti (Bal.)

Zizyphora tenuior L.

Kahu-khaskabija (Hind.)

Lactuca saliva L.

Kaik-vash (Isf.)

Crataegus orientalis Bieb.

Kakanj (Isf., Teh.)

Physalis Alkekengi L.

Kakil-i-zard (Teh.)

Nannorrhops Ritchieana Wendl,

Kakutl (Teh.)

Zizyphora tenuior L.

Kaladanah (Hind.)

Ipomoea hederacea Jacq.

Kala Drakh (Ind.)

Vitis vinifera L.

Kala jira (Hind.)

Nigella saliva Sibth.

Kalamb-ki-jar (Hind.)

Jateorhiza Columba Miers

Kala-zirah (Afg.)

Carum Bulbocastanum Koch

Kalpah (Bom.)

Cinnamomum Cassia Blume

Kalpora (Bal.)

Teucrium Stocksianum Boiss. (p. 178)

Kamal (Ind.)

Nymphaea sp. (p. 144)

Kamela (Hind., Bom.)

Mallotus philippinensis Muell. Arg.

Kam-parah (Punj., Yark.)

See Chahar-tukhmah

Kandal (Afg.)

Dorema Ammoniacum Don

Kangar (Isf., Teh.)

Cynara Scolymus L.

Kangar-i-dahri (Isf., Teh.)

Cynara Scolymus L.

Kanim (Kurd.)

Triticum vulgare Vill.

Kanocha (Isf.)

Salvia macrosiphon Boiss.

Kansburaj (Ind. bazaars)

Adiantum Capillus-Veneris L.

Kapila (Mad.)

Mallotus philippinensis Muell. Arg.

Karafs (Iraq)

Apium graveolens L.

Karanaphal (Ar.)

Eugenia aromatica Baill.

Karasza (Hind.)

Prunus Cerasus L.

Karawyah (Iraq)

See Peucedanum graveolens Benth. & Hook.

Karaz (Ar.)

Prunus Cerasus L.

Karbasu (Achundow)

See Roccella Montagnei Bel.

Karchak (Ham.)

Ricinus communis L.

Karedemonah (Ham.)

Conium maculatum L.

Karezgi (Bal.)

Solanum nigrum L.

Karkooti

Egyptian Earth, Sigillated Earth

Karkum (Pers.)

Crocus sativus L.

Karkum (Teh.)

Curcuma domestica Val. and C. longa Trim.

Kami Yarikh (Tab.)

Plantago sp.

Kar shutur (Pers.)

Alhagi camelorum Fisch.

Karut (Afg.)

Bos indicus

Karvaya-i-dashti (Pers.)

Conium maculatum L.

Kashburat (Teh.)

Adiantum Capillus-Veneris L.

Kashburat-el-bir (Pers.)

Adiantum Capillus-Veneris L.

Kashi (Hind., Bom., Beng.)

Cichorium Intybus L.

Kashi (Leh)

See Saccharum officinarum L.

Kashir (Bal.)

Erysimum repandum L.

Kashk Kashk (Kurd.)

Bos indicus

Kashus (Pers.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Kashuth (Ar.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Kasis (Pers.)

Lepidium Iberis L. (p. 171)

Kassutha (Gr.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Katan (Ait., Afg.)

Linum usitatissimum L.

Katek bah(?) (Teh.)

Pyrethrum sp.(?)

Kathlra (Teh.)

Astragalus gummifer Labill.

Kat-i-gulabI (Teh.)

Uncaria Gambier Roxb.

Katira gond (Hind.)

Astragalus gummifer Labill.

Kat karanj (Hind.)

Caesalpinia Bonducella Roxb.

Katun (Ait., Afg.)

Linum usitatissimum L.

Kavl-a-kuknar (Pers., Afg.)

Papaver somniferum L.

Kawich (Isf.)

Crataegus orientalis Bieb.

Keruwiah (Isf.)

Chaerophyllum sp.

Kesa

Quercus sp.

Kesar (Kash.)

Crocus sativus L.

Kesara (Hind.)

Crocus sativus L.

Kesari (Hind.)

Lathyrus sativus L.

Keshus (Pers.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Khabazi (Ar.)

Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss.

Khadrawi (Iraq)

Phoenix dactylifera L.

Khakechi (Schl.)

Erysimum repandum L.

Khak-i-mugl (Teh.)

Commiphora Molmol Engl.

Khakshlr (Teh.)

Sisymbrium Sophia L. (also p. 118)

Khakshir-i-shlrln (Teh.)

Sisymbrium Sophia L.

Khakshir-talkh (Isf.)

Erysimum repandum L.

Khaksi (Hind.)

Sisymbrium Sophia L.

Khalal

Phoenix dactylifera L.

Khalal-i-naranj (Teh.)

Citrus sinensis (L.) Osbeck

Khand (Leh)

See Saccharum officinarum L.

Kharbuz (Ind. bazaars)

See Citrullus vulgaris Schrad.

Kharbuzah-rubah (Pers.)

Citrullus Colocynthis Schrad.

Khardal

Brassica nigra (L.) Koch

Khardal-i-shahr! (Teh., Ham.)

Salvia sp.

Khar-danick (Bal.)

Plantago ovata Forsk.

Khar-khasak (Teh.)

Tribulus terrestris L.

Khar mahra (Pers.)

Cypraea moneta L.

Kharnuban (Isf.)

Prosopis Stephaniana Kunth

Khar-shnai (Kash.)

Pistacia integerrima Stew.

Khas Khas (Hind.)

Vetiveria zizanioides Stapf

Khasib

Phoenix dactylifera L.

Khatmi

See Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss

Khatmolt (Bal.)

See Mummy

Khavi (Hind.)

Cymbopogon Schoenanthus Spreng.

Khaza-i-ibl!s

Caesalpinia Bonducella Roxb.

Khib-baze (Schl.)

Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss.

Khili-wili (Tab.)

Lepidium Draba L.

Khira (Punj.)

Cucumis sativus L.

Khitmi

See Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss

Khitmi-i-kuchak (Pers.)

Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss.

Khorasain-ajwan (Ind. bazaars)

Conium maculatum L.

Khove (Afg.)

Nannorrhops Ritchieana Wendl.

Khu (Afg.)

Nannorrhops Ritchieana Wendl.

Khubah (Ar.)

Erysimum repandum L.

Khubani (Hind.)

Prunus Armeniaca L.

Khub-kalan (Hind.)

Sisymbrium Sophia L.

Khulanjan (Teh.)

Languas officinarum Burkill

Khun-i-siyavash (Isf.)

Dracaena Cinnabari Balf.

Khurma

Phoenix dactylifera L.

Khushak (Ham.)

Asparagus adscendens Roxb.

Khushk-horak (Afg.)

Bos indicus

Kinguere (Schl.)

Cynara Scolymus L.

Kira (Hind.)

Cucumis sativus L.

Kirmani (Isf.)

Carum Bulbocastanum Koch

Kisa

Quercus sp.

Kishah-i-kasni (Ham., Teh.)

Cichorium Intybus L.

Kisher Kundur

Boswellia Carterii Bird.

Kish-kash (Ar.)

Papaver somniferum L.

Kishmish (Pers.)

Vitis vinifera L.

Kishmish-askari (Bagh.)

Vitis vinifera L.

Kishmish-i-dOgh (Bagh.)

Vitis vinifera L.

Kishmish-i-kull (Teh.)

Loranthus Grewinkii Boiss. & Bunge

Kishmish-i-sabzah (Bagh.)

Vitis vinifera L.

Kishmish-kawali (Ind. bazaars)

Loranthus Grewinkii Boiss. & Bunge

Kisht bar Kisht (Pers.)

Helicteres Isora L.

Kodu (Ind. bazaars)

See Citrullus vulgaris Schrad

Kohi bang (Bal.)

Hyoscyamus reticulatus L

Kohl Farsi (Pers.)

Astragalus fasciculaefolius Boiss.

Kohl Kirmani

Astragalus fasciculaefolius Boiss.

Kondochi (Schl.)

Veratrum album L.

Koriyan (Gr.)

Coriandrum sativum L.

Kornub (Isf.)

Prosopis Stephaniana Kunth

Kors-i-kamar (Ait.)

Entada gigas (L.) Fawc. & Rendle

Koshataki (Sans.)

Luffa acutangula Roxb.

Krafas-al-bir (Iraq)

Adiantum Capillus-Veneris L.

Kriwarik (Turk.)

Agaric

Kriit (Afg.)

Bos indicus

Kuchila (Hind.)

Strychnos Nux Vomica L.

Kuchulah (Teh.)

Strychnos Nux Vomica L.

Kuhan-i-shutur (Teh.)

Camelus dromedarius L.

Kuhl (Pers.)

Antimonium Sulphidum

Kukil-i-pol (Kash.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Kulambu (Teh.)

Jateorhiza Columba Miers

Kunbut (Syr.)

Prosopis Stephaniana Kunth

Kundij (Turk.)

Sesamum indicum L.

Kundur (Achundow)

Gypsophila paniculata L.

Kundur (Teh.)

Boswellia Carterii Bird.

Kundura unsa and zakara

Boswellia Carterii Bird

Kundusch (Achundow)

Gypsophila paniculata L.

Kundush (Ham., Teh.)

Veratrum album L.

Kunjad (Bom.)

Astragalus fasciculaefolius Boiss.

Kunjad (Kurd.)

Sesamum indicum L.

Kunjada (Ait.)

Astragalus fasciculaefolius Boiss

Kunjidah-i-surkh u safld (Teh.)

Astragalus fasciculaefolius Boiss.

Kurdumana (Hind.)

Conium maculatum L.

Kurk amla (Turk.)

Phyllanthus Emblica L.

Kurwa (Ar., Iraq)

Ricinus communis L.

Kusam (Hind.)

Carthamus tinctorius L.

Kusa misri (Leh)

See Saccharum officinarum L.

Kust (Ham.)

Saussurea Lappa C. B. Clarke

Kutha Kushta patchuk (Hind.)

Saussurea Lappa C. B. Clarke

Kuzbara (Ar., Iraq)

Coriandrum sativum L.

Lachyat-as-sheikh

See Lecanora esculenta Eversm.

Lakh (Bom.)

Lathyrus sativus L.

Lala (Afg.)

Tulipa montana Lindl.

Lal-chandan (Hind.)

Pterocarpus santalinus L.

Lai mirch (Hind.)

Capsicum frutescens L.

Lang (Guz.)

Lathyrus sativus L.

Lapis jadaicus (Ph. Pers.)

Cidaris sp.

Lar (Kash.)

Cucumis sativus L.

Lasurkh (Teh., Isf.)

Cupri oxidum

Laung (Hind.)

Eugenia aromatica Baill.

Leeka (Iraq)

Rhodymenia sp.

Lehsan (Hind.)

Allium sativum L.

Lek-poshte (Schl.)

Testudo horsfieldii Grey and T. graeca

Lesan ul Lamal (Ar.)

Plantago ovata Forsk.

Liane vermifuge (Fr.)

Quisqualis indica L

Lihayat as-shayib (Bagh.)

Roccella Montagnei Bel.

Lihayat as-shayib (Iraq)

Cladophora sp. (p. 165)

Lihur

Phoenix dactylifera L.

Limmon Basra (Iraq)

Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle

Limon (Iraq)

Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle

Limon-amman (Iraq)

Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle

Livas (Pers., Ar.)

Rheum Ribes L.

Lizan ul usafir (Achundow)

Holarrhena antidysenterica Wall.

Lubia (Iraq)

Vigna Catjang Walp.

Lubia (Teh.)

Phaseolus vulgaris L.

Lubia-kermiz (Teh.)

Phaseolus vulgaris L.

Lubiya-gul (Teh.)

Dolichos Lablab L.

Lukah (Kurd.)

Gossypium sp. (p. 123)

Lyka (Iraq)

Rhodymenia sp.

Mab-ul-dan (Ar.)

Melia Azedarach L.

Maghdunes (Iraq)

Carum Petroselinum Benth.& Hook.

Maglah

Matricaria sp.

Mahizahraj (Ar.)

Verbascum Thapsus L.

Mahriz (Kash.)

See Lecanora esculenta Eversm.

Maiphala (Hind.)

Quercus infectoria Olivier

Majandri (Bal.)

Sesbania aculeata Poir.

Mak (Bal.)

Vigna Catjang Walp.

Mamiran (Teh.)

Coptis Teeta Wall.

Mamlz (Teh.)

Copra sp.

Mamlz-i-kiri (Teh.)

Copra sp.

Manjit (Hind.)

Rubia Cordifolia L. and R. tinctorium

Mansaril (Kash.)

Polygonum amplexicaule Don (p. 156)

Marchubah (Ham.)

Asparagus adscendens Roxb.

Murchin gusht

Stachys lavandulaefolia Vahl

Marg-i-mahl (Teh.)

Anamirta paniculata Coleb.

Marjanjush (Achundow)

Origanum Majorana L. (p. 174)

Marmut (Ait.)

Boucerosca Aucheri(l) (p. 135)

Marorphali (Hind.)

Helicteres Isora L.

Marv (Isf.)

Salvia macrosiphon Boiss.

Marva (Yark.)

See Chahar-tukhmah

Maryam nukhudi (Teh.)

Teucrium Folium L.

Marzanjush (Tab.)

Stachys lavandulaefolia Vahl

Marzanpish (Teh.)

Zataria multiflora Boiss.

Mash (Iraq, Pers.)

Phaseolus radiatus L.

Masha (Sans.)

Phaseolus radiatus L.

Mashana churro (Bal.)

Mummy

Mash-i-maha (Afg.)

Phaseolus radiatus L.

Masur (Hind.)

Lens esculenta Moench

Maur (Bal.)

Salvia aegyptica L. (p. 169)

Mayah-i-barrah (Isf.)

Ovis sp.

Mazaryun (Teh.)

Verbascum Thapsus L.

Mazu (Isf.)

Quercus infectoria Olivier

Meriam Nekhodi (Teh.)

Teucrium scordioides Schreb. (p. 177)

Metahk (Iraq)

Juglans regia L.

Methi (Hind., Bom.)

Trigonella Foenum-graecum L.

Mishi

Phoenix dactylifera L.

Mishk-i-taramashia (Ind. bazaars)

Zizyphora tenuior L.

Mishmish (Iraq)

Prunus Armeniaca L.

Misri (Egy.)

See Saccharum officinarum L.

Mlvah-i-zaban-i-gunjishk (Pers.)

Holarrhena antidysenterica Wall.

Moghl-ezregh (Schl.)

Commiphora Mukul Engl.

Moma (Hind.)

Hymenoptera, Apoidea

Moohar-khas (Ind. bazaars)

Adiantum Capillus-Veneris L.

Motha (Hind.)

Cyperus rotundus L.

Muchchah (Isf.)

Lepidium Draba L.

Mughat (Egy.)

Glossostemon Bruguieri Desf.

Mugrila (Hind.)

Nigella saliva Sibth.

Mukhlisah

Matricaria sp.

Mukul

See muql

Mula (Hind.)

Raphanus sativus L.

Mulukhiyah (Iraq)

Corchorus olitorius L.

Mum (Teh.)

Hymenoptera, Apoidea

Mum-i-kafuri

Hymenoptera, Apoidea

Mumiya (Pers.)

Mummy

Mumiyai (Pers.)

Mummy

Munakha (Pers.)

Vitis vinifera L.

Mun-e-makki (Teh.)

Commiphora Molmol Engl.

Muql (Ar.)

See Commiphora Mukul Engl.

Muql-i-abair (Teh.)

Commiphora Mukul Engl.

Muql-i-azraq (Teh.)

Commiphora Mukul Engl.

Muql-i-yahud (Teh.)

Commiphora Mukul Engl.

Mur (Hind., Bom.)

Commiphora Molmol Engl.

Murda sang (Teh.)

Plumbi Oxidum

Murda sang-i-nugra'i (Teh.)

Plumbi Oxidum

Murda sang-i-tila'I (Teh.)

Plumbi Oxidum

Murd-i-sabz

Myrtus communis L.

Muro (Hind.)

Raphanus sativus L.

Musabbar (Ar.)

Aloe Perryi Baker

Muschk-i-zemin

Cyperus rotundus L.

Myrrha mechensis (Ph. Pers.)

Commiphora Molmol Engl.

Nafal (Iraq)

Trifolium repens L.

Nafil (Iraq)

Trifolium repens L.

Nakhl

Phoenix dactylifera L.

Nakhud (Teh., Punj., Turk.)

Cicer arietinum L.

Namak (Teh.)

Sodium carbonate

Naphae flores (Schl.)

Citrus sinensis (L.) Osbeck

Nar (Turk.)

Punica Granatum L.

Nasab!dah-i-kirmani (Teh.)

Indigofera tinctoria L.

Nashwar (Pers.)

Nicotiana sp.

Nenuphar (Ph. Pers.)

Nymphaea alba L.

Nil (Hind.)

Indigofera tinctoria L.

Nil-kanthe (Punj.)

Chrozophora verbascifolia Juss.

Nilufar

See Nymphaea alba L.

Nllufar-i-kirmanashahl (Teh.)

Nymphaea alba L.

Nishastah (Teh.)

Triticum vulgare Vill.

Nisik (Kurd, in Iraq)

Lens esculenta Moench

Nok (Kurd.)

Cicer arietinum L.

Normush (Ham.)

Ochrocarpus longifolius Benth.& Hook.

Nukhud-i-alvand (Teh., Isf.)

Aristolochia rotunda L.

Nukhund-i-alavandi (Ar.)

Aristolochia rotunda L.

Numi Basra Citrus aurantifolia

Swingle

(Christm.)

Nur-mus (Ham.)

Ochrocarpus longifolius Benth.& Hook.

Omum (Tam.)

Carum copticum Benth.& Hook.

Orisa (Afg.)

Iris spuria Pall.

Osteocolla (Lat.)

Mummy

Osthoukhodouce (Schl.)

Lavandula dentata L.

PLANTS AND DRUGS OF IRAN AND IRAQ Pachman-i-puh (Teh.)

Helicteres Isora L.

Padzahr (Pers.)

Capra aegagrus Gmel.

Paglah (Kurd.)

Vicia Faba L.

Paiwand-e-maryam (Pers.)

Prunus Mahaleb L.

Pala-mangy (Kash.)

See Lecanora esculenta Eversm.

Palas Keby (Hind.)

Butea frondosa Roxb.

Palaspapado (Duk.)

Butea frondosa Roxb.

Palsan (Hind.)

Hibiscus cannabinus L.

Pambu (Kurd.)

Gossypium sp. (p. 123)

Pambuq (Turk.)

Gossypium sp. (p. 123)

Panirak

See Malva sylvestris L. var. mauritiana oiss.

Panir mayeh

Ovis sp.

Papal (Pers.)

Areca Catechu L.

Papita (Ar., Hind., Bom.)

Strychnos Ignatii Berg.

Paptiyal (Teh.)

Strychnos Ignatii Berg.

Parakeh-i-hindi (Teh.)

Butea frondosa Roxb.

Parr-i-siyavash

Adiantum Capillus-Veneris L.

Pat (Beng.)

Bombyx fortunatus Hutton

Patchak (Beng.)

Saussurea Lappa C. B. Clarke

Pathar-ka-ber (Hind.)

Cidaris sp.

Pating (Afg.)

Prunus Armeniaca L.

Pechak (Hind.)

Helicteres Isora L.

Peganon (Scripture)

Ruta graveolens L.

Penirek (Schl.)

Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss.

Phataki (Hind.)

Alum

Phitkari (Hind.)

Alum

Piaz (Kurd.)

Allium Cepa L.

Pllah abrlsham (Teh.)

Bombyx fortunatus Hutton

Pileh

Bombyx fortunatus Hutton

Pil gush

Inula Helenium L.

Pinang (Mai.)

Areca Catechu L.

Plrlnj (Turk.)

Oryza sativa L.

Pistah (Teh.)

Pistacia vera L.

Pitar saleri (Hind.)

Carum Petroselinum Benth.& Hook.

P6st-a-kuknar (Pers., Afg.)

Papaver somniferum L.

Post~i-limon (Afg.)

Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle

Post-i-naranj

Citrus sinensis (L.) Osbeck

Prabala (Sans.)

Corallium rubrum Lam.

Psylli semina (Ph. Pers.)

Plantago ovata Forsk.

Pudina (Hind., Pers.)

Mentha sylvestris L.

Punah (Teh.)

Mentha sylvestris L.

Pune (Teh.)

Quercus Vallonea Kotschy

Punir-mayeh-shutur (Pers.)

Camelus dromedarius L.

Punjah-i-salaba

Orchis latifolia L.

Pust-i-kinah-kinah (Teh.)

Cinchona Calisaya Wedd.

Pust-i-pistah (Teh.)

Pistacia vera L.

Pust-i-utruj (Teh.)

Citrus sinensis (L.) Osbeck

Qalyab (Teh.)

Sodium Carbonate

Qamr-ad-din

Prunus Armeniaca L.

Qanaqinah (Iraq)

Cinchona Calisaya Wedd.

Qantaryun (Teh.)

Calendula officinalis L.

Qarah Koz (Turk.)

Calendula officinalis L.

Qaranful (Iraq)

Eugenia aromatica Baill.

Qaranful-asward (Iraq)

Eugenia aromatica Baill.

Qarch (Teh.)

Agaric

Qar-i-qurut (Teh.)

Bos indicus

Qarpuz (Turk.)

Citrullus vulgaris Schrad.

Qatera (Hind.)

Astragalus gummifer Labill.

Qatt (Ar.)

Medicago sativa L.

Qodumah (Ar.)

Alyssum campestre L.

Qunah baqan (Turk.)

Helianthus annum L.

Qunbalilah (Teh.)

Mallotus philippinensis Muell. Arg.

Qunnab

Hibiscus cannabinus L. (p. 125)

Qurdumana (Teh.)

Chaerophyllum sp.

Qurs-i-kamar (Teh.)

Entada gigas (L.)Fawc.& Rendle

Qurtum (Ar.)

Carthamus tinctorius L.

Qurunbad (Teh.)

Curcuma aromatica Salisb.

Qurut (Teh.)

Bos indicus

Qust-i-talkh (Teh.)

Saussurea Lappa C. B. Clarke

Qutn (Ar.)

Gossypium sp.

Qutn Amerikani

Gossypium hirsutum L. (p. 122)

Qutn Iraqi

Gossypium herbaceum L. (p. 122)

Qutn Misri

Gossypium sp. (p. 123)

Rad. Junci odorati (Ph. Pers.)

Cyperus rotundus L.

Rahishi (Ar.)

Sesamum indicum L.

Raihan (Ar.)

Ocimum Basilicum L.

Raihan (Yark.)

See Chahar-tukhmah

Raiz de China (Port.)

Smilax China L. and S. glabra Roxb.

Rajajira (Bom.)

Corchorus olitorius L.

Rakta Chandana (Sans.)

Pterocarpus santalinus L.

Rangan-ki-bel (Hind.)

Quisqualis indica L.

Rangh (Ar., Hind.)

Lawsonia alba Lam.

Rang-i-kirmani (Teh.)

Indigofera tinctoria L.

Rang-i-sabldah (Teh.)

Indigofera tinctoria L.

Rang-i-vasmah (Teh.)

Indigofera tinctoria L.

Rang-mehndi (Hind.)

Lawsonia alba Lam.

Ranj-i-badshah

Onosma sp.

Rasan

Inula Helenium L.

Rashi (Bagh.)

Sesamum indicum L.

Ra's-i-hindi (Teh.)

Inula Helenium L.

Rasin (Hind.)

Sesbania aculeata Poir.

Rasna (Hind.)

Inula Helenium L.

Ratanjali (Guz.)

Pterocarpus santalinus L.

Ratanjot (Hind.)

Onosma echioides L.

Rati (Hind.)

Abrus precatorius L.

Ratiyanah (Teh.)

Pterocarpus santalinus L.

Razmah (Kash.)

Phaseolus vulgaris L.

Resha-i-kishvar (Ham., Isf., Teh.)

Cuscutaplanifolia Ten. and C. hyalina Roth

Resham

Bombyx fortunatus Hutton

Resham-ki-keri (Duk.)

Bombyx fortunatus Hutton

Reyhane Kouhi (Schl.)

Ocimum canum Sims

Risha Baba Adam (Schl.)

Arctium Lappa L.

Rishah havah-i-chubah (Ham.)

Onosma echioides L.

Rishah-i-anar (Teh.)

Punica Granatum L.

Rishah-i-anjabar (Teh.)

Polygonum Bistorta L.

Rishah-i-arlsa (Teh.)

Iris spuria Pall.

Rishah-i-asl-i-siis (Teh.)

Glycyrrhiza glabra L.

Rishah-i-baba-Adam (Teh.)

Arctium Lappa L.

Rishah-i-kabar (Teh.)

Capparis spinosa L.

Rishah-i-kalafs (Teh.)

Ferula Sumbul Hook. f.

Rishah-i-khatmi (Ham.)

Althaea lavateraefolia DC.

Rishah-i-raziyanah (Teh.)

Foeniculum vulgare Mill.

Rishah-shah-tut (Teh.)

Morus nigra L.

Rishah tamesh (Teh.)

Plumbago rosea L.

Rish-shar (Teh.)

Ferula galbaniflua Boiss.

Rivand-i-chin! (Isf., Teh.)

Rheum palmatum L.

Riwas (Punj.)

Rheum Ribes L.

Roghan-i-khash khash

Papaver somniferum L.

Roghan-i-zagher (Ait., Afg.)

Linum usitatissimum L.

Rojia (Port.)

Tagetes erecta L.

Rounace (Schl.)

Rubia Cordifolia L. and R. tinctorium L.

Rubb-i-sus

Glycyrrhiza glabra L.

Rughan-i-char-i-chesak

See Tribulus terrestris L.

Ruhan (Kurd.)

Ocimum Basilicum L.

Runas (Teh., Isf.)

Rubia Cordifolia L. and R. tinctorium L.

Runiyas (Teh., Isf.)

Rubia Cordifolia L. and R. tinctorium L.

Rutab

Phoenix dactylifera L.

Ruzz (Ar.)

Oryza saliva L.

Sa'ad (Iraq)

Cyperus rotundus L.

Sa'atar (Ind. bazaars)

Zataria multiflora Boiss.

Sabr-i-zard (Teh.)

Aloe Perryi Baker

Sadaf (Ar.)

Cypraea moneta L.

Sadhaj-i-hindl (Isf.)

Cinnamomum Cassia Blume

Safld ab-i-shaikh (Teh.)

Plumbi Carbonas

Sag-anjar

Solanum Dulcamara L. (p. 172)

Sages (Staff.)

Pistacia Terebinthus L.

Sagiz-i-safid (Teh.)

Pistacia Terebinthus L.

Sag Palak (Hind.)

Spinacia oleracea L.

Sa'ir

Phoenix dactylifera L.

Saisaban (Egy.)

Sesbania aculeata Poir.

Sajji mati

Sodium Carbonate

Saka-binaja (Ar.)

Ferula persica Willd.

Sakblnaj (Teh.)

Ferula persica Willd.

Sakulali (Teh.)

Commiphora Mukul Engl.

Sa'lab (Teh.)

Orchis latifolia L.

Salab-misri (Ar.)

Orchis latifolia L.

Samagh Hamama (Hind.)

Dorema Ammoniacum Don

Samgh Arabi (Ar., Pers.)

Acacia Senegal Willd.

Samgh-i-arzhan (Teh.)

Acacia Senegal Willd.

Samgh nadh (Punj.)

Nummulites sp.

Samudraphena (Sans.)

Sepia officinalis L.

Sana (Teh.)

Cassia acutifolia Delile

Sana-hindi (Ar.)

Cassia acutifolia Delile

Sana-mukhi (Iraq)

Cassia acutifolia Delile

Sandal-i-safid (Teh.)

Santalum album L.

Sandal-i-surkh (Teh.)

Pterocarpus santalinus L.

Sandalus (Ind. bazaars)

Trachylobium Hornemannianum Hayne

Sang-i-marjan (Hind.)

Corallium rubrum Lam.

Sang-i-sar-i-mahl (Ind.)

Percomorphi, Sciaendae

Sang-i-shadnaj (Afg.)

Nummulites sp.

Sang-i-yahuda (Pers.)

Cidaris sp.

Sanjirahut (Sans.)

Calcium Sulphate

Sansaq (Ar.)

Slachys lavandulaefolia Vahl

Saosafid (Ait.)

Gypsophila paniculata L.

Sapistan (Pers.)

Cordia Myxa L.

Sarcocolla (Gr.)

Astragalus fasciculaefolius Boiss.

Sarish

Eremurus Aucherianus Boiss.

Sarsand (Bal.)

Salvia Hydrangea DC.

Sarsun (Hind.)

Brassica campestris L. var. Napus Bab.

Sarwali (Hind.)

Celosia argentea L.

Satanj (Punj.)

Nummulites sp.

Satari (Hind.)

Ruta graveolens L.

Satarmul (Hind.)

Asparagus adscendens Roxb.

Satavar (Hind.)

Asparagus adscendens Roxb.

Sawa (Hind.)

Peucedanum graveolens Benth.& Hook. (p.

148)

Sebestan (Pers.)

Cordia Myxa L.

Seetere (Schl.)

Thymus Serpyllum L. var. Kotschyanus Boiss.

Seid (Sud.)

Cyperus rotundus L.

Sek binedge (Schl.)

Ferula persica Willd.

Sekran (Syr.)

Withania Somnifera Dunal

Semen Bardanae (English

Arctium Lappa L.

Herbal1730) Semen Basilici (Old Herbals)

Ocimum Basilicum L.

Sem. Cichorii (Ph. Pers.)

Cichorium Intybus L.

Sepistan (Teh.)

Cordia Myxa L.

Sesbaniyah (Iraq)

Sesbania aculeata Poir.

Seta Kundura (Hind.)

Boswellia Carterii Bird.

Shabbit (Ar.)

Peucedanum graveolens'Benth.& Hook. (p.

148)

Shaf-i-mamita (Teh.)

Clyster

Shaftal (Punj., Bal.)

Trifolium repens L.

Shagagi (Teh.)

Trachydium Lehmanni Benth.

Shahdanej-i-'adas!(Teh.)

Nummulites sp.

Shahdeve (Hind.)

Chrozophora verbascifolia Juss.

Shahi (Leh)

See Saccharum officinarum L.

Shahna (Bal.)

Pistacia vera L.

Shahtarrah (Pers.)

Fumaria parviflora Lam.

Shah-tut (Pers.)

Morus nigra L.

Sha'ir

Hordeum sp.

Sha'lr Abu Sikkatain (Ar.)

Hordeum sp.

Sha'ir Abu Suwaif (Ar.)

Hordeum sp.

Sha'irah

Hordeum sp.

Sha'ir Sparqalan (Ar.)

Hordeum sp.

Shakakula micari (Hind.)

Asparagus adscendens Roxb.

Shakar (Pers.)

Saccharum officinarum L.

Shakar-i-surkh (Teh.)

Saccharum officinarum L.

Shakar tlqal (Teh.)

Echinops persicus Stev.

Shakhah-i-marjan (Teh.)

Corallium rubrum Lam.

Shakr-ul-ashar (Pers.)

Cotoneaster nummularia Fisch.& Mey.

Shamballlah (Teh.)

Trigonella Foenum-graecum L.

Shami (Iraq)

Citrullus vulgaris Schrad.

Shams-wa-qamar (Iraq)

Helianthus annuus L.

Shar^al-anat (Iraq)

Adiantum Capillus-Veneris L.

Shatarrah (Teh., Isf.)

Fumaria parviflora Lam.

Sha'ur

Hordeum sp.

Sheb (Bagh., Iraq)

Alum

Shekakul (Teh.)

Trachydium Lehmanni Benth.

Shijar (Iraq)

Cucurbita Pepo DC.

Shilib (Turk.)

Oryza saliva L.

Shinah Azqhi (Bal.)

Datura Stramonium L.

Shingir gaz

Tamarix pentandra Pall.

Shirias

Eremurus Aucherianus Boiss.

Shir Kalan (Teh.)

Acanthophyllum squamosum Boiss.

Shir Khisht (Teh.)

Cotoneaster nummularia Fisch.& Mey.

Shir-milk (Pers.)

Cotoneaster nummularia Fisch.& Mey

Shir-zad (Teh.)

Lecanora esculenta Eversm.

Shltaraj (Teh.)

Plumbago rosea L.

Shivit (Isf.)

Peucedanum graveolens Benth.& Hook.

Shok (Ar.)

Prosopis Stephaniana Kunth

Shorah (Hind.)

Potassium Nitrate

Shudnuj udsee (Ar.)

Nummulites sp.

Shurah-i-qalam (Teh.)

Potassium Nitrate

Shuwairib

Hordeum sp.

Shuwandar sukari (Iraq)

Beta vulgaris L.

Siah gaz

Tamarix articulata Vahl (p. 176)

Sibar (Ar.)

Aloe Perryi Baker

Silaigah (Iraq)

Beta vulgaris L.

Silaijah (Iraq)

Beta vulgaris L.

Silajatu (Sans.)

Mummy

Silajit (Hind.)

Mummy

Siliq (Turk.)

Beta vulgaris L.

Sim (Hind.)

Dolichos Lablab L.

Simbi (Sans.)

Dolichos Lablab L.

Simsim (Iraq)

Sesamum indicum L.

Sindur (Bom.)

Plumbi Oxidum

Sinjad-i-talkh (Teh., Isf.)

Melia Azedarach L.

Sinn-aj-jamal

Triticum sp.

Sinn-al-fil

Triticum sp.

Sipand (Teh.)

Peganum Harmala L.

Sipi (Hind.)

Cypraea moneta L.

Sir (Teh., Iraq)

Allium sativum L.

Siris

Eremurus Aucherianus Boiss.

Sirish-i-narm

Eremurus Aucherianus Boiss.

Sirlsh-i-saf!d (Isf., Teh.)

Eremurus Aucherianus Boiss.

Siyah-danan (Teh.)

Nigella saliva Sibth.

Siyah-tukhmah (Teh.)

Nigella saliva Sibth.

So-ad (Ham.)

Cyperus rotundus L.

Som (Ar.)

Allium sativum L.

Soo'juch (Kurd.)

Vitis vinifera L.

Sopari (Hind.)

Areca Catechu L.

Soyah (Hind.)

Peucedanum graveolens Benth.& Hook.

Spati-kari (Sans.)

Alum

Spistha (Afg.)

Medicago sativa L.

Stigu (Afg.)

Prunus Armeniaca L.

Subz-i-gulanj (Teh.)

Pistacia Khinjuk Stocks.

Sudab (Teh.)

Ruta graveolens L.

Sudaba (Ar.)

Ruta graveolens L.

Sufeda (Hind.)

Plumbi Carbonas

Sufed musli (Bom.)

Asparagus adscendens Roxb.

Sufid pathar (Hind.)

Calcium Sulphate

Sukhur

Pistacia Trebinthus L.

Sumbul (Teh.)

Ferula Sumbul Hook. f.

Sumbul-i-lat!f (Teh., Isf.)

Nardostachys Jatamansi DC.

Sumbul-jibali (Ar.)

Nardostachys Jatamansi DC.

Sumbulu'1-tib (Teh., Isf.)

Nardostachys Jatamansi DC.

Sumgh alucha (Pers.)

See Prunus Cerasus L.

Summaq (Teh.)

Rhus coriaria L.

Summaq-i-shakki bi hastah (Teh.)

Rhus coriaria L.

Surinjan

See Merendera persica Boiss.

Surinjan-i-kirmanI (Teh.)

Cokhicum luteum Baker and C. speciosumStev.

Surinjan-i-shirin (Ind. bazaars)

See Merendera persica Boiss.

Surinjan-i-sufrah shudah (Teh.)

Merendera persica Boiss.

Surinjan-i-talkh (Pers.)

Colchicum luteum Baker and C. speciosumStev.

Sur-kuk (Afg.)

Testudo horsfieldii Grey and T. graeca

Surmah (Pers.)

Antimonium Sulphidum

Surma-ka-pathar (Hind.)

Antimonium Sulphidum

Tabashir (Ind. bazaars)

Bambusa arundinacea L.

Tabashira (Ar.)

Bambusa arundinacea L.

Tabashlr-i-qalami (Teh.)

Bambusa arundinacea L.

Taj-i-khurus (Teh.)

Amaranthus paniculatus L.

Taj-i-rizi (Teh.)

Solanum nigrum L.

Takmeria (Bom.)

Ocimum Basilicum L.

Talispatra (Hind.)

Taxus baccata L.

Talkak (?) (Iraq)

Quercus lusitanica Lam. var. tauricola

Tambaku (Afg.)

Nicotiana Tabacum L. and N. rustica L.

Tambra nagkeshur (Pers.)

Ochrocarpus longifolius Benth.& Hook.

Tamr

Phoenix dactylifera L.

Tannum (Ar.)

Chrozophora verbascifolia Juss.

Tapalaq (Teh.)

Cyperus rotundus L.

Tar-anjubin (Pers.)

Alhagi camelorum Fisch. (also p. 162)

Tara tezak (Afg.)

Lepidium sativum L.

Tarbuz (Teh.)

Citrullus vulgaris Schrad.

Tarrah (Pers.)

Fumaria parviflora Lam.

Tartak (Hind.)

Rhus coriaria L.

Tavi misri (Leh)

See Saccharum officinarum L.

Tawak (Kurd.)

Celtis Tournefortii Lam. (p. 97)

Terengamisk(?) (Teh.)

Calamintha graveolens Benth

Thebba (Iraq)

See Nicotiana Tabacum L. and N. rustica L.

Thum (Turk.)

Allium sativum L.

Til (Hind.)

Sesamum indicum L.

Timan (Iraq)

Oryza saliva L.

Tin Ficus

Carica L.

Tirsh (Kurd.)

Rhus coriaria L.

Tochme Kertchec (Schl.)

Ricinus communis L.

Towdri (Hind.)

Sisymbrium Sophia L.

Tribolia (modern Gr.)

Tribulus terrestris L.

Triorit (Sans.)

Ipomoea Turpethum R. Br.

Triputa (Sans.)

Ipomoea Turpethum R. Br.

Tuber Chinae

Smilax China L. and S. glabra Roxb.

Tu fu ling (Chin.)

Smilax China L. and S. glabra Roxb.

Tukhm-chirbati (Schl.)

Ocimum canum Sims

Tukhm-i-anjurah (Teh.)

Salvia macrosiphon Boiss.

Tukhm-i-babunah (Teh.)

Matricaria Chamomilla L.

Tukhm-i-badanjan (Teh.)

Solanum xanthocarpum Schr. & Wend, and S.Melongena L.

Tukhm-i-barhang (Ham.)

Plantago major L.

Tukhm-i-bazrak (Ham.)

Linum usitatissimum L.

Tukhm-i-bihdanah (Teh.)

Pyrus Cydonia L.

Tukhm-i-chuqundur (Teh.)

Beta vulgaris L.

Tukhm-i-garmak (Teh.)

Citrullus vulgaris Schrad.

Tukhm-i-gishn!z (Teh.)

Coriandrum sativum L.

Tukhm-i-havlj (Teh.)

Daucus Carota L.

Tukhm-i-hummaz (Teh., Ham.)

Rumex conglomerate L. and R. obtusifolius L.

Tukhm-i-iblis (Teh.)

Caesalpinia Bonducella Roxb.

Tukhm-i-isfand (Teh.)

Peganum Harmala L.

Tukhm-i-ispanaj (Teh.)

Spinacia oleracea L.

Tukhm-i-jinjak (Ait.)

Prosopis Stephaniana Kunth

Tukhm-i-kadu (Teh.)

Cucurbita Pepo DC.

Tukhm-i-kadu qalyanl (Teh.)

Lagenaria vulgaris Ser.

Tukhm-i-kafshah (Teh., Ham.)

Carthamus tinctorius L.

Tukhm-i-kahu (Teh.)

Lactuca saliva L.

Tukhm-i-kalam (Teh.)

Carum Petroselinum Benth. & Hook.

Tukhm-i-karafs (Teh.)

Apium graveolens L.

Tukhm-i-kasni (Ham., Teh.)

Cichorium Intybus L.

Tukhm-i-katan (Ait.)

Linum usitatissimum L.

Tukhm-i-keshus (Pers.)

Cuscuta planifolia Ten.and C. hyalina Roth

Tukhm-i-khabazi (Teh.)

Malva sylvestris L. var. mauritiana Boiss.

Tukhm-i-khak-i-shir (Ham.)

Erysimum repandum L.

Tukhm-i-khakshlr talkh

Erysimum sp. (p. 171)

Tukhm-i-khardal (Teh., Ham.)

Salvia sp.

Tukhm-i-khash khash

Papaver somniferum L.

Tukhm-i-khatml (Isf.)

Althaea sp.

Tukhm-i-khatmi

Althaea lavateraefolia DC.

Tukhm-i-khiyar (Teh.)

Cucumis sativus L.

Tukhm-i-kishavar (Ham., Isf.,Teh.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Tukhm-i-kushuth (Ham., Isf.,Teh.)

Cuscuta planifolia Ten. and C. hyalina Roth

Tukhm-i-lak-pusht (Teh.)

Testudo horsfieldii Grey and T. graeca

Tukhm-i-lal'abbas (Teh.)

Mirabilis Jalapa L.

Tukhm-i-livas (Ham., Teh.)

Rheum Ribes L.

Tukhm-i-marv (Teh.)

Salvia macrosiphon Boiss.

Tukhm-i-murd (Teh.)

Myrtus communis L.

Tukhm-i-nil

Ipomoea hederacea Jacq.

Tukhm-i-nllufar (Teh.)

Ipomoea hederacea Jacq.

Tukhm-i-piyaz (Teh.)

Allium Cepa L.

Tukhm-i-raihan (Ham., Teh.)

Ocimum Basilicum L.

Tukhm-i-raziyanah (Teh., Ham.)

Foeniculum vulgare Mill.

Tukhm-i-shabdar (Teh.)

Trifolium repens L.

Tukhm-i-shaga'ig (Ham.)

Papaver somniferum L.

Tukhm-i-shahl (Teh.)

Lepidium sativum L.

Tukhm-i-shalgham (Teh.)

Brassica campestris L. var. Napus Bab.

Tukhm-i-shambal!lah (Teh., Ham.)

Trigonella Foenum-graecum L.

Tukhm-i-sharbati (Ham., Teh.)

Ocimum canum Sims

Tukhm-i-shatarrah (Ham.)

Fumaria parviflora Lam.

Tukhm-i-shivid (Teh.)

Peucedanum graveolens Benth.& Hook.

Tukhm-i-siyah (Teh.)

Nigella saliva Sibth.

Tukhm-i-tamr (Teh.)

Tamarindus indica L.

Tukhm-i-tarrah (Teh.)

Allium sativum L.

Tukhm-i-turi (Afg.)

Luffa acutangula Roxb,

Tukhm-i-turubchah (Teh.)

Raphanus sativus L.

Tukhm-makhtum (Punj.)

Sigillated Earth

Tukhm-taj-i-khurus (Isf.)

Amaranthus paniculatus L.

Tukhm tartizak (Isf.)

Lepidium sativum L.

Tukhm-tatura (Pers.)

Datura Stramonium L.

Tukhm-zaban-i-gunj ishk-i-

Holarrhena antidysenlerica Wall.

talkh(Pers.)

Tukhm zardak (Teh.)

Daucus Carota L.

Tukhm zlreh (Teh.)

Carum Bulbocastanum Koch

Tuklejah(?) (Ham.)

Stachys germanica L.

Tumaku Nicotiana

Tabacum L. and N. rustica L

Tur (Kurd.)

Raphanus sativus L.

Turb (Pers.)

Raphanus sativus L.

Turbad (Leh)

Ipomoea Turpethum R. Br

Turbud (Teh.)

Ipomoea Turpethum R. Br.

Turl (Teh.)

Luffa acutangula Roxb

Tut-i-dham (Pers.)

Moms nigra L.

Tut-i-kushk (Teh.)

Moms nigra L

Tutun (Iraq)

Nicotiana Tabacum L. and N. ruslica L.

Udasaliyun (Gr.)

Apium graveolens L.

Ud-i-balsan (Isf.)

Commiphora opobalsamum Kunth

Unnab (Iraq)

Zizyphus vulgaris L.

Unnab (Teh.)

Zizyphus vulgaris L.

Urd (Ind.)

Phaseolus radiatus L.

Urid (Ind.)

Phaseolus radiatus L.

Uruk-el-kafur (Ar.)

Curcuma Zedoaria Roxb. and C. ZerumbetRoxb

Ushna ushek (Pers.)

Dorema Ammoniacum Don

Ustukhudus (Teh.)

Lavandula dentata L.

Uurd (Abu Mansur)

Myrtus communis L.

Uzarih (Turk.)

Peganum Harmala L.

Valik (Teh.)

Allium Akaka Gmel.

Vasha (Teh.)

Dorema Ammoniacum Don

Vetiver (Tarn.)

Vetiveria zizanioides Stapf

Vrishanasana (Sans.)

Embelia Ribes Burm.

Warch (Punj.)

Acorus Calamus L.

Ward (Ar.)

Rosa damascena Mill

Ward (Ar.)

Rosa hemisphaerica Herm.

Ward-ash-shams (Iraq)

Helianthus annuus L.

Wasma (Punj., Pers., Turkey)

Indigofera tinctoria L.

Welec

See Valik

Weleque

See Valik

Winjah (Kurd.)

Medicago saliva L.

Wodak (Bal.)

Tulipa montana Lindl.

Wuda (Ar.)

Cypraea moneta L.

Yunjah (Kurd.)

Medicago sativa L.

Zaadi

Phoenix dactylifera L.

Zafaran (Teh.)

Crocus sativus L

Zaeteran (Boiss.)

Thymus sp.

Zafran (Ar.)

Crocus sativus L.

Zagher (Ait., Afg.)

Linum usitatissimum L.

Zahar (Iraq)

Anamirta paniculata Coleb.

Zaitun

Olea europea L.

Zaj-u-safld (Teh.)

Alum

Zalil (Iran)

Delphinium Zalil Ait. & Hemsl.

Zamchi (Turk.)

Alum

Zanjabil chami Inula

Helenium L.

Zanjabil-i-shami

Inula Helenium L.

Zaravand-i-gird (Pers.)

Aristolochia rotunda L.

Zaravand-i-tavll (Ham., Teh.)

Aristolochia longa L.

Zard alu (Pers.)

Prunus Armeniaca L.

Zard chobah (Pers.)

Curcuma domestica Val. and C. longa Trim.

Zarishk (Hind., Bom.)

Berberis vulgaris L.

Zarnab (Isf., Ar.)

Taxus baccata L.

Zarnickh-i-dandan (Teh.)

Arsenic Trisulphide

Zarnlkh (Teh.)

Arsenic Trisulphide

Zarnikh-zard (Isf.)

Arsenic Trisulphide

Zatar (Syr., Iraq)

Thymus Serpyllum L. var. Kotschyanus Boiss.

Zatar (Teh.)

Zataria multiflora Boiss. (also pp. 174, 178)

Zatar farisi (Boiss.)

Thymus sp.

Ziniyan (Teh., Ham.)

Carum copticum Benth. & Hook.

Zira (Hind.)

Cuminum Cyminum L.

Zlrah-i-sabz (Isf., Iraq)

Cuminum Cyminum L.

Zireh-siyah (Isf.)

Carum Bulbocastanum Koch

Zirishk (Bagh.)

Berberis vulgaris L.

Zirishk-i-guli (Ham., Teh.)

Berberis vulgaris L.

Zirishk-tursh (Punj.)

Berberis vulgaris L.

Ziwan (Iraq)

Lolium rigidum Gaud.

Zufa (Teh.)

Nepeta micrantha Bunge and N.

ispahanicaBoiss.

Zufah-i-yabis (Ar.)

Nepeta micrantha Bunge and N. ispahanicaBoiss

Zuleh (Ham.)

Gypsophila paniculata L.

Zuna (Teh.)

Nepeta micrantha Bunge and N. ispahanicaBoiss.

Zunghari

Pistacia Terebinthus L.

Zupha-e-yabis (Ar.)

Hyssopus officinalis L. var. angustifolia Boiss.

Zuratspi (Kurd.)

Sorghum vulgare Pers.

Zurraij (Iraq)

Chrozophora verbascifolia Juss.

Zurunbad (Teh.)

Curcuma Zedoaria Roxb. and C. ZerumbelRoxb.