Kropiwnica - wieś gminy Mońki

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Tadeusz Skutnik

Publikacja „Kropiwnica-wieś gminy Mońki” powstała z inicjatywy grupy mieszkańców wsi Kropiwnica Koordynator grupy: Andrzej Skutnik Członkowie grupy: Leontyna Skutnik, Krystyna Skutnik Józef Jerzy Skutnik, Adam Grygo Autor publikacji: Tadeusz Skutnik Skład: Mariusz Oszczapiński Druk:

Wydawca: Druk-24h.com.pl, ul. Zwycięstwa 10, 15-703 Białystok oraz Moniecki Ośrodek Kultury, ul. Białostocka 25, 19-100 Mońki ISBN: 978-83-63503-92-5 „Dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu Dom Kultury+ Inicjatywy lokalne 2017”

Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska (BY-SA) (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/legalcode).

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Tadeusz Skutnik

4

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Wstęp Niniejsza praca jest próbą przedstawienia, w sposób wyrywkowy, historii wsi Kropiwnica. Całościowe i całkowite jej opracowanie jest niemożliwe ze względu na brak źródeł i odpowiednich opracowań historycznych.

Pomysł wydania publikacji dotyczącej wsi narodził się w trakcie prac nad losami rodziny Skutników pochodzącej z Kropiwnicy. Praca pt. „Rodzina Skutników i jej losy”, przygotowana z okazji II jej zjazdu, była inspiracją do wykorzystania opracowanych, przetłumaczonych i przeliczonych (chodzi o jednostki metryczne) materiałów w odtworzeniu historii wsi.

Autor pracując nad losami rodziny korzystał bowiem ze źródeł i materiałów dotyczących całej osady.

W 2017 roku Moniecki Ośrodek Kultury zaproponował mieszkańcom gminy Mońki projekt „Kreatywni w MOK”. Miał on na celu aktywizację środowisk gminnych i zapewniał pomoc w realizacji konkretnych działań.

W Kropiwnicy zawiązała się Grupa Inicjatywna w składzie: Andrzej Skutnik – koordynator grupy, Krystyna Skutnik – sołtys wsi, Grygo Adam – członek i Leontyna Skutnik – członek, która wystąpiła z propozycją opracowania historii wsi w formie książkowej. Nawiązała ona kontakt z autorami rodzinnego albumu i opracowała wniosek konkursowy.

Po uzyskaniu jego akceptacji przez Komisję Konkursową przystąpiono do realizacji wytyczonych zadań. Opracowano harmonogram prac i zakres działań.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

5

W publikacji wykorzystano i opracowano dokumenty, dotyczące wsi Kropiwnica i pobliskich okolic, znajdujące się w zasobach Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Białymstoku, archiwum parafialnego oraz nieliczne – znajdujące się w posiadaniu mieszkańców wsi.

Zgodnie z założeniami wniosku złożonego do Komisji Konkursowej duży nacisk położono na przypomnienie, a w przyszłości być może chociaż częściowe odtworzenie dawnych tradycji, obyczajów i obrzędów mieszkańców wsi. Miały one związek z szeroko rozumianym życiem religijnym, kalendarzem całorocznych prac polowych i spędzaniem wolnego czasu. Większość z nich przeminęło bezpowrotnie. Niektóre zachowały się do naszych czasów w formie szczątkowej i bardzo zmodyfikowanej.

W trakcie prac nad wydaniem niniejszej publikacji zetknięto się z przychylną postawą mieszkańców wsi. Zebrali oni i udostępnili archiwalne zdjęcia, dokumenty i pamiątki rodzinne. Chętnie dzielili się też wiedzą dotyczącą historii wsi, dawnych i współczesnych tradycji, obrzędów, obyczajów i zwyczajów. Szczerze przyznawali też, że ich wiedza na ten temat jest dość skromna, a ci, którzy ją posiadali odeszli bezpowrotnie.

Książka jest efektem wspólnego wysiłku pomysłodawców projektu, osób wspierających, mieszkańców wsi i autorów. Dzięki środkom pozyskanym z projektu „Kreatywni w MOK” mieszkańcy wsi otrzymają cenną i wartościową pamiątkę.

6

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Dzieje Kropiwnicy

Kropiwnica to niewielka wieś położona na krańcach gminy Mońki, w powiecie monieckim, województwie podlaskim. W pobliżu osady przepływa rzeka Nereśl. Przez wieś przebiega droga łącząca Mońki z Kalinówką Kościelną, oddaloną od Kropiwnicy o około 2 km. Znajduje się tam zabytkowy, modrzewiowy kościół parafialny pochodzący z XVIII w.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

7

Kościół parafialny w Kalinówce Kościelnej

Dzwonnica

Obok świątyni usytuowany jest lamus z podcieniami, datowany na II poł. XVIII w. Obecnie mieści się w nim muzeum regionalne.

8

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Lamus

W Kropiwnicy mieszka obecnie ok. 160 mieszkańców. Wieś ma charakter typowej ulicówki, zwanej inaczej szeregówką. Osady tego typu powstały w wyniku pomiary włócznej zainicjowanej i przeprowadzonej w połowie XVI w. przez urzędników królowej Bony. Charakteryzowały się tym, że domy stały w rzędzie lub dwóch rzędach po obu stronach drogi przebiegającej przez wieś.

Nazwa miejscowości pochodzi od rosyjskiego słowa „krapiwa”, co w przetłumaczeniu na język polski oznacza „pokrzywę”. Miejscowa ludność zajmuje się uprawą roli, hodowlą bydła i trzody chlewnej. Młodzi ludzie, po uzyskaniu wykształcenia podstawowego, opuszczają wieś i w poszukiwaniu atrakcyjnej i popłatnej pracy, osiedlają się w miastach. W związku z tym osada stopniowo się wy-

Kropiwnica wieś gminy Mońki

9

ludnia. Przybywa opuszczonych domów i gospodarstw. W Kropiwnicy znajduje się świetlica wiejska wraz z kompleksem sportowym.

Pełni ona funkcję miejscowego ośrodka kultury. Spotyka się tam młodzież, spędzając czas na grach świetlicowych i zabawach. Odbywają się tam też imprezy okolicznościowe – chrzciny, rocznice, wieczorki urodzinowe i taneczne. W świetlicy mieszkańcy spotykają się na uroczystościach religijnych i modlitwach. Głównym ośrodkiem życia religijnego jest kościół parafialny p.w. św. Anny w Kalinówce Kościelnej. W tej miejscowości mieszkańcy Kropiwnicy zaopatrują się też w produkty spożywcze, korzystają z opieki zdrowotnej w miejscowym ośrodku zdrowia oraz dostarczają mleko do mleczarni.

Przy wjeździe do wsi znajduje się „Góra Trzech Krzyży”, zwana przez miejscowych „Górą Przeprośną”.

„Góra Trzech Krzyży”

10

Kropiwnica wieś gminy Mońki

To tu, od najdawniejszych czasów, odbywają się pożegnania zmarłych przed ostatnią drogą do kościoła i na pobliski cmentarz parafialny. Na pierwszym krzyżu kamiennym widnieje napis: „Ten krzyż postawiony za dusze zmarłe rodziców, całe familie. Fundatorem Onufry, Jan, Kazimierz, Zabielskie; Marcin, Maciej Grygi”. Na dole wyryta jest data 1894 r. Drugi krzyż – metalowy, pochodzi z 1982 r., trzeci – drewniany z 2010 r. Przez wieś prowadzi droga asfaltowa z oznakowanymi nawet … przejściami dla pieszych. Domy są zadbane, a czystość w obejściach widać „na pierwszy rzut oka”.

Przejdźmy teraz do historii i cofnijmy się o kilka wieków wstecz.

W najdawniejszych czasach obszary położone w dorzeczu Biebrzy i Narwi pokryte były gęstymi i nieprzebytymi puszczami. Najstarsze ślady zwartego osadnictwa w pobliżu rzeczki Nereśl udokumentowane zostały na podstawie tzw. „skarbu z Kalinówki”.

W 1911 r. gospodarz ze wsi Kalinówka Kościelna wyorał na własnym gruncie 53 brązowe toporki. Pochodziły one z końca epoki brązu i początków epoki żelaza. Z historii wiemy, że tereny północnego Podlasia oraz Warmii i Mazur były od V w. p.n.e. do V w. n.e. stopniowo opanowywane przez Bałtów Zachodnich – Prusów i Sudowów. Znalezisko to świadczy o istnieniu, w tym okresie na naszych terenach, w/w osadnictwa.

Do XIII w. obszary w widłach Biebrzy i Narwi były praktycznie wyludnione. Sporadycznie zamieszkiwali je Jaćwingowie. Niektó-

Kropiwnica wieś gminy Mońki

11

rzy historycy sugerują, że początków wsi Kropiwnica należy szukać w tym okresie. Od najdawniejszych ponoć czasów we wsi mieszkał chłop, który nazywał się Stec Dojnowicz. Być może jego nazwisko kojarzy się z jedną z historycznych części Jaćwieży – Dojnowo.

Są to jednak tylko niepotwierdzone przypuszczenia.

W okresie panowania króla Aleksandra Jagiellończyka trwała intensywna akcja osadnicza na terenie dzisiejszego Podlasia.

Odbywała się ona kosztem karczowania i zagospodarowywania okolicznych puszcz. Jeszcze przed 1500 rokiem powstał klucz dóbr kalinowskich. Nieco później wyodrębniły się w nim następujące wsie: Kalinówka (siedziba wójta - dzisiejsze Ogrodniki), Wojtówce, Kalinówka Kościelna, Kalinówka Zakościelna, Kalinówka Zabłotna, Nereśl Wielka i Nereśl Mała. Wojtówce to niewątpliwie wieś chłopów wójta, Kalinówka Zabłotna to najpierw Kalinówka Wielka, a następnie Królewska. Nazwy wsi Nereśl Wielka i Nereśl Mała przestały istnieć. Historycy sugerują, że w tym wypadku chodziło, być może, o Guzy i Dudki. Kalinówka Zakościelna to niewątpliwie dzisiejsza Kropiwnica.

Od 1509 r. ziemie te otrzymał we władanie Mikołaj Radziwiłł, późniejszy wojewoda wileński i kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego. Rozpoczął on intensywne zagospodarowywanie tych terenów.

Zakładał nowe wsie, stworzył sieć parafii, budował nowe kościoły, naprawiał sieć dróg oraz przepusty i mosty. Z jego inicjatywy

12

Kropiwnica wieś gminy Mońki

w Kalinówce w 1511 r. utworzono parafię, pobudowano i wyposażono kościół p.w. św. Anny. Odtąd mieszkańcy Kropiwnicy znaleźli się w granicach tej parafii. Wcześniej należeli do oddalonej o ponad 20 km parafii w Trzciannem (powstała w 1496 r.).

W ramach prowadzonej od końca XV w. akcji osadniczej na tereny obecnej parafii Kalinówka przybyli osadnicy z Mazowsza (przeważnie była to drobna szlachta), z terenów dzisiejszej Litwy, z rejonów Bielska i Suraża (chłopi ruscy) oraz sporadycznie ludność mazurska i pruska. Większość „nowych osad” tworzyli jednak chłopi ruscy. Świadczy o tym bezsprzecznie analiza dawnych nazwisk. Na ich podstawie można próbować określić obszary i regiony, z których przybyli na nasze ziemie oraz określić charakter zajęć, w których się wyspecjalizowali. Wielu mieszkańców Kropiwnicy nosi (do dziś) nazwisko Skutnik. Ich przodkami byli prawdopodobnie osadnicy przybyli z „obszarów wodnych”, z dzisiejszych Mazur, terenów pruskich oraz ziem położonych w widłach Narwi i Biebrzy. Tu przybyli, osiedlili się i zagospodarowali bezludne tereny, rozpoczynając swój nowy etap życia. Ich „dobroczyńca” – Mikołaj Radziwiłł zadbał także o ich życie religijne. Dzięki jego staraniom w pobliskiej Kalinówce ufundował parafię i kościół.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

13

Dokument fundacji kościoła parafialnego w Kalinówce Kościelnej został sporządzony w Goniądzu w pierwszą niedzielę po Wielkanocy t.j. 27 IV 1511 r.

Akt fundacyjny kościoła z 1511 r.

Była to najwcześniejsza fundacja dokonana przez Mikołaja II Radziwiłła. Na potrzeby kościoła fundator nadał 4 włóki (ok. 65 ha) ziemi i plac pod budowę karczmy. Zezwolił też na korzystanie ze swego młyna i stawu rybnego. Mieszkańcom parafii nakazał zaś oddawać na potrzeby plebanii w ciągu roku 4 rączki miodu (rączka ok. 40 litrów) oraz dziesięcinę sypną. Każdy wierny miał oddać dwie kopy zbóż z posiadanej włóki, w tym jedną pszenicy, drugą owsa. Poza dziesięciną chłopi ze wszystkich wsi mieli oddawać plebanowi co roku po 4 grosze Mesznego na dzień św. Marcina (11 listopada). W 1534 r., z inicjatywy królowej Bony, z misją porządkowania nowo uzyskanych dóbr udał się do Wilna pleban Kalinow-

14

Kropiwnica wieś gminy Mońki

ski ks. Mikołaj z Mąkolina. W jej wyniku 2 I 1534 r. podpisany został, przez królewicza Zygmunta Augusta, przywilej potwierdzający fundację kościoła kalinowskiego z 1511 r. Dokument rozszerzał też kalinowskie beneficjum. Z tytułu uiszczania uciążliwych powinności, zwłaszcza dziesięciny, w latach 60-tych i 70-tych XVI w., nasiliły się konflikty między wiernymi, a plebanem kalinowskim. Dotyczyło to prawdopodobnie większości wsi – również Kropiwnicy. Spór oparł się nawet o sąd królewski.

W trakcie prowadzonej akcji osadniczej właściciel ziem rajgrodzko – goniądzkich - Mikołaj Radziwiłł przekazał część dóbr kalinowskich Iwanowi z Kurzeńca (imię Iwan przyjął Kurzaniecki przeszedłszy na katolicyzm), czyniąc go głównym ekonomem swoich majętności. Kurzeniecki po 1510 r. założył wójtostwo w Kalinówce – jedno z 6 wielkich wójtostw zorganizowanych do 1521 r. w goniądzko – rajgrodzkich włościach Radziwiłłów. W skład tego wójtostwa wchodziła Kropiwnica. Dwór Kurzenieckich znajdował się prawdopodobnie we wsi Ogrodniki. Wójtostwo zlikwidowano podczas reorganizacji włości prywatnej Zygmunta Augusta dokonanej przez Piotra Chwalczewskiego w latach 1553 – 1564. W opisie granic włości goniądzkich z 1536 r. odnotowano, że kościół farny parafii kalinowskiej znajdował się w Większej Kalinówce, co potwierdza, że świątynia i grunta, na których została zbudowana, wydzielono z granic obecnej wsi Kalinówka Królewska. Akt ten doprowadził w rezultacie do utworzenia dzisiejszej wsi Kalinówka Kościelna.

Akcję uposażania i doposażenia kościołów w dawnych dobrach ra-

Kropiwnica wieś gminy Mońki

15

dziwiłłowskich zakończono nadaniem czterech włók ziemi kościołowi w Knyszynie we wsi Kropiwnica w roku 1561 r. „Przybysze”

sprowadzeni

na

tereny

klucza

Kalinow-

skiego przez Mikołaja II Radziwiłła w początkach XVI w. spontanicznie i w pośpiechu je zagospodarowywali. W efekcie nieświadomie stworzyli nieregularną zabudowę i rozproszony układ pól.

Było to zjawisko ze wszech miar niekorzystne. Dlatego też w 1537 r. rozpoczęto na Podlasiu wdrażanie pomiary włócznej. Jej inicjatorką była królowa Bona. Miała ona na celu skomasowanie rozproszonego osadnictwa wiejskiego w duże i zwarte wsie – ulicówki o ściśle określonych granicach. Wyznaczeni przez właścicieli dóbr mierniczy i rewizorzy dokonali stosownych podziałów nieruchomości. Pomiara włóczna polegała na wprowadzeniu nowej organizacji w układzie przestrzennym. Każdemu gospodarstwu przydzielono jedną włókę ziemi (w przypadku Kropiwnicy było to 21,3 ha). Z pozostałych ziem, które nie weszły w skład podziałów, tworzono folwarki lub oddawano je na wspólny użytek wsi jako pastwiska i lasy.

Obszar wsi podzielono na 3 pola uprawne, a przez środek wsi wytyczono niwę siedzibną przeznaczoną pod zabudowę. Każdy chłop otrzymał po jednym zagonie w każdym z trzech pól i jeden zagon pod budowę zagrody. Wszystkich obowiązywała jednolita zabudowa zagród oraz trójpolowy system uprawy ziemi. Założona w ten sposób wieś miała charakter ulicówki. Domy stały w rzędzie lub dwóch rzędach po obu stronach przy drodze. Za domami były

16

Kropiwnica wieś gminy Mońki

budynki inwentarskie, a na końcu stodoła. Za stodołą znajdowała się druga, równoległa do głównej droga zwana zastodolną lub zagumienną. W mowie gwarowej mieszkańcy określali ją najczęściej jako „zagumienie”. Dzięki tak przeprowadzonym zmianom wsie uzyskały regularny charakter, który był często zachowywany przez kolejne stulecia. Tak było w przypadku Kropiwnicy. Widać to wyraźnie we współczesnym układzie przestrzennym wsi. Był on, przez kolejne stulecia, utrwalany i potwierdzany.

Kropiwnica - droga przez wieś

Kropiwnica wieś gminy Mońki

17

Pomiara włóczna przyniosła ośmiokrotny wzrost dochodów w dobrach królewskich i wielkie zmiany w krajobrazie osadniczym.

Ze względu na brak dokumentów trudno jest określić liczbę ludności i gospodarstw wsi Kropiwnica, która w początkach osadnictwa zwana była Kalinówką Zakościelną. Księgi metryczne ochrzczonych prowadzone były przez kancelarię parafialną dopiero od roku 1614, a księgi zaślubin od 1617 r. Prawie wszystkie spłonęły w wyniku pożaru plebanii z archiwum parafialnym w 1761 r.

Jeden z nielicznych zachowanych dokumentów – pochodzący z 1536 r. opis interesujących nas ziem uczyniony z rozkazu króla Zygmunta Starego podaje, że wieś rozlokowana była na 28 włókach (ok.

460 ha).

Sprawozdanie z wizytacji kościelnej z roku 1633 wymienia wsie, z których pleban kalinowski pobierał dziesięcinę. Były to: Kropiwnica, Szpakowo, Bagno, Starowola, Kalinówka Wielka, Woytowce, Bobrówka, Brzozowa, Przytułki, Dudki, Guzy, Jaskra i Milewskie.

W wykazie wymieniona jest wieś Przytułki, która nosiła też nazwę Jowinki. Znajdowała się ona na południe od Kropiwnicy nad rzeką Nereślą. Zanikła w II połowie XVII w.

18

Kropiwnica wieś gminy Mońki

20 II 1652 r. król Jan Kazimierz dokumentem wystawionym w Warszawie nadał parafii w Kalinówce trzy opuszczone włóki we wsi Kropiwnica.

Ogromne straty poniosła wieś Kropiwnica w okresie „potopu szwedzkiego”. Źródła podają, że z 30 gospodarzy zostało tylko 2 komorników.

Opis parafii Kalinówka Kościelna z 1784 r. podaje, iż „Kropiwnica do tegoż starostwa (chodzi o starostwo knyszyńskie, do którego należała XV – XVIII w.), między zachodem letnim i północą na półtora tysiąca kroków od kościoła”. Dokument ten niewiele wnosi i poza określeniem odległości od kościoła żadnych informacji nie podaje. W jednym ze źródeł historycznych znajduje się informacja, która podaje, że w 1790 roku wieś liczyła 26 dymów.

Inwentarz uposażenia parafii z 1804 r. podaje, iż mieszkańcy Kropiwnicy zobowiązani byli do uiszczania na rzecz plebana kalinowskiego 16 kop żyta i 13 owsa. Po upadku Rzeczypospolitej i przejęciu naszych ziem przez władze i administrację pruską odebrano parafii kalinowskiej las. W 1843 r. władze rosyjskie przejęły dobra parafii i przyznały proboszczowi parafii Kalinówka pensję w wysokości 235 rubli rocznej pensji.

Najdokładniejszy wykaz mieszkańców wsi wchodzących w skład parafii Kalinówka Kościelna – „Książka do spisywania Ludno-

Kropiwnica wieś gminy Mońki

19

ści Całey Parafij Kalinowskiey do Świętey Spowiedzi i Komunij Wielkanocney w Roku 1842” podaje, iż Kropiwnica liczyła 29 domów i 190 mieszkańców. Księgi te zwane „status animarum” były wynikiem odwiedzania przez proboszcza parafian i sporządzenia przez niego szczegółowych statystyk dotyczących ludności danej miejscowości.

Spis parafian z 1842 r.

20

Kropiwnica wieś gminy Mońki

W przypadku Kropiwnicy przedstawiało się to następująco: Numer Spis ludności 1842 rok Wieś Kropiwnica 1 Wawrzyniec Pogonowski Marianna córka Józefa z Olszewskich żona Mateusz syn Anna córka Marcin Pogonowski Petronela Franciszka Połonowska wdowa Marcela Pogonowska

Wiek 40 36 16 9 33 20 53 24

2

Tomasz Jankowski Petronela żona Marianna córka Franciszka córka Barbara córka

37 37 9 5 3

3

Adam Burzyński Marianna Burzyńska wdowa Jan syn Marianna córka Michał Burzyński

23 55 13 18 76

4

Maciej Bielawski Marianna żona Szymon syn Marianna córka

53 46 21 18

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Marcela córka Barbara córka Ewa córka Franciszka Sakowna siostra Anna Sakowna

15 7 5 50 29

5

Szymon Sak Anna żona Piotr syn Marianna córka Maciej Sak brat

47 42 6 19 30

6

Józef Karejwa Marianna żona Wojciech Karejwa brat Franciszek brat

23 24 20 11

7

Maciej Niemota Franciszka żona Maciej syn Jan syn Petronela córka Marianna córka Michał Burzyński Ewa siostra Michała Anna siostra Michała

43 32 10 2 12 7 17 21 24

8

Mateusz Burzyński syn Franciszka Ewa żona Jan syn Petronela córka

39 31 10 13

21

22

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Marianna córka Anastazja matka córki Wojciecha z Gieniuszów

2 73

9

Stanisław Sak syn Piotra Anna córka Macieja z Huwryłuw żona Wojciech syn

52 35 3

10

Karol Zabielski wdowiec Mateusz syn Barbara żona Kazimierz syn Petronela córka Franciszka Pozniakowa wdowa Ewa córka Marianna córka

63 23 23 1 3 50 15 17

11

Jan Zabielski Marcela żona Jan syn Franciszka córka Marianna córka Marianna Popławska matka wdowa

38 27 5 4 1 62

12

Kazimierz Zabielski wdowiec Marcin syn Wojciech syn Joachim syn Marianna córka Walenty Zabielski Kazimierz Pogonowski

41 20 18 7 10 47 33

Kropiwnica wieś gminy Mońki

13

Bartłomiej Zabielski Konstancja żona Franciszek syn Stanisław syn Jakub syn Marianna córka Katarzyna córka

51 33 12 7 5 17 9

14

Andrzej Maciejczyk Franciszka żona Katarzyna Szkutnikowa córka Pawła Marianna córka Rozalia córka Ewa córka Małgorzata Szkutnikowa wdowa Barbara córka

25 18 16 12 8 3 33 3

15

Tomasz Szkutnik syn Adama Ewa córka Krzysztofa z Dekowów wdowa Franciszka córka Agata matka córki Józefa z Czerepów

38 36 10 60

16

Wawrzyniec Szkutnik syn Jana wdowiec Marianna córka Jakub syn Wawrzyńca Daniela żona Franciszka córka

85 16 27

17

Katarzyna Sakowa córka Grzegorza z Wroblow wdowa Wojciech syn Franciszek syn

46 27 17

23

24

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Marianna córka Anna córka Agnieszka córka Ewa córka

23 17 20 13

18

Paweł Hoyda syn Marcina Ewa córka Benedykta Szkutnikow żona Józef syn Tomasz syn Marianna córka Franciszka córka

49 45 24 21 23 23

19

Jakub Hryszko Marianna żona Tomasz syn Maciej syn Jan syn Petronela córka

35 35 12 7 3 18

20

Marcin Burzyński syn Jana Katarzyna córka Stanisława żona Franciszek Niemotko syn Bartłomieja Barbara żona Michał syn Marianna córka

55 55 28 25 4 2

21

Bartłomiej Szkutnik syn Marka Marianna córka Jakuba żona Rozalia córka Maciej syn Bartłomieja żonaty Franciszka córka Antoniego z Radziszewskich żona

71 65 21 25 24

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Michał syn

1

22

Franciszek Szkutnik syn Krzysztofa Aniela córka Marcina z Burzyńskich żona Marcin syn Rozalia córka Franciszka córka Marianna córka Kunegunda córka Franciszka z Huwryłow matka Marcin syn

33 35 10 7 7 3 65 48

23

Marcin Szkutnik syn Kazimierza Katarzyna żona Wawrzyniec syn Franciszek syn Franciszka córka Anna córka Marianna córka Agnieszka bratanica

50 30 17 14 20 12 2 22

24

Szymon Szkutnik syn Jakuba Ewa córka Pawła z Czerepów Franciszka córka Marianna córka Barbara córka Wawrzyniec Szkutnik brat

35 30 8 7 2 23

25

Maciej Niemotko wdowiec Maciej syn Krystyna córka Klara córka

70 17 23 20

25

26

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Anna córka Piotr Zabielski Marcela żona Piotr syn Jakub syn Jan syn

15 50 31 11 7 4

26

Michał Pozniak syn Jakuba Katarzyna córka Benedykta z Jankowskich żona Tomasz syn Marcin syn Wojciech syn Jerzy syn Marianna córka

50 40 17 10 8 4 13

27

Józef Szkutnik syn Macieja Marcela córka Jakuba z Lipskich żona Mateusz syn Wawrzyniec syn Franciszek syn Katarzyna córka Marianna córka Tomasz Szkutnik brat

53 49 16 13 8 19 11 29

28

Stefan Niemotko syn Marka Marianna żona Jan syn Paweł syn Ewa córka Teresa córka

55 50 18 14 22 20

Kropiwnica wieś gminy Mońki

29

Piotr Gromko syn Ambrożego Ewa córka Wawrzyńca z Licwinkow żona Franciszek syn Paweł Burzyński Szymon Szkutnik wdowiec Józef syn Andrzej syn

razem

27

40 40 19 52 65 19 17 190

Liczba ludności wyszczególniona w spisie jest większa niż obecna liczebność wsi. Cechą charakterystyczną, wynikającą z wyszczególnionych danych, jest fakt, iż w większości gospodarstw w domach zamieszkiwały rodziny wielopokoleniowe i dość liczne (w niektórych 9, a nawet 10 osób). W jednym domu mieszkały po dwie lub trzy rodziny. Oprócz gospodarzy w tym samym lokum przebywali często ich rodzice oraz rodzeństwo. Niepisana zasada obowiązująca na wsi mówiła, że gospodarstwo i ziemię dziedziczył najstarszy syn. W związku z tym młodsze rodzeństwo pomieszkiwało kątem u rodziny najstarszego brata pomagając w gospodarstwie lub zmuszone było do poszukiwania własnej drogi życiowej. W domach gospodarzy przebywali też rodzice gospodarzy. W efekcie w pomieszczeniach było ciasno, zwłaszcza gdy wszyscy domownicy udawali się na spoczynek. Średnio, dla całej wsi, na jedno gospodarstwo przypadało 6,55 osoby.

Jak wyglądały domy w ówczesnej wsi Kropiwnica? Precyzyjne ustalenie ich wyglądu jest niestety niemożliwe. Nie zachował się

28

Kropiwnica wieś gminy Mońki

bowiem ani jeden z nich. Nie istnieją też zdjęcia ani szkice. Jedynym źródłem są dostępne materiały historyczne i dawne drewniane chaty budownictwa ludowego w skansenach. Na ich podstawie można wnioskować, ze domy były małe, około 4-6 metrów szerokości i około 6-8 metrów długości. Składały się z jednej lub dwu izb z sienią i komórką, małymi oknami i podłogą z gliny. Stropy ocieplano słomą i gliną. Ściany wykonane były z bali ciosanych lub glinobitki, ocieplane zimą „przyźbą” do wysokości okien. W środku znajdowały się ceglane, tynkowane gliną i pobielone glinką, piece. Na zewnątrz budynku wystawały kominy bielone glinką. Dom pokryty był dwuspadowym dachem krytym słomą.

Stary dom

Kropiwnica wieś gminy Mońki

29

Rodzina na tle starego domu

Schemat domu mieszkalnego, z nieco późniejszego okresu, jednej z rodzin zamieszkujących Kropiwnicę udało się odtworzyć dzięki informacjom i sporządzeniu szczegółowego szkicu przez byłego mieszkańca wsi Jana Skutnika. Podobnie wyglądały pozostałe budynki mieszkalne.

30

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Schemat domu mieszkalnego rodziny Jana Skutnika

Budynki gospodarcze, o rozrzuconej i gęstej zabudowie konstruowano najczęściej z bali oflisiastych. Kryte były słomą. Siedliska znajdowały się po jednej lub dwóch stronach drogi biegnącej przez wieś. Naszkicowany wygląd siedliska, wspomnianej wcześniej rodziny Skutników przedstawiał się następująco:

Kropiwnica wieś gminy Mońki

31

Podobnie wyglądały pozostałe gospodarstwa.

Jednym z najważniejszych wydarzeń, które wpłynęło w sposób bardzo istotny na historię Kropiwnicy i losy zamieszkującej ją ludności, była carska reforma uwłaszczeniowa z 1861 r. Stanowiła ona, że chłopi zyskali wolność osobistą. Właściciele ziemscy tracili prawo do dowolnego przesiedlania i karania chłopów.

Ci otrzymali dodatkowo prawo zawierania umów, kształcenia się, zawierania związków małżeńskich i nabywania dóbr. W obawie o niekontrolowane przemieszczanie się, porzucanie pracy w rolnictwie i trudności z poborem podatku, władze carskie przypisały chłopów do wspólnot. Tylko one mogły wykupywać nadziały ziemi przekazywanej chłopom przez ich właścicieli. Każdy członek wspólnoty miał otrzymać działkę przyzagrodową oraz ustalony wcześniej nadział gruntów. Wspólnoty gminne wydawały również zezwolenia na dłuższy wyjazd ze wsi. Wystąpienie ze wspólnoty było początkowo bardzo ograniczone, a po roku 1893 praktycznie niemożliwe. Nadziały ziemi i kwotę wykupu ustalano w porozumieniu wspólnot z właścicielem gruntów. Według założeń carskiego dekretu chłopi musieli spłacić przekazaną im ziemię w ciągu 49 lat.

W tym celu zaciągnęli oni pożyczkę, którą systematycznie zwracali wraz z odsetkami.

W przypadku Kropiwnicy obowiązkowa opłata za całkowity nadział ziemi miała wynosić 64 kopiejki za każdą dziesięcinę (jednostka powierzchni gruntu w czasach carskich stanowiąca 1,09254 ha)

32

Kropiwnica wieś gminy Mońki

miesięcznie. Dla porównania – dobra krowa (taki był praktyczny przelicznik) kosztowała wtedy ok. 30 rubli. Pomimo spłaty wykupu chłopi nie stawali się jednak pełnoprawnymi właścicielami użytkowanej ziemi. Należała ona nadal do wspólnoty.

W białostockim archiwum znajdują się cenne i istotne dokumenty dotyczące wsi Kropiwnica w czasach reformy uwłaszczeniowej.

Najistotniejszy z nich to: „Odpis z akt uwłaszczeniowych byłego Grodzieńskiego Urzędu Gubernialnego do spraw uwłaszczeniowych na majątek skarbowy Knyszyn w lennym użytkowaniu hrabiów Krasińskich w powiecie dawnym Białystok (1886 r.).

Carski dokument z 1886 r.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

33

Carski dokument z 1886 r.

Dokument ten zawiera wykaz wszystkich gospodarstw rolnych wsi Kropiwnica, powstałych i funkcjonujących w wyniku carskiej reformy uwłaszczeniowej z 1861 r. Po przetłumaczeniu tekstu i przeliczeniu nadziałów podział gruntów wsi Kropiwnica w wyniku carskiej reformy rolnej wyglądał następująco: Odpisy z akt uwłaszczeniowych byłego Grodzieńskiego Urzędu Gubernialnego do spraw uwłaszczeniowych na majątek skarbowy Knyszyn w lennym użytkowaniu hrabiów Krasińskich w powiecie dawnym Białystok (1886r.)

34

Kropiwnica wieś gminy Mońki

L.p.

Imię i nazwisko osoby, której nadano ziemię

w ha

Ziemia orna w dziesięc. i sążn.

w ha

Sianokośna w dz. i sążn.

w ha

Razem w dziesięc. i sążn.

w ha

Ziemia zagrowwdowa w dziesięc. i sążn.

Wieś Kropiwnica

1

Jan Niemotko

1262

0,57

11,1546

12,7

4,194

4,67

16,547

17,73

2

Mateusz Szkutnik

1262

0,57

11,1546

12,7

4,194

4,67

16,547

17,73

3

Mateusz Szkutnik

1264

0,57

11,1546

12,7

4,139

4,43

16,549

17,73

4

Michał Szkutnik

1264

0,57

11,1546

12,7

4,139

4,43

16,549

17,73

5

Tomasz Poźniak

1264

0,57

11,1546

12,7

4,139

4,43

16,549

17,73

6

Jerzy Poźniak

1263

0,57

11,1546

12,7

4,139

4,43

16,549

17,73

7

Piotr Zabielski

1,126

1,15

23,691

25,44 8,278

8,86

32,109

35,46

8

Józef Szkutnik

1894

0,86

17,1118

19,08 6,209

6,65

24,821

26,59

9

Maciej Szkutnik

1894

0,86

17,1118

19,08 6,208

6,65

24,820

26,59

10

Wawrzyniec Szkutnik

1894

0,86

17,1118

19,08 6,207

6,65

24,819

26,59

11

Jan Niemotko

1265

0,57

11,1545

12,7

4,138

4,43

16,548

17,73

12

Michał Niemotko

1264

0,57

11,1545

12,7

4,138

4,43

16,548

17,73

13

Antoni Hujda

1894

0,86

17,1118

19,08 6,207

6,65

24,819

26,59

14

Jakub Szkutnik

1,128

1,15

23,692

25,44 8,276

8,86

32,109

35,46

15

Witold Matejko

1264

0,57

11,1545

12,7

4,138

4,67

16,547

17,73

16

Jan Niemotko

1,128

1,15

23,691

25,44 8,276

8,86

32,109

35,46

17

Franciszek Zabielski

1896

0,86

17,1118

19,08 6,207

6,65

24,821

26,59

18

Wojciech Sak

1896

0,86

17,1118

19,08 6,207

6,65

24,821

26,59

19

Jan Zabielski

1264

0,57

11,1546

12,7

4,138

4,43

16,548

17,73

20

Wincenty Zabielski

1264

0,57

11,1546

12,7

4,138

4,43

16,548

17,73

21

Mateusz Zabielski

1896

0,86

17,1118

19,08 6,207

6,65

24,821

26,59

22

Mateusz Połonowski

1896

0,86

17,1118

19,08 6,207

6,65

24,821

26,59

23

Adam Szaciłowski

1896

0,06

17,1118

19,08 6,207

6,65

24,821

26, 59

24

Wojciech Niemotko

1,128

1,15

23,692

25,44 8,276

8,86

32,1096

35,46

25

Józef Karejwo

1,128

1,15

23,692

25,44 8,276

8,86

32, 1096

35,46

26

Siemion Bielawski

1262

0,57

11,1545

12,7

4,43

16,545

17,33

4,138

Kropiwnica wieś gminy Mońki

35

27

Franciszek Szkutnik

1894

0,86

17,1118

19,08 6,207

6,65

24,819

26,59

28

Stanisław Grygo

1896

0,86

17,1118

19,08 6,207

6,65

24,819

26,59

29

Wawrzyniec Szkutn.

1262

0,57

11,1545

12,7

4,138

4,43

16,545

17,33

30

Marcin Gryszko

631

0,29

5, 1973

5,5

2,069

2,2

8,293

8,83

31

Wawrzyniec Szkutn.

631

0,29

5,1973

5,5

2,069

2,2

8,293

8,83

OGRODNICY 32

Tomasz Szkutnik

1.00

1,09

33

Michał Poźniak

1200

0,55

34

Tomasz Gryszko

1200

0,55

35

Józef Skutnik

1200

0,55

36

Wojciech Zabielski

1200

0,55

37

Franciszek Sak

1200

0,55

Razem

24,1968 27,12

471, 1396 515,8 166,80

181,72 660,1764

721,87

Wyjaśnienie skrótów: dziesięc. - dziesięciny, sążn. kw. - sążnie kwadratowe

Oprócz tego w skład chłopskiego nadziału weszło: 127 dziesięcin i 1104 sążni (w tym 8 dziesięcin i 1296 sążni) pastwisk.

Grunty wsi Kropiwnica RAZEM (grunty osadnicze – zagrodowe, grunty orne, łąki, pastwiska) - 787,29 ha Całkowita powierzchnia wsi Kropiwnica – 840 dziesięcin i 394 sążni - 917, 91 ha Powyższy dokument zawiera (podaje) imię i nazwisko gospodarza, nadział ziemi zagrodowej (osadniczej, przeznaczonej na siedlisko), ornej (przeznaczonej pod uprawę) i sianokośnej (przeznaczonej na uprawę paszy dla zwierząt hodowlanych) oraz podaje wartość

36

Kropiwnica wieś gminy Mońki

ziemi wraz z warunkami jej spłaty. W opracowanej tabeli, na potrzeby niniejszego opracowania, podano jedynie wielkość nadziałów ziemi. Wynika z niej, że we wsi było 31 gospodarzy, którzy uzyskali nadziały w wyniku w/w dekretu. Pięciu z nich (Piotr Zabielski, Jakub Szkutnik, Jan Niemotko, Wojciech Niemotko i Józef Karejwo) nabyło łącznie po 35,46 ha, jedenastu (Józef Szkutnik, Maciej Szkutnik, Wawrzyniec Szkutnik, Antoni Hujda, Franciszek Zabielski, Wojciech Sak, Mateusz Zabielski, Mateusz Połonowski, Adam Szaciłowski, Franciszek Szkutnik i Stanisław Grygo) po 26,59 ha, trzynastu (Jan Niemotko, Mateusz Szkutnik, Michał Szkutnik, Tomasz Poźniak, Jerzy Poźniak, Jan Niemotko, Michał Niemotko,Witold Matejko, Jan Zabielski, Wincenty Zabielski, Mateusz Szkutnik, Siemion Bielawski i Wawrzyniec Szkutnik) po 17,73 ha oraz dwóch (Marcin Gryszko i Wawrzyniec Szkutnik) po 8,83 ha.

Oprócz nich we wsi mieszkało sześciu ogrodników, z których jeden (Tomasz Szkutnik) posiadał 1 dziesięcinę (1,09254 ha), a pozostałych pięciu po 1200 sążni (0,55 ha). Z dokumentu wynika, że ogólna powierzchnia gruntów wsi Kropiwnica wynosiła ponad 780 ha.

Obejmowała ona grunty osadnicze, grunty orne oraz łąki i pastwiska. Oprócz tego w skład chłopskiego nadziału weszło 127 dziesięcin i 1104 sążni pastwisk.

Kolejny, odnaleziony w archiwum dokument dotyczył ostatecznego nadziału wsi Kropiwnica i definitywnego rozstrzygnięcia toczących się sporów o ziemię. Datowany jest na 1908 r. i podaje, że całkowita powierzchnia wsi Kropiwnica wynosi 840 dziesięcin i 394

Kropiwnica wieś gminy Mońki

37

sążni (917,91 ha). Z powyższego zestawienia wynika, że w granicach wsi znajdowało się jeszcze ok. 130 ha „ziemi niczyjej” – nie objętej aktem uwłaszczeniowym. Były to tzw. wygony (tereny, na których wypasano bydło i owce) oraz nieużytki.

Carska reforma uwłaszczeniowa, pomimo wielu elementów negatywnych, przyczyniła się do stabilizacji sytuacji mieszkańców Kropiwnicy oraz wprowadziła na długie lata porządek i trwały charakter krajobrazu wsi.

W lipcu 1914 r. wybuchła I wojna światowa. W konflikt zaangażowali się wszyscy nasi zaborcy. W tej sytuacji mieszkańcy Kropiwnicy, podobnie jak i innych miejscowości, zaczęli obawiać się, że działania wojenne przeniosą się na pobliskie tereny, a ich skutki mogą być bardzo negatywne i mocno odczuwalne przez miejscową społeczność. Najbardziej bano się zniszczeń wojennych, rabunkowej polityki okupantów oraz lękano się o los dzieci. Od początku wojny czekano niecierpliwie na rozwój wypadków. W sierpniu 1915 r. sprawdził się najczarniejszy scenariusz wojennych wydarzeń.

Zwycięska ofensywa wojsk niemieckich i rozpaczliwy odwrót armii carskiej spowodował strach i panikę wśród miejscowej ludności.

Obawiano się dalszego postępu ofensywy, zajęcia wsi przez Niemców i okupacji zajętych terenów. W obliczu takiej sytuacji dowódca frontu rosyjskiego zarządził przymusową ewakuację miejscowej ludności. W historii określa się ją mianem „bieżeństwa”. Dowództwo i władze carskie chciały powtórzyć taktykę zastosowaną w czasie

38

Kropiwnica wieś gminy Mońki

wojny z Napoleonem w 1812 r. znaną pod nazwą „spalonych ziem”.

Według jej założeń ludność miała być ewakuowana wraz z dobytkiem, a wsie spalone. Chodziło o odcięcie wkraczającego wroga od baz żywnościowych, zaopatrzeniowych i noclegowych.

Zgodnie z powyższym zarządzeniem mieszkańcy wsi Kropiwnica, po załadowaniu i zapakowaniu się na wozy, mieli jechać daleko na wschód, „w nieznane”. Niewykonanie rozkazu groziło śmiercią i spaleniem wsi. Pod taką groźbą, w określonym dniu (daty nie udało się ustalić) mieszkańcy wsi stawili się w miejscu zbiórki. Zabrano ze sobą zapasy żywności, niezbędne ubrania i najpotrzebniejsze rzeczy. Zaraz za wsią, na drodze do Kalinówki Kościelnej, przy krzyżu na wzgórzu ludzie czekali na dalszy rozwój wypadków. Pod czujnym okiem rosyjskich strażników mieszkańcy zeszli z wozów, by po raz ostatni pomodlić się przy, tak bliskim ich sercu, krzyżu.

W zbiorowej modlitwie prosili Boga o pomoc i wsparcie w szybkim i szczęśliwym powrocie w rodzinne strony. Żarliwa i szczera modlitwa natchnęła i uduchowiła ludzi. Dodała im odwagi i otuchy do stawienia oporu wobec okrutnej i bezsensownej decyzji o bieżeństwie.

Atmosfera buntu narastała w miarę upływu czasu. Wreszcie ktoś z tłumu zdobył się na odwagę i wyraził to, co wszyscy czuli i o czym w trakcie modlitwy zdecydowali.

- Nie jedziemy! Opór był powszechny i zdecydowany. Strażnicy rosyjscy byli bardzo zdziwieni taką postawą mieszkańców wsi. Nie mogli zrozumieć tego, że zwykli, prości chłopi mogli zignorować

Kropiwnica wieś gminy Mońki

39

rozkaz dowódcy frontu i stawić czynny opór nakazom wojskowej administracji carskiej. Próbowali przekonać ludzi, że niewykonanie rozkazu to pewna śmieć i spalenie wsi. Mieszkańcy byli jednak zdeterminowani i nieugięci. Nie dali się zastraszyć. Zawrócili furmanki i zaczęli wracać do opuszczonych domostw. Przez kilka dni czekano z niepokojem na dalszy rozwój wypadków. Represje jednak mieszkańców nie dotknęły. To świadoma i niegięta postawa uratowała ich przed klęską i katastrofą. Być może carskie władze wojskowe doceniły odwagę i determinacje ludności Kropiwnicy.

W sierpniu 1915 r. na nasze ziemie wkroczyły zwycięskie wojska niemieckie. Rozpoczęła się okupacja zajętych terenów. Nowe władze prowadziły wobec miejscowej ludności dość brutalną politykę. Wyrażała się ona nakładaniem nowych, uciążliwych powinności i zmuszaniem do dodatkowych świadczeń i obowiązków.

Licząc się z długoletnim administrowaniem zajętymi ziemiami, władze niemieckie wydawały nowe paszporty i prowadziły dokładną ewidencję.

40

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Paszport Marianny Skutnik z 1915 r.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

41

Okupacja trwała trzy i pół roku. W lutym 1919 r. wieś szczęśliwie doczekała zakończenia wojny. Do pobliskich wsi dotarła długo oczekiwana niepodległość. Wreszcie, po 123 latach niewoli, powstała niepodległa Polska – II Rzeczpospolita. Łzy szczęścia mieszały się jednak z pewnymi nieodwracalnymi, niekorzystnymi i trwałymi zmianami.

Dotkliwe były zniszczenia wojenne, rabunkowa polityka władz okupacyjnych oraz zmiany administracyjne wprowadzone przez Niemców. Niektórzy mieszkańcy wsi Kropiwnica, w wyniku wojny, stracili też oszczędności całego życia. Wielu z nich w okresie stabilizacji, po carskiej reformie uwłaszczeniowej, systematycznie oszczędzało gromadząc „grosz do grosza”. Początkowo były to carskie złote ruble. W początkach XX w. pojawili się jednak na wsi spekulanci, którzy proponowali zamianę złotych monet na pieniądz papierowy, po korzystnym kursie. Za jednego złotego rubla proponowano 1,2 rubla papierowego. Taka „korzystna” wymiana skłoniła wielu mieszkańców wsi do wymiany monet na pieniądze papierowe .

Carskie ruble

42

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Carskie ruble

Spekulanci skutecznie posługiwali się argumentem mówiącym o ścieraniu się złotych monet będących w obiegu. Argumentowano, że w ten sposób traciły one wagę, a tym samym swoją wartość.

Potwierdzali to również robotnicy najemni – mieszkańcy wsi położonych w pobliżu budowanej od lat 80-tych twierdzy Osowiec.

Władze carskie, za prace wykonywane przy budowie umocnień i kopaniu fosy, płaciły najemcom złotymi rublami. Ci wymieniali je pospiesznie na pieniądze papierowe na korzystnych warunkach.

Obiegowa plotka mówiła też o tym, że w przypadku próby kradzieży, monety wydając charakterystyczny dźwięk przy najmniejszych ruchach, same się „zdradzały”. W momencie wkroczenia wojsk niemieckich i po powstaniu niepodległego państwa polskiego pieniądze papierowe stały się bezużyteczne. W ten sposób ludzie stracili bezpowrotnie majątki i fortuny. Do dzisiaj w wielu domach ich właściciele posiadają bezużyteczny papierowe carskie ruble.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

43

Po powstaniu niepodległego państwa polskiego przystąpiono do likwidacji zniszczeń wojennych i odbudowy budynków mieszkalnych i gospodarczych. Ważnym zadaniem było też tworzenie podstaw polskiej edukacji. W Kropiwnicy powstała szkoła obejmująca klasy I – IV. Znajdowała się ona w prywatnym domu Albina Zabielskiego. W początkach niepodległego bytu droga dalszego kształcenia była praktycznie zamknięta. Z czasem młodzi ludzie mogli ją kontynuować w Kalinówce Kościelnej.

W okresie międzywojennym, przed komasacją i reformą zmieniającą strukturę gruntów rolnych i krajobraz osady, wieś liczyła 42 domy.

Odtworzony z pamięci, przez najstarszych mieszkańców wsi, plan rozlokowania gospodarstw i placów wygląda następująco (nazwiska wraz z przydomkami):

44

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Wieś Kropiwnica - rozkład gospodarstw i placów

Kropiwnica wieś gminy Mońki

45

Przeprowadzona w latach 60-tych XIX w. carska reforma uwłaszczeniowa, pomimo swoich negatywnych skutków, wprowadzała pewien ład i porządek w strukturze własności ziem uprawnych. Z czasem skomasowane grunty ulegały rozdrobnieniu i rozproszeniu W efekcie, okresie międzywojennym, zarówno Kropiwnica, jak i inne wsie, znalazły się w tzw. szachownicy.

W praktyce oznaczało to, że każdy rolnik miał kilka lub kilkanaście działek o szerokości 5 – 20 metrów i długości nawet do 2 km.

Było to zjawisko bardzo niekorzystne. Dojazd do rozdrobnionych i odległych pól był bardzo kłopotliwy i uciążliwy. Jeszcze gorzej było z transportem płodów rolnych. Konieczna była kolejna komasacja gruntów. Jej intencją było scalenie rozczłonkowanych i oddalonych od siebie pasków – działek, w jedną lub dwie większe części.

Komasację przygotowywano od 1931 r. Ze względu na to, że grunty wsi Kropiwnica, Dudki i Kalinówka Kościelna przeplatały się ze sobą i zazębiały się, reformę scaleniową zamierzano przeprowadzić wspólnie. Mieszkańcy Kalinówki i Dudek zgodzili się na takie rozwiązanie, Kropiwnicy nie. Jeden z dokumentów odnalezionych w białostockim

46

Kropiwnica wieś gminy Mońki

archiwum informuje, że dnia 14 XI 1932 r., w czasie dokonywania pomiarów, ok. 50 mieszkańców wsi wkroczyło na miejsce pracy mierniczego i robotników. Nie dopuszczono do wykonania pomiarów, usunięto paliki oznaczające granice gruntów, a robotników pobito.

Zawiadomienie o dokonaniu przestępstwa złożył do Policji Państwowej w Jasionówce mierniczy Wincenty Arcisz. W jego wyniku pięciu najbardziej krewkich mieszkańców otrzymało imienne wezwania do stawienia się na posterunku w Jasionówce w charakterze oskarżonych. Na zwołanym w Kalinówce zebraniu, najaktywniejszych przeciwników komasacji aresztowano. Próba rozwiązań siłowych okazała się nieskuteczna. Komendant posterunku policji w Jasionówce oceniał, że dla zapewnienia bezpieczeństwa mierniczym i robotnikom potrzebuje 10 policjantów. Ich obecność konieczna była do rozpoczęcia i kontynuowania pomiarów gruntu. W tym wypadku niezbędny był kompromis. By go osiągnąć, organizowano często zebrania z udziałem mieszkańców, mierniczych i przedstawicieli administracji. Wielokrotnie zmieniano też mierniczych. Realizacja reformy przedłużała się. Porozumienie osiągnięto dopiero w 1936 r. i od tego momentu rozpoczęła się realizacja zapowiadanej wcześniej reformy.

W pierwszym jej etapie całość gruntów wsi podzielono na 3 strefy. Pierwsza obejmowała ziemie przylegające do wsi i będące w jej pobliżu. Z racji korzystnego położenia cena gruntów w tej strefie była najwyższa. Druga obejmowała ziemie leżące w pewnym oddaleniu od wsi. Ich cena była nieco niższa. Najtańsze były grunty

Kropiwnica wieś gminy Mońki

47

położone na peryferiach. Gospodarze, którzy zdecydowali się je nabyć, zmuszeni byli przenieść się ze wsi na kolonię. Rozwiązanie takie było korzystne ze względu na to, że zabudowania znalazłyby się wtedy w centrum otrzymanego nadziału. Niekorzystne było jednak to, że należało je przenieść na nowe siedlisko. Wymagało to dużych nakładów pracy i pociągało za sobą znaczne koszty.

W związku z tym, że większość wiejskich zabudowań gospodarczych wykonanych było z drewna i pokrytych słomą ich demontaż był możliwy. We wsi były jednak, w tym czasie, trzy domy zbudowane z cegły. W tym wypadku rozbiórka była znacznie trudniejsza, a czasami wręcz niemożliwa. Właściciele tych domów nie zdecydowali się na przeniesienie się na kolonię.

Komasację gruntów wsi Kropiwnica mieli przeprowadzić kolejni już specjaliści z Białegostoku. W umówionym terminie przyjechali oni koleją do Knyszyna, skąd zostali „odebrani” i przewiezieni furmanką do Kropiwnicy. Byli to: inżynier Popławski i mierniczy Ślusarczyk. Bezpośrednio po przyjeździe przystąpili do prac, które były prowadzone do połowy 1937 r. Zakończone zostały precyzyjnym wymierzeniem przysługującym gospodarzom nadziałów ziemi i sporządzeniem rejestru pomiarowego zatwierdzonego w dn. 29 czerwca 1937 r. w Białymstoku.

48

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Wyrys gruntów wsi Kropiwnica z 1937 r.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

49

Dowód nadania ziemi z 1937 r.

Nadziały ziemi mieszkańcom Kropiwnicy w wyniku rejestru pomiarowego z dnia 29 czerwca 1937 r.

L. p.

Właściciel gruntów

Ogólna powierzchnia ha

m2

Grunty orne ha

1

Skutnik Mateusz s. Pawła

12

8888

2

Skutnik Piotr s. Michała, Skutnik Michał s. Wawrzyńca

10

0665

3

Grzegorczyk Józefa c. Franciszka

0

3154

4

Tekień Franciszek

1

3373

5

Połonowska Anna z Reczków

8

7376

3

6

Poźniak Jan s. Antoniego

16

5346

11

7

Skutnik Franciszek i Józefa dz. Franciszka 36

9404

8

Grygo Wiktor s. Pawła

18

9

Niemotko Maciej s. Wojciecha

18

10 Niemotko Jan, Dominik i Gabriela 11 Rutkowska Leontyna z Wilamowskich

8 6

m2

Łąki ha m2

Pastwiska ha m2

0036 2

3333 2

4373

6590 1

9720

3171

1

3373

9910

4

7466

1022 4

5947

27

0306 6

1469 2

5877

1206

10

3538 4

6203 1

2593

0488

12

9222 3

9018

5600

13

9234

12

4387

2

7815

4888 2

7465

50

Kropiwnica wieś gminy Mońki

12 Rzemieniecki Antoni

2

5843

2

5332

13 Zabielski Jan s. Jana

14

0305

10

9591 2

7355

14 Zabielski Józef s. Jana

13

7127

6

5333 3

7931 2

3655

15 Spadkobiercy Połonowskiego Władysława żona i dzieci

20

3266

12

7308 2

4960 4

4316

0

9595

17 Sak Kazimierz s. Antoniego

20

4101

14

4090 3

7216 1

18 Sak Józef i Stanisława

11

3760

8

5280 2

6300

19 Zabielski Piotr s. Wojciecha

21

2350

14

5598 4

4655 1

9274

20 Skutnik Piotr s. Andrzeja

10

4900

6

3030 1

8117 1

6907

21 Misarko Julian s. Jana

18

8579

12

8490 4

0684

7993

22 Niemotko Antoni i Marianna

21

9685

12

0123 3

8827 4

8967

23 Skutnik Andrzej s. Wawrzyńca

16

1705

10

8429 2

9735 1

5837

24 Niemotko Franciszek s. Franciszka

18

6247

8

3631 3

3408 4

5373

25 Niemotko Wojciech s. Jana

34

7167

29

2285 3

8120 1

4514

26 Poźniak Jan s. Jerzego

15

7153

9

0293 3

4290 2

2243

7

8988

4

2824 2

3255 1

0110

28 Zabielski Antoni s. Piotra

11

6603

6

4122 1

7007 3

3244

29 Zabielski Alfons s. Piotra

9

2934

4

1310 1

8419 3

1806

30 Daniłowskie Helena i Jadwiga

1

0987

31 Skutnik Józef s. Franciszka

12

1641

2

32 Spadkobiercy Skutnika Wawrzyńca żona i dzieci

15

5179

10

33 Skutnik Antoni s. Michała

7

9117

34 Grygo Franciszek s. Jana

9

0816

35 Skutnik Andrzej s. Józefa

11

36 Skutnik Kazimiera 37 Lipiszko Marianna

16 Krukowski Antoni

27 Zabielski Piotr s. Piotra

0

1

9395 6296

0701

2573

8

7150

5982 2

8995 1

8816

4

7750 1

6656

9508

1

7061 2

1975 4

9880

4721

7

9631 1

1278 2

3560

1

5681

1

2526

0

2493

3053 2265

Razem 901 ha i 5189 m2

Z analizy powyższej tabeli wynika, że po scaleniu, opomiarowaniu i podzieleniu gruntów wsi Kropiwnica ich łączna powierzchnia wynosiła nieco ponad 900 ha. Największe nadziały otrzymało dwóch

Kropiwnica wieś gminy Mońki

51

gospodarzy – Skutnik Franciszek (ponad 36 ha) i Niemotko Wojciech ( ponad 34 ha). W przedziale 15 – 20 ha mieściło się 8 gospodarzy, a w przedziale 10 – 15 ha również 8 gospodarzy. Pozostałe nadziały były bardzo zróżnicowane – nieliczne, nieco więcej niż 21 ha (2 gospodarzy) i dość liczne, bardzo skromne poniżej 10 ha. Zdarzały się też nadania wyłącznie łąk i pastwisk. Nazwiska właścicieli wskazują wyraźnie, że byli to gospodarze z innych, często odległych wsi obecnej gminy Mońki. Odręczne uwagi na rejestrze pomiarowym naniesione ołówkiem wskazują na mieszkańców Dzieżek, Sobiesk, Zblutowa i Downar w obecnej gminie Goniądz. Być może były to nadziały posagowe.

Mieszkańcy Kropiwnicy otrzymali też nadziały łąk na terenach nadbiebrzańskich, szczególnie w rejonie wsi Dobarz. Oddalone one były jednak ponad 30 km od zabudowań miejscowych gospodarzy.

Pozyskiwanie z nich paszy było bardzo utrudnione i wymagało dużego nakładu pracy i wiele wysiłku.

Reforma zmieniła krajobraz wsi i okolicy. Rodziny, które otrzymały ziemie daleko od wsi zmuszone były tworzyć od podstaw swoje siedliska i lokować je w centrum swoich posiadłości. W związku z tym demontowano domy i zabudowania gospodarcze pozostawiając we wsi puste place. Powstawała w ten sposób sieć rozrzuconej zabudowy kolonii.

52

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Tarcie drewna - Józef Skutnik i Jurgiel

1 września 1939 r. wybuchła II wojna światowa. Wojna obnażyła zupełne nieprzygotowanie II Rzeczypospolitej do wojny. Nie byliśmy w stanie stawić samodzielnie skutecznego oporu wrogom.

Ze zobowiązań nie wywiązali się nasi sojusznicy – Anglia i Francja.

W czasie II wojny światowej do wojska zostali wcieleni i walczyli w kampanii wrześniowej następujący mieszkańcy Kropiwnicy: - Józef Sak (trafił do niewoli niemieckiej, a następnie na roboty.

Wrócił do domu w 1946 r.

- Antoni Skutnik (walczył pod Czerwonym Borem. Tam został ranny. Rodzina była przekonana, że zginął. Ranny i wyczerpany wrócił po zakończeniu kampanii wrześniowej)

Kropiwnica wieś gminy Mońki

53

- Kazimierz Skutnik (walczył w kampanii wrześniowej. Trafił w głąb Rosji, następnie wstąpił do Armii Andersa – przeszedł cały szlak bojowy i wrócił do Polski w 1946 r.)

- Domin Skutnik (wcielony do Armii Radzieckiej po 1939 r., następnie był oficerem LWP. Podczas pobytu na urlopie, po zakończeniu wojny 1946 – 1947, żołnierze AK próbowali go rozbroić i zabrać mundur. Nie pozwolili na to miejscowi „partyzanci”) - Domin Niemotko (brał udział jako sanitariusz w bitwie pod Wizną.

Wrócił do domu. Przez długie lata pracował jako sekretarz w Urzędzie Gminy w Kalinówce Kościelnej) - Edward Grygo (wcielony do Armii Radzieckiej w 1939 r., następnie przeniesiony do 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Zginął na Wale Pomorskim. Odznaczony krzyżem Virtuti Militari) - Lucjan Grygo – brat Edwarda (wzięty na roboty do III Rzeszy.

Wrócił w 1945 r. Zginął podczas prac polowych – wjechał na minę) 17 września 1939 r. nasz wschodni sąsiad – Sowiecka Rosja, bez wypowiedzenia wojny, przekroczył granice państwa polskiego. W literaturze historycznej określono tę agresję „ciosem w plecy”. Armia Czerwona zajęła znaczną część przedwojennej Polski.

Klęska wrześniowa, armia w rozsypce, agresja sowiecka – wszystko to potęgowało uczucie niepewności, obawy i załamania miej-

54

Kropiwnica wieś gminy Mońki

scowej ludności. Po wrześniowej agresji wojsk sowieckich ziemie Kropiwnicy i okolicznych wsi znalazły się pod ich okupacją. Jej konsekwencją była powtórna rusyfikacja zajętych ziem. Likwidowano polską administrację, do szkół i urzędów wprowadzano język rosyjski. Rozpoczęły się czystki, aresztowania i masowe deportacje na Sybir. Walczono z polską inteligencją i kułactwem (bogaci chłopi).

22 czerwca 1941 r. wybuchła wojna sowiecko-niemiecka. Zaskoczona i nieprzygotowana do niej Armia Czerwona zaczęła ponosić klęski i zmuszona została do panicznego odwrotu. Do Kropiwnicy wkroczyły wojska niemieckie.

Paszporty Niemotków

Kropiwnica wieś gminy Mońki

55

Paszporty Niemotków

Zmiana okupanta przyjęta została przez mieszkańców z ulgą.

Liczono, że gorzej niż za Sowietów być ni może. Rychło okazało się jednak, że poczynania władz niemieckich są bardziej wyrafinowane, okrutne i bezwzględne. Mieszkańcom wsi odbierano część ich plonów. Zmuszeni oni zostali do dostarczania, w ramach obowiązkowych dostaw, mleka, masła, jaj oraz wełny. Wszystko przeznaczone było na zaspokojenie frontowych potrzeb. Odmowa ich zrealizowania groziła poważnymi konsekwencjami. W trakcie okupacji masowo wywożono miejscową ludność na przymusowe roboty w głąb Niemiec. W tym celu organizowano łapanki i zbiorowe, masowe aresztowania, dokonując selekcji pod kątem przydatności do pracy.

Akcję tego typu przeprowadzono również i na naszym terenie.

Jej ofiarami byli też mieszkańcy Kropiwnicy. Wydarzenie to miały miejsce w kościele parafialnym w Kalinówce Kościelnej, w czasie uroczystości Zesłania Ducha Świętego w 1942 r. Zapisało się ono na stałe w pamięci wszystkich, uczestniczących w niej wiernych. Przed zakończeniem Mszy Świętej, na którą przybyło bar-

56

Kropiwnica wieś gminy Mońki

dzo wielu wiernych, kościół został otoczony przez żandarmerię niemiecką. W bramkach wejściowych ustawili się żołnierze. Otoczeni i zablokowani ludzie byli zdezorientowani. Celem akcji miało być wybranie i dostarczenie do punktów przerzutowych odpowiednich ludzi do pracy w Niemczech. W panice Niemcy zaczęli wyłapywać odpowiednich, młodych ludzi. W tym momencie sprawujący ofiarę Mszy Świętej ksiądz dziekan polecił wiernym stojącym najbliżej, ukrycie się za ołtarzem w tzw. obejściu. Na żądanie Niemców, domagających się ich otwarcia, stwierdził, że to niemożliwe, ponieważ one przeznaczone są do ozdoby. Siłowy szturm żołnierzy zakończył się niepowodzeniem. Wierni się obronili, w konsekwencji uratowali. Nie wszyscy mieli jednak takie szczęście. W czasie zaplanowanej przez Niemców akcji zatrzymano wielu młodych ludzi. Kazano im iść pieszo do Supraśla pod eskortą. Stamtąd przewiezieni zostali do Prus Wschodnich celem dostarczenia siły roboczej do prac w niemieckich gospodarstwach rolnych.

Latem 1944 r. sytuacja na froncie zmieniła się diametralnie. Od wschodu zbliżała się, do naszych terenów, ofensywa armii sowieckiej. Na przełomie lipca i sierpnia linia frontu ustabilizowała się na rzece Brzozówce. Korzystając z ostatniej okazji Niemcy rabowali wszystko co się dało. Miejscowej ludności zabierano krowy, konie, świnie, płody rolne oraz cenne rzeczy i biżuterię. W sierpniu 1944 r. wkroczyły na nasze tereny wojska sowieckie. Obawiano się kolejnej okupacji. I niestety poniekąd słusznie. Była ona bardziej wyrafinowana i długotrwała. Narzucono nam model „państwa demokra-

Kropiwnica wieś gminy Mońki

57

cji ludowej”. Po kilkumiesięcznych walkach front ustabilizował się na Biebrzy. Dopiero 17 stycznia ruszyła kolejna ofensywa wojsk sowieckich.

Po zakończeniu wojny wieś zaczęła „leczyć powstałe w jej wyniku rany. Odbudowywano zniszczone lub zaniedbane domy i budynki gospodarcze, odnawiano pogłowie bydła i trzody chlewnej .

Przed starym domem

Sytuacja we wsi powoli się stabilizowała - chociaż niezupełnie. W okolicach wsi aktywnie działała partyzantka poakowska.

Nie zawsze ludzie ci kierowali się szeroko pojętym interesem społecznym. W przypadku Kropiwnicy dochodziło do częstych rabunków i wymuszeń. Ludność wsi obawiała się także odwetu ze strony władz za udzielanie pomocy „bandom”. Część aktywnych członków podziemia zrezygnowała z aktywności politycznej,

58

Kropiwnica wieś gminy Mońki

inni ujawnili się w czasie amnestii w marcu 1947 r., zdali broń i wrócili do normalnego życia we wsi lub wyjechali.

Po zakończeniu II wojny światowej na terenie wsi i w jej pobliżu mieszkańcy znajdowali liczne niewybuchy i niewypały. Bezpośrednio po wojnie, od wybuchu w ogrodzie jednego z gospodarzy, zginęło 2 mieszkańców Kropiwnicy. Wielu z nich po znalezieniu niewybuchów lub niewypałów przenosiło je i umieszczało w dołach, w których wcześniej składowano ziemniaki. Znajdowały się one na terenie obecnego boiska sportowego przy świetlicy wiejskiej.

W trakcie prac związanych z wyrównywaniem terenu na potrzeby bazy sportowej odnajdywano zakopywane wcześniej materiały wybuchowe. Odnaleziony w ten sposób granat F1 młodzi chłopcy próbowali zdetonować w ognisku. Po krótkim oczekiwaniu stwierdzili, że nie wybuchnie i odeszli. Na szczęście zdetonował, gdy byli już poza jego zasięgiem.

Zagadką

mieszkańców

była

przez wschodniego sąsiada, władzy.

polityka

nowej,

narzuconej

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Wiejski krawiec Antoni Skutnik

Cykliści - Franciszek Karejwo i Józef Niemotko

59

60

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Obawiano się lansowania w polityce rolnej modelu sowieckiego.

Przypuszczenia szybko okazały się słuszne. Okazało się, że jednym z najważniejszych przedsięwzięć władz komunistycznych w latach 1948 – 1956 była kolektywizacja. Jej celem było uspółdzielczenie gospodarstw chłopskich oraz rozbicie tradycyjnej struktury społecznej wsi. Miało to w konsekwencji doprowadzić do likwidacji niezależności polskich chłopów oraz podporządkowanie ich komunistycznej władzy państwowej. Kolektywizacja miała przebiegać w trzech etapach. Pierwszy – od drugiej połowy 1948 r. do połowy 1950 r. charakteryzował się tworzeniem podstaw organizacyjnych i powstaniem pierwszych spółdzielni produkcyjnych. Drugi – od drugiej połowy 1950 r. do początków 1954 r. charakteryzował się forsowaniem kolektywizacji, której towarzyszyły drastyczne wypaczenia i trzeci – od początku 1954 r. do końca roku 1956, kiedy to nastąpiło złagodzenie nacisku administracyjnego na tworzenie spółdzielni produkcyjnych.

Obawiając się oporu chłopstwa starano się reformę wprowadzać stopniowo. W przypadku województwa białostockiego działania kolektywizujące nie trafiły na podatny grunt. Na tworzenie pierwszych spółdzielni produkcyjnych Wydział Rolny KW PZPR wytypował 19 wsi dopiero w końcu stycznia 1949 r. Nie było wśród nich Kropiwnicy. W 1950 r., w skali województwa, przystąpiło (pod naciskiem) do spółdzielni produkcyjnych ok. 170 gospodarstw. Bilans kolektywizacji nie przedstawiał się więc korzystnie dla władz. Skuteczny opór i niechęć do tworzenia spółdzielni wpłynął na to, że w powiecie monieckim do 1955 r. zdołano utworzyć tylko dwie – we wsiach Boguszewo i Kołodzież. Mieszkańcy Kropiwnicy, znani ze

Kropiwnica wieś gminy Mońki

61

skutecznego oporu podczas przedwojennej komasacji nie dali się złamać i uchronili swoją wieś przed brutalną polityką rolną komunistycznych władz. Od marca 1955 r. w województwie białostockim rozpoczął się proces stopniowego rozwiązywania spółdzielni produkcyjnych, które były niewydajne i nierentowne.

Władze komunistyczne, by „zachęcić” chłopów do tworzenia spółdzielni produkcyjnych, stosowały różne metody nacisku i zachęcania. Jesienią 1949 r. wprowadzono w życie tzw. społeczną klasyfikację gruntów, która w konsekwencji zwiększała stawkę podatku gruntowego z jednostki powierzchni. Klasyfikację odbierano jako działanie polityczne. Z dokumentów archiwalnych wynika, że w obecnym powiecie monieckim wywoływało to masowe protesty chłopów.

Zrywali oni zebrania wiejskie i gminne i nie przyjmowali do wiadomości zakamuflowanej, nowej – wyższej stawki podatku. Tak było w Kalinówce Kościelnej podczas zebrania, w którym uczestniczyli mieszkańcy okolicznych wsi – również Kropiwnicy. W trakcie prezentacji naliczania nowej stawki podatku wzburzeni gospodarze ostentacyjnie opuścili zebranie i rozeszli się do domów.

Dodatkowym powodem niezadowolenia ludności Kropiwnicy był fakt, że osoby klasyfikujące grunty żądały od miejscowych gospodarzy wynagrodzenia i wyżywienia. Wobec masowej niechęci i lokalnych konfliktów przekształcono podatek gruntowy z komunalnego w daninę narodową. Nie rozwiązało to jednak problemów rolników z podatkami.

62

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Ogromnym obciążeniem mieszkańców Kropiwnicy w pierwszych latach PRL-u były obowiązkowe dostawy produktów rolnych. Już w 1950 r. wprowadzono planowy skup zboża, który w 1951 r. przekształcił się w przymus, którego niewykonanie groziło sankcjami.

W 1952 r. obowiązkowe dostawy rozciągnięto na zwierzęta rzeźne, mleko oraz ziemniaki. Podstawą określenia wymiaru dostaw zbóż i ziemniaków był obszar gruntów rolnych, natomiast w przypadku żywca i mleka powierzchnia użytków rolnych. Wymiar dostaw obliczany był na podstawie normy określanej w kilogramach przypadających na 1 hektar przeliczeniowy gruntów. W przypadku zwierząt rzeźnych za podstawę ich wymiaru przyjęto ilość hektarów użytków rolnych. Niezadowolenie rolników wynikało ze zmuszania ich do sprzedaży swoich produktów po cenach wielokrotnie niższych od cen wolnorynkowych. Na tym tle dochodziło również do częstych konfliktów pomiędzy chłopami, a „władzą ludową”.

Wieś Kropiwnica była też świadkiem tragicznej zbrodni, która została dokonana na jej mieszkankach 27 czerwca 1986 roku.

Wydarzenia, które się tam działy zostały przedstawione, nagrane i odtworzone w programie kryminalnym Michała Fajbusiewicza „997”. Jego negatywnym bohaterem był Bogusław Majdan.

Pracował dorywczo w Kropiwnicy jako robotnik rolny. Dokonał on brutalnego napadu na dwie samotnie mieszkające starsze kobiety. Jedną z nich zamordował, łamiąc jej kręgosłup, drugą chciał udusić pierzyną. W trakcie napadu rabunkowego zabrał przechowywane przez kobiety dolary, a następnie zbiegł z miejsca zbrodni.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

63

Okazało się, że był wielokrotnym mordercą grasującym na terenie wschodnich województw. Po ucieczce poszukiwany był listem gończym. Sprawę zgłoszono do programu „997”. Przybyła na miejsce ekipa telewizyjna starała się zrekonstruować przebieg wydarzeń.

W wizji lokalnej brali udział mieszkańcy Kropiwnicy. Zbrodniarza ujęto i wymierzono mu prawdopodobnie, zgodnie z prawem, wyrok kary śmierci.

1978 – 1980 aktywnie działały we wsi Ludowe Zespoły Sportowe.

W tym samym czasie powstało we wsi pierwsze boisko.

W ruchu solidarnościowym aktywnie udzielał się, w czasach studenckich, Józef Poźniak. Był on założycielem i działaczem ruchu studenckiego na Politechnice Białostockiej. Pełnił funkcję skarbnika.

W 2010 r. miała miejsce budowa kompleksu sportowo-rekreacyjnego (boisko i świetlica). W tym samym roku zbudowano drogę asfaltową wiodącą od cmentarza do Krzeczkowa. Wieś jest jedyną miejscowością w gminie, w której znajdują się oznakowane przejścia dla pieszych. Cztery domy stojące szczytem do ulicy pochodzą sprzed 1936 r. (Misarko Antoni, Zabielski Jan, Niemotko Józef, śp.

Leokadia Poźniak). Pierwszy po komasacji, dom postawiony z cegły ma na szczycie datę 1937 r.

Z Kropiwnicy pochodzi czterech księży:

64

Kropiwnica wieś gminy Mońki

- ś.p. ks. Antoni Niemotko – zmarł na emigracji w USA. - ś.p ks. Antoni Zabielski – zmarł w Białymstoku.

- ś.p. ks. Józef Niemotko proboszcz parafii Janów.

- ks. Józef Zabielski – wykładowca Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku.

Od 13.01.2016 r. funkcję Wicewojewody Podlaskiego pełni, pochodzący z Kropiwnicy, Jan Zabielski.

We wsi istnieje jedno gospodarstwo ekologiczne Józefa Skutnika, który jest również artystą ludowym. Był wielokrotnie nagradzany na przeglądach i pokazach regionalnych. Na kolonii Kropiwnica istnieje gospodarstwo agroturystyczne Stanisława Skutnika.

W 2008 r. w Kropiwnicy odbyło się pierwsze Święto Wsi – Turniej Wsi Gminy Mońki. Okazało się, że pomysł był trafiony i sprawdził się doskonale.

Realizowano go cyklicznie w różnych wsiach gminy Mońki.

Przywilej organizowania corocznego święta przypadał zwycięzcom w danym roku. Impreza miała na celu uwieńczenie całorocznego trudu pracy rolników, podkreślenie walorów monieckich wsi,

Kropiwnica wieś gminy Mońki

65

kultywowanie miejscowych (często zapomnianych) tradycji oraz aktywizację wiejskich społeczności.

Pierwsza impreza w Kropiwnicy miała charakter festynu edukacyjno – rekreacyjno – muzycznego. Wydatnie podkreślała tradycje monieckich wsi. Promowaniu twórczości ludowej służyły występy folklorystycznych zespołów śpiewaczych oraz kapel ludowych.

Na terenach festynowych miały również miejsce Targi Wytwórczości i Sztuki Ludowej. Imprezie towarzyszyły wystawy płodów rolnych, konkursy o tematyce rolniczej, koncerty zespołów muzycznych i kiermasze. Na stoiskach garmażeryjnych „królowały” tradycyjne produkty spożywcze z regionalną recepturą. Dużym zainteresowaniem cieszył się Turniej Wsi, który miał charakter dziesięcioboju, w którym startowały reprezentacje poszczególnych sołectw Gminy Mońki. Święto Wsi w Kropiwnicy cieszyło się ogromnym zainteresowaniem mieszkańców wsi, jak również miasta Mońki i okolicznych miasteczek, dlatego też kontynuowane jest corocznie.

W roku 2010 w Kropiwnicy oddano do użytku świetlicę wiejską wraz kompleksem sportowym. Inwestycja powstała z uzyskanego przez gminę dofinansowania w ramach projektu: „Program Rozwoju Obszarów Wiejskich”.

66

Kropiwnica wieś gminy Mońki

świetlica wiejska z kompleksem sportowym

W latach 2012 – 2013 Moniecki Ośrodek Kultury realizował projekt pod nazwą „Zasmakuj w tradycji ziemi monieckiej”.

Przedsięwzięcie zostało zgłoszone do konkursu wniosków, który ogłosiła Fundacja Biebrzańska. Był on współfinansowany ze

Kropiwnica wieś gminy Mońki

67

środków Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Partnerami w realizacji projektu byli sołtysi wsi: Boguszewo, Kulesze i Kropiwnica. W ramach programu, w świetlicy wiejskiej w Kropiwnicy, w dniach 18.02 – 19.02.2013 r. odbyły się warsztaty prowadzone przez artystów ludowych i instruktorów Monieckiego Ośrodka Kultury.

Wcześniej, w dniach 23.11 – 24.11.2012 r. odbyły się warsztaty „Zdobnictwo Bożonarodzeniowe”. Raz w miesiącu, w miejscowej świetlicy, prowadzone są zajęcia plastyczne prowadzone przez instruktorów Monieckiego Ośrodka Kultury.

68

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Tradycje ludności wsi Kropiwnica dawniej i dziś Tradycje powstałej w początkach XVI w. wsi kształtowały się i „krzepły”; zarówno pod wpływem głęboko zakorzenionej religii chrześcijańskiej, jak i codziennej egzystencji. Miejscowa ludność od najdawniejszych czasów życie i pracę łączyła z opieką i pomocą Boga. Jemu też oddawała cześć i chwałę. Kapłani, utworzonej w 1511 r. parafii w Kalinówce Kościelnej, od początku istnienia wpajali swoim wiernym konieczność godnego i pobożnego przeżywania wszystkich świąt kościelnych.

Najważniejszym z nich była uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego zwana popularnie Wielkanocą. Jest to najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie obchodzone w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. W tym to dniu wczesnym rankiem w kościele odbywa się procesja. Po jej zakończeniu sprawowana jest uroczysta Msza Święta zwana rezurekcją. Najważniejsze święto chrześcijańskie poprzedza okres Wielkiego Postu, który trwa 40 dni. Rozpoczyna go Środa Popielcowa. W tym dniu wierni uczestniczą we Mszy Świętej, w trakcie której kapłan posypuje ich głowy popiołem, wypowiadając formułę: „Prochem jesteś i w proch się obrócisz”. Tradycja ta pozostała w niezmienionej formie do dzisiaj. Ścisły, rygorystycznie przestrzegany przez parafian w dawnych

Kropiwnica wieś gminy Mońki

69

czasach post został w naturalny sposób w czasach współczesnych zliberalizowany. Dawni mieszkańcy wsi mięsa i tłuszczu, a często nawet mleka, w okresie postu nie spożywali. Gotowali kartofle w łupinach, jedli kiszoną kapustę lub kwas z cebulą. Pili wodę, sodę oraz herbatę z ziół. Do posiłku przygotowywano herbatę z ziół.

Podstawą posiłku były też często ryby (zwłaszcza śledzie), suszone grzyby i kapusta. Dzieciom gotowano kasze na mleku oraz pieczono na blatach kuchennych placki. W czasach współczesnych panuje zupełna dowolność, a ścisły post obowiązuje tylko w nielicznych domach. W okresie postu we wsi odprawiano Drogę Krzyżową.

Odbywała się ona codziennie w innym domu – kolejno od początku do końca wsi. Po modlitwie gospodyni częstowała kobiety i dzieci cukierkami, a gospodarz mężczyzn papierosami. „Archaiczny język” postnych pieśni zachował się do dziś. Obecnie Droga Krzyżowa odprawiana jest w świetlicy wiejskiej w środy i piątki o godz.

15:00. Uczestniczą w niej przeważnie osoby starsze (przeważają kobiety) oraz dzieci, zachęcane przez księży kalinowskiej parafii.

Teksty stacji drogi krzyżowej czytane są z książeczki z lat 50-tych.

Nawiązują one do dawnych interpretacji Męki Pańskiej i staropolskiego ludowego języka. Wierni modlą się ok. 40 minut. Spotkanie jest też okazją do wymiany zdań i wzajemnej komunikacji.

Ostatnia niedziela Wielkiego Postu nazywana jest Niedzielą Palmową. Od samego rana starano się wcześnie budzić domowników i sąsiadów przy pomocy gałązek wierzby. Uderzając nimi po kołdrze lub pierzynie wypowiadano słowa: „Wierzba bije,

70

Kropiwnica wieś gminy Mońki

nie ja biję, wstawaj rano wołki paść, bo od dziś za tydzień krasne jajko będziesz jeść”. Często, by wzmocnić efekt budzenia, zamiast gałązek wierzby używano jałowca. Dopiero bolało! Obecnie zwyczaj ten zanika prawie zupełnie. W Niedzielę Palmową przynoszono też do kościoła i święcono palmy. Przygotowywano je skrupulatnie przez okres Wielkiego Postu. W czasach współczesnych kupuje się je najczęściej na targach przedświątecznych, w kwiaciarniach lub u przydrożnych sprzedawców. Święta Wielkanocne poprzedzało Triduum Paschalne. W przebiegu tych uroczystości w kościele i lokalnej tradycji chrześcijańskiej nie nastąpiły poważniejsze zmiany.

W pierwszym dniu Świąt Wielkanocnych głównym akcentem rodzinnym było uroczyste śniadanie. Spożywano tradycyjne pokarmy poświęcone w Wielką Sobotę. Domy wiernych odwiedzali „śpiewacy”, którzy pieśnią czcili Zmartwychwstanie Pana. Gospodarze obdarowywali przybyszów jajkami lub pieniędzmi. Często obok pieśni religijnych wykonywano też, charakterystyczną dla naszych terenów konopielkę. Jest to radosna, często zabawna pieśń życzeniowa o czterystuletniej tradycji. Najstarsze teksty z naszego regionu pochodzą z XIX w. Konopielkę śpiewali najczęściej wieczorem pod oknami kawalerowie, dedykując ją młodym pannom. W zamian byli przez nieobdarowywani jajkami lub datkami pieniężnymi. Nie gardzono butelką gorzałki.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

71

Ze Świętami Wielkanocnymi wiązało się wiele przesądów, nakazów i wróżb. I tak! Nie wolno było w pierwszym dniu świąt leżeć w ciągu dnia, bo podobno „miała pszenica wylec”. Dzieci bawiły się „idąc na wybitki”. Drugi dzień świąt to tradycyjny śmigus dyngus.

Większość tych tradycji zostało w czasach współczesnych zaniechanych, a tradycyjny śmigus dyngus przerodził się w niekontrolowane i nie mające nic wspólnego z tradycją oblewanie wodą (najczęściej przez dzieci). Ciekawym zwyczajem, związanym ze Świętami Wielkanocnymi, było noszenie „włóczewna”. W tym to czasie rodzice chrzestni odwiedzają swoich „chrześniaków” obdarowując ich jajkami, słodyczami i drobnymi prezentami. Po osiągnięciu wieku dorosłego „chrześniacy” „oddają” „włóczewno”.

Drugim wielkim chrześcijańskim świętem jest Boże Narodzenie.

Poprzedza je adwent, czyli czas oczekiwania na narodziny Pana.

W przeddzień święta w domach chrześcijańskich odbywa się wieczerza wigilijna. Zaczyna się ona w momencie pojawienia się pierwszej gwiazdki, która symbolizuje gwiazdę betlejemską. Miała ona prowadzić Trzech Króli do ubogiego żłobka. Na początku wieczerzy domownicy odmawiają modlitwę za zmarłych, a następnie odczytywany jest fragment Nowego Testamentu dotyczący narodzin Chrystusa, po którym uczestnicy Wigilii dzielą się opłatkiem, składając sobie życzenia. Jest to moment wyjątkowy – oznacza pojednanie, wybaczenie i konieczność dzielenia się ze wszystkimi chlebem. Przy stole pozostawia się zawsze jedno wolne miejsce, a potraw powinno być 12. Wcześniej musiała być to liczba nieparzysta. Wigilię

72

Kropiwnica wieś gminy Mońki

nazywano wcześniej „postnikiem”, „pośniakiem” lub „Pańską wieczerzą”. Nieodłącznym elementem świąt jest choinka. Zwyczaj ten „przywędrował” do nas w XIX w. z Niemiec. Pięknym polskim zwyczajem jest zbiorowe śpiewanie kolęd, które traktuje się jako „żywą modlitwę”. Święta były też okazją do różnych wróżb. Po zakończeniu wieczerzy wigilijnej dziewczęta ze wsi często wychodziły z domu, by posłuchać z której strony słychać szczekanie psa. To właśnie stamtąd miał przybyć oczekiwany kawaler. Inna wróżba wiązała się z nabieraniem i przyniesieniem do mieszkania polan (opału). Panna nabierała je spontanicznie (bez liczenia). Jeżeli ich liczba była parzysta, to w karnawale należało oczekiwać wesela. Z zaciekawieniem oczekiwano też wizyty pierwszego gościa. Jeżeli był to mężczyzna, oznaczało, że w gospodarstwie rodzić się będą wyłącznie osobniki płci męskiej. Jeśli kobieta – było odwrotnie. Obecnie wróżby te są praktycznie nieznane i niepraktykowane.

W tradycji chrześcijańskiej Święta Bożego Narodzenia rozpoczyna uroczysta Pasterka. Odprawiana jest ona najczęściej o północy.

Rano domownicy i goście zbierają się na śniadaniu. Domy wiernych odwiedzają kolędnicy, których obdarowuje się datkami pieniężnymi. W drugim dniu świąt, w dawnych czasach, gospodarze przynosili do kościoła w torebkach owies, na pamiątkę ukamienowania św.

Szczepana. Zwyczaj święcenia owsa zachował się do czasów współczesnych. Trzeci dzień poświęcony był św. Janowi. Wtedy to w kościele święcono i święci się obecnie wino.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

73

Ciekawe, lecz niestety zapomniane, są tradycje wsi związane z innymi świętami kościelnymi. Nowy Rok traktowano wcześniej jako święto wyjątkowe. Uważano bowiem, że pozostałe dni w roku będą takie jak pierwszy. Niósł on nadzieję na spełnienie marzeń i pragnień. Był przeznaczony na wypoczynek i rozrywkę. Tradycja zakazywała w tym dniu obierania ziemniaków, mycia się, czesania, zamiatania i wykonywania robótek ręcznych. W chwili obecnej bardziej popularny jest tzw. Sylwester, połączony z powitaniem Nowego Roku.

Na początku kalendarzowego roku, w dniu 6 stycznia, Kościół katolicki obchodzi Święto Trzech Króli. W tradycji chrześcijańskiej w kościołach święci się wtedy kredę, którą znakuje się drzwi wejściowe. W dawnych czasach chodzili po wsi Trzej Królowie. Byli to miejscowi chłopcy, którzy odwiedzali wszystkie wiejskie domy, śpiewając kolędy i płatając przy okazji różne figle.

2 lutego to święto Matki Boskiej Gromnicznej. W tym dniu w kościele kapłan święci świece zwane gromnicami. Zapala się je w czasie odmawiania różańca, drogi krzyżowej i nabożeństwa majowego. Świecę podaje się również osobie umierającej. W dawnych czasach, po przyjściu z kościoła, gospodyni brała zapaloną świecę i znaczyła dymem na suficie znak krzyża. Następnie każdy z osobników obcinał sobie kosmyk włosów, który podpalano na krzyż, by latem nie bać się grzmotów. Świecę przewiązywano włóknami oczyszczone-

74

Kropiwnica wieś gminy Mońki

go lnu, ozdabiając ją gałązką jałowca. W chwili obecnej zwyczaje te są zupełnie zapomniane.

Zielone

Świątki

to

święto

radosne,

pachnące

zielenią

i wonnością ziół. Domy ozdabiane były świeżą zielenią. Gałązki wtykano w drzwi wejściowe, okna i święte obrazy. Pod sufitem zawieszano kwitnącą jarzębinę i kalinę. Podłogę wykładano bluszczem. Dom stawał się kwitnącym gajem. Krowy i cielęta wracały z popasów z gałązkami wierzby na rogach. „Pastuch” ozdabiał też często krowy wiankami. Gospodarz wynagradzał go pieniężnymi datkami. Zwyczaje te odeszły obecnie w zapomnienie.

Maj jest miesiącem poświęconym Najświętszej Maryi Pannie.

Każdego dnia mieszkańcy Kropiwnicy zbierali się późnym popołudniem, by oddać cześć Maryi. Nabożeństwo majowe składało się z modlitw i pieśni maryjnych. Odbywało się w prywatnym domu Państwa Niemotków. Po oddaniu do użytku świetlicy wiejskiej wierni modlili się w nowododanym obiekcie. Od dwóch lat mieszkańcy wsi zbierają się ponownie w dawnym miejscu, lecz tym razem przy kapliczce maryjnej stojącej przed domem Grzegorza Niemotko.

W miesiącu czerwcu odprawiane jest nabożeństwo czerwcowe.

Mieszkańcy Kropiwnicy zbierają się wtedy codziennie przed kapliczką w obejściu Grzegorza Niemotko. Do kapliczki dostawiana jest wtedy figurka Chrystusa. Wierni odmawiają tam wspólne modlitwy i śpiewają religijne pieśni.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

75

Bardzo ważnym świętem w kościelnym kalendarzu liturgicznym jest Dzień Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny zwany Świętem MB Zielnej. Na ten dzień, gospodynie wraz z domownikami, przygotowują tzw. „równiankę”, w skład której wchodzą wszystkie zboża uprawiane w gospodarstwie. Dorodną wiązankę związuje się ręcznie tkaną krajką z wełnianej przędzy i ozdabia kwiatami. „Równiankę” święci się w kościele, a poświęcone kłosy mieszało się kiedyś z ziarnem siewnym z nadzieją zebrania obfitych plonów. Zwyczaj ten, w formie szczątkowej przetrwał do naszych czasów.

W

Boże

Ciało

duchowieństwo

i

wierni

biorą

udział

w procesji do czterech ołtarzy ustawionych przy ulicy na tle domów w Kalinówce Kościelnej. Ozdabiano je zielonymi brzózkami, kwiatami i kolorowymi tkaninami. Po procesji gałązki obłamywano, by zatknąć je w „strzechy” domów, włożyć za obraz lub zostawić na polu.

Religijno-świeckie tradycje wsi, takie jak: chrzciny, wesela i pogrzeby ulegały znacznym modyfikacjom. W dawnych czasach kobiety rodziły dzieci w domach. W każdej wsi była tzw. „babka”, która przyjmowała porody. Brak fachowego przygotowania oraz właściwej opieki medycznej były przyczyną częstych zgonów niemowląt.

Obecnie trudno sobie wyobrazić poród w warunkach domowych, bez opieki specjalistycznych służb ginekologiczno – położniczych.

Chrzest, zarówno dawniej, jak i dzisiaj, odbywał się w kościele, przy udziale rodziców i chrzestnych. Po nadaniu imienia dziecku rodzice

76

Kropiwnica wieś gminy Mońki

zapraszają krewnych i gości na przyjęcie. Dawniej miało to miejsce w domu rodziny, a obecnie coraz częściej odbywa się w lokalu gastronomicznym.

W przypadku zaślubin ważną rolę w dawnych czasach odgrywał „rajko”. Był to mężczyzna, który występował w imieniu przyszłego pana młodego. Po wstępnych rozmowach przyjeżdżał z kawalerem do domu panny. Dochodziło do zapoznania, a następnie ustalano wymiar posagu i szczegóły przyjęcia weselnego. Działo się tak często wbrew woli dziewczyny. Wystarczyło, że kandydat był bogaty. W przeddzień zaślubin w domu przyszłej panny młodej zbierały się jej koleżanki, które wiły wianki z mirty panu młodemu i pannie młodej. Był to tzw. „wieczór dziewok”. W dniu ślubu, do domu panny młodej przychodził lub przyjeżdżał pan młody. Po krótkim powitaniu starsza druhna przypinała nowożeńcom zrobione w przeddzień zaślubin wianki. Po błogosławieństwie rodziców orszak udawał się do kościoła.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

77

Zdjęcie ślubne - Józef i Leokadia Poźniak

Pierwsza część wesela odbywała się u panny młodej. Następnie goście (wraz z posagiem) udawali się do domu pana młodego.

W dawnych czasach wesela trwały 3 dni. Tydzień po weselu następował tzw. „wywód”. Młoda mężatka jechała do kościoła. Po spotkaniu z księdzem, wspólnej modlitwie i błogosławieństwie, kapłan wprowadzał kobietę do ołtarza głównego. Dopiero wtedy stawała się prawdziwą żoną i mogła spełniać obowiązki małżeńskie. Obecnie

78

Kropiwnica wieś gminy Mońki

tylko niektóre zwyczaje zachowały się w zmodyfikowanej formie (błogosławieństwo, kokardki, oczepiny).

Zdjęcia weselne

Kropiwnica wieś gminy Mońki

79

Zdjęcie weselne

Wesela odbywają się w lokalach gastronomicznych, a uroczystość jest skrupulatnie wyreżyserowana. Śmierć jest i była najsmutniejszym wydarzeniem w życiu rodziny i wspólnoty wiejskiej. Wieczorem, po wystawieniu ciała, w domu żałobnym zbierali się ludzie z całej wsi. Wspólnie śpiewano różaniec, koronki i odmawiano pacierze gregoriańskie. Śpiewano też pieśni żałobne. W mieszkaniu zdejmowano firanki i zasłaniano lustra.

Na krzyżu, przy trumnie, wieszano ręcznie tkany lniany ręcznik, ozdobiony szydełkową koronką zwaną blondyną. W dniu pochówku „odprowadzano” zmarłego do kościoła i na cmentarz.

80

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Brama cmentarna

Aleja cmentarna

Kropiwnica wieś gminy Mońki

81

Kaplica cmentarna

Na końcu wsi, przy „Górze Przeprośnej” ktoś z rodziny zmarłego, krewny lub znajomy kierował do uczestników pogrzebu krótką wypowiedź dotyczącą zmarłego i prosił zebranych o przebaczenie mu złych uczynków, grzechów i zaniechań. Zwyczajem, który praktykowany był do niedawna w parafii Kalinówka Kościelna, było leżenie krzyżem w kościele, w trakcie Mszy Świętej. Jeszcze w II połowie poprzedniego wieku otwierano trumny na cmentarzu, bezpośrednio przed złożeniem ciała w grobie. Była to forma ostatniego pożegnania.

82

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Ostatnie pożegnanie na cmentarzu

Wieczorem, po pochówku, w domu żałobnym zbierali się ponownie mieszkańcy wsi, by modlić się za duszę zmarłego lub zmarłej.

Po śmierci bliskiej osoby, jej krewni nosili żałobę. Obecnie, po uroczystościach pogrzebowych, rodzina zaprasza krewnych, znajomych i uczestników pochówku na obiad żałobny zwany „stypą”.

Należy jeszcze wspomnieć o zwyczajach, obyczajach i tradycjach, które odeszły na zawsze w zapomnienie, a były częścią składową barwnego wiejskiego życia. Należały do nich tzw. kądzielnice. Każdego wieczora wiejski kobiety zbierały się w jednym domu (każdego wieczora w innym) i na kołowrotkach przędły wcześniej przygotowaną wełnę lub len. Z przędzy wyrabiano odzież, dywany i worki. W niepamięć odeszły też „tłoki”, czyli bezpłatna i bezinteresowna wzajemna pomoc sąsiedzka.

Kropiwnica wieś gminy Mońki

83

Bibliografia Materiały źródłowe: Archiwum Państwowe w Białymstoku Starostwo Powiatowe Białystok syg. 38 Starostwo Powiatowe Białystok syg. 39 Archiwum Parafialne w Kalinówce Kościelnej Księgi ukazów 1817-1889 Spisy parafialne 1842-1947 Księgi protokołów przedślubnych 1816-1947 Księgi metryk chrzestnych 1742-1835 Księgi metryk zmarłych 1797-1825 Księgi metryk ślubnych 1739-1830 Wydawnictwa naukowe i popularnonaukowe: Biuletyny informacyjne Monieckiego Ośrodka Kultury Błaszczyk G., Radziwiłł Mikołaj h. Trąby, [w:] Polski Słownik Biograficzny t. 30 Cynarski S., Zygmunt August, Wrocław 1988 Dziedzictwo kulturowe ziemi knyszyńskiej, Knyszyn 2011 Historia województwa podlaskiego red. Adam Dobroński, Białystok 2010 Hryniewicki J., Jasionówka „Miejscowość” Bogorii, Białystok 2007 Kloza J., J. Maroszek, Dzieje Goniądza w 450 rocznicę praw miejskich, Białystok – Goniądz 1997

84

Kropiwnica wieś gminy Mońki

M. Markiewicz, Kolektywizacja wsi w województwie białostockim 1948-1956, Białystok 2010 Maroszek J., A. Studniarek, Dzieje Trzciannego i obszaru gminy Trzcianne w XV – XVIII w., Trzcianne 2004 Maroszek J., Jaświły. Dzieje obszaru gminy do końca XVIII w., Białystok 2004 Maroszek J., Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta, Białystok 2000 J. Maroszek, A. Studniarek, Szkic historyczny miasta i gminy Mońki w 40-tą rocznicę uzyskania praw miejskich, Urząd Miejski w Mońkach 2005 Parafia Kalinówka Kościelna 1511-2011. Pięć wieków historii, red.

A. Szot, Białystok – Kalinówka 2011 Radecki S., Powiat moniecki 1954-2004, Mońki 2004 Skutnik T., Mońki 1965-2015, Mońki 2015 Skutnik T., Rodzina Skutników i jej losy, Mońki 2016 Skutnik T., Szlakiem monieckich wsi, Mońki 2012 Stasiewicz H., Knyszyn i ziemia knyszyńska, Knyszyn 1997 Stasiewicz H., Parafia Rzymskokatolicka w Knyszynie. 400 lat knyszyńskiej fary, Knyszyński Ośrodek Kultury 2001

Galeria zdjęć

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Klepaccy przed domem

Józef Poźniak

Ireneusz Skutnik

85

86

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Sławomir i Stanisława Szaciłowscy

Dawne siedlisko rodziny Niemotków. Obecnie Dzienis

Rodzina Wiśniewskich - wcześniej Zabielscy

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Rodzina Zwolińskich

Dom rodziny Bagan - Marta

Dom rodziny Tekień

87

88

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Gerard Niemotko

Misarko Antoni z mamą Jadwigą

Dom rodziny Zabielskich - Zdzisława

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Skutnik Antoni

Niemotko Józef z córką Olą

Grygo Mirosław i Dominika

89

90

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Dom rodziny Grzegorczyk

Krystyna i Jerzy Olszyńscy

Zenobia Skutnik

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Rodzina Grygorczyków

Józef Skutnik w swoim gospodarstwie

Grygo Beata

91

92

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Rodzina Skutników (Andrzej, Bogumiła, Leontyna i Antoni)

Skutnik Tadeusz i Marianna

Skutnik Stanisław

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Rodzina Lewocz. Dawniej Poźniak

Gospodarstwo Jadwigi Poźniak

Rodzina Niemotków (Hanna z wnuczką i Kazimierz)

93

94

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Józef i Alina Niemotko

Gospodarstwo Janiny i Waldemara Skutnik

Skutnik Wacław

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Zabielski Piotr i Małgorzata

Zabielski Jan i Jadwiga

Skutnik Romuald z córkami

95

96

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Połonowski Jóżef i Zdzisława

Kropiwnica wieś gminy Mońki

97

98

Kropiwnica wieś gminy Mońki

Tadeusz Skutnik Lokalny historyk, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego Filia w Białymstoku, Wydział Humanistyczny, kierunek Historia. Ukończył Studia Podyplomowe i Seminarium z Historii Regionalnej. Nauczyciel historii i wos w monieckich szkołach.

Autor publikacji: Szlakiem monieckich wsi, Mońki 2012 Wspomnienia Sybiraków z Moniek, Mońki 2013 Mońki 1965-2015, Mońki 2015 50 lat Rodzinnych Ogrodów Działkowych w Mońkach, Mońki 2016 Rodzina Skutników i jej losy, Mońki 2016 Ludzie Moniek – stała rubryka w lokalnej gazecie Wieści Monieckie