Olympische Hoofdstructuur: Deel 3 - Positiespel by Sport, Ruimte & Economie: Kansen voor Nederland

OLYMPISCHE HOOFDSTRUCTUUR [planne(n)] met een deadline

DEEL II / positiespel

Dit document is samengesteld in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, december 2010

One Architecture www.onearchitecture.nl

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 1

2/4/11 3:32:51 PM

Colofon

Inhoud

DIT DOCUMENT IS SAMENGESTELD IN OPDRACHT VAN:

Inleiding

HET MINISTERIE VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU (IenM)

Aanpak en Opzet van de Rapportage

BEGELEIDINGSTEAM MINISTERIE IenM

3.1 Kwaliteit: Olympische ambities en usp’s

Marijn van der Wagt (voorzitter), Erik van den Eijnden, Made-

3.2 Opportuniteit: Ruimtelijke Opgaven

lon de Grave, Niek van der Heijden, Paul van Hemert, Eline

3.3 Techniek: Knock-outs in het Ruimtelijk Domein 12

8 10

Hordijk, Willemieke Hornis (vicevoorzitter), Henk Ovink, Frans Timmerman (vicevoorzitter), Laurens Venema INTERDEPARTEMENTALE PROJECTGROEP

4.1 Werk met Werk Maken: Ontwikkelagenda

4.2 Sneller & Beter: Ontwerpagenda

4.3 (Inter)Nationale Verankering: Procesagenda

Marijn van der Wagt (IenM, voorzitter), Manuel Dijkstra (IenM), Lennert Goemans (IenM), Wouter de Groot (VWS),

Elze Hemke (EL&I), Wim Heiko Houtsma (IenM), Martijn Kop

5.1 Competitief Amsterdam

Richting een Olympische Hoofdstructuur

(BZK), Mark Monsma (Olympisch Vuur), Sonja v.d. Poel

5.2 Competitief Rotterdam

(EL&I), Maarten Schallenberg (VWS), Frans Timmerman

5.3 Kansrijk Opschalen

(IenM)

5.4 Elke structuur kent eigen maatschappelijke

WERKGROEP OHS ALLIANTIE OLYMPISCH VUUR

5.5. Nationale onderdelen

‘driver’

30 33

Henk Ovink (IenM, voorzitter), Daphne van den Berg (VNG), Hans Derks (IPO), Marco den Heijer (Gem. Rotterdam), Wille-

Verkenning Maatschappelijke Kosten & Baten 34

mieke Hornis (IenM), Marte Kappert (Gem. Utrecht), Erik-Jan

Nog één maal distributie & concentratie

Koers (NOC*NSF), Marco Kooiman (Gem. Amsterdam),

Aanbevelingen

Mark Monsma (Olympisch Vuur), Nelleke Penninx (Gem. Amsterdam), Arno van Prooijen (Gem. Rotterdam), Esther Reith (Gem. Amsterdam), Jos Rijkhoff (VNO-NCW), Maarten

ONDERLEGGERS: RESULTATEN UIT DE

DEELPROJECTEN

Schallenberg (VWS), Frans van de Ven (Gem. Den Haag), Marijn van der Wagt (IenM), Jan de Weerd (Gem. Utrecht) PROJECTTEAM

A. Techniek

B. Opportuniteit

C. Kwaliteit

Matthijs Bouw en Rein Jansma, met: Floris van den Biggelaar, Karst Blijham, Jelte Boeijenga, Jan

Willem Petersen (One Architecture) , Marieke Berkers, Michel Heesen, Theo van Oeffelt, Karin Laglas, Reinald Top, Rob Torsing (ZJA)

December 2010

One Architecture ONE ARCHITECTURE B.V. www.onearchitecture.nl

ZWARTS & JANSMA ARCHITECTEN

Vliegtuigstraat 26

Vijzelstraat 72 / Postbus 2129

1059 CL Amsterdam

1000 CC Amsterdam

(t) +31 20 470 00 40

(t) +31 20 535 22 00

www.onearchitecture.nl

www.zja.nl

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 2

2/4/11 3:32:51 PM

OLYMPISCHE HOOFDSTRUCTUUR [planne(n)] met een deadline

DEEL II / positiespel 3

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 3

2/4/11 3:32:51 PM

1. Inleiding

De Olympische Hoofdstructuur is

tussen beslissingen nu fundamentele

onderdeel van de Ruimtelijke ambitie

onzekerheden van de toekomst. Dit

van het Olympisch Plan 2028. Die

dilemma wordt opgelost door het ge-

ambitie is dat Nederland in 2028 een

lijktijdig bewandelen van twee sporen:

kelde kennis en verworven inzichten

land is met een goed leefklimaat,

het ‘agency-spoor’ en het ‘IOC-spoor’.

te bekijken vanuit de drie gezichts-

voldoende sportaccommodaties en

• Het ‘agency-spoor’ staat voor de

van de drie gezichtspunten Kwaliteit, Opportuniteit en Techniek; • De verzamelde informatie, ontwik-

punten;

een goede mobiliteit, zodat eventuele

Olympische Spelen als voertuig

organisatie van Olympische en Para-

voor verandering. Het anticipeert op

deze informatie, kennis en inzichten

lympische Spelen nog beter mogelijk

mondiale transities en veranderin-

de Olympische Hoofdstructuur kun-

is. Het kabinet steunt deze ambitie in

gen van de Spelen zelf. Hoe kunnen

nen gaan beïnvloeden.

het kabinetsstandpunt “Uitblinken op

de Olympische Spelen van 2028 in

alle niveaus” en geeft, in navolging

Nederland deze processen stimule-

werken denkproces waarbinnen kan

van de vraag daartoe uit de Tweede

ren? Op welke manieren kunnen juist

worden geschakeld tussen verschil-

Kamer, uitvoering aan de Olympische

Spelen in Nederland bijdragen aan

lende uitwerkingsmogelijkheden en

Hoofdstructuur. Naast de Olympische

de veranderingsprocessen binnen de

waardoor inzichtelijk wordt op welk

Hoofdstructuur (OHS) kent de ruim-

‘Olympic Family’? Dit spoor opent

moment keuzes moeten worden

telijke ambitie van het Olympisch Plan

mogelijkheden die binnen de huidige

gemaakt.

nog drie trajecten; de Sportlandkaart,

richtlijnen van het IOC niet waar-

de Verkenning naar de te verwachten Maatschappelijke Kosten en Baten

schijnlijk zijn. • Het tweede spoor, het ‘IOC-spoor’,

• Te onderzoeken op welke manier

• Het ontwikkelen van een iteratief

Daarmee is fase 2 van de OHS benaderd als een ‘planningsopgave’, en

(VMKB) en, uiteindelijk, de ruimtelijke

staat voor een omgeving waarin het

gaat het dus vooraf aan het ‘ontwerp’

inpassing van de Olympische en Para-

maken en doen van een kansrijk bid

dat voorzien is in de volgende fase

lympische Spelen.

op basis van de huidige richtlijnen

van dit project. In deze planningsop-

en inzichten plaats kan vinden. De

gave staat centraal hoe om te gaan

Het project Olympische Hoofdstruc-

ruimtelijke voorwaarden voor een

met verschillende belangen, agenda’s,

tuur kent drie fasen. In de eerste fase

winnend ‘bid’: een aantrekkelijke,

kwaliteiten, de dynamiek van de tijd

is door verschillende werksessies met

duurzame, omgeving voor de atleten,

en de rol van bijvoorbeeld de markt en

nationale en internationale experts op

een robuuste, duurzame, infrastruc-

bestuur in deze tijd. Hiermee ontstaat

uiteenlopend gebied de opgave ver-

tuur voor de bezoekers en een

een kader om van het ‘nu’ naar ‘over

kend. Dat resulteerde in het ‘Mindset

goede legacy voor de organiserende

achttien jaar’ te komen. En kader dat

document’. Hierin concludeerden we

stad. En hoewel we ook weten dat

kan functioneren binnen de ongetwij-

dat de Olympische Hoofdstructuur

de wereld zal veranderen in de tijd,

feld verschillende politieke werkelijkhe-

verschillende gezichtspunten kent: kwa-

bieden de huidige IOC-richtlijnen een

den in die periode.

liteit, opportuniteit en techniek.

mooi vertrekpunt voor het inzichtelijk

• De Olympische Hoofdstructuur laat

maken van beperkingen en mogelijk-

Tegelijk is breed geïnventariseerd waar

heden.

we het eigenlijk over hebben. Wat zijn

zien wat de ruimtelijke implicaties zijn voor een Olympisch niveau voor Nederland (Kwaliteit);

die agenda’s, nationaal en regionaal: De tweede fase, waarvan u de rap-

wat gebeurt er in de steden en de

• De Olympische Hoofdstructuur biedt

portage voor u hebt, bestond uit het

regio’s, en hoe raken al deze zaken

een selectiekader voor investeringen

inzichtelijk maken van mogelijkheden

aan een mogelijk bid voor de Olym-

in ruimtelijke projecten van het land

en onderlinge afhankelijkheden van te

pische Spelen. Het onderzoek naar

(Opportuniteit);

maken keuzes. Bijvoorbeeld de moge-

de planningsopgave en de inventari-

• De Olympische Hoofdstructuur is

lijkheden van ruimtelijke spreiding van

satie resulteren samen in een aantal

een ruimtelijk kader dat zeker stelt

de Spelen, de koppeling aan ruimtelijke

ruimtelijke structuren van samenhan-

dat wanneer in 2016 besloten wordt

projecten, de noodzakelijkheid van

gende gebieden die op basis van de nu

om een bid te doen, dat bid ook

ruimtelijke investeringen, et cetera. Het

beschikbare informatie in aanmerking

kansrijk zal zijn (Techniek).

middel hiervoor is een schakelbord. Het

zouden kunnen komen als ‘Olympische

Een tweede conclusie uit de Mindset

doel van dit schakelbord is:

locatie’. Deze structuren vormen geen

betreft de omgang met de spagaat

• Het uitwerken en operationaliseren

uitputtend overzicht van ‘mogelijke spe-

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 4

2/4/11 3:32:51 PM

len’ en zijn dan ook niet gericht op het nu op- of afvoeren van ‘varianten’ op basis van de nu beschikbare informatie. De structuren vormen gezamenlijk een speelveld, een domein waarbinnen in de volgende fase, in wisselwerking met de resultaten uit de Verkenning Maatschappelijke Kosten, het ontwerpproces plaats kan vinden.

OLYMP

tegraal ontwerpen aan de Olympische Hoofdstructuur – kan beginnen, moeten

IVEAU

Voordat deze volgende fase – het in-

ISCH N

er echter wel enkele beslissingen worden genomen. Dit betreft bijvoorbeeld de te volgen ontwikkelstrategie, maar bijvoorbeeld ook de intensiteit waarmee het ‘agency-spoor’ wordt gevolgd. Deze rapportage sluit dan ook af met een aantal vragen en aanbevelingen.

O PP

OLYMP

TUN

ISCH N

IVEAU

OS2000 SYDNEY

IT ITE

NI CH S C

OHS

OS AMSTERDAM concept sport-as

OS2008 BEIJING

OPP

fig 2. positionering van verschillende Spelen binnen deze gezichtspunten.

fig 1. De driehoek met de verschillende gezichtspunten.

TUN IT ITE

NI CH S C

OS2016 RIO DE JANEIRO

OS2012 LONDEN OS2004 ATHENE

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 5

2/4/11 3:32:53 PM

2. Aanpak en Opzet van de Rapportage

schikt onder de drie noemers Kwaliteit, Deze tweede fase van het project OHS

Opportuniteit en Techniek. De resulta-

vormt een vervolg op de eerste fase

ten uit deze vele sessies zijn vervolgens

en sorteert op haar beurt weer voor op

input geweest voor het hierboven

een volgende fase. Deze rapportage

geïntroduceerde schakelbord. De inde-

is dus te lezen als het verslag van een

ling van deze hoofdrapportage volgt de

tussenstap in dit langere proces. Met

opbouw van dit schakelbord.

weliswaar een begin en een eind, maar ook een proloog en een vervolg. In de

Allereerst zijn de drie gezichtspunten

afgelopen maanden zijn verschillende

van de Olympische Hoofdstructuur

vragen die in fase 1 zijn geformuleerd

zoals die in fase 1 zijn gesignaleerd,

uiteengerafeld in 6 clusters van deel-

Techniek, Olympisch Niveau en Oppor-

onderzoeken: ‘Verschijningsvormen en

tuniteit, verder ingevuld en uitgewerkt:

NIEUWSBRIEF Uitgavenummer 2

12 oktober 2010

Innovatie, technologie en media

Waarom deze nieuwsbrief? Dit is de tweede nieuwsbrief van de ontwerpers van de

Welke innovaties op het gebied van media en technologie staan

Olympische

op stapel of kunnen worden ontwikkeld? Wat betekent dit voor

Zwarts & Jansma. Na de afronding van de eerste fase, waarin

de Olympische Hoofdstructuur en hoe kan de BV Nederland

Hoofdstructuur

(OHS),

One

Architecture

de ontwerpopgave is verkend, is inmiddels gestart met de

een rol spelen in deze ontwikkelingen? Voor dit project heeft

tweede fase van deze opgave: de verdieping middels een

desktop

aantal workshops, ateliers en denksessies over verschillende

sleutelprojecten en met input van NL elektrisch. Het Planbureau

deelaspecten van de OHS, vanuit verschillende invalshoeken.

van de Leefomgeving heeft onderzocht dat alle locaties die

Het doel van deze nieuwsbrief is de partners van de Alliantie

nu om fijnstof redenen niet ontwikkeld kunnen worden over

plaatsgevonden,

vanuit

verkenning

Olympisch Vuur en andere betrokkenen een overzicht te bieden

10 jaar wel ontwikkeld kunnen worden. Er hebben inmiddels gesprekken plaatsgevonden met Agentschap NL (Marlouke

van de deelprojecten wordt hieronder kort belicht.

Durville), Mediamatich (Willem Velthoven) en de TU Delft (Caroline Nevejan). Gezocht is ook naar een partij met expertise

O.S. 2028 in concept regeerakkoord In

het

concept

regeerakkoord van VVD, CDA en PVV wordt een

op het gebied van specifiek de innovatie van het Olympisch mediacentrum. Gesproken is met Atos Origin. Afspraken staan ook met Frank van den Wall Bake (o.a. Heineken House) en met Robert Briel (internationaal media expert).

alinea gewijd aan de Olympische Spelen 2028:

Water Deelproject 3 gaat over

,,Topsportevenementen in Nederland dragen bij aan een topsportklimaat. niveau. Het kabinet steunt de kandidatuur van Nederland en België voor de organisatie van het WK-voetbal in 2018/2022 en wil de Olympische Spelen 2028 en de Paralympische Spelen in Nederland. Daarbij moet natuurlijk

• Kwaliteit is hierbij enerzijds vertaald

research

van de stand van zaken in de tweede fase. De stand van zaken

Nederland werkt op die manier toe naar het bereiken van een Olympisch

eisen Olympische locaties’, ‘Mogelijke combinatie van Olympische locaties

Olympische Hoofdstructuur

wel helder zijn dat de Nederlandse overheid de baas blijft tijdens deze evenementen en niet het IOC of de FIFA’’.

water.

Water

kan op veel manieren van

groot

belang

zijn voor de OHS. De

koppeling

aan

de grote ruimtelijke opgaven

uit

het

Deltaprogramma ligt voor de hand. De ‘Aquade’ is een mooi evenement op de ruimtelijke kwaliteit van de waterprojecten naar voren te halen. Samen met het

en concrete ruimtelijke opgaven’,

naar de acht ambities voor Neder-

Prof. Arjen Hoekstra van de TU Twente wordt er door ons ook aan

‘Mobiliteit’, ‘Mogelijke ruimtelijke

land zoals die zijn opgetekend in het

study’ daarvoor.

structuren’, ‘Instrumenten, planning en

Olympisch Plan 2028, ‘Heel Neder-

organisatie’ en ‘Nationale verankering’.

land naar Olympisch Niveau’ en de

Deze onderzoeken namen de vorm aan

vertaling hiervan door het kabinet in

van rondetafelgesprek, brainstorm- of

haar kabinetsstandpunt ‘Uitblinken

werksessie, individueel gesprek of

op alle niveaus’. Anderzijds verte-

ontwerpatelier. Voor ieder onderwerp

genwoordigt Kwaliteit juist de unique

is gezocht naar een vorm waarin de

selling points waarmee Nederland

kennis, expertise, ideeën en belangen van de vele betrokken partijen zo goed

Nieuwsbrief

zich internationaal kan verkopen. grote ruimtelijke opgaven in Neder-

de Olympische Hoofdstructuur. Juist

land voor de komende twintig jaar

vanwege het aantal en de diversiteit

die mogelijk kunnen profiteren van

van betrokken partijen is gekozen voor

en bijdragen aan de Olympische

deze gedifferentieerde aanpak. Op

Hoofdstructuur. Dit zijn de echt grote

deze manier zijn vele organisaties en

gebiedsontwikkelingen zoals Zaan-

personen uit het bedrijfsleven, de over-

IJ, A12-zone en Stadshavens, en

heid en de wetenschap de afgelopen

landelijke ’beleid zoals het Deltapro-

maanden betrokken bij de OHS. De

gramma en het Bereikbaarheidspro-

ding van kennis, inzicht in processen en

de verstedelijkingsopgave. Het Olympische Dorp is een mooie ‘case

• Opportuniteit is ingevuld met de

mogelijk hun weg kunnen vinden naar

deelonderzoeken zorgden voor verbre-

een project gewerkt waarin de ‘waterfootprint’ vertaald wordt naar

gramma. • Techniek is vertaald naar de ‘Knoc-

zicht op (te vormen) agenda’s. De ruim-

kouts in het Ruimtelijk Domein’. Aan

telijke verkenningen van verschillende

welke minimale eisen moet de hoofd-

gebieden met ontwerpers en betrokke-

structuur voldoen om de knock-

nen van verschillende overheden gaven

outfase van het bidproces succesvol

inzicht in lokale en regionale dynamiek.

te doorlopen? Met andere woorden:

Er ontstond zicht op het wettelijk kader

waar moet de hoofdstructuur aan

en instrumentarium. De resultaten en/of

voldoen om in 2016 te kunnen beslui-

verslagen van deze ‘brede inventarisa-

ten een bid uit te brengen dat in 2021

tie’ zijn bij deze rapportage opgenomen

ook daadwerkelijk kans maakt?

Gebiedsstudies

in zogenoemde ‘onderleggers’: het onderliggende materiaal. De resultaten

Vervolgens zijn de drie gezichtspunten

uit deze deelonderzoeken zijn gerang-

met elkaar verbonden door de vraag

Sessie Olympisch Plannen

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 6

2/4/11 3:32:57 PM

te stellen wat ze voor elkaar kunnen

concluderende. De puzzelstukjes zijn

betekenen. Op welke manier kunnen

de ingrediënten van de kaart: potentiële

de verschillende gezichtspunten van

locaties, grote ruimtelijke projecten,

de Olympische Hoofdstructuur elkaar

bestaande accommodaties, et cetera.

versterken? Voorgesteld worden drie

Op de kaart komen deze bij elkaar, niet

agenda’s die verder zullen moeten

als een oplossing (dat is een proces

worden uitgewerkt en ingevuld. Vanuit

dat de komende jaren plaatsvindt) maar

de gedachte dat de Olympische

als een verzameling, als illustratie en als

Hoofdstructuur een voertuig kan zijn

een begin van een ontwerp.

om verschillende belangen en agenda’s te koppelen, te synchroniseren en te

Deze rapportage wordt afgerond met

doen convergeren, ligt de gezamen-

een doorzicht op de Verkenning Maat-

lijke kracht op de snijvlakken van de

schappelijke Kosten en Baten (VMKB),

verschillende gezichtspunten.

conclusies en aanbevelingen voor het

OLYMPISCH NIVEAU & UNIQUE SELLING POINTS - Topsport - Breedtesport - Sociaal-maatschappelijk - Welzijn - Economie - Ruimtelijk - Evenementen - Media-aandacht - Water - Meeting you - Slimme Spelen -....

vervolg van dit proces. • De combinatie van Opportuniteit en Techniek geeft de mogelijkheid tot ‘Werk met Werk Maken’: een ontwik-

OLYMP

• Uit de verbinding van Kwaliteit met Opportuniteit ontstaat ’Sneller en

ISCH N IVEAU

kelagenda.

Beter‘: een ontwerpagenda.

k met werk maken we r voertuig

voor verandering

agency

het dichtbevolkte land maar de toch

TU N IT ITE

NI CH S C

conditie voor een Olympische Hoofd-

O PP

vla

g aa dr

aanzien van de specifiek Nederlandse

van het Nederlandse (stads)landschap,

kv oo r

vo or v

vo er tu ig

bord levert een aantal inzichten op ten

structuur. Ten aanzien van de schaal

r te be

Een eerste invulling van het schakel-

ag e

era n

genda.

allem

ncy

nationale Verankering’: een procesa-

snelle

der ing Spe len

Kwaliteit stelt de vraag naar ’(Inter)

aal

• De verbinding tussen Techniek en

dunbevolkte steden die weliswaar dichtbij elkaar liggen, maar niet altijd één geheel vormen. Samen geven deze inzichten aanleiding voor het inventariseren van drie ruimtelijke modellen die samenhangen met de keuze voor een potentiële kandidaatstad. • Competitief Amsterdam • Competitief Rotterdam • Kansrijk Opschalen De drie ruimtelijke modellen hebben het karakter van een puzzel. De verschillende kaartbeelden hebben een inventariserende functie, eerder dan een

OLYMPISCHE KNOCKOUTS: - 40 minuten reistijd IOC family - Duurzaamheid - Bereikbaarheid bezoekers - Olympische Dorp - Veiligheid - IOC standaard voor venues - Hotel capaciteit geaccrediteerden - Hotel capaciteit IOC family - 12 minuten reistijd IOC family - Olympic lanes -....

GROTE RUIMTELIJKE OPGAVEN: De grote opgaven - Zuidas - OV SAAL / RAAM - Zaan-IJ - Stadshavens - A12 zone - Schiphol 2.0 - Haagse driehoek -.... Thema projecten - Landschappelijke opgave - Deltaprogramma - Bereikbaarheids programma - Randstad vervoer en bestuur - Krimp - Wijkaanpak - Greenports -....

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 7

2/4/11 3:32:57 PM

Optimaal presteren

ISCH N

Topsport

OLYMP

O PP

NI CH S C

IVEAU

OLYMP

ISCH N

NI CH S C

Heel Nederland naar Olympisch niveau. Het Olympisch Plan spreekt van acht

TU N

Sport voor ons allemaal

Breedtesport

TU N

ISCH N

OP P

OLYMP

O PP

OLYMP

O PP

TU N

IT ITE

ruimtelijke ordening, evenementen en

IVEAU

schappelijk terrein, welzijn, economie,

IT ITE

tesportontwikkeling, op sociaal R TU N ISCH N maat-

IVEAU

ambities; topsportontwikkeling, breed-

ISCH N

media-aandacht. Het kabinet verwoord haar visie in het kabinetsstandpunt

Eensgezind naar onze bestemming

NI CH S C

OP P

IT ITE

‘de kaart van Nederland’ en ‘Nederland

O PP

IT ITE

doen in Nederland’, ‘Vitaal Nederland’,

IT ITE

noemers Nederland’, N RTU‘Talentvol HNIS ‘Mee-

Ruimtelijk

in beeld’ In beide gevallen strekken de ambities zich uit van het lokale schaalniveau van wijken, scholen en gymzalen

Nederland evenementenland

tot het grootste schaalniveau van de Evenementen

mondiale positie van Nederland. Deze mondiale positie stelt ook de vraag naar onze unique selling points: waar is Nederland goed in? Waar zit

De media maken de cirkel rond

onze innovatieve kracht? Wat heeft Nederland als ver ontwikkeld land de

Media-aandacht

wereld te bieden wanneer we in 2028 de Olympische Spelen mogen organiseren. De ruimtelijke implicaties hiervan voor de Olympische Hoofdstructuur bevinden zich dus op twee terreinen. Enerzijds zijn er nationale (ruimtelijke)

Economie

Hollands welvaren

programma’s denkbaar die de verwezenlijking van de olympische ambities voor Nederland dichterbij brengen. Anderzijds hebben ook de unique selling points een sterke ruimtelijke component. De usp’s ‘Water’, ‘Slimme

Op onze gezondheid!

Spelen’ en ‘Meeting You’ komen deels

Welzijn

voorts uit de deelprojecten.

Olympische Ambities en Unique Selling Points als verzameling van ruimtelijke invullingen

Meedoen is winnen voor iedereen

Sociaal-maatschappelijk

NI CH S C

‘Uitblinken op alle niveaus’ onder de

O PP

TU N

IVEAU

ISCH N

3.1 Kwaliteit: Olympische ambities en usp’s IT ITE

NI CH S C

ISCH N IVEAU

NI CH S C

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 8

2/4/11 3:33:04 PM

‘16

HOLLANDS FEESTJE

‘16

ALTIJD EN OVERAL

‘16

NEDERLAND EUROCENT NEDERLAND EUROCENT ‘16

FIGHTING THE WATER

77 DUURZAME GROEI

DELTA GATEWAY

‘16

77 MEDISCHE INNOVATIE

44 SAMEN SOLIDAIR

DUTCH DESIGN

‘16

44 BEREIKBAAR LANDSCHAP

NEDERLAND EUROCENT

44 ECONOMISCH INNOVATIEF

SMART USE

‘16

NEDERLAND EUROCENT

‘16

NEDERLAND EUROCENT

VISIONAIR PLANNEN

NEDERLAND EUROCENT

MONDIAAL INTERACTIEF

DISPLAY

‘16

NEDERLAND EUROCENT

NEDERLAND EUROCENT NEDERLAND EUROCENT NEDERLAND EUROCENT ‘16

YOU’RE WELCOME!

44 VERENIGINGSLEVEN

SPORT VAN JONGS AF AAN

MEETING YOU!

‘16

77 IEDEREEN DOET MEE

NEDERLAND EUROCENT

‘16

NEDERLAND EUROCENT

SHOWCASE HOLLAND

‘16

44 VAKER GEZOND

‘16

NEDERLAND EUROCENT

‘16

NEDERLAND EUROCENT

NEDERLAND EUROCENT NEDERLAND EUROCENT ‘16

NEDERLAND EUROCENT

INTERNATIONAL COMPETITIEF

NEDERLAND EUROCENT

INTELLIGENT VOORUIT

NEDERLAND EUROCENT

ONDERBELICHT UITGELICHT

NEDERLAND EUROCENT

NEDERLAND EUROCENT NEDERLAND EUROCENT

De media maken de cirkel rond

Media-aandacht

Hollands welvaren

Economie

Op onze gezondheid!

Welzijn

Meedoen is winnen voor iedereen

Sociaal-maatschappelijk

‘16

BOUWEN OP HISTORIE

‘16

SPORT IN DE WIJK

44 RUIMTE IN DE POLDER

‘16

NEDERLAND EUROCENT

NEDERLAND EUROCENT NEDERLAND EUROCENT

Eensgezind naar onze bestemming

Ruimtelijk

Nederland evenementenland

Evenementen

NIEUWE STEDELIJKHEID

‘16

MULTIFUNCTIONEEL

NEDERLAND EUROCENT

SPORT VOOR ALLEMAAL

‘16

44 ‘16

‘16

NEDERLAND EUROCENT

44 ‘16

Slimme Spelen / Water / Meeting You

BOUWEN VOOR DE TOEKOMST

NEDERLAND EUROCENT

Breedtesport

Sport voor ons allemaal

‘16

Unique Selling Points

NEDERLAND EUROCENT

44 NEDERLAND EUROCENT

Topsport

Optimaal presteren

8 Ambities Olympisch Plan

‘16

MEETING YOUR HERO

9 OLYMPISCHE HOOFDSTRUCTUUR

Olympische Ambities & Unique Selling Points Samengesteld door: One Architecture B.V en Zwarts & Jansma Architecten

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 9

2/4/11 3:33:06 PM

OLYMP

ISCH N

De Olympische Spelen worden ge-

laten zien) en vergen grote investerin-

bruikt om allerlei vormen van (ruimte-

gen en in sommige gevallen ook veel

lijk) beleid te richten, te kanaliseren

ruimte. Daarnaast is de benodigde

OP P

OLYMP

O PP

pak om de legacy van de Spelen te

TU N capaciteit N het op deze accomISCHvan OR

IT ITE

decennia is dit een beproefde aan-

IVEAU

IT ITE

R TU N en hierin teNprioriteren. Sinds Oenkele ISCH OLYMP

O PP

NI CH S C

IVEAU

ISCH N

NI CH S C

IVEAU

3.2 Opportuniteit: Ruimtelijke Opgaven IVEAU

TU N IT ITE

TU N

IVEAU

modaties aangetakte infastructurele netwerk zeer groot.

De volgende vragen zijn hierbij aan de

een belangrijke rol. De Spelen kunnen

orde geweest:

dienenHals NIShefboom om investeringen R TU N

• Welke delen van het olympisch proR TU N HNIS

te brengen. Welke ruimtelijke projecten

gramma zou (ruimtelijk, in tijd) binnen

OP P

O PP

IT ITE

verwezenlijking van ambities dichter bij

IT ITE

te mobiliseren om op die manier de

TU N

van de Spelen speelt deze overweging

de projecten gestalte kunnen krijgen? • Welke invloed zou accommodatie

kunnen mogelijk worden versterkt door

van het olympisch programma heb-

het programma van de Olympische

ben op de invulling van de opgaven,

Spelen? Maar ook omgekeerd: welke

in termen van ruimtegebruik, pro-

elementen van het olympisch program-

gramma, infrastructuur en fasering?

ma kunnen worden gefaciliteerd binnen

• Op welke onderdelen zijn het Olym-

deze ruimtelijke projecten?

pisch Plan en het project daarmee complementair aan elkaar, en op

Twee categorieën projecten zijn te onderscheiden. Ten eerste de grote

RUIMTELIJKE OPGAVE DE GROTE OPGAVEN Zuidas OV SAAL / RAAM Zaan-IJ

optimaliseren. Ook in de toekenning

IT ITE

IVEAU

ISCH N

IT ITE

ISCH N

Stadshavens A12 zone Schiphol 2.0 Haagse driehoek ... THEMA PROJECTEN Landschappelijke opgave++ Deltaprogramma

welke terreinen beïnvloeden ze elkaar

Bereikbaarheidsprogramma

negatief?

Randstad vervoer en bestuur

gebiedsontwikkelingen in de Randstad

• Welke onderdelen van het Olympisch

zoals Zaan-IJ, RAAM, Stadshavens en

programma kunnen niet goed in het

Krimp++

A12-zone. Het betreft grote transfor-

gebied plaatsvinden, en hoe kunnen

matiegebieden, direct grenzend aan

deze verbonden worden met de rest?

Wijkaanpak++

stedelijk gebied met stuk voor stuk een

• Ontstaan er door de koppeling van

zeer complexe opgave die zich uitstrekt

de spelen aan het ruimtelijke project

over een periode van minimaal twintig

bijzondere perspectieven?

Greenports ...

jaar. Een tweede categorie betreft landelijk beleid met ruimtelijke implicaties

Deze vragen riepen uiteraard zelf

zoals de Landschappelijke opgaven,

weer vele andere vragen op. Vragen

het Deltaprogramma, het Bereikbaar-

ten aanzien van tijd, geld, preciesere

heidsprogramma en de Krimpopgave.

uitwerking van het project, configuratie

(++) wel veel overlap met Olympische Ambities

van de Spelen en zo meer. De resulDoor workshops met bij de projecten

taten van de workshops bestonden

betrokken personen zijn de gebieden

dus enerzijds uit veel vervolgvragen en

en programma’s geinventariseerd. Het

anderzijds een verbeterd inzicht in de

programma van de Olympische Spelen

mogelijkheden die de ruimtelijke opga-

is als het ware losgelaten op de grote

ven bieden. De vervolgvragen komen

opgaven. Vooralsnog zijn voor de dit

aan bod in de volgende hoofdstukken

programma de ‘big five’ gehanteerd:

van deze rapportage en de uitgebreide

het olympisch stadion / atletiekstadion,

resultaten van de workshops zijn terug

het olympisch zwembad, het basket-

te vinden in de onderlegger. Op de

balstadion, het international broadcast

rechter pagina zijn de eerste inzichten

helpt het elkaar. De eerste betreft de

centre / main press centre (IBC/MPC)

verwerkt in een tabel waarbij de relatie

(mogelijke) ruimtelijke overlap; de twee-

en het olympisch dorp. Deze grote faci-

tussen de ruimtelijke opgaven en het

de is een inschatting of een koppeling

liteiten moeten in principe nog worden

olympisch programma is beoordeeld

van het project aan de Spelen ook zou

gebouwd (zo heeft de Sportlandkaart

op twee vragen: raakt het elkaar en

helpen bij het realiseren ervan.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 10

2/4/11 3:33:16 PM

(helpt niet)

(helpt elkaar gedeeltelijk)

(helpt elkaar volledige)

(raakt niet)

(raakt elkaar gedeeltelijk)

(raakt elkaar volledige)

OLYMPISCH PROGRAMMA METROPOOL REGIO AMSTERDAM

Leesvoorbeeld: criteria ZAAN-IJ / OV SAAL / RAAM uitgelicht

RANDSTAD, NEDERLAND, WERELD

- ...- ...

Grootschalige ontwikkelen zorgt voor draagkracht voor investeringen infrastructuur

++ helpt

Ruimte voor voortschrijdend inzicht

Natuurlijke ontwikkeling transformatiegebieden is moeilijk

helpt

ORGANISCH ZAAN-IJ KAN NIET MET OS

IJMEERLIJN: INVESTERING GEEFT

De natuurlijke, organische transformatie van

FLEXIBILITEIT

het transitiegebied Zaan-IJ werkt niet voor

De lijn kan het Olympisch programma ac-

de OS. Door de mogelijkheid het in een keer,

commoderen op verschillende plekken. Er is

grootschalige te ontwikkelen met behulp van

voldoende ruimte en lucht: bij voortschrijdend

Olympisch Programma ontstaat er voldoende

inzicht ben je flexibel. Het is de enige plek in

draagvlak voor de aanleg van serieuze nieuwe

Nederland waar je die ruimte nog hebt: zowel

infrastructuur.

fysiek als qua planning. 11

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 11

2/4/11 3:33:18 PM

beide steden. Al was het maar omdat

O PP

OLYMP

inventarisatie is hier vooral bedoeld om grip te krijgen op de enerzijds de

ten opzichte van andere landen, juist in

richtlijnen van het IOC en anderzijds de

termen van ruimte en infrastructuur. Dat

mogelijkheden die de Nederlandse stad

daties, faciliteiten en de reistijden voor

redenen waarom deze wel of niet,

de ‘Olympic Family’ hiertussen gewoon

moeilijk of makkelijk is te realiseren bin-

op orde moeten zijn. Dit zijn de knock-

nen een bepaalde stedelijke regio.

outs in het ruimtelijk domein. Deze zijn gebaseerd op de huidige richtlijnen van het IOC, een analyse van verschillende bids de afgelopen jaren en de verwachtingen van nauw bij het IOC betrokken experts met bid-expertise. De knock-outs hebben betrekking op reistijd voor de ‘Olympic family’, de aanwezigheid van zogenaamde ‘olympic lanes’, bereikbaarheid voor de bezoekers, het olympisch dorp, sportaccommodaties, veiligheid en hotelcapaciteit. Maar ook duurzaamheid op sociaal, ecologisch en ruimtelijk niveau zal, zeker voor bids van ontwik-

O PP

Voor iedere knock-out zijn er specifieke

NI CH S C

–

Olympisch Dorp (++) OR

TU N

–

Veiligheid (atleten, media, bezoekers) IT ITE

biedt TU N NI om hieraan te voldoen. CH S C OR

Bereikbaarheid bezoekers

IT ITE

O tuur, olympisch dorp, sportaccommo-

IT ITE

betekent NImet N S name dat de RTUinfrastruc-

OLYMP

van het IOC en een concurrerend bid

TUN (++) Duurzaamheid OR (sociaal / ecologisch / ruimtelijk / energie / legacy) IT ITE

derde model denkbaar is. Deze eerste

ISCH N IVEAU

als: voldoen aan de toelatingscriteria

IT ITE

IVEAU

bid te doen. Kansrijk definiëren we hier

CH N N nog een zal blijken dat RerTU ook ISverderop O

IVEAU

IT ITE

HN TUN kansrijk 2016 te besluitenReen ISCkunnen

40 minuten reistijd IOC family OP P

de geschiktheid of ongeschiktheid van

len die genomen moeten worden om in

ISCH N

KNOCKOUTS

OP P

een beeld van de ruimtelijke maatrege-

OLYMP

conclusies te trekken ten aanzien van

OLYMP

O PP

OLYMP

De Olympische Hoofdstructuur geeft

NI CH S C

IVEAU

ISCH N

NI CH S C

IVEAU

OLYMP

TU N

ISCH N

IT ITE

ISCH N

IVEAU

NI CH S C

3.3 Techniek: Knock-outs in het Ruimtelijk Domein IVEAU

NI CH S C

–

IOC standaard voor venues Hotel capaciteit geaccrediteerden (40.000 bedden)

–

Hotel capaciteit IOC family (1.800 bedden / 5 sterren)

–

12 minuten reistijd IOC family (competitive bid)

–

Olympic lanes

–

... – (++) Bij deze onderdelen kan er hoger gescoord worden, bijv. door reductie waterfootprint of alle sporters accommoderen in een enkel dorp

kelde landen, gelden als een knock-out criterium. Speciaal aandacht verdient hierbij de reistijd van de atleten en officials. Een reistijd van 40 minuten

VOORBEELD

wordt vaak gehanteerd als absolute

De beoordelingscriteria voor de

bovengrens. Tegelijk weten we dat voor

knockout Olympisch Dorp zijn hiernaast

een competitief bid op dit moment

uitgelicht, namelijk; beschikbaarheid

de maximale reistijd eerder onder het

plek, verbinding met groter netwerk,

kwartier ligt dan onder de drie kwartier.

kracht woningmarkt en bijzonderheid

Hoe dat over 10 of 15 jaar is weten we

van locatie. Amsterdam heeft een

dan weer niet; vandaar dat het goed

sterke woningmarkt, er is flexibiliteit in

lijkt om beide criteria te blijven volgen.

lokatiekeuze; echter niet alle plekken zijn goed ontsloten, bijv. in het geval

Geïnventariseerd is of en in welke mate

IJburg 2. Rotterdam heeft minder

de verschillende knock-outs aanwezig danwel te realiseren zijn in of rond

flexibiliteit in locatie keuze. Op de lokatie Stadshavens zijn er echter veel

de twee potentiële kandidaatsteden

mogelijkheden voor goede ontsluiting.

Amsterdam en Rotterdam. Dit is niet

Beide voorbeelden hebben een

gedaan om op basis hiervan directe

bijzondere omgeving.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 12

2/4/11 3:33:21 PM

Moeilijk haalbaar

Eenvoudig haalbaar

Aanwezig

ROTTERDAM

Moeilijk haalbaar

Eenvoudig haalbaar

Aanwezig

AMSTERDAM

Kansen bij veranderende spelen –

–

- capaciteit bij concentratie

- autobereikbaarheid - aanwezigheid OV op Zuid

+ woningmarkt + meerdere plekken - grootte woningmarkt

+ controle op plek - woningmarkt

- risico op ‘witte olifanten’

+ nieuwe venues in voorbereiding - risico op ‘witte olifanten’

+ aantallen - kwaliteit

+ nabijheid Antwerpen/ Brussel - veel te weinig

+ ten dele aanwezig - weinig markt

- geen markt

- locaties moeilijk te concentren

+ grote locaties nabij elkaar

+ dubbele ring - maat onderliggend net

- enkele ring

–

+ kansen op integrale ‘legacy’ - achterstand duurzaamheid

–

- achterstand duurzaamheid

–

Leesvoorbeeld: criteria Olympisch Dorp uitgelicht

- herkomst (hotels) op afstand

STADSHAVENS 1.6000 Ha 13.000 woningen

IJBURG 2 220 Ha 9.400 woningen

iernaast

heid

werk,

Olympisch Dorp 100 Ha

rheid

Olympisch Dorp 100 Ha

iteit in

kken

geval

er veel

luiting.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 13

2/4/11 3:33:22 PM

OP P

OLYMP

NI CH S C

fig 1. fasering en onzekerheid

OP P

4.1 Werk met Werk Maken: Ontwikkelagenda TE

O PP O PP

OLYMP TE

O PP

TU N

IT ITE

O PP

IT ITE

TU N

ISCH N

IVEAU

TU N

IT ITE

NI CH S C

IT ITE

ISCH N

IVEAU

TU N IT ITE

fig 2. grondbezit

DE KOPPELING VAN RUIMTELIJKE

centratie van middelen op één gebied

terug nog geldig zijn. Deze onzekerheid

PROJECTEN AAN DE OLYMPISCHE

oplossend werken voor veel problemen

maakt dat we eigenlijk niet weten of

SPELEN

tegelijk. Tegelijk leeft echter de wens

we in 2028 al ‘toe zijn’ aan een nieuw

Vanuit de koppeling van ruimtelijke

om de legacy van de Olympische

stadsdeel voor de kust van Almere of

projecten aan de Olympische Spelen

Spelen ten bate te laten komen aan

dat voor dat moment eigenlijk IJburg

ontstaat een aantal inzichten die leiden

heel Nederland. De mechanismen van

Fase 2 aan de orde is. Maar we weten

tot een standpunt over de te volgen

concentratie en distributie, de mogelijk-

wel dat we ruimte hebben. En ook dat

ontwikkelagenda.

heden voor spreiding zonder verwa-

we in de tijd, langs dezelfde lijn, kun-

tering en het daadwerkelijk oplossend

nen schuiven in de ruimte, afhankelijk

INSPANNING VS RESULTAAT

vermogen van concentratie worden in

van de ontwikkelingen de komende

Centraal in de koppeling van ruimtelijke

een volgende fase verder onderzocht.

jaren. “Als het langzaam gaat komt het

projecten aan de Olympische Spelen

Olympisch Dorp op IJburg 2 en als het

staat de verhoging van de legacy tot

FASERING EN ONZEKERHEID

snel gaat bij Almere.” Deze specifieke

maximaal niveau. Door ‘werk met werk

Eén van de grote vragen bij de kop-

combinatie van factoren in ruimte en

te maken’ gaan (toerekenbare) kosten

peling van ruimtelijke projecten aan

tijd biedt dus belangrijke voordelen en

omlaag en baten omhoog. Het gaat

de Olympische Spelen gaat over het

is aanleiding om ook elders op zoek te

dus over de verhouding tussen inspan-

samenspel tussen de fasering van

gaan naar een dergelijke constellatie.

ningen en het resultaat dat die ople-

ruimtelijke projecten, de mogelijkheid

Maar we zien ook al dat deze schuif-

veren. Dit betekent echter ook dat de

tot het doen van ruimtelijke reserverin-

ruimte bijvoorbeeld niet aanwezig is op

afweging wat zwaarder moet wegen,

gen en de grote onzekerheid door de

de ZuidAs of binnen ZaanIJ.

het bid of de legacy, permanent aanwe-

lange termijn. Duidelijk is geworden dat

zig blijft. Een fundamenteel begrip van

flexibiliteit hier een belangrijke factor is.

GRONDBEZIT

de relatie tussen de twee is dan ook

Een voorbeeld maakt het duidelijk. De

In relatie tot hierboven genoemde on-

van groot belang.

lijn Schiphol-ZuidAs-IJburg-Almere zou

zekerheid met betrekking tot toekom-

een mogelijke drager kunnen zijn van

stige ontwikkelingen is ook grondbezit

CONCENTRATIE VS DISTRIBUTIE

de Olympische Hoofdstructuur met de

een cruciale factor. Afhankelijkheid

Een tweede aandachtspunt is de mate

nieuwe openbaarvervoersverbinding

van grondeigenaren voor de ontwikke-

van concentratie of distributie. Door

hierlangs als belangrijk onderdeel van

ling van een gebied maakt een project

focus op een beperkt aantal opgaven,

de legacy. Op dit moment staat ook de

kwetsbaar, zowel in termen van tijd als

ontstaat mogelijk een grotere hefboom

woningvraag in de Noordvleugel onder

geld. Onderhandelingen over de over-

dan wanneer de aandacht wordt ge-

druk en het is de vraag in hoeverre

dracht van grond kunnen lang duren en

spreid. Bovendien kan een sterke con-

de groeiprognoses van enkele jaren

kostbaar zijn, zeker wanneer uiteindelijk

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 14

2/4/11 3:33:24 PM

fig 3. risico’s

fig 4 type ontwikkelopgave

overgegaan moet worden tot onteige-

TYPE ONTWIKKELOPGAVE

ontwerp van de Olympische Hoofd-

ning. Dat betekent ook dat grond in

Dankzij het wegvallen van de markt-

structuur. Dat type ontwikkelopgave

‘eigen handen’ risico’s reduceert. Dit

vraag (zowel kantoren als woningen)

heeft betrekking op tempo, maar ook

is bijvoorbeeld het geval bij Schiphol,

als gevolg van de kredietcrisis, heeft in

de vorm van financiering en of het de

maar ook de ‘gronden’ van het IJmeer

een flink aantal gevallen het planmatig

ontwikkelingen in de markt (organisch)

en het Markermeer zijn natuurlijk

ontwikkelen plaatsgemaakt voor het

of juist eerder het uitgezette beleid

rijkseigendom. Maar ook gemeentelijk

organisch ontwikkelen. Zeker voor de

(planmatig) volgt. De Verkenning Maat-

eigendom, waar bijvoorbeeld in Almere

grote gebiedsontwikkelingen vindt hier

schappelijke Kosten en Baten kan deze

veel sprake van is, reduceert risico’s op

een omslag plaats in het denken. Deze

keuze nader informeren, bijvoorbeeld

dit gebied. Duidelijk lijkt ook dat voor

omslag zou kunnen betekenen dat veel

ten aanzien van de inschatting van

veel transformatiegebieden, bijvoor-

gebieden zich ‘in hun eigen tempo’

risico’s. Maar uiteindelijk is de vraag

beeld in de havens van Amsterdam en

zullen doorontwikkelen, zoals dat dan

naar de aard van onze ontwikkelagenda

Rotterdam, sprake is van versnipperd

heet. Hierbij zijn twee kanttekeningen

ook een politieke afweging.

grondbezit en dit van groot belang is

te plaatsen. In eerste instantie zijn een

voor de ontwikkelopgave.

aantal grote gebieden niet of nauwelijks te ontwikkelen zonder de hefboom

RISICO’S

van de massa. Zowel voor Almere als

De koppeling van de Olympische

voor Zaan-IJ geldt dat zonder deze

Spelen aan grote ruimtelijke projecten

gegarandeerde massa de bodem

levert niet alleen maar kansen op; er zijn

onder de noodzakelijke investeringen

ook duidelijke bedreigingen. Wanneer

in infrastructuur wegvalt. Ten tweede

een ruimtelijk project te sterk afhanke-

verhoudt het ‘eigen tempo’ zich slecht

lijk wordt gemaakt van voor de Spelen

tot de deadline van de Olympische

noodzakelijke investeringen (bijvoor-

Spelen. Het zou dus kunnen zijn dat

beeld in infrastructuur), zal de toekomst

voor een specifiek gebieden of voor

van dat project de komende tien jaar

een aantal specifieke gebieden er niet

aan het draadje van de Olympische

voor dit ‘eigen tempo’ wordt gekozen,

Spelen hangen. Projecten dienen dus

maar voor een ‘olympisch tempo’

ook hun eigen dynamiek en bestaans-

met dito investeringen in bijvoorbeeld

recht te ontwikkelen. “Geen enkele

ov-infrastructuur. De keuze voor welke

investering in infrastructuur doe je voor

ontwikkelopgave we onzelf stellen

de Spelen zelf”.

is fundamenteel bepalend voor het 15

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 15

2/4/11 3:33:25 PM

que selling points te laten verschijnen dan andere. Zowel regionale ruimtelijke projecten als nationale programma’s kunnen concreet bijdragen aan de verwezenlijking van de ambities uit het Olympisch Plan. Ook kunnen ze een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de usp’s van Nederland. En omgekeerd: welke projecten, welke ontwerpopgaven, worden door de Olympische Ambities geladen? Door een focus op Olympische ambities kan een lange termijnperspectief worden geïncorporeerd in de projecten. Wanneer de regio’s kunnen worden uitgedaagd om haar projecten bij te laten dragen aan hogere orde doelen kan een aantrekkelijke hefboomwerking ontstaan. Zo biedt de Zuidas als ontmoetingspunt aanknopingspunten om aan sociaal-maatschappelijke ambities en ambities op het gebied van welzijn (met bijvoorbeeld de directe nabijheid van het VUmc) vorm te geven maar zijn de mogelijkheden voor topsport beperkt vanwege de beperkte ruimte. Stadshavens zou een goede plek kunnen zijn om van het thema ‘water’ een daadwerkelijke showcase van Nederland te maken en de landschappelijke opgave laat zich door bijvoorbeeld een recreatief netwerk goed verknopen met ambities op het gebied van breedtesport en en welzijn. En Schiphol, als onderdeel van de lijn OV-SAAL, biedt juist weer kansen om de Spelen slim te organiseren met tijdelijke structuren zodat de bekende witte olifanten worden

OPGAVEN

OP P OP P

TU N

ADVIES COMMISSIE ELVERDING De Olympische Ambitie staat (ook) voor de maatschappelijke verankering van duurzame verandering in Nederland. Wat zijn de kansen die deze maatschappelijke verankering biedt voor de grote ruimtelijke projecten? Deze vraag heeft alles te maken met ‘Sneller en Beter’, het advies van de Commissie Versnelling Besluitvorming Infrastructurele Projecten, beter bekend als de Commissie Elverding. “De samenleving is in de afgelopen decennia steeds complexer geworden en in toenemende mate gejuridificeerd. De bevolking, de economie en de mobiliteit zijn explosief gegroeid. Ruimte is daarmee een steeds schaarser en kostbaarder goed geworden. Bovendien zijn burgers veel mondiger dan vroeger en komen zij steeds vaker actief op voor hun belangen, zowel individueel als collectief. Dat betekent dat de samenleving hoge eisen stelt aan elke ruimtelijke maatregel”, zo schrijft de commissie in haar inleiding. Alleen een betere organisatie van het besluitvormingsproces is echter niet de oplossing hiervoor. “In de kern gaat het om te komen tot besluiten van een zodanige kwaliteit qua inhoud en procesgang dat deze maatschappelijk zo breed mogelijk worden gedragen. Alleen dan zullen besluiten ook daadwerkelijk sneller kunnen worden genomen.” Een deel van het advies betreft een eerdere en ruimere participatie van betrokkenen. “De commissie adviseert om betrokkenen in de verkenningsfase actief te betrekken door gezamenlijk te werken aan de probleemanalyse en de formulering van de ambities.” Het kabinet heeft de aanbevelingen van de Commissie Elverding overgenomen, bijvoorbeeld om tijdens de verkenningfase voor nieuwe projecten te investeren in een vroegtijdige betrokkenheid van alle belanghebbenden. Het uitgangspunt hierbij is dat bijvoorbeeld niet het infrastructurele project op zich zelf, maar in zijn omgeving wordt beoordeeld. Hierin ligt ook de verbinding met de ambities uit het Olympisch Plan. Vanuit verschillende gezichtspunten en belangen, op een tamelijk hoog abstractieniveau bindt het vele actoren (zowel stakeholders als maatschappelijk veld) aan de ambitie om Nederland op olympisch niveau te brengen. Kunnen, analoog aan het advies van de commissie Elverding, de breed gedragen ambities van het Olympisch Plan als aanjager fungeren voor een focus binnen ruimtelijke plannen en daarmee het proces versnellen? Kunnen ruimtelijke projecten een kwaliteitsimpuls krijgen, doordat deze projecten door het integrale niveau van het Olympisch Plan zelf ook integraal moeten worden benaderd? Een inventarisatie van de koppeling van olympische ambities aan ruimtelijke projecten geeft een eerste beeld.

OLYMPISCH NIVEAU Topsport Breedtesport Ruimtelijk

AMBITIES

om de Olympische Ambities en de uni-

Evenementen Media-aandacht Economie Welzijn Sociaal-maatschappelijk Water

USP’S

Sommige projecten bieden meer kans

OLYMP

O PP O PP

OLYMP

O PP

OLYMP TE

PROJECTEN

TU N

IT ITE

AMBITIES AAN RUIMTELIJKE

IT ITE

NI CH S C

DE KOPPELING VAN OLYMPISCHE

vermeden.

IVEAU

TU N

ISCH N

4.2 Sneller & Beter: Ontwerpagenda IVEAU

TU N

NI CH S C

IT ITE

NI CH S C

ISCH N

IVEAU

ISCH N

IVEAU

TU N IT ITE

NI CH S C

IVEAU

O PP

ISCH N

Meeting You / World Slimme Spelen tijdelijke structuren ... LEESVOORBEELD Voor drie opgaven is nagegaan wat de mogelijkheden zijn om Olympische Ambities en USP te laten verschijnen. En omgekeerd of deze projecten door de Olympsiche Ambities of door de USP kunnen worden geladen. TRANSFORMEERBAAR STADION Door slim te bouwen stijgen de kansen dat de Spelen ook bijdragen aan gebiedsontwikkelingen. In de normale situatie zitten we dicht op het veld in het voetbalstadion zoals we dat graag willen. Tijdens de Spelen verheffen we het speelveld en ontstaat het grote Olympische atletiekveld met hieronder ruimte voor andere sportfuncties.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 16

2/4/11 3:33:26 PM

Landschappelijke opgave

Beter

Beter Beter Beter

Beter Beter

Beter

Krimp

Greenports

Beter

Wijkaanpak

Beter

Beter Beter Beter

Beter

...

Schiphol 2.0

Beter

Randstad vervoer en bestuur

A12 zone

Beter

Bereikbaarheidsprogramma

Zaan-IJ Beter

Deltaprogramma

OV SAAL / RAAM Beter

Stadshavens

Zuidas Beter

wat

pische

ijnen. En

oor de

WATER & INNOVATIE

e USP

Een voorbeeld is gegeven door de metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Water & Innovatie krijgt vorm langs de

Olympische As met als ingrediĂŤnten:

kansen

Bad Scheveningen: kustverster-

king (zandmotor 2.0), watercourt;

ormale

Stadshavens: Cleantech Delta,

eld in

drijvend bouwen, rivierfrontont-

graag

wikkeling; Transport over water

fen we

(freelanes); Waterberging / roei-

ote

baan Eendrachtspolder; Watervei-

ronder

ligheid / Deltaprogramma.

s. 17

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 17

2/4/11 3:33:27 PM

OLYMP

OP P OP P

OLYMP

O PP O PP

O PP

OLYMP

TU N

TU N IT ITE

DE KOPPELING VAN OLYMPISCHE

vanzelfsprekend. Toch is deze cruciaal.

KNOCK-OUTS AAN OLYMPISCHE

De manier waarop het bedrijfsleven

AMBITIES

een concrete rol kan krijgen bij de

De koppeling van Olympische Knock-

verwezenlijking van de Olympische

outs aan Olympische Ambities vraagt

Hoofdstructuur of de organisatie van

zowel om nationale als om internatio-

de Olympische Spelen moet verder

nale verankering. Op nationaal vlak

worden onderzocht.

brengt de organisatie van de Spelen ingrepen met zich mee die zich mogelijk

VERINTERNATIONALISERING VAN

op gespannen voet bevinden met het

OLYMPISCHE AMBITIES

creëren van draagvlak. De ervaring met

Internationale verankering vraagt om

het HollandBelgium-bid in de afgelopen

een verknoping van het lokale met het

maanden bid heeft duidelijk gemaakt

globale en het specifiek Nederlandse

hoe belangrijk dit maatschappelijk

met het internationale perspectief. Een

draagvlak is; er kleven nu eenmaal ook

belangrijk onderdeel van een eventueel

nadelen aan de organisatie van de

bid zal zijn een antwoord op de vraag

Olympische Spelen, hoe zeer deze ook

wat Nederland aan de wereld te bieden

kunnen worden verkleind door een goe-

heeft. Welk verhaal vertelt Nederland

de voorbereiding. De samenleving kan

aan de wereld? Dit verhaal zal altijd ge-

dus zowel vóór als tegen een mogelijk

worteld moeten zijn in waar Nederland

bid, en vóór of tegen de organisatie

echt goed in is, in onze unique selling

van de Spelen worden gemobiliseerd.

points. Een verinternationalisering van de olympische ambities kan hieraan

OLYMPIC LANES

richting geven.

Olympic Lanes, vrije rijbanen gereserveerd voor de Olympic Family, zijn mo-

De Nederlandse open cultuur en

menteel de enige manier waarop atle-

economie, de sociaal-maatschappelijke

ten voor honderd procent zeker op tijd

ambitie uit het Olympisch Plan en

arriveren voor hun wedstrijd. Het geldt

de Nederlandse kunst om een goed

dan ook als een harde knock-out voor

feestje te vieren laten zich verknopen

het IOC. Tegelijk zijn deze Olympic

in het thema ‘ontmoeten’. Het Neder-

Lanes vaak een doorn in het oog van

landse feestje heeft inmiddels inter-

de lokale bevolking. Het symbool van

nationale status verworven met het Hol-

de almacht van een vreemde mogend-

land Heineken House en is inmiddels

heid die de regie in het land overneemt.

een unique selling point dat ook de

Een eerste beweging is zichtbaar: in

beoordeling van het bid ten goede kan

Vancouver waren de Olympic Lanes

komen. De ambitie “heel Nederland op

ook beschikbaar voor OS-gerelateerd

Olympisch Niveau” kan heel concreet

openbaar vervoer. Wat is de trend naar

gestalte krijgen in de inrichting van de

de toekomst en wat is de betekenis

openbare ruime waar op talloze plaat-

voor de Olympische Hoofdstructuur?

sen straks het feest zal worden gevierd. Dit kan op zijn beurt weer een motor

BEDRIJFSLEVEN

zijn voor ‘Nederland evenementenland’

Voor draagvlak in de samenleving is

en biedt aanleiding om te onderzoeken

het betrekken van het bedrijfsleven

of bijvoorbeeld de opening van de Spe-

cruciaal. Een open relatie tussen het

len in een stadion met 80.000 zitplaat-

bedrijfsleven en de overheid – die

sen (nu nog een harde knock-out) dan

de afgelopen jaren niet altijd even

nog wel geëigend is of ook anders kan.

voorspelbaar is geweest – is niet 18

Inrichting van de openbare ruime waar op talloze plaatsen straks het feest zal worden gevierd

OLYMP OLYMP

O PP

IT ITE

NI CH S C

ISCH N

IVEAU

ISCH N

TU N

NI CH S C

IVEAU

4.3 (Inter)Nationale Verankering: Procesagenda H

TU N

IT ITE

NI CH S C

IT ITE

ISCH N

IVEAU

NI CH S C

IVEAU

TU N IT ITE

TU N

IVEAU

O PP

IVEAU ISCH N

IT ITE

ISCH N

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 18

2/4/11 3:33:39 PM

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 19

2/4/11 3:33:46 PM

5. Richting een Olympische Hoofdstructuur Randstad 7.2 miljoen inwoners

Londen 7.1 miljoen inwoners

1992

OS2012

Olympisch Dorp bid 1992

OS2028

Alle accomodaties OS nieuw max. 600Ha

-18 JAAR

Olympisch Stadion bid 1992

2010

+18 JAAR

traject OHS = traject sporter

Hierboven zijn de drie gezichtspunten

met eerdere ontwikkeling tot op flinke

STEDELIJKE MASSA

op de Olympische Hoofdstructuur,

hoogte mank gaat. Hoewel het Amster-

Nederland is klein en gespreid. Met

Kwaliteit, Opportuniteit en Techniek,

damse bid van 1992 voor veel betrok-

relatief kleine kernen op relatief grote

uitgewerkt en is een start gemaakt met

kenen fungeert als referentie, laat een

afstanden van elkaar is de markt en

de invulling hiervan. Deze eerste invul-

vergelijking zien dat deze referentie

draagkracht binnen één stedelijke

ling levert een aantal inzichten op ten

achterhaald is door de tijd. De Spe-

regio per definitie zeer beperkt. Het

aanzien van de specifiek Nederlandse

len zijn groter en groter geworden en

ontbreekt Nederland aan de stedelijke

conditie voor een Olympische Hoofd-

vooralsnog lijkt deze trend niet gestopt.

massa die wel aanwezig is in andere

structuur. Ten aanzien van de schaal

De Sportlandkaart leert dat geen van

metropolitane regio’s. Hier komt bij

van het Nederlandse (stads)landschap,

de ‘big five’, het olympisch stadion,

dat de Randstad in zeer beperkte mate

het dichtbevolkte land maar de toch

zwembad, dorp, indoorhal en het MPC/

functioneert als één stedelijk systeem,

dunbevolkte steden die weliswaar

IBC, er op dit moment is. Deze moeten

als een daily urban system voor haar

dichtbij elkaar liggen, maar niet altijd

danwel nieuw worden gebouwd,

inwoners. Dit is terug te zien in een

één geheel vormen. Samen geven deze

danwel worden gehuisvest in andere

sterk lokaal of regionaal functionerende

inzichten aanleiding voor het uitwerken

accommodaties, danwel (op basis van

woningen arbeidsmarkt. In iedere stad

van drie ruimtelijke modellen.

het ‘agency spoor’) anders uitgevoerd

in Nederland zijn de mogelijkheden

worden. In de zoektocht naar mogelijke

voor een rendabele afzet van een grote

OLYMPISCH PROGRAMMA

ruimtelijke structuren is de mogelijke

concentratie aan programma beperkt,

De schaal van het totale programma

locatie van deze grote accommodaties

alhoewel er verschillen zijn tussen

voor de Olympische Spelen is groot.

een belangrijke factor. Wanneer we ons

de steden. Dit betekent dat niet de

Het gaat om maximaal 600 hectare be-

richten op de winnende bids van de af-

beschikbare ruimte voor een olympisch

nodigde grond voor het complete pro-

gelopen jaren is concentratie van deze

dorp of nieuwe sportaccommoda-

gramma van de Olympische Spelen. Dit

‘big five’ in of aan één stedelijke regio

ties, danwel de beschikbaarheid van

is een gebied van 2,5 bij 2,5 kilometer,

geboden. De IOC-richtlijnen geven

bestaande sportaccommodaties het

een gebied zo groot als de complete

echter een tijdsafstand tussen de grote

grootste probleem vormen. Dit werd

Amsterdamse binnenstad, of 100 keer

venues van ongeveer 40 minuten. Met

al eerder duidelijk in de sportlandkaart.

het Binnenhof plus de Hofvijver. En

vrije rijbanen over de huidige infrastruc-

De uitdaging is wel om voor het nieuwe

hoewel er grotere gebiedsontwikkelin-

tuur is dit bijvoorbeeld de afstand van

programma binnen één stedelijke regio

gen zijn geweest de afgelopen jaren

Amsterdam-Zuid naar de Kralingse Plas

voldoende draagvlak te vinden. Dit

(Leidsche Rijn bijvoorbeeld) maakt de

in Rotterdam of van het Binnenhof tot

geldt zowel voor de nieuwe sportac-

combinatie van de schaal en het harde

Breda.

commodaties, het internationaal pers-

oplevermoment dat iedere vergelijking 20

en mediacentrum en het olympisch

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 20

2/4/11 3:33:47 PM

Randstad 7.2 miljoen inwoners

Londen 7.1 miljoen inwoners

dorp. Voor de duidelijkheid: hiermee

slot is de specifieke Nederlandse ste-

dat een stad de naamgever moet zijn

is niet gezegd dat het niet kan. Wel is

delijke en landschappelijke ondergrond

van de organisatie van de Olympische

duidelijk dat de grootste uitdaging voor

van groot belang voor dit vraagstuk.

Spelen. Amsterdam en Rotterdam zijn

Nederland is om de verhouding tussen

De Nederlandse configuratie met kleine

de twee steden die hebben aangege-

de te leveren inspanning en de moge-

steden op relatief grote afstanden

ven dat ze in aanmerking zouden willen

lijke legacy op goed niveau te krijgen

brengt zâ&#x20AC;&#x2122;n eigen mogelijkheden en

komen voor de rol van kandidaatstad.

en dat deze verhouding in Nederland

onmogelijkheden met zich mee. Ook

Hierboven hebben we gesteld dat de

nauw verbonden is met de mate van

de kleine korrel van het Nederlandse

configuratie van Nederland, met het

concentratie en distributie.

landschap brengt beperkingen mee.

ontbreken van metropolitane stedelijke

Op het kleinschalige, relatief kwetsbare

massa hierbinnen, de bewerkelijke en

systeem van de Nederlandse delta met

kwetsbare ondergrond en het sterke

haar fijnmazige waterhuishoudings-

maar soms dunne infrastructurele

De mate van concentratie of distributie

systeem zijn grote ingrepen al snel

netwerk, mede bepalend zijn voor

van het programma van de Olympische

zeer ingrijpend en kostbaar. Tot slot

de Olympische Hoofdstructuur. We

Spelen is een groot vraagstuk. Wat

heeftJAAR ook het infrastructurele netwerk 2010 -18

hebben gezien dat de omvang van het

1992

CONCENTRATIE VERSUS DISTRIBUTIE

Olympisch Dorp bid 1992

Alle accomodaties OS nieuw max. 600Ha (bron schetsboek)

betreft de organisatie van de Spelen

Olympisch Stadion bid 1992

zijn eigen kenmerken. Door de relatief

speelt de afweging ten aanzien van

lage dichtheid van de Randstad is de

reistijden volgens IOC-richtlijnen, dan-

capaciteit van dit netwerk, zowel over

wel concurrerende bids. Wat betreft

de weg als per rail, niet vergelijkbaar

de legacy is er niet alleen de vraag in

met die van sommige andere metro-

welke mate kan de natuurlijke wens tot

polen. Metroâ&#x20AC;&#x2122;s die iedere 30 seconden

spreiding van de legacy over heel Ne-

rijden zijn in Nederland niet nodig. Het

derland gerealiseerd kan worden, maar

vinden van de juiste balans tussen

ook naar het karakter van die legacy.

concentratie en distributie is dus een

Het probleemoplossend vermogen van

zoekproces waarbij zowel de organisa-

geconcentreerde aandacht kan wellicht

tie van de Spelen zelf, de mogelijkhe-

heel groot zijn, maar waarschijnlijk ook

den voor legacy, als de ondergrond van

onder heel sterke randvoorwaarden.

Nederland onderdeel uitmaken van de

Daarentegen kan het verleidelijk zijn om

afweging.

OS2012

Olympisch Programma de afgelopen

jaren flink is gestegen. Ook lijkt duidetraject OHS = traject sporter lijk dat bij spreiding van programma er

een groter gebied mee te laten profiteren van investeringen maar is het risico

DRIE KEER EEN STAD

op verwatering daarmee ook groter. Tot

De huidige IOC-richtlijnen geven aan 21

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 21

2/4/11 3:33:48 PM

risico’s ontstaan op verwatering maar

gramma. Met deze derde optie is wel

dat het probleemoplossend vermo-

een grens bereikt. We kunnen nu al zien

gen van een sterke concentratie aan

dat een grotere spreiding van de ‘big

sterke randvoorwaarden is gebonden.

five’ vervoersstromen met zich mee zou

auto (2020) vanuit het zwaartepunt

Tezamen leiden deze overwegingen tot

brengen die zich niet verhouden tot de

geeft aan welke bestaande sport-

het advies om in een volgende fase te

infrastructuur die Nederland heeft of

accommodaties in 2020 binnen 60

werken volgens het model ‘drie keer

nodig heeft.

minuten per vrije rijbaan (vermoede-

een stad’. Om zowel Rotterdam en

zen aan één of meer van de ruimtelijke structuren. • De 60 minuten bereikbaarheidgrens

lijk) bereikbaar zijn. Daarnaast zijn

Amsterdam, maar ook een combinatie

RUIMTELIJKE STRUCTUREN

de bestaande sportaccommodaties

van beiden te onderzoeken. De eerste

De drie modellen zijn hieronder uitge-

voor de sporten Voetbal, Wielren-

twee sluiten aan bij de huidige werke-

werkt in een aantal ruimtelijke structu-

nen, Zeilen, Hippische Sport uit de

lijkheid waarbij het een flinke opgave is

ren met de volgende elementen:

Sportlandkaart ingetekend.

om een groot deel van het Olympische

• De gebiedscontouren van grote

programma binnen één stedelijke regio

gebiedsontwikkelingen binnen de

SCHAKELEN EN STRUCTUREN

(Rotterdam of Amsterdam) te accom-

stedelijke regio die mogelijk in aan-

TEGELIJK

moderen en vooral te laten renderen.

merking komen voor een koppeling

In de beschrijving van de modellen is

Iedere stad heeft dan eigen uitdagin-

aan het olympische programma (zie

aangegeven wat de specifieke kansen

gen, eigen onzekerheden en specifiek

hoofdstuk 3.2).

en opgaven zijn en wat het grote

eigen mogelijke winst. Een derde te

• Potentiële locaties voor het olym-

vraagstuk is voor deze regio. Zowel de

onderzoeken optie is de combinatie

pisch stadion, zwembad, basketbal-

beschrijving van de modellen als de

van Rotterdam en Amsterdam waarbij

stadion, IBC/MPC en het olympisch

kaartbeelden bevatten elementen van

de kansen op een goede legacy voor

dorp (de ‘big five’) binnen deze grote

een puzzel die de komende jaren zal

Nederland groter zijn, maar de kans dat

ruimtelijke opgaven. Het betreft de

moeten worden opgelost. De kaarten

dit leidt tot een ‘competitive bid’ op dit

locaties die op basis van de plannen

zijn het resultaat van inventarisatie

moment juist kleiner lijkt. Dus weliswaar

en inzichten nu het beste in aanmer-

waarbij de verschillende onderdelen

moeilijk te rijmen met de huidige IOC-

king zouden komen voor olympisch

vergelijkbaar en meetbaar zijn gemaakt.

normen, met name in termen van reis-

programma.

De kaarten laten daarnaast mogelijke

tijd voor de Olympische familie, maar

• Structuren van samenhangende

combinaties van onderdelen zien die op

door de spreiding van accommodaties

locaties. Door potentiële locaties aan

zichzelf ook weer een inventariserende

over het land een grotere mogelijkheid

elkaar te koppelen ontstaan flexibele

(en dus geen concluderende) functie

voor een goede legacy. Bovendien

ruimtelijke structuren. Onderaan

hebben. Tezamen vormen deze elemen-

is 18 jaar nog ver vooruit. Deze optie

de pagina worden deze structuren

ten een kader voor de plannings- en

anticipeert dus op zowel veranderingen

uitgelicht met een eerste indicatie

ontwerpopgave voor de komende

in het land, de wereld als veranderin-

van beschikbare ruimte in hectare en

periode. Voor de planningsopgave is

gen binnen het IOC. Het gaat in alle

een indicatie van mate van aantak-

het iteratieve proces van groot belang.

gevallen overigens nadrukkelijk om de

king op bestaande infrastructurele

Het ontwerpen zal bestaan uit het

positionering van het centrum van de

netwerken. Ieder onderdeel van een

tekenen van structuren, het hierdoor

Spelen: de grote accommodaties zoals

bepaalde structuur kan ook onder-

ontdekken van samenhang en vrucht-

het olympisch stadion, zwembad, bas-

deel uitmaken van andere structu-

bare wederzijdse beïnvloedingen, maar

ketbalstadion, IBC/MPC en het olym-

ren. Er is sprake van flexibiliteit, er

bijvoorbeeld ook van kwetsbare afhan-

pisch dorp (de ‘big five’). Het overige

ontstaan overlappen en daarmee ook

kelijkheden. Dit ontwerpen zal zich af

programma wordt in alle gevallen ge-

zwaartepunten.

moeten wisselen met een terugkeer

spreid over een groter gebied, en voor

• De infrastructurele projecten binnen

naar het schakelbord waarbij nieuwe

sommige sporten, zoals voetbal, bijna

de regio die in aanmerking komen

kennis en inzichten worden getoetst

per definitie het hele land. Deze focus

voor een koppeling aan de olympi-

op de drie gezichtspunten. Alleen door

op de ‘big five’ geldt dus ook voor de

sche locaties. Het betreft infrastruc-

zo’n nieuwe wijze van plannen kan een

combinatie Rotterdam / Amsterdam:

tuur die aangelegd of aangepast kan

Olympische Hoofdstructuur ontstaan

hierin worden veeleer de kansen voor

of moet worden wanneer deze wordt

die recht doet aan de drie verschillende

gekoppeld aan olympische locaties.

belangen.

een ‘gedeeld centrum’ onderzocht dan de verdeling van het complete pro22

• Wateren en landschappen die gren-

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 22

2/4/11 3:33:49 PM

LEGENDA Gebiedsontwikkelingen binnen de ste-

De volgende elementen staan niet in de

delijke regio (zie hoofdstuk 3.2)

verschillende kaarten vermeldt maar zijn in diagrammen opgenomen:

Potentiële locaties voor de ‘big five’ binnen deze gebieden

Potentiële locaties binnen configuratie

Flexibele configuraties van samenhan-

Potentiële locaties die goed aangeslo-

gende locaties. Overlap geeft ‘zwaarte-

ten zijn op bestaande infrastructurele

punt’ van configuraties weer.

netwerken.

Gekoppelde infrastructurele projecten Gekoppelde wateren en landschappen 60 minuten bereikbaarheidgrens auto (2020) vanuit zwaartepunt Bestaande sportaccommodaties binnen de 60 minuten zone Bestaande sportaccommodaties voor de sporten Voetbal, Wielrennen, Zeilen, Hippische Sport.

60 m

inu ten

reik

arh

eid

va nu it

zw aa

rte

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 23

2/4/11 3:34:45 PM

5.1 Competitief Amsterdam

Binnen de Metropoolregio Amsterdam

het Gooi). De drie mogelijke ruimtelijke

zijn er een aantal heel concrete ruim-

structuren hebben ieder veel, maar ook

telijke opgaven die met een koppeling

geheel eigen potentieel voor legacy.

aan het programma van de Olympische

Bovendien laten deze structuren de

Spelen een impuls kunnen krijgen:

Olympische Spelen telkens anders

Zuidas, RAAM en ZaanIJ. Zeker Zuidas

verschijnen.

en RAAM zijn goed aangetakt op bestaande, dan wel in concrete plannen

In de Water Spelen worden de grote

gevatte infrastructuur. Dit geldt zowel

ontwikkelingen rond het IJmeer én de

voor het regionale netwerk als voor

oevers van Zaan-IJ, verbonden met de

de infrastructuur die Amsterdam met

stedelijke dynamiek van de Zuidas en

de rest van Nederland (en de wereld)

omgeving. De nieuwe railverbinding

verbindt.

naar Almere is een belangrijke fysieke drager van deze structuur. Dat Almere

ZUIDAS EN CENTRUM ALS

hier met name ook in sociaalecono-

HOTSPOT

misch opzicht van profiteert is de ze-

Wanneer wordt gekeken naar ruim-

kere legacy. Het water is met het IJ, de

telijke structuren die het programma

haven en de grachten de ruimtelijke en

van de Olympische Spelen zouden

iconografische drager van dit model.

kunnen faciliteren, ontstaat duidelijke overlap rond de Zuidas. Samen met

De Internationale Spelen maken de

de binnenstad van Amsterdam is de

koppeling tussen Schiphol en de Zui-

Zuidas een centrumpunt, zij het eerder

das definitief. De boog wordt compleet

als ontmoetingsplek en zinnebeeld dan

gemaakt door de links naar de Dui-

als locatie voor ‘echt’ programma. Voor

vendrecht en de Haarlemmermeer. Er

de programmering met grootschalig

ontstaat een brede, goed verbonden

olympisch programma kent de Zuidas

internationale zone met toch een sterke

een te zelfstandige dynamiek.

programmatische mix. De Spelen nemen deze de vorm aan van com-

DRIE STRUCTUREN: EIGEN

pacte gebieden, misschien tijdelijke

VERSCHIJNINGSVORM EN LEGACY

structuren met een directe link naar het

Tegelijk zien we in deze regio wel een

omliggende landschap. Verbondenheid

flink aantal goed ontsloten locaties van

is thema en legacy.

een redelijke maat. Van de zuidkant van de Haarlemmermeer tot aan de

De Stadsspelen zetten specifiek in op

A2, in de zogenaamde ‘banaan’, zijn er

gebruik van de binnenstedelijke gebie-

locaties waar olympisch Programma

den als locaties voor de Olympische

gestalte zou kunnen krijgen. Daaraan

Spelen: Zaan-IJ, Zuidas, Duivendrecht,

gekoppeld zijn er ook de locaties die

aangevuld met het Jaarbeursterrein in

zich goed laten verknopen aan de

Utrecht. Stedelijke kwaliteit is de drager

de Olympische Spelen (als zwaar

drie grote ruimtelijke opgaven in de

van deze ruimtelijke structuur. De grote

‘instrument’ dat veel inzet en focus

Amsterdamse regio, en waar vanuit

uitdaging binnen dit model bestaat uit

vereist) zich tot de doelstelling en

het perspectief van ‘legacy’ olympisch

het maken van robuuste verbindingen

noodzaak in de metropoolregio om elk

programma ook een plek kan krijgen. In

op deze relatief kleine schaal.

van de drie grote ruimtelijke opgaven

het gebied bevinden zich ook de grote

min of meer geleidelijk te ontwikkelen.

landschappen met hoge kwaliteit maar

VRAAGSTUK: OLYMPISCHE FOCUS

In de derde fase, en in wisselwerking

ook duidelijke opgave: Park van de

VS GELEIDELIJKE ONTWIKKELING

met de Verkenning Maatschappelijke

21e eeuw, Amstelscheg en het IJmeer/

Het grote vraagstuk binnen de Amster-

Kosten en Baten, zou dit vraagstuk een

Markermeer (met de verbinding met

damse regio gaat zijn: hoe verhouden

stap verder gebracht moeten worden.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 24

2/4/11 3:34:46 PM

Water Spelen Water Spelen

Internationale Spelen Internationale Spelen

Stadsspelen Inbreidings-Spelen

Totaal oppervlak

Max. OS programma

Totaal oppervlak

Max. OS programma

Totaal oppervlak

Max. OS programma

1630 Ha 270% opgave

600 Ha 100% opgave

2030 Ha 340% opgave

600 Ha 100% opgave

400 Ha 70% opgave

600 Ha 100% opgave

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 25

2/4/11 3:34:47 PM

5.2 Competitief Rotterdam

In en rond Rotterdam liggen een flink

ook dat de verschillende locaties in

aantal ruimtelijke opgaven die aanlei-

deze zone ook allemaal nodig zijn.

ding geven voor een koppeling met

De bewegingsvrijheid en flexibiliteit

het programma van de Olympische

in de toekomst is relatief beperkt.

Spelen: Stadshavens, het Stadionpark

Dat maakt het tot een ingewikkelde

en het Hart van Zuid. Deze gebieden

puzzel, waarbij veel zaken afhankelijk

vormen ook meteen het centrum

van elkaar zijn. Tegelijkertijd bieden

waarin verschillende structuren binnen

mogelijke Olympische Spelen, door de

een grotere zone tussen Den Haag

sterke concentratie van middelen, juist

en Dordrecht overlappen. Rotterdam

een enorme kans om deze complexe

heeft niet de luxe dat ze kan kiezen

puzzel van grote, belangrijke opgaven

uit verschillende richtingen. Het grote

op te lossen. Met investeringen in de

voordeel hiervan is de duidelijke focus

weginfrastructuur en openbaar vervoer

in de ruimtelijke opgave.

op Zuid kan Rotterdam sportstad echt uitgroeien tot olympisch niveau.

BEREIKBAARHEID

Het natuurlijke zwaartepunt, de plek

De bereikbaarheid van Rotterdam per

waar verschillende configuraties van

trein is de laatste jaren sterk verbeterd.

samenhangende locaties overlappen,

Met de komst van de hogesnelheids-

is ook de plek waar veel investeringen

lijn ligt Schiphol nu op 25 minuten en

plaats zullen vinden. Waar bijvoorbeeld

Antwerpen op een half uur. Ook de

bij Amsterdam de Zuidas weliswaar

verknoping met Den Haag is door de

als mogelijke ‘hotspot’ naar voren

Randstadrail sterk verbeterd. Voor

komt, is er daar feitelijk geen plek voor

de bereikbaarheid per weg zijn de

grootschalig olympisch programma.

toekomstscenario’s echter somber.

Dat is in Rotterdam wel het geval; het

De verwachting is dat zonder flinke

natuurlijke zwaartepunt zal ook een

investeringen in het wegennet de ruit

sterkere gemene deler zijn in mogelijke

van Rotterdam in 2020 vastloopt. Hier

configuraties.

ligt een enorme uitdaging. De Stadsspelen richten zich echt HET HART VAN DE SPELEN OP ZUID

op de grote locaties in de stad, met

Met de plannen voor het vernieuwde

mogelijk een link naar Rotterdam The

Stadionpark, de aanpak van het gebied

Hague Airport. Er is voldoende ruimte

VRAAGSTUK: SPELEN ALS

rond Ahoy, Hart van Zuid, en de grote

voor het realiseren van het volledige

OPLOSSING VOOR COMPLEXE

ontwikkeling Stadshavens, vormt deze

programma. De Deltaspelen maken

PUZZEL?

zone de aangewezen plek voor het cen-

nadrukkelijk de link naar Dordrecht en

Het grote vraagstuk binnen de Rotter-

trum van de Olympische Spelen in en

de tussen Rotterdam en Dordrecht

damse regio gaat zijn: is het mogelijk

rond Rotterdam. Met elkaar verbonden

gelegen Deltapoort. De Zuidvleu-

om met het olympisch Programma een

door de nieuwe metrolijn tussen Schie-

gelspelen strekken zich uit over heel

doorbraak te forceren in de complexe

dam en Kralingen, geeft het enorme

Den Haag en Rotterdam en betrekken

puzzel van ruimtelijke ontwikkelingen

impuls aan de transformatie van de vrij-

Scheveningen, Binckhorst, Vlietzone,

rond Rotterdam, en breder: in de

komende Rotterdamse havengebieden,

Midden Delfland. Mogelijk geeft deze

Zuidvleugel van de Randstad? Heeft de

takt het Rotterdam-Zuid aan op een

iets gespreidere structuur (binnen een

massa van het olympische Programma

groter en robuuster netwerk en voegt

regio die ruimtelijk gezien overigens als

de potentie om als het ware ‘alle pro-

het aan dit netwerk ook een belangrij-

één stad kan worden beschouwd) net

blemen in één keer op te lossen’? In de

ker schakel toe. Sociaal-economische

dat beetje flexibiliteit dat voor wat lucht

derde fase, en in wisselwerking met de

vernieuwing is een van de grote drivers

in het planproces kan zorgen.

Verkenning Maatschappelijke Kosten

van deze ontwikkeling. Deze duidelijke

en Baten, zou dit vraagstuk een stap

focus in de opgave betekent echter

verder gebracht moeten worden.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 26

2/4/11 3:34:48 PM

BREDA >

Stadsspelen Inbreidings-Spelen

Delta Spelen Delta Spelen

Zuidvleugel Spelen Zuidvleugel Spelen

Totaal oppervlak

Max. OS programma

Totaal oppervlak

Max. OS programma

Totaal oppervlak

Max. OS programma

1030 Ha 170% opgave

600 Ha 100% opgave

1110 Ha 185 % opgave

600 Ha 100% opgave

2280 Ha 380% opgave

600 Ha 100% opgave

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 27

2/4/11 3:34:49 PM

5.3 Kansrijk Opschalen

De laatste territorial review van

meer elkaars ‘achtertuin’ vormen en

de Organisatie voor Economische

sterker deel uitmaken van elkaars daily

Samenwerking en Ontwikkeling

urban system, zouden accommodaties

(OESO) over de Randstad is duidelijk:

kunnen bouwen op een grotere

“De Randstad maakt geen optimaal

markt. De afzetmarkt van woningen

gebruik van de nabijheid van de vier

zou groter zijn en investeringen in

grote steden, en is in de praktijk geen

infrastructuur komen ten goede aan

geïntegreerd functioneel stedelijk

meer Nederlanders.

systeem. Belangrijke aanbevelingen betreffen de verbetering van de

CONCENTREREN VAN DE ‘BIG FIVE’

interne bereikbaarheid in het gebied,

Een van de vragen is of langs deze

het stimuleren van kennisoverdracht

denklijn de grote accommodaties, en

aan de private sector, vergroting van

daarmee het centrum van de spelen,

flexibiliteit in woningen arbeidsmarkt

toch gebundeld in één stad zou moeten

en versterking van de coördinatie

worden, danwel dat de ‘big five’ ook

van economische specialisaties van

daadwerkelijk zouden kunnen worden

steden. Verandering van het bestuurlijk

gespreid over de verschillende steden.

raamwerk is essentieel: individuele

Hierbij doet zich een afweging voor

stadsregio’s in de Randstad zouden

die in hoofdstuk 6 ook al aan de orde

moeten worden versterkt en een

kwam. Het risico dat verderop in het

Randstad-agenda zou moeten worden

proces veel geld en energie toch gaan

geformuleerd, waarin verbetering

naar het ‘centrum van de spelen’, al

en meer coherentie van regionaal

was het maar vanwege de feitelijk grote

openbaar vervoer een prioriteit zou

opgave in termen van investeringen

moeten zijn.”

en ruimtebeslag, is in het eerste geval relatief groot. Zeker op het moment

Onder andere met de Structuurvisie

dat het relatieve belang van het bid,

Randstad 2040 heeft het vorige

danwel de uitvoering groter wordt.

kabinet een belangrijke stap gezet. En

Ook wanneer op dit moment een

aan het regionaal openbaar vervoer

dergelijk model integraal zou worden

wordt reeds enkele jaren gewerkt en

uitgewerkt, inclusief een stevige plek

vinden forse investeringen plaats.

voor de andere onderdelen, ontstaan

gezamenlijke driver kunnen fungeren

Wanneer eventuele Olympische Spelen

er risico’s. Gebrek aan flexibiliteit

voor mogelijke Spelen. Op dat moment

georganiseerd zouden worden door

omdat alles in één pakket is gegoten

zouden vergelijkbare locaties als in

een combinatie van steden in de

is hier één van. Onderschatting van

de modellen voor Amsterdam en

Randstad, zou dit een sterke impuls

de dynamiek van de tijd een andere.

Rotterdam. Een zou ook kunnen dat

kunnen geven aan deze ontwikkeling

De andere kant is dat dit model wel de

deze agenda aanleiding geeft om te

tot een coherenter stedelijk systeem

meeste mogelijkheden openhoudt om

zoeken naar locaties die nog sterker

en daarmee tot een in economisch

aan te sluiten bij toekomstige IOC-

verbonden (kunnen) zijn aan het

opzicht sterker concurrerende regio.

richtlijnen, bijvoorbeeld wanneer deze

Randstedelijke netwerk. Een andere

Overigens, zoals ook de analyse van

niet veranderen.

denklijn is dat de legacy zich op een

de OESO zegt, is verschil tussen

hoger schaalniveau begeeft: namelijk

en specialisatie van de steden hier

SCHAALNIVEAU VAN LEGACY

het als systeem beter functioneren

intrinsiek onderdeel van.

Een tweede vraag is wat het beste

van de Randstad als geheel. De

schaalniveau is voor legacy in dit

binnenstedelijke vernieuwingsagenda

Omgekeerd zou het de Spelen ook

model. Binnenstedelijke verdichting,

wordt dan meer losgelaten en zou

helpen. Wanneer de Randstad meer

en daarmee sociaal-economisch

kunnen plaatsmaken voor een sterkere

als één systeem zou functioneren,

vernieuwing is een gedeelde agenda

focus op interne verbindingen en

wanneer de Noord- en de Zuidvleugel

van de grote steden en zou als

internationale aansluitingen.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 28

2/4/11 3:34:49 PM

BREDA >

VRAAGSTUK: KANSEN VAN OPSCHALING

Mainport Spelen

G4 Spelen

Bij de opschaling van de Randstad tot een groter en hechter stedelijk systeem gelden grote vraagstukken. Nog afgezien van mogelijke veranderingen binnen het IOC, is het de vraag welke kansen mogelijke Olympische Spelen bieden voor de opschaling van de stedelijke regio. Gaat het behalve om verbindingen, nog om meer? Wordt hierbij ingezet op een combinatie en convergentie van stedelijke agendaâ&#x20AC;&#x2122;s, of sterker op een echte Randstedelijke

agenda. Wat is de relatie hiervan met eventuele opschaling van het bestuur? In de derde fase, en in wisselwerking

Totaal oppervlak

Max. OS programma

1350 HaHa 1350 opgave 225% 225% opgave

600 600Ha Ha 100% 100%opgave opgave

Totaal oppervlak

Max. OS programma

Totaal oppervlak

1267 Ha 1267 Ha opgave 211% 211% opgave

Max. OS programma

600 600 HaHa 100% 100% opgaveopgave

met de Verkenning Maatschappelijke Kosten en Baten, zou dit vraagstuk een stap verder gebracht moeten worden. 29

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 29

2/4/11 3:34:51 PM

5.4 Elke structuur kent eigen maatschappelijke ‘driver’

De structuren zoals die nu op de kaarten verschijnen tonen in eerste instantie de plekken waar het olympisch programma kan plaatsvinden. In de samenhang van plekken, en zeker in combinatie met het gezichtspunt kwaliteit (de olympische ambities en de USP’s), ontstaat ook de koppeling met de mogelijke beelden van en de maatschappelijke ‘drivers’ achter de structuren. Sommige structuren laten zich eenvoudig koppelen aan het thema ‘water’ in al zijn verschijningsvormen, terwijl bij andere structuren juist de stedelijke verdichting naar voren komt. Het inzetten op een structuur waarin plekken met een vergelijkbaar profiel gecombineerd worden versterkt de onderlinge samenhang en maakt het eerder mogelijk een sterk beeld van de Spelen te ontwerpen en coherent beleid te voeren.

Water Spelen

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 30

2/4/11 3:34:53 PM

Stadsspelen

Internationale Spelen

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 31

2/4/11 3:34:56 PM

5.5. Nationale onde rdelen

Hierboven is gefocust op de lagere schaalniveaus om óók te laten zien wat de feitelijke organisatie van de Spelen in Nederland zou kunnen betekenen. De uiteindelijke bepaling van de locatie(s) voor de ‘big five’ heeft een grote lokale impact. Dat laat onverlet dat de Olympische Hoofdstructuur over heel Nederland gaat. Zoals het Olympisch Plan over heel Nederland gaat en ook de koppeling aan ruimtelijke projecten van nationaal niveau én belang is. Veel zaken die voor de tijd ‘geregeld’ zullen moeten worden op het gebied van sportklimaat, duurzaamheid, internationale bereikbaarheid, gebeuren per definitie op nationale of zelfs Europese schaal. In een derde fase zullen het lokale, regionale, natio-

fig 1. OV-autoriteiten.

nale en internationale schaalniveau met

Hier per 1 januari 2009

fig 2. Krimp

elkaar moeten worden verweven. Ook hierbij biedt de ‘driehoek’ weer een instrument om te schakelen.

fig 3. Wijkaanpak

fig 4. HSL-oost

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 32

2/4/11 3:35:44 PM

fig 5. Sportaccomodaties

fig 6. Smart energie grid

fig 7. Innovatie agenda

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 33

2/4/11 3:36:28 PM

Maatschappelijke kosten en baten

6. Verkenning Maatschappelijke Kosten & Baten

privaat

'werk met werk maken'

'sneller en beter'

“Als input voor verdere besluitvorming

LEGACY ALS MAATSCHAPPELIJKE

ten eigen kenmerken. Tijd is hierin een

wil het kabinet verkennen wat de (maat-

BATEN

belangrijk aspect: zo gaan de kosten

schappelijke) kosten en baten van de

Maatschappelijke kosten en baten van

vanuit de Techniek pas spelen na een

aanloop naar en de organisatie van de

de Olympische Spelen hangen zeer

eventuele toekenning van de Spelen in

Olympische Spelen in Nederland zijn.

nauw samen met het begrip legacy,

2021. Voor Opportuniteit rijst al snel het

Dit is van invloed op de besluitvorming

dat centraal staat in het Ontwerp van

dilemma welke kosten van ruimtelijke

over de ruimtelijke inpassing van de

de Olympische Hoofdstructuur. In de

projecten worden toegeschreven aan

Olympische Spelen, waaronder over

breedste zin van het woord is ‘legacy’

de Spelen en welke juist niet. Enerzijds

de keuze van de potentiële kandidaat-

misschien wel synoniem met ‘maat-

is er het uitgangspunt “geen enkele in-

stad.”

schappelijke baten’. Voor een goede

vestering in infrastructuur doe je alleen

wederzijdse aansluiting tussen de OHS

voor de Spelen”. Anderzijds zouden

In deze rapportage van fase 2 zijn de

en de VMKB is dus van belang dat de

deze projecten zonder de Spelen wel-

drie gezichtspunten van de Olympische

benaderingen van dit begrip parallel

licht niet van de grond komen, en dus

Hoofdstructuur verder uitgewerkt: de

gaan lopen. Hieronder wordt gefocust

ook geen geld kosten.

Olympische Hoofdstructuur die laat

op de ‘legacy baten’, dus los van de

zien wat de ruimtelijke implicaties zijn

baten van de daadwerkelijke organisa-

MECHANISMEN

voor een olympisch niveau voor Neder-

tie van de Olympische Spelen zelf.

Er vallen een aantal mechanismen te

land, die een selectiekader biedt voor

identificeren, die elk op zich zodanig

investeringen in ruimtelijke projecten

DRIE KEER LEGACY

‘meeontworpen’ kunnen worden in

van het land en de OHS als een kader

Binnen de drie gezichtspunten van

de OHS dat ze de verhouding kosten

dat zeker stelt dat wanneer in 2016

de OHS, Kwaliteit, Opportuniteit en

baten positief kunnen beïnvloeden. De

besloten wordt om een bid te doen,

Techniek neemt legacy telkens een

‘driehoek’ is daarmee ook een middel

dat bid ook kansrijk zal zijn. Deze drie

andere vorm aan. Samenvattend is

voor optimalisatie in de Verkenning

gezichtspunten tesamen impliceren dat

deze vorm respectievelijk een kwali-

Maatschappelijke Kosten en Baten.

de Olympische Hoofdstructuur geen

teitsverbetering van heel Nederland

• Door ‘werk met werk te maken’, en

plan is voor de Olympische Spelen. Dat

(Olympisch Niveau), de koppeling aan

dus zoveel mogelijk aan te sluiten

is van belang voor de Verkenning Maat-

bestaande projecten en opgaven (Op-

bij bestaande ruimtelijke opgaven,

schappelijke Kosten en Baten want dat

portuniteit) en het zodanig voldoen aan

kunnen kosten worden verlaagd. Met

betekent dus ook dat de Spelen niet

de voorwaarden van het bid dat de in-

minder inspanningen meer resultaat

kunnen worden doorgerekend op basis

vesteringen daartoe ook na de Spelen

boeken.

van deze Olympische Hoofdstructuur.

renderen (Techniek).Ook wat betreft de kosten kennen de drie gezichtspun-

'verankering’

• Via ‘sneller en beter’ kunnen ruimtelijke projecten focus krijgen en

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 34

2/4/11 3:36:32 PM

2028

privaat agency

'agency'

ing’

'dynamiek'

voorzien worden van een kwaliteits-

ceerd worden Daardoor zijn aanzien-

map’ ontwikkeld te worden. Niet alle

impuls, waardoor er versnellingen en

lijke kostenbesparingen te bereiken

keuzes worden nu gemaakt. De ‘road-

synergiën ontstaan. Door samenhang

op zowel bouw als exploitatie, terwijl

map’ geeft inzicht in de wijze waarop

tussen investeringen in bijvoorbeeld

dit niet te koste hoeft te gaan van de

en de periode waarin keuzes (over

vastgoed, wegen, openbaar vervoer,

kwaliteit van de Spelen

bijvoorbeeld locaties of infrastruc-

groen en water kan een aantrekke-

tuur) gemaakt dienen te worden vanuit

lijker vestigingsmilieu ontstaan voor

VMKB EN OHS: REKENEN EN

het perspectief van het bid, maar ook

bedrijven en bewoners. Ook kan

TEKENEN TEGELIJK

vanuit aanliggende processen. In deze

door schaalvergroting een ‘systeem-

Fase 3 van de Olympische Hoofd-

roadmap wordt aangegeven hoe ten

sprong’ mogelijk gemaakt worden

structuur zal parallel lopen met de

behoeve van verschillende projecten

(‘pooling van investeringen’). Dit is

Verkenning Maatschappelijke Kosten

omgegaan kan worden met voortschrij-

vooral interessant bij milieu-investe-

en Baten. Dit biedt grote kansen voor

dend inzicht (welke maatregelen geno-

ringen en openbaar vervoer.

het optimaliseren van het resultaat van

men dienen te worden om flexibiliteit

beide onderzoeken. Elementair is hierin

naar de toekomst te borgen – van een

draagvlak waarmee het generatief

het onderzoek naar mogelijke ruimte-

flexibel uit te breiden stadion tot een

vermogen binnen de samenleving

lijke structuren. We hebben gezien dat

ruimtelijke reservering). Dit betekent

sterk kan stijgen. Met internationale

de keuze voor een bepaalde struc-

een dynamische VMKB die inzicht geeft

verankering ontstaan mogelijkheden

tuur sterk samenhangt met welk type

in de (financiële) consequenties van

om door de Spelen de Nederlandse

ontwikkelopgave we onszelf stellen,

mogelijke beslissingen in de toekomst.

economie een impuls te geven.

welke inschatting we maken van risico’s

Een niet-dynamische, kwantitatieve

• Door nationale verankering ontstaat

• Daarnaast is voor de VMKB het

binnen ruimtelijke projecten of in welke

VMKB die het ‘uitontwerpen van de

‘agency’ spoor van belang. Een groot

mate we rekening (willen) houden met

structuren’ buiten beschouwing zou

deel van de kosten (de zogenoemde

grondeigendom van de overheid. Het

laten, geeft mogelijk een sterk negatief

‘onrendabele top’) ontstaan pas

‘uitontwerpen’ van de structuren op

resultaat. In ieder geval zou het resul-

na een eventuele toewijzing van de

basis van de ‘driehoek’, en de daaraan

taat vertekenend zijn ten opzicht van

Spelen. Deze kosten bevinden zich

gekoppelde optimalisatiemogelijkhe-

wat je kunt bereiken: legacy moeten

met name op het gebied van accom-

den, biedt kansen voor een gunstiger

we ook ‘ontwerpen’. De opgave van

modaties en tijdelijke voorzieningen.

VMKB.

de VMKB is dus óók: verhogen van

Deze kosten kunnen door vroegtijdig

de intelligentie van de driehoek en de

dit ‘agency’ spoor verder te ontwik-

ROADMAP

kelen (en bijvoorbeeld de dialoog

In Fase 3 dient er, op basis van de

met het IOC op te starten), geredu-

doorontwikkelde structuren, een ‘road-

roadmap voeden met inhoud.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 35

2/4/11 3:36:32 PM

7. Nog één maal distributie & concentratie

KNOWNS 2010

2028 UNKNOWNS

Achttien jaar is lang. Zelfs zes jaar

Legacy van mogelijke Spelen in Neder-

drie gezichtspunten en dit is intrinsiek

vooruit, het moment waarop wordt

land, kan pas ontstaan wanneer in de

onderdeel van de Olympische Hoofd-

besloten over een eventueel bid, is in

voorbereidingen, of dit nu gaat om het

structuur.

het huidige tijdsgewricht al ver weg.

bereiken van Olympisch Niveau, om

Hoewel de onderliggende waarden van

concrete ruimtelijke investeringen of

Dat betekent ook dat aan de legacy

de Olympische Spelen toekomstbe-

om de voorbereiding van een eventueel

altijd een breder maatschappelijk doel

stendig zijn, zal de organisatie ervan

bid, verschillende agenda’s en langeter-

ten grondslag ligt, of dit nu in economi-

de komende jaren sterk veranderen,

mijn ambities convergeren en synchro-

sche, sociale of culturele termen wordt

onderhevig als deze is aan bijvoorbeeld

niseren. Legacy bevindt zich dus ook

benoemd. Ook duidelijk is geworden

technologische ontwikkelingen. Wan-

altijd op de snijvlakken van de verschil-

dat de Olympische Hoofdstructuur in

neer we voor de Spelen van 2028 uit-

lende gezichtspunten. Deze benadering

zichzelf dit bredere maatschappelijke

gaan van de huidige context en de nu

via verschillende maar ook gedeelde

doel niet gaat voortbrengen. Dit doel

winnende bids, organiseren we straks

belangen vergt een continue bewaking.

zal altijd moeten worden voortgebracht

achttien jaar oude Spelen. Wanneer we

Mochten we er in 2016 voor kiezen een

door de politieke en maatschappelijke

bovendien uitgaan van de richtlijnen en

bid te gaan voorbereiden, en moch-

verhoudingen. Een voorbeeld verduide-

winnende bids nu, zijn de keuzemoge-

ten we in 2021 de organisatie van de

lijkt dit.

lijkheden voor organisatie in Nederland

Spelen ook toegewezen krijgen, ligt

sterk beperkt. Hiermee worden niet

onmiddellijk het risico op de loer van

De hierboven vaak terugkerende vraag

alleen de kansen die de toekomst ons

de ‘IOC-stoomwals’: het risico dat de

naar concentratie of distributie raakt

biedt gemist, ook wordt de mogelijk-

harde deadline van oplevering van de

aan de meest fundamentele keuze

heid om de legacy te optimaliseren,

accommodaties volgens IOC-normen

binnen de Nederlandse planning. De

om de balans tussen maatschappe-

als grootste belang gaat prevaleren

afgelopen decennia keerde deze vraag

lijke kosten en baten positief te doen

boven alle andere belangen. Terwijl die

telkens terug en leidde in iedere tijd tot

doorslaan, verkleind. Geconstateerd is

andere belangen de legacy bepalen.

andere antwoorden.

dat het stroomlijnen van vele projecten,

In dit opzicht kunnen we leren van

programma’s en agenda’s een opgave

de organisatie van de 2012 Spelen in

De Olympische Hoofdstructuur maakt

is voor minimaal de komende zes jaar.

Londen waar de Olympic Park Legacy

deze vraag nu wederom urgent en

Dat betekent ook dat deze tijd kan

Company er nu voor moet zorgen dat

dwingt tot het bepalen van positie. Het

worden gebruikt om een veranderende

er ook een toekomst voor het park is na

betekent echter niet dat de Olympische

wereld vóór ons te laten werken in

de Spelen. Dat is rijkelijk laat. Legacy

Hoofdstructuur ook de definitieve rich-

plaats van tegen ons.

is dus iets dat we de komende achttien

ting gaat bepalen. Daarvoor hebben

jaar vormgeven in ambities, proces

beide hun eigen voors en tegens die

en inhoud. Legacy blijven we voort-

men al naar gelang zwaarder of minder

durend opnieuw ontwerpen vanuit de

zwaar kan laten wegen.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 36

2/4/11 3:36:33 PM

OLYMPISCH STADION oppervlakte benodigd:

capaciteit (y)

OLYMPISCH STADION

OLYMPISCH DORP oppervlakte benodigd:

OLYMPISCH ZWEMBAD oppervlakte benodigd: capaciteit (y)

OLYMPISCH STADION

IBC / MPC oppervlakte benodigd:

BASKETBALL HAL oppervlakte benodigd:

OLYMPISCH STADION capaciteit 80.000 IBC / MPC

OLYMPISCH ZWEMBAD OLYMPISCH STADION capaciteit 80.000

OLYMPISCH DORP

OLYMPISCH DORP capaciteit 16.000

IBC / MPC

OLYMPISCH ZWEMBAD OLYMPISCH DORP

OLYMPISCH DORP ZWEMBAD capaciteit OLYMPISCH 16.000

capaciteit 18.000

IBC / MPC

OLYMPISCHcapaciteit ZWEMBAD20.000 capaciteit 18.000

IBC / MPC BASKETBALL HAL 15.000 capaciteit capaciteit 20.000

BASKETBALL HAL capaciteit 15.000

PIEKUREN Concentratie 60.000 personen per uur

capaciteit (y) BASKETBALL HAL

of Distributie?

PIEKUREN Elke 1 minuut een trein van 1.000 passagiers 60.000 personen per uur

Elke 20 sec. een tram met 300 passagiers IC

Elke 1 minuut een trein van 1.000 passagiers

seconden een bus Elke 20 sec.Elke een5tram met 300 passagiers

capaciteit (y) BASKETBALL HAL

N.V.T. N.V.T.

TRAM

14 extra voor de auto Elke 5 seconden eenrijstroken bus Voor distributie, verspreiding van Olym-

Distributie en concentratie zijn niet

14 extra rijstroken de auto pleit de pisch programma en voor inzet,

zonder meer, en volledig, in balans te

gedifferentieerde opbouw van het land-

brengen. De verschillende modellen die

De keuze voor distributie of concentra-

schap, de onvoorspelbare ontwikkeling

nu herleid zijn uit het schakelbord heb-

tie hangt dus samen met de keuze voor

van Nederland. Distributie helpt om het

ben (zowel op (stads-)regionale als op

een sterkere nadruk op het ‘agency-‘

draagvlak te maximaliseren, zowel in

landelijke schaal) elk een andere balans

of ‘IOC-spoor’ en met een keuze

economische als in maatschappelijke

tussen de twee. Bij de keuze voor een

voor een specifieke vorm van plan-

en bestuurlijke termen. Distributie helpt

model dat neigt naar distributie zijn de

ning. Deze keuze wordt in de komende

ook om de impact van de ruimtelijke

onzekerheden voor het binnenhalen

periode enerzijds door de Verkenning

en infrastructurele maatregelen die

van het bid groot. Zo’n model doet een

Maatschappelijke Kosten en Baten en

gepaard gaan met Olympische Spelen

beroep op het ‘agency’ spoor, en kan

anderzijds door ontwerp verder geïnfor-

maat te laten houden met de maat van

leiden tot een gedragen plan dat past

meerd. Omdat de keuze echter zo sterk

Nederland. Tenslotte helpt distributie

bij Nederland, maar dat voor het IOC

verbonden is met de manier waarop we

om onvoorspelbaarheid en voort-

minder aantrekkelijk is. In het geval van

Nederland plannen, is het uiteindelijk

schrijdend inzicht in de methode van

zo’n model is in ieder geval de regie op

toch (ook) een politiek-maatschappelij-

plannen op te nemen, door nu meer

de verhouding en samenwerking tussen

ke keuze. Deze zal te zijner tijd moeten

dan de uiteindelijke benodigde locaties

de maatschappelijke actoren, en in het

worden genomen.

en infrastructuren voor te bereiden op

bijzonder met IOC en federaties, van

eventuele Olympische benutting.

zeer groot belang. Bij dit model hoort

het flankerend ruimtelijk beleid.

een manier van plannen die vanuit de Voor concentratie van Olympisch

breedte steeds meer focus krijgt; gedu-

programma en inzet pleiten de grote

rende de tijd ontstaan keuzemomenten

schaal en de harde tijdsklem van een

die er toe leiden dat bepaalde mogelijk-

Olympisch bid (en Spelen). Concentra-

heden niet meer aanwezig zijn.

tie zorgt voor een technisch optimaler bid met korte reistijden tussen de

Bij de keuze voor een model dat neigt

verschillende accommodaties en zorgt

naar concentratie is de kans voor het

tevens voor een sterker gefocuste, en

binnenhalen van het bid groter maar is

dus efficiëntere inzet van middelen en

ook het risico op onrendabele inves-

aandacht. Bij een inzet op concentratie

teringen aanzienlijk. Bij zo’n model is

zal de verstedelijking in grote mate

overeenstemming over de centrale

volgend moeten zijn op de Olympische

‘legacy’ van de inzet noodzakelijk, en

inzet.

wordt er een beroep gedaan op sterke centrale sturing, ook voor wat betreft 37

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 37

2/4/11 3:36:33 PM

8. Aanbevelingen

In een volgende fase is het van belang

zichtspunten en tussen de schalen (van

dat over een aantal zaken principiële

locatie, stad, Nederland en Europa),

uitspraken worden gedaan. Dat betreft

een kwaliteitssprong te maken in moge-

de te volgen ontwikkelstrategie, het

lijke oplossingen, maatschappelijke

type ontwikkelopgave: organische of

actoren te engageren en op die manier

meer planmatige ontwikkeling. Uit-

input te vormen voor keuzes.

spraken over de intensiteit waarmee het ‘agency-spoor’ wordt gevolgd.

Op die manier zal ook kunnen worden

Dat raakt aan het relatieve belang van

ontworpen aan de mogelijke structuren,

een eventueel bid, ten opzichte van

waarvan er nu enkele zijn geschetst.

de andere belangen. Deze uitspraken

Van het potentieel oneindig aantal, kun-

zullen moeten worden gevoed door de

nen een aantal worden geïdentificeerd

Verkenning Maatschappelijke Kosten

als kansrijk op basis van hierboven

en Baten. Deze VMKB zal duidelijk

genoemde uitspraken. Door deze kans-

moeten maken op welke manier ieder

rijke structuren verder te ontwerpen,

vertrekpunt, Techniek, Opportuniteit

te optimaliseren en ook te verbeelden

of Kwaliteit, ook leidt tot een ander

gaan deze zorgen voor een verdere

verdienmodel. Want in deze periode

verdieping van het proces. Op die wijze

hebben we niet alleen Olympische Am-

kan de Olympische Hoofdstructuur

bities; we hebben ook te maken met de

een vanzelfsprekend deel worden van

gevolgen van een economische crisis

het Olympisch Plan; een gezamenlijke

en grote bezuinigingen op alle fronten,

onderneming om Nederland op Olym-

binnen alle overheidslagen.

pisch Niveau te brengen.

In een volgende fase kan ook de slag gemaakt naar het ‘ontwerpen’ aan de Olympische Hoofdstructuur. Tot nog toe is de OHS met name als een planningsopgave benaderd, waarin is geformuleerd hoe om te gaan met verschillende belangen, agenda’s, kwaliteiten, de dynamiek van de tijd en de rol van bijvoorbeeld de markt en bestuur in deze tijd. Als het goed is ontstaat hiermee ook een kader om van het ‘nu’ naar ‘over achttien jaar’ te komen. Een kader dat kan functioneren binnen verschillende politieke werkelijkheden. Het ontwerpen dat in volgende fases plaats gaat vinden zal geen uitkomst of slotsom van dit planningsproces moeten zijn, maar verdere input voor dat proces dat nog achttien jaar kan duren. Dat moet ook de rol zijn van het ontwerp in deze context. Geen uitkomst, geen beslismodel, geen masterplan of blauwdruk, maar een middel om meer inzicht te krijgen, te optimaliseren en, al schakelend tussen de verschillende ge38

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 38

2/4/11 3:36:33 PM

input VMKB

Afronding fase 2

ontwerpagenda invullen

keuzes bespreken

structuren afleiden

Visie(s)

Doorrekenen

Besluit

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 39

2/4/11 3:36:33 PM

Onderleggers TECHNIEK: KNOCK-OUTS IN RUIMTELIJK DOMEIN A.1

Techniek

A.2

Olympisch Dorp

A.3

Main Press Centre / International Broadcast Centre

A.4

Innovatie

A.5

Transformeerbaar stadion

A.6

Sportlandkaart

A.7

Olympisch plannen

A.8

Systeemsprongen

OPPORTUNITEIT: RUIMTELIJKE PROJECTEN & OLYMPISCHE OPGAVE B.1

Inleiding

B.2

Concrete vraagstukken

B.3

OV SAAL / RAAM

B.4

Zaan-IJ

B.5

A12 Zone

B.6

Stadshavens

B.7

RDDH

B.8

ROAM

B.9

De Grote Landschappen

B.10

Thema projecten KWALITEIT: OLYMPISCHE AMBITIES

C.1

Kwaliteit

C.2

Samenleving

C.3

Water

C.4

Quick Wins voor duurzaamheid en verkeer

C.5

Een evenement voor heel Nederland

C.6

Wijk op Olympisch niveau

C.7

Cultuur van ontwerpen

C.8

Iconen

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 40

2/4/11 3:36:33 PM

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 41

2/4/11 3:36:33 PM

A.1

Techniek

± 250 schepen ± 40.000 bedden

± 40.000 bedden

± 8000 bedden Ruhrgebied

Antwerpen - Brussel

Een IOC richtlijn wat accommodatie betreft is een gegarandeerde beschikbaarheid van 40.000 bedden gedurende 17 dagen voor de Olympic Family. Dit is een grote groep mensen die actief betrokken is bij de Spelen, bijvoorbeeld de officials, pers en technische en medische ondersteuning. IOC officials, 1.800 mensen van de Family, dienen bij voorkeur ondergebracht te worden in een hotel van 5 sterren kwaliteit. De Olympic Family moet op korte reisafstand (maximum 50 kilometer) van de Olympische locaties onderdak aangeboden krijgen.

Het perspectief Techniek heeft

Olympisch zwembad (15.000-20.000

en derhalve complexe en kostbare

betrekking op een mogelijk bid in de

toeschouwers), Main Press Centre

voorzieningen geldt dat legacy een

periode 2016-2021. Aan welke eisen

/ International Broadcast Centre

belangrijke rol speelt bij het realise-

zal Nederland moeten voldoen, wil-

(MPC/IBC) (150.000 m2) en de

ren ervan.

len we een kansrijk bid in die periode

Indoorhal (20.000 toeschouwers).

De Olympische Spelen kunnen

mogelijk maken? Sommige zaken

dienen als voertuig, door een

moeten nu al worden opgestart. Ge-

Niettemin dienen we bij het plannen

bestaande woningopgave - die een

zien de looptijd van ontwikkelingen

van de locaties rekening te houden

zetje in de rug kan gebruiken - te

in de ruimtelijke ordening, en met

met een belangrijke IOC voorwaar-

koppelen aan de opgave van het

name infrastructuur in Nederland,

de, namelijk de bereikbaarheid tus-

ontwikkeling van een Olympisch

kunnen we hiermee niet wachten tot

sen de sportlocaties, het Olympisch

Dorp. De uitdaging van de aanleg

2016. Welke maatregelen moeten

Dorp en de hotels (40.000 bedden)

van een Olympisch Dorp ligt in het

nu al worden getroffen voor een

waar de Olympic Familiy is gehuis-

feit dat de woningen in 2028 tegelijk

kansrijk bid over zes tot negen jaar?

vest. De maximale afstand tussen

op de markt komen. De zoektocht

De OHS is een kader dat zeker stelt

het dorp en de locaties is 50 km of

naar een ontwikkelmodel voor een

dat wanneer in 2016 besloten wordt

1 uur reistijd. De praktijk van recente

Olympisch Dorp, dat past bij Neder-

om een bid te doen, dat bid ook

spelen wijst echter uit dat zelden

land kan mogelijke innovaties met

kansrijk zal zijn.

gekozen wordt voor een scenario

zich meebrengen op het gebied van

waarin sprake is van de 50 kilometer

institutionele kwesties. Het positi-

Zo zijn voor de vijf meest grootscha-

oplossing. ‘Hoe sneller hoe beter,’ is

oneren van Olympische locaties is

lige Olympische en Paralympische

het adagium. Winnende bids boden

een vraagstuk dat onlosmakelijk ver-

locaties in Nederland nog geen ac-

een maximale reistijd van 15 min.

bonden is met het creëren van snelle

commodaties voorhanden. We zijn

verbindingen. Dat geeft kansen

derhalve nog vrij in het wegzetten

Legacy essentieel

voor ontwikkelingen op het gebied

van deze zogenaamde ‘Big five’: het

De Olympische spelen worden

van infrastructuur. Nederland op

Olympisch stadion met atletiekbaan

gebruikt om (ruimtelijk) beleid te

Olympisch niveau betekent onder

(minstens 60.000 toeschouwers),

richten, te kanaliseren en priori-

meer een Nederland met een goede

Olympisch Dorp (100 hectare),

teren. Voor al deze grootschalige

bereikbaarheid. De opgave de ‘Big

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 42

2/4/11 3:36:35 PM

N I S H C

five’ te realiseren is nauw verbonden met eisen op gebied van bereikbaar-

DE BELANGRIJKSTE OLYMPISCHE

BIG FIVE

LOCATIES

Het OHS-team geeft de ruimtelijke inpassing

structuren te koppelen aan bestaan-

Olympisch Stadion met atletiekbaan (minstens

van de ‘Big five’, het Olympisch stadion met

de vraagstukken op het gebied van

60.000 toeschouwers), Olympisch Dorp

atletiekbaan (minstens 60.000 toeschouwers),

mobiliteit kan de bereikbaarheid van

(100 hectare), Olympisch zwembad (15.000-

Olympisch Dorp (100 hectare), Olympisch

20.000 toeschouwers), Olympische hal

zwembad (15.000-20.000 toeschouwers),

(minstens 20.000 toeschouwers), vier tot vijf

Main Press Centre / International Broadcast

grote multi-purposehallen (10.000-20.000

Centre (MPC/IBC) (150.000 m2) en de

toeschouwers), minstens zeven kleinere

Indoorhal (20.000 toeschouwers) meer

Olympische locaties kunnen opga-

stadions voor hockey, beachvolleybal, honkbal

aandacht dan aan andere Olympische

ven als (re)vitalisering van stedelijke

en de voorrondes van voetbal (15.000-

locaties. Dat heeft alles te maken met de

en/of regionale gebieden en de aan-

20.000 toeschouwers), Olympisch zwembad

grootschaligheid van deze locaties en de IOC

(15.000-20.000 toeschouwers), Velodrome

richtlijnen omtrent bereikbaarheid. Ruimtelijke

(10.000 toeschouwers), schietbanen

planning hangt derhalve nauw samen met

(7.000 toeschouwers), een tenniscomplex

het agenderen en prioriteren van grote

(10.000 toeschouwers/, faciliteiten voor

bouwen infrastructuuropgaven. Wanneer

wildwatervaren (5.000 toeschouwers/,

we in een vroeg stadium de ligging van de

pe bij de ontwikkelingen van locaties

roeien en kanoën (20.000 toeschouwers),

‘Big five’ ten opzichte van elkaar, alsmede

een plek te krijgen. Zodoende zal

zeilen (10.000 toeschouwers), en ruimte

ten opzichte van bestaande en nieuw aan te

een duurzame legacy ontstaan. Ten

voor buitensporten zoals marathon, cross

leggen infrastructuur en te bouwen structuren

country, zeilen en roeien (10.000-30.000

overdenken, kunnen we de opgaven koppelen

toeschouwers).

aan lopend beleid en zorgen voor een

heid. Door de planning van de grote

heel Nederland voor heel Nederland verbeteren. Bij het realiseren van belangrijke

leg van gezonde wijken een boost gegeven worden. Duurzaamheid, een knock-out principe van het IOC, dient als een vanzelfsprekend princi-

slotte zal een goede procesvorming leiden tot goede besluitvorming en ook een betere afstemming van

optimale legacy.

verschillende bestuurslagen.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 43

2/4/11 3:36:35 PM

A.2

Olympisch Dorp

PROJECT

CONCLUSIES

daarbij hoe deze partijen gecommit-

In het Olympisch Dorp krijgt de

Het grote probleem voor het

teerd kunnen worden aan de bouw;

Olympische droom, het samenbren-

Olympisch dorp is de kleine maat

wanneer 2021 het IOC de Spelen

gen van de jeugd van de wereld,

van de locale woningmarkten.

aan Nederland zou toewijzen, is

gestalte. Voor de atleten is het Dorp heilige grond. ‘The Olympic Village

Gesteld werd daarom onder meer

de termijn tot 2028 nog te lang om

dat een dorp, vóór of ná de Spelen,

marktpartijen de garantie te vragen

should be unique in that all Athletes from around the world can live together in solidarity and friendship. It is a unique living experience,’ aldus de mission statement van het IOC over het Olympisch Dorp. Sommige adviseurs zeggen: maak een goed Dorp en de rest van het bid komt in orde.

alleen bestaansrecht heeft wanneer

de bouw te realiseren - hier zal een

dit een gedifferentieerd karakter

opgave voor de overheid liggen. Het

draagt. Is het alleen geschikt voor

Olympisch Dorp brengt tevens grote

bijvoorbeeld studentenhuisvesting,

financieel risico’s met zich mee,

dan heeft het geen bestaansrecht.

ook daarom is het een locatie die

Ook is het goed als het Olympisch

zware bemoeienis van de overheid

Dorp onderdeel uitmaakt van een

behoeft.

bestaande grote stad, en daar mee kan vergroeien. Een geïsoleerde

PROCES

plek is woningmarkttechnisch niet

De opgave werd onderzocht door

De 100 hectare benodigde grond en

haalbaar. Belangrijke aandachts-

middel van desktopresearch,

de bouwopgave (3.000 woningen)

punten zijn voorts de flexibiliteit in

individuele gesprekken en in een

vormen niet het grootste probleem.

het concept, de mogelijkheden tot

brainstormsessie met stedenbouw-

Er zijn in de afgelopen jaren grotere

hergebruik en de tijdelijkheid. Inno-

kundigen, planologen, projectont-

woonwijken gebouwd. De uitdaging

vatieve kenmerken, zoals het gebruik

wikkelaars, woningcorporaties en

ligt in het feit dat de woningen in ok-

van water, zijn voorts essentieel.

juristen.

tober 2028 tegelijk op de markt ko-

Vraag daarbij is hoe de bewoning

men. De opnamecapaciteit van onze

wordt ingepast in de structurele

BETROKKENEN

huizenmarkt is daarvoor te klein. De

verkoop/verhuur. Wanneer een ont-

Fred Schoorl (Directeur strategie,

vraag naar een Olympisch Dorp dat

wikkelmodel wordt gevolgd waarin

Ymere), Ton Jochems (Managing

past bij Nederland lijkt niet primair

woningen vóór de Spelen in 2028

Director, SSH Utrecht), Karin

ruimtelijk of infrastructureel, maar

tegelijk op de markt komen rijst de

Schrederhof (Vestigingsdirecteur,

institutioneel: investeringscapaciteit,

vraag of deze woningen tegen de

Woonbron), Arno Ruigrok (Associate

risico, type gebruiker (studenten-

zomer van 2028 zijn ‘leeg te krijgen’,

Director, Multi Vastgoed), Ferry van

huisvesting, sociale woningbouw,

tijdelijk, door de bewoners bijvoor-

Schoonhoven

tijdelijk gebruik).

beeld uit huis te plaatsen. Tegen

(Partner, advocaat Lexence), Pieter-

Wat is het ontwikkelingsmodel (zo-

welke juridische implicaties wordt

Jan Kuijs (Ontwikkelingsmanager,

wel ruimtelijk/typologisch als finan-

dan opgelopen? Tijdens de Olympi-

Amvest), Thomas Erkens (gemeente

cieel) voor een Olympisch Dorp bin-

sche spelen is desgewenst speciale

Den Haag), Esther Reith (DRO,

nen de Nederlandse conditie? Welke

wetgeving mogelijk, maar niet in de

gemeente Amsterdam),

mate van woningdifferentiatie laat

daaraan voorafgaande jaren

Herbert Wolff (Coördinator Olympi-

een Olympisch Dorp toe? Structu-

De realisatie, een tweede aan-

sche Kennis, Olympisch Vuur), Karin

ren met meer dan tien verdiepingen

dachtspunt, zal nooit bij een markt-

Laglas (moderator)

zijn logistiek niet mogelijk in verband

partij alleen neergelegd kunnen

Willemieke Hornis (Ministerie van

met de IOC richtlijnen op het gebied

worden. Voor een ontwikkelaar met

IenM), Laurens Venema (Ministerie

van reistijd. Tegelijkertijd vragen

een portefeuille in commercieel vast-

van IenM), Jord den Hollander

sommige potentiële ontwikkelings-

goed bijvoorbeeld is een ontwikke-

(architect en filmmaker)

plekken om een hogere dichtheid.

ling van een Olympisch Dorp niet

Ook de voorzieningen die onderdeel

interessant – de grootte is dan weer

vormen van het dorp vormen een

te klein om deze te starten vanuit

omvangrijke opgave: de grootste

winkelcentra.

eetzaal ter wereld, een shopping

Dat betekent dat de opgave moet

mall, een busstation, et cetera. Zijn

worden verdeeld, over meerdere

deze vragen gekoppeld aan speci-

(twee of drie) partijen, die gefa-

fieke plekken in Nederland?

seerd gaan opleveren. De vraag is

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 44

2/4/11 3:36:36 PM

N I S H C

OLYMPISCH DORP ALS VOORBEELD VAN DE

DRIJVENDE STRUCTUREN

WIJK OP OLYMPISCH NIVEAU

Een van de moeilijke aspecten van een Olympisch Dorp is dat we na

De legacy van het Olympisch Dorp kan verhoogd

de Olympische Spelen in één keer op één plek 3.000 woningen moeten

worden door zou een voorbeeldwijk kunnen zijn

vullen. Het onderzoeken van de mogelijkheden van een drijvend dorp is de

van een wijk die op Olympisch Niveau is; een

moeite waard. Een gedeelte van een drijvend dorp zou je bijvoorbeeld na

gezonde wijk waar volop bewogen kan worden

de Spelen kunnen slepen naar een andere waterrijke plek, in Nederland

en die uitnodigt tot bewegen. Er is volop ruimte

of het buitenland, waar een vraag naar woningen bestaat. Zo kun je de

voor de fietser en de voetganger. Het Olympisch

capaciteit van de opgave verdelen of twee of meer locaties.

Dorp dient de gedachte van Pierre de Coubertin

van inclusiveness in zich te dragen. Het is een

Dorp waar de jonge atleten elkaar ontmoeten. De thema’s ‘inclusiveness’ en ‘ontmoeten’ zouden

centraal moeten liggen aan iedere nieuwbouwwijk die in Nederland gerealiseerd wordt. In de

Olympische voorbeeldwijk bovendien waar de cultuur van ontwerpen tot uiting gebracht kan worden.

IJBURG 2

Een mogelijk voorbeeld voor een locatie, die tegelijk als een katalysator kan werken, is die voor IJburg 2. Nu de realisatie ze op langere termijn

is gesteld, kan die fasering naadloos aansluiten op de komst van de

Spelen. De beoogde 7.000 woningen beantwoorden ruimschoots aan de wensen voor het Dorp. IJburg 2 biedt voorts de mogelijkheid van een ‘gated community’, een IOC veiligheidseis voor een Olympisch Dorp tijdens de Spelen

Tekening: Jord den Hollander

Tijdelijke drijvende structuren kunnen een gedeelte van de benodigde

Het waterrijke Rotterdamse ontwikkelgebied Stadshavens leent zich voor

capaciteit faciliteren tijdens de Spelen. Na de Spelen kan een dorp in

drijvende woningen.

afgeslabkte vorm de legacy vormen.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 45

2/4/11 3:36:37 PM

LONDEN

BEIJING

ATHENE

BARCELONA

Voorbeelden van Olympische Dorpen

OLYMPISCH DORP

de zogenaamde ‘Dining Halls’ met een

Het Olympisch Dorp biedt plaats voor zo’n

minimum capaciteit van 5,000 zitplaatsen

16.000 mensen, waaronder 10.500 sporters.

(35.000 maaltijden per dag), informele

Een Dorp anno 2010 bevat zo’n 3.000

eetgelegenheden, vergaderlocaties,

woningen en heeft minimaal 100 hectare

lounges, recreatiegelegenheden en een

aan grond nodig. De Olympische locaties,

religieus centrum. De tweede zone is de

de belangrijkste sportlocaties, mogen niet

Olympic Village Plaza. Hier bevinden zich

meer dan 50 kilometer verwijderd liggen van

winkels en recreatieve plekken die ook voor

het Olympisch Dorp of 1 uur in reistijd. De

geaccrediteerde gasten toegankelijk zijn.

ervaring leert dat bids die een kortere reistijd

Dit is ook de enige plek in het dorp waar

bieden een grotere kans van slagen hebben

de media toegang toe heeft. Hier zijn een

dan bids die de radius van 50 kilometer

supermarkt, bank, kapper, internetcafé,

aanhouden.

call-centre, bloemist, stomerij, café,

Alle Olympische Dorpen van de afgelopen

museum, postkantoor gevestigd. De derde

Spelen liggen op kortere afstand van

zone is de Operational Zone, oftewel de

de sportaccommodaties. bestaat uit

servicegebieden waarin onder meer de

verschillende zones: De Residential Zone is

transport transferia, parkeerplaatsen en het

de ‘private’ omgeving van het Olympisch

centrum voor persconferenties ruimtelijk een

Dorp. Hier staat de huisvesting voor atleten

plak krijgt.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 46

2/4/11 3:36:38 PM

198 Village olympique Volume 2–Thème 10

Village olympique : emplacement/Olympic Village: location plan

N I S H C Village olympique Olympic village

Village olympique Olympic village

100 ha - gated community

Vélodrome

Centre de hockey

Stade olympique

Om een beeld te krijgen van de grootte Hockey van een Olympic Stadium Olympic Stadium Velodrome CentreOlympich Dorp leggen we hetdeOlympische van Londen 2012 op de grachtengordelB Arènes van de sport sport Circuit BMX B Arènes DDorp aquatique F Centre Sports Arenas Sports Arenas BMX Circuit Aquatics Centre Amsterdam. A

Stade olympique

Parc olympique Olympic Park

Vélodrome Velodrome

Circuit BMX BMX Circuit

Centre de hockey Hockey Centre

Centre aquatique Aquatics Centre

198 Village olympique Volume 2–Thème 10

Village olympique : emplacement/Olympic Village: location plan

Village olympique Olympic village

Parc olympique Olympic Park

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 47

Stade olympique Olympic Stadium

Vélodrome Velodrome

Arènes de sport Sports Arenas

Circuit BMX BMX Circuit

Centre de hockey Hockey Centre

Centre aquatique Aquatics Centre

2/4/11 3:36:39 PM

A.3

Main Press Centre (MPC) / International Broadcast Centre (IBC) Amsterdam RAI

Jaarbeurs Utrec

87.000m2

100.000

PROJECT

zoekers als een enorme pre ervaren.

PROCES

Voor verschillende Olympische ac-

Anderzijds is het wel zo dat deze

Door desktopresearch en in verschil-

commodaties, zoals het Main Press

strategische ligging wat bereikbaar-

lende gesprekken is onderzocht

Centre (MPC) en het International

heid betreft reden is om de RAI vrij

of en welke bestaande of tijdelijke

Broadcast Centre (IBC) is de ruim-

te willen houden voor sportinvullin-

structuren deze centra kunnen faci-

tebehoefte enorm: nu zoâ&#x20AC;&#x2122;n 150.000

gen, en dat dozen vol landbouwma-

literen.

m2, waarvan een flink deel met

chines op deze plek niet het meest

negen meter vrije hoogte. Kunnen

voor de hand liggende programma

BETROKKENEN

bestaande gebouwen als Ahoy, de

zijn.

- Hans Bakker, directievoorzitter

RAI en de Jaarbeurs dienst doen als

1.7x

1.5x

Amsterdam RAI

MPC of IBC? Of kan ook gedacht

Nieuwbouw van een gebouw van IPC/MPC - IOC richtlijn

- Peter van der Veer, General Mana-

worden aan loodsen in havengebie-

150.000 m2 ligt nu niet in de plan-

ger Venue, Ahoy

den, distributiecentra of film/televi-

ning. Een mogelijkheid te werken

- Frank van den Wall Bake, Van den

siestudioâ&#x20AC;&#x2122;s?

met bestaande locaties, wanneer de

Wall Bake Consult, sport sponsoring

richtlijn voor capaciteit van MPC/

- Raymond T.A. Steenvoorden, lid

Wie enig gevoel wil krijgen voor de

IBC gelijk blijft, is het bouwen van

groepsdirectie, Strukton Groep

ruimtebehoefte dient de capaciteit

tijdelijke structuren aan bestaande

van de RAI in gedachte te nemen:

gebouwen. In Londen bijvoorbeeld

90.000 m2. Grote uitbreidingsplan-

zal een gedeelte van de MPC/IBC

nen zijn er voor de nabije toekomst

na de Spelen worden afgebroken, Amsterdam RAI

Jaarbeurs Utrecht

CCTV Beijing

niet bij de grote beursgebouwen

waarna een structuur van 60.000 m2 87.000 m2

100.000m2

413.000m2

zelf (Ahoy, RAI, Jaarbeurs). Groei van beursgebouwen lijkt in de nabije

150.000m2

overblijft.

1.7x

1.5x

toekomst niet plaats te vinden,

Het vastleggen van beurzen of

omdat in het digitale tijdperk de ten-

evenementen in een tijdsplanning

IPC/MPC - IOC richtlijn

dens bestaat dat beurzen in omvang

vindt vaak al geruime tijd voor

eerder zullen krimpen dan groeien.

aanvang van een evenement plaats,

150.000m2

Maar het zou zomaar kunnen zijn dat

soms zelfs zeven jaar. Wanneer een

het IPC/MPC dat onder invloed van

evenementen of beursgebouw in-

diezelfde ontwikkelingen ook doet.

gezet wordt als Olympische locatie dient hier rekening mee gehouden worden. Daarbij moet opgemerkt worden dat de Spelen in een wat

het concern tot ten minste 2024 te

beurzen betreft voordelige periode

blijven staan op de locatie waar het

zomervakantie plaatsvinden.

complex zich nu bevindt. De locatie

Door veranderingen op media-

heeft grote voordelen: de RAI

gebied zullen de eisen voor deze

Jaarbeurs Utrecht

bevindt zich op een infrastructureel

ruimtes aan veranderingen onderhe-

knooppunt van vele vervoersmoda-

vig zijn. Op weg naar 2028 zal deze

100.000m2

liteiten (trein, tram, fiets, vliegtuig,

- IOC richtlijn onzekere conditie IPC/MPC steeds meer vorm

gers), dicht bij Schiphol en Amster-

in samenwerking met het IOC, de

dam centrum.

innovaties betreffende de verschij-

De RAI wijst bij klantenwerving

ningsvorm van mediafaciliteiten in

altijd eerst op de nabijheid van het

de aanloop tot een Spelen mede

centrum, voorts op nabijheid van

kunnen vormgeven.

1.7

0.4x

Jaarbeur

100.

1.5

Amsterdam RAI

grote uitbreidingen. Ook beoogt

150.000zou, m2 gegeven worden. Nederland

87.0

87.000m2

De RAI bijvoorbeeld voorziet geen

bus, auto boot, metro, voetgan-

Amster

1.7x

CCTV B

413.

0.4

1.5x

de luchthaven en tenslotte pas op de beursruimte die het bedrijf biedt.

CCTV Beijing

Met andere woorden de directe

413.000m2

relatie van het beursgebouw met de stad wordt door gebruikers en be48

0.4x

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 48

2/4/11 3:36:40 PM

A.4

Innovatie

N I S H C

Voor distributie, verspreiding van

voor het IOC minder aantrekkelijk

Olympisch programma en inzet,

is. In het geval van zo’n model is in

pleit de gedifferentieerde opbouw

ieder geval de regie op de verhou-

van het landschap, de onvoorspel-

ding en samenwerking tussen de

bare ontwikkeling van Nederland.

maatschappelijke actoren, en in het

Distributie helpt om het draagvlak

bijzonder met IOC en federaties,

te maximaliseren, zowel in econo-

van zeer groot belang. Bij dit model

mische als in maatschappelijke en

hoort een manier van plannen die

bestuurlijke termen. Distributie helpt

vanuit de breedte steeds meer focus

ook om de impact van de ruimtelijke

krijgt; gedurende de tijd ontstaan

en infrastructurele maatregelen

keuzemomenten die er toe leiden

die gepaard gaan met Olympische

dat bepaalde mogelijkheden niet

Spelen maat te laten houden met

meer aanwezig zijn.

de maat van Nederland. Tenslotte

helpt distributie om onvoorspelbaar-

Bij de keuze voor een model dat

heid en voortschrijdend inzicht in de

neigt naar concentratie is de kans

methode van plannen op te nemen,

voor het binnenhalen van het bid

door nu meer dan de uiteindelijke

groter maar is ook het risico op on-

benodigde locaties en infrastructu-

rendabele investeringen aanzienlijk.

ren voor te bereiden op eventuele

Bij zo’n model is overeenstemming

Olympische benutting.

over de centrale ‘legacy’ van de

inzet noodzakelijk, en wordt er een

Voor concentratie van Olympisch

beroep gedaan op sterke centrale

programma en inzet pleiten de

sturing, ook voor wat betreft

grote schaal en de harde tijdsklem van een Olympisch bid (en Spelen). Concentratie zorgt voor een technisch optimaler bid met korte reistijden tussen de verschillende accommodaties en zorgt tevens voor een sterker gefocuste, en dus efficiëntere inzet van middelen en aandacht. Bij een inzet op concentratie zal de verstedelijking in grote mate volgend moeten zijn op de Olympische inzet. Distributie en concentratie zijn niet zonder meer, en volledig, in balans te brengen. De verschillende modellen die nu herleid zijn uit het schakelbord hebben (zowel op (stads-) regionale als op landelijke schaal) elk een andere balans tussen de twee. Bij de keuze voor een model dat neigt naar distributie zijn de onzekerheden voor het binnenhalen van het bid groot. Zo’n model doet een beroep op het ‘agency’ spoor, en kan leiden tot een gedragen plan dat past bij Nederland, maar dat 49

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 49

2/4/11 3:36:40 PM

A. 4.1 Spelen Hoe maak je Spelen die passen bij

van technieken op zo’n manier dat

de kleinschaligheid van Nederland?

Nederland, maar ook andere landen

Hoe maak je bovendien optimaal

die grote sportevenementen organi-

gebruik van de kracht van Neder-

seren baat hebben bij de kennis.

land om evenementen te organiseren? Innovatie op het gebied van de Spelen betekent anders nadenken

VOORBEELDEN

AGENDA

over venues en innoveren op gebied

Met het veranderen van het mediamodel zal ook het

Een van de moeilijke aspecten van een Olympisch Dorp

gebouwcomplex dat voor de media bestemd is veranderen.

is dat we na de Olympische Spelen in één keer op één

Nu is het zo dat deze ruimte 150.000 m2 groot moet

plek 3.000 woningen moeten vullen. De opnamecapaciteit

zijn en op 1 locatie moet staan, binnen de Olympische

van onze huizenmarkt is daarvoor te klein. De vraag

bereikbaarheidscirkel. van 45 minuten reistijd. Met het

naar een Olympisch Dorp dat past bij Nederland

veranderen van het mediamodel en het innoveren van media

lijkt niet primair ruimtelijk of infrastructureel, maar

technologie kun je de behoefte aan ruimtelijke structuren

institutioneel: investeringscapaciteit, risico, type gebruiker

beinvloeden zodat een betere legacy ontstaat.

(studentenhuisvesting, sociale woningbouw, tijdelijk gebruik). Wat is het ontwikkelingsmodel (zowel ruimtelijk/typologisch als financieel) voor een Olympisch Dorp binnen de Nederlandse conditie?

TRANFORMEERBAAR STADION

VERSLEEPBAAR DORP

Een van de grote opgaven, de ‘Big five’, in de OHS is

In verschillende sessies hebben we gesproken over de

een groot stadion voor de openingsceremonie en voor

mogelijkheid een Olympisch Dorp te maken dat na gebruik

de atletiekwedstrijden. In Nederland geldt een groot

van een Olympische Spelen als rendabele woonwijk kan

atletiekstadion echter als een desinvestering. Een stadion dat

fungeren. Een van de denkrichtingen was het onderzoeken

tranformeerbaar is naar de tijdelijke vraag om veel of minder

van de mogelijkheden van een drijvend dorp. Een gedeelte

capaciteit is een oplossing.

van een drijvend dorp zou je bijvoorbeeld na de Spelen kunnen slepen naar een andere waterrijke plek, in Nederland of het buitenland, waar een vraag naar woningen bestaat. Zo kun je de capaciteit van de opgave verdelen of twee of meer locaties

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 50

2/4/11 3:36:42 PM

A 4.2 Duurzaamheid Duurzaamheid is een knock-out cri-

de Olympische ambitie duurzaamop

terium voor een Olympisch bid. Met

te pakken wat betreft vervoers-

een gemiddelde duurzaamheidspa-

oplossingen, energiehuishouding,

ragraaf heb je geen onderscheidend

bouwen en innoveren kunnen we

bid. Nederland zal ervoor moeten

een slag maken, waarbij Nederland

zorgen dat het innovatief in het den-

zich internationaal op de kaart zet.

ken over duurzaamheid. Dat biedt

De legacy die deze stap oplevert

kansen voor ons land. Momenteel

is een duurzaam Nederland in de

lopen we nog niet voorop wereld-

aanloop en na 2028 en een verbrede

wijd wat het realiseren van duur-

kennis die geexporteerd kan worden

zaamheidsdoeleinden betreft. Door

naar het buitenland

Duurzaamheid is een knock-out criterium bij het hebben van

Kunnen we de Olympische Spelen gebruiken als voertuig om

een succesvol bid. Een van de grootste opgaven van een

ons energienet ‘slimmer’ te maken? Een energienet verzorgt

OHS is het realiseren en optimaliseren van infrastructurele

de distributie van diverse typen energie (gas, elektriciteit en

verbindingen. Denken over een meer duurzame manier van

warmte) in onze maatschappij van opwekker naar klant.

vervoersoplossingen zal daarom integraal onderdeel uit moeten maken van de OHS.

AGENDA

Om innovatieve schaalsprongen te kunnen maken, zijn onder meer samenwerkingverbanden noodzakelijk. Die moeten leiden tot het delen en het spreiden van kennis, gelet op de thematiek van duurzaamheid dat voor het IOC als een knock-out telt. Aansluiting van de OHS aan lopende innovatieprojecten kan zorgen voor het snel behalen van concrete resultaten.

WINDMOLENS OP ZEE

SMART GRID

Een voorbeeld van een samenwerkingsverband waar

Een Smart Grid is een energienet waaraan een meet- en

leiden is Far and Large Offshore Wind FLOW. Dit innovatieproject betreft onderzoek naar en ontwikkeling van o.s. efficiënte windturbines op de Noordzee, innovatieve funderingsconcepten, onderhoudsstrategieën en installatietechnieken, alsmede de aansluiting van deze parken op het elektriciteitsnet. In FLOW-project zitten de Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen.

regelsysteem is toegevoegd. De toegevoegde waarde van zo’n systeem is dat hiermee vraag en aanbod van deze diverse typen van energie optimaal op elkaar worden afgestemd. Dit afstemmen is belangrijk voor de elektriciteitsvoorziening, omdat elektriciteit een vorm van energie is die moeilijk kan worden opgeslagen.

VOORBEELDEN

koppeling met de OHS voor conrete resultaten kan

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 51

2/4/11 3:36:44 PM

A. 4.3 Media Met het verminderen van de po-

en op welke wijze is dat positief bij

pulariteit van de televisie kentert

het uitbrengen van een eventueel

het verdienmodel van het IOC. De

bid? Welke partijen zijn daarvoor

Olympische Committee ziet zichzelf

nodig en op wat voor manier kunnen

derhalve genoodzaakt na te denken

ze betrokken worden? Hoe kan de

over haar verdienmodel. Hoe

BV Nederland een rol spelen in de

kunnen OHS en IOC elkaar in het

ontwikkelingen?

AGENDA

denken over innovatie versterken

IBC / MPC

SOCIALE MEDIA

Er is behoefte aan ideeën om het verdienmodel van het IOC

Een groot gedeelte van de Olympiscche venues dient plek

te moderniseren. Bij sommige mensen bestaat de indruk

te bieden aan een grote groep toeschouwers. Neem het

dat deze opgave vooral bij het IOC ligt en weinig ruimtelijke

hoofdstadion. Dit atletiekstadion biedt plek voor zo’n 80.000

consequenties heeft. Het veranderende mediamodel kan

bezoekers. Nederland heeft geen behoefte aan een dergelijk

weldegelijk een ruimtelijke neerslag hebben. Sterker nog, nu

stadion. Het zal na een Spelen voornamelijk leeg staan en voor

het verdienmodel zal wijzigen is behoefte aan innovatieve

voetbal is een atletiegstadion niet geschikt.

projecten zodat de ruimtelijke neerslag van de Spelen meer

Kunnen we zorgen dat er meer betaalde bezoekers actief

optimaal kan worden.

betrokken worden bij een Spelen, terwijl tegelijkertijd de

Met het veranderen van het mediamodel zouden bijvoorbeeld

stadions kleiner worden?

de eisen die gesteld worden aan het mediacomplex kunnen veranderen. Maar dat is niet zeker. Nu is het zo dat deze ruimte 150.000 m2 groot moet zijn, zich op een locatie moet bevinden en binnen de Olympische bereikbaarheidscirkel van 45 minuten. Tegelijkertijd is het zo dat Nederland niet zit te wachten op een enorme hal van anderhalf keer de grootte van de Jaarbeurs met een plafond van 9 meter hoog. Deze onwenselijkheid maakt publiek-private samenwerking voor zo een project ook zeer problematisch. Het IBC/MPC zou hét voorbeeld moeten zijn van een no-regret investering. Een multifunctioneel, innovatief, flexibel design is dus noodzakelijk

VOORBEELDEN

om aan eisen van de onzekere toekomst tegemoet te komen.

MULTIFUNCTIONEEL EN OP STRATEGISCHE LOCATIES

SOCIAL DOPING

In project IBC / MPC werd het voorbeeld genoemd van

Een idee hiervoor is het organiseren van Fanfesten waar

project Afora, het ondergronds aanleggen van een structuur

toeschouwers door middel van innovatieve media op het

waar eerst een Olympisch mediacentrum gehuisvest zou

sportevenement kunnen meebeleven en tegelijkertijd kunnen

kunnen worden en dat later multifuncioneel een invulling kon

genieten van ander entertainment.

krijgen. Dit project ligt midden in de Amsterdamse historische

Ook zou je kunnen zorgen dat de sporter door middel van

binnenstad. Het is een initiatief van een private partij. Publiek-

zogenaamde social doping voelt dat hij op aftand een groot

private samenwerking is noodzakelijk om de Spelen betaalbaar

aantal toeschouwers heeft. Op schermen in het stadion

te houden. Aansluiting bij bestaande plannen en tekeningen

ziet de sporter zijn publiek. Door middel van een speciaal

maakt het mogelijk om een tijdelijk mediacentrum in te richten

shirt is het misschien zelfs mogelijk dat de sporter het fysiek

dat na afloop een andere functie krijgt.

voelt wanneer er meer toeschouwers zijn. Andersom kan de toeschouwer een shirt kopen waarin het bonzende hart van de sporter die piekt voelbaar is. in hoofdstuk 7 leest u meer over systeemsprong in de schaal van accommodaties onder invloed van mediatechnologie en verspreide participatie.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 52

2/4/11 3:36:46 PM

A. 4.4 Verkeer Hoe krijgen we een duurzame

verbeteringen op het gebied

infratructuur die tevens een

van verkeer hoeft niet altijd de

grensoverschrijdende legacy

infrastructuur of het vervoersmiddel

oplevert? Welke partijen zijn in staat

als uitgangspunt genomen te

innovatief te denken en initiatieven

worden. Soms voorkom je met

tot een hoger plan te brengen?

oplossingen van logistieke aard

Welke Olympic Lanes leveren

verkeersopstoppingen.

de beste legacy op, en welk vervoersmiddel heeft Olympische kwaliteiten? Bij het denken over

VAN OLYMPIC LANE NAAR VRIJE BAAN

OVER GRENZEN DENKEN

Voor de Olympic family is een korte en betrouwbare reistijd

In regionaal openbaar vervoer is de vraag om verbindingen op

benodigd tussen het Olympisch Dorp en Olympische

multimodaal gebied erg groot. Het is moeilijk om ruimtelijke

faciliteiten. Daarvoor zijn vrije banen, Olympic lanes nodig.

ontwikkelingen en mobiliteit te verbinden vanwege de

Olympic lanes met een optimale legacy zijn lanes die na een

bestuurlijke grenzen van de regionale vervoersautoriteiten.

Spelen de beste bestemming krijgen, bijvoorbeeld als busbaan

Maar wanneer bestuurlijke grenzen moeilijk beslecht kunnen

voor een hogesnelheidsbus.Op welke wijze creëer je buslanes

worden, kan ook over deze grenzen heen gekeken worden.

die eventueel later omgevormd kunnen worden tot tramrails? een optimale OHS te vormen?

WILDE BUSSEN

MULTIMODAAL IN REALTIME

In de tijd van de Olympische Spelen van 1928 bestonden er

Wie op een trienstation aankomt moet vaak eerst naar het

geen dienstregelingen. Iedereen was vrij een bus te kopen

busstation lopen om erachter te komen hoe laat zijn bus gaat.

en een lijndienst te beginnen. ‘Wilde bussen’ heette dat

Realtime reisinformatie toepassingen op mobiele telefoons

fenomeen. Innovatieve particulieren zetten bussiensten op en

kunnen vaak multimodaal ‘denken’. Al in de trein kan de reziger

verbeterden de lijndiensten opdat ze zoveel mogelijk reizigers

checken of haar of zijn aansluiting per bus vertraagd is of niet.

kregen.

Multimodale reisinformatie over auto, openbaar vervoer en

Tegenwoordig werken private partijen, bedrijfsleven,

praktische combinaties leiden tot flexibeler omgaan met tijd en

wetenschap en overheid samen in het bedenken van systemen

ruimte.

die de reziger nog sneller van a naar b brengen, bijvoorbeeld de razendsnelle superbus van Wubbo Ockels. Een dergelijke ‘wilde bus’ van de toekomst kan zorgen voor nog sneller

VOORBEELDEN

AGENDA

En hoe kan innovatie in vervoersmiddelen ingezet worden om

en nog beter vervoer op Olympic Lanes tijdens en na een Olympische Spelen.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 53

2/4/11 3:36:48 PM

A.5

Transformeerbaar stadion

Impressie ‘bestaande’ Markthal Rotterdam (ontwerp van MVRDV en INBO)

Tijdelijke constructie speelveld en tribune boven markt

TRANSFORMEERBAAR STADION

groot te maken, biedt geen oplos-

MET DUBBEL GRONDGEBRUIK

sing: voor drie weken olympische

Een van de ‘Big five’ in de Olympi-

atletiek, zitten de toeschouwers dan

sche Hoofdstructuur is een groot

de rest van de tijd veel te ver van

stadion voor de openingsceremonie

het grasveld. Een betere oplossings-

en voor de atletiekwedstrijden. In

richting biedt het transformeerbaar

Nederland geldt een groot atle-

maken van het stadion. Bijvoorbeeld

tiekstadion echter als een des-

door de mogelijkheid te bieden het

investering. Een voetbalstadion,

speelveld te verheffen: de onderste

bijvoorbeeld, biedt een betere

rijen van de tribunes verdwijnen

legacy. Bovendien zou een groot

onder het atletiekveld, de bovenste

voetbalstadion zo maar eens realiteit

rijen worden opgetopt zodat toch

kunnen worden: in het Nederlandse

weer een stadion met 80.000 stoelen

WK-bid voor 2018 wordt gesproken

ontstaat. Ook zonder optopping

over een main stadium met 68.000

biedt het stadion nog altijd plaats

stoelen.

aan 60.000 toeschouwers. Door het

De vraag is hoe je van een groot

opgeheven speelveld uit te voeren

voetbalstadion een groot atletiek-

als een dakconstructie, ontstaat on-

stadion maakt: atletiek vereist een

der het speelveld ruimte voor andere

groter speelveld dan voetbal. Het

sportfuncties: de tribune staat er al.

anticiperen op olympische atletiek door het speelveld alvast extra 54

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 54

2/4/11 3:36:49 PM

MEREN

N I S H C Voetbalstadion 68.000 stoelen

speelveld

1:2000

speelveld optillen

TRANSFOR

Voetbalstadion 68.000 stoelen

1:2000

1:2000 1:2000

Atletiekstadion 52.000 stoelen

atletiekbaan

Atletiekstadion 52.000 stoelen 2 indoorhallen met elk 8.000 stoelen

indoorhal

2 indoorhallen met elk 8.000 stoelen

1:2000 1:2000 1:2000

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 55

2/4/11 3:36:58 PM

A.6

Sportlandkaart

De Sportlandkaart is belangrijke input voor de OHS. Er valt bijvoorbeeld uit te leren dat de 5 meest ingrijpende accommodaties voor de Olympische Spelen volgens de huidige richtlijnen in Nederland nog niet aanwezig zijn. Tegelijkertijd is de Sportlandkaart ook vol beloften: er is al veel capaciteit aanwezig op in voorbereiding. Met NOC-NSF, de trekker van de Sportlandkaart, is vastgesteld dat er een verdiepingsslag noodzakelijk is. Met name kan daarbij gekeken worden in hoeverre de genoemde accommodaties ook geschikt zijn voor de Spelen op basis van andere criteria dan alleen de capaciteit: de beschikbaarheid van trainingsvelden (of de ruimtelijke mogelijkheden daartoe) of de mediainfrastructuur, bijvoorbeeld. Tevens wordt er met NOC-NSF gespeculeerd over de mogelijkheden om de in ontwikkeling zijnde accommodaties modulair voor te bereiden op grote evenementen. Door als NOC-NSF met de federaties en de gebouweigenaren een gezamenlijke en modulair te plaatsen infrastructuur te ontwikkelen van voorzieningen die tijdelijk ingeplugd kunnen worden op accommodaties wordt het organiseren van evenementen makkelijker en goedkoper.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 56

2/4/11 3:37:00 PM

SPORTIEVE CLUSTERS

• • • • • • • • •

atletiek indoor sporten motorsport paardensport triathlon turnen voetbal wielrennen schaatsen - baan - short track - ijshockey) - elfsteden • skutsjesilen

OP BASIS VAN • A1-ACCOMMODATIES (selectie Olympische Zomerspelen) • AMBITIES PROVINCIES EN GEMEENTEN (STAND PER 1.5.2010) Bestaande faciliteiten A1 Geplande faciliteiten A1

MEDEMBLIK ISC MEDEMBLIK

ALKMAAR AZ STADION

FLEVOLAND

TOPSPORTHAL ALMERE TRIATHLON DORHOUT MEES

AMSTERDAM e.o.

OLYMPISCH STADION ARENA WAGENER STADION RAI SPORTHALLEN ZUID SLOTERPARKBAD MARATHON BOSBAAN NIEUW WAGENER STADION ZIGGODOME UTRECHT JAARBEURSHALLEN

N I S H C

Olympische zomer sport Geen Olympische zomersport

• • • • • • • • • • • • • • •

NOORDNEDERLAND

atletiek basketbal handbal hockey judo roeien tennis volleybal voetbal wielren baan worstelen zwemmen honk/softbal schaatsen Olympische stad

GRONINGEN EUROBORG STADION MARTINIPLAZA

HEERENVEEN ABE LENSTRA STADION

TWENTE

NOORDVLEUGEL

OOSTNEDERLAND • • • • • •

GROLSCH VESTE F.B.KOEN STADION HOLTEN TRIATHLON BOEKELO MILITARY GEESTEREN CSI TWENTE TWENTE HIPPISCH CENTRUM

atletiek (ook indoor) wielren baan paarden (ook indoor) turnen voetbal volleybal

DEN HAAG e.o.

VELUWE

ADO STADION HOMMERSON BEACH STADIUM ZOETERMEER WATERDREAMS SCHEVENINGEN ISC ZUIDERPARK TOPSPORTHAL CENTRAAL HOCKEYSTADION PARKSTEDE ZWEMBAD

ROTTERDAM e.o

OMNISPORT APELDOORN ERMELO KNHS CENTRUM HARSKAMP SCHIETCENTRUM

ARNHEM e.o. GELREDOME

ZUIDVLEUGEL

DE KUIP AHOY KRALINGEN CHIO MARATHON DE NIEUWE KUIP HC HOCKEYSTADION TOPSPORTCENTRUM PR. WILLEM ALEXANDERBAAN

BREDA RAT VERLEGH STADION

TILBURG WILLEM II STADION TILBURG DOME

• • • • • • • • • • • •

atletiek beach volleybal hockey kano slalom lopen (lange afstand) roeien tennis voetbal zeezeilen honkbal surfen schaatsen -kunstrijden -marathon -shorttrack • Olympische stad

BRABANTSTAD • • • • • • • •

• • • • • • •

atletiek (indoor) basketbal hockey paardensport turnen voetbal wielrennen veldrijden zwemmen

atletiek (div. disciplines) handbal paardensport tafeltennis triathlon voetballen (m/v) wielrennen weg

‘s-HERTOGENBOSCH e.o. BRABANTHALLEN ORDINA OPEN AUTOTRON

EINDHOVEN e.o. PHILIPS STADION TONGELREEP INDOOR SPORT CENTRUM (ISE) CSI KARPENDONKSE PLAS VALKENSWAARD CSI OUTDOOR

ZUIDNEDERLAND ZUID-LIMBURG

MAASTRICHT MECC KERKRADE PARKSTADSTADION AMSTEL GOLD RACE

50 km.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 57

2/4/11 3:37:01 PM

A.7

Olympisch Plannen

GESPREKSVERSLAG

De wetgeving zal tegen 2028 zeker

dat cijfers dienaangaande doorgaans

Allereerst wordt opgemerkt dat de

niet langzamer zijn dan nu, eerder nog

niet betrouwbaar zijn, en zeker niet

ruimtelijke inrichting van Nederland

sneller – is nu eenmaal een voortdu-

vergelijkbaar. Hoe Londen tot een

conform het nieuwe regeerakkoord

rende eis uit de samenleving. Wel kun

bidbook is gekomen, is geheel anders

niet meer een taak is van het Rijk,

je aanlopen tegen keiharde Europese

dan bijvoorbeeld Athene.

maar wordt neergelegd bij Provin-

normen, die de Nederlandse wetgeving

cies en Gemeenten. Dit zal conse-

overrulen.

Geconstateerd wordt de structurele

quenties hebben voor het te volgen

Als voorbeeld wordt gegeven de loca-

traject.

tie van een nieuw stadion. ‘Ga onmid-

inbedding van de OHS essentieel is. ‘Communiceer helder en eendui-

Vervolgens wordt opgemerkt dat de

dellijk op zoek naar eventuele beestjes

dig over de Initiatief fase, over de

huidige wetgeving niet als belem-

die er wonen, wacht niet af tot de

Definitieve fase en over de Uitvoe-

merend hoeft te werken, ongeacht

plannen in een vergevorderd stadium

ringsfase’.

elke wensen / ingrepen te zijner tijd

verkeren, dan loop je vertraging op’.

‘Toon alle momenten die van belang zijn in de periode tot 2016, zorg er-

noodzakelijk zijn. Het is de fase die vooraf gaat aan het indienen van

GELD

de vergunningsaanvragen, die het

In dit verband wordt ook gewezen op

voor dat deze momenten positief zijn voor de betrokken en/of benodigde

meest intensief, en dus het meest

de noodzakelijke grondverwerving. De

partners, zorg dat deze momenten

tijdrovend is. Aanbevolen wordt veel

ervaringen opgedaan met VINEX die-

sexy zijn’.

te investeren in de ‘culturele’ kant

nen niet herhaald te worden – al lijkt

En ook: creëer vertrouwen bij particu-

van de ontwikkeling van een OHS.

de kans daarop groot. Zodra bekend

liere en maatschappelijke partners in

‘Zorg voor goede ambassadeurs,

welke r.o. ontwikkelingen m.b.t. de

de rol van de overheid. Laat het beeld

ook en vooral van buiten het be-

OS zich aandienen, zullen projectont-

kantelen van een onbetrouwbare

stuurlijke gremium’. Samenwerking

wikkelaars cs aan de slag gaan. De

overheid.

wordt als toverwoord beschouwd.

overheid kan wel een voorkeursrecht

Met name geldt dit wat betreft de

claimen, van maximaal 16 jaar en 3

STRUCTUURVISIE

verschillende bestuurslagen en bin-

maanden.

Gewezen wordt op het belang van een

nen de bestuurslagen de verschillen-

Wanneer wordt gebouwd voor een

Structuurvisie. Ontwikkel deze voor de

de disciplines. (Als voorbeeld wordt

Olympisch Dorp, zullen deze wonin-

OHS 2028. He is bij uitstek het middel

gegeven verschillende ministeries

gen gedurende korte tijd leeg moeten

om samenhang te laten zien. Belangrijk

die elkaar kunnen dwarszitten, en

staan voor de spelers. Eerder dan juri-

bijvoorbeeld om een integraal afwe-

binnen een overheidslaag verschil-

dische problemen worden problemen

gingskader te krijgen. Welk project

lende diensten).

in de eigendomsfeer voorzien. Wie is

boet in op natuurwaarden, en waar

Wat betreft de wetgeving wordt

eigenaar van de grond (onteigenen

wordt dit gecompenseerd?

gesteld dat we teveel kijken naar

is heel kostbaar en een langdurig

Om een Structuurvisie te ontwikkelen

ervaringen opgedaan in het verle-

proces) en welke rechten claimen

zal veel overleg gevoerd moeten, veel

den. Bijvoorbeeld rond de A4. ‘Een

de toekomstige bewoners van de

moeten worden gepolderd –wat heel

nieuwe A4 is nu binnen een jaar

woningen?

positie kan werken, want het betekent

te realiseren, althans wat betreft

dat er kennis wordt gedeeld.

de besluitvorming tot en met het

Terzijde wordt opgemerkt dat de

Binnen een Structuurvisie kunnen

kabinetsbesluit, de vertragende

MKBA zich niet alleen op de ‘harde’

ook tijdelijke voorzieningen een plek

factoren zitten in het voortraject, in

euro’s zou moeten richten, maar

krijgen, van evident belang omdat we

het ontwerp, in het afstemmen van

ook de meer ‘zachte’ waarden en

gewend zijn te plannen voor de eeu-

alle partijen etc etc.’. ‘Overheden

belevingswaarden zou moeten inte-

wigheid. Wat overigens ook geldt voor

zouden veel meer moeten overleg-

greren in een totaal afwegingskader.

de architectonische opgaven, hoe te

gen’.

Desondanks komt een berekening

komen tot mooie architectuur die tijde-

Geïllustreerd wordt dit aan de hand

nooit p 0 of plus 0 uit. Wat op zich

lijk is? Dus geef aan wat de toekomst

van de WK. Het bekend worden van

geen probleem hoeft te zijn, als voor

van de gebouwen en plekken is, waar

speciale ontheffingen, zoals voor de

de benodigde investeringen maar

deze komen te staan.

BTW, leidt tot veel tegenkrachten,

voldoende dekking bestaat. Op de

Overigens zal het begrip tijdelijkheid,

en dus vertragingen.

vraag hoe dit zich heeft ontwikkeld

nu in de wet voor vijf jaar maximaal,

in andere landen, wordt geantwoord

worden opgerekt. Binnen drie jaar is

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 58

2/4/11 3:37:02 PM

N I S H C

deze wetgeving aangepast.

wordt er een prijs betaald. Procedures

In het verlengde hiervan wordt bepleit

kunnen snel, mits ze op de correcte

dat voor de OHS en voor de OS één

manier “geladen” worden; grond

pot geld wordt gecreëerd om te voor-

heeft altijd een prijs die moet worden

komen, zoals doorgaans het geval, dat

betaald.

voor elk financieel onderdeel rekening

•

moet worden gehouden met verschil-

versnellend werken en heeft vooral

lende (toekenning)regels.

als voordeel dat de OHS integraal

Een Structuurvisie kan

kan worden gepresenteerd. Deze

Over de grondaankopen, mogelijk nood-

zou twee jaar voor het eventueel

zakelijk voor de bouw van een Olym-

aanbieden van een bidbook gereed

pisch Dorp of voor de stadions, wordt

moeten zijn. Benoem hierin alle voor-

opgemerkt dat het water(oppervlak)

en alle nadelen per project, maar

doorgaans van de overheid is. Drijven-

ook in de samenhang en laat zien

de / tijdelijke constructies ontwikkelen

dat het uiteindelijke resultaat positief

kunnen sterk in het voordeel werken.

is. Maak daarvoor ook een ‘raod-

En kanttekening hierbij is dat tijdelijk-

map’, die de richting aangeeft.

heid doorgaans tot weinig legacy

•

leidt. Sowieso moet van sportaccom-

sen, en niet of minder over proble-

modaties weinig legacy worden ver-

men. Geen ‘noodwet’, a la de Crisis

wacht, deze is voornamelijk te halen

en Herstelwet, maar een ‘kanswet’,

uit woningbouw en infrastructuur.

die als vanzelf een ‘prachtwet’

Praat vooral over de kan-

wordt. Gebruik het fenomeen van

CONCLUSIES

een Crisis en Herstelwet wel voor

•

het instellen van een projectcommis-

Er liggen geen wezenlijke

belemmeringen vanuit de procedures/

sie.

wetgeving. Aandachtspunten zijn tijdelijk gebruik, functiewijziging en

BETROKKENEN

“bouwen op water”. Ofschoon de

Marco Lurks (VNG), Bert Radema-

onteigeningswet ook permanent fijn

ker (VROM), Tonny Nijmeijer (RU

wordt geslepen, moet dit wel scherp

Nijmegen), Wouter Haeser (BHW

worden gevolgd. De OHS is ook een

Advocaten), Jeroen den Uyl (TG),

zoekkaart voor speculanten. Voor-

Peter van Buuren (RvS, UU), René

keursrecht te vestigen door gemeen-

Idema (Royal Haskoning)

ten kan nu langjarig, maar ook dan

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 59

2/4/11 3:37:06 PM

A.8

Systeemsprongen

PROJECT

- Ewout Hoogendoorn, Managing

Twee systeemsprongen dienen zich

Een systeemsprong die reeds in

aan die een fundamentele invloed

gang is gezet heer spoorboekloos

zullen hebben op de organisatie

reizen Uiterlijk 2020, zo is het voor-

van de Spelen. De eerste geldt een

nemen van de overheid, moeten er

Business Development Executive

systeemsprong in mobiliteit, op

zoveel reizigerstreinen rijden op de

Global Business Services, IBM

basis van technologische ontwik-

drukste trajecten dat de reiziger elke

Nederland

kelingen of een ander vervoersma-

10 minuten kan opstappen op een

nagement. De tweede geldt een

intercity of een sprinter.

Director at Horwath HTL Netherlands - Erwin Theunissen

- Rick Koopman, STG Benelux Deep Comuting, IBM Nederland

systeemsprong in de schaal van accommodaties onder invloed van

Hoe gaan we om met risico’s die de

mediatechnologie en verspreidde

onvoorspelbaarheid die ontwikke-

participatie.

lingen op het gebied van media en technologie met zich meebrengen?

Het in beeld brengen van de moge-

Kan een verdichting van sociale

lijkheden van systeemsprongen en

netwerken een ontlasting van het

de effecten ervan op het vraagstuk

vervoersnetwerk bewerkstelligen?

van concentratie versus spreiding

Of wordt de opgave van het trans-

kunnen geformuleerd worden

port en vervoer enkel bemoeilijkt

aan de hand van interviews met

omdat sociale transities steeds

stakeholders uit het bedrijfsleven,

minder goed te voorspellen zijn?

maatschappelijke organisaties en

Spreiding van ontmoetingsplaat-

de wetenschap. Hoe duiden de

sen levert immers onvoorspelbare

experts de beoogde systeemspron-

piekbelastingen op in het vervoers-

gen? Waar zien ze kansen en waar

systeem. Op welke manier kunnen

risico’s? Zijn de risico’s vooraf in

we onzekerheden een plek bieden in

kaart te brengen?

de planning?

CONCLUSIES

PROCES

In regionaal openbaar vervoer

In gesprekken met het bedrijfsleven,

is de vraag om verbindingen op

maatschappelijke organisaties, ge-

multimodaal gebied erg groot. Het

meentelijke, provinciale en rijksamb-

is moeilijk om ruimtelijke ontwik-

tenaren en wetenschappers zijn de

kelingen en mobiliteit te verbinden

mogelijkheden van systeemspron-

vanwege de bestuurlijke grenzen

gen in beeld gebracht worden en de

van de regionale vervoersautoritei-

effecten daarvan op het vraagstuk

ten. Deze grenzen lopen anders dan

van concentratie vs. spreiding wor-

die van de natuurlijke vervoersgebie-

den geformuleerd.

den. Openbaar vervoer en wegbeheer zijn nog altijd twee werelden.

BETROKKENEN

Wegbeheer en spoorbeheer worden

- Bas Govers, consultant strategic

vormgegeven binnen diensten die

planning of infrastructure en Ro-

niet overeenkomen met de grenzen

bert van Leusden, Senior Adviseur

van de provincies en stadsregio’s.

openbaar vervoer, Goudappel

Een robuust samenhangend open-

- Luca Bertolini, Hoogleraar aan de

en bus bestaat in Nederland niet.

Faculty of Social and Behavioural

De Olympische Spelen zouden een

Sciences, Universiteit van Amster-

‘voertuig’ kunnen zijn in het beslech-

dam

ten van grenzen, zodat het mobiliteitsysteem robuuster zal worden. 60

Goffeng

baar vervoersysteem tussen trein

- Raymond T.A. Steenvoorden, Groepsdirectie Strukton Groep.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 60

2/4/11 3:37:07 PM

Kunnen we de Olympische Spelen SMARTGRID

N I S H C gebruiken als voertuig om ons

2010

energienet ‘slimmer’ te maken? Een

energienet verzorgt de distributie van

diverse typen energie (gas, elektriciteit en warmte) in onze maatschappij

Afnemer

van opwekker naar klant. Een Smart

Afnemer

Grid is een energienet waaraan een

meet- en regelsysteem is toegevoegd. De toegevoegde waarde van zo’n

Producent

systeem is dat hiermee vraag en

aanbod van deze diverse typen van energie optimaal op elkaar worden

afgestemd. Dit afstemmen is belangrijk

voor de elektriciteitsvoorziening, omdat elektriciteit een vorm van energie is die moeilijk kan worden opgeslagen. Elektriciteit zal in de toekomst

Afnemer

voornamelijk op decentrale wijze

Grid

worden opgewekt. De zon, wind

en micro-warmtekrachtkoppeling verzorgen deze opwekking maar

veroorzaken ook een onregelmatige

2028

energieleverantie. Gecombineerd met het feit dat elektriciteit moeilijk is op te slaan, veroorzaakt deze situatie

Warmte Kracht Koppeling (WKK)

Warmte Koude Opslag (WKO)

locale opwekking

Warmte Kracht Koppeling (WKK)

Warmte Koude Opslag (WKO)

locale opwekking

problemen. Het is dus zaak het grid

te moderniseren. Ook bij de afnemers van energie verandert het een en ander. Elektrisch vervoer en elektrisch aangedreven warmtepompen hebben veel elektriciteit nodig, maar het precieze tijdstip is minder van belang. Door vraag en aanbod op elkaar af te stemmen en

opslag

Producent + Afnemer

bijvoorbeeld de elektrische auto alleen op te laden als er genoeg zonne-energie beschikbaar is, worden beide problemen opgelost.

Warmte Kracht Koppeling (WKK)

Producent Grid

Warmte Koude Opslag (WKO)

locale opwekking

opslag Producent + Afnemer

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 61

2/4/11 3:37:08 PM

B.1

B.2 Concrete Vraagstukken

INLEIDING:

ALGEMEEN:

Een aantal deelprojecten zijn sterk

Ten behoeve van het deelproject

Op basis van de workshops zijn er

verbonden aan het gezichtspunt

‘concrete vraagstukken’ zijn een

eenvoudige kaartjes gemaakt waarin

‘opportuniteit’. Dit betreft met name

aantal workshops georganiseerd

de belangrijkste resultaten zichtbaar

die deelprojecten waarin de grote

met betrokkenen bij grote gebieds-

gemaakt zijn. Deze betreffen in eerste

ruimtelijke opgaven onderzocht

ontwikkelingen. De keuze voor de te

instantie de locaties waar het ‘grote’

worden: ‘de Olympische Spelen als

bestuderen gebiedsontwikkelingen

programma zou kunnen landen (hierbij

middel om concrete vraagstukken

werd gebaseerd op gesprekken met

speelt niet alleen de omvang een rol,

op te lossen’, de ‘as Amsterdam-

de steden en de gebiedsagenda’s.

maar ook de aansluiting op de overige

Rotterdam’, en de ‘metropolitane

stedelijke ontwikkelingen, de beschik-

parken vs. Olympisch Park’.

In de workshops werd het be-

baarheid in 2028, en de complexiteit

Maar ook andere projecten, zoals

nodigde Olympisch programma

van het tot ontwikkeling brengen

‘water’, ‘een evenement voor heel

geschetst, met name voor de zoge-

van het gebied). Daarnaast werd

Nederland’, en ‘geconcentreerde vs.

naamde ‘big five’, de vijf onderdelen

er gekeken naar de beschikbare en

gedistribueerde Spelen’ bevatten

die, naar huidige richtlijnen en op

benodigde infrastructuur voor de be-

elementen zie voor het gezichtspunt

basis van de Sportlandkaart, in Ne-

reikbaarheid van de locaties. Op basis

‘opportuniteit’ belangrijke ingrediën-

derland nog niet aanwezig zijn: het

hiervan ontstond al snel een zicht op

ten bevatten.

atletiekstadion, het zwemstadion, de

de mogelijkheden voor ‘legacy’, en de

In de hiernavolgende hoofdstukken

basketbalarena, het Olympisch dorp

uitstralingseffecten van het Olympisch

worden de uitkomsten voor wat be-

en het IPC/MPC. Dit programma

programma. Tevens leverden de work-

treft het gezichtspunt ‘opportuniteit’

betreft een aanname: richtlijnen ver-

shops bijzondere ideeën op.

besproken, eerst aan de hand van

anderen, en, zo stelt onze adviseur

het deelproject ‘de Olympische Spe-

EKS, of een bid voldoet wordt pas

In enkele gevallen zijn de work-

len als middel om concrete vraag-

zichtbaar in het ontwerp.

shops, onder meer uit agendatechnische overwegingen, aangevuld

stukken op te lossen’, waarin de In de workshop hebben we dit

met individuele gesprekken met

komen, vervolgens aan de hand van

Olympisch programma losgela-

betrokkenen.

de deelprojecten ‘as Amsterdam-

ten op de grote opgave. Daarbij

Daarnaast hebben de gemeente

Rotterdam’ en de ‘metropolitane

zochten we naar antwoorden op de

Den Haag en Rotterdam onderling

parken vs. Olympisch Park’, waarin

volgende vragen:

een vergelijkbare exercitie gedaan

een aantal meer thematische vraag-

1) Welke delen van dit Olympisch

met betrekking tot de Zuidvleugel.

stukken opgepakt worden, en tot

programma zou (ruimtelijk, in tijd) in

Ook de resultaten daarvan zijn in dit

slot aan de hand van de ‘bijvangst’

het gebied gestalte kunnen krijgen?

verslag opgenomen.

van de overige projecten. Op basis

2) Welke invloed zal het boven-

van dit geheel is de relatie tot de

staande hebben op de invulling van

OHS van de de volgende ruimtelijke

opgave voor het gebied, in termen

opgaven inzichtelijke gemaakt: de

van ruimtegebruik, programma,

grote opgaven

infrastructuur en fasering?

Zuidas, OV SAAL / RAAM, Zaan-IJ,

3) Op welke onderdelen zijn de

Stadshavens, A12 zone, Schiphol

twee projecten (Olympisch Plan en

en de Haagse driehoek, en thema-

gebiedsontwikkeling) daarmee com-

projecten als de landschappelijke

plementair aan elkaar (“werk met

opgave, het Deltaprogramma, het

werk maken”), en op welke terreinen

Bereikbaarheidsprogramma, de

beïnvloeden ze elkaar negatief?

bundeling op Randstadniveau van

4) Welke onderdelen van het Olym-

vervoer en bestuur, de Greenports,

pisch programma kunnen niet goed

de Wijkaanpak en natuurlijk Krimp.

in het gebeid plaatsvinden, en hoe kunnen deze verbonden worden met de rest van het programma? 5) Ontstaan er door de koppeling van deze twee opgaven bijzondere perspectieven?

Verschillende gebieden gedefineerd als input voor de workshops

grote gebiedsopgave ‘onder schot’

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 62

2/4/11 3:37:08 PM

U T N R 4 3 5

1: Zaan-IJ 2: OV SAAL/ RAAM 3: A12 Zone 4: RDDH 5: Stadshavens/R’dam Zuid

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 63

2/4/11 3:37:57 PM

mpisch programma Noord-Zuid lijn (uitbreiding)

mpisch programma

Flexibele ruimte waarbinnen ontwikkeling plaatsvindt Grote landschappen

isch dorp

B.3 OV SAAL / RAAM Mogelijke verschuiving ontwikkeling

latie

ing

LEGENDA Locatie voor mogelijk Olympisch programma Locatie voor tijdelijk Olympisch programma Mogelijkheid voor Olympisch dorp Gebiedsontwikkeling

WEST

men uit voortschrijdend inzicht KORTE BESCHRIJVING VAN DE 03. Het westelijke deel van OV SAAL PROJECTEN (vanaf Zuidas) is minder acuut om Een goede bereikbaarheid van de ‘werk met werk te maken’, maar regio Amsterdam is nodig voor zone: heeft Zuidas heeft goede internationale aantakeconomische groei. Daarom 1 1. Project heeft eigen (tijds)dynamiek en daarmee afhankelijkheden king.plaats Hetkan oostelijke deel biedt kanhet kabinet voor de2. Vraag verbetering van vinden. tot 2028 of ruimte reservering tot 2028. infrastructuur railsvoor Er zijn beinvloedingsmogelijkheden sen invulling van maatschaphet treinvervoer tussen Schiphol, sturing. voorvraagstukken. heeft Rijkswegen(A10) pelijk Het Olympisch Amsterdam, Almere en Lelystad € weinig ruimte programma kan hier eerder worden 1,4 miljard gereserveerd. project tijdelijk /IJmeerlijn met Pampus KoppelingDit ingezet als ‘tipping point’. heet OV SAAL.2 OS programma RAAM, RijksbesluitMogelijke Almere-Amsterlocatie Olympisch Dorp04. Het is lastig om grootschalig OS 3 voorziet fasering afhankelijk van programma op Zuidas faciliteren; dam-Markermeer, in een het project heeft eigen (tijds-)dynagroot deel van de woningbehoefte plek voor grootschalig OS programma. miek en daarmee veel afhankelijkhe4 Belangrijke van de Noordvleugel de Noorden Zuidoost. koppeling Amsterdam op sterke Kansen den. Het is de vraag of ruimtereservleugelregio Utrecht. Hiermee wordt Grootschalig OS programma kan worden vering tot 2028 plaats kan vinden. het landschap 5 in de ruime omgeving gefacilteerd en tot dubbelgebruik leiden (hangars). 05.zijn Devoor omgeving van Duivendrecht van de Noordvleugel gespaard. Hetkan aanleiding Schiphol 2de Terminal 2de Schiphol tunnel. biedt de mogelijkheid om als plek gaat hier om een verstedelijkingsopgroot OS programma ATC gebied kanwaarbij voor grootschalig OS programma te gave van majeure 6 proporties facilteren en tot dubbelgebruik leiden (black box). dienen. Er bestaat de kans op sterke Almere tot een vitale en duurzame koppeling Amsterdam en Zuidoost. stad - de vijfde vanPark Nederland -zal 21e Eeuw 7 06. Ecologische investeringen zijn er ontwikkelen. vanuit EU-richtlijnen (Natura 2000) Een aantal andere projecten die een nodig wanneer ontwikkelingen in het sterke samenhang hebben met OV traject IJmeerlijn met koppeling aan Zuidas en evt.plaatsvinden. Markermeergebied SAAL en RAAMAzijnGeplande meegenomen. doortrekken naar Almere-Buiten richting Utrecht. Deze projecten zijn de Schaalsprong IDEEËN Almere, IJburg, Duivendrecht/Arena Koppeling Amsterdam Almere heeft naast de ‘bovenlangs’ variant (kernwaarde IJmeerlijn) een ‘onderlangs’ variant. - De RAI zou zich sterker kunnen (Amstel III), de B Zuidas, Schiphol en Mogelijke aansluiting op ontwikkeling Bloemendalerpolder. ontwikkelen als ontmoetingsplaats: de Haarlemmermeer. grote hallen van RAi en Jaarbeurs Doorzetten traject NZlijn Zuid WTC - Schiphol. op termijn uitplaatst kunnen PROCES C Ontwikkeling ACT geeft logistiekezouden druk tot betere worden naar bijvoorbeeld het geNaast de workshopkoppeling over de gekopmet Amsterdam bied rondom Duivendrecht, waarbij pelde opgave hebben er individuPlaatselijke binnenstedelijke infrastructuur Almere niet toereikend tijdens devrijliggende OS 2028busbanen dubbelgebruik ele gesprekkenDplaatsgevonden om te voorzien in schaalsprong. Almere heeft / gescheiden vervoerssystemen. Het geeft ruimte mogelijk is. tot Olympic lanes. met Klaas de Boer en Harrie Wien - De terminalontwikkelingen rondom (Projectbureau Zuidas), Maurits Schiphol kunnen, in combinatie met Schaafsma en Joost Schoenmakers Olympische programma, aanleiding (Schiphol) en met Winy Maas, de Ecologische investeringen zijn nodig wanneer ontwikkeling in 1 Natura 2000 gebied plaatsvinden zijn vanuit EU richtlijne voor een verlengde Noordauteur van de Schaalsprong Almere. Zuidlijn RAI ontwikkelen als ontmoetingsplaats en grote hallen uitplaatsen 2 - Vrijliggende busbanen en een DEELNEMERS WORKSHOP naar gebied rondom Duivendrecht. gescheiden vervoerssysteem geven Esther Reith (Amsterdam, DRO), Nelondersteunende plek OS programma ruimte voor Olympic lanes. Dat geldt leke Penninx 3 Mogelijke (Amsterdam, voor Almere en voor het systeem DRO), Cees Geldhof (Amsterdam, van de Zuidtangent: ook deze zou DRO), Bart Witmond (MinVenW uitgebreid kunnen worden en tijdens DGMo), Wiebe Oosterhoff (Gede OS een dubbelgebruik kunnen meente Almere DSO), Hanneke Vleehebben. schouwer (Gemeente - Grootschalig OS programma kan Almere DSO), Bart van der Heijden worden gefaciliteerd in de driehoek (Amsterdam, DRO) A4-A5-A9; onderzocht kan worden hoe hangars tijdens de OS gebruikt CONCLUSIES kunnen worden. In dat laatste geval In het kaartbeeld zijn, naast de ontstaat er ook aanleiding om de belangrijkste locaties en benodigde sneltramverbinding vanuit Amstelinfrastructuur, de volgende concluveen door te trekken. sies zichtbaar: - Stadion Amsterdam Arena is 01. De koppeling van door een eventegen 2028 waarschijnlijk financieel tuele IJmeerlijn beschikbare locaties afgeschreven. Het stadion kan in met (tijdelijk) OS programma biedt 2028 rol vervullen en daarna worden veel mogelijkheden. afgebroken. Een te bouwen Olym02. Mogelijke locatie Olympisch pisch stadion kan de rol van Arena Dorp afhankelijk van fasering. Het na 2028 vervullen. RAAM gebied biedt veel ruimte en ‘lucht’ voor oplossingen die voortko-

- Minder accuut om ‘werk met werk te mak - Goede internationale

Ecologische zone Massa transport

Watertransportsysteem Belangrijke ruimtelijke relatie Belangrijke groenverbinding

-koppeling Park 21ste eeuw

OLYMPIC LANES Plaatselijke binnenstedelijke infrastructuur Almere is niet toereikend om te voorzien in Schaalsprong. Vrijliggende busbanen en een gescheiden vervoerssysteem geven ruimte voor Olympic lanes

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 64

2/4/11 3:38:29 PM

Minder accuut om werk met werk te maken’ Goede internationale aantakking

OV SAAL / Zuidas / RAAM

- Biedt kansen voor invulling ‘maatschappelijk vraagstuk’ - OS programma wordt ingezet als ‘tipping point’

OOST

3 en

ssi

plo ro oo it v ht t’ z inzic h c nd ‘lu en rijde te im tsch l ru voor e e n v uit ari en wa om ne rtk Zo voo die

4 5

- gebruik/ontwikkel grootschalige landschappelijke kwaliteit als USP

IT DUBBELGEBRUIK Grootschalig OS programma kan worden gefaciliteerd hangars en distributieloodsen van Schiphol.

SOCIAL EVENTS De RAI kan zich sterker ontwikkelen als ontmoetingsplaats; grote hallen uitplaatsen naar gebied rondom Duivendrecht of naar Schiphol. Plaatje: WK 2010, RAI Amsterdam (NL)

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 65

2/4/11 3:38:52 PM

B.4 Zaan-IJ

Locatie voor mogelijk Olympisch programma

Autobaan

KORTE BESCHRIJVING VAN HET Spoor Thijs Roelofs (Topsport Amsterdam) PROJECT CONCLUSIES In september 2008 heeft het lijn Noord-Zuid In het kaartbeeld zijn, naast de toenmalige kabinet, middels de belangrijkste locaties en benodigde “Structuurvisie Randstad 2040; naar Flexibele ruimte waarbinnen ontwikkeling plaatsvindt infrastructuur, de volgende conclueen duurzame en concurrerende sies zichtbaar: topregie”, duidelijke keuzes gemaakt 01. Het plaatsen van aanzienlijk over de toekomstige ruimtelijke zones Ecologische Olympisch programma zou plaats inrichting van de Randstad. Eén kunnen vinden op twee te transforbelangrijke opgave is de toevoeMogelijke verschuiving ontwikkeling meren bedrijventerreinen: rond de ging van 500.000 woningen in de Transformatorweg in Amsterdam en Randstad in de periode tot 2040. Het kabinet denkt dat deze kwalitatieveZuidas zone: aan de zuidkant van Zaandam. Hier 1 1. Project heeft eigen (tijds)dynamiek en daarmee afhankelijkheden zou zich een Olympische dubbelstad en kwantitatieve opgave op diverse 2. Vraag of ruimte reservering tot 2028 plaats kan vinden. rails infrastructuur tot 2028. Er zijn beinvloedingsmogelijkheden kunnen ontwikkelen. manieren kan worden aangepakt en Rijkswegen(A10) heeft weinig ruimte voor sturing. 02. De ontwikkeling van deze terbeantwoord. Allereerst door sterke Pampus /IJmeerlijn met tijdelijk reinen kan de overige havengebieverdichting en herstructurering 2 vanKoppeling OS programma den in die omgeving verleiden om verouderde woon-werklocaties in de locatie Olympisch Dorp 3 Mogelijke 2030 ook aan te vangen met een steden en transformatie van in onfasering afhankelijk vanna transformatie: hierdoor blijft de kans bruik geraakte terreinen tot nieuweBelangrijke plek voor grootschalig OS programma. 4 Kans op sterkebestaan en Zuidoost. koppeling Amsterdam dat Amsterdam en Zaansstedelijke gebieden met een woon-/ worden kan programma Grootschalig OS tad in de toekomst een aansluitend werkfunctie. Als voorbeelden van 5 gefacilteerd en tot dubbelgebruik leiden (hangars). stedelijk gebied vormen. mogelijke binnenstedelijke locaties2de Terminal Schiphol voor zijn zullen kan aanleiding 03. In de slipstream van deze ‘Olymnoemt het kabinet onder meer de 2de Schiphol tunnel. gebied kan groot OS programma 6 ATC pische dubbelstad’ zou het NDSMnoordelijke IJ-oevers (Amsterdam). facilteren en tot dubbelgebruik leiden (black box). gebied, het Cornelis DouwesterVeel partijen hebben in de afgelopen 7 Park 21e Eeuwrein en het Hembrugterrein zich jaren de ontwikkelingspotentie voor versterkt op de kaart kunnen zetten het gebied ZaanIJoevers in beeld als gebied voor media en creatieve gebracht. Eén van de aanleidingen Geplande traject IJmeerlijn met koppeling aan Zuidas en evt. A doortrekken naar industrie. hiervoor is de nog altijd grote woAlmere-Buiten richting Utrecht. 04. Door ‘top down’ ingrepen in ningbehoefte in deze regio en de beKoppeling Amsterdam Almere heeft naast de ‘bovenlangs’ dit gebied, geëntameerd leidsmatige wens om deze behoefte IJmeerlijn) een ‘onderlangs’ variant. door de B variant (kernwaarde op ontwikkeling Bloemendalerpolder. Olympische Spelen, neemt de kans eerst en vooral binnenstedelijk te Mogelijke aansluiting toeNZlijn datZuid hetWTC gehele accommoderen. De hoeveelheid Doorzetten traject - Schiphol.gebied goed C Ontwikkeling ACT geeft logistieke druk tot betere ontsloten wordt door OV, zoals groen om de stad is immers beperkt koppeling met Amsterdam de sluiting van Ringlijn (a), HOV en het is de (politiek-maatschappelijPlaatselijke binnenstedelijke infrastructuur Almere niet toereikend in schaalsprong. Almere heeft vrijliggende busbanen langs de Noordelijke IJ-oever (b), ke) wens om het huidige groen D ookom te voorzien / gescheiden vervoerssystemen. Het geeft ruimte tot Olympic lanes. het doortrekken van tram 26 (c) en voor de (huidige én toekomstige) hoogfrequent spoor tussen Amsterstadsbewoners in stand te houden. dam en zijn Zaanstad (d). Langs de (binnenstedelijke) havensEcologische investeringen nodig wanneer ontwikkeling in 1 Natura 2000 gebied plaatsvinden vanuit EU richtlijne en oevers van Zaan en IJ is volgens IDEEËN de Gebiedsagenda Noordwest 2 RAI ontwikkelen als ontmoetingsplaats en grote hallen uitplaatsen naar gebied rondom Duivendrecht. Tijdens de workshop ontstonden de Nederland in potentie ruimte voor de volgende plekideeën: OS programma bouw van zo’n 45.000 woningen3 enMogelijke ondersteunende - Het Hembrugterrein zou een 20.000 extra arbeidsplaatsen in de prachtige plek kunnen zijn voor een periode tot 2040. Ter illustratie: (tijdelijk) mediacentrum • het aantal huidige arbeidsplaatsen - Er zou aan de westkant van Amin de Zaanoeverlocaties bedraagt sterdam een mooie brug over het IJ ca. 17.000. moeten komen die Amsterdam met • het aantal huidige arbeidsplaatsen Zaanstad verbindt. in de IJ-oeverlocaties Amsterdam - Het IJ kan goed gebruikt worden bedraagt ca. 42.700. voor vervoer van atleten tussen de twee locaties over water. PROCES Over het project ZaanIJ heeft een workshop plaatsgevonden. DEELNEMERS WORKSHOP Jan Heijink (Gemeente Zaanstad), Mirte Rozemond (Gemeente Zaanstad), Miriam de Graaff (VROM), Esther Reith (Amsterdam, DRO), Cees Geldhof (Amsterdam, DRO), Marco Kooiman (Topsport Amsterdam),

LEGENDA Locatie voor mogelijk Olympisch programma Locatie voor tijdelijk Olympisch programma Mogelijkheid voor Olympisch dorp Gebiedsontwikkeling

Ecologische zone Massa transport Autoweg Watertransportsysteem Belangrijke ruimtelijke relatie Belangrijke groenverbinding

WATER TRANSPORTSYSTEMEN Het IJ gebruikt voor massa transport en evenementen

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 66

2/4/11 3:38:55 PM

1 B

3 C

HERBESTEMMING OUDE HAVENGEBIEDEN Het Hembrugterein zou gebruikt kunnen worden als’ tijdelijk’ mediacentrum

VERBINDING AMSTERDAM MET ZAANSTAD Er zou aan de westkant van Amsterdam een mooie brug over het IJ moeten komen

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 67

2/4/11 3:38:56 PM

B.5 A12 Zone Locatie voor mogelijk Olympisch programma

KORTELocatie BESCHRIJVING VANprogramma HET voor tijdelijk Olympisch

name voor woningen. Afzetbaarheid

PROJECT

is niet het probleem; dit biedt dus

De A12Verplaatsing zone is gelegen op het programma

kansen voor een Olympisch Dorp, in

kruispunt van de twee sterke eco-

tijd en kosten.

nomische vervoersassen A2 en A12,

02. Een probleem is de fasering van

in het hart van het - economisch

een deel van de locarties: met name

gezien - meest dynamische gebied

de ombouw van de bedrijventerrei-

A12 Zone van Amsterdam tot van Nederland,

nen zal langzaam gaan, en vermoe-

Eindhoven en Wageningen.

delijk pas later dan 2028.

Deze ligging en de kracht van de A12

03. Voorstelbaar is een systeem van

Utrechtse regio bepalen de econo-

light-rail, wat in een aantal tangen-

mische Jaarbeurs kansen van de A12-zone voor

ten Leidsche Rijn met Houten, en

de toekomst. Omdat het gebied

Nieuwegein met de Uithof verbindt,

Autoweg

goed bereikbaar is, is het geschikt

en elkaar kruist op de A12 zone.

Watertransportsysteem

om de toekomstige groei van de

De kans dat er heavy rail in de A12 zone komt is niet groot, en zeker niet

Belangrijke ruimtelijke relatie

werkgelegenheid in de Randstad Mogelijke locatie OD. Verschijningsvorm:

Lightrail

1 faciliteren. nat cultureel erfgoed. in mooi ‘campus’ vs. lage op de termijnen waar naar gekeken te Dedichtheid zone kan, volgens wordt. de betrokken partijen, één van de

LEGENDA Locatie voor mogelijk Olympisch programma Locatie voor tijdelijk Olympisch programma Mogelijkheid voor Olympisch dorp Gebiedsontwikkeling

Ecologische zone Massa transport

Belangrijke groenverbinding

20 ha snel vrij te spelen is.

modernste stedelijke gebieden van of hal. 04. Olympische Spelen en Olympi2 Mogelijk Olympische voor een stadion locatie sche functies in het gebied leveren Nederland worden met multifunctiNat cultureel erfgoed.

3 Mogelijkheden hier een kans voor ‘legacy’ op: omonele, hoogstedelijke woonwerkmiOlympisch programma tijdelijk kleinschalig dat veel van het wonen pas na 2028 lieus en ruimte voor ontmoeting, en De gemeente wil de Jaarbeurs graag in de A12 zone.

4 De Jaarbeurs 2069. heeft erfpacht tot daarmee een belangrijke economi-

ontwikkeld zal worden, is het fijn als

sche generator. Een kwaliteitsimpuls

het OV er al ligt.

(tot 2019 op kleiner stuk aan zuidkant, waar nu geparkeerd wordt).

waar zowel de Randstad als de regio profijt lightrail van kunnen De Leidsche Rijn’ ‘Houten- hebben. A Mogelijke

IDEEËN

regionale partijen willen deze kansen

Tijdens de workshop ontstonden de

Nieuwengein’ lightrail ‘De graag verzilveren, enUithofhebben daarom B Mogelijke

volgende ideeën:

de A12 zone in de Ontwikkelingsvi-

- In eerste instantie ligt het voor de

sie NV station Utrecht benoemd dezone in A12 lightrailals op kruising Mogelijk C van

hand een Olympisch Dorp te projec-

laatste strategische toplocatie met

teren aan de westzijde. Op Laagra-

grote betekenis voor de economi-

ven zou een Olympisch Dorp ook

sche kracht van deze regio.

heel goed kunnen, in heel andere verschijningsvorm: in lage dicht-

PROCES

heid, in mooi, nat, cultureel erfgoed,

Over het project A12 zone heeft een

bijzonder passend bij Nederland.

workshop plaatsgevonden.

- Er is wel eens gedacht aan het verplaatsen van de Galgenwaard.

DEELNEMERS WORKSHOP

Mogelijk is er iets te koppelen op de

Bertus Cornelissen (prov. Utrecht),

centrale, snel te ontwikkelen locatie

Martijn van Veelen (prov. Utrecht),

ten zuiden van de A12.

Karel de Roy (Bestuur Regio Utrecht),

- Er zou gedacht kunnen worden aan

Mirelle Kolnaar (gemeente Utrecht),

het verplaatsen van Jaarbeursfunc-

Kirsten van den Berg (Bestuur

ties naar de A12 zone, mits voorzien

Regio Utrecht), Adriaan Geuze en

van een snelle (bijna ‘dedicated’)

Christoph Elsasser (West 8)

OV-lijn.

CONCLUSIES In het kaartbeeld zijn, naast de belangrijkste locaties en benodigde infrastructuur, de volgende conclusies zichtbaar: 01. In beginsel is er een fors ruim-

DEDICATED OV LIJN Dedicated OV lijn geintegreerd in het stedelijk weefsel (voorbeeld Sidney)

tegebrek in de Utrechtse regio, met 68

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 68

2/4/11 3:38:58 PM

2 De twee mogelijke tangentiale lightrails zouden elkaar kunnen kruisen in de A12 zone

LEGENDA LEGEND EGENDA EGEND A Locatie voor mogelijk Olympisch programma

LEGENDA

Rijksweg Spoor

Locatie voor mogelijk Olympisch programma

Noord-Zuid lijn (uitbreiding)

Locatie voor tijdelijk Olympisch programma

Flexibele ruimte waarbinnen ontwikkeling plaatsvindt Grote landschappen

Mogelijkheid voor Olympisch dorp

Mogelijke verschuiving ontwikkeling

Gebiedsontwikkeling

Ecologische zone Massa transport

Zuidas zone: 1. Project heeft eigen (tijds)dynamiek en daarmee afhankelijkheden 2. Vraag of ruimte reservering tot 2028 plaats kan vinden. Er zijn beinvloedingsmogelijkheden rails infrastructuur tot 2028. Rijkswegen(A10) heeft weinig ruimte voor sturing.

Koppeling Pampus /IJmeerlijn met tijdelijk OS programma

Mogelijke locatie Olympisch Dorp afhankelijk van fasering

Belangrijke plek voor grootschalig OS programma. Kans op sterke koppeling Amsterdam en Zuidoost.

Grootschalig OS programma kan worden gefacilteerd en tot dubbelgebruik leiden (hangars). 2de Terminal Schiphol kan aanleiding zijn voor 2de Schiphol tunnel.

ATC gebied kan groot OS programma facilteren en tot dubbelgebruik leiden (black box).

Park 21e Eeuw

Autoweg Watertransportsysteem M

Belangrijke ruimtelijke relatie Belangrijke groenverbinding

KOPPELING OV & WONEN OV en de ontwikkeling van woonprogramma kunnen afgestemd en gelijktijdig ontwikkeld worden, zoals ook in Stockholm gebeurt.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 69

Geplande traject IJmeerlijn met koppeling aan Zuidas en evt. doortrekken naar Almere-Buiten richting Utrecht.

Koppeling Amsterdam Almere heeft naast de ‘bovenlangs’ variant (kernwaarde IJmeerlijn) een ‘onderlangs’ variant. Mogelijke aansluiting op ontwikkeling Bloemendalerpolder.

-koppeling Park 21ste eeuw

Doorzetten traject NZlijn Zuid WTC - Schiphol.

Ontwikkeling ACT geeft logistieke druk tot betere WONEN IN CULTUURLANDSCHAP koppeling met Amsterdam Wonen in een nat cultuurlandschap in lage dichtheid nabij Plaatselijke binnenstedelijke infrastructuur Almere niet toereikend D om te voorzien in schaalsprong. Almere heeft vrijliggende busbanen Laagraven biedt mogelijkheden voor een bijzonder / gescheiden vervoerssystemen. Het geeft ruimte totHollands Olympic lanes. Olympisch dorp

Ecologische investeringen zijn nodig wanneer ontwikkeling in Natura 2000 gebied plaatsvinden vanuit EU richtlijne

RAI ontwikkelen als ontmoetingsplaats en grote hallen uitplaatsen naar gebied rondom Duivendrecht.

Mogelijke ondersteunende plek OS programma

2/4/11 3:39:30 PM

B.6 Stadshavens/Zuid PROJECT

01. Verbonden door een nieuw te

Rotterdam ontwikkelt de Stadhavens

bouwen zuidtangent OV kan een

tot een gebied met een aantrekkelijk

groot aantal Olympische locaties als

vestigingsklimaat. Niet alleen voor

een kralensnoer aan elkaar gescha-

haven- en transportbedrijven, maar

keld worden. Deze zuidtangent dient

ook voor innovatieve bedrijven en

dan wel zodanig uitgevoerd te wor-

kennisinstituten, en (met name in het

den dat de Olympische capaciteit

noorderlijke deel), voor wonen.

gehaald kan worden.

LEGENDA Locatie voor mogelijk Olympisch programma Locatie voor tijdelijk Olympisch programma

A Mogelijkheid voor Olympisch dorp Gebiedsontwikkeling

02. Door een sterke koppeling Stadshavens Rotterdam is een ver-

van ruimtelijke vraagstukken aan

zamelnaam voor een aantal havens

economische vraagstukken, met

aan weerszijden van de Nieuwe

name rondom de energietransitie en

Maas. De havens beslaan samen

de klimaatadaptatie, en de daaraan

Autoweg

een oppervlakte van zo’n 1600

gekoppelde transitie van de haven,

Watertransportsysteem

hectare. Bij de ontwikkeling van

kan ook de economische ‘legacy’ voor Nederland groot zijn. Hetzelfde

Belangrijke ruimtelijke relatie

deze havens profileert Rotterdam zich als koploper op het gebied van

geldt voor de sociaal-economische

duurzame energievoorziening. Het

‘legacy’ op Rotterdam-Zuid.

kabinet heeft een rijksbijdrage van €

03. Voor Olympische Spelen op de

31 miljoen toegekend voor onder-

Stadshavens is met name de auto-

delen uit het uitvoeringsprogramma.

bereikbaarheid een aandachtspunt.

Met dit project binnen Randstad

Door de nabijheid van Olympische

Urgent wil de overheid de uitvoering

functies tot elkaar zou het atle-

van de plannen voor de Stadsha-

tenvervoer deels per boot kunnen

vens bevorderen en versnellen.

worden opgelost, maar dit lost het

Ecologische zone Massa transport

Belangrijke groenverbinding

probleem slechts ten dele op. Met Doelen daarbij zijn onder andere:

name de autobereikbaarheid tot de

•

rest van Nederland is, door capaci-

intensiever gebruik van

bedrijfsterreinen door meer en meer

teitsproblemen op de A20, A13 en

verschillende bedrijfsactiviteiten op

A4, slecht.

een zelfde oppervlakte; •

betere bereikbaarheidvoor

IDEEËN

alle vormen van vervoer;

Tijdens de workshop ontstonden

•

onder meer de volgende ideeën:

verbetering van het woon-

- Grote delen van een drijvend

klimaat; •

duurzame ontwikkeling van

Olympisch Dorp en drijvende func-

woon- en werkomgeving.

ties zouden na de spelen door heel

De aanpak is daarbij innovatief en

Europa een nieuwe bestemming kun-

sluit aan op een externe link, het

nen vinden.

Rotterdam Climate Initiative.

- Een nieuw IC station op Zuid zou tijdens de Spelen als stop voor de

PROCES

HST kunnen dienen.

Over het project Stadshavens heeft

- Het gebrek aan hotelcapaciteit is

een workshop plaatsgevonden.

de Rotterdamse regio zou tijdens de Spelen deels gecompenseerd

DEELNEMERS WORKSHOP

kunnen worden door tijdelijke hotels,

Namen aanwezigen p.m.

zoals die nu al voor de arbeiders op de Maasvlakte zijn.

CONCLUSIES In het kaartbeeld zijn, naast de belangrijkste locaties en benodigde infrastructuur, de volgende conclu-

TIJDELIJK GEBRUIK WATERFRONT Het water als buffer voor tijdelijk programma

sies zichtbaar:

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 70

2/4/11 3:39:35 PM

EMC

3 1

KOPPELING ECONOMIE/OS De Olympische Spelen bieden de kans een grote rol te spelen bij de veranderingen in de Rotterdamse haven.

CLEAN TECH DELTA De Olympische Spelen zijn een uistekend platform om het innovatieve karakter van het Nederlandse watermanagement te tonen

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 71

2/4/11 3:39:37 PM

B.7 RDDH (Rotterdam - Den Haag) PROCES Over het project Zuidvleugel heb-

Koppeling van bestaande projecten

ben de gemeenten Rotterdam en

met de Olympische Agenda geeft

Den Haag gezamenlijk een studie

de kans om de nabijheid van beide

gemaakt. Vervolgens is deze studie

steden ook echt economisch te

in workshopvorm besproken.

benutten. De ontwikkeling van de Metropoolregio wordt nu ernstig

DEELNEMERS WORKSHOP

belemmerd door de achterstand in

Bij de bespreking waren de volgen-

vitale infrastructurele verbindingen,

de personen aanwezig: p.m.

zowel bij wegen als sporen.

CONCLUSIES

Er ontstaan onderscheidende

In het gebied dat zich opspant tus-

locatiekwaliteiten voor de Olympi-

sen Scheveningen en de oostzijde

sche Spelen: zee, strand en duinen

van Rotterdam kan een aanzienlijk

bij Den Haag, polderlandschap

deel van het Olympisch programma

bij Delft, rivieren havenfronten in

landen. Er is een overmaat aan lo-

Rotterdam. Bijzonder perspectief is

caties, die flexibel ingevuld kunnen

verder de kans om water als over-

worden. Deze locaties worden niet

koepelend thema in te zetten. De

speciaal voor de spelen ontwik-

verschillende locaties zijn bijna een

keld, maar staan los daarvan al in

staalkaart van Hollands Glorie in de

de planning. De kern van de Spelen

omgang met water, klimaatverande-

zouden een plek kunnen krijgen in

ring en innovatie.

Rotterdam Zuid en West, met ook een aantal belangrijke locaties in

Er dient met name aandacht besteed

Delft- Zuid (TIC), Den Haag en

aan de volgende elementen:

Scheveningen. Deze worden gekop-

1) de beschikbaarheid van de

peld door een OV-as, bestaande en

verschillende locaties is 2028. Het

geplande snelwegen.

is niet evident dat alle genoemde locaties in 2028 ook daadwerkelijk-

De genoemde gebiedsontwikkeling

beschikbaar zijn. In de workshop

en infrastructuurprojecten zul-

Stadshavens heeft dit geleid tot een

len door een Olympische ambitie

verdieping voor wat betreft de â&#x20AC;&#x2DC;big

versneld worden en met meer focus

5â&#x20AC;&#x2122;.

worden uitgevoerd. Genoemde

2) de benodigde infrastructuur. De

locaties en bereikbaarheidsmaatre-

studie noemt een grote hoeveelheid

gelen hebben daarnaast een eigen

infrastructuurprojecten die gekop-

bewezen urgentie en belang. Met

peld worden aan de Spelen. Vraag

name de combinatie van gebieds-

is of deze allen nodig zijn hiervoor: is

ontwikkeling en infrastructuur kan

dat namelijk het geval, dan ontstaat

met een Olympische impuls gestalte

een grote mate van wederzijdse

krijgen, waar dit los van elkaar vaak

afhankelijkheid.

erg moeizaam is. De planning voor

de Spelen loopt voor de belangrijk-

Meer informatieafbeeldingen rech-

ste locaties goed in de pas.

terzijde

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 72

2/4/11 3:39:37 PM

U T N R 73

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 73

2/4/11 3:39:40 PM

B.8 ROAM (Rotterdam-Amsterdam) PROJECT

DEELNEMERS WORKSHOP

op deze twee zou onderwerp van

De IOC richtlijn van maximaal 45

Marco Kooiman - A’dam

studie kunnen zijn.

minuten reistijd tussen de belangrijk-

Esther Reith of Joris Vos - A’dam

ste accommodaties onderling en het

Jan de Weerd – Utrecht

Over een beweging naar de ‘binnen-

Olympisch Dorp (waarbij aange-

Rene Leppink - Utrecht

ring’ voor wat betreft de focus werd

tekend dient te worden dat deze

Manuel Dijkstra – min IenM

gesteld dat in principe de ‘Olym-

in de winnende bids feitelijk een

Frans van de Ven - Den Haag

pische locaties’ nog ter discussie

kwartiertje was) is aanleiding om nog

Marije ten Kate - R’dam

kunnen staan en gemeentelijk niet in beton zijn gegoten. Wel wordt er be-

eens goed te kijken naar de interne verbindingen in de Randstad, en met

CONCLUSIES EERSTE WORK-

nadrukt dat men niet, door veel land-

name de as Amsterdam- Rotterdam.

SHOP

schap aan te snijden, het kind met

Het beter verbinden en dichter bij

Er was veel enthousiasme om op

het badwater weg moeten gooien.

elkaar brengen van Amsterdam en

Randstadniveau te denken. Daarbij

Het is niet voor niets dat projecten

Rotterdam zou de ultieme legacy van

zijn er twee type benaderingen voor

als Bloemendalerpolder en Zuidplas-

de Spelen kunnen zijn. Wat zou een

het centrale programma van de

polder op een laag pitje staan.

eenduidige focus op deze as kunnen

Olympische Spelen denkbaar. ‘Big

betekenen voor Nederland?

5’ gespreid, of ‘Big 5’ gebundeld

IDEEËN

in 1 stad, en dan spreiding van alle

Gebruik de HST als Olympische as

De Spelen worden georganiseerd

andere dingen. Bij deze laatste vari-

(Plaatje onder).

in een stad. Dat lijkt al snel te leiden

ant ontstaat de vraag hoe er dan

tot een keuze tussen Amsterdam en

wordt omgegaan met het risico dat

Rotterdam. De definitie van ‘wat is

er veel wordt geïnvesteerd om de

een stad?’ lijkt te verschuiven. We

‘Big 5’ te accommoderen, en dat er

spreken in Nederland van ‘vleugels’,

uiteindelijk value engineering en op-

‘Randstad’, ‘Nederland’, of van de

portunisme plaats zou vinden bij de

‘ABC-regiostad’. Ruimtelijk beleid is

investeringen in de rest. Vanuit het

er de afgelopen decennia in ieder

draagvlakperspectief zal worden ge-

geval op gericht om de ‘Randstad’

stuurd op een integraal en regionaal

als een stedelijke agglomeratie te

gespreid pakket van maatregelen.

concipiëren.

Dat zou haaks kunnen staan aan de

Verloedering en afbraak Stelling van Amsterdam

benadering van de OHS nu, waarin Dat blijkt niet eenvoudig. Hoewel de

juist gezocht wordt naar flexibiliteit

reistijd per spoor tussen Amsterdam

en de mogelijkheid de ruimtelijke/

en Rotterdam sterk gereduceerd

infrastructurele ingrepen aan te pas-

is, is er nog geen sprake van één

sen aan voortschrijdend inzicht.

Olympisch lokatie 40-50 Ha

Doorkruising met regulier OV en wegennet

Versterken natuur- en recreatie kwaliteit

stedelijk systeem. Integendeel, de kloof tussen de twee wordt groter,

Een tweede punt was dat het kijken

in demografische- en economische

op Randstadniveau een uitspraak

ontwikkeling, en daarmee ook cultu-

noodzakelijk maakt over het beste

reel gezien.

schaalniveau voor ‘legacy’. Nu is

Olympisch dorp 100 Ha

Probleemwijken Rotterdam

voor veel van de ‘legacy’ nog inge-

worden bij de Randstadspelen

name de as Amsterdam- Rotterdam,

(hoewel dan wel de vraag ontstaat

te kijken.

of je dezelfde gebieden verdicht, of meer langs de ‘binnenring’ gaat

tionerend Randstad-systeem (een

shops met deelnemers van, in eerste

soort Rondje Randstad), met interna-

instantie, de G4 gemeenten. In deze

tionale aantakkingen (want, zo kan

fasehebben twee verkennende work-

men stellen, dan komt de verdichting

shops plaatsgevonden.

vanzelf). De keuze tussen de inzet

Lijn Spele

bele

id / pro

TU N

Accomodaties en disciplines te voorzien

1MULTI PURPOSE HALL oppervlakte benodigd: 10-13 Ha 2/3 GROTE HALLEN oppervlakte benodigd: 8-10 Ha

- Doordat de HSL er zelf al ligt, is er een sterke mogelijkheid tot selectie. - Voor de OS hoeven slechts enkele zaken geregeld te worden, maar dan ook echt goed. Aantakkende infra: IJmeerlijn. Onderliggende infrastructuur op de twee grote centra: bijvoorbeeld metro Rotterdam Zuidplein-Kralingse Zoom. De systeeminnovatie op de HSL-lijn zelf.

4/6 KLEINE HALLEN oppervlakte benodigd: 4-6 Ha

5km

10km

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 74

gra

E ISM

betere ‘legacy’ is een goed func-

ken is gekozen voor een serie work-

Programma Ruimte voor de Rivieren

A L IT

’s / stadma ma rk

zoeken). Men kan ook zeggen: de

Na enige voorbereidende gesprek-

m p is c Oly

PROCES

- De Randstad wordt kleiner en de versc - Rotterdam en Amsterdam worden - na juist op hun grootste conflictpunt: sport - De polarisatie tussen de Noord- en de

Dat zou overeind gehouden kunnen

verbindingen in de Randstad, en met

OPP

om nog eens goed naar de interne

ing

zet op binnenstedelijke verdichting.

Het bovenstaande is aanleiding

2/4/11 3:39:48 PM

Fonte Nova stadion 795km Voetbal Venue

Voetbal Venue

Shenyang 627km

Voetbal Venue

Qinhuangdao 273km

Voetbal Venue Voetbal Venue

Qingdoa 555km

Mineirao stadion 335km Morumbi stadion 3675km

Voetbal Venue

U T N R Zeil Venue

Voetbal Venue

Glascow city 560km Mane Garrincha 620km

New Castle upon Tyne 398km Voetbal Venue

Manchester 266km Voetbal Venue

fig. de eigenlijke onderlingen afstanden van Olympische venues tussen 2000 - 2016 met het Olympisch stadion als willekeurig centraal referentiepunt geprojecteerd op de schaal van Nederland. Met uitzonderling van de veneus zeilen en een enkele voetbal stadions zijn de Spelen historisch relatief geconcentreerd. OS2016 Rio de Janeiro OS2012 Londen OS2008 Beijing OS2004 Athene OS2000 Sydney OS1928 Amsterdam OIympisch dorp

versie 26 Maart 2009 10km

50km

versie 26 April 2010

Ruiter Venue

Voetbal Venue

Hong Kong 1963km

Shanghai 1065km

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 75

2/4/11 3:39:49 PM

RESULTATEN TWEEDE WORK-

gramma geconcentreerd aan de

De these achter dit model is dat

SHOP

westzijde van de A4 bij Schiphol,

twee concentratiepunten op 40

In een tweede workshop werd aan

op de plek die nu aangeduid is als

autominuten van elkaar technisch

twee concrete modellen, een met

‘Airport City’. Op deze plek is de

goede spelen mogelijk maken.

de ‘big five’ geconcentreerd, en een

ontsluiting het beste van het land

Hoe onderdelen verder gespreid

met de ‘big five’ verspreid, ontwor-

(met enige aanpassingen aan de

worden dient uitgewerkt te worden.

pen.

voorgenomen routing van aan te

Den Haag laat zich in ieder geval

leggen infrastructuur), waardoor

goed op dit systeem aansluiten, via

ALGEMEEN

de potentiële ‘catchment area’ van

Binckhorst en Vlietzone, met een

In de algemene discussie werd

stadions en voorzieningen maximaal

verbinding naar het zeilen bij Sche-

gesteld dat de eerdere stellingen

is. Schiphol is in deze plek de locatie

veningen.

(‘waar ligt de legacy’, ‘concentra-

voor de nationale stadions. Met de

tie of distributie van ‘big 5’’) nogal

IPC/MPC kan een begin gemaakt

Hoewel er in dit model gesteld wordt

extreem lijken. Er wordt opgemerkt

worden aan de ontwikkeling van

dat spreiding juist bundeling be-

dat bijvoorbeeld de legacy zich

bedrijvigheid in dit gebied. Aan de

hoeft, en dat deze dan vooral gezien

nooit zou mogen beperken tot puur

noordzijde laten de risicocontouren

wordt rond Schiphol en op Zuid, zou

‘infrastructuur’.

een Olympisch Dorp toe. Spaarn-

ook Utrecht een rol kunnen spelen

woude en het Park van de 21e Eeuw

in dit model, zeker als schakelpunt

Voorts wordt er opgemerkt dat ex-

liggen in de buurt als vrij gebied

van verbindingen naar de rest van

pliciet zou moeten worden gemaakt

waar sportfaciliteiten gebouwd kun-

het land, waar kleinere onderdelen

dat bij het organiseren van Spelen in

nen worden.

en het voetbal een plaats kunnen

Nederland met name ook de achter-

krijgen.

landverbindingen verbeterd zouden

Vanaf deze concentratie bij Schiphol

moeten worden. Internationale

is een tweede concentratie van on-

MODEL 2

aantakking van de Randstad met

derdelen van de Spelen op Rotter-

In het 2e model wordt, om de 45-

Antwerpen en de richting Duitsland

dam Zuid via een snelle verbinding

minuten grens van bereikbaarheid

biedt mogelijkheden voor legacy.

over de A4 en met de HST bereik-

van een groot deel van de venues en

baar. Door hier te concentreren

accommodaties onderling moge-

Verbreding van de Spelen van ‘stad’

kunnen enkele satellieten ontstaan

lijk te maken, het Olympisch Dorp

naar Randstad draagt tevens op

van ondersteunende onderdelen,

centraal in Nederland gelegd. De

positieve wijze bij aan een breed

zoals een perscentrum, en kunnen

locatie is goed met de auto bereik-

draagvlak voor de OS, mits als

de verbindingen geoptimaliseerd

baar. Utrecht, aan de westzijde van

uitgangspunt ontwikkelingen binnen

worden. Zo is er in ieder geval een

de A12 zone, Den Haag, of zelfs

de stedelijke regio’s wordt genomen,

directe auto-ontsluiting vanaf de

Gouda/Zuidplaspolder, zijn daarbij

i.p.v. alleen de steden zelf.

A4 vanuit de noordelijke Randstad

mogelijkheden (Utrecht, als draai-

MODEL 1

essentieel.

schijf van Nederland, is elegant,

In dit model werd het ‘big 5’ pro-

terwijl aan de duurzaamheid van de Zuidplaspolder getwijfeld kan worden). Het idee om het Olympisch Dorp op te splitsen tussen de steden zal het bid namelijk volgens de deelnemers geen goed doen. Op basis van dit model zijn de belangrijkste Olympisch locaties (Rotterdam-Zuid, Amsterdam-Zuidoost, Haagse driehoek) per auto (Olympic lane) net binnen de richtlijnen bereikbaar. Er zijn daarbij wel twijfels over de interne bereikbaarheid van

Vergelijking Rio-Randstad: in Rio de Janeiro is

de veelheid aan locaties voor de

voorzichtig geprobeerd gedistribueerde Spelen

verschillende accommodaties; vindt

te organiseren.

er niet teveel spreiding plaats?

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 76

2/4/11 3:30:57 PM

Voor de bezoekers geldt niet de auto maar het OV als belangrijkste vervoermiddel. De plekken voor

accommodaties dienen goed ontsloten te zijn, bijvoorbeeld de grote NS-stations. Hier liggen ook grote

Schiphol-R'dam Zuid 70 km / 45 min

kansen voor legacy op de regionale

Utrecht als schakelpunt van verbindingen naar de rest van het land

vervoerssystemen.

LEGENDA

Model 1

Locatie voor mogelijk Olympisch programma Locatie voor tijdelijk Olympisch programma Mogelijkheid voor Olympisch dorp

A12 zone- Schiphol/Zuid AS 50 km / 30 min

Gebiedsontwikkeling

A12 zone- Vlietzone 60 km / 35 min

Ecologische zone Massa transport Autoweg

A12 zone- Stadshavens 60 km / 40 min

Watertransportsysteem Belangrijke ruimtelijke relatie Belangrijke groenverbinding

Model 2

Plaatje Barcelona relatie ontwikkeling en aanleg infra

In een scenario waarbij de Randstad in zijn

Optimaliseren van de internationale

geheel de OS organiseert komen ‘nieuwe

verbindingen op de schaal van de ‘Am-Brus_

locaties’ aan de binnenflank van de Randstad,

Twerp’ regio zijn essentieel.

zoals de ‘Zuidplaspolder’, in beeld.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 77

2/4/11 3:31:13 PM

B.9 De Grote Landschappen PROJECT Ruimtelijk beleid is erop gericht

de schaalniveaus, landschapstypen

dat meer dan 50% van de nieuwe

en relaties tot de stad hebben.

woningen in bestaand stedelijk gebied komen. Door nog slechts op

DEELNEMERS WORKSHOP DEL-

beperkte schaal buiten de stad te

TAPOORT

bouwen, blijven de landschappen

Helmut Thoele (prov. Zuid Holland),

van West-Nederland gespaard. Het

Marc Soeterbroek (provincie Zuid

kabinet heeft in Randstad 2040 ge-

Holland) Jan Edens (prov. Zuid

steld dat voor een goed internatio-

Holland), Annet ten Cate (prov.

naal vestigingsklimaat er echter meer

Zuid Holland), Kees van Oorschot

moet gebeuren dan het behouden

(dS+V), Cor Revet (gemeente Gorin-

STADSbOERDERIJ

van de huidige open gebieden. Bij de

chem), medewerker Watersportbond

Een stadsboerderij kan de scheiding tussen

grote steden moeten gebieden met

stad en landschap op bijzondere wijze invul-

groenblauwe topkwaliteit ontwik-

DEELNEMERS WORKSHOP DRIE-

keld worden, die goed toegankelijk

HOEK AMSTERDAM-HILVERSUM-

zijn voor de stedelingen. Voor deze

UTRECHT

gebieden ter plaatse van de rijksbuf-

Jan Willem van Zeijl (gemeente

ferzones is aanvankelijk de term ‘me-

Utrecht), Peter de Waal( ministe-

tropolitane parken’ gebruikt. Later

rie ELI), Mieke Span (gemeente

is dit vervangen door ‘gebieden met

Utrecht,) Helga van der Haagen (ge-

groenblauwe topkwaliteit’. Naast de

meente Amsterdam), Harm van den

kwaliteitsverbetering van de rijksbuf-

Heiligenberg (provincie Utrecht),

ferzones, streeft het kabinet naar het

Dagmar Keim (ministerie I en M), Jan

verbinden van het nationale land-

de Weerd (gemeente Utrecht)

len

schap het Groene Hart met de kust, het IJsselmeer en de Zuidwestelijke Delta zodat een Groenblauwe Delta

FIJNMAzIgE gROENSTRUCTUUR IN DE

ontstaat.

STAD Natuurlijke groenvoorzieningen in de stad

In deze gebieden kunnen wensen op

dienen de verschillende grote landschappen

gebied van leefbaarheid, gezond-

te verbinden en toegankelijk te maken

heid, recreatie, sport, veiligheid en veranderende landbouw een invulling krijgen. Op die wijze sluit de opgave mogelijk mooi aan bij de ambities in het Olympisch Plan. De landschappen kunnen bijvoorbeeld ook de ideale plek zijn voor het faciliteren van een breedtesportprogramma. Daarnaast zou Olympisch programma in deze gebieden een plek kunnen krijgen. Dan wordt de vraag “kan er een aantrekkelijke ‘legacy’ ontstaan door de opgaven te combineren?” alleen maar belangrijker. PROCES

Voor twee concrete opgaves heb-

HOLLANDS LANDSCHAP ALS PODIUM

ben workshops plaatsgevonden. De

Historisch Nederlands deltalandschap kan

opgaves, Deltapoort en de driehoek

gebruikt worden voor tijdelijk Olympisch

Amsterdam-Hilversum-Utrecht zijn

programma zoals het marathon zwemmen in

zodanig gekozen dat ze verschillen-

de boezem.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 78

2/4/11 3:31:36 PM

CONCLUSIES

sen stadspark en ‘groot landschap’

In beide workshops kwamen de

(door groenstructuren dwars door

ideeën om de typische landschap-

de stad te laten lopen) en maak ook

pen te gebruiken voor oer-Hollandse

gebruik van economische peilers,

Spelen makkelijk los. “Zwemmen in

zoals de Greenery. Met dat laatste

de boezem bij Kinderdijk”. “Schie-

komt naast de breedtesport ook

ten in het schootsveld bij de forten

economie en gezondheid in zicht.

van de Waterlinie”. Bij veel van die

De ‘driehoek’ is nu een groot,

ideeën ontstond dan ook meteen

‘vergeten’, gebied. Te groot om op

een praktisch probleem. De grootte

een natuurlijke manier aan de stad

van het evenement staat niet in

verbonden te zijn, behalve eigenlijk

OS ALS VEHICLE VOOR

verhouding tot de schaal van het

aan de kant van ’t Gooi. Maar de

NATUURbELEID

landschap. En dus wordt de bereik-

druk op het gebied zal toenemen,

De schaalsprong Almere zal de druk

baarheidsvraag gesteld, en ontstaat

door de toenemende mobiliteit en

op het groenehart vanuit Noord-

er angst voor de aantasting van het

door de toenemende verstedelijking.

Oostelijke richting vergroten. Het

landschap. Maar als iedereen dan

En is het gebied nu ‘vergeten’, bij-

verbinden van het groene hart en de

weer terugdenkt aan die prachtige

voorbeeld ook door de bestuurlijke

groen-blauwe slinger rondom Almere

luchtbeelden van de Giro dwars

opdeling, ook dat zal in de toekomst

is daarom noodzakelijk

door de ‘driehoek’, dan wordt er wel

moeten veranderen. Het gebied

gesteld: “betere countrymarketing

wordt steeds meer van belang voor

is er niet”.

het algehele vestigingsklimaat in de

Het is echter duidelijk dat echt grote

noordelijke Randstad.

evenementen en accommodaties

Als recreatiegebied moet het gebied

niet in het landschap passen. Eerder

beter inspelen op consumptiege-

tijdelijke, kleinere evenementen, die

drag van de massa. Daartoe zal de

weinig littekens achterlaten. Of par-

routing binnen het gebied structu-

courssporten. Van die laatsten wordt

reel moeten worden verbeterd, zon-

gesteld dat die bij eerdere spelen

der dat er een algehele toeganke-

vooral bijblijven, meer nog dan veel

lijkheidssprong wordt gemaakt. De

van de gebouwen.

recreant onderscheid zich in ofwel

Er zijn zowel bij Deltapoort als de

fietser die veel kilometers wil, ofwel

‘driehoek’ veel aanknopingspunten

de ‘gehaaste middenklasser’ die

LANDSCHAP VAN

voor de OHS. Op de verschillende

binnen anderhalf uur met auto een

TIJDELIJKE ELEMENTEN

schalen, en door de verschillende

plek wil bereiken, wil worden ver-

De Giro in 2009 was een prima

relatie tot de stad, ontstaan er

maakt en wil consumeren en weer

oefening om te testen op welke wijze

wel onderscheid tussen de twee

thuis wil zijn. Dit onderscheid vergt

het landschap grootschalige tijdelijke

opgaven.

een slimme strategie. Een belangrijk

activiteiten kan huisvesten

Deltapoort ligt relatief dicht bij de

item voor deze driehoek, en deze

stad, maar wordt er van gescheiden

niet alleen, is de klimaatadaptie.

door zware infrastructuur en een

Deze moet meegenomen worden in

aantal Vinexlocaties die voor de ste-

de planvorming; ook richting IOC,

deling moeilijk doorwaadbaar zijn.

die in het kader van duurzaamheid

Daardoor is het gebruik van het ge-

hieraan sterk hecht. Dit betekent

bied slecht. Er worden al veel kleine

dat er aan de wereld getoond moet

stappen ondernomen om de toegan-

worden hoe wij met water omgaan.

kelijkheid te vergroten en bijvoor-

Amsterdam en Utrecht hebben sterk

beeld routes over land en water te

de behoefte aan gezamenlijke plan-

maken. Toch blijft de relatie met de

vorming voor deze driehoek, en de

VERSCHILLENDE

stad, en vooral met Zuid, gebrekkig,

O(H)S kan daartoe het vehikel gaan

VERVOERSSySTEMEN

vooral ook door culturele weerstand.

vormen. Door spoedig daarmee te

De loskoppeling van een fijnmazig

Het Olympisch Plan wordt gezien

gaan beginnen kan de OHS gebruikt

netwerk van langzaam verkeersverbin-

als een mogelijkheid wat groter te

worden om delen alvast toegankelij-

dingen met rondom gelegen snelwe-

denken en beleid te maken. Twee

ker te maken en tegelijkertijd om de

gen met gekoppelde entreegebieden

dingen zijn dan prominent aan de

kwaliteit van het gebied op langere

ontlast het landschap en verbetert de

orde: ontwikkel de tussenschaal tus-

termijn bewaken.

bereikbaarheid.

IT 79

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 79

2/4/11 3:31:37 PM

B.10 Thema projecten DELTAPROgRAMMA

zoals trein, metro en HOV, als één

in krimpgebieden moeten bundelen

In het deelproject ‘Water’ is er

systeem, met één product te gaan

om voldoende niveau te halen. De

gesproken over de koppeling tussen

zien. Dat heeft fysieke implicaties,

‘driehoek’ is ook voor dat laatste

het Deltaprogramma en de OHS.

maar vooral ook organisatorische.

een goed middel om relaties inzich-

Hoewel de koppeling niet sterk is

Zo hoort daar ook, zo is vaak

telijk te maken en zo de ‘legacy’ van

(het Deltaprogramma heeft een

gesteld, een nieuwe manier om met

investeringen te maximaliseren.

eigen logica, eigen plekken en een

bijvoorbeeld concessies en aanbe-

eigen schaal die in zichzelf zeer

stedingen om te gaan bij. En ook,

dwingend is), zijn er een aantal

analoog aan bijvoorbeeld de MTA in

aanknopingspunten. Bijvoorbeeld

New York, een vervoersauthoriteit.

bij de grote landschappen. Of bij de keuze voor bijzondere locaties en

gREENPORTS

bijzondere uitvoeringen van Olym-

p.m.

pisch Programma. En bij de kwaliteit van het ontwerp van de maatregelen

WIJKAANPAK

in het kader van het bereikbaar-

In relatie tot de wijkaanpak is er al

heidsprogramma. Dat laatste kan

veel gezegd in het deelproject ‘Wijk

ook een rol spelen in de aanloop

op Olympisch Niveau’; de wijkaan-

van de Olympische Spelen, en dus

pak kan profiteren van een integrale

in de evenementenambitie van het

strategie op basis van de Olympi-

Olympisch Plan: manifestaties als

sche ambities op het gebied van

Aquade kunnen onder Olympische

gezondheid, samenleving, breedte-

vlag versterkt worden.

sport en economie. Ook op het gebied van de koppeling aan ruimtelij-

bEREIKbAARHEIDSPROgRAMMA

ke projecten zijn er keuzes te maken

Het is goed denkbaar dat de OHS

die van invloed zijn op de wijkaan-

nieuwe investeringen in fysieke

pak: focus op specifieke gebieden in

infrastructuur af zal dwingen, zowel

het bijzonder, maar in het algemeen

op stadsregionaal niveau als op

heeft ook een keuze om de Olym-

Randstedelijk niveau. De Olympische

pische Spelen te koppelen aan de

Spelen zijn een operatie van een

stedelijke verdichtingsopgave grote

grote omvang. De capaciteit, de

gevolgen voor de wijkaanpak. In

samenhang en robuustheid van het

positieve zin, door het profiteren van

infrastructurele net moet omhoog

extra voorzieningen en infrastruc-

om in 2028 het land niet volledig te

tuur, maar mogelijk ook in negatieve

ontwrichten. In het toewerken naar

zin: binnenstedelijke verdichting op

de Olympische Spelen kunnen er al

bijvoorbeeld voormalige haventerrei-

een groot aantal stappen gemaakt

nen concurreert met transformaties

worden om Nederland infrastruc-

van bestaande wijken.

tureel op ‘Olympisch Niveau’ te

krijgen.

KRIMP

Voor wat betreft de fysieke investe-

De krimpopgave is sterk gerelateerd

ringen zullen deze zich specificeren

aan de OHS. Het vraagstuk van con-

aan de hand van de keuze van de

centratie vs. spreiding speelt op de

plekken voor Olympisch programma.

schaal van Nederland (investeringen

De grootste winst op het gebied van

in de ‘big 5’ en de onderliggende

bereikbaarheid kan echter gehaald

infrastructuur bij een ‘hosting city’

worden door het integraler denken.

hebben mogelijk gevolgen voor

In de workshops bespeurden we

investeringsmogelijkheden elders),

een toenemende noodzaak om de

maar ook op lokaal niveau, waar

verschillende lagen infrastructuur,

bijvoorbeeld sportvoorzieningen zich

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 80

2/4/11 3:31:38 PM

U T N R 81

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 81

2/4/11 3:31:38 PM

C.1

Kwaliteit

Het Olympisch Plan definieert een

Olympisch Plan?’ ‘Wat zijn vanuit

aantal fasen. Eén daarvan is de

provinciaal en gemeentelijk per-

zogenaamde ‘opbouwperiode’,

spectief de ruimtelijke opgaven?’ en

tussen nu en 2016, waarin we heel

‘Op welke wijze (uitvoering/inhoud)

Nederland naar ‘Olympisch niveau’

kunnen deze projecten het meest

tillen. Deze kwaliteitssprong vertaalt

effectief bijdragen aan de invulling

zich in een aantal momenten. Voor

van de ruimtelijke component van

de ruimtelijk component betekent dit

het olympisch Plan?’

een sterke kwalitatieve verbetering

De manier van denken, de koppe-

op het gebied van verbindingen, wa-

ling van de drie domeinen Techniek,

terhuishouding en stedelijk klimaat.

Opportunity en Kwaliteit, die in dit

Maar ook duurzaamheid als funda-

document wordt aangeboden kan

menteel leidend gegeven (tevens

door de provincies ingezet worden

een van de knock-out criteria voor

om te komen tot planvorming.

het IOC) en de internationale positie

In ‘De wijk op Olympisch niveau’ be-

van Nederland zijn hierbij belangrijke

keken we hoe het olympische niveau

aspecten.

op wijkniveau verankerd kan raken.

Naast fysieke aspecten zijn er ook

Hoe creëer je een gezonde wijk

procesmatige aspecten waarin

waarin meer bewogen wordt?

Nederland een kwaliteitsslag kan

In project ‘Cultuur van ontwer-

maken. Wanneer het proces van

pen’ keken we naar de rol van het

besluitvorming tijdens de marsroute

ontwerp en de ontwerper bij het

van het realiseren van een OHS

realiseren van ambities Nederland

verbeterd wordt zal een OHS sneller

een stap verder richting Olympisch

en beter tot stand komen. En ook zal

niveau en daarmee tot de Spelen te

het leidden tot draagvlakverbreding.

brengen.

Aan de hand van vier projecten, ‘Samenleving’, ‘Een evenement

Het is uiteindelijk de kunst maar ook

voor heel Nederland’ , ‘De wijk op

een noodzaak om kwaliteit ruimtelijk

Olympisch niveau’ en ‘Cultuur van

te vertalen in concrete projecten.

ontwerpen’ hebben we de OHS van-

Het Olympisch labellen van bijvoor-

uit het perspectief Kwaliteit belicht.

beeld nieuwbouw- of herstructure-

Bij project ‘Samenleving’ zoomden

ringswijken kan het Olympisch ge-

we in op de Olympische gedach-

voel op verschillende schaalniveaus

ten. Deze zouden tot inspiratie

concreet voelbaar maken.

kunnen dienen voor onze omgang met elkaar, in een maatschappij die aan veranderingen onderhevig is. Het aspect van ‘inclusiveness’ is belangrijk in dit kader. Dit begrip, vertaald naar de Nederlandse context gekoppeld aan een Spelen vraagt om een Spelen waarbij heel Nederland een kwaliteitsimpuls kan krijgen. In project ‘Een evenement voor heel Nederland’ onderzochten we met IPO en VNG de mogelijkheden hiertoe. Zo legden we de provincies de volgende vragen voor: ‘Op welke wijze werkt u aan de ruimtelijke component van het 82

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 82

2/4/11 3:31:39 PM

Y L MP

H C N S I 83

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 83

2/4/11 3:31:39 PM

C.2

Samenleving

PROJECT

Daarbij is de vraag in hoeverre door

geen noviteit, maar een realiteit. Met

Kan de Olympische gedachten die-

het expliciteren van een cultuur-

het betrekken van jongeren bij de

nen als inspiratie voor onze omgang

politiek voor het vormgeven van

Olympische Spelen middels slimme

met elkaar, in een maatschappij die

de openbare ruimte, de kwaliteit ver-

ingrepen op het gebied van sociale

aan veranderingen onderhevig is?

hogen van zowel de ontmoeting als

technologie, heeft de Olympische

Hoe gebruiken we de eigenschap-

van de ruimte is te verhogen. En zo

aanhang niet alleen de potentie gro-

pen van die (veranderende) manier

ja, op wat voor manier? Misschien

ter te worden, maar gezien de aard

van samenleven ook om de Olympi-

biedt de wereldwijd verbindende

van de technologie ook hechter. Nu

sche Spelen te faciliteren?

kracht van sociale technologie

het IOC zich geconfronteerd ziet

kansen. Sociale netwerken maken

met veranderingen in haar doelgroep

De internationale Olympische

het mensen mogelijk informatie te

en op sociaal technologisch vlak

Beweging vindt haar grondslag

delen over persoonlijke ervaringen.

zou Nederland in samenspraak met

in het moderne olympisme. Het

Met behulp van sociale technolo-

het IOC met innovaties op gebied

olympisme is een levensfilosofie,

gie kunnen grote groepen mensen

van publieksbeleving een stap

die de kwaliteiten van lichaam,

op afstand evenementen beleven,

kunnen zetten in de modernisering

wilskracht en geest verheft en met

bijvoorbeeld een flash-mob of een

van de Spelen. Door in een vroeg

elkaar combineert. Door sport te

voetbalwedstrijd op een plein. ‘One

stadium van het doen van een bid

vermengen met cultuur en educatie,

game, one crowd, different places’,

met het IOC in gesprek te gaan kan

stimuleert olympisme een manier van

is hierbij het concept. Het lijkt aan-

gedurende het proces kan afgetast

leven die gebaseerd is op plezier in

sluiting te vinden bij de olympische

worden hoe het IOC tegen innova-

inspanning, de educatieve waarde

gedachte die ‘deelnemen’ cen-

ties op gebied van sociale technolo-

van ‘goed voorbeeld doet goed

traal stelt. In de toekomst kunnen

gie aankijkt. Tevens kan Nederland

volgen’ en respect voor universele

duizenden mensen de Spelen ‘van

met deze overlegaanpak goodwill

ethische principes. Olympisme stelt

dichtbij’ meemaken, zonder plaats

kweken binnen de Olympische orga-

sport in dienst van een evenwichtige

te nemen in het stadion. De ‘pulse

nisatie. Dit kan het winnen van een

ontwikkeling van mensen. Op die

of the planet’ wordt zichtbaar op

bid ten goede komen.

manier hoopt het bij te dragen aan

die plekken waar de meeste mensen

een vreedzame wereld, waarin men-

over berichten. Hierdoor ontstaat

PROCES

selijke waardigheid voorop staat. De

een in publiek domein gedistribu-

Dit project zal in fase 3 verdere

olympische gedachte wordt vaak

eerde legacy. Het zou het begin

verdieping krijgen.

gevat in het adagium: ‘Het belang-

kunnen zijn van het tijdperk van de

rijkste bij de Olympische Spelen is

Post National Games. Een andere

bETROKKENEN

niet het winnen maar het deelnemen,

resultante van deze ontwikkeling zou

Ministerie IenM

zoals het in het leven niet begonnen

kunnen zijn dat de vraag naar grote

is om te veroveren, maar om het

stadions kleiner wordt. Hiermee

leveren van goede strijd’.

voorkom je de bouw van White Elephants die vaak moeilijk een invulling

CONCLUSIES

kunnen krijgen nadat de Spelen zijn

In een event-driven land als Neder-

afgelopen.

land liggen er gerede kansen om

de gedachte van de Olympische

bereik de jongeren

Spelen tot in de haarvaten van de

Kan Nederland, sterk in het orga-

samenleving te brengen. Al in het

niseren van events, de drijvende

proces ter voorbereiding op het

kracht worden van ‘global connec-

verwerven van de Spelen kunnen

tedness’? Het zou er misschien voor

(en moeten) veel mensen betrokken

kunnen zorgen dat de voor het IOC

worden. Dit vergroot het draagvlak

meest ongrijpbare groep mensen

voor het internationale sporteve-

– de jongeren – beter aansluiting

nement en zorgt tevens voor een

krijgen tot de wereld van de Olym-

intenser gevoel van sociale cohesie

pische Spelen. Voor de jongste

onder de Nederlanders.

generatie is sociale technologie

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 84

2/4/11 3:31:39 PM

HOLLAND HOUSES Met behulp van sociale media kunnen mensen op afstand de Spelen meebeleven. Door overal

in Nederland, maar ook in het buitenland Holland Houses te realiseren kun je de ontmoeting faciliteren. Hierdoor kan het publiek van de Spelen over een groter gebied verspreid van huisvesting voorzien worden. Holland Houses kunnen een leegstaand kantoorgebouw, locale feestzaal of theater tijdelijk omtoveren tot locatie met Olympische allure. Met de voorziening van Holland Houses kun je bovendien het gevoel dat je onderdeel uitgemaakt hebt van de Spelen beter verspreiden over heel Nederland. Ze passen bij de nationale ambitie een evenementenland te zijn en passen ruimtelijk in een OHS die aansluit bij de kleinschaligheid van Nederland. De Holland Houses zorgen in het buitenland voor reclame voor Nederland.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 85

2/4/11 3:31:47 PM

C.3

Water

Waterland Nederland kent van

en droogmaken van het landschap,

werp in de waterprojecten zichtbaar

oudsher een veelomvattende

tegenwoordig wordt aan water meer

wordt.

wateropgave en heeft veel ken-

de ruimte gegeven.

nis opgebouwd op het gebied van

ECONOMIE EN bEDRIJFSLEVEN

waterveiligheid. Op welke wijze kan

In 2009 bracht de Deltacommissie

De aanpak van de ruimtelijke vraag-

water het embleem worden voor de

advies uit aan de regering over het

stukken op het gebied van watervei-

Spelen van 2028? Welke bestaande

garanderen van de waterveiligheid

ligheid kan wel gekoppeld kunnen

wateropgaven zouden op welke

op langere termijn. De commissie

worden aan een verder economi-

wijze gekoppeld kunnen worden

wijst op een snelle verandering van

sche uitnutting van de Nederlandse

aan het ontwerp van de Olympische

het klimaat en stijgende zeespiegel

expertise wat betreft watermanage-

Hoofdstructuur?

en verwacht een (extreme) variatie

ment en waterrecht. De Olympische

in rivierafvoeren. In haar advies

Spelen vormen een fantastisch

Op basis van ‘desktop-research’

‘Samen werken met water’ stelt de

platform om deze expertise interna-

en gesprekken met onder andere

commissie vervolgens dat Neder-

tionaal zichtbaar te maken en om

Dirk Sijmons, Erik Pool (Dutch Delta

land een achterstand heeft in te

innovatie te forceren. De positie van

Design) en Aryan Hoekstra (TU

lopen omdat niet wordt voldaan aan

water op de wereldmarkt is stijgende

Twente) zijn een aantal eerste ideeën

de huidige geldende normen wat

en globale investeringen in water-

geformuleerd.

waterveiligheid betreft. Bovendien

projecten groeien elk jaar. De ver-

zegt ze dat de normen zijn achter-

wachting voor de nabije toekomst is

Deze ideeën richten zich op drie

haald. Deze moeten naar boven

dat de economische waarde van wa-

hoofdlijnen. Ten eerste de koppe-

worden bijgesteld. De OHS kan

ter zelfs die van olie voorbijstreeft.

ling tussen de ruimtelijke opgaven

meeliften op het potentieel dat de

in de OHS en die van de Deltacom-

Deltacommissie reeds biedt. De

De ‘waterfootprint’ (het totale

missie. Ten tweede de kansen voor

integrale werkwijze van de Delta-

watervolume dat wordt gebruikt

het Nederlandse bedrijfsleven. Ten

commissie, het zoeken naar de

bij de productie van goederen en

derde de iconische waarde van onze

samenhang tussen waterveiligheid

diensten die door de bewoners van

omgang met water en het gebruik

en, landbouw, natuur, wonen en

een land geconsumeerd worden),

daarvan voor de Olympische Spe-

werken, recreatie, landschap, infra-

een Nederlandse uitvinding, is een

len.

structuur en energie, biedt kansen

mooi voorbeeld van een mogelijke

bij het realiseren van een robuuste

‘driver’ voor innovatie. Met Aryan

hoofdstructuur.

Hoekstra is bedacht dat het Olymp-

In een aantal andere deelprojecten, zoals de ‘grote landschappen’ en de

sich Dorp een mooie casus zou zijn

gebiedsontwikkelingen, is de water-

Toch dient gesteld te worden dat

om enerzijds de ruimtelijke dimensie

opgave ook aan de orde gekomen.

deze kansen niet overschat moe-

van de ‘water footprint’ zichtbaar

De resultaten daarvan worden kort

ten worden. De wateropgave is

te maken, en om anderzijds ook

vermeld.

weerbarstig en technisch, en vereist

de ‘waterfootprint’ van de catering

ingrepen op de zeer grote schaal.

etc. te optimaliseren. Dit project

SAMEN WERKEN MET WATER

Deze laten zich niet eenvoudig kop-

zou de Nederlandse expertise op

Vanwege de eeuwenoude Neder-

pelen aan de OHS. Het is eerder

dit gebied, en de internationale

landse strijd die Nederland voert

waarschijnlijk dat de Olympische

dimensie daarvan, zichtbaar maken.

tegen het water heeft water in Ne-

Ambities en het streven naar

Het sturen op de ‘waterfootprint’ zal

derland een historische en iconische

kwaliteit in de zijlijn een rol kunnen

een grote ‘systeemimpact’ hebben

waarde gekregen. Hoewel het waar-

spelen, door bij de invulling van de

in het slim omgaan met water. Het is

borgen van waterveiligheid altijd bij

wateropgaven de belangen van

ook om die reden dat enkele grote

het watervraagstuk centraal staat,

de breedtesport mee te nemen,

bedrijven als IBM en DHV geïnteres-

is de opgave geenszins statisch van

bijvoorbeeld, of door aandacht te

seerd zijn in dit project.

aard. Elk tijdperk kent haar eigen

besteden aan de ontwerpkwaliteit.

problemen en oplossingen. Trachtte

Een project als Aquade probeert

ICONEN

de Nederlander in de voorgaande

dit laatste, en gebruikt daarvoor

Ons landschap leent zich er natuurlij-

eeuwen het water vooral weg te

terugkerende evenementen waarin

kerwijs voor het water als een show-

maken met behulp van het polderen

de mogelijkheden van ruimtelijk ont-

case te gebruiken. In der verschillen-

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 86

2/4/11 3:31:50 PM

H C N S I die eventueel na de Spelen weer

zwemmen in de boezem bij Kinder-

weggevaren kunnen worden. Het

dijk, en om de lange afstandsspor-

uitwerken van deze ideeën maakt

ten door te Hollandse landschap te

‘Slimme Spelen’ mogelijk, waarin het

leiden. Veel ideeën zijn er geopperd

waterrijke Nederland als embleem

over drijvende accommodaties,

gaat werken.

Y L MP

de workshops is al geopperd om te

In de onderstaande figuur is zichtbaar welke ruimtelijke componenten de ‘water footprint’ van het Olympisch Dorp kan hebben (bron: One Architecture).

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 87

2/4/11 3:31:50 PM

C4 Quick Wins voor verkeer en duurzaamheid PROJECT

uitgaande van een aanhoudende

bETROKKENEN

Een goed werkende infrastructuur

economische groei. Naar verwach-

- Manuel Dijkstra, Strategie en be-

is een knock-out criterium van het

ting zullen de mobiliteitsproblemen

IOC. Voor Nederland is het op een

zich met name manifesteren in de

- Wim Heiko Houtsma, Project mana-

andere wijze als een knock-out: de

volgende drie gebieden: driehoek

ger duurzame ruimtelijke ontwikke-

file staat hoog in de top vijf van

Den Haag-Gouda-Rotterdam (inclu-

ergernissen in Nederland. Wat moet

sief Rotterdamse Ruit); Metropool-

er gebeuren om Nederland op het

regio Amsterdam (inclusief uitlopers

gebied van infrastructuur op het

naar Amersfoort, Lelystad, Hoorn

IOC niveau te krijgen? Wat zijn de

en Alkmaar); Stedelijk Netwerk

‘linten’ van Olympisch Niveau die

Brabant Stad (waaronder Brainport

de komende jaren zullen worden

Eindhoven) en de verbindingsas met

doorgeknipt bij ingebruikname van

Arnhem-Nijmegen. Quick wins op

(ver)nieuw(d)e infrastructuur?

het gebied van verkeer zijn derhalve in deze regio’s te verwachten. Het

Denken over een meer duurzame

vigerend beleid legt een nadruk op

manier van vervoersoplossingen

de regio’s Randstad en Brabant.

maakt integraal onderdeel uit

Vooral op het gebied van regionaal

van het infrastructuur vraagstuk.

openbaar vervoer moet nog het

Duurzaamheid is immers tevens een

nodige gebeuren om de verwachte

knock-out criterium bij het hebben

groei van de vraag te faciliteren. De

van een succesvol bid. Een duur-

problematiek is daarmee niet sec-

zaam transport netwerk levert bo-

toraal van aard, maar nadrukkelijk

vendien een grensoverschrijdende

multimodaal.

legacy op, die al vroeg in het proces

Om meer hotelcapaciteit binnen de

naar het bid toe effect sorteert. Op

draagwijdte van het gebied van de

internationaal niveau kan het reali-

Olympische Spelen te verkrijgen

seren van een goede en duurzame

kunnen hotels in het Ruhrgebied en

bereikbaarheid de economische

in België (regio’s rond Brussel en

positie van Nederland verstevigen.

Antwerpen) ingezet worden. Aan-

Hoe kun je met behulp van de OHS

sluiting op het net van buitenlandse

quick wins genereren op het gebied

hogesnelheidslijnen, met name in de

van duurzaamheid en bereikbaar-

richting van Duitsland, is dan een

heid? We zochten in dit project naar

vereiste.

leid, Ministerie IenM

lingen, Ministerie IenM - Henk Jan Jansen, Manenschijn, ir. bij Gemeentelijk Vervoer Bedrijf Amsterdam - Bruno Bruins, Lid Executive Committee en CCRO, Connexxion - Daan Savalle, Directeur Strategie & Ontwikkeling, Connexxion - Justus Hartkamp, Adjunct directeur, ProRail - Gert van den Heuvel, Programma manager, ProRail

de locaties, die het meest te kampen hebben met mobiliteitsproblemen

PROCES

en die de komende jaren de meeste

Desktopresearch en gesprekken

kans maken op infrastructurele

met vervoersdeskundigen, planners,

investeringen. Daarnaast onderzoch-

wetenschappers, ontwerpers, ge-

ten we op welke wijze de legacy

meentelijke, provinciale en rijksamb-

op het gebied van mobiliteit kan

tenaren, alsmede bestuurders.

worden geoptimaliseerd. Hoe krijg je een duurzaam transport netwerk dat tevens een grensoverschrijdende legacy oplevert? CONCLUSIES Over het algemeen kan gesteld worden dat in de periode tussen 2020 en 2028 de bereikbaarheidsproblematiek in Nederland verergert, 88

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 88

2/4/11 3:31:51 PM

Busbaan met legacy, vrije busbaan

Y L MP

Olympic lanes

Van busbaan naar light-rail

H C N S I

bUSbAAN MET LEgACy, VRIJE bUSbAAN

Perscentrum en de olympische faciliteiten.

opgeheven dan een busroute. De aanleg van

Een relatief onontwikkelde vorm van openbaar

Een beproefd middel vormen speciaal voor

light-rail vergt echter investeringen, die uit de

vervoer in Nederland is hoogwaardig

hen gereserveerde verkeersstroken (Olympic

pas lopen bij het beperkte reizigersaanbod in

openbaar vervoer op een schaal tussen die

lanes). In Vancouver (Paralympics 2010) waren

de beginfase van een gebiedsontwikkeling.

van gemeentelijk vervoer en zwaar railverkeer.

de olympische verkeersstroken niet alleen

De Zuidtangent bevat een ontwerpoplossing

Eén van de voorbeelden is de Zuidtangent:

toegankelijk voor het geaccrediteerd vervoer

hiervoor: de verbinding is aangelegd als

twee snelle, tangentiële busverbindingen,

van de atleten en hun gevolg, maar ook

busbaan, maar geschikt gemaakt voor het

geëxploiteerd door Connexxion. De

voor regulier openbaar vervoer (bewoners,

een toekomstige ‘vertramming’: de bochten

Zuidtangent is vormgegeven volgens de

toeschouwers, werknemers).

voldoen aan de eisen voor tramverkeer en het dek is van beton, waarin later tramrails kunnen

principes van hoogwaardig openbaar vervoer (HOV): ongelijkvloerse kruisingen

VAN bUSbAAN NAAR LIgHT-RAIL

of gelijkvloerse kruisingen beveiligd met

Busvervoer is minder geschikt voor grote

slagbomen en perrons die zo zijn gemaakt, dat

aantallen reizigers dan light-rail: een bus heeft

een gelijkvloerse instap mogelijk is.

een beperkte lengte, vergt per voertuig een

worden gefreesd.

aparte chauffeur (hogere personeelskosten)

OLyMPIC LANES

en een bus vergt langere in- en uitstaptijden.

Voor atleten, officials en de media is een korte

Vastgoedinvesteerders zien busvervoer

en betrouwbare reistijd benodigd tussen het

bovendien als risicovoller dan light-rail:

Olympisch Dorp, het internationaal Media- en

tramrails worden minder gemakkelijk

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 89

2/4/11 3:31:53 PM

‘Gedeeltelijk’ overzicht reistijden winnend bid Rio De Janeiro

Resultaten per stad en regio

Nederland stil kan komen te liggen.

het binnenstedelijk OV van Amster-

Hieronder worden de consequenties

Denk aan afgeschermde zones

dam en op de drukbezette stads-

per stad of regio besproken. We

langs de Zuidas, gereserveerd OV

gewestelijke lijnen rond Amsterdam

gaan daarbij uit van Spelen ofwel

voor sporters of doelgroepstroken.

ook in dit model een rol.

rond Amsterdam (Competitief Am-

Rond Amsterdam worden op

Wat zou pleiten om de aandacht op

sterdam), ofwel Rotterdam (Compe-

belangrijke wegen en in het bin-

de band IJ–Zaanstad te vestigen,

titief Rotterdam) ofwel van Spelen

nenstedelijk en stadgewestelijk

in het kader van de Olympische

die zich manifesteren in de verbin-

openbaar vervoer capaciteitspro-

Spelen, is dat heel Noord-Holland

dingszone Rotterdam-Amsterdam-

blemen verwacht bij aanhoudende

hiervan kan profiteren. Met name

Utrecht (Kansrijk opschalen).

economische groei. Tussen 2020

voor de kop van de provincie wordt

en 2028 strekt de problematiek

in een doorzettende krimp voor-

Competitief Amsterdam

zich steeds verder uit richting de

zien. Wanneer in het kader van de

In algemene zin geldt dat meer multi-

randen van het gebied (Amersfoort,

Olympische Spelen wordt gekozen

plier kan worden gegenereerd door

Almere, Lelystad, Hoorn en Alk-

voor verbetering van de verkeerssy-

te investeren in een gebied waar het

maar). Door aanhoudende groei in

stemen in de noordelijke zijde van de

(economisch) al goed gaat, dan in

het (goederen)vervoer ontstaan op

stad, kan dit een positieve bijdrage

een gebied waar het (economisch)

het Amsterdam-Rijnkanaal mogelijke

aan de ontwikkeling van de provincie

slecht gaat, en waarvan gehoopt

knelpunten bij een aantal bruggen.

betekenen.

wordt dat deze investeringen tot

De verklaring voor de problema-

In de zone rond IJmeerlijn zijn veel

verbeteringen leiden. Aan de zuid-

tiek in dit gebied ligt in de toene-

van de (tijdelijke) voorzieningen

oostkant van Amsterdam liggen in

mende metropoolvorming, die zich

mogelijk en hier is ruimte en lucht

dit opzicht meer kansen dan aan de

kenmerkt door bedrijvigheid op en

voor oplossingen die voortkomen

noord-westelijke zijde, met name in

rond de Zuidas, een toenemend

uit voortschrijdend inzicht. Daardoor

de schaalsprong naar Almere. Aan

aantal woon-werk verplaatsingen

ontstaat een zone waarin je kunt

deze zijde van Amsterdam is relatief

tussen Amsterdam en Almere en

schuiven. Dit is een opportunisti-

minder te investeren om meer te be-

het aan elkaar groeien van verschil-

sche manier om vraagstukken op te

reiken, mede door de te verwachten

lende kernen (bijvoorbeeld op de

lossen. een dergelijke aanpak is veel

participatie van het hier gevestigde

as Schiphol-Amsterdam-Almere),

lastiger voor de rest van de zone

bedrijfsleven.

waardoor het (regionaal) openbaar

Zuidas-OV SAA(-L) (het overheids-

Wanneer gekozen wordt voor een

vervoer tussen steden in deze regio

beleid dat verbetering van het trein-

compacte ruimtelijke structuur kan

hard groeit.

vervoer tussen Schiphol, Amster-

tevens ingezet worden op de fiets

Op de weg worden de doelstel-

dam, Almere en Lelystad voorstaat).

als oer-Hollands vervoermiddel.

lingen in de Nota Mobiliteit aan de

Het gebied rond Amsterdam Arena

Een belangrijk punt van aandacht

noordkant van Amsterdam en op

gaat een belangrijke rol gaat spelen.

is dat door de concentratie van de

de as Schiphol, Amsterdam, Almere

ZuidAs als ontmoetingsplek mag niet

Olympische Spelen rond Amster-

niet gehaald. Verder spelen de reeds

worden vergeten. Dé internationale

dam, het economisch hart van

genoemde capaciteitsproblemen in

plek, maar te ingewikkeld om teveel

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 90

2/4/11 3:31:54 PM

H C N S I

Vergelijking waarbij de afstand welke men kan afleggen in 45 minuten voor de Randstad en Rio de Janeiro gelijk is geschakeld

de grote steden). Beperkte ruimte

Amsterdam-Rotterdam-Utrecht

infrastructurele verbindingen (weg,

voor infrastructuur gezien verdich-

plaatsvinden moeten verbindingen

spoor) betreft sluit de (OV) SAA(-L)

tingopgave, met als gevolg hoge

optimaal zijn om de spelers in 45

as goed aan bij lopende verkennin-

kosten voor infrastructuur. Het

minuten ter plaatse te brengen. Dit

gen en planstudies. Er wordt al veel

ontbreken van een HOV verbinding

kan gerealiseerd worden met snelle

in gang gezet, dus bij het eventuele

Stadshavens maakt een scenario

en hoogfrequente directe busverbin-

organiseren van de spelen langs

waarin Stadshavens een rol speelt

dingen, die vrijbaan krijgen op het

deze as kan meegelift worden op

kwetsbaar.

wegennet. Voor bezoekers en pers

reeds in gang gezette ontwikkelin-

Het binnenstedelijk openbaar

kan een hoogfrequentie dienstrege-

gen.

vervoersysteem in Den Haag en in

ling op het spoor noodzakelijk zijn

De westzijde van Amsterdam, in de

Rotterdam presteert onvoldoende

(Programma Hoogfrequent Spoor).

richting van Schiphol is interessant

om de verwachte reizigersgroei te

Met het plaatsen van een Olympisch

vanwege bestaande verbindingen.

kunnen opvangen. Het bereikbaar-

Dorp in Utrecht is de afstand van

Hier ligt het ACT gebied, alsmede

heidsprobleem in dit gebied strekt

het Olympisch Dorp naar Schiphol

het Park 21ste eeuw. De strate-

zich ook uit tot aan de onderkant

relatief groot. Dit maakt de keuze

gie â&#x20AC;&#x2DC;werk met werk makenâ&#x20AC;&#x2122; wordt

van de Rotterdamse Ruit. Hier doen

voor het Olympisch Dorp in Utrecht

echter minder acuut gevoeld aan de

zich zowel op de weg als op het

kwetsbaar voor een knock-out.

westzijde van de hoofdstad. Tussen

spoor (havenspoorlijn) de nodige

Daarnaast zal het aantal verplaat-

Haarlemmermeer, Amsterdam en

problemen voor die samenhangen

singen op de corridor Amsterdam-

Almere zal de groei van het aantal

met de ontsluiting van de mainport

Utrecht in dit ruimtelijk concept

reizigers op bepaalde OV-lijnen

Rotterdam. De mogelijke verklaring

groot zijn, waardoor deze as kritisch

tot de maximale capaciteit leiden.

voor de toename is de voortgaande

is (er zijn immers weinig alternatie-

(Bron: Regionale OV Visie 2010-2020

groei van de mobiliteit in deze regio

ven).

Stadsregio Amsterdam.)

(onder meer door de groei van het

In de regio Utrecht zijn de proble-

aantal woningen en bedrijvigheid),

men op de hoofdnetwerken van

Competitief Rotterdam compact

in relatie tot een in de afgelopen

wegen en spoor in 2020 opgelost,

In de Zuidvleugel worden op de weg

decennia nog onvoldoende gerea-

uitgaande van uitvoering van het

problemen verwacht in de driehoek

liseerde verbetering van de infra-

bereikbaarheidspakket Ring Utrecht

Rotterdam-Den Haag-Gouda en op

structuur (NMCA).

en de voorgenomen investeringen in

en rond de Rotterdamse Ruit. Verder

Wanneer gekozen wordt voor een

het spoor (zie hieronder). Er ontstaan

zijn er capaciteitsproblemen in het

compacte ruimtelijke structuur kan

wel diverse capaciteitsproblemen in

binnenstedelijk OV van Rotterdam,

tevens ingezet worden op de fiets

het binnenstedelijk en stadsregionaal

Den Haag en Leiden.

als oer-Hollands vervoermiddel.

OV in en rond Utrecht.

Y L MP

Olympisch programma te doen. Wat

Qua treinverbindingen sluit het

Ook in Utrecht worden in het binnen-

concept van de steden goed aan

geconcentreerde vs. gedistribu-

stedelijk regionaal openbaar vervoer

bij programma hoogfrequent spoor

eerde spelen

capaciteitsproblemen verwacht.

(elke 10 minuten een trein tussen

Wanneer de Spelen in de driehoek 91

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 91

2/4/11 3:31:54 PM

300 windmolens

300 windmolens en het treinennet Het treinverkeer verbruikt jaarlijks 1.480 GWh energie. Het overgrote merendeel, 1.400GWh, is de energie die de treinen onttrekken aan de bovenleiding om te rijden, de tractie. Naast tractie is energie nodig voor het functioneren van de overige railgebonden systemen, voor de stations en transferruimte (79 GWh en 7,2 miljoen m3 gas). Als een van de gebruikers, tevens grootste gebruiker van het spoorwegennet, vervoert de NS dagelijks meer dan een miljoen mensen. Zowel ProRail, verantwoordelijk voor het infragerelateerd energieverbruik zoals seinen, wissels en treinbeveiliging, als de NS onderzoeken met innovatieve projecten de mogelijkheden om minder CO2 uit te stoten en om duurzaam opgewekte energie in te kopen. De mogelijkheden daartoe zijn er; 300 windmolens zijn voldoende door het energieverbruik op het spoor. Om deze en vergelijkbare innovatieve schaalsprongen te kunnen maken, zijn onder andere samenwerkingverbanden noodzakelijk. Die moeten leiden tot het delen en het spreiden van kennis en tot aanpassingen in het smart grid, gelet op de thematiek van duurzaamheid dat voor het IOC als een knock-out telt.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 92

2/4/11 3:31:55 PM

N 300 windmolens laten alle treinen van Nederland rijden

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 93

2/4/11 3:31:56 PM

C5 Een evenement voor heel Nederland PROJECT

Vuur en dachten mee aan de invul-

bETROKKENEN

Het totaal aan Olymische locaties

ling van de OHS. Het creëren van

- Hans Derks, IPO

dat nodig is een Olympische Spelen

draagvlak in en het putten van ken-

- Daphne van den Berg, VNG

te organiseren is groot en veelzij-

nis uit alle bestuurslagen is nodig

- Bas Dijkema, provincie Drenthe

dig. De Spelen kent meer dan 25

om de OHS te laten slagen.

- Jojet van Steenis, provincie Flevo-

sporten dient de infrastructuur tus-

CONCLUSIES

- A. Rust, provincie Brabant

sen de sportlocaties op orde te zijn.

In gesprekken met de projectleiders

- R. Schouwenaar, provincie Brabant

Ook zijn er duizenden hotelbedden

Olympisch Vuur van de verschillen-

- I. Broeders, provincie Drenthe

nodig, pers- en mediafaciliteiten en

de provincies bleek dat de ambitie

- K. Jepma, provincie Friesland

trainingslocaties.

mee te denken over de ruimtelijke

- F. Mulders, provincie Noord-

hoofdstructuur groot was. Nog

Holland

Uiteindelijk zal zo’n 70 % van de

niet alle projectleiders zijn bekend

- Tonny Selles van de Ham, provincie

Olympische locaties geografisch

met het ruimtelijk beleid binnen hun

geclusterd zijn, in verband met IOC

provincie. Sommigen betrokkenen

- J. Stolte, provincie Overijssel

richtlijnen voor bereikbaarheid. Voor

zijn werkzaam op de afdeling sport.

- E. Mooij, provincie Utrecht

30 % van de locaties zal de zoeklo-

Het projectteam van de OHS heeft

- J. Vriesema, provincie Groningen

catie buiten het geografische cluster

de projectleiders van de verschil-

- H. Niessen, provincie Gelderland

zijn. Om alle faciliteiten een plek te

lende provincies dan ook gevraagd

- R. Verhoeven, provincie Gelderland

geven hebben we dus de ruimte van

hun collega’s van ruimtelijk ordening

- P. Orbons, provincie Limburg

heel Nederland nodig.

op de hoogte te stellen van de OHS

- G. De Wolf, provincie Zuid-Holland

Tegelijkertijd biedt de kleinschalig-

en hen de volgende vragen voor

- L. Van Swol, provincie Zuid-Holland

heid van een land als Nederland

te leggen: “Op welke wijze werkt u

- T. van de Buijs, provincie Zeeland

kansen om heel Nederland te doen

aan de ruimtelijke component van

- Jan Rienk Lolkema, provincie

profiteren van de legacy van de

het Olympisch Plan? Wat zijn vanuit

Utrecht

Olympische Spelen. Deze kansen

provinciaal en gemeentelijk perspec-

- Pieter van Maaren, provincie

moet je ook nemen. De ruimtelijke

tief de ruimtelijke opgaven?” en

Utrecht

kwaliteitsslag die de Olympische te-

“Op welke wijze (uitvoering/inhoud)

weeg zal brengen op het gebied van

kunnen deze projecten het meest ef-

bereikbaarheid en leefbaarheid moet

fectief bijdragen aan de invulling van

voor heel Nederland voelbaar zijn.

de ruimtelijke component van het

land

sporten. Naast het faciliteren van de

Olympisch Plan?” De projectleiders Provincies en gemeenten zijn een

hebben deze taak op zich genomen.

praktisch schaalniveau bij het vorm

POSITION PAPER VNg/IPO ‘Als we in Nederland grote evenementen willen organiseren, zullen we hard moeten werken aan onze mobiliteit en bereikbaarheid. Dat zorgt niet alleen voor

geven aan de ruimtelijke invulling

Het schaalniveau van gemeenten

van een Olympische Hoofdstructuur.

en provincies voelt de uitdaging

een betere leefomgeving. Daar worden

Het huidige kabinet geeft bovendien

om mee te denken bij het realiseren

alle provincies beter van’, aldus Jan

aan de provincies een grote verant-

van een OHS. Met het denkmodel

Franssen voorzitter van het IPO. De IPO-

woordelijkheid wat de ruimtelijke

dat we bieden in dit document, de

ordening betreft, en stelt in haar re-

koppeling van de drie domeinen

geerakkoord Vrijheid en verantwoor-

Techniek, Kwaliteit en Opportunity,

delijkheid: ‘Het kabinet komt met

bieden we de gemeenten en provin-

een plaats krijgen in de structuurvisies die

voorstellen de ruimtelijke ordening

cie een basis om locale en regionale

de provincies momenteel maken. Daarbij

meer over te laten aan provincies en

planvorming voor elkaar te krijgen.

moeten we recht doen aan de soms

gemeenten.’ en ‘Het toezicht en de

een betere infrastructuur, maar ook voor

voorzitter benadrukt voorts dat in ons dichtbevolkte land het zorgen voor die ruimte één van de belangrijkste taken van de provincies is. ‘Ruimte voor sport moet

grote verschillen tussen de provincies. Ook zullen we grensoverschrijdend

regie op het gebied van ruimtelijke

PROCES

ordening en volkshuisvesting

Geprekken met de provinciaal

gaat naar de provincies.’ Het Inter-

projectleiders Olympisch Vuur van

spreiden, zodat iedere Nederlander zijn

provinciaal Overleg en de Vereniging

het IPO en de projectleider van de

of haar favoriete sport dicht bij huis kan

Nederlandse gemeenten zijn reeds

VNG.

beoefenen. Of om recreatiegebieden

partner van de alliantie Olympisch 94

Overijssel

moeten denken. Om bijvoorbeeld top- en breedtesportaccommodaties goed te

- met hun fietsen wandelpaden - op

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 94

2/4/11 3:31:57 PM

SPORTIEVE CLUSTERS

• • • • • • • • •

atletiek indoor sporten motorsport paardensport triathlon turnen voetbal wielrennen schaatsen - baan - short track - ijshockey) - elfsteden • skutsjesilen

OP BASIS VAN • A1-ACCOMMODATIES (selectie Olympische Zomerspelen) • AMBITIES PROVINCIES EN GEMEENTEN (STAND PER 1.5.2010) Bestaande faciliteiten A1 Geplande faciliteiten A1

ALKMAAR AZ STADION

FLEVOLAND TOPSPORTHAL ALMERE TRIATHLON DORHOUT MEES

AMSTERDAM e.o. OLYMPISCH STADION ARENA WAGENER STADION RAI SPORTHALLEN ZUID SLOTERPARKBAD MARATHON BOSBAAN NIEUW WAGENER STADION ZIGGODOME UTRECHT JAARBEURSHALLEN

DEN HAAG e.o. ADO STADION HOMMERSON BEACH STADIUM ZOETERMEER WATERDREAMS SCHEVENINGEN ISC ZUIDERPARK TOPSPORTHAL CENTRAAL HOCKEYSTADION PARKSTEDE ZWEMBAD

Y L MP

BREDA RAT VERLEGH STADION

TILBURG WILLEM II STADION TILBURG DOME

atletiek basketbal handbal hockey judo roeien tennis volleybal voetbal wielren baan worstelen zwemmen honk/softbal schaatsen Olympische stad

GRONINGEN EUROBORG STADION MARTINIPLAZA

HEERENVEEN ABE LENSTRA STADION

TWENTE

NOORDVLEUGEL

OOSTNEDERLAND • • • • • •

GROLSCH VESTE F.B.KOEN STADION HOLTEN TRIATHLON BOEKELO MILITARY GEESTEREN CSI TWENTE TWENTE HIPPISCH CENTRUM

atletiek (ook indoor) wielren baan paarden (ook indoor) turnen voetbal volleybal

VELUWE

OMNISPORT APELDOORN ERMELO KNHS CENTRUM HARSKAMP SCHIETCENTRUM

ARNHEM e.o. GELREDOME

ZUIDVLEUGEL

DE KUIP AHOY KRALINGEN CHIO MARATHON DE NIEUWE KUIP HC HOCKEYSTADION TOPSPORTCENTRUM PR. WILLEM ALEXANDERBAAN

NOORDNEDERLAND

H C N S I • • • • • • • • • • • • • • •

MEDEMBLIK ISC MEDEMBLIK

ROTTERDAM e.o

Olympische zomer sport Geen Olympische zomersport

• • • • • • • • • • • •

atletiek beach volleybal hockey kano slalom lopen (lange afstand) roeien tennis voetbal zeezeilen honkbal surfen schaatsen -kunstrijden -marathon -shorttrack • Olympische stad

BRABANTSTAD • • • • • • • •

• • • • • • •

atletiek (indoor) basketbal hockey paardensport turnen voetbal wielrennen veldrijden zwemmen

atletiek (div. disciplines) handbal paardensport tafeltennis triathlon voetballen (m/v) wielrennen weg

‘s-HERTOGENBOSCH e.o.

BRABANTHALLEN ORDINA OPEN AUTOTRON

EINDHOVEN e.o.

PHILIPS STADION TONGELREEP INDOOR SPORT CENTRUM (ISE) CSI KARPENDONKSE PLAS VALKENSWAARD CSI OUTDOOR

ZUIDNEDERLAND

ZUID-LIMBURG

MAASTRICHT MECC KERKRADE PARKSTADSTADION AMSTEL GOLD RACE

50 km.

Kaart: NOC*NSF in samenwerking met Bureau Nieuwe Gracht.

elkaar te laten aansluiten, zodat hun

Verkenning van de legacy door

is gekozen om nu al te werken

weidsheid en variatie Nederlanders

de g32

aan de legacy in de steden: op

De G32 heeft een hoge ambitie

het gebied van ruimte, economie,

neergelegd om de ambities van het

sociaal-maatschappelijk, welzijn

Olympisch Plan 2028 en omarmd

en gezondheid, sport en cultuur,

de volgende uitgangspunten gehanteerd:

door het kabinet, in de grote

onderwijs etc.

- Provincies en (regionale clusters van)

steden een concrete vertaling en

uitnodigen tot sporten en bewegen: ze mogen niet stoppen bij de provinciegrens.’ In het position paper van VNG/IPO worden

gemeenten zijn een praktisch schaalniveau

invulling te geven. De Olympisch

Onmisbaar

in de uitvoering van het OP28;

Ruimtelijke Hoofdstructuur waar

De 32 grote steden zijn onmisbaar in

het Ministerie van Infrastructuur

het traject van het Olympisch Plan

& Milieu aan werkt, is daarbij het

2028; niet alleen in de aanloop naar

inzet van organisaties zoals VSG zijn hierbij

eerste ankerpunt voor de G32. De

‘Nederland Sportland’ in 2016, maar

onontbeerlijk;

relaties met de VNG en IPO worden

ook voor de langere termijn met als

gelijktijdig uitgebouwd.

stip op de horizon Olympische en

De lokale invulling van de

Paralympische Spelen in Nederland.

Olympische ambities geeft

Nederland is een land van steden.

uitdrukking aan de ‘coleur locale’

De G32 steden vormen de

van de 32 steden in dit netwerk.

ruggengraat

- Gemeenten en provincies zijn essentieel bij de ambitie om héél Nederland op Olympisch niveau te brengen. Ook de

- Gemeenten en provincies vullen het OP28 breed en naar eigen mogelijkheden in; de hele provincie/ gemeente op Olympisch niveau. Daarmee passen ambities buiten de sport als Culturele hoofdstad of Klimaatneutrale provincie in het OP28;

- Gemeenten en provincies hebben als

Een integrale, brede invalshoek

overheid een voorbeeldfunctie binnen het OP28 en integreren het Olympisch

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 95

2/4/11 3:31:58 PM

van Nederland en willen een

nieuwe regeerakkoord van het

beginnen: vele activiteiten zijn

kabinet Rutte-Verhagen – om

de ambitie heel Nederland op

onder de Olympische ambities te

het Olympisch Plan 2028 te

Olympisch niveau te tillen. Hier

brengen;

ondersteunen en de consequenties

geldt, meedoen is belangrijker

3. publiek-privaat-samenleving: 32

van kandidaatsstelling voor de

dan winnen. De legacy van de

coalitieakkoorden hebben het

Olympische Spelen van 2028 te

Olympische ambities op onder

startschot al gegeven;

verkennen, hebben de G32 het

meer ruimtelijk, economisch,

4. jong: kinderen en jongeren als

Ministerie van VROM aangeboden

sociaal-maatschappelijk, cultureel

dragers van de Olympische

een substantiële bijdrage te leveren

en sportief gebied komt tot volle

ambitie;

in het traject tot het opstellen

bloei ín alle G32 steden, wijken

2. groot(s) worden door klein te

substantiële bijdrage leveren aan

5. verschil maken: ijkpunten

van een Olympische Ruimtelijke

en buurten. Verbinding tussen

coalitieakkoorden gemeenten,

Hoofdstructuur. De G32 hebben de

thema’s en allianties met partners

MIRT, Sportland 2016 en WK

afgelopen maanden verkend wat de

in de steden geven de gemeenten

2018.

legacy – in brede betekenis – kan zijn

mogelijkheden om met volle

Op dit moment staan de steden aan

en hoe de G32 hieraan gezamenlijk

inzet vanuit de lokale praktijk

de vooravond van het selecteren

een bijdrage kunnen leveren. Om

aan te sluiten op de Olympische

van een beperkt aantal projecten

enerzijds tot een goede en door

ambities. Het mobiliseren van het

en ambassadeurs in iedere stad om

alle G32-gemeenten voorbereide

organiserend vermogen in de steden

de lokale coleur locale concreet

bijdrage te komen, anderzijds bij een

is belangrijk om de ambities te

handen en voeten te geven en te

positief besluit van het kabinet tot

laten slagen. Ruimte en maatwerk

werken aan een extra kwaliteitsslag

nadere uitwerking over te kunnen

per gemeente of stedelijk netwerk

met Olympische allure. Maatwerk

gaan, heeft het Bestuurlijk Overleg

is belangrijk om alle steden de

per gemeente staat voorop, maar

van de G32 Fysieke Pijler besloten

kans te geven aan te sluiten op het

vrijblijvendheid is niet aan de orde.

tot een vervolginzet van de G32-

Olympisch Plan op basis van het

De G32 blijft graag in interactie met

gemeenten. Het verzoek is om deze

eigen DNA en kracht van de stad.

het rijk en andere alliantiepartners

vervolginzet ook door de individuele

om mee te werken aan een vertaling

colleges van B&W van de G32-

Vijf principes

van de Olympische ambities

gemeenten te laten bekrachtigen.

Het traject dat is ingezet binnen

in Nederland. Niet alleen in de

Met deze bekrachtiging leveren

de Fysieke pijler van de G32 en nu

analysefase, maar ook als partner

de G32-gemeenten een bijdrage

verbreed wordt naar een integrale

in de implementatie en uitvoering

aan de ambities van het kabinet

benadering via de colleges van

van de plannen en ambities in

en de Alliantie Olympisch Vuur om

B&W, is aan de hand van een vijftal

heel Nederland. Nederland kan er

Nederland op een hoger Olympisch

principes vormgegeven.

blijvend van profiteren.

niveau te tillen (2016). Als stip aan

1. optellen in plaats van aftellen:

Naar aanleiding van het

de horizon kan een Olympische en

de Olympische Spelen 2028

kabinetsstandpunt – en

Paralympische Spelen in Nederland

beginnen vandaag;

recentelijk bevestigd in het

een ‘eindpunt’ zijn.

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 96

2/4/11 3:31:59 PM

C6 De wijk op Olympisch Niveau

H C N S I

CRUyFF COURT EN KRAJICEK PLAygROUND

bEWEgEN OP WIJKNIVEAU

Een Cruyff Court is een moderne invulling van het aloude trapveldje dat

Verschillen in beweegpatronen en daaraan

vroeger te vinden was in veel buurten en wijken, maar dat door de jaren heen

gerelateerde BMI-waarden hebben deels te maken

vaak is opgeofferd voor verstedelijking en uitbreiding. Met de Cruyff Courts

met de stedenbouwkundige opbouw van de wijken.

wordt de functie die dat oude trapveldje had, weer terug in de wijk gebracht.

Meer groen, uiteraard kwalitatief hoogwaardig groen,

Y L MP

verkleint de kans op overgewicht.

PROJECT

van ‘inclusiveness’ kan ruimtelijk

het gaat erom dat er wijken uitnodi-

Met de Olympische Spelen in het

en sociaal worden uitbenut. Deze

gen tot bewegen. Kinderen moeten

vooruitzicht bestaat de potentie

unieke insteek vergroot de kansen

leren vallen en beter leren risico’s in

een brede sportcultuur te scheppen

tot een succesvol bid. Immers, de

te schatten. Ouders moeten worden

door op het vlak van educatie en

beginselen van de Olympische

verleid de auto te laten staan.

wijksportfaciliteiten verbeteringen

Beweging reiken wijder dan het

door te voeren. Wanneer kinderen

organiseren van de Olympische en

CONCLUSIES

opgroeien in een sportieve cultuur

Paralympische Spelen. Pierre de

Er zijn verschillende onderzoeken

leg je immers de fundamenten voor

Coubertin stelde in 1919: ‘All sports

verricht naar de effecten van de

een gezonde samenleving. Boven-

for all people. This is surely a phrase

woonomgeving op het bewegen in

dien creëer je met een verbreding

that people will consider foolishly

het dagelijks leven van de bewoners.

van de ambitie draagvlak voor het

utopian. That prospect troubles

Een daarvan is een tussen medio

organiseren van de Olympische

me not at all. I have pondered and

2005 en najaar 2006 uitgevoerd

Spelen onder de gehele Nederland-

studied it at length, and know that it

onderzoek van het VUmc. In dit

se bevolking.

is correct and possible.’

onderzoek is het beweegpatroon

Op welke manier kan het aspect van

van de bewoners van vier Amster-

De Olympische Wijk biedt perspec-

‘inclusiveness’ ruimtelijk en sociaal

damse buurten in kaart gebracht.

tief voor een typisch Nederlandse

worden benut? Hoe kan de Olympi-

De buurten verschillen duidelijk in

benadering van de Olympische Spe-

sche Hoofdstructuur een kwaliteits-

stedenbouwkundige opzet, terwijl

len. Een compact land als Nederland

impuls geven aan leefbare steden?

de bevolking een vergelijkbare lage

is als geen ander land namelijk in

Vaak wordt onder de Wijk op Olym-

sociaal economische status heeft.

staat de Spelen voelbaar te maken

pisch niveau enkel het integreren

VUmc signaleerde een evident

voor al haar inwoners. Het aspect

van sportfaciliteiten genoemd. Maar 97

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 97

2/4/11 3:32:01 PM

SCOREN IN DE WIJK

SPORTHAL VOOR TOPSPORT EN bREEDTESPORT ALMERE

Voetbal, ambiance en solidariteit zijn de belangrijke pijlers onder FC

Sport als middel in de wijkaanpak heeft zowel sociale als fysieke

Twente. Voetbal als hoofdbezigheid van de voetbalclub. Maar ook

componenten. Het aanbod van verenigingssport is vaak wisselend van

ambiance. Immers, in een goede ambiance is het prettig spelen en

kwaliteit. Juist in wijken die het hard nodig hebben is het voor gemeenten

dit draagt bij aan een goed resultaat. Solidariteit staat voor aandacht

lastig om verenigingen te betrekken bij het realiseren van doelstellingen

voor elkaar en voor je omgeving. Dit samenspel zorgt ervoor dat FC

Daarbij weten bewoners van de wijken het sportaanbod vaak slecht te

Twente een club is die midden in de samenleving staat en die niet

vinden. Sportbuurtwerk en sporten beweegonderwijs zijn van groot

alleen gericht is op het scoren op het voetbalveld, maar ook wil scoren

belang voor bereik van kinderen en jongeren. De kunst is een koppeling van

in de maatschappij. Met het uitspreken van haar ´support´ voor een

tijdelijke projecten en onderwijs aanbod aan structureel sportaanbod van

wijk brengt de stichting FC Twente, scoren in de wijk noaberschap in

verenigingen.

de praktijk. Een goede buur (noaber) is beter dan een verre vriend. En

Door in topsportcentra verschillende sporten op zowel topsportniveau als

FC Twente is buur van bijvoorbeeld de wijken Berflo Es in Hengelo en

‘breedteniveau’ aan te bieden wordt het naast een thuishaven van topclubs,

Twekkerveld in Enschede.

ook het onderkomen van sportverenigingen en scholen.

verschil in het beweegpatroon tus-

opbouw van de wijken. Meer groen,

name de brede school. School en

sen de bewoners van een klassieke

uiteraard kwalitatief hoogwaardig

wijk zouden daarbij nauwer moeten

stadswijk als de Boerhaavebuurt

groen, verkleint de kans op overge-

gaan samenwerken en leerlingen hun

en naoorlogse buurten in Osdorp.

wicht.

virtuele leven fysiek laten compense-

Bewoners van de klassieke stadswijk

ren en zo bijvoorbeeld hun overge-

lopen en fietsen meer dan bewo-

Hierbij moet uiteraard gevoegd

wicht laten wegwerken. Maar ook

ners van de naoorlogse woonwij-

worden de combinatie met zaken als

voelen wat geweld werkelijk is en

ken. De tuindorpachtige Van der

leefstijl, opleiding en inkomen. Ge-

op speelse wijze een respectcultuur

Pekbuurt neemt een tussenpositie

noemd wordt de filosoof en lid van

aanleren.

in. Het verschil in beweegpatroon

het Platform Ambachtseconomie

Dat leidt tot de constatering dat

in de buurten komt ook tot uitdruk-

Henk Oosterling, tevens verbonden

bijvoorbeeld alleen het aanleggen

king in het verschil in (gemiddelde)

aan Rotterdam Vakmanstad/Skillcity.

van een Cruyff court niet voldoende

BMI waarden (Body Mass Index).

In die laatste hoedanigheid bepleitte

is. Gáán bewegen is vooral afhanke-

In buurten waarin meer bewogen

hij onlangs meer aandacht voor wat

lijk van leefstijl en van een koppeling

wordt is het aantal mensen met

hij noemt ‘fysieke integriteit’: hoe

met andere programma’s. Room-

(ernstig) overgewicht kleiner.

verhouden kinderen zich tot hun

beek in Enschede wordt genoemd

Ook onderzoek in Engeland beves-

lichaam en dat van anderen. Ooster-

als goed voorbeeld van een mix

tigt dit beeld: verschillen in beweeg-

ling wijst daarbij onder meer het

aan voorzieningen. In deze wijk is

patronen en daaraan gerelateerde

ontwikkelen van een sportlijn (liefst

ook veel aandacht voor langzaam

BMI-waarden hebben deels te

judo, maar ook yoga) die aansluit

verkeer met voldoende stallingruimte

maken met de stedenbouwkundige

op de duale trajecten binnen met

voor fietsen en voorzieningen om

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 98

2/4/11 3:32:02 PM

H C N S I

te spelen. Ook Houten scoort hier

De discussie verlegt zich vervolgens

bETROKKENEN

goed in, waarbij voor het langzame

naar een relatie tussen (top)sport en

In samenwerking met KEI, centrum

verkeer aantrekkelijke routes zijn

de wijk; wat kunnen sportverenigin-

stedelijke vernieuwing:

gemaakt, ten koste van het autover-

gen betekenen voor een wijk? Met

- Olof van de Wal, directeur KEI

keer. Voorbij komt ook de Jordaan

het clubleven gaat het minder goed

- Annette Duivenvoorde, adviseur

in Amsterdam, een wijk die aantrek-

in Nederland, ondanks een toename

KEI

kelijk is om door heen te lopen en

aan sportparticipatie worden steeds

- Annelies Acda, GGD, gemeente

onaantrekkelijk is voor autobezitters.

minder mensen actief voor hun

vereniging. Vraag en aanbod sluiten

Norm voor buitenruimte

in dit opzicht minder en minder op

Amsterdam

- Nanne Boonstra, Verwey-Jonker Instituut, Utrecht

elkaar aan. De verplichte bardienst

van een integrale aanpak gericht

schrikt af. Tegelijk zie je goede

op een gezonde wijk, wordt de

voorbeelden als FC Twente, die

onduidelijkheid van het rendement

veel initiatieven in de regio neemt of

per deelnemende sector genoemd.

ondersteunt. Opgemerkt wordt dat

Voor een wethouder RO ziet die er

er kansen bestaan wanneer sport

anders uit dan voor een wethouder

en school meer met elkaar optrek-

- Remco Boer, NISB, Ede

Gezondheid en Sportzaken. Dat is

ken, bijvoorbeeld in het gebruik van

- Joop ten Dam, lector Windesheim

mede oorzaak voor het feit dat vrij-

dezelfde sportruimten.

hogeschool (lector gezonde stad),

wel nergens in Nederland de onder

Waaraan daarnaast behoefte

NIGZ

andere door Agnes Kant per motie

bestaat is de aanwezigheid van

vastgelegde norm van 3 procent

‘ongedefinieerde’ ruimten, die ook

G32

buitenruimte als speelruimte voor

gecreëerd kunnen worden door

- Susanne Vleeshouwers Aanspreek-

kinderen, wordt gehaald. Ondanks

schoolpleinen openbaar toegan-

dat onder andere het ministerie van

kelijk te maken. Maar ook hier zit

IenM deze norm aanbeveelt, haalt

een beheersstructuur (en dus het

nog geen 5 procent van de Neder-

kostenplaatje) in de weg – als voor-

landse steden dit.

beeld gelden de problemen bij de

Bepleit wordt dat deze norm gekop-

brede scholen rond het beheer van

peld wordt aan het ambitieniveau

de gezamenlijke (open) ruimten.

voor de OHS, waarbij het niet zozeer

Tot slot van de avond wordt

gaat om het cijfermatige, maar om

opgemerkt dat een van de zaken,

het achterliggende inzicht. Als extra

die een gezonde wijk betreffen, is

argument hierbij geldt dat Nederland

zorg te dragen voor beweging- en

in dit opzicht een grote achterstand

sportmogelijkheden voor de lagere

heeft ten opzichte van andere Eu-

economische klassen. Juist die

ropese landen. Geïllustreerd wordt

groepen maken minimaal gebruik

met het voorbeeld dat Nederlandse

van het aanbod, en juist binnen die

speeltuinen het moeten van vrijwil-

groepen zijn problemen als obesitas

ligers, terwijl over de grenzen wordt

het grootst.

Y L MP

Als een grote hobbel bij het initiëren

- Mariëtte Claringbould, Tlu landschapsarchitecten, Utrecht

- Liliane Geerling, BVR adviseurs

ruimtelijke ontwikkeling, Rotterdam

- Kyra Kuitert, DSP-groep, Amsterdam

punt G32 mbt Olympische Ambitie - Guido Wallagh, INBO

gewerkt met professionals. Gevraagd naar ‘best practices’

PROCES

wordt, naast het eerder gememo-

Door middel van desktopresearch

reerde Roombeek in Enschede en de

en tijdens een denkdiner zijn de

gemeente Houten, ook Overvecht

mogelijkheden voor de wijk op

in Utrecht genoemd. Een wijk waar

Olympisch niveau voor heel Neder-

aantoonbaar het overgewicht van

land onderzocht.

kinderen naar beneden gaat, dankzij vooral een brede, integrale aanpak op de scholen.

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 99

2/4/11 3:32:02 PM

C.7

Cultuur van Ontwerpen

WERKWIJzE

dam 1928 tot het programma voor

ONTWERPEN AAN OLyMPISCH

Voor het deelproject ‘Cultuur van

de openbare ruimte in Barcelona,

NIVEAU

Ontwerpen’ is gesproken met

het zwempak van Ian Thorpe in

Het Olympisch Plan staat een

ontwerpers (Dirk Sijmons, Wouter

Athene, en natuurlijk de klapschaats.

kwaliteitsslag voor op een achttal

Veldhuis en Jan Hein Boersma)

terreinen. Doel van het Olympisch

en met vertegenwoordigers van

Bijzonder ontwerp, zo lijkt het, is

Plan is daarmee ook het draagvlak

de ministeries van IenM en OCW

intrinsiek verbonden met sport en

voor eventuele Olympische Spelen

(Elien Wierenga en Quirine van der

met de Olympische Spelen in het

in Nederland te vergroten. Deze

Hoeven). Daarnaast is er ‘desktop

bijzonder. Bijna even intrinsiek, zo

meervoudige doelstelling raakt ook

research’ verricht.

zou men kunnen stellen, als dat ont-

aan de meerdere rollen die ontwerp

werp verbonden is met Nederland,

kan hebben: het kan een communi-

RESULTATEN

in de inrichting van het land, de

catiemiddel zijn, het kan complexe

Veel van de gebouwen die gemaakt

architectuur, grafische vormgeving

vraagstukken inzichtelijk maken en

zijn in het kader van de Olympi-

en ‘design’ maar ook de reclame

mogelijk oplossen, het kan leiden tot

sche Spelen zijn wereldberoemd.

en de game-industrie. Ontwerp in

concrete (ruimtelijke) resultaten. In

Iedereen kent het Olympiastadion in

een belangrijk exportproduct voor

die zin moet de ‘cultuur van ont-

Berlijn, met zijn klassieke opbouw en

Nederland.

werpen’ in relatie tot het Olympisch

het zicht op het landschap, dat van

100

Plan zich niet alleen richten op een

Muenchen, van Guenther Behnisch

Uit de verschillende gesprekken en

mogelijk eindresultaat, maar ook op

en Frei Otto, met zijn tentdak en de

het onderzoek ontstaat zicht op een

de weg er na toe.

ligging in het park, of het Vogelnest

viertal aspecten waar ontwerp in

in Beijing van Ai Weiwei en Herzog &

het bijzonder raakt aan het Neder-

Een mooi voorbeeld van zo’n

De Meuron.

landse Olympisch Plan, en daarom

mogelijk ‘Olympisch’ ontwerppro-

Naast beroemde gebouwen zijn er

meegenomen zou moeten worden in

ject is Aquade. Het idee achter de

ook andere ontwerpen die gemaakt

de Olympische Hoofdstructuur.

Aquade is om ruimtelijke kwaliteit en

zijn naar aanleiding van de Olym-

-ontwerp een (grotere) rol te laten

pische Spelen, van het Olympisch

spelen in de omgang met de water-

Vuur dat werd bedacht in Amster-

opgave. Dit wordt niet alleen bereikt

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 100

2/4/11 3:32:03 PM

H C N S I

door ruimtelijk ontwerp onderdeel

zijn om als ‘pilot’, met als doel een

binnenkomst in een volledig gevuld

te maken van de verschillende grote

einde te maken aan deze versnippe-

Olympisch stadion.

projecten binnen de wateropgave,

ring, te dienen.

De OHS zal moeten leiden tot een

zoals de ‘zandmotor’, maar ook door

concrete ontwerpen innovatie-

eens in de zoveel tijd een groot eve-

ONTWERP-INNOVATIE

agenda; er ligt een uitdaging bij de

nement te organiseren waarop de

Innovatie speelt een grote rol

Nederlandse ontwerp industrie om

rol van het ontwerp (en daarmee de

bij de OHS. In het zogenaamde

deze op te pakken en een uitdaging

wateropgave) aan een groot publiek

‘Agency’-spoor wordt onderzocht

bij Rijk en Alliantie om deze te voe-

zichtbaar gemaakt wordt.

hoe nieuwe ontwikkelingen inge-

den en te ondersteunen.

zet kunnen worden om Spelen te

ONTWERPEN bIJ HET RIJK

concipiëren die ruimtelijk beter bij

ONTWERPICONEN

Het rijk is een complexe organisatie,

Nederland passen. En ook binnen

We hebben nog 18 jaar te gaan tot

waarbij op veel plekken ontworpen

de huidige richtlijnen moet ontwerp

de Olympische Spelen. Nu vast

wordt. De rol van het ontwerpen bij

worden ingezet om de ‘legacy’ van

ontwerpen aan nieuwe ‘iconen’ die

het rijk is echter sterk versnipperd:

het Olympisch Plan en de Spelen te

vergelijkbaar zijn met het Vogel-

er vindt versnippering van inhoud en

maximaliseren.

nest zou weinig rekenschap geven van de veranderende wereld en

kennis plaats tussen beleidsniveaus

Een voorbeeld van zo’n ontwerp-

daarom hoogst prematuur zijn. Door

door de tijd.

vraag is bijvoorbeeld het ‘gede-

ontwerp strategisch in te zetten en

centraliseerde stadion’, waarin

zorgvuldig te plannen ontstaat het

De Olympische Hoofdstructuur is

openbare ruimte ontwerpers, media

moment waarop de nieuwe ‘iconen’

bij uitstek de plek waar beleid en

ontwerpers en de industrie samen

verschijnen vanzelf. Als het lukt om

uitvoering, en de verschillende sec-

na zouden moeten denken hoe

de Nederlandse ontwerpcultuur op

toren, elkaar over een lange periode

zoveel mogelijk mensen ‘ fysiek

topniveau te houden zullen te zijner

treffen om aan een project te werken

aanwezig’ kunnen zijn bij de verschil-

tijd ook de ontwerpers op wereldni-

(waaraan vervolgens dan weer veel

lende grote evenementen. En op

veau er nog zijn.

andere projecten gekoppeld zijn).

zo’n manier dat de atleet, bij bin-

De OHS zou daarom zeer geschikt

nenkomst, rillingen krijgt, net als bij

Y L MP

en uitvoering, tussen sectoren of

101

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 101

2/4/11 3:32:05 PM

C.8

Iconen 2012 LONDON

2008 bEIJINg

2006 TURIN

2004 ATHENS

1992 bARCELONA

1976 MONTREAL

1972 MUNICH

102

OLyMPISCH ARCHITECTONISCH

celorMittal Orbit te staan, ontwor-

ICOON

pen door kunstenaar Anish Kapoor

Wie de architectuurgeschiedenis

samen met Arup.

van de Olympische Spelen bestu-

Lang leek het adagium te zijn: hoe

deert, leert al snel dat architectuur

groter en opvallender hoe beter.

veelal als icoon is ingezet. In het oog

Maar iconen kunnen ook kleinscha-

springende gebouwen, zoals het

lig zijn. Het hoeft niet eens een ge-

hoofdstadion van de Olympische

bouw of object te zijn. Een publieke

Zomerspelen in Beijing, ontworpen

ruimte, een plek kan een icoon

door het architectenbureau Herzog

zijn. Wat zou het icoon voor een

& de Meuron, of het Olympiastadion

Nederlandse spelen kunnen zijn?

in München uit 1972 van de hand

Een icoon dat past bij de kleinscha-

van Frei Otto, zijn aansprekende

ligheid van ons land. Een icoon staat

voorbeelden. Soms ook, zoals in

nooit op zichzelf, maar is geworteld

Londen, wordt een reusachtige

in een programmatische context.

sculptuur gebouwd, die als ‘eye-

Welk verhaal willen we in het kader

catcher’ de Spelen representeert.

van Olympische Spelen in 2028 over

Naast het nieuwe Olympisch stadion

Nederland vertellen? En welk icoon

komt hier de 115 meter hoge Ar-

hoort daarbij?

2028 NETHERLANDS

OHS: tussenverslag fase 2

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 102

2/4/11 3:32:07 PM

1928

H C N S I 2028

Y L MP

fossiele brandstof

hernieuwbare brandstof

VUUR EN WATER

veel lof en zelfs een Olympische

De Olympische vlam lijkt een oude

medaille met zijn bouwwerk: simpel,

traditie, maar is een Nederlandse

stijlvol en functioneel.

uitvinding: ge誰ntroduceerd door

Honderd jaar na de introductie van

architect Jan Wils tijdens de Spelen

de Olympische vlam in Nederland,

van Amsterdam in 1928. Wils ont-

is de tijd rijp voor een update van de

wierp een toren versierd met zes

vlam. In een tijdperk van energie-

Olympische ringen, met bovenop

transitie, introduceert Nederland

de toren een schaal voor de vlam.

een duurzame vlam. Een vlam die

Aan de toren waren ook luidsprekers

het Olympisch vuur verbindt aan het

bevestigd, een nieuwe voorziening

water van Nederland: een vlam die

in die tijd. Wils, medeoprichter van

wordt gevoed door een brandstof-

kunstenaarsgroep De Stijl, oogstte

cel op waterstof. 103

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 103

2/4/11 3:32:08 PM

A. Rust, Provincie Brabant; A. ten Cate, Provincie Zuid-Holland; Alex Veldhof, Provincie Zuid-Holland; Adriaan Geuze, West 8; Alice Kroeze, NOC*NSF; Annelies Acda, GGD, Gemeente Amsterdam; Annette Duivenvoorde, adviseur KEI; Arjen Y. Hoekstra, University of Twente; Arno Ruigrok, Multi Vastgoed; Arno van Prooijen, Gemeente Rotterdam; Bart van der Heijden, DRO Amsterdam; Bart Witmond, Ministerie IenM; Bas Dijkema, Provincie Drenthe; Bas Govers, Goudappel Goffeng; Bea van Golen, Ministerie ELI; Bert Rademaker, Ministerie van IenM; Bruno Bruins, Connexxion; C. Revet, Gemeente Gorinchem; C. Van Oorschot, Gemeente Rotterdam; Caroline Nevejan, TU Delft.; Cees Geldof, DRO Amsterdam; Daan Savalle, Connexxion; Daphne van den Berg, VNG; Dirk Sijmons, H+N+S; E. Mooij, Provincie Utrecht; Eit Hasker, Gemeente Den Haag; Ellen de Jongh, Centrum Publieksparticipatie; Erik Pool, Dutch Delta Design 2012; Erik van den Einden, Ministerie van IenM; Erik-Jan Koers, Hoofd Topsportbeleid NOC*NSF; Erwin Theunissen, IBM Global Business Services; Esther Reith, DRO Amsterdam; Ewout Hoogendoorn, Horwath HTL Netherlands.; F. Mulders, Provincie Noord-Holland; Ferry van Schoonhoven, Lexence; Frank van den Wall Bake, Van den Wall Bake Consult; Frans van de Ven, Gemeente Den Haag; Fred Schoorl, Ymere; G. De Wolf, Provincie Zuid-Holland; G. Slagter, Gemeente Dordrecht; G.M. Smid, Provincie Zuid-Holland; Guido Wallagh, INBO; H. Niessen, Provincie Gelderland; Hanneke Vleeschouwer, Gemeente Almere; Hans Bakker, directievoorzitter RAI Amsterdam; Hans Derks, IPO; Helmut Thoele, Provincie Zuid-Holland; Henk Jan Jansen, Manenschijn, GVB Amsterdam; Herbert Wolff, Alliantie Olympisch Vuur; Hindrik Jan Knot, Ministerie ELI; I. Broeders, Provincie Drenthe; J. A. Freie, Gemeente Rotterdam; J. Stolte, Provincie Overijssel; J. Vriesema, Provincie Groningen; J.C. Martin, Provincie Zuid-Holland; J.C.M. Koot, Provincie Zuid-Holland; Jan de Weerd, Gemeente Utrecht; Jan Heijink, Gemeente Zaanstad; Jan Rienk Lolkema, Provincie Utrecht; Jojet van Steenis, Provincie Flevoland; Joop ten Dam, Windesheim Hogeschool; Justus Hartkamp, ProRail; K. Jepma, Provincie Friesland; Karin Laglas; Karin Schrederhof, Woonbron; Karst Blijham; Kees Christiaanse, KCAP; Kyra Kuitert, DSP-groep; L. Van Swol, Provincie Zuid-Holland; Laurens Venema, Ministerie van IenM; Liliane Geerling, BVR; Liset Verschoore, Centrum Publieksparticipatie; Luca Bertolini, Universiteit van Amsterdam; M. Soeterbroek, Provincie Zuid-Holland; Madelon de Grave, Ministerie van IenM; Manuel Dijkstra, Ministerie van IenM; Marcel Wijermans, Gemeente Den Haag; Marco den Heijer, Gemeente Rotterdam; Marco Kooiman, Gemeente Amsterdam; Marco Lurks, VNG; MariĂŤtte Claringbould, Tlu landschapsarchitecten; Marije ten Kate, dS+V Rotterdam; Marion Bakker, Agentschap NL; Marleen Sanderse, Gemeente Almere; Marlouke Durville, Agentschap NL; Marte Kappert, Gemeente Utrecht; Martine Berkenbosch, Centrum Publieksparticipatie; Martine de Jong, Twynstra Gudde; Mathieu van Rooij, Bouwend Nederland; Michela van Kampen, Ministerie ELI; Mirjam de Graaf, Ministerie van IenM; Mirte Rozemond, Gemeente Zaanstad; Nanne Boonstra, Verwey-Jonker Instituut; Nelleke Penninx, DRO Amsterdam; Nicola KĂśrnig, Gemeente Den Haag; Olof van de Wal, KEI; P. Orbons, Provincie Limburg; Peer Peters, Gemeente Den Haag; Adri Duivesteijn, wethouder Ruimtelijke Ordening en Wonen, Gemeente Almere, Peter van Buuren, hoogleraar bestuursrecht, en lid van de Raad van State; Peter van der Veer, Ahoy; Pieter van Maaren, Provincie Utrecht; Pieter-Jan Kuijs, Amvest; R. Schouwenaar, Provincie Brabant; R. Verhoeven, Provincie Gelderland; Raymond Linssen, Agentschap NL; Raymond T.A. Steenvoorden, Strukton Groep.; Remco Boer, NISB; Robert van Leusden, Goudappel Goffeng; Ruud de Bruijne, Agentschap NL; S. Ketele, Ministerie LNV; Susanne Vleeshouwers; T. van de Buijs, Provincie Zeeland; Thomas Erkens, Gemeente Den Haag; Tijs Roelofs, Gemeente Amsterdam; Ton Jochems, SSH Utrecht; Tonny Selles van de Ham, Provincie Overijssel; Wiebe Oosterhoff, Gemeente Almere; Willem Velthoven, Mediamatic; Willemieke Hornis, Ministerie van IenM; Wim Heiko Houtsma, Ministerie van IenM; Winy Maas, MVRDV; Wouter Haeser, Boot Haeser Walraven Advocaten; Rein Jansma, Zwarts & Jansma Architecten; Matthijs Bouw, One Architecture; Marieke Berkers, Zwarts & Jansma Architecten; Theo van Oeffelt, Zwarts & Jansma Architecten, Rob Torsing, Zwarts & Jansma Architecten; Reinald Top, Zwarts & Jansma Architecten; Michel Heesen, Zwarts & Jansma Architecten; Margono Hadiprodjo, Zwarts & Jansma Architecten; Floris van den Biggelaar, One Architecture; Jan Willem Petersen, One Architecture; Jelte Boeijenga, One Architecture

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 104

2/4/11 3:32:08 PM

DIT DOCUMENT IS SAMENgESTELD IN OPDRACHT VAN:

het Ministerie van Infrastructuur en Milieu

One Architecture

ONE ARCHITECTURE www.onearchitecture.nl b.V. zWARTS & JANSMA ARCHITECTEN Vliegtuigstraat 26 1059 CL Amsterdam (t) +31 20 470 00 40 (f) +31 20 676 40 19

Vijzelstraat 72 Postbus 2129 1000 CC Amsterdam (t) +31 20 535 22 00 (f) +31 20 535 22 11

(e) 2028@onearchitecture.nl

2028@zja.nl

105

110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 105

2/4/11 3:32:08 PM

Meeting You, World! 110205_Rapportage Fase2_FINAL.indd 106

2/4/11 3:32:10 PM