organeller

HÜCRE ve ORGANELLERİ Modern hücre teorisine göre hücrenin özelliklerini şu şekilde özetleyebiliriz; ● Tüm canlılar en az bir hücreden meydana gelmiştir kimi 1 hücrelidir kimi çok hücrelidir ama yapı olarak hücreseldir ● Kalıtım maddeleri olan DNA hücre içerisinde bulunur ● Yeni hücreler önceden var olan hücrelerin bölünmesiyle meydana gelir

HÜCRENİN YAPISAL OLARAK SINIFLANDIRILMASI Hücreyi yapısal basitlik düzeyine göre iki kısımda inceleriz bunlardan birincisi 1) Prokaryot hücredir 2) Ökaryot hücre bu iki hücre profilinin ne olup olmadığını göreceğiz sayfada kalın =) kaçmayın.

1) PROKARYOT HÜCRE : Mantık olarak Prokaryot hücre Tofaş Şahin ise Ökaryot Hücre Ferrari dir diyebiliriz. Yani özkaryot hücre o kadar gelişmiştir buna karşın prokaryot hücre çok daha basit yapılıdır. ● ● ● ●

Çekirdeği ve zarlı organeli yoktur Organel olarak sadece ribozom bulunur Prokaryotların tamamı bir hücrelidir Bakteriler ve Arkebakterileri kapsar yapısında Hücre çeperi bulunabilir

● Prokaryot hücrede MİTOKONDRİ , PLASTİDLER ve ÇEKİRDEK bulunmaz

2) ÖKARYOT HÜCRE ● Çekirdeği ve zarlı organelleri vardır ● Mitokondri ( Çift zarlı ) bulundurur ● Bitki hücresi ise PLASTİDLER (Çift Zarlı) bulunur // Plastidler=> Kloroplast , Kromoplast ve Lökoplast // ● Ökaryot canlıların büyük kısmı çok hücrelidir ● Bir hücreli Protozoalar ( Amip , Paramesyum vb ) ökaryot hücre yapısına sahiptir. ● İnsan ökaryot hücrelidir, keçi ökaryot hücrelidir mısır ökaryot hücrelidir. ● Bitki hücrelerinde selüloz hücre çeperi vardır Aşağıdaki şekil ökaryot hayvan hücresinin 3 boyutlu kesitini göstermektedir.

Aşağıdaki 3 boyutlu kesit ise bitki hücresinin yapısını göstermektedir.

Şimdi Ökaryot Hücre ile Prokaryot Hücre Yapılarını Karşılaştıralım Arkadaşlar;

Ökaryot Hücrenin Temel Yapıları Bir ökaryot hücrede en temel anlamda Çekirdek, Hücre Zarı ve Sitoplazma vardır.

1) HÜCRE ZARI ve ÖZELLİKLERİ ● Seçici geçirgen özelliğe sahiptir ● Hücre zarı canlı ince ve esnektir ● Hücre zarındaki yağlar ve moleküller sürekli hareket halindedir buna akıcı mozaik model denir ● Hücre zarının yapısında Lipit, Protein ve Karbonhidrat bulunur ● Hücre zarında por adı verilen delikler vardır

Akıcı Mozaik Zar Modeli Nedir?

Bu modelde hücre zarı 3 temel organik molekülden meydana gelmiştir bunlar Lipit , Protein ve Karbonhidratlardır. Hücre zarında en çok Lipit (%68) daha sonra Protein (&32) ve en az Karbonhidrat (%3) yer almaktadır. Çift katlı lipit tabakası akışkan ve hareket halindedir protein molekülleri hücre zarına yer yer gömülüdür aşağıdaki modele bakın ingilizce olduğuna takılmayın zaten ne oldukları anlaşılıyor.

Protein Yağ ve Karbonhidratlar hücre zarında farklı birleşimler (komplexler) halinde bulunabilmektedir. ● ● ● ●

Fosfolipitler = Fosfat Grubu + Lipitler (yağlar) Glikolipitler = Glikoz + Lipitler Glikoproteinler = Glikoz + Proteinler Lipoproteinler = Lipitler + Proteinler

HÜCRENİN ÖZGÜLLÜĞÜ (Kendine Özel Olması) Hücrenin özgüllüğü dediğimiz olay her hücre için ayrı bir TC Kimlik Numarası gibi düşünülsün.. Bu ayrı kimlik numarasını sağlayan olay hücre zarındaki Glikoprotein, Lipoprotein ve Glikolipitlerin miktar ve dağılımının her hücrede değişkenlik göstermesidir. Böylece her hücre ve hücre zarı farklı kimlik kartı elde etmiş olur.

Bunun avantajları nedir?

Hücreler hücre zarının özgüllüğü sayesinde birbirini ayırt edip tanıyabilir hormonları tanıyabilir ve bu şekilde hücre içine almaları gereken maddeleri seçebilirler. Bu özellik sayesinde hücre zarı seçicilik özelliği kazanır.

HÜCRE ZARI DIŞINDAKİ FARKLI YAPILAR Hücre Duvarı: Hücre zarını dıştan çeviren yapıdır hangi canlılarda bulunur?

Bitkilerde hücre duvarı (çeper) bulunmaktadır. Bunun dışında mantarlarda tüm bakterilerde ve arkebakterilerde bir de bazı alg türlerinde bulunmaktadır. Hücre duvarının yapısı canlıya göre farklılık gösterebilir. Bitkilerde hücre duvarı selüloz iken mantarlarda kitinden yapılmıştır.

Kapsül: Daha çok hastalık yapan patojen bakterilerde görülen polisakkaritten meydana gelen bir kılıftır bakteriyi olumsuz ortam şartlarından korur.

2) SİTOPLAZMANIN ÖZELLİKLERİ ● Hücrenin çok büyük bir kısmı sitoplazmadır ● Sitoplazmanın da çok büyük kısmı // %70 ile 90 arasında// sudan oluşmaktadır. ● Hücre organelleri burada yer alır ● Hücrenin hayatsal faaliyetleri gerçekleşir ● Yumurta akı kıvamında kolloid bir sıvıdır ● İçinde organeller besinler ve mineraller vardır ● İçinde enzimler iyonlar ve vitaminler bulunur ● Ayrıca hücrenin organelleri de burada yer almaktadır bir sonraki dersimizde hücrenin organellerini de göreceğiz.

Hücre iskeleti (Sitoplazma İçindeki Yapı) Ökaryot hücrelere şekil veren ve hücre içi organizasyonu sağlayan yapıların hepsine birlikte hücre iskeleti denir. Mikroflamentler, Mikrotübüller, ve AraFilamentler hücre iskeletinin ana unsurudur.

-Mikrotübüller ● Hücre şeklinin korunması ● Organellerin hücre içinde hareket etmesi ● Kromozomların hareket etmesi (bölünmede) -Ara Filamentler ● Hücre şeklinin korunması ve Hücre içi yapıların sabitlenmesi (çekirdek gibi) -Mikro Filamentler ● Hücre şeklinin korunması , Kasların kasılması ● Hücre bölünmesi ve Hücre hareketi (yalancı ayaklar)

3) HÜCRE ÇEKİRDEĞİ

● ● ● ● ●

Hücrenin yönetim merkezidir Hücredeki tüm hayatsal olaylar buradan yönetilir Çekirdek hücre bölünmesini yönetir Çekirdek içinde DNA , RNA ve bazı proteinler vardır Çekirdek içinde bir de RNA ve bazı proteinlerin yer aldığı zarsız ÇEKİRDEKÇİK vardır ● Çekirdek bir zar ile çevrilmiştir BİTKİ HÜCRESİ ile HAYVAN HÜCRESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI A) Farkları ● Bitki hücresinde cansız selüloz hücre duvarı vardır ● Hayvan hücresinde hücre duvarı bulunmaz ● Bitki hücresinde sentrozom bulunmaz sadece hayvan hücresinde bulunur ● Bitki hücresinde kofullar hayvan hücresine göre daha büyüktür ● Hayvan hücresinde plastid çeşitleri bulunmaz ● Bitki hücresinde NİŞASTA hayvan hücresinde GLİKOJEN depolanır.

B) Ortak Özellikleri ● Ökaryot hücre yapısına sahiptirler ● Çekirdek,çekirdekçik DNA RNA vb ortaktır

● ● ● ●

Hücre zarı ve sitoplazma ortaktır Mitokondri ortak organeldir Ribozom ortak organeldir E.R ve Golgi ortak organellerdendir

Arkadaşlar hücre konumuzun bir önceki ​biyoloji​ konu anlatımında sizlere hücrenin yapısına göre ikiye ayrıldığından (Prokaryot-Ökaryot) ve hücrenin yapısından bahsetmiştik. Bu dersimiz önceki dersimizin devamı niteliğindedir dolayısıyla eğer ilk kez bu konuya geliyor ve diğer konuya bakmadıysanız öncelikle ona bir göz atmanızı tavsiye ederim.

HÜCRENİN ORGANELLERİ MOTİVASYON – ORGANEL DEDİĞİN NEDİR AGA? Arkadaşlar nasıl bizim böbrek beyin karaciğer gibi organlarımız varsa hücrenin de kendine özel organları vardır. Mesela biz beynimizle düşünür böbreklerimizle zararlı atıkları uzaklaştırırız. Hücre de çekirdeği ile bir anlamda düşünür (beyin gibidir) ve boşaltım kofulu ile zararlı atıkları dışarı atar //bazen de içerde kalır, bazen de direkt kofulsuz olarak dışarı salar yani hücre biraz kafasına göre takılan birşey // Kısacası organeller hücrenin kendi iç dünyasındaki işleri yaptırmak için kullandığı ufak organcıklardır. Bunların hepsini tek tek öğreteceğim size sadece arkanıza yaslanıp dersi takip edin.

1) RİBOZOM:​ Protein sentezlemekle görevli organeldir. Özellikleri de aşağıda hacı. ● ● ● ● ●

En ufak organeldir Zarsızdır Yapısında RNA ve proteinler vardır Büyük alt birim + küçük alt birimden oluşur.

Her canlı hücrede mutlaka ribozom vardır

2) ENDOPLAZMİK RETİKULUM (E.R.):​ Hücre içi taşıma işlerini yapan organeldir. ● Hücre içerisinde nakliyecilik yapar ● Sitoplazmadan çekirdeğe doğru uzanan borucuklardan oluşur ● Eğer üzerinde ribozomları varsa granüllü ER adını alır yoksa granülsüz ER denir ● ER borucukları Hücre iskeletine katkı sağlar ● Besinlerin taşınması , atıkların hücre zarına taşınıp dışarı verilmesi ve bazı maddelerin depolanması görevleridir 3) GOLGİ CİSİMCİĞİ:​ Hücrede salgılama , büyük molekülleri sentezleme ve paketleyip birleştirme işlerini yapar.

● Granülsüz E.R. organelinden meydana gelmiştir ve tek katlı zarlıdır ● Görevi hücrede salgılama ve paketlemedir //hediye paketi değil =)// ● Bitkilerin koku yayan bölgelerinde, ● Enzim salgılayan hücrelerde, ● Hormon salgılayan dokularda, ● Özetle nerede salgı veya salgı bezi varsa orada bol miktarda golgi bulunur ● Süt bezlerinde süt oluşumu, goblet hücrelerinde mukus oluşumu, bitkilerde koku veren uçucu yağların oluşumu ve bunların salgılanmasında görev alır ● Glikoprotein, lipoprotein ve glikolipitleri sentezler

● Lizozomlar ve kofullar golgiden oluşabilmektedir.

4) LİZOZOM:​ Hücre içi sindirimle görevli organeldir ama sindirim lizozomun içinde olmaz, lizozom sadece sindirim enzimleri taşıyan keseciktir. ● ● ● ● ● ● ● ● ●

ER veya Golgiden meydana gelir Lizozom hücre içi sindirimden sorumludur Tek katlı zar ile çevrelenmiştir Zar yırtılırsa hücre kendini sindirir ( otoliz ) Lizozomu hücrenin midesi gibi düşüneceğiz Lizozom ile hücre içine alınan besinler sindirilir Lizozomun yapısı lipoproteindir Sindirim daha küçük parçalara ayırmaktır Akyuvarlarda bolca bulunur

Lizozomun Özel Görevleri ve Fonksiyonları ● Hücreler fagositoz ve pinositoz ile hücre içine büyük moleküller alırlar bunlar lizozom enzimleri ile sindirilir ● Hücre içindeki yaşlı ve özelliğini kaybeden organellerin sindirilip imha edilmesini sağlar ● Parmak oluşumu, kurbağa larvasının kuyruğunun kopması lizozom ile gerçekleşir. ● Savunma hücreleri (akyuvarlar gibi ) zararlı bakterileri lizozom ile hücre içerisinde sindirir. ● Lizozom kesesinin yırtılması veya hücrenin zarar görmesi durumunda lizozom içindeki sindirim enzimleri hücreyi sindirir bu olay otoliz dir. (kendini sindirme) ● Alyuvarlarda lizozom bulunmaz 5) MİTOKONDRİ: ​Oksijenli solunumun gerçekleştiği organeldir mitokondri hücrenin enerji santrali olarak çalışır. Yediğimiz besinlerden karbonhidratlar,yağlar ve proteinler çeşitli aşamalardan itibaren oksijenli solunum tepkimelerine dahil olurlar.

● Oksijenli solunumdan sorumlu organeldir

● ● ● ● ●

Mitokondride besinlerden ATP enerjisi üretilmektedir

Çift zarlıdır ve ETS bulundurur (Elektron Taşıma Sistemi) İç zarınının kıvrımlarına KRİSTA denir ETS elemanları burada yer alır İç zarının arasındaki sıvıya MATRIX denir solunum enzimleri DNA,RNA ve ribozomlar yer alır ● Mitokondri hücre kontrolünde kendini çoğaltabilir ● Kendisine ait DNA RNA ve Ribozomu vardır ​ ) SENTROZOM:​ Hayvan hücrelerinde hücre bölünmesi sırasında oluşan iğ 6 ipliklerini meydana getirir.

● Sadece hayvan hücrelerinde bulunur ● Hücre bölünmesinde iğ ipliklerinin oluşmasından sorumludur ● Hücre bölünmesi esnasında kendini eşleyerek hücrenin zıt kutuplarına çekilir ● Bir sentrozom birbirine dik iki sentriolden oluşmaktadır ● Sentrozom bitki hücrelerinde bulunmaz buna rağmen bitki hücrelerinde de iğ iplikleri gözlenir 7) KOFUL ● ● ● ●

Tek katlı zarla çevrili içi dolu keseciklerdir.

Hayvan hücrelerinde kofullar bitki hücrelerinden daha küçüktür.

Organik ve inorganik maddeleri depo ederler.

Bitki hücrelerinde büyük merkezi koful vardır bu koful içindeki koful öz suyu turgor yaparak hücreye diklik ve desteklik sağlar.

● Besin kofulu,sindirim kofulu,kontraktil koful,boşaltım kofulu vb.

8) PLASTİDLER: ● ● ● ●

Plastidler 3 çeşittir Kloroplast, Kromoplast ve Lökoplast Plastidler Bitki hücrelerinde ve Alglerde görülür.

Kloroplast ise paramesyum gibi bir hücrelilerde de görülür

A) Kloroplastlar

● ● ● ● ● ● ● ●

FOTOSENTEZ kloroplastlarda gerçekleşir Bitkiye yeşil renk veren klorofil bulundururlar Çift zarlıdırlar yapılarında ETS bulunur Kendine ait DNA ve RNA bulundurur Hücre kontrolünde kendini eşleyebilir Kendisine ait Ribozomları bulunur Kloroplast bitki hücrelerinde ve bazı ökaryot bir hücrelilerde bulunur.

Kloroplastlarda Tilakoit adı verilen bir zar sistemi vardır.Bunlar üst üste dizilmiş bozuk paralara benzer ● Bu üst üste dizilmiş disklerin birleşmesiyle Granumlar oluşur. ● Granumların arasını dolduran renksiz maddeye de Stroma adı verilir.

B) Kromoplastlar ● Bitkiye Turuncu, Kırmızı ve Sarı rengi kazandıran plastitlerdir. ● Bitkilerin çiçeklerine sonbaharda yapraklarına ve meyvelerine renk verirler. ● Kromoplastlara renk veren maddelere Karotenoit adı verilmektedir. ● Sonbaharda kloroplastların yapısı bozulur bunlar kromoplastlara dönüşür (sarı yapraklar) C) Lökoplastlar ● ● ● ●

Bitkinin nişasta ve protein depolamakla görevli plastitleridir Renksizdirler Bitkinin ışık almayan depo organlarında bulunurlar Lökoplastlar ışık alırsa Kloroplasta dönüşebilir.