Pecyn Cymorth Hybu’r Gymraeg yn y Gymuned DR RHIAN HODGES A DR CYNOG PRYS Ysgol Gwyddorau Cymdeithas Prifysgol Bangor
ENGLISH
Diolchiadau Hoffai’r awduron ddiolch i’r canlynol: Pawb a gyfrannodd i’r gweithdai trafod yn yr 8 cymuned ac i bawb a gynigodd ddyfyniadau i’r pecyn hwn Mentrau Iaith Cymru am y cyfle i gydweithio ar y prosiect hwn Mentrau Iaith lleol am gefnogi’r gweithdai trafod o fewn eu cymunedau: Cered . Hunaniaith . Menter Iaith Sir Caerffili . Menter Iaith Bangor Menter Iaith Bro Dinefwr . Menter Iaith Conwy . Menter Iaith Fflint a Wrecsam Ymchwilwyr cefnogi prosiect: Deian ap Rhisiart a Sioned Wyn Williams Sioned Wyn Davies, Ysgol Gwyddorau Cymdeithas Diolch i’r ESRC am gyllido’r ymchwil hwn fel rhan o Gyfrif Cyflymu Effaith ESRC Prifysgol Bangor Dyluniwyd yr e-lyfr gan Gwe Cambrian Web
Tudalen Cynnwys 1. Rhagair 2. Cyflwyniad i Becyn Cymorth Hybu’r Gymraeg yn y Gymuned 3. Mentrau Iaith Cymru – partneriaid y prosiect 4. Cyd-destun y Pecyn Cymorth: Crynhoi Defnyddio’r Gymraeg yn y Gymuned: astudiaeth ymchwil 5. Themâu’r Pecyn Cymorth:
· · · · · · ·
Rhieni â Phlant Ifanc Pobl Ifanc Hamdden Dysgwyr y Gymraeg Siopau a Busnesau Gwasanaethau Cyhoeddus Technoleg, Adnoddau ac Offer
9. Gwybodaeth am yr Awduron
Rhagair Mae’r defnydd cymunedol o’r Gymraeg yn hanfodol i gynaliadwyedd yr iaith Gymraeg yng Nghymru. Rydym ni gyd yn defnyddio iaith wrth ddod i gyswllt ag unigolion eraill o fewn ein cymunedau - mewn clybiau a chymdeithasau, wrth gyrchu gwasanaethau cyhoeddus, mewn siopau ac wrth gyfarch ffrindiau ar y stryd. Fodd bynnag, nid yw’r cyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg bob tro ar gael i unigolion ym mhob cymuned a chyd-destun.
Mae wedi bod yn bleser cynllunio’r Pecyn Cymorth i Hybu’r Gymraeg yn y Gymuned. Roedd yn gyfle gwych i glywed yn uniongyrchol am enghreifftiau o weithgareddau arloesol sy’n digwydd o fewn cymunedau unigol ac yn genedlaethol yng Nghymru. Lleisiau’r gymuned ynghyd ag ymarferwyr sydd o fewn y pecyn hwn ac rydym yn gobeithio ei fod yn rhoi blas ar y bwrlwm cymdeithasol Cymraeg a dwyieithog sydd i’w canfod yng Nghymru.
Gellir disgrifio’r gymuned fel croesffordd ym maes cynllunio ieithyddol sydd yn profi dylanwadau gan feysydd ehangach fel y teulu, addysg, gweithle a chynllunio cymunedol yn ei gyfanrwydd. O ganlyniad i’r dylanwadau amrywiol hyn, mae cynllunio defnydd iaith o fewn y gymuned yn gallu bod yn heriol i gynllunwyr ieithyddol, ymarferwyr a’r cyhoedd yn gyffredinol.
Gobaith y pecyn hwn yw ysbrydoli unigolion a grwpiau o bobl i chwilio am ffyrdd creadigol i annog a normaleiddio’r defnydd o’r Gymraeg ym mywyd bob dydd.
DR RHIAN HODGES A DR CYNOG PRYS Ysgol Gwyddorau Cymdeithas, Prifysgol Bangor
Cyflwyniad i Becyn Cymorth Hybu’r Gymraeg yn y Gymuned BETH YW’R PECYN CYMORTH? ● Casgliad o syniadau ymarferol ac enghreifftiau o arfer da er mwyn hybu’r defnydd cymunedol o’r Gymraeg. ●
Casglwyd y enghreifftiau hyn fel rhan o weithdai a gynhaliwyd mewn 8 cymuned amrywiol. O ganlyniad lleisiau mynychwyr a budd-ddeiliaid lleol sydd i’w clywed o fewn y pecyn hwn.
●
Enghreifftiau dethol sydd yn y pecyn hwn a’r gobaith yw ysgogi ac ysbrydoli unigolion a grwpiau o bobl i feddwl am ffyrdd newydd a chreadigol o ddefnyddio’r Gymraeg yn eu bywydau pob dydd.
Byddwn yn clywed am enghreifftiau o glybiau hamdden unigryw, syniadau amrywiol am weithgareddau i fagu hyder yn Gymraeg ac adnoddau defnyddiol i hybu’r defnydd o’r Gymraeg ar blatfformau digidol cyfoes.
Pecyn i bawb yw’r pecyn cymorth hwn sydd yn codi ymwybyddiaeth o’r math o weithgareddau Cymraeg a dwyieithog sy’n cael eu cynnal o fewn cymunedau cyfoes yng Nghymru. Yn benodol, cynhaliwyd gweithdai trafod cymunedol o fewn yr 8 cymuned ganlynol:
Aberteifi Aberystwyth Bangor Caerffili Llanrwst Porthmadog Rhydaman Wrecsam
● ● ● ● ● ● ● ●
Cyflwyniad i Becyn Cymorth Hybu’r Gymraeg yn y Gymuned Nid yw’r enghreifftiau o weithgareddau o fewn y pecyn hwn yn rhestr gyflawn, ond maent yn cynnig blas ar fwrlwm cymdeithasol a mentergarwch sydd i’w canfod o fewn y cymunedau a gymerodd ran yn y prosiect. Mae’r detholiad o enghreifftiau a gyflwynir yn y pecyn hwn yn dilyn y themâu canlynol: ●
Rhieni â Phlant Ifanc
●
Pobl Ifanc
●
Hamdden
●
Dysgwyr y Gymraeg
●
Siopau a Busnesau
●
Gwasanaethau Cyhoeddus
●
Technoleg, Adnoddau ac Offer
CEFNDIR Y PECYN CYMORTH ● Mae’r pecyn hwn yn adeiladu ar ymchwil blaenorol, sef Defnyddio’r Gymraeg yn y Gymuned (Hodges et al 2015) a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru. ● Cyllidwyd y pecyn cymorth hwn gan yr ESRC er mwyn datblygu adnodd ymarferol i fynd i’r afael â rhai o’r heriau a godwyd fel rhan o’r ymchwil gwreiddiol. ●
Prosiect ar y cyd yw hwn rhwng Ysgol Gwyddorau Cymdeithas, Prifysgol Bangor a Mentrau Iaith Cymru gyda’r nod o gyfnewid gwybodaeth rhwng cynllunwyr ieithyddol Prifysgol Bangor a chyrff sy’n gweithio ym maes cynllunio ieithyddol.
Beth Beth yw yw Menter Menter Iaith? Iaith? Beth Beth yw yw Menter Menter Iaith? Iaith?
Mentrau Iaith Cymru – partneriaid y prosiect
Beth yw Menter Iaith?
Mae 22 Menter yn gweithio yn Mae 22 Menter yn gweithio yn ein cymunedau dros Gymru ein cymunedau dros Gymru
yn cefnogi dros 160,000 o yn cefnogi dros 160,000 o bobl o bob oed bobl o bob oed
i gynyddu a chryfhau'r defnydd i gynyddu a chryfhau'r defnydd o'r Gymraeg yn ein cymunedau. o'r Gymraeg yn ein cymunedau.
Mae 22 Menter yn gweithio yn Mae 22 Menter yndros gweithio yn ein cymunedau Gymru ein cymunedau dros Gymru Mae 22 Menter yn gweithio yn Mae 22 Menter yndros gweithio yn ein cymunedau Gymru ein cymunedau dros Gymru
yn cefnogi dros 160,000 o yn cefnogi o bobl dros o bob160,000 oed bobl o bob oed yn cefnogi dros 160,000 o yn cefnogi o bobl dros o bob160,000 oed bobl o bob oed
i gynyddu a chryfhau'r defnydd i gynyddu a chryfhau'r defnydd o'r Gymraeg yn ein cymunedau. o'r Gymraeg yn ein cymunedau. i gynyddu a chryfhau'r defnydd i gynyddu a chryfhau'r defnydd o'r Gymraeg yn ein cymunedau. o'r Gymraeg yn ein cymunedau.
Yn trefnu gwyliau, clybiau gofal, mae'r fenter yn siop-un-stop Yn trefnu gwyliau, clybiau gofal, mae'r fenter yn siop-un-stop sesiynau iaith a mwy ar gyfer yr iaith, sesiynau iaith a mwy ar gyfer yr iaith,
yn ein helpu i fyw, dysgu a yn ein helpu i fyw, dysgu a mwynhau yn Gymraeg. mwynhau yn Gymraeg.
Yn trefnu gwyliau, clybiau gofal, Yn trefnu gwyliau, sesiynau iaith clybiau a mwy -gofal, sesiynau iaith a mwy Yn trefnu gwyliau, clybiau gofal, Yn trefnu gwyliau, sesiynau iaith clybiau a mwy -gofal, sesiynau iaith a mwy -
yn ein helpu i fyw, dysgu a ynmwynhau ein helpuyn i fyw, dysgu a Gymraeg. mwynhau yn Gymraeg. yn ein helpu i fyw, dysgu a ynmwynhau ein helpuyn i fyw, dysgu a Gymraeg. mwynhau yn Gymraeg.
mae'r fenter yn siop-un-stop mae'r fenter ynyr siop-un-stop ar gyfer iaith, ar gyfer yr iaith, mae'r fenter yn siop-un-stop mae'r fenter ynyr siop-un-stop ar gyfer iaith, ar gyfer yr iaith,
Mae'r Mentrau Iaith i bawb. Mae'r Mentrau Iaith i bawb.
I ddarganfod mwy ewch i I ddarganfod mwy ewch i mentrauiaith.cymru mentrauiaith.cymru
Mae'r Mentrau Iaith i bawb.
I ddarganfod mwy ewch i I ddarganfod mwy ewch i
Y Mentrau Iaith Y Mentrau Iaith Menter Iaith Fflint a Wrecsam
Menter Iaith Fflint Wrecsam Cered - Menter Iaitha Ceredigion
Cered - Menter Iaith Ceredigion
Hunaniaith - Menter Iaith Gwynedd
Hunaniaith Menter Iaith Gwynedd Menter Iaith -Conwy
Menter Iaith Conwy
Menter Iaith Abertawe
MenterCwm Iaith Gwendraeth Abertawe Elli Menter
Menter Cwm Gwendraeth Elli
Menter Iaith Blaenau Gwent, Torfaen a Mynwy
MenterGorllewin Iaith Blaenau Gwent, Torfaen a Mynwy Menter Sir Gâr
Menter Gorllewin Sir Gâr
Menter Bro Dinefwr
MenterIaith Bro Dinefwr Menter Maldwyn
Menter Iaith Maldwyn
Menter Bro Ogwr
Menter Bro Ogwr Gymraeg Merthyr Tudful Canolfan a Menter
Canolfan a Menter Gymraeg Merthyr Tudful
Menter Iaith Bro Morgannwg
MenterIaith IaithMôn Bro Morgannwg Menter
Menter Iaith Môn
Menter Brycheiniog a Maesyfed
MenterIaith Brycheiniog Maesyfed Menter Rhonddaa Cynon Taf
Menter Iaith Rhondda Cynon Taf
Menter Caerdydd
MenterIaith Caerdydd Menter Sir Benfro
Menter Iaith Sir Benfro
Menter Iaith Casnewydd
MenterIaith IaithSir Casnewydd Menter Caerffili
Menter Iaith Sir Caerffili
Menter Iaith Castell-nedd Port Talbot
MenterIaith IaithSir Castell-nedd Menter Ddinbych Port Talbot
Menter Iaith Sir Ddinbych
Menter Iaith Fflint a Wrecsam
Cered - Menter Iaith Ceredigion
Hunaniaith - Menter Iaith Gwynedd
Menter Iaith Conwy
Cyd-destun y Pecyn Cymorth Defnyddio’r Gymraeg yn y Gymuned: Astudiaeth Ymchwil (Hodges et al 2015) Comisiynwyd Prifysgol Bangor i gynnal astudiaeth ymchwil ar ran Llywodraeth Cymru. Pwrpas yr astudiaeth oedd ychwanegu at ddealltwriaeth Llywodraeth Cymru o sut mae’r Gymraeg yn cael ei defnyddio mewn cymunedau, ac asesu a yw’r math o raglenni a ariennir gan Lywodraeth Cymru i hyrwyddo defnydd y Gymraeg yn diwallu anghenion cymunedau. Astudiwyd y cymunedau canlynol o fewn yr ymchwil: ●
Aberteifi
●
Aberystwyth
●
Bangor
●
Llanrwst
●
Porthmadog
●
Rhydaman
Er mwyn cynrychioli cymunedau o natur wahanol i gymunedau gwreiddiol yr astudiaeth, ychwanegwyd 2 gymuned ychwanegol i’r pecyn cymorth ei hun, sef Caerffili a Wrecsam. Rhai o themâu’r astudiaeth ymchwil oedd: 1. Yn ôl yr ymatebwyr mae llawer o gyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg o fewn y chwe chymuned, er bod rhai bylchau yn bodoli (e.e. gweithgareddau i bobl ifanc hŷn). Yn ogystal â hynny, gwelwyd bod ymwybyddiaeth a defnydd o gynlluniau a gweithgareddau a gefnogir gan Lywodraeth Cymru i hyrwyddo’r Gymraeg yn y gymuned. 2. Nid oedd pawb a holwyd o fewn y chwe chymuned yn mynychu gweithgareddau cymunedol. I lawer o ymatebwyr roedd rhyngweithio cymunedol yn seiliedig ar weithgarwch dydd-i-ddydd megis siopa a chyrchu gwasanaethau.
3. Amlygwyd yr arfer ieithyddol o ddefnyddio’r Saesneg mewn cyd-destunau ffurfiol, e.e. wrth siopa a chyrchu gwasanaethau cyhoeddus. Er hynny, roedd rhai unigolion yn chwilio am gyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg yn y sefyllfaoedd hyn. 4. Yn ôl yr ymatebwyr mae gan y system addysg ddylanwad ar arferion ieithyddol y cymunedau dan sylw. Cyfeiriwyd yn benodol at sut roedd arferion ieithyddol a sefydlwyd mewn ysgolion yn dylanwadu ar batrymau defnydd iaith o ddydd i ddydd yn y gymuned. 5. Cafwyd tystiolaeth o’r chwe chymuned bod dysgwyr yn ceisio defnyddio’r Gymraeg o fewn y gymuned. Fodd bynnag, lleisiodd sawl dysgwr rwystredigaeth ynghylch y diffyg cyfleoedd cymunedol anffurfiol i ymarfer eu sgiliau Cymraeg y tu hwnt i weithgareddau penodol i ddysgwyr. 6. Gwelwyd defnydd o ffynonellau amrywiol i ganfod gwybodaeth ynghylch gweithgareddau iaith Gymraeg o fewn y chwe chymuned. Roedd hyn yn cynnwys dulliau traddodiadol (e.e. papurau bro a rhwydweithiau cymdeithasol), yn ogystal â llwyfannau digidol (e.e. gwefannau a’r cyfryngau cymdeithasol).
I wybod mwy am yr astudiaeth ymchwil, cliciwch y dolenni canlynol: Crynodeb Gweithredol: http://gov.wales/docs/caecd/research/2015/ 151007-welsh-language-use-communityresearch-study-summary-cy.pdf Defnyddio’r Gymraeg yn y Gymuned: Astudiaeth Ymchwil: http://gov.wales/docs/caecd/research/2015/ 151007-welsh-language-use-communityresearch-study-cy.pdf
Themâu’r Pecyn
ENGLISH
Rhieni â Phlant Ifanc
Rhieni â Phlant Ifanc Dyfyniad arbenigwr “Mae annog a hybu defnydd o’r Gymraeg yn y teulu yn rhan allweddol o waith Cymraeg i Blant. Drwy gynnig amrywiaeth o wahanol grwpiau megis tylino a ioga babi mae rhieni a’u teuluoedd yn cael cyfle i ymarfer a defnyddio’r Gymraeg gyda’u plant mewn ffyrdd ymarferol, hawdd a hwyliog. Plethir gwaith Cymraeg i Blant gyda gwaith ehangach y Mudiad Meithrin er mwyn sicrhau siwrne gofal ac addysg o’r crud i’r ysgol trwy gyfrwng y Gymraeg.” DINAH ELLIS, Rheolwr Cenedlaethol Cymraeg i Blant
Rhieni â Phlant Ifanc
O’r Adroddiad: Nodwyd mai mudiadau rhieni â phlant ifanc a phobl ifanc oedd â’r ddarpariaeth fwyaf cynhwysfawr o weithgareddau iaith Gymraeg. ●
Roedd y gweithgareddau yn cynnig cyfleoedd i bobl gymdeithasu gyda’u plant yn Gymraeg ac yn ddwyieithog ●
Nodwyd bod y gweithgareddau yn fuddiol i rieni â phlant ifanc o gefndiroedd ieithyddol amrywiol ●
Rhieni â Phlant Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Grŵp Cywion Bach P O RT H M A D O G
BWYDO O’R FRON YN GYMRAEG “Mae Grŵp Cywion Bach yn grŵp sydd yn cefnogi mamau eraill yn yr ardal sy’n bwydo o’r fron. Mae’n cael ei gynnal gan grŵp o famau ar ôl gweld yr angen am gefnogaeth gan famau eraill wrth fwydo o’r fron. Mae’r grŵp yn ddwyieithog naturiol ac yn agored i bawb. Mae’n fuddiol i famau gael dod at ei gilydd i sgwrsio yn eu mamiaith a theimlo’n gyfforddus yn gwneud hynny.” ANGHARAD WYN, Grŵp Cywion Bach
Rhieni â Phlant Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Amser Babi Cymraeg (ABC) W R E C S A M A’R F F L I N T
SEFYDLU BUSNES PREIFAT I HYBU’R GYMRAEG GYDA RHIENI Â PHLANT IFANC “Mi wnes i sefydlu ABC (Amser Babi Cymraeg/ Activities for Babies and Children) yn ardal Wrecsam a Sir Fflint gan fy mod yn teimlo bod yna fwlch mewn gweithgareddau cyfrwng Cymraeg i rieni gyda phlant ifanc yr ardal. Mae ABC yn cynnig sesiynau tylino babis, ioga babis, stori a chân a sblash a chân drwy gyfrwng y Gymraeg neu yn ddwyieithog. Mae’r sesiynau yn rhoi cyfle i rieni gefnogi ei gilydd yn Gymraeg trwy drafodaethau ac mae’n rhoi cyfle i rieni Cymraeg yr ardal ddod i adnabod ei gilydd a gwneud ffrindiau newydd. Rydym yn cefnogi rhieni, creu cymunedau a rhannu diwylliant Cymreig. BETHAN WILLIAMS, Amser Babi Cymraeg (ABC)
Rhieni â Phlant Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Clwb Ribidires, Capel y Ffynnon BANGOR
CYFLE I RIENI Â PHLANT GYMDEITHASU YN Y GYMRAEG MEWN CLWB CAPEL “Mae Clwb Ribidires yn cael ei gynnal yng Nghapel y Ffynnon Bangor, mae’n cael ei redeg gan rieni ac aelodau o’r capel ond does dim rhaid bod yn aelod i gymryd rhan. Mae’r Clwb yn rhad ac am ddim i rieni sydd gyda phlant o dan 4 oed. Rydym yn cynnal gweithgareddau gwahanol pob wythnos - crefftau, darllen, canu a phaentio i enwi rhai. Roedd aelodau o’r capel wedi sylwi fod ddim llawer o bethau cyfrwng Cymraeg ar gael yn yr ardal a gan ein bod yn Gapel Cymraeg, mae’r capel yn ei gweld hi’n bwysig i gynnal sesiynau fel hyn yn Gymraeg. Mae rhan fwyaf o rieni a phlant sydd yn dod i’r clwb yn dod o gartrefi Cymraeg felly mae’n braf i’r plant yn enwedig cael cymdeithasu a gwneud gweithgareddau yn eu mamiaith.” SARAH ROBERTS, Clwb Ribidires Capel y Ffynnon
Rhieni â Phlant Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Clwb Doti + Fi CAERFFILI
CLWB DOTI A FI YN CYFRANNU AT DAITH IAITH RHIENI A PHLANT IFANC “Mae ein Clwb Doti a Fi misol yn cynnig cyfleoedd ychwanegol i rieni gymdeithasu mewn awyrgylch Cymraeg ac i gwrdd â rhieni sydd yn byw yn y sir ac sydd â phlant bach o dan 3 oed. Gwneir hyn drwy gynnig amrywiaeth o weithgareddau sy’n dilyn thema’r mis gyda phartneriaid blynyddoedd cynnar a phartneriaid Cymraeg y Sir. Diweddir bob sesiwn gyda Stori a chân, gan ddwyn sylw at ddigwyddiadau eraill neu ap/adnodd newydd sydd ar gael am ddim trwy gyfrwng y Gymraeg. Mae hefyd yn gyfle i rannu gwybodaeth leol gyda rhieni am y daith ddwyieithog sydd ar gael o ran gofal plant ac addysg Gymraeg ac i ateb unrhyw bryderon sydd yn gefn ei meddwl.” CATRIN SAUNDERS, Cymraeg i Blant
Rhieni â Phlant Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
HWYL YN PWLL GYDA SPLASH A CHÂN
Splash a Chân
“Yn ein sesiynau Sblash a Chân rydym yn cael hwyl yn y pwll trwy’r Gymraeg hefo babanod, rhwng 0-3 oed, a’u rhieni. Rydym yn canu caneuon, darllen straeon a chwarae.
LL ANRWST A CHONWY
Mae nofio a chanu yn y Gymraeg yn gyfuniad gwych ac yn ffordd hwyliog o gyflwyno’r Gymraeg i’r babanod a’r rhieni. Mae rhieni yn mwynhau’r sesiynau am eu bod yn medru ymarfer eu Cymraeg yn y pwll ac wedyn adref gyda’u plant. Rydym yn rhoi pecyn i’r rhieni ar ddiwedd y sesiwn olaf yn cynnwys yr holl ganeuon iddynt ymarfer adref.” MANON CELYN, Menter Iaith Conwy
Rhieni â Phlant Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Cwmni Theatr Arad Goch A B E RY S T W Y T H ( A R WA I T H Y N G E N E D L A E T H O L )
THEATR GYFFROUS YN Y GYMRAEG “Mae Cwmni Theatr Arad Goch yn creu theatr gyffrous a pherthnasol ar gyfer plant a phobl ifanc. Rydym yn anelu at greu profiad theatrig sy’n ysbrydoli, ysgogi ac yn gofiadwy. Mae Arad Goch yn gwneud ystod eang o waith gyda phant a phobl ifanc ac rydym yn cyflwyno mwyafrif o’r gwaith yn y Gymraeg (er bod perfformiadau Saesneg a dwyieithog ar gael hefyd). Credwn fod codi ymwybyddiaeth ieuenctid Cymru o agweddau cymdeithasol a diwylliannol drwy gyfrwng y Gymraeg yn hollol hanfodol.” NIA WYN EVANS, Cwmni Theatr Arad Goch
ENGLISH
Pobl Ifanc
Pobl Ifanc Dyfyniad arbenigwr “Amcan yr Urdd ers 1922 yw dod a’r Gymraeg yn fyw i blant a phobl ifanc Cymru a chynyddu eu defnydd o’r Gymraeg. Mae rôl yr Urdd yn fwy pwysig nag erioed heddiw wrth i brofiad nifer o blant a phobl ifanc o’r Gymraeg fodoli o fewn pedair wal ystafell ddosbarth. Mae ein rhwydwaith o 900 o ganghennau, 200 o adrannau ac aelwydydd yn rhoi cyfleoedd i’n 54,000 o aelodau gymdeithasu a gwneud ffrindiau drwy gymryd rhan mewn cystadlaethau chwaraeon cenedlaethol ac ymuno mewn dros 800 o glybiau chwaraeon, ymweld â’n tri gwersyll, Llangrannog, Glan-llyn a Chaerdydd, tripiau tramor, allgyrsiau, cymryd rhan yn ein cwmni theatr, cystadlu yn yr Eisteddfod a gwirfoddoli. Ein bwriad i’r dyfodol yw sicrhau fod cyfleoedd yr Urdd yn cyrraedd pob person ifanc yng Nghymru a thrwy hynny yn cryfhau’r Gymraeg fel iaith gymunedol. Urdd Gobaith Cymru
Pobl Ifanc
O’r Adroddiad: ●
Nodwyd mai mudiadau pobl ifanc (ynghyd â rhieni â phlant ifanc) oedd â’r ddarpariaeth fwyaf cynhwysfawr o weithgareddau iaith Gymraeg a dwyieithog o fewn y cymunedau a astudiwyd.
Amlygwyd pwysigrwydd mudiadau megis Ffermwyr Ifanc, Mentrau Iaith Cymru ac Urdd Gobaith Cymru wrth gynnal gweithgareddau amrywiol yn Gymraeg neu’n ddwyieithog i bobl ifanc y cymunedau o dan sylw. ●
●
Er hynny, gwelwyd tystiolaeth bod bylchau yn ymddangos yn narpariaeth gweithgareddau cymunedol cyfrwng Cymraeg a dwyieithog i bobl ifanc hŷn o fewn y cymunedau a astudiwyd. (E.e. roedd bwlch penodol ym maes chwaraeon iaith Gymraeg megis gwersi nofio yn Gymraeg)
Pobl Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
A R L O E S I A R YO U T U B E Y N G Y M R A E G
Clwb Gemau Fideo
“Mae Sianel Youtube ‘Yn chwarae’ gan Fenter Caerffili yn bwysig i ni oherwydd mae’n gyfle da i gymdeithasu trwy gyfrwng y Gymraeg gyda phobl newydd tua’r un oedran a ni ac yn gyfle i ddefnyddio’r iaith mewn awyrgylch hamddenol a naturiol o fewn y gymuned. Mae’n bwysig oherwydd ni angen hysbysebu’r iaith ac mae gemau fideo yn ffordd dda i gyrraedd llawer o bobl ifanc fel ni o fewn ein cymunedau. Mae’n rhoi mwy o gyfleoedd i ni ddefnyddio’r Gymraeg ac y mae’n ffordd dda o ddangos bod chi’n gallu chwarae gemau fideo gyda’ch ffrindiau yn Gymraeg. Mae’n bwysig ffeindio gweithgaredd sy’n berthnasol i ni sy’n digwydd yn y Gymraeg.”
CAERFFILI
THOMAS HUGHES A DAFYDD PRICE, SIANEL YOUTUBE, ‘YN CHWARAE’. Sianel Youtube ‘Yn chwarae’: (18 oed +)
Pobl Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Canolfan Sgiliau Pêl-droed P O RT H M A D O G
Y G Y M R A E G Y N G A N O L O G I ’R B Ê L G R O N Y M M H O RT H M A D O G
“Mae’r iaith Gymraeg a chyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg yn bwysig iawn i Glwb Pêl-droed Porthmadog. Mae naws Cymreigaidd iawn i’r clwb erioed gyda rhan fwyaf o’r staff, hyfforddwyr, chwaraewyr a chefnogwyr yn cyfathrebu yn naturiol Gymraeg. Gwelwyd hyn yn ddiweddar gydag agoriad swyddogol Ganolfan Sgiliau Osian Roberts (canolfan addysg) oedd yn gyfan gwbl drwy’r Gymraeg. Mae’r clwb hefyd yn hyfforddi chwaraewyr ifanc drwy gyfrwng y Gymraeg. Rydym yn credu fod hi’n bwysig, yn enwedig i blant, cael cyfle i chwarae a dysgu am bêl-droed yn eu mamiaith ac i barhau i wneud hynny yn y clwb a thu allan. Mae’r clwb pêl-droed yn rhan fawr o gymuned Porthmadog a’r cylch, a’r Gymraeg yn rhan bwysig o hynny.” DAFYDD WYN JONES, CLWB PÊL-DROED PORTHMADOG
Pobl Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Gigiau bach Cymdeithas yr Iaith Gymraeg LL ANRWST
CERDDORIAETH YN GYMRAEG YN C Y N N I G C Y F L E O E D D I GY M D E I T H A S U
“Mae Cymdeithas yr Iaith yn trefnu gigs ers degawdau lawer - a hynny law yn llaw gyda’n hethos a’n gweithredoedd gwleidyddol chwyldroadol dros y Gymraeg. Mae ein gigs, a’r criwiau sy’n dod at ei gilydd i’w trefnu, yn gyfle i bobl ifanc ddod at ei gilydd, i fwynhau yn Gymraeg, ac i weithio tuag at Gymru ble mai dyna yw’r norm. Mae nod cryfach ac ehangach na hyrwyddo defnydd o’r Gymraeg yn unig. Y nod yw cynnal gofodau cwbl Gymraeg, a chefnogi ymgyrchoedd sydd yn gwthio i normaleiddio’r Gymraeg ac i frwydro dros y Gymraeg a chymunedau Cymru. Mae ein gigs yn gwbl annibynnol, ein haelodau lleol sydd yn eu trefnu yn wirfoddol, a does dim nawdd grant ar eu cyfyl. Yn wir, mae hyn yn fodd i geisio rhoi llwyfan i artistiaid amrywiol o fewn y sîn Cymraeg.” ROBIN FARRAR, CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG
Pobl Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Cwmni Ieuenctid Cylch Aberteifi (CICA) A B E RT E I F I
PERFFORMIO A CHYMDEITHASU TRWY ’R GYMRAEG YN HYBU CYFEILLGARWCH NEWYDD
“Mae criw CICA, sef Cwmni Ieuenctid Cylch Aberteifi, yn cynnwys dros wyth deg o blant rhwng 6 a 16 mlwydd oed o ardal Aberteifi a’r cyffiniau. Sefydlwyd y cwmni yn 2008 yn dilyn cais gan Ŵyl Fawr (Eisteddfod) Aberteifi i ffurfio cwmni a fyddai’n medru perfformio Sioeau Cerdd Cymraeg yn flynyddol fel rhan o weithgareddau’r Ŵyl. Cynhelir holl ymarferion a pherfformiadau CICA trwy gyfrwng y Gymraeg ac mae’r Tîm Cynhyrchu yn ysgrifennu sioeau newydd Cymraeg bob blwyddyn yn benodol ar gyfer y cwmni. Daw’r aelodau o ardal
eang ar draws de Ceredigion a gogledd Sir Benfro. Mae ymarferion yn hybu cymdeithasu trwy gyfrwng y Gymraeg rhwng disgyblion o wahanol ysgolion a gwahanol oedrannau. Braf iawn yw gweld y plant yn datblygu cysylltiadau a chyfeillgarwch newydd gyda mwynhad o berfformio trwy gyfrwng y Gymraeg yn gefndir i’r cyfan. Mae CICA wedi bod yn ffodus i hyfforddi nifer fawr o blant dros y blynyddoedd ac mae datblygu doniau perfformio a sgiliau cyfathrebu cyfrwng Cymraeg y plant wedi bod yn rhan bwysig o’r gweithgareddau.”
NON DAVIES, CWMNI IEUENCTID CYLCH ABERTEIFI
Pobl Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Clwb Ieuenctid ‘Y Stryd’ RHYDAMAN
CYMDEITHASU A CHODI HYDER YN Y GYMRAEG
“Mae fy mab wedi mynychu Clwb Ieuenctid Y Stryd yn wythnosol am y 3 mlynedd diwethaf ac mae’n mwynhau’r elfen anffurfiol o wneud gweithgareddau Cymraeg. Mae’n gyfle i’r mab gymdeithasu gyda’i ffrindiau mewn naws Gymraeg cymunedol. Maent yn gwneud gweithgareddau hwylus yn wythnosol ac yn mynd ar dripiau yn achlysurol. Mae hyder fy mab wedi cynyddu dros y blynyddoedd ac rwy’n hapus ei fod yn cael y cyfle i ddatblygu ei Gymraeg ar lefel gymunedol y tu allan i oriau ysgol.” GERAINT JONES, TAD AELOD O GLWB IEUENCTID ‘ Y STRYD’
Y
d y Str
Pobl Ifanc E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Hwyl Hwyr, Capel y Groes WRECSAM
C A P E L I ’N PA R H AU I H Y B U ’R D E F N Y D D O ’R G Y M R A E G
“Daw tua phymtheg i ugain o blant oed cynradd (6-11) ar nosweithiau Llun i glwb Hwyl Hwyr, a hynny yn ysgoldy Capel y Groes, Wrecsam. Dod wnawn nhw i fwynhau awr o gymdeithasu gyda’i gilydd, a chael stori o’r Beibl, a chwarae gemau ac ymlacio. Fe ddigwydd hyn yn flynyddol o Fedi hyd Ebrill. Cymraeg ydi cyfrwng pob un o’r sesiynau. Dw i’n credu bod y clwb yn cynnig cyfle arbennig ac unigryw i blant/pobl ifanc ddod at ei gilydd a chyfathrebu drwy’r Gymraeg. Mae’r Hwyl Hwyr yn rhoi gofod i’n hieuenctid i ymarfer eu Cymraeg o fewn eu cymuned (bron heb iddynt fod yn ymwybodol eu bod nhw’n gwneud, gan eu bod nhw, yn un peth, yn dod yn syth o’r ysgol!) ac maen nhw’n rhoi cyfle hefyd i’r iaith gael cefnogaeth a chwarae teg prun bynnag.” PARCHEDIG ROBERT PARRY, CAPEL Y GROES WRECSAM
ENGLISH
Hamdden
Hamdden Dyfyniad arbenigwr “Mae ‘r defnydd o’r Gymraeg a’r ymwybyddiaeth o Gymreictod yn rhywbeth sydd yn gwbl naturiol inni fel Cymdeithas Bêl-droed Cymru. Amlygwyd hynny yn yr Ewros 2016 gyda’r defnydd o’r iaith ochr yn ochr â’r ieithoedd eraill yn ein cynadleddau i’r wasg. Mi roedd o hefyd yn dangos bod gennym ni iaith, diwylliant a hanes ein hunain ac mi roedd hynny yn rhan o’n poblogrwydd ni yn y gystadleuaeth. Ar y gwefannau cymdeithasol mi fuon ni yn trydar yn y Gymraeg, y Saesneg, Ffrangeg, Llydaweg, Slofaciaidd a Rwsieg ac mi roedd yr effaith bositif wrth wneud hynny yn aruthrol. ‘Dwi yn credu inni lwyddo dangos fod yr iaith Gymraeg yn rhywbeth byw, modern, naturiol a rhywbeth i ymfalchïo ynddo. Mae’n bwysig hybu defnydd cymdeithasol, dyddiol o’r Gymraeg a sicrhau fod y Gymraeg yn cael lle haeddiannol ym meysydd hamdden, wrth chwarae pêl-droed, neu unrhyw chwaraeon arall. Mae yna gyfle ym maes hamdden i ddylanwadu ar ddefnydd iaith Gymraeg ein pobl ifanc bob dydd a dylwn achub ar y cyfle hwnnw.” IAN GWYN HUGHES, Pennaeth Cyfathrebu Cymdeithas Pêl-droed Cymru
Hamdden
O’r Adroddiad: Roedd tystiolaeth o’r adroddiad yn nodi bod y sawl a holwyd yn mynd i glybiau hamdden amrywiol o fewn eu cymunedau ac roedd canolfannau hamdden yn benodol yn bwynt cymdeithasol pwysig iddynt ●
Ceir tystiolaeth bod Mentrau Iaith ac Urdd Gobaith Cymru yn fudiadau pwysig o ran trefnu gweithgareddau Cymraeg eu hiaith o fewn y gymuned a astudiwyd
●
Er hynny, amlygwyd diffyg o ran gweithgareddau hamdden Cymraeg a dwyieithog hamdden i bobl ifanc hŷn a chanol oed
●
●
Nodwyd hefyd bod iaith yr hyfforddwyr yn effeithio iaith y gweithgaredd penodol ym maes hamdden (e.e. gwersi nofio neu glybiau pêl-droed a rygbi yn gweithredu drwy gyfrwng y Saesneg oherwydd nad oedd yr hyfforddwr yn medru’r Gymraeg).
Hamdden E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Clybiau Syrffio ac Eirafyrddio LL ANRWST
SYRFFIO AC EIRAFYRDDIO YN GYMRAEG YNG NGOGLEDD CYMRU
“Mae’r Clwb Syrffio a’r Clwb Eirafyrddio yn cael eu cyllido gan Fenter Iaith Conwy. Mae’r clybiau yn cyfarfod yn wythnosol drwy gydol y flwyddyn. Mae aelodau yn perthyn i’r ddau glwb, felly yn cymryd rhan mewn gweithgareddau hollol Gymraeg am 3 awr yr wythnos. Yn naturiol mae hyn yn ei hun o fudd i’w Cymraeg wrth greu maes Cymraeg ychwanegol i’w bywydau, ond mae yna hefyd fanteision pellach, sef cymdeithasu a chyfarfod pobl eraill yn Gymraeg, o ardaloedd gwahanol, cefndiroedd gwahanol gan greu cylchoedd cymdeithasu Cymraeg y tu allan i arlwy’r clwb. Mae yna dipyn yn mynd ar wyliau efo’i gilydd, syrffio efo’i gilydd y tu allan i ddarpariaeth y clwb. Gyda rhai aelodau yn cymhwyso ac yn gweithio yn Gymraeg yn y maes eira a syrffio.” BEDWYR AP GWYN, CLWB SYRFFIO AC EIRAFYRDDIO
Hamdden E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Gŵyl y Twrch Trwyth RHYDAMAN
C Y D W E I T H I O ’N TA L U F F R W Y T H I D D AT H L U ’R T W R C H T R W Y T H
“Mae’r prosiect yma yn cael ei drefnu gan Gyngor Tref Rhydaman gyda chefnogaeth Menter Bro Dinefwr, Gweithlu Tref Rhydaman, Siambr Fasnach Rhydaman a Chyngor Sir Gaerfyrddin. Ers i’r fenter ddod yn rhan o’r prosiect mae’r Gymraeg yn fwy amlwg o fewn yr ŵyl. Mae’r gymuned gyfan yn cymryd rhan yn y digwyddiad gyda phob siop yn newid eu harddangosfeydd ffenest, pobl yn gwisgo i fyny ac yn mwynhau’r hwyl sydd yn digwydd yn y dref. Mae’r Ŵyl wedi dod yn draddodiad erbyn hyn gyda’r paratoadau yn dechrau misoedd o flaen llaw.” LYNETTE CHERRY, MENTER BRO DINEFWR
Hamdden E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Iaith ar Daith WRECSAM
G W L E D D O W E I T H G A R E D D AU C Y M R A E G Y N Y S T O D MIS ARBENNIG
“Mae Iaith ar Daith yn fis o ddathlu gweithgareddau cyfrwng Cymraeg yn Siroedd Fflint a Wrecsam. Trwy gydweithrediad Mentrau Iaith, Merched y Wawr, Cymraeg i Oedolion, Mudiad Meithrin, Urdd a llawer mwy, mae calendr o fis o ddigwyddiadau yn cael eu trefnu a’u hyrwyddo bob blwyddyn. Mae’r iaith Gymraeg yn holl bwysig i’r ymgyrch Iaith ar Daith, ni fuasai’n digwydd heblaw ei fod yn Gymraeg. Erbyn hyn mae’r mudiadau i gyd yn gwybod mai Mis Mai ydy Mis Iaith ar Daith, ac maent yn hapus i drefnu nosweithiau agored, neu nosweithiau addas i ddysgwyr fel rhan o’u rhaglenni blynyddol. Mae pawb yn gwybod eu bod yn gallu mynd i ddigwyddiad gan fudiad dieithr a chael croeso cynnes yn ystod y mis, gyda llawer o ddigwyddiadau yn cael eu trefnu fel sesiynau blasu (ee Corau, Merched y Wawr). Mae llawer o ddysgwyr yn defnyddio digwyddiadau Iaith ar Daith fel eu profiad cyntaf o “groesi’r bont” i fyw trwy’r Gymraeg.” BRONWEN WRIGHT, SWYDDOG HYRWYDDO CLYBIAU GWAWR Y GOGLEDD.
Hamdden E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Ioga Cymraeg BANGOR
YML ACIO GYDA IOGA YN GYMRAEG
“Gan mod i’n eistedd wrth gyfrifiadur trwy’r dydd, dwi’n mynd i ddosbarthiadau ioga i gadw’n ystwyth. O newid i ddosbarthiadau Cymraeg dwi’n ffeindio mod i’n gallu symud i’r posture ynghynt heb feddwl ddwy waith am ystyr y disgrifiad. Pan fyddaf wedi blino, dwi’n arafach yn prosesu’r Saesneg yn enwedig cyfarwyddiadau sy’n ymwneud â’r chwith a’r dde, felly mae gwneud ioga yn y Gymraeg yn haws ac yn fwy ymlaciol.” BRANWEN THOMAS, AELOD O GLWB IOGA CYMRAEG BANGOR
Hamdden E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Clwb Trafod yr Alltwen P O RT H M A D O G
CYLCH TRAFOD YR ALLTWEN YN GANOLBWYNT TREFTADAETH DDIWYLLIANNOL PORTHMADOG Mae Cylch Trafod yr Alltwen yn gymdeithas cyfrwng Cymraeg ar gyfer pobl o bob oed a diddordeb. Mae’n cynnig i’w haelodau raglen amrywiol o ddarlithoedd llenyddol, sgyrsiau am fyd natur, hanes a hanes lleol, yn ogystal â chyflwyniadau gan feirdd, actorion, cerddorion a digrifwyr. Ar ddiwedd pob cyflwyniad ceir trafodaethau difyr a bywiog.
Ers blynyddoedd bellach mae’r Cylch Trafod yn gymdeithas boblogaidd sy’n gwasanaethu ardal eang, yn cynnwys Dyffryn Madog yn ogystal â nifer o bentrefi a chymoedd diarffordd Eifionydd. Mae’r Cylch Trafod yn sefydliad gwerthfawr a chwbl hanfodol mewn ardal wledig, wasgarog ei phoblogaeth, am ei bod yn darparu cyfleoedd i’w haelodau gyfarfod â’i gilydd, trafod a chymdeithasu - a gwneud hynny drwy gyfrwng eu mamiaith. MEGAN LLOYD WILLIAMS, CLWB TRAFOD YR ALLTWEN
Hamdden E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Clwb Cerdded drwy’r Gymraeg CAERFFILI
CERDDED A CHADW’N HEINI DRWY’R GYMRAEG YNG NGHAERFFILI “Dw i’n meddwl ei fod yn bwysig i barhau gyda’r taith cerdded er mwyn i bobl allu cwrdd gyda’i gilydd a siarad Cymraeg wrth gerdded ar yr un pryd. Hefyd mae yna gyfle i fynd i leoedd newydd a gweld lleoedd hyfryd iawn. Dw i’n meddwl bod e’n hybu’r iaith yn ein cymuned ni oherwydd bod pobl leol yn gallu gwrando arnom ni’n siarad Cymraeg wrth i ni gerdded.” STEVE GRIFFITHS, CLWB CERDDED DRWY’R GYMRAEG
“Beth sy’n well, sy’n well na hyn, Mynd am dro o fro i fryn, Aer yr haf a geiriau’r Iaith Ar daith, i’r hiraeth mor wyn” GAN CYRIL SMITH
ENGLISH
Dysgwyr
Dysgwyr Dyfyniad arbenigwr “Arf cyfathrebu yw iaith ac mae angen defnydd cyson ohoni ar ddysgwyr i ddod yn rhugl. Prif nod y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol yw annog dysgwyr i ddefnyddio eu Cymraeg – boed o fewn y teulu, y gweithle neu’r gymuned. Er mwyn gwireddu’r nod hwn yn llwyddiannus, mae angen cymorth a chefnogaeth pawb sy’n siarad yr iaith. Mae hyn yn cynnwys cynnal digwyddiadau cymunedol ar gyfer dysgwyr, neu, ac yn bwysicach, bod yn rhagweithiol o ran denu dysgwyr i’r grwpiau a chymdeithasau Cymraeg sydd eisoes yn bodoli.” HELEN PROSSER, Cyfarwyddwr Strategol y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol
Dysgwyr
O’r Adroddiad: Mae dysgwyr yn chwilio am gyfleoedd i ymarfer eu Cymraeg a magu hyder ●
Mae’r arfer cymdeithasol/norm o ddefnyddio Saesneg yn gyhoeddus yn atal dysgwyr rhag cael cyfle i ymarfer eu Cymraeg tu allan i’r ystafell ddosbarth ●
Mae dysgwyr yn rhwystredig o ddiffyg cyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg o fewn y gymuned gan ddweud bod siaradwyr Cymraeg yn troi i’r Saesneg yn rhy sydyn
●
Nodwyd bod bathodynnau iaith yn adnodd pwysig i ddysgwyr wrth iddynt ddechrau bob sgwrs yn Gymraeg
●
Mae grwpiau Cymraeg i oedolion a’r cyfryngau cymdeithasol yn ffynhonnell bwysig am weithgareddau Cymraeg a dwyieithog i ddysgwyr fynychu.
●
Dysgwyr E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Ffrindiaith RHYDAMAN
CYFLEOEDD CYMDEITHASOL I DDOD Â DYSGWYR A SIARADWYR CYMRAEG AT EI GILYDD
“Mae cynllun Ffrindiaith, Cyngor Sir Gar, yn cynnig cyfle hollbwysig i ddysgwyr a siaradwyr Cymraeg ddod at ei gilydd mewn sefyllfa anffurfiol i siarad Cymraeg. Mae’r cynllun yn cynnal nosweithiau cymdeithasol lle mae’r dysgwyr yn dod i arfer defnyddio’r iaith Gymraeg o fewn eu cymunedau. Pwysigrwydd y cynllun yw ei fod yn annog dysgwyr i ddefnyddio eu sgiliau Cymraeg yn gyson gyda siaradwyr Cymraeg o fewn gweithgareddau cymunedol y gymuned. Mae Ffrindiaith yn sbarduno dysgwyr i deimlo eu bod yn perthyn i’r gymuned Gymraeg naturiol o’u cwmpas a
bod yna gyfleoedd cymunedol ar gael iddynt ddefnyddio eu Cymraeg y tu hwnt i’r ystafell ddosbarth. Mae’r cynllun yn aml yn codi hyder dysgwyr a siaradwyr Cymraeg, y naill a’r llall, gan fod pawb yn dod i arfer siarad gyda’i gilydd ac fel rhan werthfawr o’r gymuned leol. Mae’r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol yn bwriadu adeiladu ar y seiliau cadarn sydd wedi’u gosod gan ddarparwyr Cymraeg i Oedolion i lansio cynllun cenedlaethol lle bydd dysgwyr a siaradwyr rhugl yn cael eu paru er mwyn i ddysgwyr gael cyfleoedd i siarad ac i gael eu cymhathu mewn cymunedau neu gymdeithasau Cymraeg. Gofynnir am ymrwymiad 10 awr gan y dysgwyr a’r siaradwyr rhugl. Y bwriad yw sianelu’r holl ewyllys da sy gan bobl tuag at y rhai hynny sy’n dysgu mewn cynllun ymarferol.” SIÂN MERLYS, SWYDDOG DYSGU CYMUNEDOL CYMRAEG I OEDOLION, CYNGOR SIR GÂR
Dysgwyr E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Papur Bro Y Dwrgi A B E RT E I F I
PAPUR BRO YN PRIF-FFRYDIO CYFRANIAD DYSGWYR “Daeth rhifyn cyntaf “Y Dwrgi” yn 2014, mewn ymateb i’r galw am bapur bro penodol ar gyfer tref Aberteifi. Cyhoeddir 6 rhifyn y flwyddyn, bob yn ail fis, gyda’r ffocws ar ddigwyddiadau, newyddion a hanes y dref yn ogystal â chyhoeddiadau personol a llythyron. O’r cychwyn cyntaf bu ymrwymiad cadarn i’r Dwrgi gan ddysgwyr y dref ac i ddechrau ‘roedd tudalen penodol ar eu cyfer. Fodd bynnag, o fewn ychydig amser, gan ystyried safon uchel y deunydd ac mewn ymdrech i beidio ag ynysoli’r cyfranwyr, gwnaed y penderfyniad i ddileu
tudalen “Y Dysgwyr” a defnyddio’r erthyglau drwyddi-draw. Mae hyn wedi bod yn gam positif iawn - o ran y cyfranwyr a’r darllenwyr sy’n ychwanegu gwerth at gyfraniadau rheiny sy’n gloywi eu Cymraeg. Mae Pwyllgor Y Dwrgi’n awyddus iawn i ddefnyddio’r papur i godi ymwybyddiaeth o ddigwyddiadau cyfrwng Cymraeg y dref ar gyfer trigolion o bob oedran a chefndir.” CATRIN MILES, PAPUR BRO Y DWRGI
Dysgwyr E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Rhaglen Gweithgareddau Dysgwyr WRECSAM
GWLEDD O WEITHGAREDDAU I DDYSGWYR CYMRAEG YN ARDAL WRECSAM
“Mae Coleg Cambria yn trefnu gweithgareddau ar gyfer dysgwyr yn ardal Wrecsam. Ymhlith y gweithgareddau a gynhaliwyd y llynedd oedd parti croeso, noson ffilm, parti Nadolig a chinio Gŵyl Ddewi. Bydd rhaglen gynhwysfawr yn cael ei llunio eto ar gyfer y flwyddyn nesa. Yn ogystal â nosweithiau amrywiol cynhelir sesiynau sgwrs rheolaidd o dan nawdd Coleg Cambria yng ngwesty’r Ramada (3ydd Dydd Sul y mis) a Chaffi Bellis yn Holt (Sadwrn cyntaf y mis). Mae’r sesiynau hyn yn rhoi cyfle i ddysgwyr ymarfer eu Cymraeg mewn awyrgylch hamddenol lle maen nhw’n ennill hyder i ddefnyddio’r iaith tu allan i’r dosbarth, ac yn eu cymunedau, o ddydd i ddydd.” FRANCES JONES, CYMRAEG I OEDOLION, COLEG CAMBRIA
Dysgwyr E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Côr y Dysgwyr BANGOR
CANU MEWN CÔR YN AGOR Y DRWS I IAITH A DIWYLLIANT CYMRAEG “Mi wnes i ddechrau canu yn y Gymraeg cyn i mi ddysgu siarad Cymraeg! Dw i’n canu efo côr dysgwyr o’r enw ‘Criw Bangor’. Mae ein harweinydd, Elwyn Hughes, yn anhygoel, ac mae pob ymarfer, pob perfformiad, yn hwyl: dan ni’n chwerthin llawer! Drwy’r côr, dw i wedi gwneud ffrindiau newydd, sy’n siarad Cymraeg efo fi heb boeni am gamgymeriadau (lle saff i ddefnyddio’r iaith!). Mi wnes i brofi diwylliant Cymreig am y tro cyntaf efo’r côr: dan ni’n cystadlu mewn Eisteddfodau, a dan ni i gyd yn dathlu pan dan ni’n ennill gwobr!” EIRINI SANOUDAKI, CÔR Y DYSGWYR ‘CRIW BANGOR’
Dysgwyr E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Clwb Garth Garmon LL ANRWST
CROESAWU DYSGWYR I WEITHGAREDDAU CYMUNEDOL “Mae gweithredu yn lleol yn bwysig i fi. Mae’n hanfodol gallu ymateb i anghenion y gymuned leol mewn ffordd uniongyrchol a di-lol mae hyn yn cynnwys croesawu dysgwyr y Gymraeg i ddigwyddiadau cymunedol yr ardal. Efo cymorth ychydig o wirfoddolwyr lleol yr ydym wedi cynyddu’r nifer o ddigwyddiadau cyfrwng Cymraeg yn y pentref o gwrs i’r di-Gymraeg i gwis misol, gigs neu ddyddiau hwyl i’r teulu a chydweithio efo’r Ysgol a’r dafarn leol. Fel canlyniad i’n gwaith mae’r Gymraeg dal yn rhan ganolog o fwrlwm a bywyd cymdeithasol y pentref a’r gymuned i bawb eu mwynhau.” ERYL PRYS JONES, PWYLLGOR ARDAL CAPEL GARMON
Dysgwyr E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Cymraeg i’r Teulu (Coleg Gwent) CAERFFILI
RHIENI A PHLANT YN DYSGU’R GYMRAEG AR Y CYD “Mae Cwrs Cymraeg i’r Teulu yn rhan o gyfres o wahanol gyrsiau yr ydym yn cynnig fel rhan o Ddysgu Cymraeg Gwent, Coleg Gwent. ‘Rydym yn dilyn maes llafur CBAC ac yn cynnig cyfleoedd i rieni ddysgu’r Gymraeg ynghyd â’u plant. Mae’n gwrs 30 wythnos sy’n cynnwys 2 awr yr wythnos a gwaith cartref. Mae’n bwysig iawn i rieni gael y cyfle i ddysgu ac ymarfer eu sgiliau Cymraeg ar ôl dewis addysg Gymraeg i’w plant. Mae’n hollbwysig bod rhieni yn medru
rhoi’r iaith ar waith gan ymarfer y Gymraeg adre gyda’u plant, siarad gyda staff yr ysgolion a defnyddio’r Gymraeg yn gymunedol hefyd. Ers lansiad Siarter Iaith o fewn ysgolion yr ardal, rydym wedi cael nifer o ymholiadau ychwanegol gan rieni sy’n awyddus i ddysgu’r Gymraeg ochr yn ochr â’u plant.” JOHN WOODS, DYSGU CYMRAEG GWENT, COLEG GWENT
ENGLISH
Siopau a Siopau a Busnesau Busnesau
Siopau a Busnesau Dyfyniad arbenigwr “Rydym ni fel Mentrau Iaith wedi cael amrywiaeth o brosiectau dros y blynyddoedd yn hyrwyddo’r Gymraeg gyda siopau a busnesau preifat. Dengys ymchwil fod cynnwys y Gymraeg yn eich busnes, drwy farchnata, defnyddio bathodynnau i ddangos pwy sy’n siarad Cymraeg, drwy gael staff i gyfarch yn y Gymraeg neu’r defnydd o arwyddion Cymraeg yn gwneud busnesau yn fwy atyniadol i rai sy’n siarad yr iaith, felly’n gallu gwneud cwmnïau’n fwy proffidiol. Edrychwn ymlaen at barhau ac ymestyn y gwaith hwn yn y dyfodol.” OWAIN GRUFFYDD, Cadeirydd Mentrau Iaith Cymru
Siopau a Busnesau
O’r Adroddiad: Mae’r adroddiad yn dadlau bod y defnydd o Gymraeg o fewn siopau yn lleoliad pwysig i unigolion ddefnyddio’r Gymraeg yn eu bywyd bob dydd ●
Nodwyd bod cyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg yn y gymuned yn cael ei golli gan fod arferiad o gychwyn sgyrsiau yn Saesneg wrth siopa (er bod y cyhoedd a’r gweithwyr yn aml yn medru’r Gymraeg) ●
Er hynny, roedd nifer o siaradwyr Cymraeg yn chwilio am wasanaeth yn y Gymraeg o fewn siopau
●
Roedd rhai pobl yn mynd yn ôl i siop benodol, neu at unigolion o fewn siopau, ble oedd gwasanaeth Cymraeg/ dwyieithog yn cael ei gynnig
●
Roedd ciwiau gweledol (e.e. bathodynnau Iaith Gwaith) yn cael ei weld fel ffordd effeithiol i adnabod staff dwyieithog a rhoi hyder i’r cyhoedd ddefnyddio’r Gymraeg.
●
Siopau a Busnesau S I O PA U / B U S N E S AU
Marchnad Bysgod Jonah a’r Pysgoty A B E RY S T W Y T H
DELWEDD DDWYIEITHOG YN CYFRANNU AT LWYDDIANT BUSNES LLEOL “Lleolir bwyty Pysgoty a Marchnad Bysgod Jonah yn nhref glan môr Aberystwyth. Mae’n hanfodol i ni, fel perchenogion a rheolwyr y ddwy fenter, ein bod yn gwasanaethu ein cwsmeriaid trwy weithredu yn ddwyieithog. Rydym yn argyhoeddedig bod angen i fusnesau bach gynnig gwasanaeth yn Gymraeg a Saesneg, a chredwn fod hyn yn sail i’n llwyddiant. Mae darparu cynnyrch lleol o safon uchel hefyd yn hollbwysig i’n ffyniant fel cwmni. Ceisiwn benodi aelodau staff sy’n medru’r Gymraeg ac anogwn ddysgwyr i feithrin hyder trwy ddefnyddio’r Gymraeg yn y gweithle. Mae ein gwefan yn ddwyieithog a byddwn yn defnyddio Cymraeg a Saesneg wrth gynnig ein gwasanaeth ar y cyfryngau cymdeithasol.” RHIANNON A CRAIG EDWARDS, PYSGOTY ABERYSTWYTH
Siopau a Busnesau S I O PA U / B U S N E S AU
Bathodynnau Iaith Gwaith LL ANRWST
BATHODYNNAU IAITH YN DANGOS Y FFORDD “Rwy’n teimlo’n llawer mwy cyfforddus a hyderus i ddechrau sgyrsiau yn y Gymraeg pan welai bathodyn iaith gwaith. Mae’r bathodyn iaith yn rhoi cyfle i siaradwyr Cymraeg a dysgwyr ddefnyddio’r Gymraeg gyda hyder mewn bywyd pob dydd. Rwy’n fwy cyfforddus yn gwneud pethau drwy’r Gymraeg, ac felly yn debycach i siopa yn rhywle sy’n cynnig gwasanaeth dwyieithog di-dor. Pan mae siopa lleol yn rhoi’r Gymraeg yn ganolog i’w gwasanaeth, mae’r gymuned yn elwa ac mae’r Gymraeg yn llewyrchus yn lleol.” ARON WYNNE, LLANRWST
Siopau a Busnesau S I O PA U / B U S N E S AU
Ceir Cymru, Bethel BANGOR
LLE AMLWG I’R GYMRAEG WRTH HYSBYSEBU AR Y CYFRYNGAU CYMDEITHASOL “Yma yng Ngheir Cymru ers 30 mlynedd mae defnyddio’r Gymraeg fel rhan o frand y cwmni wedi bod yn allweddol wrth greu a sefydlu’r hyn ydym heddiw ac yn rhan allweddol o’n llwyddiant. Mae ein defnydd o’r iaith ar draws y cyfryngau cymdeithasol yn denu parch y di-gymraeg yn ogystal â Chymry iaith gyntaf. Yn amlach na pheidio rydym yn defnyddio Cymraeg syml gan anelu at ddysgwyr ac unrhyw gwsmer sy’n barod i ddeall ein cefndir a’n gweledigaeth fel busnes. Mae defnyddio safle we sy’n llwyr ddwyieithog hefyd yn allweddol ac yn ennyn parch y di Gymraeg. Rydym yn defnyddio fideos Cymraeg ar Facebook a Twitter a hynny yn gryno ac i’r pwynt. Mae defnyddio’r iaith ar Facebook gydag elfen o hiwmor hefyd yn llwyddo i ddenu cwsmeriaid ifanc.” GARI WYN, CEIR CYMRU
Siopau a Busnesau S I O PA U / B U S N E S AU
Ffônlyfr CAERFFILI
CYFEIRLYFR YN CYSYLLTU BUSNESAU GYDA’U CWSMERIAID “Datblygwyd y Ffônlyfr gan Fenter Iaith Sir Caerffili er mwyn hyrwyddo’r busnesau a mudiadau lleol sy’n medru cynnig gwasanaethau cyfrwng Cymraeg. Bwriad y llyfr yw cefnogi siaradwyr a dysgwyr Cymraeg lleol i ddefnyddio’r Gymraeg fel rhan o’u bywydau pob dydd a phwysleisio gwerth economaidd y Gymraeg i’r ardal. Yn aml, dywedir nad oes unrhyw fusnesau’n lleol sy’n medru cynnig gwasanaethau cyfrwng Cymraeg. Dengys y llyfr bod amrywiaeth sylweddol o wasanaethau cyfrwng Cymraeg ar gael yn lleol. Mae’n bosib ymweld â meddyg, deintydd ag optegydd sy’n siarad Cymraeg yn
ogystal â chael car wedi ei drwsio gan fecanig sy’n siarad Cymraeg. Mae’r Ffônlyfr yn galluogi pobl leol i ddefnyddio’r Gymraeg o fewn cymunedau gwahanol ac o fewn elfennau amrywiol eu bywydau. Yn ogystal, y gobaith yw y bydd y llyfr yn dangos i siaradwyr Cymraeg ifanc yn lleol bod galw cynyddol am eu sgiliau iaith Gymraeg yn lleol a beth yw gwerth y sgiliau hynny.” LOWRI JONES, MENTER IAITH SIR CAERFFILI
Siopau a Busnesau S I O PA U / B U S N E S AU
Cyfoes RHYDAMAN
MENTER IAITH BRO DINEFWR YN CYCHWYN MENTER FASNACHOL “Siop lyfrau Cymraeg yw Cyfoes sydd wedi ei leoli yng nghanol Rhydaman. Oherwydd bod yr unig siop lyfrau Cymraeg yn Rhydaman yn cau penderfynodd Menter Bro Dinefwr agor siop lyfrau a nwyddau Cymraeg newydd. Mae’r siop wedi dod yn hwb Cymraeg i’r gymuned erbyn hyn ac mae nifer o fudiadau lleol yn ei ddefnyddio ar gyfer marchnata digwyddiadau Cymraeg, gwerthu tocynnau a chynnal digwyddiadau amrywiol.” LYNETTE CHERRY, MENTER BRO DINEFWR
Siopau a Busnesau S I O PA U / B U S N E S AU
Siop Cwlwm WRECSAM
SIOP WIB YN WRECSAM I ATEB Y GALW AM NWYDDAU IAITH GYMRAEG “Siop Gymraeg ydi Siop Cwlwm, sy’n gwerthu nwyddau’n cynnwys llyfrau, cardiau, CDs ac anrhegion. Mae’r siop yn bodoli ar nifer o ffurfiau gwahanol. Mae gennym siop ym Marchnad Croesoswallt ac rydym hefyd yn gwerthu ar-lein trwy ein gwefan. Yn ogystal â hynny, rydym yn gweithio mewn partneriaeth â chanolfan Gymraeg Saith Seren yn Wrecsam i ddarparu Siop Wib bob pythefnos. Mae’r ffurfiau amrywiol yma o siopau yn caniatáu ni i fod yn hyblyg a chyrraedd cynulleidfaoedd gwahanol yn ardal Wrecsam – sef ardal ble mae prinder busnesau masnachol sy’n gwerthu nwyddau Cymraeg.
Mae ein siop yn darparu canolbwynt i Gymry Cymraeg a dysgwyr Cymraeg yr ardal i ddefnyddio ac ymarfer eu Cymraeg. Mae hyn yn werthfawr iawn i ddysgwyr yn arbennig sy’n ymweld â ni er mwyn ymarfer eu Cymraeg y tu allan i’r ystafell dosbarth. Credwn fod hyn yn gwneud cyfraniad pwysig at sicrhau ffyniant yr iaith Gymraeg a’i diwylliant yn yr ardal hon.” LOWRI ROBERTS, SIOP CWLWM
ENGLISH
Gwasanaethau Siopau a Busnesau Cyhoeddus
Gwasanaethau Cyhoeddus Dyfyniad arbenigwr ‘Mae angen i sefydliadau cyhoeddus hybu a hwyluso cyfleoedd i bobl ddefnyddio’r Gymraeg trwy ddarparu gwasanaethau yn ddi-rwystr ar eu cyfer. Ni ddylai pobl orfod gofyn am gael defnyddio’r iaith. Yn hytrach, dylai sefydliadau gymryd cyfrifoldeb am gynnig dewis iaith yn rhagweithiol ac os mai’r Gymraeg yw’r dewis, ni ddylai pobl orfod profi oedi. Mae angen i sefydliadau cyhoeddus sicrhau eu bod o ddifrif ynghylch darparu gwasanaethau i bobl sy’n defnyddio’r Gymraeg a gwneud yn siŵr bod realiti profiad y defnyddiwr yn adlewyrchu’r ansawdd y dymuna’r sefydliad ei ddarparu i bawb, ym mha bynnag iaith. Wrth ddarparu gwasanaethau cyhoeddus i bobl Cymru, mae angen i sefydliadau hefyd sicrhau bod y Gymraeg yn ystyriaeth wrth gynllunio eu gweithluoedd. O ganlyniad, rhaid iddynt fynd ati o ddifrif i gynllunio cynnydd yn eu capasiti ieithyddol er mwyn eu galluogi i ddiwallu anghenion cymdeithas a chanddi ddwy iaith.’ COMISIYNYDD Y GYMRAEG
Gwasanaethau Cyhoeddus
O’r Adroddiad: Er bod yr adroddiad yn trafod y defnydd cymunedol o’r iaith Gymraeg, roedd nifer o bobl a holwyd yn awyddus i sôn am wasanaethau cyhoeddus ●
●
Thema amlwg o’r ymchwil oedd nad oedd gan bawb yr amser i fynychu’n gyson weithgareddau cymunedol sydd wedi’u trefnu. I’r unigolion hyn felly, roedd eu rhyngweithiad cymdeithasol yn tueddu i fod yn fwy anffurfiol ac yn digwydd fel rhan o’u gweithgareddau dyddiol, er enghraifft wrth siopa a chyrchu gwasanaethau
Er hynny, un patrwm nodedig a adroddwyd yn yr ymchwil oedd y cyfleoedd cyfyngedig i ddefnyddio’r Gymraeg mewn siopau ac wrth gyrchu gwasanaethau cyhoeddus, gan gynnwys gwasanaethau iechyd
●
Ni chafwyd darlun cyson o ran y cyfleoedd mae ymatebwyr yn eu cael i ddefnyddio’r Gymraeg gyda chynghorau sir, gydag ymatebwyr rhai cymunedau yn adrodd cyfleoedd mwy niferus nag eraill.
●
Gwasanaethau Cyhoeddus E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Amser Stori – Llyfrgell Bangor BANGOR
MAGU HYDER RHIENI YN Y GYMRAEG DRWY SESIYNAU STORI DWYIEITHOG “Caiff sesiwn stori ddwyieithog ei chynnal yn Llyfrgell Bangor bob bore dydd Llun rhwng 10:30 ac 11:30yb (gan eithrio gwyliau banc a gwyliau ysgol). Mae’r sesiwn stori yn gallu annog rhieni sydd angen magu hyder i ddefnyddio’r Gymraeg gyda’u plant; byddant yn ystyried defnyddio llyfrau dwyieithog neu rhai Cymraeg syml gartref. O hyn, gallant ddefnyddio brawddegau Cymraeg syml gyda’u plant, gan ddilyn esiamplau a geir yn ystod y sesiynau stori. Gobeithiwn ein bod yn cyfrannu at hybu defnydd o’r iaith ymysg teuluoedd ifanc.” GWENLLI HAF, LLYFRGELL BANGOR
Gwasanaethau Cyhoeddus E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Gwersi Nofio Cymraeg CAERFFILI
NOFIO YN GYMRAEG YNG NGHAERFFILI: YMATEB I’R GALW “Mae Cyngor Caerffili wedi ymateb i’r galw er mwyn sefydlu gwersi nofio Cymraeg yn y sir. Mae hyn yn gam holl bwysig oherwydd bod nawr gan siaradwyr Cymraeg, plant neu’n oedolion, y cyfle i dderbyn gwersi nofio trwy gyfrwng y Gymraeg. Mae hyn yn rhoi cyfle ychwanegol i drigolion y sir ddefnyddio a derbyn gwasanaeth trwy’r Gymraeg, ac i blant mae’n dangos bod y Gymraeg yn fyw yn y gymuned ac nid dim ond yn yr ysgol. Dyma gyfle hollbwysig i ddylanwadu ar arferion ieithyddol unigolion yr ardal. Y gobaith yw y bydd nifer o wersi eraill yn cael eu cynnal drwy’r Gymraeg yn y dyfodol fel bod y Gymraeg yn cael ei normaleiddio’n iaith gymunedol bob dydd.” ANWEN REES, CYNGOR BWRDEISTREF SIROL CAERFFILI
Gwasanaethau Cyhoeddus
Heddlu Dyfed Powys A B E RY S T W Y T H
YR HEDDLU A GWASANAETHAU CYMRAEG A DWYIEITHOG “Mae’r gallu i gynnig gwasanaeth drwy’r Gymraeg ar draws yr heddlu’n hanfodol bwysig i Heddlu Dyfed-Powys, gan fod hi’n bwysig i unigolion o fewn y cymunedau i gael y cyfle i siarad a defnyddio’r Gymraeg gyda’r Heddlu. ‘Rydyn ni hefyd yn teimlo bod cynnig gwasanaeth Cymraeg yn caniatáu i ddioddefwyr drafod gyda ni yn eu dewis iaith. ‘Rydyn ni’n teimlo bod unigolion yn gweld hyn yn gysur mawr wrth drafod materion anodd a sensitif.
Yn ogystal, mae cynnig y gwasanaeth hwn yn gwella sgiliau iaith staff a swyddogion yr Heddlu.” TELERI WILLIAMS, HEDDLU DYFED POWYS
Gwasanaethau Cyhoeddus E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Cystadleuaeth Addurno Ffenestri Siop Santes Dwynwen, Hunaniaith P O RT H M A D O G
CYSTADLEUAETH FFENEST SIOP I HYRWYDDO’R GYMRAEG YNG NGWYNEDD “Fe gymeron ni ran mewn cystadleuaeth a drefnwyd gan Hunaniaith i addurno ffenestri ar gyfer Diwrnod Santes Dwynwen. Er bod Costa Coffee yn gwmni rhyngwladol, rydym yn meddwl ei fod yn bwysig inni fod yn rhan o gymuned Porthmadog a pharchu’r Gymraeg mewn unrhyw ffordd ag y gallwn. Tra bod y rhan fwyaf o’n harwyddion yn Saesneg, rydym yn annog staff i siarad Cymraeg gyda chwsmeriaid a dysgu’r Gymraeg (ychydig o frawddegau hyd yn oed) os nad ydynt yn gallu siarad Cymraeg yn barod. Wnaethon ni fwynhau cymryd rhan yn y gystadleuaeth a drefnwyd gan Hunaniaith ac yn edrych ymlaen at y gystadleuaeth nesaf.” MARIA, COSTA COFFEE, PORTHMADOG
Gwasanaethau Cyhoeddus E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Gwersi Cymraeg i staff a chynghorwyr sir RHYDAMAN
Y SECTOR GYHOEDDUS YN CYDWEITHIO Â MENTER IAITH “Pan ymunais â Chyngor Tref Rhydaman fel Swyddog Datblygu Cymunedol fe ddaeth yn amlwg yn eithaf sydyn fod angen i mi allu o leiaf cynnal sgwrs sylfaenol yn y Gymraeg. Roeddwn hefyd yn teimlo y byddai rhai staff eraill sy’n gweithio ar gyfer y Cyngor Tref hefyd yn elwa o gyfle i ddatblygu eu sgiliau Cymraeg. O ganlyniad, cysylltais â Menter Bro Dinefwr a chyflwyno’r syniad o gychwyn dosbarthiadau anffurfiol ar gyfer aelodau Cyngor y Dref dros yr haf, cyn
cychwyn dosbarthiadau Cymraeg i Oedolion yn yr hydref. Cytunodd Menter Bro Dinefwr i gefnogi hyn a rhoi o’u hamser i’r prosiect dros yr haf a chynigodd dau gynghorydd a oedd yn siarad Cymraeg i gynorthwyo yn y dosbarthiadau. Roedd gallu gweithio mewn partneriaeth gydag ein Menter Iaith lleol er mwyn creu sesiynau wedi’u teilwra ar gyfer Cynghorwyr Tref yn ddatblygiad cyffrous a’r gobaith yw y bydd hyn yn arwain at fwy o gyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg yng nghymuned Rhydaman.” FIONA WILKINS, CYNGOR TREF RHYDAMAN
Gwasanaethau Cyhoeddus
ENGLISH
E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Llinellau Cymorth Sir Ceredigion A B E RT E I F I
CYNGOR SIR YN CYNNIG CYMORTH YN GYMRAEG “Mae Cyngor Sir Ceredigion wedi ymrwymo i gefnogi’r iaith Gymraeg a’r diwylliant Cymraeg, gan sicrhau bod ei wasanaethau a’i weithgareddau yn hyrwyddo ac yn hybu defnydd o’r Gymraeg ledled y sir. Mae gan bob aelod o’r cyhoedd yng Ngheredigion yr hawl i ddewis ym mha iaith y mae’n nhw dymuno delio a’r Cyngor ac mae’n ofynnol i staff y Cyngor ymateb yn gadarnhaol i’r dewis hwn. Defnyddiwch eich Cymraeg wrth gysylltu gyda’r Cyngor, yn ysgrifenedig, ar-lein, dros y ffôn neu yn wyneb yn wyneb.” CYNGOR SIR CEREDIGION
ENGLISH
Technoleg, Adnoddau ac Offer
Technoleg, Adnoddau ac Offer Dyfyniad arbenigwr “Yn Eisteddfod 2016 fe ddywedodd y gantores Gwenno Saunders fod brwydr ola’r Gymraeg yn cael ei hymladd ar y we. Dyna i chi ddweud! Wedi canrifoedd o ymladd mewn amryw feysydd: y teledu, y byd cyhoeddi, ysgolion, statws gyfartal ayb, hon, medd Gwenno yw’r olaf. Yr hyn sy’n wahanol y tro hwn yw fod gennym ein Llywodraeth ein hunain yn gefn i ni yn y frwydr! Ac fel un sydd a golwg byd-eang ar faes y gad, peth braf yw medru dweud fod gennym heddiw ein harfau digidol: adnoddau, offer a thechnoleg pwrpasol er mwyn cadw ein hunaniaeth - ac ‘i gadw’r llwyd o’r gwydr lliw’! Defnyddiwch nhw!” ROBIN OWAIN, Wicipedia
Technoleg, Adnoddau ac Offer
O’r Adroddiad: O fewn yr adroddiad hwn, gofynnwyd yn benodol am y ffyrdd amrywiol o rannu a chanfod gwybodaeth am weithgareddau cymunedol Cymraeg a dwyieithog
●
I’r sawl a holwyd roedd y we yn cael ei gweld fel cyfrwng pwysig ar gyfer cyfathrebu cymunedol, gyda Facebook a Twitter yn cael eu crybwyll yn aml
●
Fodd bynnag, roedd ffurfiau traddodiadol o rannu a chanfod gwybodaeth yn parhau i’w cael eu defnyddio e.e. Papurau bro, posteri ac drwy rwydweithiau personol
●
Roedd oedran yn gallu bod yn ffactor wrth ystyried dull o ganfod gwybodaeth am ddigwyddiadau cymunedol, gyda phobl hŷn yn llai tebygol o fynd ar-lein i ganfod gwybodaeth. ●
Technoleg, Adnoddau ac Offer E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Offer Cyfieithu Cymunedol A B E RY S T W Y T H
OFFER CYFIEITHU CYMUNEDOL YN WERTHFAWR I GYMUNED DDWYIEITHOG “Mae Cered yn llogi offer cyfieithu cymunedol yn rhad ac am ddim ar gyfer grwpiau nid er elw. Defnyddir y rhain ar gyfer gweithgareddau cymunedol megis cyfarfodydd pwyllgorau amrywiol a gwasanaethau capeli ac eglwysi hefyd. Mae Cered hefyd yn rhedeg Cynllun Sylwebu sy’n declyn addas os am gynnal gweithgaredd yn Gymraeg ond am roi rhyw flas o gynnwys y gweithgaredd i gynulleidfa ddi-Gymraeg
heb gyfieithu gair am air. Mae modd derbyn hyfforddiant ar sut mae’r adnodd yn gweithio ac yna maent yn cael benthyg yr offer am ddim. Mae’r Cynllun Sylwebu wedi profi’n ddefnyddiol i gyngherddau ar gyfer eisteddfodau amrywiol hefyd. Mae’r cynlluniau yma’n bwysig ar gyfer cymunedau dwyieithog er mwyn cynnwys aelodau di-Gymraeg y gymuned wrth sicrhau bod gweithgareddau’n parhau i gael eu cynnal yn y Gymraeg.” STEFFAN REES, CERED (MENTER IAITH CEREDIGION)
Technoleg, Adnoddau ac Offer E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Radio Beca A B E RY S T W Y T H
RADIO BECA YN ARWAIN Y FFORDD GYDA DARLLEDU CYMDEITHASOL “Nod Radio Beca yw galluogi pobl yng nghymdogaethau’r gorllewin – a phobl ifainc yn arbennig – i ddarlledu i’r cymdogaethau hynny ac i’r byd. Nid gorsaf radio yw Radio Beca ond – fel Merched Beca gynt – cymdeithas ddilyffethair o bobl sy’n annog, addysgu ac ysgogi ei gilydd i ragweithio. Ein cenhadaeth yw darlledu cymdeithasol sy’n cyfrannu at ecoleg yr iaith Gymraeg. Nod radiobeca.cymru yw defnyddio’r holl gyfryngau hen a newydd o fewn meddiant ein cymdogaethau i hybu ‘bio-amrywiaeth’ yr ecoleg hon.” EUROS LEWIS, RADIO BECA
Technoleg, Adnoddau ac Offer E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Technoleg iaith BANGOR
APIAU A GWIRYDD SILLAFU YN RHOI HYDER I YSGRIFENNU YN Y GYMRAEG “Yr ap Geiriaduron oedd un o’r apiau cyntaf Cymraeg i mi lawrlwytho ar fy nhabled. Mae’r ap wedi bod yn ddefnyddiol iawn i mi wrth iddo rhoi mwy o hyder i mi wrth ysgrifennu yn y Gymraeg! Dwi’n ffeindio fy mod yn ysgrifennu cymaint yn fwy yn y Gymraeg y dyddiau yma, mewn sefyllfaoedd bob dydd (fel ar Facebook a Twitter) yn ogystal â sefyllfaoedd mwy ffurfiol, fel ysgrifennu ceisiadau am swyddi. ‘Dw i hefyd wedi ffeindio bod newid iaith Microsoft i’r Gymraeg yn hawdd ac yn help mawr wrth ysgrifennu dogfennau ar y cyfrifiadur yn Word. ‘Dw i hefyd yn defnyddio pecyn Cysgliad
sydd yn cywiro fy ngwaith ysgrifenedig fel spellchecker Cymraeg. Mae’r rhain i gyd yn help mawr wrth ysgrifennu yn Gymraeg a maent wedi rhoi mwy o hyder i mi ddefnyddio’r Gymraeg yn gymdeithasol a phroffesiynol.” ANTHONY EVANS, Y FELINHELI
Technoleg, Adnoddau ac Offer E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Yr Awr Gymraeg YR AWR GYMRAEG YN HYRWYDDO’R GYMRAEG AR TWITTER “Yr Awr Gymraeg yw’r awr Twitter cyntaf yn y Gymraeg. Mae’n cael ei gynnal pob nos Fercher rhwng 8 a 9. Trwy’r hashnod #yagym – Yr Awr GYMraeg – mae negeseuon hyrwyddo a marchnata yn cyrraedd tua 6,000,000 o linellau amser a dros 1,000,000 o gyfrifon pob wythnos yn rheolaidd. Mae dylanwad #yagym yn effeithiol ar sawl lefel. Mae ein negeseuon yn cael eu rhannu’n rhyngwladol, drwy Gymru gyfan ac ar lefel cymunedol, yn wir mae’r dylanwad gymunedol yn arbennig o effeithiol, nid yn unig ar gyfer hyrwyddo’r Gymraeg ond hefyd ar gyfer helpu
datblygu rhwydweithiau Cymraeg ar lefel tra leol. Mae cael cyfrif hyrwyddo sydd â dilyniant a dylanwad sylweddol yn galluogi cwmnïau a sefydliadau i gyrraedd cynulleidfaoedd newydd ehangach, mae’n galluogi iddynt dyfu eu dilyniant, codi ymwybyddiaeth yn eu gweithgareddau a chynnyrch. Erbyn heddiw mae @yrawrgymareg a’r hashnod #yagym yn frandiau adnabyddus i ddefnyddwyr Twitter yn y Gymraeg.” HUW MARSHALL, YR AWR GYMRAEG
Technoleg, Adnoddau ac Offer E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Say Something in Welsh CWRS SAIN AR-LEIN ER MWYN YMARFER Y GYMRAEG “Mae SaySomethinginWelsh yn gwrs sain arlein sydd yn gwneud hi’n bosib i bobl ymarfer eu Cymraeg pryd bynnag bydd yn gyfleus - ac mae fforwm SaySomethinginWelsh yn lle cyfeillgar iawn i holi unrhyw gwestiynau am ddysgu’r Gymraeg. Mae cael cwrs sain arlein yn golygu ein bod yn cyrraedd mwy o ddysgwyr a siaradwyr Cymraeg yng Nghymru ac ar draws y byd, sydd hwyrach ddim yn cael cyfle i siarad ac ymarfer eu Cymraeg ffordd arall yn eu cymunedau, neu sydd ddim yn hyderus iawn yn eu Cymraeg. Mae’n ffordd wych i fagu hyder siaradwyr a dysgwyr Cymraeg ac yn annog pobl i ddefnyddio’r Gymraeg yn eu bywyd bob dydd.” ARAN JONES, SAYSOMETHINGINWELSH.COM
Technoleg, Adnoddau ac Offer E N W ’R G W E I T H G A R E D D
Cylchlythyr Electronig A B E RT E I F I
RHANNU GWYBODAETH AM DDIGWYDDIADAU CYMRAEG A DWYIEITHOG DRWY GYLCHLYTHYR ELECTRONEG “Mae Pethau Cylch Teifi yn cael ei ddosbarthu trwy e-bost pob dydd Gwener. Mae’n rhestru digwyddiadau Cymraeg ardal Aberteifi gan gynnwys cyfleoedd i sgwrsio fel grwpiau Cyd a hefyd amryw ddigwyddiadau megis darlithoedd, cyngherddau, dramâu ag Eisteddfodau. Mae hefyd yn rhestri yn fras beth sy’n dod lan yn y dyfodol. Nodwedd hyfryd o’r e-lythyr yw llun yr
wythnos sy’n aml yn cyfeirio at rywbeth yn yr ardal neu wedi cael ei anfon mewn gan gyfrannwr neu dderbynnydd. Mae’r cylchlythyr yn hynod o werthfawr yn y ffordd mae’n tynnu gweithgareddau at ei gilydd mewn ffordd sy’n apelio at ddysgwyr a’r Cymry Cymraeg fel eu gilydd. Yn y ffordd hon mae’n adnodd pwysig i’r gymuned ac yn rhoi sylw i ddigwyddiadau efalle ni fydd ar ‘radar’ pobl heblaw am ei weld nhw yn y cylchlythyr. Mae hwn bendant yn wir i mi.” ROWAN O’NEILL, ABERTEIFI
G W YB ODA ETH AM YR AW DU R O N P R O F F I L I A U ■ DR RHIAN HODGES Darlithydd Cymdeithaseg a Pholisi Cymdeithasol gyda’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn Ysgol Gwyddorau Cymdeithas, Prifysgol Bangor yw Dr Rhian Hodges. Mae’n Gyfarwyddwr yr M.A. Polisi a Chynllunio Ieithyddol ac yn arbenigo ym meysydd polisi a chynllunio ieithyddol yng Nghymru a thu hwnt, gan gynnwys addysg cyfrwng Cymraeg, defnydd cymdeithasol o’r iaith Gymraeg a siaradwyr newydd ieithoedd lleiafrifol. Mae Dr Hodges wedi gweithio ar brosiectau ymchwil amrywiol yn ymwneud â defnydd cymdeithasol o’r Gymraeg, hunaniaeth siaradwyr newydd y Gymraeg a gwirfoddoli a’r iaith Gymraeg. Mae’n Gymrawd Ymchwil WISERD, yn Gymrawd yr Academi Addysg Uwch, ac yn aelod o’r Sefydliad Materion Cymreig. Mae’n teithio’n gyson i Brifysgol Gwlad y Basg fel rhan o gynllun Cyfnewid Staff Erasmus.
■ DR CYNOG PRYS Mae Dr Prys yn ddarlithydd cymdeithaseg yn Ysgol Gwyddorau Cymdeithas Prifysgol Bangor ble mae’n arbenigo ar ddysgu cymdeithaseg drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae’n arbenigwr mewn cynllunio ieithyddol ac mae ei ddiddordebau ymchwil presennol yn cynnwys cymdeithaseg iaith a dwyieithrwydd, gan arbenigo ar y defnydd o Gymraeg yn y gymdeithas sifil a’r trydydd sector yng Nghymru. Yn ogystal, mae’n ymddiddori yn yr astudiaeth o’r defnydd o Gymraeg gan bobl ifanc yng Nghymru, gan edrych yn benodol ar eu defnydd nhw o iaith ar wefannau rhwydweithio cymdeithasol fel Facebook.
Ysgol Gwyddorau Cymdeithas, Prifysgol Bangor Mae Prifysgol Bangor yn arloesi fel darparwr addysg uwch drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae Ysgol Gwyddorau Cymdeithas yn cynnig amrywiaeth o raddau dwyieithog, gan gynnwys Gradd Cymdeithaseg gyda Pholisi sydd ar gael yn gyfan gwbl drwy’r Gymraeg: https://www.bangor.ac.uk/so/index.php.cy Mae Ysgol Gwyddorau Cymdeithas hefyd yn arwain ar yr M.A. Polisi a Chynllunio Ieithyddol sy’n cynnig trosolwg effeithiol o faes cynllunio ieithyddol yng Nghymru ac yn rhyngwladol: https://www.bangor.ac.uk/courses/postgraduate/polisi-a-chynllunio-ieithyddol--ma
A Toolkit for Promoting the Welsh Language in the Community DR RHIAN HODGES AND DR CYNOG PRYS School of Social Sciences Bangor University
WELSH
Acknowledgements The authors would like to thank the following: Everyone who contributed to the discussion workshops in the 8 communities and those who provided quotations for this toolkit Mentrau Iaith Cymru for the opportunity to work with them on this project Local Mentrau Iaith for supporting the discussion workshops within their communities: Cered . Hunaniaith . Menter Iaith Caerffili . Menter Iaith Bangor Menter Iaith Bro Dinefwr . Menter Iaith Conwy . Menter Iaith Fflint a Wrecsam Project Support Researchers: Deian ap Rhisiart and Sioned Wyn Williams Sioned Wyn Davies, School of Social Sciences We are grateful to the ESRC for funding this research as part of the Bangor University ESRC Impact Acceleration Account E-book designed by Gwe Cambrian Web
Contents Page 1. Foreword 2. An introduction to a Toolkit for Promoting the Welsh Language in the Community 3. Mentrau Iaith Cymru – project partners 4. Context of the Toolkit: A summary of Welsh Language Use in the Community: a research study 5. Themes of the Toolkit:
· · · · · · ·
Parents with Young Children Young People Leisure Welsh Language Learners Shops and Businesses Public Services Technology, Resources and Equipment
9. Information about the authors
Foreword The use of the Welsh Language in the community is crucial in sustaining the language in Wales. We all use language when coming into contact with other individuals in our daily lives – within clubs and societies, while accessing public services, in shops and when greeting friends and acquaintances. However, the opportunity to use Welsh is not always readily available for individuals in every community and context. The community can be viewed as a language planning crossroads that encompasses influences from wider fields such as the family, education, the workplace and community planning. As a result of these influences, planning language use within a community setting can often be challenging for language planners, practitioners and the public in general.
It has been a pleasure preparing A Toolkit for Promoting the Welsh Language in the Community. It has been a wonderful opportunity to hear directly about innovative examples of activities that are taking place on a community and wider national level in Wales. This toolkit contains examples from participants and practitioners within the communities studied. Our hope is that it provides the reader with a flavour of the social vitality of Welsh community-based activities in Wales. Our aim for this toolkit is that it will inspire individuals and groups of people to seek creative methods to encourage and normalise the use of the Welsh language in their daily lives.
DR RHIAN HODGES AND DR CYNOG PRYS School of Social Sciences, Bangor University
Introduction WHAT DOES THE TOOLKIT CONTAIN? ● A collection of practical ideas and examples of good practice to promote the use of the Welsh language in the community. ● These examples were collected as part of workshops held in 8 different communities. As a result, it is the voices of those in attendance and of local stakeholders that are heard in this toolkit. ● This toolkit contains selected examples in the hope of motivating and inspiring individuals and groups of people to think of new and creative ways of using Welsh in their daily lives. We will hear about examples of unique recreational clubs, ideas about activities to gain confidence in Welsh and useful resources to promote the use of Welsh on contemporary digital platforms.
This toolkit is for everyone and it raises awareness of the kind of bilingual and Welsh language activities that are happening in Welsh communities today. Specifically, community discussion workshops were held in these 8 communities:
Cardigan ● A berystwyth ● B angor ● Caerphilly ● L lanrwst ● Porthmadog ● A mmanford ● Wrexham ●
Introduction The examples of activities provided in this toolkit are not a comprehensive list, but they provide a taste of the activity and enterprise that can be found in the communities that took part in this project. The selected examples provided in this toolkit are based on the following themes: ● Parents with Young Children ● Young People ● Leisure ● Welsh Language Learners ● Shops and Businesses ● Public Services ● Technology, Resources and
Equipment
THE BACKGROUND TO THE TOOLKIT ● This toolkit builds on previous research, namely Welsh Language Use in the Community: Research Study (Hodges et al 2015) which was commissioned by the Welsh Government. ● This toolkit was funded by the ESRC to develop a practical resource to tackle some of the challenges found as part of the original research. ● This project is a collaboration between the School of Social Sciences, Bangor University and Mentrau Iaith Cymru and its aim is to facilitate knowledge transfer between language planners at Bangor University and the organisations working in the field of language planning.
What's Beth ywa Menter Iaith? What's Beth ywa Menter Iaith?
Mentrau Iaith Cymru – project partners
What’s a Menter Iaith?
There are 22 Welsh language Mae 22 Menter yn gweithio yn enterprises working in Wales ein cymunedau dros Gymru
supporting over 160,000 to increase and strengthen the use yn cefnogi o iof gynyddu chryfhau'r defnydd people dros of all160,000 ages Welsh ina our communities. bobl o bob oed o'r Gymraeg yn ein cymunedau.
There are 22 Welsh language Mae 22 Menter yn gweithio yn enterprises working in Wales ein cymunedau dros Gymru There are 22 Welsh language Mae 22 Menter yn gweithio yn enterprises working in Wales ein cymunedau dros Gymru
supporting over 160,000 to increase and strengthen the use yn cefnogi o iof gynyddu chryfhau'r defnydd people dros of all160,000 ages Welsh ina our communities. bobl o bob oed o'r Gymraeg yn ein cymunedau. supporting over 160,000 to increase and strengthen the use yn cefnogi o iof gynyddu chryfhau'r defnydd people dros of all160,000 ages Welsh ina our communities. bobl o bob oed o'r Gymraeg yn ein cymunedau.
Organising festivals, childcare, Menter Iaith is a one-stopYn trefnu gwyliau, gofal, fenter yn language, siop-un-stop language sessions clybiau and more - mae'r shop for the sesiynau iaith a mwy ar gyfer yr iaith,
helping us live, learn and yn einenjoy helpuini Welsh fyw, dysgu a mwynhau yn Gymraeg.
Organising festivals, childcare, Yn trefnu gwyliau, gofal, language sessions clybiau and more sesiynau iaith a mwy Organising festivals, childcare, Yn trefnu gwyliau, gofal, language sessions clybiau and more sesiynau iaith a mwy -
helping us live, learn and yn einenjoy helpuini Welsh fyw, dysgu a mwynhau yn Gymraeg. helping us live, learn and yn einenjoy helpuini Welsh fyw, dysgu a mwynhau yn Gymraeg.
Menter Iaith is a one-stopmae'r fenter yn language, siop-un-stop shop for the ar gyfer yr iaith, Menter Iaith is a one-stopmae'r fenter yn language, siop-un-stop shop for the ar gyfer yr iaith,
Mentrau Iaith is for everyone. Mae'r Mentrau Iaith i bawb.
To find out more go to I ddarganfod mwy ewch i mentrauiaith.cymru mentrauiaith.cymru
Mentrau Iaith is for everyone.
To find out more go to I ddarganfod mwy ewch i
The YMentrau Mentrau IaithIaith Menter Iaith Fflint a Wrecsam
Menter Iaith Fflint Wrecsam Cered - Menter Iaitha Ceredigion
Cered - Menter Iaith Ceredigion
Hunaniaith - Menter Iaith Gwynedd
Hunaniaith Menter Iaith Gwynedd Menter Iaith -Conwy
Menter Iaith Conwy
Menter Iaith Abertawe
MenterCwm Iaith Gwendraeth Abertawe Elli Menter
Menter Cwm Gwendraeth Elli
Menter Iaith Blaenau Gwent, Torfaen a Mynwy
MenterGorllewin Iaith Blaenau Gwent, Torfaen a Mynwy Menter Sir Gâr
Menter Gorllewin Sir Gâr
Menter Bro Dinefwr
MenterIaith Bro Dinefwr Menter Maldwyn
Menter Iaith Maldwyn
Menter Bro Ogwr
Menter Bro Ogwr Gymraeg Merthyr Tudful Canolfan a Menter
Canolfan a Menter Gymraeg Merthyr Tudful
Menter Iaith Bro Morgannwg
MenterIaith IaithMôn Bro Morgannwg Menter
Menter Iaith Môn
Menter Brycheiniog a Maesyfed
MenterIaith Brycheiniog Maesyfed Menter Rhonddaa Cynon Taf
Menter Iaith Rhondda Cynon Taf
Menter Caerdydd
MenterIaith Caerdydd Menter Sir Benfro
Menter Iaith Sir Benfro
Menter Iaith Casnewydd
MenterIaith IaithSir Casnewydd Menter Caerffili
Menter Iaith Sir Caerffili
Menter Iaith Castell-nedd Port Talbot
MenterIaith IaithSir Castell-nedd Menter Ddinbych Port Talbot
Menter Iaith Sir Ddinbych
Menter Iaith Fflint a Wrecsam
Cered - Menter Iaith Ceredigion
Hunaniaith - Menter Iaith Gwynedd
Menter Iaith Conwy
Context of the Toolkit: Welsh Language Use in the Community: A Research Study (Hodges et al 2015) Bangor University was commissioned to conduct a research study on behalf of the Welsh Government. The purpose of the study was to add to the Welsh Government’s understanding of how the Welsh language is used in communities, and to assess whether the kind of programmes funded by the Welsh Government to promote the use of Welsh meet the needs of those communities. ●
Cardigan
●
Aberystwyth
●
Bangor
●
Llanrwst
●
Porthmadog
●
Ammanford
In order to represent communities that differ in nature to the original communities of the study, 2 additional communities were added to this toolkit, namely Caerphilly and Wrexham. Among the themes of the research study were: 1. According to respondents there are many opportunities to use Welsh within the six communities, although some gaps exist (e.g. activities for older young people). Also, the study found that people are aware of, and do use, the schemes and activities supported by Welsh Government to promote the Welsh language in the community. 2. Not all who were asked in the six communities attended community activities. For many respondents, community interaction was based on day-to-day activities such as shopping and accessing services.
3. The linguistic practice of using English in formal contexts was highlighted, e.g. when shopping and accessing public services. Nevertheless, some individuals were seeking opportunities to use the Welsh language in these situations. 4. According to the respondents, the education system influences the linguistic practices of the communities in question. Particular reference was made to the way in which the linguistic practices that are established in schools influence daily language use patterns in the community. 5. Evidence was found in all six communities that learners are trying to use Welsh within the community. However, a number of learners voiced frustration about the lack of informal opportunities in the community to practice their Welsh skills apart from specific activities for learners. 6. The research found that various sources were being used to find information about Welsh language activities within the six communities. These included traditional methods (i.e. papurau bro and social networks), as well as digital platforms (i.e. websites and social media).
To learn more about the research study, click on the following links: Welsh Language Use in the Community: Executive Summary: http://gov.wales/docs/caecd/research/2015/151007 -welsh-language-use-community-research-study -summary-en.pdf Welsh Language Use in the Community: A Research Study: http://gov.wales/docs/caecd/research/2015/151007 -welsh-language-use-community-researchstudy-en.pdf
Themes of the Toolkit:
WELSH
Parents with Young Children
Parents with Young Children A quote from an expert “Encouraging and promoting the use of Welsh in the family is a key part of Cymraeg for Kids work. By offering a variety of different groups such as baby massage and yoga, parents and their families get the opportunity to practice and to use Welsh with their children in practical, easy and fun ways. Cymraeg for Kids work is weaved in with the wider work of the Mudiad Meithrin to ensure a journey of care and education from cradle to school through the medium of Welsh� DINAH ELLIS, Cymraeg for Kids National Manager
Parents with Young Children
From the Report: It was noted that organisations for parents with young children and young people had the most comprehensive provision of Welsh language activities. â—?
The activities offered opportunities for people to socialise with their children in Welsh and bilingually â—?
It was noted that the activities were beneficial for parents with young children from various linguistic backgrounds â—?
Parents with Young Children NAME OF THE ACTIVIT Y
Grŵp Cywion Bach (Little Chicks) P O RT H M A D O G
BREASTFEEDING IN WELSH “Grŵp Cywion Bach is a group that supports other breastfeeding mums in the area. It is held by a group of mothers who saw the need to be supported by other mums when breastfeeding. The group is naturally bilingual and open to everyone. Mums get a lot out of coming together to talk in their mother tongue and they feel comfortable doing so.” ANGHARAD WYN, GRŴP CYWION BACH (LITTLE CHICKS)
Parents with Young Children NAME OF THE ACTIVIT Y
Amser Babi Cymraeg / Activities for Babies and Children (ABC) WREXHAM AND FLINT
E S TA B L I S H I N G A P R I VAT E B U S I N E S S T O P R O M OT E T H E U S E O F W E L S H A M O N G S T PA R E N T S W I T H YO U N G CHILDREN “I set up ABC (Amser Babi Cymraeg/Activities for Babies and Children) in the Wrexham and Flint area because I felt there was a gap in terms of Welsh medium activities for parents with young children in the area. ABC offers baby massage sessions, baby yoga, story and song and splash and song sessions through the medium of Welsh or bilingually. These sessions provide parents with an opportunity to support each other in Welsh through discussions and it gives Welsh parents in the area a chance to get to know one another and to make new friends. It’s about supporting parents, creating communities and sharing Welsh culture. BETHAN WILLIAMS, AMSER BABI CYMRAEG/ ACTIVITIES FOR BABIES AND CHILDREN (ABC)
Parents with Young Children NAME OF THE ACTIVIT Y
Clwb Ribidires, Capel y Ffynnon BANGOR
C H A P E L P R O V I D E S A N O P P O RT U N I T Y F O R PA R E N T S W I T H C H I L D R E N TO SOCIALISE IN WELSH “The Ribidires Club is held in Capel y Ffynnon, Bangor, and is run by parents and members of the chapel but no one has to be a member to take part. The club is free for parents with children under 4. We hold different activities every week - crafts, reading, singing and painting to name but a few. Members of the chapel had noticed that there were not many Welsh medium things available in the area and since we are a Welsh Chapel, the chapel sees the importance of holding sessions such as these in Welsh. Most of the parents and children who come to the club come from Welsh speaking families so it is nice for the children especially to be able to socialise and do activities in their mother tongue.� SARAH ROBERTS, CLWB RIBIDIRES CAPEL Y FFYNNON
Parents with Young Children NAME OF THE ACTIVIT Y
Clwb Doti + Fi C A E R P H I L LY
C LW B D OT I A F I P R O V I D E S A D D I T I O N A L O P P O RT U N I T I E S F O R PA R E N T S A N D C H I L D R E N TO U S E W E L S H “Our monthly Clwb Doti a Fi offers additional opportunities for parents to socialise in a Welsh atmosphere and to meet other parents who live in the county who have young children under 3. We do this by offering various activities which follow the theme for the month in partnership with early years and Welsh language partners from the county. Every session ends with a story and a song, and by drawing attention to other events or to a new app/resource available for free through the medium of Welsh. It is also an opportunity to share local information with parents about bilingual childcare and Welsh language education and to answer any concerns people may have.� CATRIN SAUNDERS, CYMRAEG FOR KIDS
Parents with Young Children NAME OF THE ACTIVIT Y
Splash and Song LL ANRWST AND CHONWY
FUN IN THE POOL WITH SPLASH A CHÂN “In our Sblash a Chân (Splash and Song) sessions we have fun in the pool through the medium of Welsh with young children between 0-3, and their parents. We sing songs, read stories and play. Swimming and singing in Welsh is a fantastic combination and is a fun way of introducing the Welsh language to babies and their parents. The parents enjoy the sessions because they can practice their Welsh in the pool and then at home with their children. We give a pack to the parents at the end of the last session which includes all the songs for them to practice at home.” MANON CELYN, MENTER IAITH CONWY
Parents with Young Children NAME OF THE ACTIVIT Y
Arad Goch Theatre Company A B E RY S T W Y T H ( B E I N G I M P L E M E N T E D N AT I O N A L LY )
I N S P I R I N G T H E AT R I C A L E X P E R I E N C E IN WELSH “Arad Goch Theatre Company creates exciting and relevant theatre for children and young people. We aim to create a theatrical experience that inspires, motivates and is memorable. Arad Goch does a wide range of work with children and young people and we stage most of the work in Welsh (although some English and bilingual performances are available as well). We believe that raising awareness among young people in Wales of social and cultural aspects through the medium of Welsh is essential.� NIA WYN EVANS, ARAD GOCH THEATRE COMPANY
WELSH
Young People
Young People A quote from an expert “The aim of the Urdd since 1922 is to bring the Welsh language to life for the children and young people of Wales and to increase their use of Welsh. The role of the Urdd is more important than ever today as a number of children and young people experience the Welsh language between the four walls of a classroom. Our network of 900 branches, 200 ‘adran’ and ‘aelwyd’ clubs provide opportunities for our 54,000 members to socialise and make friends by taking part in national sports competitions and by joining one of more than 800 sports clubs, paying a visit to our three camps, Llangrannog, Glan-Llyn and Cardiff, going on foreign trips and excursions, taking part in our theatre company, competing in the Eisteddfod and volunteering. Our aim for the future is to ensure that the opportunities offered by the Urdd are within reach of every young person in Wales and by doing so, strengthening the Welsh language as a community language. Urdd Gobaith Cymru
Young People
FROM THE REPORT It was noted that organisations for young people (as well as for parents with young children) had the most comprehensive provision of Welsh language and bilingual activities within the communities studied. ●
●
●
Attention was drawn to the importance of movements such as the Young Farmers, Mentrau Iaith Cymru and Urdd Gobaith Cymru that arrange various Welsh or bilingual activities for young people in the communities in question. However, there was evidence that gaps are appearing in the provision of Welsh and bilingual community activities for older young people within the communities studied. (E.g. there was a specific gap in terms of offering sports through the medium of Welsh such as swimming lessons in Welsh)
Young People NAME OF THE ACTIVIT Y
I N N O VAT I N G O N YO U T U B E I N W E L S H
Video Games Club
“The ‘Yn chwarae’ Youtube channel by Menter Caerffili is important to us because it is a good opportunity to socialise through the medium of Welsh with new people the same age as us and it is a chance to use the language in a relaxed and natural environment within the community. It is important because we need to advertise the language and video games are a good way of reaching a lot of young people like us in our communities. It gives us more opportunities to use Welsh and it is a good way of showing that you can play video games with your friends in Welsh. It is important to find an activity that’s relevant to us that happens in Welsh.”
C A E R P H I L LY
THOMAS HUGHES AND DAFYDD PRICE, ‘YN CHWARAE’ YOUTUBE CHANNEL. ‘Yn chwarae’ Youtube channel: (18 years old +)
Young People NAME OF THE ACTIVIT Y
Football Skills Centre P O RT H M A D O G
THE WELSH L ANGUAGE IS CENTRAL TO F O OT B A L L I N P O RT H M A D O G.
“The Welsh language and opportunities to use Welsh are very important to Porthmadog Football Club. There has always been a very Welsh feel to the club and most of the staff, trainers, players and supporters communicate naturally in Welsh. We saw this recently in the official opening of the Osian Roberts Skills Centre (education centre) which was conducted completely through the medium of Welsh. The club also trains young players through the medium of Welsh. We believe it is important, especially for children, to have the chance to play and learn about football in their mother tongue and to continue to do that in the club and further afield. The football club is a big part of the community in Porthmadog and the surrounding area, and the Welsh language is an important part of that.� DAFYDD WYN JONES, PORTHMADOG FOOTBALL CLUB
Young People NAME OF THE ACTIVIT Y
The Welsh Language Society Gigs LL ANRWST
W E L S H M U S I C P R O V I D I N G O P P O RT U N I T I E S TO S O C I A L I S E
“Cymdeithas yr Iaith have been arranging gigs for many decades - hand in hand with our revolutionary ethos and political activities for the Welsh language. Our gigs, and the groups that come together to arrange them, are an opportunity for young people to come together, to enjoy themselves in Welsh, and to work towards a Wales where that is the norm. There is a stronger and wider aim than just promoting the use of the Welsh language. The aim is to maintain completely Welsh spaces, and support campaigns that push for the normalisation of Welsh and to fight for the Welsh language and the communities of Wales. Our gigs are completely independent, our local members arrange them voluntarily, and they do not receive any grant funding. Indeed, this is a way of trying to provide a stage for various artists in the Welsh scene.� ROBIN FARRAR, CYMDEITHAS YR IAITH GYMRAEG
Young People NAME OF THE ACTIVIT Y
Cwmni Ieuenctid Cylch Aberteifi (Cardigan District Youth Company) CARDIGAN
PERFORMING AND SOCIALISING THROUGH T H E M E D I U M O F W E L S H P R O M OT E S N E W FRIENDSHIPS
“CICA, which stands for Cwmni Ieuenctid Cylch Aberteifi, includes over eighty children between 6 and 16 years old from Cardigan and the surrounding area. The company was established in 2008 following a request by Gŵyl Fawr (Eisteddfod) Aberteifi to form a company that could perform Welsh Musicals as part of the festival’s activities. CICA rehearsals and performances are held through the medium of Welsh and the Production Team write new Welsh language musicals every
year specifically for the company. The members come from a wide area across Ceredigion and north Pembrokeshire. Rehearsals promote socialising through the medium of Welsh between pupils from different schools and different ages. It is nice to see the children making new connections and friendships and enjoying performing through the medium of Welsh. CICA has been fortunate to train many children over the years, and developing their performing talents and communication skills through the medium of Welsh has been an important part of the activities.” NON DAVIES, CARDIGAN DISTRICT YOUTH COMPANY
Young People NAME OF THE ACTIVIT Y
‘Y Stryd’ Youth Club AMMANFORD
SOCIALISING AND RAISING CONFIDENCE IN WELSH
“My son has attended ‘Y Stryd’ Youth Club every week for the last 3 years and he has enjoyed the informal element of doing activities in Welsh. It’s an opportunity for my son to socialise with his friends in a Welsh community atmosphere. They take part in fun activities every week and go on the occasional trip. My son’s confidence has grown over the years and I am happy that he gets the chance to develop his Welsh at a community level outside of school hours.” GERAINT JONES, FATHER TO A MEMBER OF ‘Y STRYD’ YOUTH CLUB
Y
d y Str
Young People NAME OF THE ACTIVIT Y
Hwyl Hwyr Youth Club, Capel y Groes WREXHAM
C H A P E L S C O N T I N U E TO P R O M OT E T H E U S E O F W E L S H
“Between fifteen and twenty primary school children (6-11) meet on Monday nights at the Hwyl Hwyr Club in the schoolhouse of Capel y Groes, Wrexham. They come to enjoy an hour of socialising together, and they get to hear a story from the bible, and play games and relax. This happens every year from September to April. All sessions are held through the medium of Welsh. I believe that the club offers a great and unique opportunity for children/young people to come together and speak Welsh. Hwyl Hwyr provide space for our youngsters to practice their Welsh in their community (without them being aware they are doing so, as they are coming straight from school!) and they provide an opportunity as well for the language to be supported and treated fairly.� REV. ROBERT PARRY, CAPEL Y GROES WREXHAM.
WELSH
Leisure
Leisure Quote from an expert “The use of Welsh and the awareness of Welshness comes totally naturally to us as the Welsh Football Association. This was highlighted in the 2016 Euros with the use of the language alongside other languages in our press conferences. It also showed that we have our own language, culture and history and that was part of our popularity in the competition. On social network websites, we tweeted in Welsh, English, French, Breton, Slovakian and Russian and the positive impact of doing that was immense. I believe that we succeeded in showing that the Welsh language is a living, modern and natural language and something to be proud of. It’s important to promote the social use of Welsh on a daily basis and ensure that the Welsh language is given its rightful place in leisure, when playing football or any other sport. There’s an opportunity in leisure to influence our young people’s use of Welsh on a daily basis and we should grab that opportunity with both hands.” IAN GWYN HUGHES, Head of Communication, Welsh Football Association
Leisure
FROM THE REPORT Evidence from the report indicates that the respondents attended various leisure clubs within their communities and that leisure centres specifically were an important social hub for them. ●
There is evidence that the Mentrau Iaith and the Urdd are important institutions in organising Welsh-speaking activities within the surveyed communities. ●
However, a lack of Welsh and bilingual leisure activities for older young people and middle-aged people was highlighted. ●
It was also noted that the language of the coaches affects the language of the specific leisure activity (e.g. swimming lessons or football and rugby clubs operating in English because the coach could not speak Welsh).
●
Leisure NAME OF THE ACTIVIT Y
Surfing and Snowboarding clubs LL ANRWST
SURFING AND SNOWBOARDING IN WELSH I N N O RT H WA L E S
“The surfing club and the snowboarding club are funded by Menter Iaith Conwy. The clubs meet on a weekly basis throughout the year. Members are members of both clubs and take part in a completely Welsh language club for 3 hours a week. Naturally this in itself benefits their Welsh skills by creating an extra Welsh language activity in their lives, but there are also other advantages – socialising and meeting other people in Welsh, from different areas, different backgrounds, and creating circles for socialising in Welsh outside the club’s offer. Quite a few of them go on holiday together, and surf together outside the club’s provision. And some members qualify and work in Welsh in the area of snowboarding and surfing.” BEDWYR AP GWYN, SURFING AND SNOWBOARDING CLUBS
Leisure NAME OF THE ACTIVIT Y
Gŵyl y Twrch Trwyth (Enchanted Boar Festival) AMMANFORD
C O L L A B O R AT I O N B E A R I N G F R U I T I N C E L E B R AT I N G THE ENCHANTED BOAR
“This project is organised by Ammanford Town Council with support Menter Bro Dinefwr, Ammanford Town Workforce, Ammanford Chamber of Commerce and Carmarthenshire County Council. Since Menter Bro Dinefwr became involved in this project, the Welsh language has become more prominent within the festival. The whole community participates in the event and every shop window changes its display, people dress up and enjoy the fun that’s happening in town. The festival has become a tradition now and the preparations begin months in advance.” LY N E T T E C H E R RY , M E N T E R B R O D I N E F W R
Leisure NAME OF THE ACTIVIT Y
Iaith ar Daith (Welsh on Tour) WREXHAM
A W E A LT H O F W E L S H L A N G U A G E A C T I V I T I E S DURING A SPECIFIC MONTH
“Iaith ar Daith is a month of celebrating Welsh medium activities in Flintshire and Wrexham. Through the collaboration of Mentrau Iaith, Merched y Wawr, Cymraeg i Oedolion, Mudiad Meithrin, the Urdd and many more, a calendar of events is organised and promoted every year. The Welsh language is crucial to the Iaith ar Daith campaign. It would not be happening if it wasn’t in Welsh. The organisations now all know that May is the month of Iaith ar Daith, and are happy to arrange open evenings or evenings that are suitable for learners as part of their annual programmes. Everyone knows that they can go to an event organised by an unfamiliar organisation and be given a warm welcome during the month, and many events are organised as taster sessions (e.g. choirs, Merched y Wawr). Many learners use Iaith ar Waith as their first experience of “transitioning” to live their lives through the Welsh language.” BRONWEN WRIGHT, CLYBIAU GWAWR Y GOGLEDD.
Leisure NAME OF THE ACTIVIT Y
Ioga Cymraeg (Welsh yoga) BANGOR
R E L A X I N G W I T H YO G A I N W E L S H
“Because I sit at a computer all day, I go to yoga classes to keep supple. After changing to the Welsh lessons I’m finding that I can move into the posture more quickly without thinking about the meaning of the description. When I’m tired, It takes me longer to process English especially instructions relating to the left and right, so doing yoga in Welsh is easier and more relaxing.” BRANWEN THOMAS, MEMBER OF THE BA N G O R W E L S H YO G A C LU B
Leisure NAME OF THE ACTIVIT Y
Clwb Trafod yr Alltwen (Alltwen discussion group) P O RT H M A D O G
CYLCH TRAFOD YR ALLTWEN IS A HUB OF CULTURAL HERITAGE IN PORTHMADOG Cylch Trafod yr Alltwen is a Welsh medium society for people of all ages and interests. It offers its members a diverse programme of literary lectures, talks about nature, history and local history as well as presentations by poets, actors, musicians and comedians. Interesting and lively discussions follow each presentation.
For years the Cylch Trafod has been a popular society that serves a wide area, including the Madog valley as well as many of the secluded villages and valleys of Eifionydd. The Cylch Trafod is a valuable and vital institution in a rural, sparsely populated area, because it provides opportunities for members to meet each other, discuss and socialise - and to do so through their mother tongue. MEGAN LLOYD WILLIAMS, CLWB TRAFOD YR ALLTWEN
Leisure NAME OF THE ACTIVIT Y
Clwb Cerdded drwy’r Gymraeg (Welsh language walking club) C A E R P H I L LY
WALKING AND KEEPING FIT IN WELSH IN CAERPHILLY “I think it’s very important to continue with the walks so that people can meet up with each other, and speak Welsh and walk at the same time. It’s also an opportunity to go to new places and see some very beautiful places. I think that it promotes the language in our community, because local people can hear us speaking Welsh as we walk.” STEVE GRIFFITHS, CLWB CERDDED DRWY’R GYMRAEG
“Beth sy’n well, sy’n well na hyn, (What is better, better than this,)
Mynd am dro o fro i fryn, (going for a walk from vale to hill,)
Aer yr haf a geiriau’r Iaith (in the summer air with the words of the language)
Ar daith, i’r hiraeth mor wyn” (on a journey, to a longing so pure)
GAN CYRIL SMITH BY CYRIL SMITH
WELSH
Welsh Language Learners
Welsh Language Learners Quote from an expert Language is a communication tool and requires regular use for learners to become fluent. The main aim of the National Centre for Learning Welsh is to encourage learners to use their Welsh - within the family, the workplace or the community. To succeed in achieving this aim, we need the help and support of everyone who speaks Welsh. This includes holding community events for learners, or, and more importantly, being proactive in attracting learners to existing Welsh groups and associations.� HELEN PROSSER, Strategic Director of the National Centre for Learning Welsh
Welsh Language Learners
FROM THE REPORT Learners seek opportunities to practice their Welsh and to gain confidence ●
The social practice/ norm of using English in public prevents leaners from getting an opportunity to practice their Welsh outside the classroom ●
Learners are frustrated due to the lack of opportunities for using Welsh in the community, stating that Welsh speakers switch to English too quickly
●
It was noted that language badges are an important resource for learners as they begin every conversation in Welsh ●
Welsh for adults groups and social media is an important source of Welsh and bilingual activities for learners to attend.
●
Welsh Language Learners NAME OF THE ACTIVIT Y
Ffrindiaith AMMANFORD
SOCIAL OPPORTUNITIES TO BRING WELSH LEARNERS AND SPEAKERS TOGETHER
“The Ffrindiaith scheme by Carmarthenshire Council offers important opportunities for Welsh learners and speakers to come together in an informal situation to speak Welsh. The scheme holds social evenings where learners become accustomed to using the Welsh language within their communities. The importance of the scheme is that it encourages learners to use their Welsh language skills regularly with Welsh speakers in community activities. Ffrindiaith encourages learners to feel that they belong in the natural Welsh community around them and that there are community opportunities
available for them to use their Welsh outside the classroom. The scheme often increases the confidence of both Welsh learners and speakers as everyone gets used to talking to each other and being a valuable part of the local community. The National Centre for Learning Welsh intends to build on the strong foundations established by the Welsh for Adults providers by launching a national scheme where learners and fluent speakers are paired so that learners have opportunities to speak and be assimilated into Welsh communities or societies. The learners and fluent speakers are required to commit 10 hours of their time. The aim is to channel all the goodwill that people feel towards learners into a practical scheme.” SIÂN MERLYS, WELSH FOR ADULTS COMMUNITY LEARNING OFFICER, CARMARTHENSHIRE COUNCIL
Welsh Language Learners NAME OF THE ACTIVIT Y
Y Dwrgi Community newspaper CARDIGAN
COMMUNITY NEWSPAPER MAINSTREAMS LEARNERS CONTRIBUTION
“Y Dwrgi was first published in 2014, in response to a demand for a specific community newspaper for Cardigan town. 6 issues are published every year, every other month, with the focus on events, news and the town’s history in addition to personal announcement and letters. Learners in the town have shown a strong commitment to the Dwrgi from the very beginning, and at the outset there was a dedicated page for learners. However, within a short period, considering the high quality of
the material and in an attempt not to isolate the contributors, the decision was made to eliminate “the learners” page and for the articles to appear throughout the paper. This has been a very positive step, in terms of the contributors and the readers, that adds value to the contributions of those who are improving their Welsh. The Dwrgi committee are very eager to use the paper to raise awareness of Welsh medium activities in the town for residents of all ages and backgrounds.” CATRIN MILES, Y DWRGI COMMUNITY NEWSPAPER
Welsh Language Learners NAME OF THE ACTIVIT Y
A Programme of Activities for Learners WREXHAM
A WEALTH OF ACTIVITIES FOR WELSH LEARNERS IN THE WREXHAM AREA “Coleg Cambria arranges activities for learners in the Wrexham area. Among the activities held last year was a welcome party, movie night, Christmas party and St David’s Day dinner. A comprehensive programme will be drawn up once again for next year. In addition to various evenings, regular chat sessions sponsored by Coleg Cambria are held in the Ramada Hotel (3rd Sunday of every month) and Bellis Cafe in Holt (first Saturday of every month). These sessions provide an opportunity for learners to practice their Welsh in a relaxed atmosphere where they gain confidence in using the language outside the classroom and in their communities, on a daily basis.” FRANCES JONES, WELSH FOR ADULTS, COLEG CAMBRIA
Welsh Language Learners NAME OF THE ACTIVIT Y
Learners’ Choir BANGOR
SINGING IN A CHOIR OPENS THE DOOR TO THE WELSH LANGUAGE AND CULTURE “I started singing in Welsh before I learnt to speak Welsh! I sing a with a learners’ choir called ‘Criw Bangor’. Our conductor, Elwyn Hughes, is amazing, and every rehearsal and every performance is fun: we laugh a lot! Through the choir, I have made new friends, who speak Welsh to me without worrying about mistakes (a safe place to use the language!) I experienced Welsh culture for the first time with the choir: we compete in Eisteddfods, and we all celebrate when we win a prize!” EIRINI SANOUDAKI, ‘CRIW BANGOR’ LEANERS’ CHOIR
Welsh Language Learners NAME OF THE ACTIVIT Y
Clwb Garth Garmon LL ANRWST
WELCOMING LEARNERS TO COMMUNITY ACTIVITIES “Local action is important to me. It is essential being able to respond to local community needs in a direct and no-nonsense way, this includes welcoming Welsh learners to community events in the area. With the help of a few local volunteers we have increased the number of Welsh medium events in the village from a course for non-Welsh speakers to a monthly quiz, gigs, family fun days and working with the local school and pub. As a result of our work the Welsh language is still a central part of activities and social life in the village and community for all to enjoy.” ERYL PRYS JONES, CAPEL GARMON AREA COMMITTEE
Welsh Language Learners NAME OF THE ACTIVIT Y
Welsh for the family (Coleg Gwent) C A E R P H I L LY
PARENTS AND CHILDREN LEARN WELSH TOGETHER “The Welsh course for the family is part of a series of different courses we offer as part of Learn Welsh Gwent, Coleg Gwent. We follow the WJEC syllabus and offer opportunities for parents to learn Welsh together with their children. It is a 30 week course which includes 2 hours a week and homework. It is very important that parents have the opportunity to learn and practice their Welsh skills after choosing Welsh education for their children. It is vital that parents can put the
language at work by practising Welsh at home with their children, talking to school staff and also using Welsh in the community. Since the launch of the Language Charter in schools in the area, we have had a number of additional enquiries from parents eager to learn Welsh alongside their children.� JOHN WOODS, LEARN WELSH GWENT, COLEG GWENT
WELSH
Shops and Siopau a Busnesau Businesses
Shops and Businesses Quote from an expert “We as Language Initiatives (Mentrau Iaith) have conducted a number of projects over the years promoting the Welsh language with private shops and businesses. Research shows that including the Welsh language in your business, by marketing, using badges to denote who speaks Welsh, by having staff greet customers in Welsh or by using Welsh signs, makes businesses more attractive to Welsh speakers, so it can make companies more profitable. We look forward to continuing and extending this work in the future.� OWAIN GRUFFYDD, Chair of Mentrau Iaith Cymru
Shops and Businesses
FROM THE REPORT The report argues in favour of the use of Welsh in shops as they are an important location for individuals to use Welsh in their day to day lives ●
It was noted that the use of Welsh in the community was being lost because of the habit of starting conversations in English whilst shopping (although members of the public and employees are often able to speak Welsh) ●
Despite this, many Welsh speakers looked for a Welsh service in shops ●
Some people returned to specific shops, or to individuals in shops, where a Welsh/bilingual service was offered ●
Visual cues (e.g. Iaith Gwaith/Working Welsh badges) were seen as an effective means of recognising bilingual staff and giving members of the public the confidence to use Welsh. ●
Shops and Businesses SHOPS / BUSINESSES
Pysgoty and Jonah’s Fish Market A B E RY S T W Y T H
BILINGUAL IMAGE CONTRIBUTES TO THE SUCCESS OF A LOCAL BUSINESS “The Pysgoty restaurant and Jonah’s Fishmarket (Marchnad Bysgod Jonah) are located in the seaside town of Aberystwyth. It’s essential to us, as owners and managers of the two businesses, that we serve our customers by operating bilingually. We are convinced that small businesses need to offer a service in both Welsh and English, and we believe that this is one of the foundations of our success. Providing local produce of a high standard is also crucial to our prosperity as a company. We try to appoint members of staff who are Welsh speakers and we encourage Welsh learners to use Welsh in the workplace. Our website is bilingual and we use both Welsh and English to promote our services on social media.” RHIANNON AND CRAIG EDWARDS, PYSGOTY AND JONAH’S FISH MARKET, ABERYSTWYTH
Shops and Businesses SHOPS / BUSINESSES
Working Welsh badges LL ANRWST
IAITH GWAITH (WORKING WELSH) BADGES SHOW THE WAY “I feel much more comfortable and confident starting conversations in Welsh when I see a Working Welsh badge. The language badge gives Welsh speakers and learners the opportunity to use Welsh with confidence in everyday life. I am more comfortable doing things in Welsh, and therefore more likely to shop somewhere that offers a full bilingual service. When local shops make Welsh central to their service, the community profits and the Welsh language flourishes locally.” ARON WYNNE, LLANRWST
Shops and Businesses SHOPS / BUSINESSES
Ceir Cymru, Bethel BANGOR
GIVING PROMINENCE TO ADVERTISING IN WELSH ON SOCIAL MEDIA “Here in Ceir Cymru using Welsh as part of the company’s brand over the last 30 years has been crucial to creating and establishing what we are today and is a key part of our success. Our use of the language across social media has attracted the respect of non-Welsh speakers as well as first language Welsh speakers. More often than not we use simple Welsh aiming to include learners and any customers who are prepared to understand our background and vision as a business. Using a completely bilingual website has also been critical and has gained the respect of non-Welsh speakers. We use Welsh videos on Facebook and Twitter and they are concise and to the point. Using the language on Facebook with an element of humour also succeeds in attracting young customers.” GARI WYN, CEIR CYMRU
Shops and Businesses SHOPS / BUSINESSES
Ffônlyfr C A E R P H I L LY
A DIRECTORY CONNECTING BUSINESSES WITH THEIR CUSTOMERS “The Ffônlyfr was developed by Menter Caerffili, a Welsh Language Initiative, to promote local businesses and organisations that can offer Welsh medium services. The aim of the directory is to support local Welsh speakers and learners to use Welsh as part of their everyday lives and emphasise the economic value of Welsh to the area. It is often said that there are no local businesses that can offer Welsh medium services. The directory shows that there are a variety of Welsh medium services available locally. It’s possible to visit a Welsh speaking doctor, dentist and optician as well as having
a car repaired by a Welsh speaking mechanic. The Ffônlyfr enables local people to use the Welsh language in their different communities and in various aspects of their lives. Furthermore, the book will hopefully show local young Welsh speakers that there is an increasing demand for their Welsh language skills locally and show them the value of those skills.” LOWRI JONES, MENTER CAERFFILI
Shops and Businesses SHOPS / BUSINESSES
Cyfoes AMMANFORD
MENTER IAITH BRO DINEFWR STARTS A COMMERCIAL VENTURE “Cyfoes is a Welsh bookshop located in the centre of Ammanford. As the only Welsh language bookshop was closing Menter Bro Dinefwr (Welsh Language Initiative) decided to open a new shop selling Welsh language books and goods. The shop has become a Welsh hub for the community by now and a number of local organisations use it to promote Welsh events, sell tickets and hold various events.” LYNETTE CHERRY, MENTER BRO DINEFWR
Shops and Businesses SHOPS / BUSINESSES
Siop Cwlwm WREXHAM
A POP-UP SHOP IN WREXHAM TO MEET THE DEMAND FOR WELSH GOODS “Siop Cwlwm is a Welsh shop that sells goods including books, cards, CDs and gifts. The shop exists in a number of different forms. We have a shop in Oswestry market and we also sell on-line through our website. In addition to that, we work in partnership with the Saith Seren Welsh centre in Wrexham to provide a pop-up shop every fortnight. These various forms of shops allow us to be flexible and to reach different audiences in the Wrexham area - an area where there is a shortage of commercial businesses that sell Welsh goods.
Our shop provides a focus for the area’s Welsh speakers and Welsh learners to use and practise their Welsh. This is especially valuable for learners who visit us to practise their Welsh outside the classroom. We believe that this is an important contribution to ensuring the prosperity of the Welsh language and culture in this area.” LOWRI ROBERTS, SIOP CWLWM
WELSH
Public Siopau a Busnesau Services
Public Services Quote from an expert ‘Public organisations need to promote and facilitate opportunities for people to use Welsh by providing services for them without putting barriers in their way. People should not have to ask to use the language. Rather, organisations should take responsibility for proactively offering language choice, and if Welsh is their choice, people should not have to face any delay. Public organisations need to ensure that they are serious about providing services to people who use Welsh and make sure that the reality of the user’s experience reflects the quality the organisation wishes to provide for everyone, in whichever language. When they provide public services to the people of Wales, organisations also need to ensure that the Welsh language is considered when they plan their workforce. Consequently, they must set out in a determined fashion to increase their bilingual capacity to allow them to meet the need of a society that has two languages.’ WELSH LANGUAGE COMMISSIONER
Public Services
FROM THE REPORT Whilst the report discussed the community use of the Welsh language, a number of those questioned were eager to discuss public services. ●
●
A prominent theme of the research was that not everyone has time to regularly attend community activities that are arranged. For these individuals, therefore, their social interaction tended to be more informal and to happen as part of their daily activities, for example when shopping and accessing services.
Nevertheless, one noticeable pattern reported in the research was the limited amount of opportunity there is to use Welsh in shops and when accessing public services, which included health services. ●
There was no clear picture in terms of the opportunities respondents have to use Welsh with county councils, with respondents in some communities reporting more opportunities than in others. ●
Public Services NAME OF THE ACTIVIT Y
Story Time – Bangor Library BANGOR
BUILDING PARENTS’ CONFIDENCE IN WELSH THROUGH BILINGUAL STORY SESSIONS “A bilingual story session is held in Bangor Library every Monday morning between 10:30 and 11:30am (apart from bank holidays and school holidays). The story session can encourage parents who need to gain confidence in using Welsh with their children to consider using bilingual or easy Welsh books at home. They can then use simple Welsh sentences with their children, following the examples they hear during the story sessions. We hope that we are contributing towards promoting the use of Welsh among young families.” GWENLLI HAF, BANGOR LIBRARY
Public Services NAME OF THE ACTIVIT Y
Welsh Swimming Lessons C A E R P H I L LY
SWIMMING IN WELSH IN CAERPHILLY: RESPONDING TO THE DEMAND “Caerphilly Council has responded to the demand for Welsh swimming lessons in the County. This is an important step because now, Welsh speakers, children or adults, have the opportunity to receive swimming lessons through the medium of Welsh. This provides additional opportunities for the residents of the county to use and receive services through the medium of Welsh, and for children it shows that the Welsh language is thriving in the community and not just at school. This is an important opportunity to influence the linguistic habits of individuals in the area. We hope many other lessons will be offered through the medium of Welsh in future so that the Welsh language is normalised as a daily community language.� ANWEN REES, CAERPHILLY COUNTY BOROUGH COUNCIL
Public Services
Dyfed Powys Police A B E RY S T W Y T H
WELSH LANGUAGE AND BILINGUAL SERVICES WITHIN THE POLICE “Being able to offer services through the medium of Welsh across the police force is important to Dyfed Powys Police, because it is vital that individuals within our communities have the opportunity to speak and use Welsh with the Police. We also feel that offering Welsh language services allow victims to discuss with us in the language of their choice. We believe that individuals find this to be a great comfort to them when discussing difficult and sensitive matters.
Also, offering this service improves the language skills of staff and Police officers.” TELERI WILLIAMS, DYFED POWYS POLICE
Public Services NAME OF THE ACTIVIT Y
St Dwynwen’s Day Shop Window Dressing Competition, Hunaniaith P O RT H M A D O G
A WINDOW DRESSING COMPETITION TO PROMOTE THE WELSH LANGUAGE IN GWYNEDD “We took part in a competition arranged by Hunaniaith to decorate shop fronts for St Dwynwen’s Day. Even though Costa Coffee is a national organisation, we think here at Porthmadog it is important to be part of the community and to respect and use the Welsh language in any way that we can. Most of our signage is in English, but we try to encourage staff to speak Welsh to customers and learn Welsh (even a couple of sentences) if they can’t already. We recently took part in a competition organised by Hunaniaith and decorated our café window to celebrate St Dwynwen’s Day, we enjoyed doing this very much and we look forward to the next competition.” MARIA, COSTA COFFEE, PORTHMADOG
Public Services NAME OF THE ACTIVIT Y
Welsh lessons for staff and county councillors AMMANFORD
PUBLIC SECTOR AND MENTRAU IAITH WORKING IN PARTNERSHIP “When I joined Ammanford Town Council as their Community Development Officer it became apparent very quickly that there was a need for me to at least be able to hold a brief conversation in Welsh. I also felt that other members of staff working for the Town Council might also benefit from an opportunity to brush up on their Welsh. As a result, I met with Menter Bro Dinefwr and presented them with the concept of starting a weekly meeting for members of the Town Council
where we could hold informal Welsh classes over the summer, before starting full Welsh for Adults course in October. Menter Bro Dinefwr agreed to support and donate their time to the project over the summer and two Councillors who are Welsh speakers also offered to come and assist in the classes. Being able to work in partnership with our local Menter Iaith to create tailor made sessions for Town Councillors is an exciting development and one that will hopefully lead to more opportunities to use Welsh in the community of Ammanford.” FIONA WILKINS, AMMANFORD TOWN COUNCIL
Public Services NAME OF THE ACTIVIT Y
Ceredigion County Helplines CARDIGAN
A COUNTY COUNCIL OFFERING SUPPORT IN WELSH “Ceredigion County Council is committed to support the Welsh language and culture, and to ensure that our services and activities promote the use of the Welsh language across the county. Members of the public in Ceredigion have the right to choose which language they would like to use with the Council and the Council will respond in a positive way to this choice. Use your Welsh when contacting the Council, in writing, online, over the phone or face to face.” CEREDIGION COUNTY COUNCIL
WELSH
Technology, Resources and Equipment
Technology, Resources and Equipment QUOTE FROM AN EXPERT “At the Eisteddfod in 2016 the singer Gwenno Saunders said that the last battle of the Welsh language was being fought on the internet. Quite a statement! After centuries of battling in various fields: television, publications, schools, equal status etc., this according to Gwenno, is the final battle. What is different this time is that we have our own Government backing us in the struggle! And, as one who maintains a global view over the battlefield, it is good to be able to state that we have today our digital weapons: appropriate resources, equipment and technology to maintain our own identity. Use them!� ROBIN OWAIN, Wicipedia
Technology, Resources and Equipment
FROM THE REPORT: Within this report there was a specific question regarding the various methods of sharing and finding information about Welsh and bilingual community activities ●
Those asked noted that the internet was seen as an important medium for community communication, with Facebook and Twitter being mentioned often
●
However, traditional forms of sharing and finding information continue to be used, e.g. community newspapers, posters and through personal networks
●
Age could be a factor when considering methods of finding information about community events, with older people less likely to go on-line to find information.
●
Technology, Resources and Equipment NAME OF THE ACTIVIT Y
Community Translation Equipment A B E RY S T W Y T H
COMMUNITY TRANSLATION EQUIPMENT VALUABLE FOR A BILINGUAL COMMUNITY “Cered hires community translation equipment free of charge to not-for-profit groups. This is used for community activities such as local eisteddfodau, various committee meetings and services in chapels and churches. Cered also runs Cynllun Sylwebu (Commentary Scheme) which is an appropriate tool used in Welsh activities to give a flavour of the activity to a non-Welsh speaking audience without having to
translate word for word. Training on how to use the resource is provided and the equipment is leant free of charge. The Commentary Scheme has proved useful to various committees and also for various eisteddfodau. These schemes are important for bilingual communities to ensure that activities continue to be held in Welsh and that non Welsh speakers in the community are also included.” STEFFAN REES, CERED (MENTER IAITH CEREDIGION)
Technology, Resources and Equipment NAME OF THE ACTIVIT Y
Radio Beca A B E RY S T W Y T H
RADIO BECA LEADING THE WAY WITH SOCIAL BROADCASTING “The aim of Radio Beca is to enable people in communities in west Wales - especially young people - to broadcast to those communities and to the world. Radio Beca is not a radio station but - like the Daughters of Rebecca of old - an unfettered society of people who encourage, educate and stimulate one another to be proactive. Our mission is social broadcasting which contributes towards the ecology of the Welsh language. The aim of radiobeca.cymru is to use all old and new media in our localities to promote the ‘biodiversity’ of this ecology.” EUROS LEWIS, RADIO BECA
Technology, Resources and Equipment NAME OF THE ACTIVIT Y
Language technology BANGOR
APPS AND SPELLCHECKER PROVIDES CONFIDENCE TO WRITE IN WELSH The Dictionaries app was one of the first Welsh apps that I downloaded on my tablet. The app has been very useful in giving me more confidence to write in Welsh! I find that I am writing so much more in Welsh these days, in everyday situations (such as on Facebook and Twitter) as well as in more formal situations, such as writing job applications. I also find that changing Microsoft language into Welsh is easy and is a great help when writing documents in Word on the computer. I also
use the Cysgliad package which corrects my written work like a Welsh spellchecker. All these are a great help when writing in Welsh and they have given me more confidence in using Welsh socially and professionally. ANTHONY EVANS, Y FELINHELI
Technology, Resources and Equipment NAME OF THE ACTIVIT Y
Yr Awr Gymraeg (The Welsh Hour)
YR AWR GYMRAEG (THE WELSH HOUR) PROMOTING THE WELSH LANGUAGE ON TWITTER ‘Yr Awr Gymraeg’ is the first Twitter hour in Welsh. It is held between 8 and 9 every Wednesday evening. Through the hashtag #yagym - Yr Awr GYMraeg - promotion and marketing messages reach around 6,000,000 timelines and over 1,000,000 accounts regularly every week. The influence of #yagym is effective on several levels. Our messages are shared internationally, throughout Wales and on a community level. Indeed, the community influence is especially effective, not only for promoting the Welsh language but also in helping to develop Welsh networks at a very local level.
Having a promotion account which has a substantial following and influence enables companies and institutions to reach new wider audiences. It enables them to increase their following and raise awareness of their activities and goods. By today @yrawrgymareg and #yagym are familiar brands for Twitter users in Welsh.” HUW MARSHALL, YR AWR GYMRAEG
Technology, Resources and Equipment NAME OF THE ACTIVIT Y
Say Something in Welsh ON-LINE AUDIO COURSE FOR PRACTISING WELSH “SaySomethinginWelsh is on on-line audio course which makes it possible for people to practice their Welsh whenever it is convenient - and the SaySomethinginWelsh forum is a very friendly place to ask any questions about learning Welsh. Having an on-line audio course means that we reach more learners and Welsh speakers across the world, who perhaps don’t have an opportunity to speak and practice their Welsh in other ways in their communities, or who are not very confident in using their Welsh. It’s an excellent way to boost the confidence of Welsh speakers and learners and encourages people to use Welsh in their everyday lives.” ARAN JONES, SAYSOMETHINGINWELSH.COM
Technology, Resources and Equipment NAME OF THE ACTIVIT Y
E-newsletter CARDIGAN
SHARING INFORMATION ABOUT WELSH AND BILINGUAL EVENTS THROUGH AN ELECTRONIC NEWSLETTER “Pethau Cylch Teifi is circulated through e-mail every Friday. It lists Welsh events in the Cardigan area, including opportunities to converse, such as Cyd groups, and also various events such as lectures, concerts, dramas and eisteddfodau. It also outlines forthcoming events. A particularly pleasant feature of the e-letter is the weekly photo
which often refers to a particular event in the area or has been sent in by a contributor or recipient. The newsletter is particularly valuable in the way it brings together activities which appeal to learners and native Welsh speakers alike. In this way it is an important resource to the community and draws attention to events which perhaps would not be on people’s ‘radar’ if they didn’t see it in the circular. This is certainly true in my case.” ROWAN O’NEILL, ABERTEIFI
INFORMATION ABOUT THE AUTHORS P R O F I L E S ■ DR RHIAN HODGES Dr Rhian Hodges is a lecturer in Sociology and Social Policy with the Coleg Cymraeg Cenedlaethol at the School of Social Sciences in Bangor University. She is the Director of the Language Policy and Planning M.A. and she specialises in the fields of language policy and planning in Wales and beyond, including Welsh medium education, social use of the Welsh language and new speakers of minority languages. Dr Hodges works on various research projects pertaining to the social use of the Welsh language, the identity of new Welsh language speakers and volunteering and the Welsh language. She’s a Research Fellow for WISERD, a Higher Education Academy Fellow, and a member of the Institute of Welsh Affairs. She travels regularly to the University of the Basque Country as part of an Erasmus Staff Exchange Scheme.
■ DR CYNOG PRYS Dr Prys is a Sociology lecturer at the School of Social Sciences at Bangor University where he specialises in teaching sociology through the medium of Welsh. He is an expert on language planning and his current research interests include language sociology and bilingualism, specialises on the use of Welsh in civil society and the third sector in Wales. He is also interested in the study of the use of Welsh by young people in Wales, looking in particular at their use of language on social networking sites such as Facebook.
School of Social Sciences, Bangor University Bangor University is a key provider in Welsh language higher education provision. The School of Social Sciences offer a range of bilingual degrees, including Sociology and Social Policy which is available solely through the medium of Welsh: https://www.bangor.ac.uk/so/index.php.en The School of Social Sciences also leads on a Language Policy and Planning M.A. which offers an effective overview of the field of language planning in Wales and within an international context: https://www.bangor.ac.uk/so/postgraduate-courses/polisi-a-chynllunio-ieithyddol--ma