Als dwangmatige trekjes je leven gaan beheersen DWANGSTO O RNIS Tweehonderd keer handen wassen of haren trekken Er is wat aan te doen DOOR MENSJE MELCHIOR AMSTERDAM
Frouke (29) trekt haren uit haar hoofd. Ze kan niet stoppen op het moment dat ze haartje voor haartje lostrekt, totdat er grote kale plekken ontstaan. ‘Ik weet eigenlijk niet waarom ik het doe, maar ik kan er gewoon niet meer mee stoppen. Ik doe het vooral als ik iets moet doen waar ik eigenlijk geen zin in heb. Dan ga ik op bed liggen en trekken. Ik eet mijn haren daarna op, daar schaam ik mij nog het meeste voor. Het is ook nog eens slecht voor mijn tanden; die slijten er heel erg door.’ De eindredactrice heeft trichotillomanie, een dwangstoornis. Eigenlijk valt Frouke nog onder de lichte categorie; ze doet het niet elke dag. Dwangmatige handelingen worden officieel eigenlijk pas een stoornis als iemand ze minstens een uur per dag uitvoert. Veel mensen hebben vreemde rituelen, zoals vijf keer controleren of de deur wel op slot is of witte auto’s tellen om te voorkomen dat ze zakken voor een tentamen. Het criterium van een uur per dag is dan ook een kunstmatige grens, zegt Psychiater Damiaan Denys van het Academisch Medisch Centrum Amsterdam. ‘Vijf keer het slot op de deur controleren, is natuurlijk ook al absurd.’ In Nederland hebben 500 duizend mensen een dwangstoornis. Denys is erin gespecialiseerd en heeft dus al heel wat patiënten met dwang voorbij zien komen. ‘Mensen die tweehonderd keer per dag hun handen wassen omdat ze bang zijn dat ze ziek worden. Ze schrobben hun handen tot de vellen erbij hangen. Of iemand is zo bang een kind aan te rijden, dat hij steeds terugrijdt om te kijken of er ergens bloedsporen op de weg liggen. Met deze rituelen willen ze proberen het leven onder controle te krijgen.’ Vroeger werd nog gedacht dat het aan de opvoeding lag, maar inmiddels weten we dat de oorzaak in de hersenen ligt. Het is een neurobiologische aandoening. Denys: ‘Bij het uitvoeren van de dwanghandeling maken de hersenen meer dopamine aan. Daar-
door voelen dwanghandelingen goed en is het moeilijk om te stoppen.’ De meeste patiënten worden behandeld met medicijnen in combinatie met gedragstherapie. Patiënten moeten fout aangeleerd gedrag weer afleren door de confrontatie aan te gaan. Iemand met smetvrees moet bijvoorbeeld een deurklink aanraken en mag daarna niet zijn handen wassen. Denys: ‘Dat is vreselijk moeilijk. Meestal beginnen we rustig. Eerst tekenen we een deurklink, die iemand moet aanraken. Als dat lukt, gaan we een stapje verder.’ De therapie is
Vieze microfoon, dacht vliegtuigbouwer HowardHughes. Leonardodi Caprioals dwangmatige Hughes in Avia tor
zwaar; een kwart van de patiënten haakt halverwege af. Op dit moment doet Denys ook onderzoek met neurostimulatie. Dat doet hij met de zwaarste groep patiënten bij wie medicijnen en gedragstherapie niet helpt. Chirurgen implanteren een elektrode in de hersenen, de patiënten krijgen kleine stroomstootjes toegediend die de hersenactiviteit afremmen bij hersendelen die bij de dwangstoornis betrokken zijn. De eerste vijftien patiënten zijn ondertussen behandeld. ‘Wij hebben de indruk dat het werkt,’ zegt Denys.
Frouke wil geen therapieën meer. ‘Via het RIAGG kwam ik terecht bij een psycholoog die in mijn verleden begon te graven. Alsof ik er iets aan heb als ik mijn ouders de schuld kan geven. Ik weet wel dat er andere behandelingen zijn, maar ik wil ook niet te veel bezig zijn met mijn haartrekkerij. Ik probeer gewoon zoveel mogelijk mijn leven te leven. Ik draag extensions, dus mensen zien de kale plekken niet meteen. Ik werk, heb vriendjes en doe alles wat ik ook zou doen met een dikke bos haar.’
Dwangtips Controleerje ook altijd vijfkeer of de deur op slot is? Met deze tips kun je voorkomen dat vreemde rituelen ontaarden in een dwangstoornis. Durfte leven zonder overal controle over te hebben. Denys:‘Ga naar een popconcert of naar een film. Alsje helemaal opgaat in wat je hoort of ziet, verlies je tijdelijkde controle. En zie je dat het ook prettig kan zijn.’ Familieen vrienden kunnen ook helpen door iemand met dwangmatige neigingen toch te dwingen een normaal leven te leiden. Niet de deur voor iemand opendoen die zelf de deurklinkniet durft vast te pakken dus. Denys:‘Mensen met een dwangstoornis zijn er vaak heel goed in hun omgevingmee te laten doen. Neem vliegtuigbouwer en regisseur HowardHughes. Hij had smetvrees en nam mensen in dienst om mee te doen aan zijn obsessie. Hijbetaalde ze om op een dwangmatige manier dingen schoon te maken.’ Worden de problemen ernstiger, zoek dan gespecialiseerde hulp. Je kunt terecht op de afdeling psychiatrie van het AMC(telefoon 020 891 35 98). Voor meer adressen: www.ocdvrie nde nkring.org