Toen afstand ruimte werd

TOEN AFSTAND RUIMTE WERD IN 2026 IS ER WEER WERK VOOR IEDEREEN

TOEN AFSTAND RUIMTE WERD IN 2026 IS ER WEER WERK VOOR IEDEREEN

Eerste druk .... oktober 2016 Redactie ....... Maarten Bouhuijs, Pepik Henneman, Jos Lap, Debora Timmerman Illustraties ... Fleur Bakker Vormgeving ..... Laurenz van Gaalen Druk ........... SpringerUit Drukwerk

INHOUDSOPGAVE Voorwoord ................................................ 7 Noodzaak tot verandering ................................ 10 OVER AFSTAND Is er genoeg werk? ...................................... 14 Hoe we in nederland de afstand proberen te verkleinen ... 17 De boot ................................................. 21 OVER RUIMTE Toen afstand ruimte werd ................................ 27 Toekomstbeeld Toekomstbeeld Toekomstbeeld Toekomstbeeld

– – – –

Het werkt pas als je elkaar kent ........

Normaal heel bijzonder ..................

Betekeniseconomie .......................

Mijn wijkeconomie .......................

30 36 42 48

Tot slot ................................................ 55

VOORWOORD Wij zijn een groep pioniers uit Zaanstreek-Waterland die zich betrokken voelt bij de regio en geraakt is door de vraag ‘Hoe kunnen mensen met en zonder een arbeidsbeperking weer normaal samen werken?’. We hebben het afgelopen jaar met elkaar nagedacht over een toekomst waarin iedereen werk heeft. Iedereen. Met en zonder een arbeidsbeperking, met en zonder afstand tot de arbeidsmarkt. Gewoon iedereen dus. Wij geloven dat dat kan. In dit boekje presenteren wij ons perspectief op deze opgave, we beschrijven onze zoektocht naar oplossingen met daarbij de inzichten en ideeën die we zien.

En we vertellen wat wij aan het uitproberen zijn om deze toekomst werkelijk te maken.

Begin 2016 zijn we op verzoek van Werkbedrijf Zaanstreek-Waterland een tijdelijk vernieuwingsnetwerk gestart om antwoorden te krijgen op de vraag: Hoe kunnen mensen met en zonder een arbeidsbeperking weer normaal samen werken? Het Werkbedrijf Zaanstreek-Waterland is verantwoordelijk voor de uitvoering van de banenafspraak uit het sociaal akkoord. In het sociaal akkoord hebben werkgevers en gemeenten afgesproken dat ze tot 2026 in Nederland 125.000 mensen met een arbeidsbeperking aan het werk helpen. Het Werkbedrijf Zaanstreek-Waterland zet zich met convenanten, regelingen, samenwerkingsverbanden en ondersteuning van bedrijven in om te zorgen dat mensen met een arbeidsbeperking aan de slag kunnen bij werkgevers in de regio.

Het Werkbedrijf realiseert zich ook dat er een grote omslag in denken en doen nodig is om ervoor te zorgen dat het weer normaal wordt dat mensen met en zonder een arbeidsbeperking samen werken. Dat vraagt niet alleen iets van werkgevers, werknemers, werkzoekenden en overheidsinstanties. Dat vraagt iets van ons allemaal. Het Werkbedrijf Zaanstreek-Waterland heeft daarom eind

7

2015 het initiatief genomen om met een groep pioniers, dwarsdenkers en frisdenkers het gesprek aan te gaan. In de vorm van een tijdelijk vernieuwingsnetwerk is deze groep bijzondere mensen gaan verkennen wat we in Zaanstreek-Waterland kunnen doen om het weer normaal te maken dat mensen met en zonder arbeidsbeperking samen werken. Het netwerk bestaat uit mensen met heel diverse achtergronden waaronder ondernemers, senioren, jongeren, ambtenaren, wethouders en experts.

Samen zijn we op zoek gegaan naar nieuwe manieren van denken, doen en organiseren rond werk. We zijn het gesprek met elkaar gestart rond vragen als ‘Wat betekent werk voor jou?’, ‘Wat betekende werk voor je ouders en je grootouders?’ ‘Wat gebeurt er als jij werkloos bent?’ maar ook ‘Waar maak jij je zorgen over bij de manier waarop we in Nederland werk voor mensen met een arbeidsbeperking hebben georganiseerd?’.

Vanuit onze eigen ervaringen en ideeën hebben we ons verbeeld hoe het er in 2026 uit ziet als het weer heel normaal is dat iedereen werk heeft, betaald of onbetaald. Een toekomst waarin afstand ruimte is geworden. In dit boekje leest u welke toekomst wij voor ogen zien. Doet u mee? Welke stappen zet u als er ruimte is?

8

WAT BETEKENT WERK VOOR JOU? ‘Ik moet blij van werk worden’ ‘Het is belangrijk dat ik in beweging blijf, anders neemt m’n ziekte de overhand...’

‘Ik wil belangrijk zijn! Dat ze me missen als ik er niet ben.’

‘Het gaat me in de eerste plaats om plezier, en pas in tweede plaats om geld’ ‘Ik moet er niet aan denken vijf dagen in de week thuis te zitten...’

9

NOODZAAK TOT VERANDERING Onze opgave: ‘in 2026 is er weer werk voor iedereen’ is idealistisch. We voelen ons gesteund door alle mensen die meedoen in het netwerk en die dit ideaal willen waarmaken. Natuurlijk zijn er nog veel meer mensen die dit willen. En toch lukt dat al heel lang niet. Waarom lopen we steeds vast en lijkt deze opgave dan toch onmogelijk uit te voeren? Wat zijn de hobbels waardoor het niet lijkt te kunnen?

Met het vernieuwingsnetwerk hebben we onderzocht waar we vastlopen. Wat zijn de doemscenario’s waar we in ons denken, doen en organiseren in vast lijken te lopen? Waar komen we uit als we doorgaan op de ons bekende weg? Om deze vragen te beantwoorden is het belangrijk om de opgave ook vanuit een historisch perspectief te bekijken: →→hoe kijken we in Nederland zich de komende tien jaar? →→hoe hebben we de afgelopen mensen met een afstand tot gaat dit er in de toekomst

aan tegen werk en hoe ontwikkelt dit 75 jaar de sociale zekerheid voor de arbeidsmarkt georganiseerd en hoe uitzien?

Vanuit deze golven van verandering hebben we als vernieuwingsnetwerk bedacht hoe het in de toekomst anders kan. Als het ooit anders was dan nu, dan is het toch goed mogelijk dat het ook weer anders wordt?

10

We moeten uit het karrespoor, we hebben al zoveel geprobeerd wat meer van hetzelfde is.

Ik zoek oplossingen waarmee we echt een andere weg inslaan. ‘Het systeem’ is veel te groot, dat maakt me machteloos...

We moeten de oplossingen buiten het systeem zoeken.

11

OVER AFSTAND 12

13

IS ER GENOEG WERK? Vanuit ons huidige economisch model en onze hedendaagse definitie van de arbeidsmarkt betekent ‘werk voor iedereen’ dat we anno 2016 in de regio Zaanstreek-Waterland 16.500 werkzoekenden helpen met het vinden van werk. De helft daarvan is laagopgeleid en 2.000 mensen uit deze groep hebben in meer of minder mate een arbeidsbeperking.

Er zijn op dit moment 400 vacatures voor mensen met een lage opleiding.

Voeg daarbij de verwachtingen voor de toekomst van het UWVZaanstreek-Waterland en het Planbureau voor de Leefomgeving, waarbij het UWV zegt dat groei van het aantal arbeidsplaatsen er door automatisering en robotisering nauwelijks in zit. Het Planbureau voor de Leefomgeving rekent voor dat het aantal werkzoekenden op de arbeidsmarkt nog zal toenemen omdat meer vrouwen aan het werk gaan.

Bovenstaand beeld van de arbeidsmarkt in 2026 is nog erg rooskleurig. Er zijn deskundigen die stellen dat we aan de tweede industriĂŤle revolutie zijn begonnen. De automatisering, de revolutie van digitale technieken: robots en computers.

Die nieuwe technieken nemen ons in razend tempo werk uit handen.

En niet alleen de routineklusjes maar ook de veel ingewikkelder processen. Er zijn al robots die gebruikt worden in de medische wetenschap die in sommige gevallen beter in staat zijn diagnoses te stellen dan de specialist. De smartphone van nu is te vergelijken met een supercomputer van vijftien jaar geleden. We zijn nu niet in staat te bedenken wat een computer over pakweg tien jaar allemaal kan.

14

Feit is dat door de technologische ontwikkeling ons nu al ‘traditioneel werk’ uit handen wordt genomen, in alle segmenten van de arbeidsmarkt. De verwachting van diezelfde deskundigen is dat in ons land over tien jaar twee tot drie miljoen van de zes à zeven miljoen banen verdwenen zijn! Er zullen vooral banen verdwijnen in wat we het ‘middensegment’ noemen. Denk bijvoorbeeld aan de financiële sector, de verzekeringswereld, sales, winkelpersoneel en logistieke functies.

Als we dit scenario volgen zien we een beeld verschijnen waarin een kleine groep mensen al het werk besturen en een grote groep mensen geen werk heeft en buiten de boot valt. Immers door een enorme productiviteitsstijging hoeft de productie straks nog maar door nog maar weinig mensen gedaan te worden, de rest heeft geen werk. En zonder drastische systeemwijzigingen ook geen inkomen. En dus ook geen geld om producten te kopen. De afstand tussen de groep mensen die hoog complexe en intellectuele arbeid verrichten en de groep die hier niet in mee kan komen wordt steeds groter. We hebben het werk dat verricht moet worden uitermate efficiënt georganiseerd, maar de tweedeling in onze maatschappij wordt groter en groter. De afstand tussen de boot met de mensen die werk hebben en de mensen die daarbuiten vallen neemt alleen maar toe.

Deskundigen onderschrijven dat we drastisch van koers moeten veranderen. Doen we dat niet, dan is een algehele ontwrichting van onze samenleving te verwachten. We maken ons zorgen! Dit doembeeld vraag om een andere manier van kijken, een andere manier van doen, denken en organiseren. Met het vernieuwingsnetwerk zijn we op zoek gegaan naar hoe we op een andere manier kunnen kijken naar werk. Wat is werk? Hoe kunnen we zorgen dat iedereen een bijdrage kan leveren en niet buitengesloten wordt?

15

Er komt een steeds grotere groep ‘restjesmensen’...

Als we niet uitkijken staren we ons blind op de welvaartswolk en zijn we alle contact met de werkelijkheid verloren ALS WERK VERDWIJNT – ANDREW MCAFEE* ‘Er zijn veel gegevens over wat er gebeurt als traditioneel werk verdwijnt uit een gemeenschap of een wijk. In de gevallen die ik ken gaan mensen geen toneelstukken voor elkaar opvoeren en schilderijen en gedichten maken. We zien iets anders, iets wat verontrustend is. We zien de criminaliteit toenemen en de sociale ontworteling. Daarom vind ik het veel te optimistisch om te zeggen: het is niet erg dat die ouderwetse banen verdwijnen, want we worden gewoon lekker allemaal creatieve bohemiens. Ik zou het geweldig vinden als dat waar was, maar zo gaat het niet.

De nieuwe heel rijke mensen zijn de vernieuwers en de bouwers van de technologie van het Tweede Machinetijdperk. Maar er zit veel afstand tussen de banen binnen die nieuwe technologie en die aan de onderkant. En dat tussengebied wordt uitgehold. De technologische vooruitgang is daar een van de belangrijkste oorzaken van. Met andere woorden, als je door kapitaal en technologie steeds meer kan, hoeven mensen steeds minder te doen. Als we dat goed aanpakken, dan is dat goed nieuws. Meer welvaart met minder moeite. Maar als we het verkeerd doen, dan krijgen we een enge sciencefiction- toekomst waar maar heel weinig mensen in grote weelde leven en heel veel mensen het moeilijk hebben.’ * Wetenschapper uit Groot Brittannië

16

HOE WE IN NEDERLAND DE AFSTAND PROBEREN TE VERKLEINEN AFSTAND ... is een algemeen begrip voor de ruimte tussen niet samenvallende zaken ... onderscheid of verschil tussen twee punten ... de af te leggen weg tussen A en B ... de afgelegde weg zal in veel gevallen geen rechte lijn zijn ... het is heel goed mogelijk dat de afstand tussen A en B anders is dan van B naar A

17

Sinds 1 januari 2015 is de Participatiewet van kracht. Doelstelling van de wet is om zoveel mogelijk mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te helpen. Het gaat om mensen die eerder onder de WWB (de Wet Werk en Bijstand) of de Wsw (de Wet sociale werkvoorziening) vielen of een Wajong-uitkering ontvangen ĂŠn nog beschikken over enig arbeidsvermogen. Hoewel bij de Participatiewet vaak alleen gedacht wordt aan de werknemer met een arbeidsbeperking, worden gemeenten met deze wet verantwoordelijk voor de hele onderkant van de arbeidsmarkt. Om te zorgen dat deze groep mensen aan de slag kunnen hebben werkgevers en gemeenten in ons land in het sociaal akkoord afgesproken tot 2026 125.000 mensen met een arbeidsbeperking aan het werk helpen en voor 30.000 mensen een beschutte werkplek te organiseren.

Door de jarenlange overvloed aan middelen behoort Nederland bij de top van de wereld op het gebied van sociale zekerheid. De keerzijde hiervan is dat we ondersteuning van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt totaal overgedragen hebben aan professionals. We hebben het uit het gewone leven weg georganiseerd. En daarmee wordt de afstand tussen werkenden en niet werkenden ook steeds groter.

Ook maken de vele regelingen en bijbehorende administratieve verplichtingen het niet eenvoudig voor organisaties en bedrijven om de juiste persoon te vinden die bij hen aan de slag kan. Het matchen lijkt vooral in de kaartenbakken en systemen plaats te vinden, in plaats van tussen personen. Kun je de afstand tussen een persoon en de arbeidsmarkt verkleinen via een computersysteem?

Ondertussen heeft het Rijk moeten bezuinigen en is er steeds minder geld beschikbaar voor instanties om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt ‘aan het werk helpen’. Wat gaat dit tot gevolg hebben?

Dat we ons er bij neerleggen dat een groep mensen gewoon geen werk heeft? Of dat we de sancties voor mensen die geen werk hebben gaan versterken en daarmee proberen af te dwingen dat mensen aan het werk gaan? Of de sancties versterken bij bedrijven die geen werkplek bieden aan iemand met een arbeidsbeperking? Gaan deze maatregelen echt helpen om meer mensen een het werk te helpen?

18

Ik wil best iemand aannemen met een arbeidsbeperking, maar waar zijn ze?

Waarom luisteren jullie niet vaker naar de ideeĂŤn van Wajongers? Wij zijn super praktisch!

Als MKB-ondernemer voel ik een sterke lokale betrokkenheid. Geef me de ruimte om die te pakken.

19

HISTORIE VAN WERK IN INKOMEN 1850 – 1945 De periode voor de Tweede Wereldoorlog wordt gekenmerkt door particulier initiatief en liefdadigheid. Werk en inkomen zijn afhankelijk van sociale netwerken binnen lokale gemeenschappen.

Ouders van gehandicapten en kerkelijke instellingen spelen hierin een belangrijke rol, bijvoorbeeld met de oprichting van kleine en eenvoudige werkplaatsen voor arbeidsgehandicapten.

1945 – 1980 Na de Tweede Wereldoorlog wordt de rol van de overheid groter. Werk en inkomen worden steeds meer gezien als een grondrecht voor iedereen, en dus georganiseerd op basis van het principe van rechtsgelijkheid. In 1950 wordt de Gemeentelijke Werkvoorziening ingevoerd, in 1967 de WAO en in 1969 de Wet Sociale Werkvoorziening. De regelingen groeien snel in volume en drukken steeds zwaarder op de overheidsfinanciën.

1980 – NU Vanaf 1980 wordt het beleid dan ook stapsgewijs versoberd en hervormd. In 1985 wordt de hoogte van de WAO-uitkering verlaagd van 80 naar 70 procent van het laatst verdiende loon en in 1992 wordt de Wet terugdringing arbeidsgeschiktheidsvolume ingevoerd.

De komst van de Participatiewet kan worden gezien als het vervolg op de lijn die al door het kabinet Lubbers I is ingezet.

De overheid blijft in wet- en regelgeving zoeken naar de balans tussen allerlei aspecten, zoals de kwaliteit van leven van kwetsbare mensen, uitvoeringskosten en het draagvlak onder belastingbetalers. De regelingen van de laatste decennia blijken stuk voor stuk een beperkte levensduur te hebben.

(Uit: Mark Hillen – Iedereen werk iedereen winst)

DE BOOT Sommigen van ons hebben de boot gemist. Anderen zijn buiten de boot gevallen. De boot. Als we vanaf de boot van ons huidige economische systeem kijken, zijn de mensen die niet mee kunnen komen ver afgedreven en weten we niet anders dan dat er regelingen moeten komen om mensen met ondersteuning op de boot te helpen. We moeten ze redden!

Maar hebben wij in de boot niet net zo goed een afstand laten ontstaan tussen ons en de drenkelingen die niet meer in onze boot passen? Is ons beeld van wat we normaal vinden, niet te smal geworden? Is het profiel van mensen die mee kunnen draaien in onze economische werk maatschappij niet heel beperkt geworden?

Ons uitgangspunt is dat niemand thuis op de bank wil zitten, dat iedereen wil bijdragen aan zijn omgeving, van waarde wil zijn. Op de grote boot, maar misschien ook al wel op een klein bootje of een surfplank.

Kunnen wij dit denken over onze boot als leidend principe loslaten?

Kunnen we het organiseren en het handelen in onze boot aanpassen, zodat wij weer aansluiting vinden met andere boten? Kunnen we ons verbinden met andere werkelijkheden? Kunnen we vanuit een grotere ruimte kijken naar mogelijkheden?

JA, DAT KUNNEN WIJ! IEDEREEN KAN DAT, JIJ OOK...

21

Het huidige systeem in Nederland ontneemt mensen hun waarde, of zelfs hun waardigheid. Mensen komen daarmee op extra afstand en voelen zich afgewezen. Hoe moet je dan in hemelsnaam nog in jezelf geloven?

We moeten niet uitgaan van wat er vastzit, maar juist op zoek naar waar het los zit.

22

CIJFERS OP EEN RIJ

→→ →→Eind augustus 2016 telt Zaanstreek-Waterland 7.309 werkzoekenden op 121.000 banen. →→Het aantal banen is in vijf jaar tijd met 4.000 afgenomen. →→Sectoren waarin nog enige groei zit: Zakelijke diensten, groothandel, horeca, detailhandel, onderwijs, vervoer- en opslag, ICT. →→55 % van de werkzoekenden zijn laaggeschoolden. →→Zaanstreek-Waterland telt 7.600 bijstandsgerechtigden. →→Zaanstreek-Waterland telt 17.200 arbeidsongeschikten waaronder ruim 4.500 Wajongers. →→Van de 2.000 mensen met een arbeidsbeperking die geheel of gedeeltelijk aan het werk zouden kunnen heeft ongeveer de helft een baan. →→Het voorlopig participatiebudget voor Zaanstreek-Waterland (per 1 januari 2015) bedraagt ruim dertig miljoen euro. →→Ruim 22 miljoen euro daarvan is bestemd voor werkplekken van mensen met een arbeidsbeperking die onder de WSW-regeling vallen, circa 900 mensen. →→Instromen in de WSW-regeling kan niet meer per 1 januari 2015. →→Mensen met een arbeidsbeperking vallen nu onder de Participatiewet.

23

OVER RUIMTE 24

25

RUIMTE ... beschikbare plaats ... plaats waar je kunt zijn ... iemand de ruimte geven, is iemand een kans geven ... ĂŠĂŠn van de weinige fundamentele grootheden in de natuurkunde ... ruimtelijk inzicht is een mentale vaardigheid die bij ieder mens in aanleg aanwezig is ... onder openbare ruimte wordt de ruimte verstaan die voor iedereen toegankelijk is; vanwege dit open karakter vindt hier veel dagelijkse activiteit plaats

26

TOEN AFSTAND RUIMTE WERD We hebben het telkens over ‘mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt’. En over mensen die ‘buiten de boot vallen’. De boot staat symbool voor de plek waar je moet zijn. De enige plek waar je moet zijn om mee te kunnen doen. Niet op de boot? Dan hoor je er niet bij. Laten we deze manier van kijken loslaten. Laten we uitzoomen en breder kijken dan vanuit ons huidige economische systeem. En afstand omzetten in ruimte. Laten we onderzoeken wat er buiten de boot gebeurt en verkennen wat voor waarde dit heeft. Wat gebeurt er als we zelf de verbinding aangaan met mensen buiten de boot en vanuit relaties onderzoeken wat iemand nodig heeft? Als we verkennen wat de waarde is van het werk dat nu afgedaan wordt als inefficiënt en dat opnieuw waarderen? Hoog tijd om naar de hele zee te kijken, naar alle boten, naar alle ruimte om ons heen, naar alle mogelijkheden.

Met het vernieuwingsnetwerk hebben we aan de hand van deze vragen een sprong in de toekomst gemaakt. Hoe ziet het er in 2026 uit als we vanuit ruimte denken?

27

TOEKOMSTBEELDEN VAN 2016

NAAR 2026

Ik ben mijn werk ........................ Ik ben van betekenis Top down geregelde gelijkheid ........... Bottom-up ruimte creëren ......................................... voor iedereen Kaartenbak broederschap ................. Menselijke broederschap Regels voorop ........................... Relaties voorop High-tech en welvaartswerk .............. Basiswerk Weinig ruimte voor ongewone mensen ...... Nieuwe sociale bedrijvigheid Telkens afgewezen worden ................ Doen waar je goed in bent Betalen doe je met € .................... Waarderen door te ruilen Een monetair systeem .................... Parallelle economieën Uitvoerend werk naar lage lonen landen .. Lokaal met passie gemaakt Er is te weinig werk .................... Iedereen is altijd ......................................... van betekenis Normaal is efficiënt ..................... Diversiteit is geen ......................................... verspilling Deze waarden hebben we vertaald naar vier toekomstbeelden. In het vervolg van dit boekje leest u hoe het in er in 2026 uitziet vanuit deze vier toekomstbeelden. En wat we nu in 2016 al doen en kunnen doen om deze toekomst werkelijkheid te maken.

1. HET WERKT PAS ALS JE ELKAAR KENT 2. NORMAAL HEEL BIJZONDER 3. BETEKENISECONOMIE 4. MIJN WIJKECONOMIE

28

TOEKOMSTBEELD

HET WERKT PAS ALS JE ELKAAR KENT

29

TOEKOMSTBEELD

HET WERKT PAS ALS JE ELKAAR KENT

30

31

HET WERKT PAS ALS JE ELKAAR KENT In 2026 hebben we het niet meer over ‘mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt’. In 2026 zijn mensen met elkaar verbonden en voelen ze zich betrokken bij elkaars welzijn. Op het moment dat je geen werk hebt, is er altijd iemand die je wil verbinden aan mensen die je naar werk wil helpen. In 2026 hoef je niet naar een instantie als je werkt zoekt, maar ga je naar je buurman, nicht of sportcoach die met je meedenkt en zijn netwerk voor je inzet.

In 2026 wordt de afstand tussen mensen die wel werken en mensen die niet werken overbrugd doordat mensen geïnteresseerd zijn in naar wat voor werk iemand op zoek is. Door je te verplaatsen in iemand anders, hef je de afstand op en ontstaat er ruimte. Door de afstand te overbruggen smelten de twee werelden van wel werken en niet werken samen.

Het draait allemaal om relaties! Als je goed kijkt is er best veel overheidsinmenging wanneer je iemand met ‘een afstand tot de arbeidsmarkt’ wilt aannemen. En die inmenging kan die relaties vaak frustreren. Ondernemers zien dat overheidsinstanties af en toe barrières opleggen om mensen aan het werk te krijgen.

Ook als er een nieuwe tweede industriële revolutie uitbreekt, blijven relaties voorop staan. Dat is een basisbehoefte van mensen die wat ons betreft van essentiële waarde is juist ook binnen je werk. Daar moeten we veel meer in investeren. Wat wij moeten doen om meer mensen aan het werk te krijgen is relaties inzetten en de barrières wegnemen die deze relaties soms in de weg zitten.

32

We willen van kaartenbak-broederschap naar menselijke broederschap. We willen relaties voorop in plaats van regels en computersystemen laten bepalen of iemand ergens aan de slag kan!

Lul niet te veel met de mensen die je al kent. Maar ga met anderen praten. En ga het samen doen.

33

WAT WE NU AL KUNNEN DOEN PRAKTIJK #2PLUS1 – HELP 2, INSPIREER 1 Wie heeft er niet een buurman, een oud collega, een familielid of een kind van vrienden of kennis die dolgraag wil werken, maar die het maar niet lukt om een werkplek te vinden... Heb je er weleens aan gedacht dat jij kunt helpen. Of misschien doe je het al? Sluit je nu aan bij 2plus1! Samen kunnen we het verschil maken OVER ​#2PLUS1 Vanuit ons geloof in de kracht van relaties zijn we gestart met 2plus1. We willen een beweging creëren waarin gewone mensen iets doen om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te helpen. 2plus1 staat voor: twee mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt richting werk te helpen en één persoon inspireren om dat ook te doen.

34

VOOR WIE In 2plus1 staat de kracht van relaties voorop in plaats van regels en systemen. We zijn ervan overtuigd dat we door het inzetten van onze relaties meer mensen kunnen helpen aan een werkplek. We willen met deze beweging een bijdrage leveren aan afspraken in het sociaal akkoord, maar stellen ons tot doel iedereen te helpen. We denken niet in doelgroepen. We richten ons op iedereen die ondersteuning kan gebruiken bij het vinden van werk. Dat betekent dat je iedereen verder kunt helpen; iemand met een arbeidsbeperking, een vluchteling, een Wajonger, een ex-gedetineerde of iemand die al twee jaar op de bank zit om welke reden dan ook. Doe je mee?

EEN STAP RICHTING WERK Iemand aan het werk helpen is niet (alleen) een baan geven of creëren. Het is veel groter. Een gesprek voeren. Een lijntje leggen.

Iemand van de bank af trekken. Een vraag stellen. Iemand inspireren.

Het gaat om alle stappen richting werk, het hoeft niet meteen een baan te betekenen. Het kan ook zijn dat je iemand uit jouw netwerk in contact brengt met iemand anders uit jouw netwerk die voor hem/haar iets kan betekenen. “Iets betekenen” is bijvoorbeeld: een stap naar een perfect CV, een training over LinkedIn, een werkervaringsplaats, een stage, een introductie bij een bedrijf of persoon óf – het ultieme doel – die betaalde baan. Maar kleine stapjes tellen net zo hard mee.

Kijk op www.2plus1.nl en doe mee!

35

TOEKOMSTBEELD

NORMAAL HEEL BIJZONDER

36

37

NORMAAL HEEL BIJZONDER In 2026 is echt werk weer heel gewoon. We willen van ‘ik ben mijn werk’ naar ‘ik ben van betekenis’. Alle ruimte voor basiswerk in plaats van alleen maar focussen op hightech- en efficiëntie. In 2026 is er allerlei nieuwe sociale bedrijvigheid met ruimte voor gewone mensen die allemaal heel bijzonder zijn. Iedereen is dus altijd van betekenis, omdat er voldoende werk is. Voldoende werk waarin diversiteit geen verspilling is.

Werk dat in 2016 nog wordt afgedaan als inefficiënt en als te kostbaar, wordt in 2026 weer op waarde geschat. Niet alleen het werk dat in de hightech welvaartswolk wordt uitgevoerd is van belang, juist het werk op de grond voldoet aan de basisbehoefte van mensen.

De basis van onze behoeften gaat onder andere over eten, zorgen voor elkaar en vervoer. En voor het werk dat daar in de basis in gebeurt willen we in 2026 ook betalen. In 2026 is een grote groep mensen met een lage opleiding aan het echte werk.

In 2026 is de behoefte om lokaal geproduceerd en gezond voedsel te eten nog veel meer toegenomen. Lokale landbouw en ook buurttuinen groeien uit de hand door de inzet van allerlei mensen die in 2016 geen werk hadden. Anderen zetten zich in voor het vervoer van de producten naar winkels en restaurants. En wat dacht je van de eettafels die overal in buurten worden georganiseerd? Mensen met een arbeidsbeperking koken en serveren maaltijden aan mensen die niet in hun eentje willen eten.

In 2026 zijn er ook veel nieuwe banen in de logistiek. Denk bijvoorbeeld aan het nieuwe winkelen: mensen gaan naar een winkel

38

die bestaat uit een showroom en zoeken uit wat ze willen. Na aankoop gaat er een belletje naar het distributiecentrum en daar brengt iemand de aankoop op het afgesproken tijdstip met een bakfiets of elektrische auto naar het huis van de consument. Niet vanaf de winkel, maar vanaf opslagruimten die zich aan de rand van de stad bevinden. De vrachtwagens rijden tot aan de rand van de stad en van daaraf worden de producten vervoerd via milieuvriendelijke vervoersmiddelen naar de klant. In het vervoer van producten komen allerlei nieuwe banen vrij.

De welvaartswolk zit vol, daar vallen steeds meer mensen uit. Als je goed gaat kijken liggen er heel veel kansen, juist op de grond. Er is zoveel werk te doen.

39

WAT WE NU AL KUNNEN DOEN PRAKTIJK SPECIAL FORCES Rijser Transport is samen met de Prinsenstichting al enige tijd bezig met Special Forces waarbij mensen met een arbeidsbeperking aan de slag gaan als bakfietskoerier. Ze zien een toenemende behoefte aan het laten bezorgen van pakketjes en boodschappen.

Werk dat prima gedaan kan worden op een elektrische bakfiets door mensen met een arbeidsbeperking. →→bakfietskoeriers rijden meel van Molen de Nachtegaal naar de opslag, en van de opslag naar de bakker. →→groenten van de moestuin van de Prinsenstichting worden door bakfietskoeriers vervoerd naar Grand Cafe Heel Europa en daar bereidt onder andere door mensen met een arbeidsbeperking. →→Consumenten kunnen zich abonneren op een groentetas die eens per week vanuit de moestuin met de bakfiets bij hen thuis worden bezorgd. →→Voor de Plus in Oosthuizen heeft Special Forces een boodschappendienst waarbij boodschappen door de bakfietskoeriers worden bezorgd in het dorp.

Contact: specialforceswork@prinsenstichting.nl

40

PRAKTIJK SHOP & HOP – WINKEL HANDENVRIJ IN GENT WINKELEN VAN DE TOEKOMST In Gent kan de consument elke zaterdag en op koopzondagen dankzij SHOP & HOP handenvrij winkelen. Op die dagen brengt deze nieuwe service alle aankopen rechtstreeks en kosteloos naar een van de deelnemende SHOP & HOP–parkings. Hierdoor kunnen mensen comfortabel verder genieten van Gent als mooiste openluchtshoppingcenter. En kan shoppen probleemloos gecombineerd worden met andere activiteiten (horeca, cultuur, enz.) in de binnenstad, zonder te moeten zeulen met winkeltassen. SHOP & HOP maakt het winkelen van de toekomst nu al zichtbaar. Kijk op: www.shopenhop.gent. Wat nu als we dit ook in Zaanstreek-Waterland introduceren en zo weer allerlei nieuw werk organiseren?

41

TOEKOMSTBEELD

BETEKENISECONOMIE

42

43

BETEKENISECONOMIE We willen niet meer spreken van te weinig werk, maar van betekenisvol aan de slag zijn door iedereen. Dat noemen wij de betekeniseconomie.

In 2016 lijkt het of de 16.500 werklozen in Zaanstreek-Waterland niks doen en dus ook niet beschikbaar zijn voor de economie. In 2016 denken veel mensen dat deze mensen lui zijn, en achterover hangen in het vangnet van een uitkering. In 2026 is dat denken omgeslagen; iedereen doet mee en helpt anderen mee te doen. We waarderen de kwaliteiten van iedereen, ook als die persoon tijdelijk niet mee kan doen in de geldeconomie omdat er simpelweg geen werk voor hem of haar is of om een andere reden. Op het moment dat er geen werk voor iemand is in onze geldeconomie, krijgen deze mensen de ruimte om hun kwaliteiten en vaardigheden in te zetten en verder te ontwikkelen in een parallelle economie van ruilen en delen. Op het moment dat de geldeconomie weer aantrekt kunnen deze mensen eenvoudig weer aan de slag in de geldeconomie. Want ze hebben al die tijd gewoon hun werkervaring kunnen uitbreiden en ze hebben niet stil moeten zitten. Hun zelfvertrouwen is niet geschaad door het telkens maar moeten solliciteren en telkens maar afgewezen worden. Ze hebben hun potentieel kunnen benutten door aan het werk te blijven in een parallelle economie. Zo is iedereen altijd beschikbaar voor werk, of die nu betaald wordt in de geldeconomie of geruild wordt met diensten in de parallelle economie.

Hoe ziet die parallelle economie er dan uit? Stel dat deze mensen niet per se een salaris uit het werk hoeven te krijgen maar op een andere manier hun kennis en vaardigheden kunnen inzetten.

Al die mensen die nu werkloos zijn, hebben in het verleden iets gedaan, ze hebben gewerkt of hebben een opleiding gedaan, ze hebben een netwerk en kennis. Maar die mensen passen niet in de economie,

44

om wat voor reden dan ook. Wat kunnen we deze mensen bieden als alternatief naast het huidige economische systeem?

Als het huidige economische systeem niet voldoet, bouwen we er een systeem naast waar mensen diensten kunnen ruilen. Als de huidige economie weer aantrekt kunnen mensen ook weer daarin een baan zoeken.

Heel belangrijk is dat de druk om te solliciteren er op deze manier afgaat. Als de regelgeving het toestaat om binnen deze alternatieve betekeniseconomie te werken, kunnen mensen zich weer gewaardeerd voelen!

Solliciteren is ontzettend zwaar als je iedere keer weer afgewezen wordt. Haal de druk eraf en geef mensen de ruimte om hun talenten in te zetten. Vanuit zelfvertrouwen kun je van betekenis zijn. En als je van betekenis bent groeit je zelfvertrouwen.

45

WAT WE NU AL KUNNEN DOEN PRAKTIJK ONTREGELZONE Is het mogelijk om de solliciteerdruk voor mensen die werkzoekend zijn eraf te halen? En te waarderen wat mensen al doen? Kunnen we ‘ontregelzones’ inrichten: plekken waar je terug gaat naar ‘gewoon gezond verstand’. Plekken waar je je niet schuldig heeft te voelen als je niet in de geldeconomie werkt, maar waar het toegestaan is om als je werkloos bent je kwaliteiten in te zetten. Dit vraagt om vertrouwen en gunnen.

Vier gemeenten in Nederland zijn onlangs een experiment gestart om meer vrijheden te geven aan mensen met een bijstandsuitkering en minder dwang uit te voeren. Zo gaat Wageningen onderzoeken wat er gebeurt als de mens voorop staat in plaats van de plicht om te werken. In Tilburg staat vertrouwen centraal als alternatief voor het huidige systeem van eisen en verplichtingen. Het experiment vindt plaats in samenwerking met een aantal universiteiten.

Goed plan om ook in Zaanstreek-Waterland een eigen experiment te starten?

46

PRAKTIJK GEMEENSCHAPSMUNTEN Geld is een menselijke uitvinding en een sociale afspraak. We kunnen geld opnieuw uitvinden en nieuwe afspraken maken die onze economische, sociale en ecologische behoeften beter reflecteren; bijvoorbeeld door economische relaties te verbinden met het sociale en ecologische domein. Dat kan met community currencies.

Een community currency is een “punt”, stempel of munt die gekoppeld is aan een vaste waarde zoals tijd, geld of goud. Die kan op en pasje staan, de vorm hebben van papier of munten, of digitaal zijn.

Een voorbeeld is SamenDoen in de gemeenten Bergen op Zoom en Tholen. Dit programma is gecreëerd door inwoners, lokale overheden en verenigingen en zelfstandige winkeliers met als doel om mensen te stimuleren om hun eigen gemeenschap te ondersteunen. Met SamenDoen spaar je en beloon je elkaar met behulp van een passensysteem en een internetmarktplaats.

Deelnemers krijgen onder meer punten voor het doen van vrijwilligerswerk, wanneer ze elkaar helpen en door inkopen te doen bij de lokale middenstand. Zo worden mensen gestimuleerd om een waardevolle bijdrage te leveren aan de samenleving en voor hun inzet gewaardeerd in punten met lokale meerwaarde.

Tegelijkertijd krijgt de lokale middenstand een boost, wat uiteindelijk meer werkgelegenheid oplevert in de geldeconomie.

Het concept SamenDoen is ontworpen en ontwikkeld door Qoin, een organisatie die de missie heeft ’s werelds financiële systemen te innoveren en hiermee de samenleving te verrijken.

Zie voor meer informatie: www.qoin.com

47

TOEKOMSTBEELD

MIJN WIJKECONOMIE

48

49

MIJN WIJKECONOMIE In 2026 hebben we als tweede economie de wijkeconomie. Grote bedrijven ontkomen er niet aan om mee te gaan in de globalisering, maar voor een deel van de mensen is geen plaats in deze global economie. Daarom is er in 2026 een lokale wijkeconomie naast de global economie. In die lokale economie wordt aan de basisbehoeften in de wijk invulling gegeven door mensen die het niet lukt om aan de slag te komen in de global economie. Denk aan het zorgen voor ouderen, het onderhouden van de buurtmoestuin, het opvangen van elkaars kinderen. Zo kun je veel opgaven in de wijk invullen. Krijgt iemand bijvoorbeeld iets niet meer betaald vanuit het Wmo-budget, dan kunnen we dat zelf vanuit de wijk doen.

Iedereen doet mee in deze wijkeconomie. Het is dichtbij de mensen georganiseerd om te voorkomen dat mensen ver van hun woonplek geplaatst worden. Dat maakt de stap naar werk minder groot.

In deze sociale wijkeconomie hebben mensen zonder betaald werk een scharrelplek om uit te vinden welke stap ze kunnen en willen nemen naar werk in de global economie. Arbeidsprocessen in de global economie zijn vaak zo ingericht dat je in een deelproces moet passen. Pas je daar niet in dan word je uitgestoten. Mensen hebben niet meer de kans om te scharrelen op werkplekken. In de lokale economie in de wijk, krijgen mensen weer de kans om te ontdekken wat ze kunnen. Mensen krijgen de kans om te ontdekken waar ze goed in zijn. Het netwerk in de wijk zetten we in om mensen door te laten stromen van de wijkeconomie naar de global economie.

‘Er is te veel afstand, organiseer de economie dichtbij.’

50

PRAKTIJK BEWONERSBEDRIJVEN ZAANSTAD Bewonersbedrijven Zaanstad doet projecten die als doel hebben de wijkeconomie, werkgelegenheid en leefbaarheid in de wijk te bevorderen. Eventuele winst die wordt gemaakt komt weer ten goede van de wijk. Hiermee worden faciliteiten in de wijk behouden die anders verloren zouden gaan. Hierbij moet u denken aan buurthuizen, winkels of het in stand houden van speeltuinen of openbaar groen. In deze projecten doen wijkbewoners werkervaring op en worden zij begeleid naar betaald werk. Een formule die zeer succesvol is gebleken voor de wijk maar ook voor de langdurig werkzoekenden die weer een arbeidsritme krijgen en binnen het bewonersbedrijf hun eigen talenten kunnen ontdekken of verder ontwikkelen. www.bewonersbedrijvenzaanstad.nl

51

PRAKTIJK DE VRIJE UITLOOP – COÖPERATIE VAN SCHARRELONDERNEMERS Binnen coöperatie De Vrije Uitloop zetten kleine ondernemers hun passie of talent in binnen een eigen (parttime) bedrijf. Ze behouden voorlopig hun uitkering, maar kunnen onder de paraplu van de coöperatie wel omzet gaan maken. Die omzet wordt deels gereserveerd voor bedrijfskosten en trainingen van de leden.

Met het overige deel betalen de deelnemers een deel van hun uitkering terug.

In Breda is deze coöperatie eind 2013 opgericht en bestaat uit vijftien leden. Die krijgen bij de coöperatie de ruimte om te investeren in zichzelf en in het eigen bedrijf. “In de bijstand mag je niets, die houdt je klein. Bij de Vrije Uitloop mag je je vleugels uitslaan en een deel van de winst weer investeren in je bedrijf.”

Ondertussen zijn er in Nederland meerdere coöperaties opgericht.

Wanneer start de eerste in Zaanstreek-Waterland? www.devrijeuitloop.nl en www.ondernemenmeteenuitkering.nl

52

53

54

TOT SLOT Onze toekomstbeelden en onze eerste stappen om deze toekomst mogelijk te maken hebben wij gepresenteerd op 25 oktober 2016. Wij danken alle mensen die samen met ons hebben gewerkt aan een toekomst waar iedereen werk heeft. Wij bouwen samen verder aan deze toekomst waarin het weer normaal is dat iedereen samen werkt.

Als dit verhaal je inspireert, nodigen we je van harte uit om met ons mee te doen of zelf ideeĂŤn aan te dragen. Neem contact met ons op via Marcel Verra, m.verra@zaanstad.nl Het transitieteam Fleur Bakker Herman Dupon Wil Peters Debora Timmerman Marcel Verra

55

56

BRONNEN Mark Hillen, Iedereen werk iedereen winst Website Planbureau voor de leefomgeving Website UWV Zaanstreek-Waterland VPRO Tegenlicht, De Man door Europa VPRO Tegenlicht, Het werken van morgen VPRO Tegenlicht, Europese smaak als wapen VPRO Tegenlicht, Het rendement van geluk Parool van 8 oktober 2016

57

58

.................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... .................................................................... ....................................................................

60

3

In 2026 is er weer werk voor iedereen. Hoe dat kan? Dat vereist een nieuwe manier van denken, doen en organiseren rond werk.

Dat vereist dat we het normaal gaan vinden dat iedereen zinvol werk heeft en dat het niet normaal is dat er afstand bestaat tot de arbeidsmarkt. Dat het niet normaal is dat er regels, subsidies, programma’s en kaartenbakken nodig zijn om die afstand te verkleinen.

En het kan! In “Toen afstand ruimte werd” leest u hoe wij kunnen werken aan een toekomst waar er weer werk is voor iedereen.

4