Luisteren naar olifantenpaadjes - open innovatie in de zorg - by Meneer de Leeuw

LUISTEREN NAAR OLIFANTENPAADJES

OPEN INNOVATIE IN DE ZORG

LUISTEREN NAAR OLIFANTENPAADJES OPEN INNOVATIE IN DE ZORG

aan Hans â&#x20AC; die ons leerde ĂŠcht te luisteren

PRETTIG OUDER WORDEN, GEZOND NAAR DE FINISH VOORWOORD DOOR SYBREN VAN DER GOOT Alles met het oog op de dagelijkse zelfredzaamheid. Laat dit alles vooral zo blijven.

Het lijkt soms dat ouder worden een groot vraagstuk is, of nog gekker, een probleem. Help, er komen er steeds meer. Raar, want iedereen wordt immers ouder, niks bijzonders. Ook niĂŠt zo raar, want we horen en lezen veel over het stijgend aantal ouderen en dementen en eenzamen, over hoge zorgkosten, tekorten in personeel, de grenzen aan het zelfoplossend vermogen van de samenleving. Hoe moeten we dat allemaal betalen, hebben we nog wel tijd voor al die ouderen? Paniek alom. Als het over ouderen gaat.

Maar hoe zit het met de mentale gezondheid? Kun je ook gewoon gelukkig oud worden? Hoe mooi zou het zijn als iedereen positief en gezond ouder en oud kan worden. Problemen op oudere leeftijd ontstaan eerder door leefstijl dan door ouder worden. Gedurende de levensloop kun je aan een gezonde leefstijl en mentale weerbaarheid bouwen. Beperkingen op latere leeftijd kunnen voorkomen worden als op jongere leeftijd al aandacht is voor het lichamelijk en geestelijk welbevinden. Onze hersenen kunnen zich tot op hoge leeftijd ontwikkelen. Maar ze moeten wel gestimuleerd worden. Ook bewegen, gezonde voeding, sociale vaardigheden en mentale veerkracht zijn van grote invloed op bijvoorbeeld dementie en eenzaamheid. Je mentale vermogen en zingeving bepalen voor een groot deel of je voor jezelf kunt zorgen of afhankelijk wilt zijn, wat je aankan en of je sociale contacten kunt onderhouden. Kom daar niet pas mee aan als je 85 jaar bent.

Gelukkig leven we in een rijk land en zijn er ondanks alles allerlei voorzieningen voor ouderen om zelfredzaam te zijn en zelfstandig te kunnen wonen. Veel aandacht gaat daarbij uit naar het oplossen van fysieke beperkingen van ouderen. Kun je zelf naar de bushalte lopen en erin stappen, jezelf wassen, je administratie doen, koken en zo meer. Met fysieke oplossingen: thuishulp, een scootmobiel, een alarmknop of andere domotica, een taxi, een huis zonder drempels, een maaltijdbezorger, dagopvang met lotgenoten, een bed-badbrood in verpleeghuis, schuldhulpverlening. 7

Er is de laatste jaren dan ook een voorzichtige beweging op gang gekomen, van traditionele gezondheid naar positieve gezondheid. Dat houdt bijvoorbeeld in het bevorderen van de gezondheid, gericht op lichaam, geest en sociale omgeving, in plaats van behandeling gericht op het lichaam. Voorkómen door aandacht voor gezondheid in de levensloop in plaats van pas tijdens de ziekte. Aandacht voor passies en bloei in plaats van concentratie op het beperken van de gevolgen van ziekte. Welzijn op recept, in plaats van een pil en een prik. Gezondheid is steeds meer van het sociaal maatschappelijke domein in plaats het domein van de gezondheidszorg.

aanbieders, bedrijven, huisartsen, regionale gezondheidsdiensten, ziekenhuizen. Iedereen kan een bijdrage leveren aan een samenleving die de ouder wordende mens in haar midden sluit, omarmt en van hen geniet. Ik kijk ook naar mijzelf. Als ambtenaar heb ik invloed. Bijvoorbeeld in de afspraken die ik met gesubsidieerde organisaties maak over hun werkwijze en resultaten. In Heerhugowaard bijvoorbeeld heeft het welzijnswerk geen eigen kantoor meer. Het geld voor de huur is in mensen gestoken. Jongerenwerkers, sociaal raadslieden, maatschappelijk werkers, opbouwwerkers, cliëntondersteuners, ze zijn in de buurt, op straat, herkenbaar en benaderbaar en ze bellen aan. Ze vormen een team, zodat alle expertise direct voorhanden is. Een verzoek om een gesprek is binnen 24 uur geregeld, ook in het weekend.

Gesprekken met ouderen zijn waardevol en gewoon hard nodig. Ouderen hebben veel te vertellen. Maar dan moet er wel een luisterend oor zijn, een hand op de schouder, presentie. Aandacht voor persoonlijke wensen, passies, dromen, ambities en doelen. Ga het gesprek aan en er valt veel te winnen. Als we het samen mét ouderen doen.

Ik praat met managers over rapportage en verantwoording, maar ik ga ook in gesprek met bezoekers, passanten, cliënten in het buurthuis, bij de GGZ-inloop of bij de dagbesteding voor ouderen. Daar haal ik verhalen op, zorgen, dromen. Ik moet wel eerlijk zijn, soms schiet het er door alle drukte wel eens een tijd bij in. De THUIS.GESPREKKEN die ik dit jaar gedaan heb, hebben mij een nieuwe impuls gegevens. Praten met en vooral luisteren naar mensen over ouder worden of oud zijn geeft zoveel inzicht en is buiten dat gewoon hartstikke leuk om te doen. Ik raad het echt iedereen aan.

Wie zijn ‘we’? In de eerste plaats de financiers van positieve gezondheidszorg: gemeenten, zorgverzekeraars en ministeries (positief ouderenbeleid). Daarnaast zijn het de professionals en vrijwilligers die dagelijks bij de ouderen over de vloer komen, zoals wijkverpleegkundigen, welzijnswerkers, maatjes, en verplegend personeel. En ook het onderwijs die de toekomstige uitvoerende en beleidsbepalende zorgprofessionals aflevert. Zorg8

U leest het in deze uitgave. De wilskracht, de creativiteit, de bevlogenheid van oudere mensen. Het is er en kan worden benut. Als we samen nieuwe paden willen bewandelen.

WAT LEVEREN DE THUIS.GESPREKKEN U OP? 1. Het gesprek helpt u zich in te leven in uw cliĂŤnten, de bewoners van uw gemeente of doelgroep van uw beleid. Ze krijgen een gezicht, u hoort hun verhalen, hun wensen en behoeften. 2. Het gesprek leert u wat mensen om u heen nou echt belangrijk vinden bij het ouder worden. Daar kunt u wat mee. 3. U ontdekt in hoeverre uw doelgroep zelf zijn boontjes wil en kan doppenâ&#x20AC;Ś hoe uw doelgroep al beroep doet op eigen kracht, en op een eigen sociaal netwerk. 4. U ontdekt hoe mensen zich hechten aan hun vertrouwde woonomgeving. Daar voelen zij zich op hun best en daar willen zij zo lang mogelijk blijven. U ontdekt hoe u dit kunt faciliteren. 5. Het gesprek is ook een doel op zich. U laat u zelf zien. Het maakt niet uit in welke hoedanigheid u dat doet: als gemeente, als zorg- of hulpverlener, als mens. Stel u open op, dan doet uw gesprekspartner dat ook. Dan kunt u van elkaar leren.

Sybren van der Goot

Eric Lagendijk, DSP, raad van ondersteuning THUIS.LAB 9

INHOUDSOPGAVE Samenvatting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Inleiding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

DEEL I ZELFTEST Instructie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

DEEL II RESULTAAT Eerste olifantenpaadje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Oosterleek: oma Mia neemt het heft in eigen hand “Wanneer wordt activeren echt empoweren?” Tweede olifantenpaadje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Zolang je maar met je rollator naar de supermarkt kunt lopen “Het liefst willen wij in onze vertrouwde omgeving oud worden” Derde olifantenpaadje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Amsterdam Nieuw-West: liever onderling oud worden “Maak nu ruimte voor nieuwe zorggemeenschappen” Vierde olifantenpaadje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Andijk: roofvogels brengen structuur in het leven “Met presentie kun je beter hulp verlenen” Vijfde olifantenpaadje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Heerhugowaard: begin met een kopje koffie drinken “Oude bewoners maken jonge stad”

Try-out: de nieuwe hospita met Cor en Gemma. . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Zesde olifantenpaadje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Drechterland: domotica, waar gaat het eigenlijk over? “Doe mee met scharreldagen voor beleidsmakers en zorgaanbieders” Zevende olifantenpaadje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Texel: 72 miljoen euro zorggeld vertexelen “Je kunt de vergrijzingsgolf ook samen opvangen” Het is 2036 en het is ons gelukt… de zorg op Texel is vertexeld . . . . . 71 Try-out: de uitdaging van Menno Siebinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Achtste olifantenpaadje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Oosterblokker: nieuw leven blazen in het dorp “Oud worden doe je tussen jonge mensen” Try-out: jong ontmoet oud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

DEEL III WERKWIJZE Organiseer zelf ook een THUIS.GESPREK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Nodig je collega’s uit voor een THUIS.TOUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Nawoord door Anita Weel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

SAMENVATTING ‘De zorg verandert mee’, zegt de Rijksoverheid. ‘Wat kun je zelf?’, vraagt de gemeente. Maar wie luistert goed naar jou? Hoe wil jij eigenlijk oud worden? Waar wil jij het liefst oud worden?

Het THUIS.LAB heeft Texel uitgeroepen tot de beste plek om oud te worden, omdat je daar echt in je vertrouwde omgeving oud kunt worden. Op Texel lopen informele en formele zorg vloeiend in elkaar over. Bovendien organiseerden bewoners zich in een coöperatie om de formele zorg verder te ‘vertexelen’ en om de golf van vergrijzing op het eiland samen beter op te vangen.

We leven langer. Op de zorg wordt bezuinigd. Niemand weet hoe de zorg er in de toekomst uit gaat zien. Ook jij kan richting geven aan deze verandering! Open innovatie begint met open het gesprek aangaan. Het THUIS.LAB is een open innovatielab voor de langdurige zorg in Noord-Holland. Het lab organiseerde de THUIS.ACADEMIE, waar veertig zorgprofessionals en gemeenteambtenaren het gesprek aangingen met meer dan driehonderd bewoners in zogenaamde THUIS.GESPREKKEN. Ook tourde het lab door Noord-Holland met de vraag: wat vind jij de beste plek om oud te worden? Een selectie van de gesprekken, praktijken, ideeën en inzichten die het meest zijn opgevallen tijdens de tour en in de THUIS. GESPREKKEN, is opgenomen in dit boekje.

Ook in de West-Friese gemeente Drechterland kun je goed oud worden. Je hoeft niet naar de stad als het niet meer lukt om in je eigen huis of in je eigen dorp oud te worden. Je kunt altijd naar Hoogkarspel: daar zijn alle voorzieningen. Wat opvalt is dat ambtenaren en wethouder hier actief luisteren naar senioren in de verschillende gemeenschappen. Deze gemeente wil erachter komen hoe ze haar nieuwe rol in het sociaal domein na de recente decentralisatie nog beter kan oppakken. Bewoners van Turkse en Marokkaanse afkomst in Amsterdam Nieuw-West verwachten tegenwoordig niet meer van hun kinderen dat zij later voor hun ouders gaan zorgen. En net als iedereen, willen zij ook binnen hun eigen cultuur met gelijkgestemden oud worden. Dat vraagt om een nieuwe samenwerking tussen gemeenschap, woningbouwcorporatie, zorgaanbieders en zorgverzekeraars. En die moet overal nog op gang komen.

De centrale conclusie luidt: beter oud worden doe je niet alleen. De gemeenschap waarin je leeft, de gemeente waar je ingeschreven staat, de zorgverzekeraar aan wie jij premie betaalt en de zorgleverancier die aan jou hulp en zorg biedt… Wanneer zij jou en je wensen kennen lukt het beter om zo lang mogelijk te doen waar je blij van wordt. 12

In de jonge stad Heerhugowaard worden de eerste bewoners nu oud. Hun eengezinswoningen worden te groot nu de kinderen uit huis zijn en zij zelf minder mobiel worden. Dit vraagt om slimme oplossingen. Kunnen jongeren misschien samenwonen met ouderen in deze eengezinswoningen? De gemeenschapsvorming is in het nieuwe Heerhugowaard langzaam op gang aan het komen. En dan is er nog Oma Mia uit Oosterleek. Zij neemt het heft in eigen handen, net als vele andere bewoners wiens inzichten in dit boek zijn opgenomen. Eigenlijk hoeft geen enkele burger waarmee is gesproken geactiveerd te worden of in zijn kracht te worden gezet.

Het THUIS.LAB wil ook nieuwe olifantenpaadjes helpen bewandelen. Het is een kwestie van uitproberen: Cor en Gemma doen mee aan De Nieuwe Hospita. Nog niet zolang geleden was het heel gewoon om één of meer kostgangers in huis te nemen. Zo letterlijk iemand in huis nemen willen zij niet, maar stel je voor dat een tijdelijke woningsplitsing hen kan helpen bij het levensloopgeschikt maken van hun te grote huis. Menno nodigt je uit je passie te blijven volgen, wat je lichamelijke beperkingen ook zijn. Daar heeft hij de training De Uitdaging voor ontwikkeld. In veel dorpen komen jong en oud elkaar niet meer tegen: een ander levensritme en andere verplichtingen staan contact in de weg. En dat terwijl zowel jong als oud denkt steun aan elkaar te kunnen hebben. Met Jong & Oud gaat het THUIS.LAB in het dorp Oosterblokker ideeën uitproberen om jong en oud weer met elkaar in contact te laten komen.

Helpen bij een mooi leven eenvoudiger maken, gaat verder dan het aanbieden van domotica of huishoudelijke hulp. Wie goed kijkt naar deze olifantenpaadjes en luistert, ziet dat het makkelijker is om beter oud te worden wanneer informele en formele zorg lokaal naar elkaar toe groeien. Het helpt professionals, bij het maken van deze nieuwe verbindingen, om een bredere definitie van gezondheid te hanteren. Het positieve gezondheid raamwerk biedt een bredere blik op gezondheid waar ook zingeving, mentaal welzijn en deelname aan gemeenschap ook in zijn opgenomen. Het helpt professionals ook om steeds weer terug te gaan naar de kern van waar zorgen voor over gaat, zoals wordt aanbevolen in de presentietheorie. Tot slot roept het THUIS.LAB vooral op om lokaal te investeren in gemeenschapsvorming.

Dit boekje sluit af met een praktische handreiking om zelf ook een open gesprek aan te gaan met je buren, je collega’s, je bewoners of je klanten over beter oud worden, om zo zelf ideeën op te doen hoe jij kunt bijdragen aan beter oud worden in Nederland.

Ben jij degene die zegt: ‘Hey, dit mag niet’? Of degene die denkt: ‘Zo kan het ook’? Degene die als eerste over het gras fietst, degene die denkt: ‘Ha, hier kan ik ook langs fietsen’, of ben je degene die het officiële pad heeft ontworpen, of degene die het gras langs het olifantenpaadje staat te maaien?

INLEIDING Soms wordt een officiële weg verlegd om een olifantenpaadje te volgen.

financieringslogica en kwaliteitssystemen. Beter oud worden is zowel een individuele als een maatschappelijke opgave, die ons kan verbinden met elkaar. We leven langer. Hoe wil jij oud worden? En waar wil jij het liefste oud worden? Met ondersteuning van de provincie Noord-Holland heeft het THUIS. LAB een veertigtal gemeenteambtenaren en zorgprofessionals uitgenodigd om een open gesprek aan te gaan met bewoners en daar samen op te reflecteren in de THUIS.ACADEMIE.

Je hoeft niet naar Afrika of India af te reizen om olifantenpaadjes te zien. Wanneer je in het oerwoud gemakshalve een doorgang volgt die door een kudde olifanten is gemaakt loop je een groot risico een olifant tegen te komen. De Nederlandse olifantenpaadjes zijn gelukkig een stuk veiliger. Het zijn de ongeplande loop- en fietspaadjes die spontaan ontstaan in onze streng georganiseerde openbare ruimte. Ze lopen nooit recht en vormen meestal de kortere weg.

Het oude wijn in nieuwe zakken doen, wil ik heel graag loslaten. Laten we met elkaar veel creatiever gaan denken. Wat kunnen we voor de huidige problemen en de toekomstige problemen gaan verzinnen, maar dan echt op een andere manier?

BETER OUD WORDEN Open innovatie begint met open het gesprek aangaan. ‘De zorg verandert mee’, zegt de Rijksoverheid. ‘Wat kun je zelf?’ vraagt de gemeente. Maar wanneer luisteren wij naar jou? Op de zorg wordt bezuinigd. Niemand weet hoe de zorg er in de toekomst zal uitzien. In dit boekje zijn olifantenpaadjes de zorgpraktijken die spontaan ontstaan. Het THUIS.LAB, een Noord-Hollands open innovatielab, speurt naar deze olifantenpaadjes en wil daarmee bijdragen aan innovatie in de langdurige zorg. Het woord ‘langdurige zorg’ houdt ons gevangen in de kaders van een zorgsysteem met een eigen doelmatigheid,

– deelnemer THUIS.ACADEMIE

Ik hoop in de THUIS.GESPREKKEN basaal te gaan kijken wat nodig is. De professionele rol van jezelf echt loslaten. Meer vanuit de leefwereld kijken dan vanuit de systeemwereld: hoe zou je het voor jezelf willen en voor je moeder en voor de mensen in je omgeving? – deelnemer THUIS.ACADEMIE 15

Mijn werk is complexer geworden. Vroeger moest ik een takenlijst afwerken nu moet ik zelf richting geven

sen vrienden, buren en collega’s. Ze reisden mee met de THUIS.TOUR door Noord-Holland langs Texel, Amsterdam Nieuw-West, Drechterland en Heerhugowaard en gingen daar ook het gesprek aan met de vraag: welk cijfer geef je deze plek om oud te worden en waarom? Zo spraken ze met meer dan driehonderd bewoners. De acht olifantenpaadjes die zijn opgenomen in dit boek beschrijven wat werd gezien, gezegd en vervolgens gedacht. Niks van wat in dit boekje staat is tegenstrijdig met wat gezegd en gedacht wordt in de formele langdurige zorg. De olifantenpaadjes nodigen wél uit om anders te kijken en nieuwe verbindingen te leggen tussen de formele en informele zorg. Ook zijn drie try-outs opgenomen waarin nieuwe verbindingen in de praktijk worden uitgeprobeerd. Nieuwe verbindingen zijn nodig want steeds weer blijkt dat beter oud worden een uitdaging is voor ons allemaal.

– deelnemer THUIS.ACADEMIE NULMETING Tijdens de kick-off gaven de deelnemers van de THUIS.ACADEMIE persoonlijk aan waar zij het verschil willen maken. Allemaal zijn ze doordrongen van de noodzaak om een betere aansluiting te vinden tussen de formele zorg van de systeemwereld en de informele zorg in de leefwereld: ӹӹ wij moeten een nieuwe taal ontwikkelen om opnieuw te kunnen kijken ӹӹ wij willen naar de hele persoon kijken ӹӹ wij willen voorbij regelgeving en politieke beelden op zoek gaan naar vernieuwing ӹӹ wij willen voorkomen dat de indicering leidt tot krom denken in de praktijk

LEESWIJZER

Ook is de THUIS.ACADEMIE een zoektocht naar de rol die je zelf wilt nemen in deze verandering. Toezicht houden, observeren of organiseren? Pionieren of liever pioniers volgen? Regisseren? Of juist niks doen?

Neem voordat je de olifantenpaadjes in Deel II leest de zelftest van Deel I af. Weten hoe je zelf denkt helpt bij het luisteren naar anderen. Wil je zelf het gesprek met anderen aangaan over beter oud worden? Dan vind je in Deel III praktische handvaten om zelf een THUIS.GESPREK of een THUIS.TOUR te organiseren. ←

OPNIEUW KIJKEN Samen met het THUIS.LAB woonden de deelnemers THUIS.GESPREKKEN bij. Dit zijn intieme gesprekken over oud worden tus16

DEEL I ZELFTEST HOE WIL IK OUD WORDEN?

INSTRUCTIE Je kan pas openstaan voor een ander als je openstaat voor jezelf. Een open gesprek voeren over oud worden is niet makkelijk. Om goed naar iemand anders te kunnen luisteren moet je ook naar jezelf kunnen luisteren. Hoe denk je zelf over oud worden? Hoe wil je dat het liefst? En waar? Voordat je verder leest over de olifantenpaadjes die wij gevonden hebben, stel jezelf eerst een aantal vragen. DOE DE ZELFTEST, LUISTER NAAR WAT JE ZELF VINDT! NB: Nadat je zelf een vraag hebt ingevuld, vind je op de volgende bladzijde antwoorden die het THUIS.LAB heeft gehoord. Dit zijn niet de zogenaamde ‘goede’ antwoorden, ze geven simpelweg een beeld van wat anderen hebben verteld. LUISTEREN NAAR JEZELF DOE JE HET BESTE MET Z’N TWEEËN De zelftest kun je het best samen met iemand anders doen. De ander biedt een luisterend oor en vraagt beter door dan je bij jezelf kan doen. Deze aandacht helpt jou om je gedachten te ontwikkelen en je gevoel te uiten. En dat helpt! 20

VRAAG 1 WELK CIJFER GEEF JE DE PLEK WAAR JE LEEFT ALS PLEK OM OUD TE WORDEN? EN WAAROM?

VRAAG 2 CHECK: HOE GEZOND BEN JE? Hoe scoor jij zelf op positieve gezondheid? Zet een stip op de assen en trek hiertussen een lijn. Ben je hier tevreden mee? Waar scoor je hoog en waar laag? En zit er verschil tussen de scores? Verrast het je of wist je het eigenlijk wel? Lichaamsfuncties

Voel je je fit en gezond? Slaap en eet je goed?

10 Dagelijks functioneren

Kan je goed voor jezelf zorgen? Kan je de dingen doen die je belangrijk vindt?

8 6 4 2

Mentaal welbevinden

Ben je vrolijk? Heb je het gevoel dat je iets waard bent? Kan je goed omgaan met verandering?

Sociaalmaatschappelijk participeren

Heb je genoeg sociale contacten? Voel je je gesteund? Ben je maatschappelijk betrokken?

Zingeving

Kwaliteit

Geniet je van het leven? Woon je prettig? Zit je lekker in je vel?

Heb je plezier in het leven? Heb je idealen en zoek je uitdagingen? Accepteer je het leven zoals het is?

VRAAG 3 ...EN OVER 20 JAAR, WAAR MAAK JIJ JE DAN ZORGEN OVER? Zet weer een stip op de 6 assen en trek hiertussen een lijn. Ben je hier tevreden mee? Waar scoor je hoog en waar laag? En zit er verschil tussen de scores met het vorige blad? Verrast het je of wist je het eigenlijk wel? Lichaamsfuncties 10 Dagelijks functioneren

8 6

Mentaal welbevinden

4 2 0

Sociaalmaatschappelijk participeren

Zingeving

Kwaliteit

OVER POSITIEVE GEZONDHEID

ANGST VOOR MENTAAL WELBEVINDEN

Deze test (hier in iets vereenvoudigde vorm) is ontwikkeld door Machteld Huber,1 huisarts en onderzoeker. Tijdens het begin van haar loopbaan als huisarts had ze als patiënt de ervaring dat ze zelf haar herstel actief en positief kon beïnvloeden. Deze ervaring ging verder dan dat wat haar opleiding haar meegaf. Tijdens het onderzoeken van deze ervaring kwam Machteld Huber erachter dat patiënten heel anders denken over hun gezondheid dan hun behandelaren. De veel bredere visie van patiënten noemt ze positieve gezondheid en heeft de zes dimensies die ook in de test voorkomen: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, sociaal-maatschappelijk participeren en dagelijks functioneren.

Ook de deelnemers van de THUIS.ACADEMIE legden in tweetallen de zelftest bij elkaar af. Met deze oefening kwamen de deelnemers van de THUIS.ACADEMIE erachter dat ze vooral bezorgd zijn over aspecten als zingeving, mentaal welbevinden en kwaliteit van het leven. Het dagelijks functioneren en het lichamelijk functioneren heb je grotendeels in eigen hand en anders zijn er voorzieningen voor. Als je mentaal zwak bent (bijvoorbeeld dement, of depressief omdat je andere beperkingen niet kan accepteren) heeft dat grote invloed op de rest van je leven. Je mentaal welbevinden bepaalt je vermogen om te incasseren en te organiseren. Je mentale vermogen bepaalt wat je aankan en in hoeverre je met anderen contact kan maken. Je mentale vermogen bepaalt of je voor jezelf kunt zorgen of dat je afhankelijk bent van anderen en van het systeem. Ook zingeving wordt bepaald door je mentaal functioneren. Zingeving kan bijdragen aan je geluksgevoel.

Positieve gezondheid stelt de gezondheid van de mens centraal en niet de ziekte die de patiënt heeft. Patiënten worden op hun kracht aangesproken, niet op hun zwakte. Het benadrukt wat mogelijk is in plaats van wat niet meer kan.

Als professionals in de thuiszorg gaan hun aandacht, instrumenten en middelen voornamelijk naar het algemeen dagelijks functioneren en lichamelijk functioneren. Sociale en maatschappelijke participatie wordt doelmatig aangemoedigd. Het streven is dat mensen hulp bij het dagelijks functioneren vanuit hun sociaal netwerk zelf kunnen organiseren. Participatie wordt dan gereduceerd tot een hulpmiddel en is geen doel op zich als in het raamwerk van positieve gezondheid.

Het THUIS.LAB heeft gezien dat positieve gezondheid ook een goed kader biedt om na te denken over beter oud worden.

1 Voor meer over postieve gezondheid en Machteld Huber: www.ipositivehealth.com

VRAAG 4 VOOR WIE ZORG JIJ? WIE ZORGT ER VOOR JOU?

VRAAG 5 HOE ZIET JOUW ZORGHAND ERUIT? Hoe ziet het zorglandschap eruit? Met de zorghand kun je intuĂŻtief jouw beeld geven van het zorgsysteem zoals jij het kent. Beantwoord de vragen die bij de vingers horen. Pink

Waar is het klein in?

Ringvinger

Waar ligt de passie?

Middelvinger

Waar heeft dit zorgsysteem een hekel aan?

Wijsvinger

Waar gaat het zorgsysteem heen?

Duim

Wat gaat er goed?

ZORGHAND VAN THUIS.ACADEMIE Er is veel passie (ringvinger) om ervoor te zorgen dat de zaken goed geregeld zijn en om samen te werken om de zorg te verbeteren.

Volgens de deelnemers van de THUIS.ACADEMIE zit het met die duim van het zorglandschap van Noord-Holland wel goed: het zorgsysteem is goed georganiseerd. Het is helder en goed in regels, hokjes, specialismen, diagnosticeren, behandelen, oplossingen vinden.

In dat laatste, het samenwerken om maatwerk te bieden, is het systeem nog wel klein (pink). Er is concurrentie tussen de ziekenhuizen en er zijn steeds minder huisartsen. Wij kunnen moeilijk loskomen van de systemen die er zijn. De deelnemers erkennen de beperkingen in de zorg maar matig. Tijdens het maken van de hand wordt al snel duidelijk dat er verschil is tussen het systeem en haar wetmatigheden en de Noord-Hollandse professionals en hun passie. Protocollen, systemen en grootschaligheid staan in de weg om zorg met een goed gevoel te verlenen. De privatisering in de zorg lijkt de solidariteit te eroderen. Onpersoonlijke verzekeraars op afstand werkt menselijkheid niet in de hand.

Met onze wijsvinger wijzen we de te nemen weg aan. Hoewel het zorgsysteem goed georganiseerd is, moet je wel de weg weten: cliĂŤnten hebben meer en meer kennis, kunde en mondigheid nodig om de weg te vinden in het zorglandschap. Wat betreft die middelvinger: ons zorgÂ systeem heeft een allergie voor privacybescherming, dit werkt efficiĂŤnte en goede zorg tegen. Ook kan het niet tegen buiten de kaders oplossingen zoeken.

VRAAG 6 WAT ZIJN JOUW IDEEÃ&#x2039;N OF BEELDEN OVER BETER OUD WORDEN?

DEEL II RESULTAAT ACHT OLIFANTENPAADJES + DRIE TRY-OUTS

EERSTE OLIFANTENPAADJE OOSTERLEEK: OMA MIA NEEMT HET HEFT IN EIGEN HAND “WANNEER WORDT ACTIVEREN ECHT EMPOWEREN?” Op mijn 65ste verjaardag kreeg ik een folder van de gemeente in de brievenbus over actief oud worden… en allerlei voorzieningen hiervoor. Ik snap het, maar laat mij met rust. Ik ben nog helemaal niet oud! Ik leef volop!

nier van denken, doen en organiseren in de langdurige zorg. Het is een logische reactie op een alsmaar uitbreidend aanbodgedreven zorgsysteem. ‘We moeten burgers bewust maken van wat ze allemaal zelf kunnen doen’, is de boodschap van de deelnemers van de THUIS.ACADEMIE.

– deelnemer THUIS.ACADEMIE

Negentig procent van onze tijd zijn wij bezig met het managen van contracten, wij hebben helemaal geen tijd om ons te verdiepen in wat er gebeurt in de gemeenschap.

Kijk je vanuit het perspectief van de maatschappij die wij hebben opgebouwd, waar iedereen recht heeft op zorg, dan leidt deze uitspraak tot een heldere onderhandeling. Meer zelf doen is noodzakelijk als je uitgaat van de bezuinigingslogica. Meer zelf doen is dan een praktisch uitgangspunt voor de onderhandeling tussen burger en gemeente bij het toekennen van zorg. Er is minder geld en de gemeente beheert de zorgbudgetten, dus gaat de gemeente met je onderhandelen, wat je zelf kan of wat je zelf met je sociaal netwerk kunt organiseren. Wie vraagt om huishoudelijke hulp, hulp bij boodschappen doen, hulp bij steunkousen aantrekken, hulp bij wassen of aanpassingen in het huis, mag de vraag verwachten: Wat kun jij zelf doen? Gewoon zakelijke onderhandeling. Helder dus.

– deelnemer THUIS.ACADEMIE Wil jij geactiveerd worden? Wil jij in je kracht gezet worden? Gemeenteambtenaren moeten burgers activeren, maar het THUIS.LAB is niemand tegengekomen die geactiveerd moet worden. De overheid trekt zich terug, daarom moeten burgers meer zelf doen. Dat is de onderliggende logica van de sociale beleidsdomeinen die inmiddels de werkvloer heeft bereikt, ook als het gaat om langdurige zorg. Die logica is de basis van de nieuwe ma33

Kijk je vanuit het perspectief van een samenleving waar je de ander kent, begaan bent met de ander, voor jezelf en voor anderen zorgt, dan krijgt deze uitspraak plotseling een andere wending. De uitspraak ‘We moeten burgers bewust maken van wat ze allemaal zelf kunnen doen’ leidt dan tot miskenning, betutteling en kleinering van de burger. Het impliceert dat de burger onbewust en passief is, en niet in staat zijn kracht te benutten. Bij de THUIS.GESPREKKEN in Amsterdam Nieuw-West, Heerhugowaard, de gemeente Drechterland en op Texel is het THUISLAB alleen maar actieve burgers tegengekomen. Allemaal bijzondere mensen die, net als Mia, Aag, Ferry, Goof en Truus, op hun manier manier het heft in eigen handen nemen en ervoor zorgen dat niet alleen zijzelf, maar ook anderen plezierig oud worden. Als je deze mensen wilt helpen door ze te ‘activeren’ of ‘bewust’ te maken dan misken je ze. Dat is geen empowerment. Met deze manier van denken help je hen en hun gemeenschappen niet om meer invloed te krijgen over hoe ze beter oud kunnen worden.

fantenpaadje nummer vier vormen een goede antidote tegen betutteling. Bij de presentie theorie wordt hulp verlenen alert zijn op wat er bij die ander op het spel staat om beter te kunnen handelen. ‘Een manier van doen die slechts verwezenlijkt kan worden met gevoel voor subtiliteit, vakmanschap, praktische wijsheid en liefdevolle trouw’.2 Het bredere perspectief van positieve gezondheid brengt gezondheid in een sociale context. Mensen in hun gemeenschap empoweren om beter oud te worden vraagt om het echt kennen van zowel de individuele mens als de gemeenschap. Empoweren is ook uitdagen op basis van vrijwilligheid. In try-out de Uitdaging worden deelnemers praktische handvaten aangereikt om hun lichaam en hun brein te blijven uitdagen. De toekomstbeelden van de Texelaars in olifantenpaadje nummer zeven gaan uitdagen om het sociale netwerk aan te halen, om van betekenis te blijven, zelf de regie te houden en om lokaal te organiseren om beter oud te worden! Dan zijn er ook mensen die het THUIS.LAB niet heeft gesproken. Mensen die niet in staat zijn om op dezelfde manier het heft in eigen handen te nemen. Omdat ze bedlegerig zijn, of dement, of op een andere manier niet de kracht hebben om voor zichzelf te zorgen. Mensen voor wie wij als maatschappij moeten zorgen en voor wie wij als samenleving willen zorgen. Ook dan lijken positieve gezondheid, presentie en vereenvoudiging bruikbare zienswijzen om beter te oud te worden.

Om mensen in gemeenschappen te empoweren om beter oud te worden, ze te helpen om meer invloed te hebben op hoe ze oud worden, zijn andere manieren van doen, denken en organiseren nodig. Presentietheorie en het positieve gezondheid raamwerk in Oli2 Adries Baart (2001), Een theorie van presentie

Naast dorpshuis de Schalm in Westwoud is ’t Winkeltje te vinden. Truus is daar vrijwilliger. Dankzij ’t Winkeltje kunnen bewoners uit het dorp, waar geen winkels meer zijn, te voet boodschappen doen.

verenigingsleven. Op die manier betekende hij veel voor jong en oud. Nu hij 94 jaar is en niet alles meer alleen kan, wordt hij geholpen door iedereen die hij vroeger ook van hulp heeft voorzien.

Ik woon in Oosterleek en daar is het prima wonen voor ouderen. Er wonen ongeveer 100 mensen. In ons dorp worden we uitgenodigd om mee te eten en er wordt op gelet of niemand ziek is of alleen.

Goof woont in Slotermeer, een wijk in Amsterdam Nieuw-West. Hij is nu met pensioen, maar was zijn hele werkende leven elektricien. Hij heeft samen met andere buurtbewoners de coöperatieve bewonersvereniging Westside Slotermeer opgericht. Voor de coöperatie en de broedplaats die ernaast zit, verricht hij allerhande klussen. ←

Oma Mia, zoals ze genoemd wordt, wandelde altijd al veel en toen ze merkte dat buurman Fetse de deur niet uitkwam, besloot ze hem mee te vragen. Nu wandelen ze elke dag de dijk op en neer en rusten halverwege uit op het zogenaamde ‘Oma Mia-bankje’. Onderhand zijn ze een fenomeen in het dorp en worden ze met regelmaat door hun dorpsbewoners gevraagd om te komen eten. Na het overlijden van haar man besloot Aag uit Wijdenes dat ze niet in haar huisje weg wilde kwijnen. Blijf jezelf activeren en ontmoet anderen, is haar motto. In het wijkje waar ze woont, stond een huis leeg dat gebruikt mocht worden voor groepsactiviteiten. Aag begon een sjoelclub. Elke maandagochtend wordt er fanatiek gespeeld door een groep dames uit de buurt. Tussendoor drinken ze koffie en wordt er bijgepraat. Toen Ferry op Texel kwam wonen heeft hij zich actief ingezet voor het plaatselijke 36

GEDACHTE-EXPERIMENT Dit is een gedachte-experiment. Het maken van een film wordt gebruikt als metafoor voor de zorg. Stel, de film gaat over beter oud worden. Welke rol neemt de gemeente en welke rol nemen wij in bij het beter oud worden?

die het maatschappelijk rendement inzichtelijk maken voor iedereen. Stap 2: Bewoners nieuwsgierig maken naar beter oud worden en enthousiasmeren voor het gezamenlijk investeren in deze publieke zaak (uitnodigen, uitdagen).

Vanuit deze metafoor zijn de gemeente, het rijk en de zorgverzekeraars samen de filmproducent van de formele zorg. Samen beheren zij de budgetten en waken via contractmanagement over het maatschappelijk rendement van de formele langdurige zorg. Ingegeven vanuit het perspectief van de participatiemaatschappij wil de gemeente de regisseur zijn van de informele zorginitiatieven. Stel nu dat de gemeente ook voor de informele zorg de rol van producent op zich neemt. Dit betekent in elk geval dat de gemeente niet bepaalt hoe deze zorg plaatsvindt maar gemeenschappen actief empowered om voor elkaar te zorgen. De filmproducent maakt de film immers niet zelf, ze investeert, geeft anderen het vermogen tot handelen en krijgt daar maatschappelijk rendement voor terug. Zet als gemeente de volgende stappen om als filmproducent het collectief zelforganiserend vermogen van je inwoners te vergroten:

Stap 3: Bewoners ondersteunen bij het zichzelf organiseren in netwerken (coachen, organiseren, verbinden). Stap 4: Deze bewonersnetwerken de ruimte geven om zelf een aanpak te ontwikkelen (verduidelijken, informeren). Stap 5: Deze netwerken het mandaat en het vermogen geven om zelf effectief bij te dragen aan beter oud worden en dat te consolideren (coachen, investeren). Zo gek is dit toch niet? Westside Slotermeer (derde olifantenpaadje), Texel Samen Beter (zevende olifantenpaadje), Dorpskamer de Dregt (achtste olifantenpaadje) zijn voorbeelden van netwerken die investeren in beter oud worden in hun gemeenschap. Hoe zorgen wij dat de overheid die ook als zodanig erkent? En welke competenties bij de overheid zijn nodig om ook hier de rol van filmproducent te nemen en het maatschappelijk rendement te vergroten?

Stap 1: DefiniĂŤren van wat het rendement is dat wij in het maatschappelijk domein nastreven. In andere woorden, wat betekent beter oud worden? Dit ook vertalen naar cijfers 37

TWEEDE OLIFANTENPAADJE ZOLANG JE MAAR MET JE ROLLATOR NAAR DE SUPERMARKT KUNT LOPEN “HET LIEFST WILLEN WIJ IN ONZE VERTROUWDE OMGEVING OUD WORDEN” Dit is Kees. Kees woont sinds de jaren 70 op Texel, in de buurt Oost. In Oost zijn helemaal geen voorzieningen meer. Kees heeft een hersenbloeding gehad en kan geen auto meer rijden. Hij kan nog wel een ommetje maken. Hij heeft een grote tuin, maar het lukt hem niet meer die zo te onderhouden als hij gewend was. Zijn hond, zonder wie het leven zwaar zou zijn, wordt elke ochtend uitgelaten door een buur. En een keer per week worden boodschappen bezorgd en bankzaken geregeld.

het liefst oud worden in hun eigen huis. Waarom is dat? Kiezen mensen bewust voor een plek? Of zijn ze inmiddels zo gewend geraakt aan de plek waar zij wonen dat ze niet meer weg willen? Of zien ze geen mogelijkheden om weg te gaan? Of het lukt om thuis te blijven wonen en dat als plezierig te ervaren hangt af van het huis waarin je woont, de persoon die je bent, en ook van de gemeenschap waarin je leeft. En als je toch moet verhuizen, vanwege je persoonlijke situatie, dan kiest iedereen liever voor een vertrouwde omgeving. Als je een dorp gewend bent wil je in een dorp oud worden. Als je opgegroeid bent in de groene open gemeente Drechterland dan wil je nog wel naar Hoogkarspel of Venhuizen verhuizen voor de voorzieningen, maar niet naar Hoorn. Hoorn is te stads. Ben je Texelaar, dan eindig je veel liever in Den Burg dan op de wal in Den Helder. Er is in Den Burg namelijk ook een zorghuis, net als in Hoogkarspel en Venhuizen, en voldoende winkels

Ik blijf hier in Slotermeer, ik ben zelfs nog nooit in Amsterdam-Oost geweest. Ik kom uit Venhuizen en wil daar blijven wonen. Ik weet gewoon niet anders. Als je ouder wordt trek je meer naar je buren, je wilt toch dat je van elkaar weet wat er speelt. Ook in Drechterland, Heerhugowaard of Amsterdam Nieuw-West willen bewoners 39

Echt begrijpen hoe het is om oud te worden op een plek in een lokale gemeenschap gaat beter als je in contact staat met deze gemeenschap zoals in de Thuiskamer3 (zie kader) in Egmond-Binnen. In een leegstaand schoolgebouw hebben Sipke Diepbrink en zijn collega’s van de gemeente Bergen een gastvrije woonkamer ingericht waar vanuit zij steeds weer het gesprek aangaan met bewoners. ←

en voorzieningen zijn met de rollator te bereiken. In een vertrouwde omgeving oud willen worden is niet nieuw. Hoe mensen oud worden is een extreem lokaal fenomeen. Maar begrijpen wij voldoende wat het betekent om elkaar te helpen met beter oud worden? Kennen wij iemands omgeving goed genoeg om in bijvoorbeeld een zorghuis zo goed mogelijk aansluiting te creëren bij die vertrouwde omgeving? Om te begrijpen hoe mensen beter oud kunnen worden in hun vertrouwde omgeving moeten zowel de mensen als hun directe omgeving worden begrepen. Om te begrijpen hoe mensen beter oud kunnen worden moet je dichtbij komen. Dat lukt niet op afstand. Dankzij de THUIS.TOUR lukte het om een indruk te krijgen van de diversiteit van de lokale omstandigheden waarin mensen oud worden in Noord-Holland. Zo houdt op Texel de fysieke en sociale omgeving je actief (zevende olifantenpaadje), en is er in Oosterblokker sprake van generatie-isolatie (achtste olifantenpaadje). In Heerhugowaard is er behoefte aan meer contact (zie vijfde olifantenpaadje) en in Amsterdam Nieuw-West worden mensen naast elkaar oud in hele verschillende culturele gemeenschappen.

THUISKAMER VAN EGMOND-BINNEN Egmond-Binnen is een hecht dorp van Hakkeloren en Binders. De rest is import. Uit het dorp is van alles verdwenen. Er is eigenlijk alleen nog een grote supermarkt. De afstand tot het gemeentehuis is groot. Hoe zorg je ervoor dat het de gewoonste zaak wordt, dat inwoners, ambtenaren en bestuurders samen kijken hoe de ideeën van bewoners in daden kunnen worden omgezet? In Egmond-Binnen is het antwoord de Thuiskamer. Het idee van de Thuiskamer is dat we anders moeten denken, doen en organiseren. De Thuiskamer biedt daar ruimte voor. De ontmoeting tussen de inwoners van Egmond Binnen en de gemeente in de Thuiskamer is er één tussen gelijken. De verhouding is radicaal anders dan gebruikelijk.

3 Voor meer informatie: www.thuiskameregmondbinnen.nl 4 Bron: I&O Research (2014), Demografische ontwikkeling gemeente Drechterland

IK GEEF BETER OUD WORDEN IN VENHUIZEN... EEN 9, HET IS HIER GOED WONEN. IK BEN BEVOORRECHT MET M’N LEEFTIJD VAN BIJNA 83 JAAR. IK KAN NOG FIETSEN, LOPEN EN AUTORIJDEN. IK HEB NOG NOOIT GEBRUIK HOEVEN MAKEN VAN SUBSIDIES EN ZORGTOESLAGEN. ALLEEN WIL OOK IK ZO GRAAG NAAR DE BOSMANSTAETE EN STA AL JAREN INGESCHREVEN, IK BEN HIER GEBOREN EN GETOGEN EN WIL IN VENHUIZEN BLIJVEN. EEN 8, MIJN DROOM IS HIER OP DE BOERDERIJ TE BLIJVEN WONEN, MAAR DE GEDACHTEN OM TE VERHUIZEN OVER EEN AANTAL JAREN IS ER OOK. NAAR BIJVOORBEELD ENKHUIZEN. GEWOON OMDAT DE VOORZIENINGEN DAAR IN GROTE MATE WEL AANWEZIG ZIJN. VAN TREIN, BUS TOT EN MET DE DEPENDANCE VAN HET WESTFRIES GASTHUIS AAN TOE. KORTOM VERMOEDELIJK KAN MEN DAAR LANGER ZELFSTANDIG BLIJVEN WONEN EN RECREËREN. – IK BEN HIER GEBOREN EN GETOGEN. HET IS HIER NOG DORPS EN DAT MOET ZO BLIJVEN. – WANT VENHUIZEN IS EEN HEEL MOOI DORP EN IN DE BOSMANSTAETE IS HEEL GOEDE VERZORGING. – OMDAT ALLES NOG KLEINSCHALIG IS EN OMDAT ER NOG GENOEG VOORZIENINGEN IN DEZE KERN ZIJN. – OMDAT IK TEVREDEN BEN MET DE ZORG, WEL GRAAG EEN VERZOEK OM VOOR DE BOSMANSTAETE NIEUWE STRAATSTENEN TE LEGGEN. – WANT IK HEB HIER SOCIALE CONTACTEN, ER IS EEN CENTRUM EN ER ZIJN GOEDE VOORZIENINGEN EN GOED OPENBAAR VERVOER. – WANT ER ZIJN VEEL ACTIVITEITEN WAAR OUDEREN AAN MEE KUNNEN DOEN. EEN STEUNPUNT: WERINGWONENPLUS, WAAR OUDEREN TERECHT KUNNEN VOOR VRAGEN/KLUSJES, VERVOER OF WAT VOOR PROBLEMEN DAN OOK. GOEDE BETROKKEN GEZONDHEIDSZORG. VEEL MENSEN KENNEN ELKAAR. – OMDAT JE HIER NOG LEKKER/HEERLIJK LANDELIJK KAN WONEN. MET AUTO GEEF IK HET HIER EEN 7,5 ZONDER AUTO EEN 6,5. EEN 7, ZOLANG JE MOBIEL BENT IS HET HIER GOED WONEN. WORD JE HULPBEHOEVEND DAN MAAR IN EEN ANDERE GEMEENTE MET MEER VOORZIENINGEN. OVERLEG MET DE GEMEENTE IS HOPELOOS, ALLES BELOVEN EN NIET DOEN. WETHOUDER WIJST NAAR DE AMBTENAAR EN OMGEKEERD. – OMDAT ER TE WEINIG KLEINSCHALIGE WOONVOORZIENINGEN ZIJN VOOR MENSEN MET DEMENTIE. – IK WIL GAARNE EEN HOOG CIJFER GEVEN ALS ER APPARTEMENTEN EN SENIORENWONINGEN GEBOUWD WORDEN. – WANT IK WEET NOG NIET HOE HET IS ALS JE HULPBEHOEVEND WORDT. Venhuizen is één van de twee grootste dorpen in Drechterland (4.400 inwoners). In 2014 is de demografische druk in Drechterland 73%. De productieve leeftijdsgroep is dus bijna even groot als de niet productieve leeftijdsgroep4.

DERDE OLIFANTENPAADJE AMSTERDAM NIEUW-WEST: LIEVER ONDERLING OUD WORDEN “MAAK NU RUIMTE VOOR NIEUWE ZORGGEMEENSCHAPPEN” Voor een paar euro koop ik hier zakken vol, voor thuis. Ik koop ook in de Turkse winkel, daar moet je in het Engels afrekenen. Veel mensen op de markt spreken geen Nederlands.

Richard actief zijn. Om de hoek ligt Plein ’40-’45 waar het dagelijks markt is. Bij de markt is ook het Stadsdeelkantoor te vinden, waar onze andere gids van de THUIS.TOUR, armoedebestrijder Gürbüz Yabas, werkzaam is. Al die verschillende culturen, al die jonge mensen op straat en dan was het ook nog Ramadan…

Ik geef oud worden in Nieuw-West als allochtoon een 5 en als autochtoon een 8. Ik weet niet waar mijn ouders naartoe moeten als ze oud zijn. Dus zal ik ze in huis moeten nemen. Ik zie wel hoe ik ze ga verzorgen, maar dan wonen ze in ieder geval in een veilige en vertrouwde omgeving.

Het wordt meteen duidelijk dat deze samenleving vele malen diverser en daarmee complexer is dan elders in Noord-Holland. Het THUIS.TEAM had zich voorgenomen om voorbij te gaan aan de stereotype beelden van een multiculturele achterstandswijk. Om de beeldvorming uit de statistieken over armoede, ongeletterdheid en ongezondheid naast zich neer te leggen. Het THUIS.TEAM wilde namelijk ook hier open en onbevangen het gesprek aan gaan. Vanuit de omgebouwde schaftkeet en gekleed in een THUIS.TOUR T-shirt mensen op straat aanspreken en din-

– marktkoopman Plein ’40-’45 Na het eiland Texel en het provinciale Heerhugowaard bracht het THUIS.LAB een bezoek aan een wijk in het grootste stadsdeel van Amsterdam: Nieuw-West. Het werd een cultuurschok. De THUIS.MOBIEL werd gestald naast de Voedselbank en voor het café van de coöperatieve bewonersvereniging Westside Slotermeer,5 waar onze gidsen Goof en

5 Voor meer informatie: www.westsideslotermeer.nl

gen vragen als: Welk cijfer geeft u deze plek om oud te worden? Waar zou u het liefst oud worden? Dat deze vragen hier echter vooral verwarrend werken, bleek uit de antwoorden die we kregen: Wie bent u? Waarom stelt u mij deze vraag? Een cijfer? Wat bedoelt u? Deze manier van contact leggen werkte hier dus niet goed. Bovendien valt een omgebouwde schaftkeet in het drukke stadsdeel amper op.

kinderen. Maar dat is heel snel aan het veranderen in Nieuw-West. Intrekken bij de familie past niet meer. De oudste generatie immigranten staat voor een moeilijke keuze: terugkeren naar familie in het land van oorsprong en weg bij kinderen en kleinkinderen, of naar een Nederlands verzorgingshuis waar je misschien niet begrepen wordt. Een woonvoorziening zoals Andalus, waar 19 huishoudens van Marokkaanse ouderen samen wonen en voor elkaar zorgen, is een uitzondering. Hoewel er allerlei maatschappelijke baten te behalen zijn en het ook leidt tot een daling van de directe zorgkosten, vraagt het om een buitengewone samenwerking tussen gemeente, woningbouwvereniging en ziektekostenverzekeraar.

De THUIS.TEAM-leden moeten alle zeilen bijzetten om taal- en cultuurbarrières te overbruggen, om contact te maken en om begrepen te worden. Een rondgang langs buurthuiskamers als Westside, de Social Garden, de Dobbekamer, de Buurtslagerij, Tante Ali of de Honingraat bleek een goede zet. Maar ook hier is het de vraag of het is gelukt om ons écht in te leven in de wereld van de zeer diverse bewoners. Er is kennelijk meer, veel meer tijd nodig om mensen in een andere omgeving en met andere culturen echt te begrijpen.

SAMEN OUD WORDEN IN ANDALUS

Toch zijn het juist deze grote culturele contrasten, die een breed gedeelde wens helder voor het daglicht brengen: het liefst willen bewoners van Nieuw-West onderling oud worden. Oorspronkelijke Amsterdammers tussen oorspronkelijke Amsterdammers, Turken tussen Turken, Marokkanen tussen Marokkanen.

Andalus is de eerste woongroep voor Marokkaanse ouderen in Amsterdam. Nog steeds één van de weinigen in zijn soort. Een bewoner: ‘Wonen in Andalus is prachtig. Er zijn 19 woningen met vrouwen, mannen en echtparen. Wij helpen elkaar. Als iemand iets vervelends meemaakt of ziek wordt, dan kunnen we bij elkaar aanbellen. Daarom zijn wij blij om op deze manier te wonen’.

In Marokkaanse en Turkse families was het tot voor kort vanzelfsprekend dat ouderen werden opgenomen in de families van hun 44

Er is haast. Deze eerste generatie migranten is snel oud geworden in vergelijking met hun Nederlandse leeftijdsgenoten en heeft nu behoefte aan onderlinge zorg. Voor de jongere generatie ligt dat waarschijnlijk anders. Zij staan meer open voor elkaar en mengen op natuurlijke wijze.

DE VAKANTIEBEURS, MAAR DAN VOOR NIEUWE WOONVORMEN Een beurs waar je met de bouwtekeningen van je huis langs kan bij verschillende architecten, om te horen wat je kunt verbouwen aan je huis zodat je er voor altijd kan blijven wonen. Of waar je ideeën opdoet over samen met andere mensen of vrienden wonen in een hofje, een flat of een boerderij. Om een ‘wij zorgen voor elkaar’-gemeenschap te realiseren. Waar je luistert naar ervaringsdeskundigen en pioniers. Waar je praktische informatie krijgt over financieringsmogelijkheden, vergunningen, beschikbare gebouwen… Of je kunt op deze beurs luisteren naar de dromen van anderen, zoals het Ecohof op Texel. Een droomgemeenschap waar jong en oud ecologisch samenleven, met leermeesters en gildes. Wie organiseert deze nieuwe beurs? Het THUIS. LAB denkt dat dit een goede manier is om geïnteresseerden, ervaringsdeskundigen en professionals bij elkaar te brengen, en samen tot bruikbare oplossingen te komen.

De wens om tussen gelijkgestemden oud te worden is niet uniek voor Turkse en Marokkaanse Nederlanders. In elk THUIS.GESPREK zegt wel iemand later samen met vrienden in een hofje, een boerderij of een zorggemeenschap te willen wonen. Hier dromen veel meer mensen van. De weg van droom naar werkelijkheid is nu nog lang. Enkele pioniers wagen het erop zoals Peter van Zutphen en Ineke de Morée in Nieuw Bouwlust. Voor hen is het traject om vergunningen, financiering en organisatie rond te krijgen niet makkelijk geweest. Hans Bosma vroeg zich af of het niet tijd werd voor een woonbeurs over alle praktische zaken die erbij komen kijken als je samen met anderen oud wilt worden, en samen een zorggemeenschap wil vormen. ‘Niet bij familie, want die tijd is voorbij, ook niet in een zorghuis, want dat hoeft nog niet, maar tussen gelijkgestemden.’

NIEUW BOUWLUST ners verlangde commitment is vastgelegd in de statuten van de vereniging van eigenaars en is dus niet vrijblijvend. Het is ook vastgelegd in een kettingbeding. We zijn kritisch naar ons eigen project. Nieuw Bouwlust is niet dé oplossing. Hopelijk kan een project als dit over vijf jaar makkelijker worden uitgevoerd. Belangrijk is dat er eerst duizend bloemen gaan bloeien, dan zien we wel welke verwelken.’

Peter en Ineke hebben de THUIS.ACADEMIE gastvrij onthaald op Nieuw Bouwlust,6 een voormalig boerenerf. Hier is naast de stolpboerderij, op de plaats waar ooit de stallen stonden, een drietal wooneenheden gebouwd. Deze wooneenheden zijn inmiddels bewoond door mensen die met elkaar een verbintenis zijn aangegaan om elkaar waar mogelijk bij te staan en te helpen met het zoeken naar oplossingen. Dit initiatief is ontsproten uit de grote veranderingen in de ouderenzorg en de daarmee gepaard gaande onzekerheid over hoe en of dit nog wel geregeld wordt in de toekomst. Nieuw Bouwlust is een poging om proactief een positieve richting te geven aan de veranderingen.

Ineke: ‘Door te ver doorgeschoten fragmentatie en specialisatie zijn we kwijtgeraakt waar iets deel van uitmaakt. De mens moet weer centraal. Het huidige sociaal domein is een verworvenheid, daar is hard voor geknokt, maar we zijn eraan gewend geraakt dat overal voor gezorgd wordt. We nemen het voor lief. We moeten weer volwassen worden.’

Peter: ‘We hebben elkaar nodig. Op Nieuw Bouwlust voelen we ons gezamenlijk verantwoordelijk dat er gezorgd wordt. We zoeken samen naar een oplossing. Dit van de bewo-

Kom met een groepje, bijvoorbeeld tien tot twaalf mensen, met een plan en leg dat de gemeente voor. Neem initiatief, wacht niet op de gemeente. Ga als inwoners met het bestuur in gesprek, dan kunnen we samen optrekken. Beleg een brainstormsessie over woonvormen. Dan zetten we die in de regionale woonvisie. – Dirk te Grotenhuis, Gemeente Drechterland 6 Voor meer informatie: www.nieuwbouwlust.nl

Ons uitgangspunt is niet multicultureel, ons uitgangspunt is activiteiten vóór en dóór de buurt. De mix die dan ontstaat is multicultureel.

meer te gaan gebeuren bij de nieuwe generatie, en dan is het fijn dat je in Nederland recht hebt op voorzieningen. Sommigen geven aan dat zij niet weten wat er in de toekomst gaat gebeuren. De groep hoopt wel om straks van de eigen kinderen zorg te krijgen. Maar die hebben het ook druk. ‘Ik wil hen niet belasten’, is een veelgehoorde opmerking, of: ‘Tijdens de Ramadan is er iets gemeenschappelijks, zoals gedeelde belangen, het delen van hapjes onderling. Terwijl zorgvragen veel lastiger is. Je vraagt om iets persoonlijks, iets urgents en daarmee geef je iemand anders de verantwoordelijkheid’.

– Richard Gerritsen, coöperatieve bewonersvereniging Westside Slotermeer EERSTE INDRUKKEN AMSTERDAM NIEUW-WEST Het is Ramadan. Naar schatting doet 50% van de bevolking hier aan mee. Tijdens Ramadan vasten de moslims, en als je vast dan ben je wat meer naar binnen gericht. Toch bruist het op straat, zeker rond Plein ’40-’45. Overal lopen mensen. Tevreden mensen kennelijk, want onder zowel oudere als jonge bewoners van Turkse, Marokkaanse of Nederlandse afkomst scoort Nieuw-West een ruime voldoende als plek om oud te worden. De meeste mensen worden ook oud in Nieuw-West omdat ze geen andere keuzemogelijkheden zien. ‘Oud worden in Oost? Daar ben ik nog nooit geweest.’ Je bent hier en je maakt er wat van!

In de mooie, kleurrijke en diverse buurt Geuzenveld en Slotermeer schuilt een hardnekkige en complexe maatschappelijke opgave: dat is armoede. – Gürbüz Yabas INZICHTEN NA RONDGANG LANGS BUURTHUISKAMERS EN ANDERE SOCIALE PLEKKEN

Veiligheid is een bron van zorg. Het liefst wonen mensen in een bovenwoning, dat is minder inbraakgevoelig. Maar de belangrijkste vraag rondom oud worden, voor bewoners van Turkse of Marokkaanse afkomst: Ga ik óók voor mijn ouders zorgen? En gaan mijn kinderen straks voor mij zorgen? Voor je ouders zorgen is voor de vorige generatie nog volstrekt vanzelfsprekend, maar lijkt niet

De woningcorporaties hebben verschillende buurthuiskamers in de wijk. Er is zelfbeheer. Je komt alle culturen tegen, niet samen maar keurig na elkaar. Bij elke wisseling komt er weer een heel nieuw gezelschap. De jongere generatie staat wel open voor elkaar maar doet niets samen. 47

Voorbeeld van een gezelschap in Social Garden zijn oud-voorzitter van de moskee dhr. Mousawi en drie andere Marokkaanse mannen. Opmerkelijk is hun perspectief op de naoorlogse wederopbouw: ‘We zijn gehaald als gastarbeiders. Hebben het vieze werk gedaan dat Nederlanders niet wilden doen. We werkten dag en nacht om onze gezinnen te laten overkomen. Nu zijn we moe, op. We willen ons verhaal vertellen aan iedereen die hier binnenkomt, maar ze komen niet. Nationaliteiten leven naast elkaar. Toen wij dit land hebben opgebouwd, was Wilders nog niet geboren. Nu kijken ze ons met de nek aan.’

en koopt in de kledingwinkel een rok voor € 2,00. Het is drie keer per week koffieochtend in het Leger des Heils, die wordt afgesloten met een maaltijd voor maar € 5,50. Vrijwilligers koken. Op donderdagmiddag kun je meedoen aan spelletjes van de Thuiszorg van het Leger. Officier Silvia van Boven: ‘Dit is voor verschillende mensen de enige keer in de week dat ze warm eten. Een groot probleem in deze wijk is eenzaamheid. We bellen mensen na, als ze niet geweest zijn.’ Het deel waar het THUIS.LAB voornamelijk gesprekken voerde behoort tot de armste wijken in Amsterdam, en een groot percentage van de woningvoorraad bestaat uit sociale huur. Het THUIS.TEAM ontmoette veel mensen die al heel lang in Slotermeer wonen en, om wat voor reden dan ook, niet willen of kunnen vertrekken naar plekken die er objectief gezien beter voor staan. Deze mensen willen er wat van maken. Ze hebben een sterke overlevingsdrang, ondanks alle beperkingen, financieel, twee trappen op moeten naar huis en het geweld op straat.

In de Buurtslager zit Romana Raymann, gezondheidsambassadeur tegen eenzaamheid in Geuzenveld-Slotermeer. Ze roemt het werk van Sylvia Wardenaar, die met zeven ouderen theater maakt. Ook Marianne Bloem, in de multifunctionele accommodatie Honingraat, kent haar. Dit is een Huis van de Wijk van stichting EigenWijks – die ‘alles weet wat bewoners beweegt’. Op deze plek geeft Samila een inloopspreekuur vanuit het project Grip op Geld. Vrijwilligers helpen bewoners hun financiën op orde te brengen. Hoewel de probleemgevallen van overwegend niet-westerse komaf zijn, werken er nauwelijks Turkse of Marokkaanse helpers.

Ondanks alle beperkingen levert het onderwerp beter oud worden mooie gesprekken op net als in de andere plekken in Noord-Holland waar het THUIS.LAB is geweest. Het is de moeite waard om te kijken of dit thema een goede opening biedt om lastige onderwerpen als eenzaamheid en armoede bespreekbaar te maken ook tussen de verschillende culturen. Het THUIS.LAB denkt van wel. ←

Een mevrouw van in de 70 uit Buitenveldert komt De Kandelaar binnen op Marktplein 4. Ze is twee uur onderweg voor de maaltijd 49

VIERDE OLIFANTENPAADJE ANDIJK: ROOFVOGELS BRENGEN STRUCTUUR IN HET LEVEN “MET PRESENTIE KUN JE BETER HULP VERLENEN” Ik wil zorg kunnen geven vanuit mijn hart (antwoord op de vraag ‘waar wil je het verschil betekenen als professional’)

daarmee afhankelijk te worden van anderen en van het zorgsysteem. Wat Léon doet voor zijn cliënten is het leven weer eenvoudig maken. Dat is een fijne gedachte, mochten we zelf ooit dement of op een andere manier geestelijk verward raken.

We denken en doen te veel vanuit het “systeem”, terwijl het gaat om het durven voelen en doen.

Annechien, heeft hart voor de zorg en deelt daar haar interpretatie en praktijk van de presentietheorie van Andries Baart.8 Hulpverlenen betekent jezelf en de ander kennen. En ook dat voelt goed bij de gedachte dat je straks misschien niet mondig of helder genoeg bent om voor jezelf op te komen. Elkaar kennen en voor elkaar het leven eenvoudig maken, dat zou de basis van een zorgzame samenleving kunnen zijn.

Verbinding maken met de leefwereld… Debrief-sessie nummer 4 van de THUIS.ACADEMIE met ambtenaren en zorgprofessionals vindt plaats bij Wings of Change7 in Andijk. Wings of Change is een bijzonder centrum en verzorgt onder meer dagbesteding voor kwetsbare doelgroepen. Gastheer en valkenier Léon Arends en gastspreker Annechien Boon maken beiden indruk. Na het doen van de zelftest voor positieve gezondheid (zie Deel I) blijkt dat onze grootste zorg is om mentaal niet meer te functioneren en

Bij Wings of Change komen wij erachter wat een cliënt zelf kan doen en waar iemand goed in is. Pas dan kijken wij naar de mogelijkheden op onze plek. Vaak komen deze overeen. We dagen cliënten uit om te blijven groeien, op welk niveau dan ook.

7 Voor meer informatie: www.wingsofchange.nl 8 Voor meer informatie: www.presentie.nl

Al heel vroeg ontdekte Léon dat hij zijn geestelijk beperkte buurjongen kon helpen beter te functioneren wanneer hij regelmatig samen met hem voor de roofvogels van Léon zorgde. Die ervaring heeft ertoe geleid dat Léon met zijn collectie fascinerende vogels hulp kan bieden aan mensen die een beperking hebben of hun leven op een rijtje proberen te krijgen. Het is heel simpel, roofvogels hebben structuur nodig. De cliënten ook. Door roofvogels te verzorgen, geven de cliënten zichzelf ook structuur. Mens en dier worden op waarde geschat en uitgedaagd met de vraag: wat zijn jouw mogelijkheden?

AFHANKELIJKHEID MAAKT EXTRA KWETSBAAR Het THUIS.LAB organiseerde een THUIS. GESPREK met de leiding en cliënten van Wings of Change. In de gemeenschap van Wings of Change help je elkaar, iedereen staat voor elkaar klaar. Maar hoe zit dat in onze eigen gemeenschappen? Ken jij je daar je buren? Ga je daar op dezelfde manier als bij Wings of Change met je buren om? Er blijkt veel behoefte te zijn aan elkaar aandacht geven, maar dit is niet vanzelfsprekend. We vinden van alles en nog wat van dingen die buiten ons gebeuren. En op de vraag ‘wat doe jij zelf?’ hebben we meestal geen direct antwoord.

Te veel aan structuur leidt tot verstarring, te weinig tot chaos. Léon is zich hier maar al te zeer van bewust. Bij Wings of Change hebben alle cliënten structuur nodig, maar wordt deze op maat aangeboden. Met veel persoonlijke aandacht voor elke cliënt en elke roofvogel voelt de leiding aan wie welke structuur nodig heeft en hoe mens en vogel elkaar daarbij kunnen helpen.

De mensen die hier werken hebben een beperking; zij kunnen maar moeilijk aan werk komen en zijn afhankelijk van zorg. Praten over ouder worden brengt de angst dat hun problemen erger worden aan het licht. Nog afhankelijker, nog meer regels waar je aan moet voldoen, enzovoort.

Participatie is een soort toverwoord bij de bezuinigingen geworden. Maar zelf oplossingen zoeken zijn wij eigenlijk verleerd, juist omdat de overheid altijd veel voor de burgers regelt. Hoe ver zijn we weg geraakt van de kern, van waar het uiteindelijk om gaat?

Mensen in de zorg werken vanuit en met hun hart. Annechien is echt wat je noemt zorgzaam en ze werkt al 30 jaar in de zorg, als wijkverpleegkundige, leidinggevende, coach en opleider. In al die jaren in de zorg heeft Annechien enorm veel keihard werkende mensen ontmoet. Mensen die allemaal met hart en ziel hun werk uitvoeren en die zeer bereid zijn er een schepje bovenop te doen. Dit doen ze allemaal voor hun cliënten, daar voelen zij zich verantwoordelijk voor. Toch heeft ze veel werkers hun zorghart zien verliezen door ziekte, burn-out en overbelasting. Door de voortdurende stroom van veranderingen en nieuwe ontwikkelingen in de zorg is het door de jaren heen geen moment rustig geweest. De werkdruk is en blijft hoog. En de productiviteit waar een team aan moet voldoen wordt ook niet minder. De wirwar aan regels, protocollen en registratie zorgt voor minder uren aan het bed. En ook op digitaal gebied zijn er steeds weer nieuwe ontwikkelingen die je moet bijhouden. Dit geldt nu ook weer voor het aansluiten bij de eisen en wensen van de participatiemaatschappij.

alweer over? Waar gaat het jou ook alweer om? Wat zijn ook alweer de waarden en visie van je organisatie en afdeling? Nadenken over presentie laat je vraagtekens zetten bij de huidige werkwijze en de vanzelfsprekendheid waarmee je werkt. Waarom doe ik dit ook alweer? Waar zit mijn plezier?

Presentie is zorgzame ethiek voor een fatsoenlijke samenleving. Prof. dr. Andries Baart van de Universiteit van Tilburg heeft onderzoek gedaan naar goede werkers. Hij heeft gekeken naar wat zij anders deden. Ze zijn, al is het maar kort, echt present en hebben dan volle aandacht voor de cliënt. Ze denken even niet aan de volgende cliënt of vergadering. Ze gaan een relatie aan door trouw te zijn en aanspreekbaar, door hun beloftes na te komen en mensen het gevoel te geven dat ze ertoe doen. Deze relatie is belangrijker dan de taken en oplossingen. Ze stappen daadwerkelijk de leefwereld van de cliënt binnen. Dit doe je voornamelijk door goed te observeren en te luisteren naar wat NU belangrijk is voor deze persoon.

Er zitten veel goede veranderingen bij maar onderhand heb ik het idee dat de werker bijna ten onder gaat, de lol en de puf is er een beetje uit. En ik maak mij al langere tijd zorgen om deze goede werkers.

Volgens Annechien sluit presentie zo goed aan bij werkers in de zorg, omdat het appelleert aan dat wat je roeping of passie was en is. De theorie van presentie maakt je weer bewust en kan het vuur weer doen oplaaien. ←

De presentietheorie laat je teruggaan naar de kern, laat je jezelf afvragen: waar gaat het ook 53

PRESENTIE IN DE PRAKTIJK AAN DE HAND VAN DRIE VERHALEN praatje maakte voordat zij de kousen aandeed. Op deze manier sloot zij aan bij de leefwereld van haar cliënt en had ze een band met haar opgebouwd. De andere collega’s hielden zich alleen bezig met de tijd en het protocol.

WAT MERKT DE CLIËNT? Vijf werkers moeten allemaal dezelfde taken uitvoeren bij een cliënt. Ze moeten bijvoorbeeld iemand wassen, verbinden en medicijnen toedienen. Alle werkers voeren keurig hun taken uit. Aan de cliënt wordt gevraagd of deze verschil ervaart. En wat blijkt? Eén van de werkers haalt ze eruit: die heeft zijn taken uitgevoerd, maar deed dit net even anders. Deze werker werkte present. Met deze werker heb je als cliënt contact. Het contact stond voorop en niet de taken.

TIJD VOOR HET VERHAAL Ik ging op intakegesprek op verzoek van een dochter die vond dat het helemaal misging met haar vader. Hij was pas weduwenaar en volgens de dochter verwaarloosde hij zichzelf en zijn huis. Met mijn papieren en vragen op weg… Hij was een vriendelijk oude baas, het huis was misschien iets achterstallig in onderhoud en meneer was niet geschoren. Ik was nog maar net binnen en hij begon zijn verhaal… hij heeft een uur achter elkaar verteld hoe hij zijn vrouw miste, hoe hij worstelde en hoe hij nog in de rouw was, ik mag toch nog wel verdrietig zijn. Hij vertelde ook dat hij zijn dochter hier niet mee wilde belasten. Geen intake dus en ook geen zorg starten. Maar een nieuwe afspraak gemaakt. Dat klinkt logisch maar door de regeldruk is dit besluit niet meer vanzelfsprekend. Je hebt maar een uur om een indicatie te stellen en zorg in gang te zetten.

TIJDSDRUK: EEN VOORBEELD VAN EEN GOEDE WERKER In de zorg is het ’s morgens altijd erg druk, je krijgt een lijstje en dit probeer je voor een bepaalde tijd af te hebben. Zo kwamen mijn collega’s altijd steunkousen bij een dementerende vrouw aandoen. Daar staat tien tot vijftien minuten voor. Alle collega’s hadden grote moeite die kousen aan te trekken, meestal werd deze mevrouw agressief en dit werd ook besproken in het team. Eén collega had er echter geen moeite mee. Wat was haar geheim? Zij vertelde dat ze altijd eerst naast de cliënte op de bank ging zitten en een

Een andere notie van de presentietheorie is de scharrelruimte. Dit is de ruimte die je neemt om af te wijken, om uit te proberen en om soms op een andere manier je werk te doen. Even los van de regels, protocollen en afspraken. Contact maken gaat dan vóór taakgericht zijn. Uiteindelijk is dit beter voor de cliënt, maar ook voor de hulpverlener.

VIJFDE OLIFANTENPAADJE HEERHUGOWAARD: BEGIN MET EEN KOPJE KOFFIE DRINKEN “OUDE BEWONERS MAKEN JONGE STAD” Oud worden in Heerhugowaard krijgt van mij een 8 als meer mensen aandacht besteden aan elkaar met een wandelingetje of een kopje koffie. Dat gebeurt te weinig. Eenzame ouderen vragen er niet om maar ze zijn met veel. En dat is erg.

dorp naar een stad met bijna zestigduizend inwoners. Nieuwkomers, vooral jonge gezinnen, kwamen af op de ruime en zeer betaalbare nieuwe woningen. Ze lieten daarvoor hun sociale gemeenschappen achter. Nu het drukke gezinsleven en werkleven erop zit is er tijd en ontstaat de behoefte aan lokaal contact en gezelligheid. En dat contact begint op plekken waar je elkaar ontmoet door bijvoorbeeld een kopje koffie te drinken. Zo is het rond elven spitsuur in La Terrasse in de Middenwaard. Dagelijks verzamelen zich hier tientallen ouderen uit de buurt: ‘Wij beginnen altijd ’s morgens vroeg hier... dit is onze vaste routine. Wij zijn de hangjeugd van Heerhugowaard. Waarom hier? Het personeel is gezellig.’

– vrouw 72 jaar, getrouwd, vrijstaand huis Molenwijk Het bijzondere aan Heerhugowaard is dat vergrijzing juist nieuwe mogelijkheden biedt. Nergens kreeg de THUIS.MOBIEL zoveel aandacht als op het Stadsplein tussen winkelcentrum Middenwaard en het gemeentehuis in Heerhugowaard. Daar klopten nieuwsgierige jonge en oude bewoners spontaan aan. Wat het THUIS.TEAM ook opvalt is de behoefte aan laagdrempelige ontmoetingsplekken.

De uitbreiding van horeca zorgt in het nieuwe centrum voor nieuwe ontmoetingsplaatsen. Maar zijn er wel voldoende andere plekken waar buurtbewoners elkaar kunnen opzoeken? Adrie, een heel actieve Heerhugowaarder van 87 jaar, vindt van niet. Het ontbreekt aan laagdrempelige ontmoetingsruimtes op

De stenen stad Heerhugowaard is af, maar de sociale stad moet nog groeien en dat lijkt nu te gebeuren dankzij ouderen. In korte tijd is Heerhugowaard uitgegroeid van een klein 57

en eigenlijk zijn er ook wel genoeg zaaltjes om koffie te drinken. En zoals wethouders, ambtenaren en burgemeester graag benadrukken gebeurt er veel in Heerhugowaard. Zo is het Arboretum de trots van de Pieter Raat Stichting. Dit complex, dat op een steenworp van het centrum ligt, herbergt diverse woonvormen met oplopende zorgintensiteit. De laatste nieuwe bewoners trekken er in. Er is een mooie ontmoetingsruimte met activiteiten. Er zijn vrijwilligers voor de koffie en de vrijwilligerscoördinator heeft een visitekaartje. Toch ervaren mensen op straat en tijdens de THUIS.GESPREKKEN dat het beter kan: ‘Het

blokniveau. Vooral voor buren die het huis niet meer uitkomen, ligt eenzaamheid op de loer. Klazien, ook tachtig plus, is blij dat het haar en haar vriendinnen is gegund om twee uur gebruik te maken van een ruimte in het multifunctioneel wijkcentrum de Mediaan om koffie te drinken. Ze moeten er wel stipt om 16.00 uur uit. ‘Er is wel horeca en daar kun je een goedkoop bakkie doen, maar het nodigt niet uit tot een gesprek. Zo een zaaltje als waar wij nu zijn in buurtcentrum de Horst. Dat zorgt voor spontane ontmoeting en een gesprek’, zegt een bewoner tijdens een THUIS.GESPREK.

‘Een vriendin van mijn vrouw is vergeetachtig. We gaan regelmatig bij haar langs. Maar wat moet er met haar als wij op vakantie willen? Moeten wij dat dan niet doen?’

EEN RECENTE GESCHIEDENIS VAN STERKE GROEI Het polderlandschap van Heerhugowaard is in een halve eeuw ingrijpend veranderd. In 1960 woonden er nog geen 7.000 mensen, een decennium later was dat aantal meer dan verdubbeld en in 1975 werd de 25.000ste inwoner verwelkomd. Om in 2007 op het dubbele aantal van 50.000 aan te komen. De prognose is nu dat Heerhugowaard doorgroeit naar meer dan 60.000 inwoners in 2030. Ruim 80% van de woningen in Heerhugowaard zijn eengezinswoningen. Bijna 75% van alle woningen zijn koopwoningen.9

‘Wel gek dat weinig mensen naar dit koffieuurtje komen, want er zijn eenzamen genoeg’, merkt een vrijwilliger op in buurthuis De Ezel. Oud worden in Heerhugowaard is goed geregeld, medische en welzijnsvoorzieningen zijn volop aanwezig. Ook over winkels, zwembaden en bibliotheken hoor je niemand klagen,

9 Bron: Regionale Woonvisie Regio Alkmaar 2013-2020

is hier een saai dorp. Je wordt hier snel oud, zelfs de muggen vervelen zich.’ Dit was een uitspraak van Kim 30 jaar. Zij was de eerste Heerhugowaarder waarmee contact werd gelegd. Anderen benoemen het anders: Heerhugowaard is een wannabe stad. Een viertal scholieren vindt dat Heerhugowaard te veel een stad probeert te zijn, en daarvan te groot en onpersoonlijk wordt. Het is geen stad maar een dorp in de polder aan het spoor.

men? Op de handen gaan zitten? Gidsen Sybren van de Goot en Anouchka de Haan worstelen zelf ook met deze vraag. Wat te doen met het idee van ApparterrA: gelijkvloerse modulaire seniorenwoningen van Margreet ten Haaf? Ja, het klopt dat er relatief weinig seniorenwoningen zijn in Heerhugowaard. Dat is terug te lezen in de woonvisie. Laat het gemeentebestuur het aan de markt over om de laatste stukjes bouwgrond te ontwikkelen of worden actieve sociaal betrokken burgers aangemoedigd om de ontwikkeling van de stad mede vorm te geven?

In vergelijking met Texel of Drechterland lijken bewoners in Heerhugowaard meer op de maatschappelijke voorzieningen te rekenen dan op elkaar. De samenleving moet nog op gang komen. Daar wordt nu nog geen medeverantwoordelijkheid voor genomen. De samenleving wordt benaderd als een dienst van de overheid. Dat maakt Heerhugowaard kwetsbaar wanneer maatschappelijke voorzieningen wegvallen zoals in de Mediaan waar de dagbesteding is verplaatst en de apotheker en de dokter zijn vertrokken: zij missen aanspraak en gezelligheid, eenzame mensen hebben hier nu niks meer.

Sybren en Anouchka hopen in ieder geval dat collega’s de tijd nemen om zelf ook in gesprek te gaan met actieve bewoners. ←

Ik heb bewust samen met mijn vrouw de laatste stap gezet naar een aangepast flatje in Middenwaard, dichtbij alle voorzieningen. We missen laagdrempelige gemeenschapsruimte op de flat waardoor je elkaar kan leren kennen. Mensen komen soms maar moeilijk achter de voordeur vandaan. En dat wordt erger want mensen moeten langer thuis wonen. Vandaar een 7,5 voor Heerhugowaard.

Heerhugowaarders zijn aan het ontdekken dat ze meer willen dan leven in mooie betaalbare huizen. En soms hebben ze nog niet om zich heen gekeken naar wat er allemaal al wel is.

– Adrie, 87

Hoe moet de gemeente zich verhouden tot sociale gangmakers van Heerhugowaard en hun welkome initiatieven? De regie overne59

TRY-OUT: DE NIEUWE HOSPITA MET COR EN GEMMA Nog niet zo lang geleden was het heel gewoon om één of meer kostgangers in huis te nemen. Zo letterlijk in huis willen wij nu waarschijnlijk niet meer, maar stel je voor dat bijvoorbeeld via een tijdelijke wenteltrap je eigen verdieping apart toegankelijk wordt. Passend bij de behoeftes van nu én de manier om het levensloopgeschikt maken van een woning te bekostigen.

Het THUIS.LAB wil naar aanleiding van hun bezoek aan Heerhugowaard speciale aandacht vragen voor huiseigenaren zoals Cor en Gemma. Cor (70) en Gemma (67) wonen al 40 jaar in een zeer ruime en betaalbare jaren zeventig eengezinswoning in Heerhugowaard. De kinderen zijn het huis uit, het huis wordt te groot. Ze hebben verschillende alternatieven bekeken om naartoe te verhuizen, maar er zijn voor hen geen betaalbare seniorenwoningen in de buurt. Wat nu? Twee van de drie ongebruikte verdiepingen dichttimmeren?

Het THUIS.LAB nodigt architecten en ontwerpers uit om te komen met creatieve ontwerpen voor fysieke interventie met bijbehorende concepten voor financiering en samenwonen voor het huis van Cor en Gemma. Concepten waar Cor en Gemma blij van worden en waarmee het THUIS.LAB de discussie kan aangaan over hoe je thuis kunt blijven wonen in je eigen eengezinswoning.

Het THUIS.LAB schat dat de komende tien jaar alleen al zo’n duizend huishoudens in Heerhugowaard voor deze keuze komen te staan. Deze golf van vergrijzing is tijdelijk, dus de oplossing moet dat ook zijn. Zie jij kans iets moois te verzinnen onder de noemer van ‘de nieuwe hospita’?

Wat ik mis zijn bankjes. Zonder bankjes is het moeilijk om een ommetje te maken â&#x20AC;&#x201C; dame, 70 plus, in Dekamarkt cafĂŠ waar ze vaak komt met een bevriend echtpaar

ZESDE OLIFANTENPAADJE DRECHTERLAND: DOMOTICA, WAAR GAAT HET EIGENLIJK OVER? “DOE MEE MET SCHARRELDAGEN VOOR BELEIDSMAKERS EN ZORGAANBIEDERS” En dan heb je al die technologie voor in huis…

Het THUIS.LAB reisde met Dirk mee langs seniorenbijeenkomsten in zes kernen. Elke bijeenkomst begint met een workshop domotica en dan volgt het THUIS.LAB met een open gesprek over beter oud worden. Domotica kan een effectieve aanleiding zijn om het gesprek aan te gaan over beter oud worden. Deze technische hulpmiddelen zitten vol vernuft om dagelijks thuis beter te kunnen functioneren en zijn tastbaar en concreet. Een automatische voordeuropener helpt als je fijne motoriek niet meer goed genoeg is om met een sleutel je deur te openen. Praten over dingen is makkelijker, dan praten over hoe je leeft of wilt leven. Toch dwingen deze dingen om in te beelden hoe het later kan zijn. Maar het blijven hulpmiddelen, dingen voor het beter dagelijks functioneren thuis. Niet meer, niet minder.

Ik weet dat luisteren naar verhalen helpt bij het maken van beleid, maar er is geen ruimte voor. ‘Wanneer doen wij het als gemeente goed?’ Wethouder Dirk te Grotenhuis wil persoonlijk gevoel krijgen voor de behoeftes van de senioren in zijn gemeente. Deze nieuwsgierige naar buiten gerichte en open houding staat in contrast met de bestuurlijke en ambtelijke attitudes, die het THUIS.LAB elders tegenkomt. ‘We hebben alles onder controle’ of ‘burgers die nu nog klagen zijn zeurders’ horen we dan. Het gesprek aangaan en je oor te luisteren leggen is iets, waar mensen in gemeentelijke organisaties maar moeilijk aan toekomen in de hectiek van het managen van nieuwe contracten en subsidies in het sociaal domein.

De domoticaworkshops in Drechterland, het belevingscentrum in Hoorn, het slimste huis in Alkmaar, de iPad-lessen op Texel. Al 63

deze aandacht voor domotica om thuis oud te kunnen worden kan ook de aandacht wegdrukken voor breder achterliggende vragen: Wil ik wel alleen in mijn huis oud worden? Hoe wil ik dan eigenlijk oud worden? Wil ik überhaupt ten koste van alles zo oud mogelijk worden?

nieuwe. Misschien wil je, zoals velen, liever samen met anderen oud worden dan alleen in je eigen huis? Dat is nu zo makkelijk nog niet. Dat vraagt om vergaande afstemming en samenwerking tussen jou en de mensen waarmee je wilt samenwonen, de gemeente waarin je woont en organisaties die je zorg aanbieden (lees ook het tweede olifantenpaadje).

Los van de nieuwste technologische mogelijkheden veranderen sociale gewoontes. Oude sociale gewoontes maken plaats voor

Domotica kan een eerste aanleiding zijn voor een betere afstemming tussen formele zorg en informele zorg. Maar er is meer nodig. Maak als zorgprofessional ruimte voor scharreldagen. Om je oor te luisteren te leggen naar nieuwe gewoontes en behoeftes die aan het ontstaan zijn. Blokkeer bijvoorbeeld een dag voor elk beleidsjaar waar jij over gaat om open het gesprek aan te gaan. Maak je een (beleids)plan voor de periode: 2016-2020, ga dan vier dagen op pad met de vraag: hoe kun je hier beter oud worden? Ga scharrelen! Voor meer over scharrelen zie het intermezzo verderop in dit hoofdstuk.

Het woord ‘domotica’ is een samentrekking van het Latijnse woord domus (huis) en het achtervoegsel -tica dat lijkt te duiden op ‘toegepaste wetenschap’. Domotica, ook wel huisautomatisering of smart homes genoemd, is het toepassen van elektronica en huisnetwerken ten behoeve van de automatisering van processen in en om de woning. De integratie van technologie en diensten, ten behoeve van een betere kwaliteit van wonen en leven. Bij domotica draait het dus niet alleen om integratie van techniek en bediening in de woning, maar ook om de dienstverlening van buitenaf naar de woning.10

MAAKT EEN IPAD HET LEVEN EENVOUDIGER? Net als op veel andere plekken worden ook op Texel iPads en iPad-lessen aangeboden door zorgleveranciers. De iPad staat symbool voor innovatie in de zorg. Het biedt een scala van nieuwe vormen van zorg op afstand en dat komt de efficiëntie ten goede. Tijdens de THUIS.TOUR zouden iPad-lessen ook in de

10 Bron: www.lekkerblijvenwonen.nl/ domotica-in-huis

Beter oud worden op Texel gaat wel lukken, met of zonder iPad.

THUIS.MOBIEL worden aangeboden. Maar daar was geen animo voor. Dus ging het THUIS.TEAM op de Vismarkt in Den Burg op onderzoek uit met de vraag: ‘Is de iPad een bezuiniging of een verbetering in de zorg?’ Met deze vraag en een iPad onder de arm ontstond een twintigtal gesprekken op straat. Voor de meeste Texelaars is de iPad in de zorg een welkome ontwikkeling: ‘Mijn tante is helemaal blij met haar iPad, ze kan contact houden met haar kinderen over de wereld en heeft continu buienradar op staan.’

– Truus, 64 DWANGMATIGE DOMOTICA (DOEMSCENARIO) Wil jij geen iPad dan krijg je dus geen zorg thuis! Wil je geen domotica dan wil je dus niet thuis wonen of je bent dom. Het is 2020: de domotica is nog volop in ontwikkeling. Onder het motto van innovatie in de zorg testen we de technologie volop op 75-plussers. Zij krijgen geen keus. Zij worden noodgedwongen early adopters van wat de rest van de samenleving later misschien ook gaat gebruiken.

De iPad-euforie wordt minder als Fiona (30) het THUIS.TEAM vraagt wat een iPad eigenlijk is. Fiona heeft geen computer thuis, nooit gehad. Fiona is naar Texel gekomen omdat het leven op Texel overzichtelijk en eenvoudig is. Er blijkt ook een maximumleeftijd te zijn waarop je nog kan overschakelen naar een iPad. Alleen is deze leeftijd bij iedereen anders. Zo geeft een dametje van 94 jaar, leunend op haar boodschappenkar, te kennen dat ze deze ontwikkeling aan zich voorbij laat gaan. Terecht, zo lijkt het. Even later scheurt ze weg in een wit autootje.

Een te enthousiaste domotica-drive kan onbedoeld uitmonden in het ongezond en geforceerd opleggen van technologie, waar jongere generaties nog moeite mee hebben. Het is tijdens de huidige iPad-lessen of domotica-workshops heel belangrijk om bewust de juiste toon aan te slaan en je goed in te leven in je toehoorders om ze echt helpen.

Niet iedereen ervaart de iPad als een oplossing. Voor sommige mensen is onze complexe maatschappij al een uitdaging op zichzelf. De iPad maakt het leven niet eenvoudiger als je mentaal vermogen beperkt is, of is geworden door ouderdom. Hoe zit dat met andere uitingen van domotica?

Eigenlijk is ieder moment van contact maken een mogelijke aanleiding voor een open gesprek. Je moet het alleen aanmoedigen. Scharrelen staat voor synchronisatie, voor afstemming tussen buiten- en binnenwereld. Doelgericht scharrelen bestaat niet. Want dan perk je jezelf teveel in en kan je nooit een verrassing tegenkomen, iets wat je nog niet wist. Een onbevangen en open mindset is nodig én een smoes voor een open gesprek. Het enige wat je hoeft te doen is er tijd voor maken. Tijd om je bewust te worden over welke verwondering je hebt. Tijd om het gesprek aan te gaan. Tijd om te verwerken wat je hebt gehoord.

EEN ANDER RICHTING... Naast deze top-down benadering kan ook voor een bottom-up aanpak gekozen worden als Silversourcing:11 samen met de doelgroep nieuwe toepassingen van domotica of iPad software ontwikkelen. Stel je voor dat er naast Domotica-workshops ook zogenaamde domotica-hackatons worden georganiseerd met zestigers. Of dat gewoon de vraag wordt gesteld: waar zou u behoefte aan hebben? IEDEREEN KAN SCHARRELEN Waar begint verandering in de zorg: bij de kip of bij het ei?

De transitieagenda THUIS. is ontstaan door te scharrelen met koplopers. De THUIS.TOUR is een manier om lokaal te scharrelen: je zet een keet neer, je doet de deur open en je gaat het gesprek aan. De THUIS.GESPREKKEN zijn een manier om intiem te scharrelen. De THUIS. ACADEMIE is een manier om met collega’s te scharrelen.

Bij de kip: gemeenten willen bewoners bewust maken over wat ze allemaal zelf kunnen doen. Daar zijn veel (eenrichtings)communicatiecampagnes en workshops op gericht. Bij het ei: nieuwe generaties ouderen hebben andere behoeftes en andere manieren van oud worden dan de vorige (zoals samen oud worden, samen wonen). Maar wie maakt de beleidsmakers daarvan bewust? Sluiten bestaande producten, diensten en kwaliteitssystemen en de doelstellingen van de formele zorg nog aan bij het doen, denken en organiseren van bewoners?

Het THUIS.LAB moedigt dan ook scharrelen in de zorg ten zeerste aan. Een scharreldag per beleidsjaar waar je beleid over gaat. Een scharreldag per jaar voor elk jaar dat je jouw nieuwe functie denkt uit te gaan oefenen: word je teamleider voor 4 jaar, begin dan met vier dagen scharrelen. ←

11 THUIS. (2014), Transitieagenda voor langdurige zorg Noord-Holland; www.thuislab.nu

Ik weet dat verhalen belangrijk zijn als je goed beleid wilt maken, maar ik heb het te druk, ik heb geen tijd om verhalen op te halen.

ZEVENDE OLIFANTENPAADJE TEXEL: 72 MILJOEN EURO ZORGGELD VERTEXELEN “JE KUNT DE VERGRIJZINGSGOLF OOK SAMEN OPVANGEN” en het rijk wordt uitgegeven. Rikus wil de zorg ‘vertexelen’: het elkaar wederzijds versterken van formele en informele zorg op een manier die eigen is aan Texel.

Texel zou wel eens ons voorland kunnen zijn, in deze gemeenschap groeien formele zorg en informele zorg naar elkaar toe. Veranderingen in de zorg worden hier niet alleen gestuurd door wijzigingen in het bekostigingssysteem.

Tijdens de THUIS.TOUR organiseerde het THUIS.LAB samen met Texel Samen Beter een toekomstverbeeldingssessie met een twintigtal bijzondere Texelaars. De helft van de deelnemers deelt de zorgen van Rikus. Zij verwachten dat het cijfer daalt van een 8 naar een 5 in 2026 om daarna weer te stijgen naar het oude niveau in 2036. Om bij dat oude niveau te komen moet er wel wat gebeuren.

Texel is een mooi eiland! Op Texel kun je makkelijk honderd worden. De sociale en de fysieke omgeving nodigen uit om in beweging te blijven. Texelaars zijn dan ook dik tevreden. Texelaars zijn ook bezorgd: ‘Als we niets doen lopen we achter de feiten aan’. Lukt het ons om de golf van vergrijzing in de nabije toekomst samen op te vangen? Veel mensen op Texel zeggen: ‘Ik zie wel, het komt wel goed.’ Rikus Kieft is daar niet gerust op. Rikus is de initiatiefnemer van bewonerszorgcoöperatie Texel Samen Beter12 Hij hoopt dat Texelaars meer invloed krijgen op 72 miljoen euro aan zorggeld die hier jaarlijks door de gemeente, de zorgverzekeraars

De brainstorm leverde dan ook gelijk een concrete try-out op: ‘De Uitdaging’ van Menno Siebinga. In samenwerking met het THUIS. LAB en zorgleverancier Omring gaat Menno een traject uitproberen waarin hij 50-plussers uitdaagt: ‘Stop nooit te doen waar je van houdt.’ (lees verder op blz. 74). De oogst van de avond bestaat daarnaast uit wilde ideeën zoals de Leefcampus, het DoeHet-Zelf-Zorghuis en de Texelse Tuinpavil-

12 www.texelsamenbeter.nl

joens. Dit wensen de deelnemers Texel toe vanuit hun gedeelde begrip van de culturele, sociale, economische en ruimtelijke omstandigheden op het eiland.

je na 20.30 uur niet meer weg kan is een bewuste keus. Texel is een mooi waddeneiland. De natuur, de stranden maar ook de dorpen dagen bewoners uit om in beweging te blijven. En dat is belangrijk bij plezierig oud worden. Texelaars kunnen thuis oud worden in hun eigen vertrouwde dorp. Niet omdat er overal zoveel voorzieningen zijn, maar omdat de mensen elkaar kennen. Het is gewoon om te weten wat een oudere buurman of buurvrouw nodig heeft en hoe je daarbij kunt helpen: even kijken hoe het gaat, even boodschappen halen of naar de dokter brengen... En als het echt niet meer kan dan ga je naar Den Burg. Daar zijn alle voorzieningen en daar kun je makkelijk honderd worden! En dat op een klein eiland van 13.500 inwoners!

Het is de moeite waard om Rikus en Texel Samen Beter te blijven volgen. Gaat het op Texel lukken om formele en informele zorg op gemeenschapsniveau op elkaar af te stemmen? OP TEXEL KUN JE NU HET BESTE OUD WORDEN De Texelaars waardeerden tijdens de THUIS. TOUR hun eiland het hoogst als plek om oud te worden. Het eiland kreeg van het THUIS. LAB dan ook een 8: Wonen op een plek waar

Texelaars zijn positief over de zorgaanbieders en de toegankelijkheid van de zorg, minder over de gemeente, meer dan de helft denkt dat zelfstandig oud worden mogelijk is.

RIKUS KIEFT OVER TEXEL SAMEN BETER

– Mirjam Werner, onderzoeker van de Erasmus Universiteit, over voorlopige resultaten van een enquête onder 459 Texelaars

Texel Samen Beter is ontstaan toen we eens een rekensommetje maakten. Het nationale budget aan gezondheidszorg hebben we teruggerekend naar Texel. Dat bleek 72 miljoen euro op jaarbasis te zijn. Over welk deel van dit bedrag zou de Texelaar nou iets te zeggen hebben? Dat bleek 0%. Dat willen we veranderen met Texel Samen Beter.13 De zorgcoöperatie telt nu 600 leden.

13 Voor meer informatie: www.texelsamenbeter.nl

HET IS 2036 EN HET IS ONS GELUKT… DE ZORG OP TEXEL IS VERTEXELD Van Naar rust roest. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . challenge it or lose it standaard een rollator . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . nieuwsgierig doodgaan generatie-isolatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 + 1 = 11 bezigheidshuis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . leefcampus morele dilemma’s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . eruit mogen stappen geeft lucht professionele gewoonte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . alle bestaande kennis benutten regulering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . autonomie

DE LEEFCAMPUS

door veel capaciteit verloren ging want ‘rust roest’. Op Texel zijn ook geen bezigheidshuizen meer waar oude mensen naartoe werden gebracht. In plaats daarvan kent elk groter dorp op Texel een leefcampus waar mensen van 0-100 jaar bezig zijn met onderwijs, sport, cultuur… Niemand vormt een belasting voor de ander. Betere marketing en betere voorlichting zorgen ervoor dat Texelaars hun situatie niet zomaar accepteren, ze zijn kritisch: zelfs heel zieke mensen kunnen zin geven aan anderen.

In 2016 was 80% van het werk van thuiszorg steunkousen aantrekken. Dit terwijl veel mensen het zelf ook konden doen met wat training. Maar die training was er niet waar-

In de leefcampussen wordt alle beschikbare kennis ingezet om fysiek en mentaal de uitdaging te zoeken en te worstelen om in de flow te komen en een zinvol leven te berei-

Voor de scholen, winkels en cafés die door de jaren heen uit de dorpen zijn verdwenen komen Leefcampussen, Texelse Tuinpaviljoenen, flexibele woongemeenschappen en doe-het-zelf-zorghuizen voor in de plaats. Daardoor kent Texel geen generatie-isolatie, op deze plekken wordt iedereen uitgedaagd om te blijven doen wat hij leuk vindt. Texelaars blijven zich ontwikkelen, want rust roest.

ken. En als je er echt uit wilt stappen dan kan dat. Op Texel zijn wij de morele dilemma’s van de eindpil voorbij. Op de leefcampus train je jezelf om je passie te kunnen blijven volgen.

DE GOLF VAN VERGRIJZING KOMT ER AAN Op Texel is sprake van een dubbele vergrijzing: er komen meer ouderen, en de werkende Texelaars worden ouder. Het eiland Texel telt nu 13.500 inwoners. Tot 2025 komen er 800 75 plussers bij. In 2030: helft ouder dan 65 jaar, dat is 1 op 3 Texelaars. In 2040 zijn 138% meer dementen op Texel. Dat is 1 demente Texelaar op 12 werkende Texelaars.15

IN VERLANGEN VERSTRENGELDE GEMEENSCHAPPEN In 2036 is Rikus 84 jaar, Sylke 43, Christine 60, Ad 64 en Meike 71. Allemaal verlangen zij onderdeel te zijn van een nabuurschap. Deze gemeenschap kon ontstaan dankzij de regelluwe ruimte op Texel. De afgesproken nabuurschap betekent wel dat je wat met elkaar regelt, dat je er voor elkaar kan zijn. Misschien wordt de eerste realisatie wel de Ecohof?14

uitvallers zijn, iedereen heeft iets te bieden en daar wordt gretig van geleerd en gebruik van gemaakt. HET TEXEL TUINPAVILJOEN

WONEN IN DE OUDE TEXELSE BIERBROUWERIJ

Je kunt de Texelse Tuinpaviljoenen zien als een soort senioren hoofdstructuur, een doorbraak door de compleet geïnstitutionaliseerde dagbesteding van twintig jaar geleden. De 10 Texelse Tuinpaviljoenen onderhouden 170 Texelse tuinen. Er is nauwelijks nog psychiatrische hulp nodig want in de Tuinpaviljoenen praat je met mensen en met planten. Tafeltje dekje komt langs, en er wordt muziek gemaakt. Via het gratis e-vervoer en de gratis bus kunnen senioren altijd in één van de tien paviljoenen afspreken. Nu, in 2036, zijn het plekken zoals de tuinpaviljoens, waar iedereen (dus niet alleen een

Veel meer dan in 2016 wonen mensen in collectieve woonvormen. Woonvormen, zoals in de oude Texelse Bierbrouwerij, die multifunctioneel zijn, snel aanpasbaar aan behoeftes. Op een aantal plaatsen kan je zelfs complete woonunits uiten inschuiven. Ze zijn niet doelgroepgericht maar samenlevingsgericht. Woonvormen waarbinnen geen

14 www.ecohoftexel.nl 15 Bron: ZONH (2016), Wind mee voor de Kop

specifieke doelgroep) naar toe kan en waar mensen, jong en oud zich blijvend kunnen ontwikkelen. Je bent niet gebonden aan één plek, maar met de pendelbusjes kan je van het ene paviljoen naar het andere reizen. De paviljoens zijn in eerste instantie niet bedoeld voor toeristen.

DE RIETSCHOTEN16 De vereniging heeft als uitgangspunt respect voor de persoonlijke vrijheid van haar leden. Haar doelstellingen zijn: In stand houden van de woongemeenschap voor ouderen in Den Helder. Bevorderen van de zelfstandigheid van de leden. Bevorderen van verlenen van onderlinge hulp. Bevorderen van het nemen van gezamenlijke verantwoordelijkheid ten aanzien van elkaars welzijn. Bevorderen van de saamhorigheid van de leden. Behartigen van de belangen van de leden, speciaal op het gebied van huisvesting. Beheer van de gemeenschappelijke ruimten en tuinen die behoren tot het gebouw van de woongemeenschap. Men kan zich inschrijven vanaf 50 tot 65 jaar.

DOE-HET-ZELF-ZORGHUIS De zorghuizen hebben sinds 2016 een radicaal ander aanzien gekregen. Er wordt niet zozeer voor je gezorgd, als wel dat je samen zorgt voor elkaar. Een huis waar je van elkaars ervaring en vaardigheden kan genieten. Waar ook jongeren graag over de vloer komen. Eigenlijk bestaat het al 20 jaar in de Rietschoten in Den Helder: inwoners bepalen zelf wie er komt wonen (beperking 50+), ze doen alles zelf, ook het onderhoud! ←

Ik zorg voor mijn kinderen en we hebben afgesproken dat ze later voor mij zorgen. Zeker één van mijn kinderen blijft op Texel. Mensen kennen elkaar, als mijn gordijnen om 7.00 uur niet opengaan, dan komt er altijd wel iemand langs om te kijken of het wel goed gaat. – Annie, 60

16 Voor meer informatie: www.bewonersvereniging-nieuwediep.nl/lokaties/ rietschooten

TRY-OUT: DE UITDAGING VAN MENNO SIEBINGA UITDAGEN GAAT VERDER DAN PREVENTIE

WERKWIJZE EN RESULTATEN

Actief zijn en blijven, daarvan word je beter oud. Daarover is iedereen op Texel het eens. Menno Siebinga gaat nog een stap verder, je moet jezelf blijven uitdagen om je passie te blijven volgen. Menno gaat vanuit zijn BODY & Brein Kennisinstituut17 samen met het THUIS.LAB, het Omringlab en Omring Texel een training uitproberen. Met zijn kennis over BODY & Brein traint Menno dan acht 50-plussers om zichzelf fysiek en mentaal uit te dagen.

Na een nulmeting in de vorm van een standaard Omring intakegesprek zullen de acht proefpersonen gedurende twaalf weken een combinatie van cognitieve en fysieke training krijgen, zowel individueel als in groepsverband. Na afloop zal Omring het traject afronden met een gesprek. Samen met Omring en het Omringlab worden de resultaten geanalyseerd en worden de vervolgstappen richting een commercieel product uitgestippeld. Deze try out is een experimentele stap richting positieve gezondheid die verder gaat dan preventie.

Menno Siebinga heeft in 2006 BODY & Brein mede-opgericht. Als zorgprofessional heeft Menno vijftien jaar ervaring in de gezondheidszorg. Naast fysiotherapeut is hij ook voormalig wereldkampioen vechtsport. Hij heeft in zowel binnen- als buitenland vitaliteitstrainingen gegeven aan ondernemers en aan bedrijven, van NestlĂŠ tot de politie tot Akzo Nobel en de Feyenoord Academy. Vanuit BODY & Brein heeft Menno samengewerkt met een grote diversiteit aan leraren en partners zoals Henk Kraaijenhof, Hersenstichting, Prof. dr. Margriet Sitskoorn en Hans van Breukelen. Van eind 2013 tot begin 2016 heeft Menno de volledige zorg voor zijn moeder op zich genomen. Zij had een neurologische ziekte. Menno en zijn moeder hebben zich samen gericht op het verbeteren van de kwaliteit van leven met blijven leren & uitdagen en zin geven. Menno wil dit werk voortzetten.

17 Voor meer informatie: www.bodyenbrein3daagse.nl

Beter oud worden is: zo lang mogelijk blijven doen waar je blij van wordt! â&#x20AC;&#x201C; Texelaar

ACHTSTE OLIFANTENPAADJE OOSTERBLOKKER: NIEUW LEVEN BLAZEN IN HET DORP “OUD WORDEN DOE JE TUSSEN JONGE MENSEN” Volgens Joy gaat zorg verlenen nooit via de kortste weg van a naar b. Er komt veel meer bij kijken. Dat is hem tijdens zijn stage wel duidelijk geworden. Lizanne brengt de verkregen inzichten over presentie en positieve gezondheid tijdens haar stage direct in de praktijk. Ze wordt gevraagd om een bewoner van het zorghuis te helpen zich te wassen. Ze besluit niks te doen en met volle aandacht aanwezig te zijn en de bewoner praktisch aan te moedigen om het zelf te proberen. Ze is er, en dat voelt de bewoner, maar Lizanne doet niks omdat ze ziet en voelt wat hier nu nodig is. Of ze dit ook na haar stage kan blijven proberen weet ze niet. Het wassen gaat namelijk wel minder snel zo. Aansluiting met wat ze leert op school heeft het wel: belevingsgericht in plaats van vraaggericht zorgen voor een cliënt heet dat. Kijken naar wat iemand zelf kan terwijl je er wel bent.

Interactie tussen generaties is gezond maar niet vanzelfsprekend. In het dorp Oosterblokker is er net als op vele plekken waar veel ouderen wonen sprake van generatie-isolatie. Het is een waarheid als een koe: oud worden doe je tussen jonge(re) mensen. Zowel de mensen die om je heen leven als de mensen die je verzorgen worden steeds jonger naarmate jij ouder wordt. Een wederkerige interactie geeft betekenis aan jonge en oude levens. Elke generatie professionals heeft een eigen manier van kijken. Ook in de zorg brengen jongeren de vernieuwing. GEEF JONGE PROFESSIONALS RUIMTE OM TE VERKENNEN Lizanne (17) en Joy (20) zijn tweedejaars studenten van het ROC Horizon College. Ze lopen beiden stage in een zorghuis en doen enthousiast mee aan de THUIS.ACADEMIE. Samen met hun klasgenoten bepaalden zij ook al sfeer tijdens de Helpathon die het THUIS. LAB in 2015 organiseerde met hun woonzorgboerderij-concept en mantelzorg-app.

HOE DOORBREEK JE GENERATIE-ISOLATIE? Tijdens de seniorenbijeenkomst in de Pancratiuskerk stelde het THUIS.TEAM de aanwezigen de vraag hoe het is om oud te worden in 77

Oosterblokker. Kan je er goed oud worden? Kan je er honderd worden? Kan je in je eigen huis oud worden? De antwoorden zijn positief. Het dorpse leven, de rust, de tuin en het weidse uitzicht maken dat je er wilt blijven. Seniorenwoningen zijn er niet, daar zou de gemeente nog iets aan kunnen veranderen. Een ander groot gemis is het contact tussen de generaties. De jonge en oudere inwoners hebben een verschillend levensritme en andere verplichtingen. Dit staat contact vaak in de weg. De ouderen helpen elkaar nu met allerhande klusjes, maar lukt dat over tien jaar nog steeds? Het zou fijn zijn om meer contact te hebben en jonge nieuwkomers in de gemeenschap te verwelkomen. In de gemeente Drechterland komen jong en oud elkaar elders ook weinig tegen. En niet alleen ouderen vinden dat jammer. Monique, een 25-jarige inwoner uit Hoogkarspel, vertelde het THUIS.LAB, dat in haar woonplaats door jongeren veel drugs gebruikt wordt en dat maakt veel kapot. Misschien helpt het als deze jongeren de wijsheid van ouderen meekrijgen. Het beeld dat Monique voor ogen heeft is dat van de de film ‘Intouchables’. Een zwaar gehandicapte, rijke man van middelbare leeftijd word verzorgt door een kansarme jonge vent uit de banlieues van Parijs. Die keuze heeft de gehandicapte man bewust gemaakt. Hij verveelde zich. Het is het begin van een ontroerende vriendschap die beide levens verrijkt. De film is gebaseerd op een waargebeurd verhaal.

NIEUW PLEK Gemeenschapsvorming vindt niet zomaar plaats, zeker niet tussen generaties. Mensen laten zich niet dwingen. Buurthuizen zijn wel toegankelijk voor iedereen, toch lukt het niet goed om iedereen ook te bereiken. Dorpskamer de Dregt in Schellinkhout is hierop een uitzondering. ←

DORPSKAMER DE DREGT18 Het THUIS.TEAM raakte bij de Dregt in Schellinkhout in gesprek met de nieuwe uitbaters. Veertigers die naast hun baan bezig zijn van de Dregt een plek te maken die niet meer weg te denken is uit het dorp. Ze noemen het een dorpskamer, en alles wat bij het leven in een dorp past moet mogelijk zijn in de Dregt. Er is plaats voor zowel de reguliere dorpsverenigingen als voor nieuwe initiatieven. Maar je kunt er ook altijd terecht voor gewoon een kopje koffie. Meer en meer bewoners vinden hun weg naar deze nieuwe plek in het dorp.

18 www.dedregt.nl

TRY-OUT: JONG ONTMOET OUD Het zou toch niet zo moeilijk moeten zijn om meer ontmoeting te creĂŤren tussen jonge en oude dorpsbewoners in Oosterblokker? Het THUIS.LAB organiseert een bijeenkomst met jonge en oudere bewoners en professionals om een mooie smoes te verzinnen om andere jongeren en andere ouderen uit het hele dorp elkaar te laten ontmoeten. Het THUIS. LAB begeleidt deze sessie en zal, waar nodig, helpen met de uitvoering van het plan dat ter plaatse ontstaat. â&#x20AC;&#x192;

DEEL III WERKWIJZE THUIS.GESPREK + THUIS.TOUR

ORGANISEER ZELF OOK EEN THUIS.GESPREK ‘Als je goed wilt praten met elkaar, moet er ook iets lekkers te eten bij’, was zijn filosofie. Iets om naar uit te kijken. Zonder taart blijft het al snel bij een gewoon alledaags gesprek, de taart tovert een glimlach op de gezichten. De taart tekent de gastvrijheid van de initiatiefnemer. Bovendien is een taart de ultieme ijsbreker. Je kunt de taart zelf bakken of je vraagt iemand uit de groep dit te doen.

Een THUIS.GESPREK is een intiem gesprek van ongeveer een uur tussen ongeveer vijftien mensen (vrienden, dorpsgenoten, collega’s...) over hoe zij denken of hopen oud te worden en hoe ze daarbij voor elkaar kunnen of willen zorgen. Het doel van een THUIS.GESPREK is het ontdekken van de denkbeelden, vragen en verwachtingen van de aanwezigen rondom ouder worden en zorgen voor elkaar. Het gesprek kan tot concrete plannen of acties leiden, maar dat hoeft niet. Misschien wijst het de aanwezigen er ‘alleen maar’ op dat ze meer vragen hebben omtrent zorg dan ze zich realiseerden. Ook die bewustwording is waardevol en een interventie op zich.

WIE GA JE UITNODIGEN? Wie ga je uitnodigen? Het kunnen collega’s zijn, vrienden, buren, leden van je sportclub. Eigenlijk kan je met iedereen een THUIS.GESPREK voeren. Heb je bepaald wie het zijn? Het werkt het beste als je mensen persoonlijk uitnodigt. Bel ze op, ga bij ze langs en leg uit wat je van plan bent. Als het gaat om collega’s, benadruk dan dat ze op persoonlijke titel meedoen aan het gesprek en hun professionele bril mogen afzetten.

Je wilt een THUIS.GESPREK organiseren. Hoe doe je dat? Welke ingrediënten heb je nodig? Wie nodig je uit, waar vindt het plaats en waar ga je het over hebben? Neem de tijd om alles te regelen.

VOORBEELD

EEN THUIS.GESPREK BEGINT MET HET BAKKEN VAN EEN APPELTAART

Koen van Leenen van de gemeente Hoorn organiseerde op 18 januari 2016 een THUIS. GESPREK met zijn collega’s. Het was een open gesprek waarin iedereen de ruimte kreeg om

Pionierende gespreksleider Hans Bosma bedacht de appeltaart bij het THUIS.GESPREK. 83

Tips voor de gespreksleider: ӹӹ Wees nieuwsgierig naar wat de ander te zeggen heeft en geef die ander daarin de ruimte. ӹӹ Wordt het gesprek te abstract of te algemeen? Vraag dan naar specifieke en concrete voorbeelden en persoonlijke ervaringen. ӹӹ Gebruik en vertrouw je intuïtie. Als je merkt dat een bepaald onderwerp energie losmaakt, maak er dan ruimte voor. Als je merkt dat de energie verslapt, kun je het onderwerp vanuit een andere invalshoek benaderen of desnoods een ander onderwerp aansnijden. ӹӹ Zorg dat je tijdens het gesprek pen en papier bij de hand hebt. Wat zijn de reacties op de introductievraag ‘wie zorgt er voor jou en voor wie zorg jij?’. Benoem de belangrijkste onderwerpen die aan bod komen. Wat zijn de persoonlijke ervaringen van de deelnemers? Noteer mooie citaten.

persoonlijke ervaringen te delen en samen te filosoferen over de toekomst. Aan het einde van het gesprek concludeerde de groep dat het goed was dat ze dit gesprek hadden gevoerd. Je denkt elkaar goed te kennen, maar door het te hebben over oud worden en hoe je dat wilt doen, ontdek je nieuwe kanten van elkaar. Dit werkt verhelderend en brengt je weer op nieuwe ideeën en denkrichtingen. WAAR HOUD JE EEN THUIS.GESPREK? Kies als ruimte een plek waar niet teveel gebeurt. Een café of kantine is te rumoerig en dat zorgt voor afleiding. Jullie gaan praten over persoonlijke zaken en een veilige en rustige plek is hierbij van groot belang. HOE LANG DUURT EEN THUIS.GESPREK? Neem de tijd. Een THUIS.GESPREK duurt ongeveer anderhalf uur. Vraag aan alle deelnemers om deze tijd er ook echt voor te reserveren.

NA HET GESPREK Zorg dat je niet te lang wacht met het schrijven van je verslag. Het hoeft geen pagina’s dik rapport te zijn. Het is een beschrijving van de sfeer, de besproken onderwerpen, persoonlijke ervaringen en goede ideeën. Misschien sprong één onderwerp boven alles uit en bestaat de behoefte om daarover later nog een keer van gedachten te wisselen. ←

WAT DOET DE THUIS.GESPREKSLEIDER? Om te zorgen dat iedereen zich welkom voelt en het gesprek enigszins gestructureerd verloopt, is een gespreksleider van groot belang. Ken je iemand die het gesprek kan leiden? Als dat niet zo is, kan het THUIS.LAB je daarbij helpen.

NODIG JE COLLEGA’S UIT VOOR EEN THUIS.TOUR op een plein waar veel mensen komen (vergeet niet een vergunning aan te vragen).

Beter oud worden is een uitdaging voor ons allemaal. Het liefst willen wij in onze vertrouwde omgeving oud worden. Wie wil begrijpen waar nieuwe verbindingen ontstaan tussen formele en informele zorg, of wie nieuwe verbindingen wil maken moet heel lokaal kijken. Een geschikt middel hiervoor is de THUIS.TOUR. Door lokaal rond te hangen en te scharrelen en onbevangen het gesprek aan te gaan, begrijp je al snel wat er ter plekke speelt en nodig is. Een THUIS.TOUR begint met verwondering en nieuwsgierigheid: hoe is het om hier oud te worden?

FLADDEREN Maar blijf niet in je THUIS.MOBIEL hangen! Ja, het is spannend om naar buiten te gaan en mensen aan te spreken. Je moet het maar durven. Elke poging tot gesprek is een potentiële afwijzing die je zult moeten incasseren. Maar geen zorgen! Als je eenmaal de flow te pakken hebt kan dat je niet meer schelen en stap je op iedereen af. Je zelfbewustzijn zit je niet meer in de weg, je maakt contact met iedereen en fladdert van gesprek naar gesprek.

JE AANWEZIGHEID VALT OP MET DE THUIS.MOBIEL

Een open gesprek begint met nieuwsgierigheid en verwondering. Waar ben jij benieuwd naar? De vragen tijdens de THUIS. TOUR werden steeds aangepast naargelang de omstandigheden. Goede vragen zijn belangrijk, maar uiteindelijk gaat het vooral over contact maken en het voeren van een authentiek gesprek. Een openingsvraag die vaak goed werkt is: welk cijfer geef je deze plek om oud te worden en waarom?’

De THUIS.MOBIEL is een opvallende, omgebouwde bouwkeet. Binnen is het droog, warm en huiselijk. Je kunt er koffiedrinken, appeltaart eten en goede gesprekken voeren. Zolang de THUIS.MOBIEL van het THUIS.LAB beschikbaar is, kun je hem gebruiken voor je THUIS.TOUR. Je kunt er ook makkelijk zelf een maken met een tent of iets dergelijks. Als je het goed doet komen nieuwsgierige mensen uit zichzelf op je af. Zorg dat je THUIS. MOBIEL zichtbaar is; plaats hem bijvoorbeeld

Stel mensen gewoon vragen en ga met hen in gesprek. Een flyer kan je wĂŠl meegeven om na een gesprek mensen uit te nodigen voor andere programmaonderdelen.

ORGANISEER EEN TEAM Het THUIS.TEAM bestaat uit een zestal mensen die zo nieuwsgierig zijn dat ze zin hebben om mee te gaan. Probeer een gevarieerd team samen te stellen wat betreft leeftijd, cultuur, geslacht en dergelijke. Een mix van introverte en extroverte mensen. Deze variatie vind je immers ook onder de mensen die je wilt spreken. Maar uiteindelijk is de enige echte voorwaarde dat iedereen open is.

DRIEDAAGS PROGRAMMA Een programmaduur van drie dagen biedt meestal voldoende ruimte om naar aanleiding van de eerste ontmoetingen het verdere programma aan te passen. Soms is meer tijd nodig om de plek en de mensen te begrijpen (voor het Amsterdamse stadsdeel NieuwWest bijvoorbeeld waren drie dagen aan de krappe kant). Het programma kan bestaan uit de volgende onderdelen:

EEN GOEDE GIDS HELPT Als je de plek en de mensen snel wilt begrijpen, helpt het om een gids te hebben die je wegwijs maakt. Zoek een betrokken iemand uit de plaats waar je naartoe gaat die de lokale cultuur kent, de bijzondere mensen en de bijzondere plekken.

STA OPEN VOOR SPONTANE GESPREKKEN RONDOM DE THUIS.MOBIEL De THUIS.MOBIEL is het centrale punt, dus laat weten wanneer je open bent, dat zorgt voor aanloop. Ga het gesprek aan met iedereen die nieuwsgierig langskomt. Maar zoek ook de mensen op die dat niet doen om variatie te waarborgen in je gesprekspartners.

KONDIG JEZELF GOED AAN Het helpt als mensen weten dat je komt, maar hoe je dat het best aankondigt is per plek verschillend. Als je plaatselijke inwoners kent, kunnen zij het nieuws verspreiden in hun netwerk. Tijdens de THUIS.TOUR bleek dat veel mensen in Heerhugowaard het Noord-Hollands Dagblad lezen. In Amsterdam werden we juist weer gewezen op Facebookpaginaâ&#x20AC;&#x2122;s. Als je flyers gaat uitdelen lijk je net een straatverkoper en daar hebben mensen geen zin in, is de ervaring van het THUIS. TEAM. Dat is dus een slechte binnenkomer.

GA NAAR EROPUIT De beste manier om met mensen in contact te komen in Amsterdam Nieuw-West bleek al snel langs de vele buurthuiskamers gaan en het programma daarop afstemmen. De wekelijks ingeplande koffie-uurtjes bleken een laagdrempelige ingang te zijn. 88

is het belangrijk om zowel organisatorisch als inhoudelijk elke dag een briefing en debriefing te organiseren.

PLAN THUIS.GESPREKKEN IN Met behulp van je gids kun je ook van tevoren THUIS.GESPREKKEN organiseren. Deze goed voorbereide gesprekken gaan meestal verder en dieper dan de gesprekken op straat.

WERK NAAR EEN HOOGTEPUNT TOE Sluit af met een presentatie bij de THUIS.MOBIEL waarvoor je iedereen uitnodigt die je hebt betrokken bij de THUIS.TOUR met een gesprek of bij de organisatie ervan. Deel de verhalen die je hebt gehoord, de bijzondere praktijken die je hebt gezien en de inzichten die je hebt verkregen. Ga op basis daarvan een afsluitend gesprek aan. Gebruik verschillende vormen van media om deze bevindingen overdraagbaar te maken: sociale media, regionale kranten, internetvideo’s, enzovoort. Daarmee zet je het gesprek over beter oud worden ook in gang bij andere mensen en gemeenschappen. ←

ORGANISEER EEN TOEKOMSTSESSIE Prikkel de creativiteit en verbeeldingskracht door een toekomstsessie te organiseren met mensen die dat leuk vinden. Hoe word je hier oud in 2036? Is het dan beter of slechter dan nu? Wat hoop je dat er dan gebeurt? En stel dat dat lukt, wat zie je dan voor je? De ideeën en beelden die loskomen als je met een man of twintig de toekomst verkent zeggen ook veel over hoe de deelnemers het heden waarderen. Want zoals schrijver Miguel Cervantes al zei: ‘De toekomst is niets anders dan het heden op een ander tijdstip.’ Ook kunnen er nieuwe combinaties ontstaan die al meteen leiden tot actie, zoals de Uitdaging op Texel en de Nieuwe Hospita in Heerhugowaard. De toekomstsessie wordt bij voorkeur geleid door een ervaren facilitator. Een goed tijdstip is eind van de middag tot halverwege de avond, met een hapje en een drankje.

START ELKE DAG MET EEN BRIEFING EN EINDIG MET EEN DEBRIEFING Om flexibel te kunnen omgaan met wat zich voordoet en daarbij de oorspronkelijke verwonderingsvragen continu aan te scherpen, 89

Op zoek naar nieuwe dromen

Thuis.Lab op weg naar honderd huiskamergesprekken over beter oud worden ✱ Concrete ideeën voor de zorg gepresenteerd tijdens Thuis.Feest op 11 november Marjolein Eijkman

m.eijkman@hollandmediacombinatie.nl

kmaar ✱ ’Ik wil best een robot, s hij maar praat.’ ’Blijf me als ik ud word bij mijn voornaam noeen.’ ’Blijf bewegen.’ Dit is een eep uit de uitspraken uit de 23 ogenoemde Thuis.Gesprekken ver beter oud worden in Noordolland, die de afgelopen maanen zijn gehouden. Thuis.Lab is ermee op weg naar het doel dit ar honderd van deze gesprekken voeren en met de bevindingen randering in de zorg teweeg te engen. kunt de gevolgen van alle bezuigingen afwachten, maar je kunt ok zelf iets in beweging zetten. en twintigtal inwoners en zorgofessionals in Noord-Holland esloot twee jaar geleden zelf op nderzoek uit te gaan. Hun conclue: de echte veranderingen in de org vinden thuis plaats. Als je aagt hoe iemand oud wil woren, luidt het antwoord immers eestal: ’het lieft thuis’. et initiatief groeide uit tot het huis.Lab, een broedplaats voor randering in de zorg, in samenerking met bureau Meneer de eeuw, zorgorganisatie Omring en e gemeenten Drechterland en eerhugowaard en met steun van Thuis.Lab, het vernieuwingsnet- de ingang van winkelcentrum Mid- is dan welkom voor de presentatie e provincie Noord-Holland. entraal staan de Thuis.Gesprek- werk voor de zorg in Noord-Hol- denwaard. In een forensenstad, van de bevindingen van het team en, huiskamergesprekken -com- land, toert door de provincie op waar de mensen heel anders leven onder het genot van koffie met appeltaart. dan op van Texel. deThuis.Gesprek beste plek om oud de te lancering eet met zelfgebakken appeltaart- zoek Hetnaar eerste tijdens Thuis. twee jaar geleden in Anna Paulowna. worden. Deze week zijn ze op be- Gisteren verhuisde de mobiel even Na het eiland Texel en de forensenaarin Noord-Hollanders met naar Butterhuizen, maar vandaag stad Heerhugowaard reist het team zoek in Heerhugowaard. kaar het gesprek aangaan over Vorige week streek het team neer op staat hij weer op het Stadsplein. volgende week af naar de stadswijk eter oud worden. Iedereen kan et initiatief tot zo’n gesprek ne- Texel, om te onderzoeken hoe het is Vanaf 10 uur kan iedereen er terecht Nieuw-West in Amsterdam (15 tot en en. Het is een gesprek van onge- om oud te worden op een eiland. om mee te praten over oud worden met 17 juni) en van 22 tot en met 24 er een uur, waarvoor de initiaSinds woensdag staat het team van in Heerhugowaard. Om 15 uur is de juni zijn ze te vinden in het Westefnemer maximaal tien vrienden, Thuis.Lab met hun keet op het afsluiting van het bezoek van Thuis- Friese Drechterland. milieleden, dorpsgenoten of Stadsplein in Heerhugowaard, bij .Lab aan Heerhugowaard. Iedereen www.thuislab.nu llega’s uitnodigt. Een vrijwilliger n Thuis.Lab fungeert als gereksleider, die de ontmoeting op ,,Het normaalbeeld over de zorg ang brengt met simpele vragen is aan het veranderen. Maar dat s: ’wie zorgt er voor jou?’, ’voor beeld bereikt de professionals ie zorg jij?’, ’hoe werden je grootvaak niet.’’ Daarom is er sinds uders of ouders oud?’ en ’hoe wil kort de Thuis.Acadenie, speciaal oud worden?’ voor ambtenaren, wethouders, raadsleden en mensen uit de ithoeken zorg. men verkennen ze tijdens het ,,Zij zijn onze luisteraars tijdens esprek hoe ze denken en hopen de Thuis.Gesprekken’’, licht Peud te worden. ,,Iedereen kan het pik Henneman van bureau Me’Blijf bewegen’, uitspraak uit een van de Thuis.Gesprekken. FOTO HH/ROGER DOHMEN ver oud worden hebben’’, aldus neer de Leeuw toe. ,,Ze nemen betrekking tot ouder worden.’’ Alle is er het Thuis.Feest. ,,Dan presenepik Henneman van bureau Meniet aan het gesprek deel, maar deelnemers aan het gesprek krijgen teren we onder meer een boekje eer de Leeuw, dat het Thuis.Lab luisteren wat er in de huiskamer met impressies van de -hopelijk kaartjes, waarop ze hun uitspraak, nstuurt. ,,Van de flamboyante gebeurt en doen daarvan verminimaal honderd- gesprekken, de droom, tip of vraag kunnen schrijedeling tot de agrariër uit een slag.’’ beste, concrete ideeën en de ’uitolderdorpje, in alle uithoeken van ven of tekenen. Voor veel van deze luisteraars beslag’ van de tournee door NoordDe conclusies van de gesprekken oord-Holland. Het is een gesprek tekent dit dat ze ineens van achter Holland; we maken dan bekend op moeten samen met de resultaten oor jezelf met de mensen om je hun bureau ’het veld’ in moeten. welke van de vier plekken je het van de tournee van Thuis.Lab door een, waarmee je ook de kans ,,Dat vinden ze vaak best eng, beste oud kunt worden.’’ ijgt impact te hebben op de zorg. Noord-Holland leiden tot concrete maar ook heel leuk’’, aldus Henideeën over de zorg. ,,We willen et de gesprekken gaan we op neman. het zo tastbaar mogelijk maken’’, oek naar nieuwe dromen, inzichEens in de zoveel tijd komen alle Voor info over het Thuis.Lab en de aldus Henneman. Op 11 november n, behoeften en wensen met Thuis.Gesprekken: www.thuislab.nu.

Hoe word je oud in Heerhugowaard?

Mia Kroes-Piet (84) en buurman Fetse Bijlsma (77) met de rollator op weg naar het bankje.

’Het hele dorp helpt me toch

VRIJDAG 10 JUNI 2016

Mark Minnema

Het is nogal een verschil of je oud

Regionaal wordt in Hoogkarspel, met de

dag stipt om tien uur kuieren ze achter hun rollators naar de dijk, waar ze op een bankje uitkijken over het Markermeer. En dan weer terug, al met al een uur vol lichaamsbeweging en sociale contacten.Waar WantinjeNoord-Holland komt alles en kun iedereen je het tegen. „We komen armen te kort beste oud worden? En wat moet er om te zwaaien”, gebeuren om zegt een Fetse. plek te creëren je goed oud kunt worden? VraMia,waar gepensioneerd kleuterleidster gen waar Thuis.Lab, uit Amsterdam, woont inbroedplaats het huisvoor veranderingen in vakantiede zorg, zich je dat haar man ooit als mee kocht. bezighoudt. De dood komende wewoning Na zijn kwam ken trekt het lab door de provincie, ze hierheen. Ze kende niemand, op zoek naar antwoorden. maar kinderen kwamen graag strijkt over Het team van Thuis.Lab de vloer. leerdeneer ik ook de plek, steeds„Dus drie dagen op een ouders kennen. Iedereen kent om een beeld te krijgen van wat deze elkaar hier.” Fetse Bijlsma, sinds 1962 in het

dorp, had nooit veel aanloop omdat zijn vrouw de boot afhield. VRIJDAG 3 JUNI 2016 Toen zij overleed, werd het wel heel erg stil. Tot Mia het zetje gaf: „Potverdorie Fetse, je moet met mij gaan lopen.” Zo zijn ze een fenomeen geworden in het dorp. De tot 16 uur geopend en kan iedereen omgeving te bieden heeft. Sinds twee worden uitgenodigd. woensdag staatoveral het team met een hier zijn of haar verhaal komen Regionaal Op eten ze-naast bij een gezin keetdinsdag op de Vismarkt hotel De doen. Aansluitend is er een borrel in Lindeboomin Den Burg op Texel. een paar huizen verderop. En van- De Lindeboom waar de eerste resulDe teamleden zijn op bezoek gegaan taten van het ’veldonderzoek’ beochtend komt juist een andere bij zorginstellingen en dorpen op buurvrouw binnenwandelen: of zekend worden gemaakt. het eiland pannenkoeken en hebben zes locaties vanavond komen Van 8 t/m 10 juni staat de keet in ’genomineerd’ als beste plek om Butterhuizen in Heerhugowaard, van eten? Buuf gaat ook wel eens poloud te worden. Op de Facebookpagi- 15 t/m 17 juni in de stadswijk Nieuw sen bij een oude meneer verderop na van Thuis.Lab vind je informatie West in Amsterdam en van 22 t/m 24 die buiten even kij- juni in plattelandsdorp Westwoud. overnooit de locaties enkomt kun je–stemmen ken het Vandaag gaat. is de keet nog www.thuislab.nu op jehoe favoriet. Een verzorgingshuis? „Da’s niks voor mij”, zegt Mia. „Gelukkig heb ik mijn auto nog. Ik ben mijn hele leven onafhankelijk geweest. Dat wil ik graag zo houden.” En van De Keet in Hoogkarspel. FOTOGRAFIE J die moderne apparatuur die het leven van een senior makkelijker maakt? Komt er bij haar niet in, al willen de kinderen dat. „Het hele dorp helpt me toch?” Over hun eigen Hoogkarspel zijn de Blauwe Reigers (geuze Die behulpzaamheid is kenmervoor bewoners van dit dorp) echt heel tevreden. Alles is hier kend voor de kleine kernen in zig: station, winkels, verenigingen en zorgvoorzieningen. D Drechterland. Wel valt op, zegt rapportcijfer 9 opleveren. Het is de plaats waar je naartoe wi onderzoeker Pepik Henneman, dat in je eigen dorp niet meer gaat. hier vooral ouderen elkaar helpen. In Schellinkhout blazen jonge inwoners leven in de lokale on „Samen maken ze er iets van. Jontingsplek De Dregt. geren hebben het vaak druk en Oosterleek is een dorp met 97 inwoners die alles zelf wel or men focust op de eigen kern, ren. Drechterland als geheel leeft niet In Westwoud runt een groep actieve vrijwilligers van Senior zo. Terwijl op Texel meer het besef res het winkeltje in de voormalige bibliotheek. leeft dat je het als eiland met zijn Venhuizen: dorp met een kleinschalig karakter en een hech allen moet rooien. Ouderen in meenschapsgevoel. Winkels en voorzieningen zijn er nu nog Heerhugowaard leunen juist meer lang je mobiel bent, is het hier prima wonen. op voorzieningen.”

Op zoek naar beste plek om oud te worden

Deen om de hoek, of in Wijdenes, FOTOde AANGELEVERD waar winkel inmiddels is verdwenen. Of in het nog veel kleinere Oosterleek waar helemaal niks meer is. Nou ja niks? Je hebt er herberg ’t IJsselmeer, waar je op woensdagen kunt ’Dineren bij Moeders’, voor 12 euro. En er is een kerkje waar het dorp zelf een bibliotheekje runt. En je hebt er 97 dorpelingen die best goed voor elkaar luisteraars bijeen om hunzorgen. bevinnou Mia Kroes-Piet (84) en dingen te delen. Neem ,,Uiteindelijk Fetse Bijlsma (77), die willen we met allebuurman professionals houden mekaar een soort agenda voor de zorg in in de gaten. Elke Noord-Holland opstellen’’, vertelt Henneman. ,,Die agenda moet heel concreet worden’’, vervolgt hij. ,,Met wetenswaardigheden en stappen die inwoners kunnen nemen om iets Het team van Thuis.Lab en het Noordhollands Dagblad hebben te bereiken. Als iemand bijvoor-inwoners van Drechterland gevraagd welk rapportcijfer betrokken beeld graag samen met anderen ze de gemeente geven als het gaat om ouder worden en wat de plusin een hofje oud wil worden, dan en minpunten zijn. De uitslag: staan in de zorgagenda vijf adresPluspunten: sen waar hij langs kan gaan. Het - Mensen vinden goed hun weg naar de zorgvoorzieningen. moet een heel praktisch en inspi- Iedereen waardeert het groen. rerend document worden.’’ zorgen uiteindelijk wel voor elkaar. Wel kijken ze eerst of Het is de bedoeling- Mensen dat deze ze het aan agenda ook op 11 november tij-anderen kunnen overlaten. dens het Thuis.FeestMinpunten wordt ge- Openbaar vervoer en begaanbaarheid voor de rollator kunnen presenteerd. beter. - In sommige kernen zijn helemaal geen voorzieningen meer, zelfs www.thuislab.nu/thuisacademie geen winkel. Daarover maken mensen zich zorgen. Rapportcijfer: Gemiddeld een 7,5

Thuis.Academie Noord-Holland voor ambtenaren

reet ten Haaf hoopt dat er op dit stuk braakliggende grond achter het gemeentehuis Apparterra woningen voor ouderen worden gebouwd.

FOTOGRAFI

Drechterland krijgt een 7,5

Beter oud in Noord-Holland

Nominaties Drechterla

FOTO JJFOTO/JAN JONG

Behoefte aan verbondenheid’ ’Mensen kennen en helpen elkaar’

en Musch

hugowaard ✱ Oud worden in onge stad als Heerhugowaard is voor iedereen weggelegd. Jonn vinden de stad vaak saai s de muggen zouden zich verven Heerhugowaard’ - en ouderen en moeilijk aansluiting te vinn hun wijk. stig jaar tijd is de bevolking van ad verviervoudigd en veel nieuwijken zijn in de loop der tijd ebouwd met eengezinswoninDe komende jaren dreigt er een e vergrijzingsgolf aan te koEn juist voor ouderen is er op moment weinig woonruimte te en. geboren Rotterdammer, kwam reet ten Haaf-van Duren (59) in n Heerhugowaard te wonen. Zij hier eerder ook al even gend. Samen met haar man, nt Ten Haaf inmiddels in een ezinswoning om de hoek van tadsplein en het gemeentehuis. heb in de verzekeringswereld

Uitbaatster Janien de Bruijn van Inn de Knip: ,,We zijn hier wat relaxter, mensen geven zich hier over aan hoe het is.

gewerkt en bij woningbouwcorporaties”, vertelt ze. Door twee chronische aandoeningen moest ze in 2008 stoppen met haar werk. Sindsdien heeft ze veel mantelzorg nodig. ,,Ik kan soms dagen mijn huis niet uit komen.” Ze doet een groot beroep op haar man, die fulltime werkt, en regelmatig op een goede vriendin. ,,Ik probeer ook leuke dingen te doen en zoveel mogelijk voor mijzelf te zorgen.” Nadat ze stopte met werken, wilde Ten Haaf al snel weer iets nuttigs gaan doen. ,,Daarom ben ik politiek actief geworden en heb ik me bij een bridgegroepje aangesloten.” Ten Haaf vertelt dat Heerhugowaard een prima gemeente is om oud te worden. In ieder geval is ze dat zelf wel van plan. ,,Er zijn goede voorzieningen, veel zorg aanbieders en ik woon om de hoek van het winkelcentrum en het theater.” Desondanks maakt ze zich ook wel eens zorgen. ,,Je kunt de participatiemaatschappij niet bij mensen door de strot duwen. Ik zie dat er

vereenzaming plaatsvindt bij ouderen. Ouderen kunnen moeilijk aansluiting vinden in de wijk en ik zie dat er veel behoefte is aan saamhorigheid en betaalbare woningen voor gelijkgestemden. Bijvoorbeeld woningen met gemeenschappelijke ruimtes.” ,,Als mijn eigen gezondheid achteruit gaat dan is het waarschijnlijk niet meer te doen om in een eengezinswoning te wonen. Dan moet ik ergens anders naar toe, maar er zijn nauwelijks goede woonvoorzieningen voor ouderen in Heerhugowaard.” Na de Burgertop H300 - waarbij inwoners kunnen meepraten over de toekomst van Heerhugowaard kwam Ten Haaf op het idee om Apparterra woningen naar Heerhugowaard te halen. Dit zijn gelijkvloerse woningen op de begane grond met eigen tuin en parkeerplaats. ,,Wat wil ik over tien jaar, vroeg ik me af. Zo’n woning... En blijkbaar ben ik niet de enige. Binnen twee weken hadden we 400 aanvragen.”

Marjolein Eijkman

m.eijkman@hollandmediacombinatie.nl

Texel ✱ Texelaars willen op Texel oud worden. Maar hoe? Alleen in Den Burg is een echt groot zorgcentrum en dat is niet genoeg met de toenemende vergrijzing. En de laatste levensjaren slijten aan ’de overkant’, dat wil een Texelaar niet. Een uitdaging, zegt de één. Komt wel goed, zegt de ander. Rikus Kieft uit Den Hoorn en Katrijn van der Vlerk uit Oudeschild, voor Omring verantwoordelijk voor de wijkverpleging op Texel, hoorden twee jaar geleden tot de initiatiefnemers van zorgcorporatie Texel Samen Beter. Ze hopen met onder meer de Texelpolis van verzekeraar Ad van Roosmalen (links) van Thuis.Lab in gesprek met een HeerhugoUnivé de zorg op het eiland te ’verwaarder bij de Thuis.Mobiel op het Stadsplein. FOTO THUIS.LAB texelen’. Kieft: ,,Er wordt steeds geroepen dat mensen meer zelf moeten doen als het gaat om zorg, dat er meer thuis moet worden gezorgd en dat iedereen moet participeren. Dat willen we wel, maar dan willen we ook meebepalen wat er gebeurt.’’ Nu is het aanbod van zorg op het ei-

’Weinig aansluiting bij nieuwe buren in de wijk’

land voldoende -op enkele uitzonderingen na van inwoners die noodgedwongen (tijdelijk) naar een verzorgingshuis op het vasteland moesten- maar in de toekomst niet. ,,Op de lange termijn is het een uitdaging’’, zegt Van der Vlerk. ,,We hebben straks steeds meer mensen die zorg nodig hebben en steeds minder mensen die zorg kunnen leveren. We moeten die zorg op een andere manier gaan aanbieden.’’

Eilandgevoel Janien de Bruijn, mede-uitbaatster van Eeterij en Drinkerij Inn de Knip in Den Hoorn en geboren en getogen Texelaar, deelt die zorgen niet. ,,Het is zoals als het is en het komt zoals het komt’’, zegt ze, terwijl ze op z’n Texels haar schouders ophaalt. ,,Dat zal het eilandgevoel wel zijn. We zijn hier wat relaxter. Dat merk je bijvoorbeeld als de boot naar het vasteland niet vaart en het eiland dus niet bevoorraad kan worden en niemand er op of af kan. Dan is er een uurtje paniek, maar vervolgens zie je iedereen denken ’so be it’. We zitten allemaal in hetzelfde

schuitje, de mensen geven zich hier over aan hoe het is.’’ En het is hier lang zo slecht nog niet, vertelt ze. ,,Het eiland is prachtig, de sfeer op het dorp is goed en er is veel saamhorigheid. De mensen kennen en helpen elkaar. We moeten het samen doen en dat gebeurt ook. En er wonen hier best oude mensen, dus het werkt goed.’’ Ze haalt voorbeelden aan: de vrijgezelle Tante Annie, die niet in Den Burg dood wilde gaan en haar laatste jaar thuis kon blijven dankzij de zorg van familieleden. En de inmiddels 94-jarige Ferry Zwanenburg, oprichter van de rommeltjesmarkt. ,,Iedereen zorgt voor hem en dat houdt hem op de been.’’ En zo zijn er meer. ,,Zolang je met je rollator naar de supermarkt kunt lopen, red je het wel hier.’’ Maar als het echt niet meer gaat, dan is het verzorgingshuis in Den Burg het laatste toevluchtsoord. ,,En dan zie je heel vaak dat mensen die hun hele leven hier hebben gewoond, daar binnen een week dood zijn. Het klopt echt: oude bomen moet je niet verplanten.’’

FOTO JOSÉ DE JONG

Teamleden van Thuis.Lab en inwoners van Texel bij de keet van in Den Burg. FOTO THUIS.LAB

Zes nominaties op Texel De speurtocht van het team van Thuis.Lab op Texel heeft geleid tot zes genomineerde locaties

ven, met leermeesters en gildes.’ Nesland in Den Burg. ’Fantastisch idee van collectief particu-

NAWOORD DOOR ANITA WEEL in gemeenten: pas je aan, sta open voor de nieuwe kansen en mogelijkheden die ontstaan dankzij/vanuit bewoners en hun initiatieven. Kijk, luister en wees niet bang om samen op te trekken en nieuwe wegen te verkennen.

Eigenlijk is de onderzoeksvraag ‘Hoe wil jij ouder worden in Noord-Holland?’ van het THUIS.LAB een open deur. Wij hebben die open deur alleen wat verder opengezet. Als je goed luistert naar de mensen om je heen kom je steeds tot de conclusie dat de zorg aan verregaande vernieuwing toe is. Nu is het aan jullie, aan eenieder die professioneel met zorg bezig is, om ook echt door de deur heen te stappen.

Het THUIS.LAB heeft acht olifantenpaadjes voor ons in kaart gebracht. Bewandel ze, voel hoe het is, raak geïnspireerd. Maak kennis met de inzichten die zijn opgedaan, onderzoek zelf en kom zo tot ideeën, ontwikkel je eigen visie… Ik doe in elk geval mee!

De vernieuwing die de zorg nodig heeft komt tot stand dankzij persoonlijke aandacht. Elke professional kan een benadering ontwikkelen om open en onbevangen te zijn en onbevooroordeeld zich te richten op de mens achter de cliënt. Dan volgt creativiteit vanzelf.

Dit is de transformatie van de zorg in een notendop, zoals ik die voor ogen zie. Anita Weel deelnemer THUIS.ACADEMIE, projectontwikkelaar sociaal domein

Dit is een open uitnodiging voor zorgprofessionals en ambtenaren die over de zorg gaan

← Knipsels uit het Noordhollands Dagblad

Meneer, mag ik u vragen voor wie de rode rozen zijn? Die zijn voor een kennis van mij. Het is Ramadan en dan ga ik altijd bij haar eten. Ze heeft het niet breed, dus dan neem ik rozen voor haar mee.

COLOFON Luisteren naar Olifantenpaadjes – Open innovatie in zorg Redactie: Pepik Henneman, Ad van Roosmalen en Hedwich van der Steen Tekstcorrectie: Judith Tankink Fotografie: José de Jong Vormgeving: Laurenz van Gaalen Druk: SpringerUit drukwerk Disclaimer Wat in dit boekje staat hoeft niet waar te zijn. Wij hebben zo goed mogelijk geregistreerd en geïnterpreteerd wat wij tijdens de THUIS.ACADEMIE, de THUIS.GESPREKKEN en de THUIS.TOUR hebben gehoord. Hebben wij je wel goed gehoord? Hebben wij je wel goed geïnterpreteerd? Laat het ons weten! © THUISLAB 2016 Gebruik van fragmenten aangemoedigd mits voorzien van bronvermelding. Het bestuur van de THUIS.FOUNDATION en de Raad van Ondersteuning danken de bewoners die het open gesprek over beter oud worden zijn aangegaan en de professionals die het hebben georganiseerd en uitgedragen!

In open gesprek met onder anderen Aagje Buij, Adrie Beckman, Ahmed Afkerin, Ahmed Aslouni, Anna de Zeeuw, Anne Braakman, Anne Hofstede, Annechien Boon, Annet Wind, Balwinder Singh, Barbara Bijlstra, Bastine Speksnijder, Ben Baars, Bouke Weber, Bregje Sondermeijer, Brian Abbes, Cees Dekkers, Christine Groen, Christine van der Vorm, Cilnia Vriend, Coby en Nico Vonk, Cor & Gemma Bontes, Corry Leijen, Corry Peelen, Daniëlla Konopasek, Dieske Beunk, Dinie Langedijk, Dirk Rijper, Eline van Braak, Elly en Theo Schouten, Eric Lagendijk, Erik van der Spek, Ernst Schol, Ewout Fehres, Ferry Zwanenburg, Fetse Bijlsma, Floris Parlevliet, Fouad Soubati, Frank Gorter, Frederike Jansbeken, Frido Kraanen, Gerda Kuiper, Guido Lamm, Hanneke Bonfrer, Hans Falke, Henk Flierman, Henk Hoogendoorn, Inge van Basten-Winkler, Jacco Dros, Jacob en Dinie Serier, Jacqueline van Loon, Jacques Loomans, Jan Baars, Jan en Alie Zuidema, Jan Klok, Jan Willem de Boer, Janien de Bruijn, Jantine Wijnja, Jaron Vlaming, Jeroen Schiffer, Job Leeuwerke, Johan van Dijk, Joke Ekkelenkamp, Joke Sikkens, Joke van Ruitenbeek, Jolanda Buwalda, Joris Rijbroek, Jos Lap, Joshua IJzer, Joy Holtslag, Judith Breemer, Karin van Harteveld, Katinka Hutten, Kees Mostert, Klasina Nieuwmeijer, Koen van Leenen, Kor de Vries, Lea den Broeder, Léon Arends, Lida Duin, Lida Vriend, Linda Doornkamp, Linda Ottens, Lizanne Hartong, Lloyd Schmeltz, Maarten Boxem, Maartje Klijn, Marco Muller, Mare van der Velden, Margot Tjalma, Margreet Schouten, Margreet Tenhaaf, Marianne Reij, Mariëtte Zabel, Marijke Bakker, Marijn Korver, Marinda Vriend, Mario Genovesi, Mark Poldner, Marlies Mulder, Mart Stel, Meike Hornstra, Meneer en mevrouw Bruinink, Menno Siebinga, Mevrouw Bronner, Mevrouw DroogConnelius, Mevrouw Huisman, Mevrouw Laan-Koning, Mevrouw Nuyen, Mevrouw Ruijter, Mevrouw Ten Hofstede, Mevrouw Zwaan, Mia Kroes, Michaela van der Zel, Monique Prink, Monique Stam-De Nijs, Nienke Bloksma, Olga Slagter, Paul en Truus Meijer, Paul Groot, Paula Feld, Peter Bakker, Peter van Zutphen, Petra Wagenaar, Piet en Alie Laan, Pieter de Vries, René de Visser, Richard Smal, Robin Konijn, Samila Bouljhaf,

Sandor van der Waal, Sarah Faber, Shalini Audhoe, Shirley Brandeis, Shirley Elgin, Silvia van Boven, Sipke Diepbrink, Sjon Wagenaar, Suzanne Roling, Tilly Hendrik, Tine Visser, Tineke Vlaskamp, Tjitske Engelvaart, Ton Bruin, Trudi Rood, Truus Kerker, Willem Vos, Willy Botman, Willy Kraakman, Wim Rozing, Wouter de Waal, Yorick van Rijthoven, Yvon Vriend, Yvonne Leijting. Open gesprek georganiseerd en uitgedragen Ad van Roosmalen: THUIS.TEAM projectleiding en actieonderzoek Hedwich van der Steen: THUIS.TEAM productie en actieonderzoek Hans Bosma†: THUIS.GESPREKSLEIDER en actieonderzoek Olga Busch: THUIS.TEAM film, regie, edit Perihan Özgül: THUIS.TEAM actieonderzoek Anita Weel: THUIS.TEAM actieonderzoek Pepik Henneman: THUIS.TEAM transitiemanagement Debora Timmerman, Anneke Limberger, Anouchka de Haan: mede-initiatoren Ineke de Morée: THUIS.GESPREKSLEIDER Floor ten Holder: THUIS.GESPREKSLEIDER Marjolein Eijkman: volgen open gesprek in Noordhollands Dagblad Rikus Kieft, Katrijn van der Vlerk: THUIS.TOURGIDSEN Texel Sybren van der Goot, Anouchka de Haan: THUIS.TOURGIDSEN Heerhugowaard Gürbüz Yabas, Goof Schönberg, Richard Gerritsen: THUIS.TOURGIDSEN Amsterdam Nieuw-West Dirk te Grotenhuis, Trudy Dijkman, Ingrid Reus: THUIS.TOURGIDSEN Drechterland Mede mogelijk gemaakt door Provincie Noord-Holland, Gemeente Heerhugowaard Gemeente Drechterland DSP-groep Omring Meneer de Leeuw

Open innovatie begint met open het gesprek aangaan. ‘De zorg verandert mee’, zegt de Rijksoverheid. ‘Wat kun je zelf?’ vraagt de gemeente. Maar wanneer luisteren wij naar jou? Hoe wil jij eigenlijk oud worden? En waar wil jij het liefste oud worden? We leven langer. Op de zorg wordt bezuinigd. Niemand weet hoe de zorg er in de toekomst uit gaat zien. Samen met zorgprofessionals en gemeenteambtenaren ging het THUIS.LAB het gesprek aan over beter oud worden in Noord-Holland. De acht olifantenpaadjes die wij hebben opgenomen in dit boek beschrijven nieuwe verbindingen die aan het ontstaan zijn tussen formele en informele zorg. Nieuwe verbindingen zijn nodig, want beter oud worden is een uitdaging voor ons allemaal.

thuislab.nu 4