IDEEËNBOEK EERSTE AANZET TOT FRIESE KLAPPERS De nieuwe Friese Klappers zijn toonaangevende experimentele projecten die een doorbraak kunnen betekenen naar een duurzaam Friesland. De eerste ideeën en inzichten van de Friesland arena van 20 mei 2010 in Briswert zijn vastgelegd in dit ideeënboek. ‘stap richting nieuw kerkgebouwennetwerk‘

Dit document is gemaakt voor schermlezen

1

INLEIDING

Beste Friesland arenaleden, In dit ideeënboek vinden jullie kiemideeën. Ik hoop dat deze ideeën zullen leiden tot nieuwe ideeën. Het ideeënboek bestaat uit twee delen: - ideeën voor Fries duurzaam kapitaal en sleutels tot verandering; - ideeën voor Friesland 2040 en concrete projecten. Kijk, lees en associeer door. Dan denken wij later erover na, dit is pas het begin!

Pepik Henneman, directeur Meneer de Leeuw 06 234 68 381|pepik@meneerdeleeuw.nl www.meneerdeleeuw.nl

Dit document is gemaakt voor schermlezen

2

IDEEﾃ起 VOOR SLEUTELS VOOR VERANDERING

Hoe ziet een duurzaam Friesland er in 2040 uit? Wat zijn de mogelijke uitgangspunten Friese Klappers naar een nieuw Friesland?

Dit document is gemaakt voor schermlezen

Museum Friesland showcase van kleinschaligheid Friesland Int. Grootschalig denken en doen in de wereldeconomie Eigen alles Lokaal sluiten van ketens CO2 spons Koplopers in CO2 emissie reductie Clustering Verbindingen maken Water en grondgebonden Water, klei, zand, veen als uitgangspunt voor ontwikkeling

3

IDEEĂ‹N VOOR DUURZAAM FRIES KAPITAAL Naar aanleiding van de presentatie van Els is ons de rijkdom van de Friese ondergrond duidelijk geworden. De klei, het veen/watergebied en het zand hebben hun eigen karateristieke waarde die zich mogelijk doorvertaalt in de lokale identiteit en cultuur.

Kennismaking Verbinding

Veerkracht Oerkracht

Grondsoort gebondenheid

⇒Hoe kan Friesland in de toekomst dit kapitaal beter benutten? => Hoe kan Friesland zich grondgebonden verder ontwikkelen?

Onafhankelijkheid Zelfredzaamheid

Dit document is gemaakt voor schermlezen

Economische vitaliteit

4

IDEEﾃ起 DUURZAAM FRIES KAPITAAL Uit de transitieanalyse van Jan blijkt dat de economie van Friesland nieuwe dynamiek kan gebruiken.

Kennismaking Verbinding

Veerkracht Oerkracht

=> Hoe kan een duurzaam Friesland leiden tot een hogere economische vitaliteit?

Onafhankelijkheid Zelfredzaamheid

Dit document is gemaakt voor schermlezen

Grondsoort gebondenheid

Economische vitaliteit

5

DUURZAAM FRIES KAPITAAL Traditioneel (economisch) denken helpt Friesland niet om zich duurzaam te ontwikkelen. Nieuwe kennis moet worden gemaakt. Oude kennis moet worden herontdekt. Er moeten meer verbinden worden gelegd tussen de verschillende Friese kapitalen onderling. Er moeten meer verbindingen worden gelegd buiten Friesland.

⇒Welke kennis en verbindingen moet een duurzaam Friesland maken?

Kennismaking Verbinding

Veerkracht Oerkracht

Onafhankelijkheid Zelfredzaamheid

Dit document is gemaakt voor schermlezen

Grondsoort gebondenheid

Economische vitaliteit

6

DUURZAAM FRIES KAPITAAL Het Fries gevoel laat zicht kenmerken door:

Kennismaking Verbinding

- eigenheid - saamhorigheid en - kleinschaligheid Bij elk voorstel voor een nieuwe ontwikkeling kan het dubbeltje naar twee kanten vallen. De ontwikkeling: -loopt spaak omdat het een bedreiging vormt voor het anders zijn; - wordt massaal omarmd omdat het bijdraagt aan het anders zijn.

=> Hoe raakt en versterkt een duurzaam Friesland het Friese oergevoel?

Veerkracht Oergevoel

Onafhankelijkheid Zelfredzaamheid

Dit document is gemaakt voor schermlezen

Grondsoort gebondenheid

Economische vitaliteit

7

DUURZAAM FRIES KAPITAAL Kennismaking Verbinding

Zelfredzaamheid en onafhankelijkheid kenmerken de Friese cultuur en geschiedenis. Het sluiten van ketens zijn een basisprincipe van duurzame ontwikkeling.

Veerkracht Oergevoel

=> Hoe kan de zelfredzaamheid de drie steden, zestien grote dorpen en 400 kernen in Friesland worden vergroot?

Onafhankelijkheid Zelfredzaamheid

Dit document is gemaakt voor schermlezen

Grondsoort gebondenheid

Economische vitaliteit

8

BESTAANDE VOORBEELDEN DIE DE FRIESE TOEKOMST KUNNEN BEPALEN (I) Suren Erkman en zijn bestaande kennis over industriele ecologie. http://www.icast.org/

VCA

www.FabLab.nl: De digitale communicatierevolutie ligt achter ons. Het is tijd voor de volgende... Personal fabrication.

Kennismaking Verbinding

Veerkracht Oergevoel

Grondsoort gebondenheid

GRR IEN

Fries kerkengebouwen netwerk waar niet traditionele kennis wordt ontsloten en ontwikkeld. De VCA methode die voor ontwikkelingswerk wordt gebruikt kan ook Friesland helpen. www.developyourworld.nl Grr ien de mogelijke marketingnaam voor aardgas in Friesland

Onafhankelijkheid Zelfredzaamheid

Economische vitaliteit

Desso tapijten: tijd voor een Friese versie. www.desso.com De oude Friese trambaan biedt mogelijkheden voor nieuw Fries duurzaam vervoer.

Dit document is gemaakt voor schermlezen

9

BESTAANDE VOORBEELDEN DIE DE FRIESE TOEKOMST KUNNEN BEPALEN (II) Hondsrug Friesland vermarkt haar landschap net zo goed als Drenthe dat met de Hondsrug doet Kennismaking Verbinding

Community Supported Agriculture Floreert in Friesland

http://www.localharvest.org/csa/ Veerkracht Oergevoel

Grondsoort gebondenheid

Permaculture4Friesland Lokale leergang perma culture

http://en.wikipedia.org/wiki/Per maculture Transition Towns 419 mogelijkheden in Friesland

www.transitiontowns.nl/ Onafhankelijkheid Zelfredzaamheid

Economische vitaliteit

Dit document is gemaakt voor schermlezen

Zelfvoorzienende dorpen Bottom-up gebeurt het in Friesland

10

BESTAANDE VOORBEELDEN DIE DE FRIESE TOEKOMST KUNNEN BEPALEN (III)

Ny Faers Erf Route

De dijken marathonloop Wat voor andere diensten kunnen we bedenken bij het gebruikmaken van sport en cultuurlandschap?

Kennismaking Verbinding

Veerkracht Oergevoel

De NyFars Erf route Verbindt alle Friese duurzame initiatieven aan elkaar. Grondsoort gebondenheid

D-Evenementen In Friesland vinden duurzaam gecertificeerde evenementen plaats Biogasleiding Biogas maakt Friesland onafhankelijk.

Onafhankelijkheid Zelfredzaamheid

Economische vitaliteit

Anton Stokman Project(*) Landschapsmelk draagt bij aan Friesland als brandpunt voor duurzame melk. Frieswater De nieuw standaard voor water uit de fles. (*) Anton vraagt of ge誰nteresseerden in de project direct contact met hem willen opnemen.

Dit document is gemaakt voor schermlezen

11

IDEE VOOR FRIESLAND 2040 TERUG NAAR NIEUW GLOOIEND LANDSCHAP VISIE Vroeger was het landschap mooi glooiend en terpachtig. Nu is het landschap gedirigeerd, strak, symmetrisch, recht, vierkant: je wordt er gewoon akelig van. ‘De Fries die zichzelf even kwijt is geraakt... misschien komt het hierdoor...’ ‘Voor de Fries die zichzelf is kwijtgeraakt: terug te komen naar het glooiende met kennis van nu.’ UITWERKING 2040 OMSLAG Seizoenswaterhuishouding Het waterpeil wordt het hele jaar op een peil gehouden. De seizoenswerking is weg. Breng opnieuw een hoog en later waterpeil. Maak kennis met de seizoenen. Er ontstaan nieuwe dijken, nieuwe waterbuffers, nieuwe ruimte voor watervogels.

VAN Mechanisch Recht Vast Museum

Dit document is gemaakt voor schermlezen

=> => => => =>

NAAR Organisch Glooiend Variabel Vernieuwing

12

TERUG NAAR NIEUW GLOOIEND LANDSCHAP (II) Nyspannenburg Nieuwe energieterp met zonnecentrale en andere seizoensactiviteiten. Waterflesban Waterfles uit de provincie verbannen Transitionregions Aardappelen voor suiker. Elke terp heeft zijn eigen producten en die worden uitgewisseld. KennisKerken netwerk Nieuwe marktplaats, kennisplaats

Dit document is gemaakt voor schermlezen

13

IDEE VOOR FRIESLAND 2040 ZELFVOORZIENENDE DORPEN VISIE Friesland laat zich typeren in kleinschaligheid: drie kleine steden, zeventien grote dorpen en een veelvoud aan kernen. Een van de paden richting een duurzamere samenleving is het lokaal sluiten van ketens. De structuur, cultuur en werkwijze van Friesland maakt de provincie geschikt als proeftuin voor het sluiten van ketens: energie-, voedsel-, water-, materiaalketens op dorpsniveau. De mogelijkheden ontstaan wanneer je inspeelt op het lokale ecologisch, economisch en sociaal cultureel kapitaal: dorpen op het zand, op de klei, in het veen en water. ‘ Wij vergroten de bijzonderheid uit’

OMSLAG

UITWERKING 2040

VAN

=>

Kerkgebouwen zijn de spil in de discussie In hennep geklede Bagwan draagt de nieuwe duurzaamheid uit

Footloose Globaal Standaard

=> => =>

Dit document is gemaakt voor schermlezen

NAAR Grondgebonden Lokaal Bijzonder 14

ZELFVOORZIENENDE DORPEN (II) Een dorp op het water en het veen: Ernerwald Paling eten en vissen Wellness toerime Duurzaam voedsel komt uit het water Festivals op het water Een dorp op de klei: Holwerd Krimp opvangen met nieuw werk Zilte teelt Landbouwgrootschalig Terpdorpen Waddentoerisme

Een dorp op het zand: Appelscha Houtproductie Reddingsboei van rest van de Friesland: als het water tot onze lippen staat, moeten wij naar Appelscha Duurzaam bouwen Paardenkenniscentrum van de wereld

Dit document is gemaakt voor schermlezen

15

IDEE VOOR FRIESLAND 2040 EU CO2 SPONS VISIE Klimaatverandering raakt de essentie van duurzaamheid. Friesland maakt CO2 reductie heel concreet. Friesland richt zich op CO2 absorberende gewassen. Dit biedt een zee aan nieuwe mogelijkheden voor de Zeeuwse economie. Nieuwe kennis wordt teruggebracht. Friesland verbouwt de beschaafde wereld UITWERKING 2040 Eerste Friese Klapper Hennep kruising met de klaproos. Hennep heeft het! Iedereen heeft er zo zijn associaties mee... Hennep is op meerdere manieren geliefd. Door het te kruisen met de klaproos ontstaan nog betere eigenschappen. Dit gewas absorbeert CO2 en vormt de basis voor een nieuwe economie: kleding, voeding.

OMSLAG verkwisting alternatief product abstract

Dit document is gemaakt voor schermlezen

=> duurzaam verbruik en gebruik => esthetisch => gewas => concreet

16

EU CO2 SPONS (II) FHF: Fries Hennep Fashion Er ontstaat een nieuw fashion centrum: kleding duurzaam in gebruik en verbruik. Uit hennep en verdere kruisingen worden prachtige kleren gemaakt die na gebruik weer in de kliko terecht komen. Hennepbier Fries bier wordt Hennepbier Algen de beste CO2 vanger Friesland algenland...

Wellness aan het wad Wadden-wellness Wat-een-wellness

Dit document is gemaakt voor schermlezen

17

IDEE VOOR FRIESLAND 2040 Doe-het-zelf-zorgstaat* VISIE De verzorgingsstaat staat onder druk. Zeker nu de investeringen die tijdens de crisis zijn gemaakt (36 miljard euro) moeten worden terugverdiend. De Friezen lopen voorop in het onderling organiseren van hun zorg. Waar in andere regio’s het individuele belang hoogtij viert, kun je Friezen aanspreken op wat goed voor Friesland is. BELOFTE Friesland onafhankelijk van de zorgstaat! Uitwerking: IdeeÍnwedstrijd voor Doe-het-zelf zorgstaat (...)

*Naar aanleiding van een gesprek met Henk Heilkema van der Kloet Dit document is gemaakt voor schermlezen

18

IDEE VOOR FRIESLAND 2040 (M)illeniumfriezen* VISIE De Friezen staan bekend als een hecht en naar binnen georiĂŤnteerd volk. Het is opmerkelijk dat waar in de rest van Nederland - op uitzondering van klimaat- de betrokkenheid bij mondiale vraagstukken zeer beperkt is, in Friesland de millenniumdoelen een mobiliserende werking hebben bij zowel MKB als bestuur. Het komende decennium lopen Friezen massaal voorop als wereldburgers! Millenniumfriezen zetten Friesland op de wereldkaart UITWERKING Het Millennium bedrijvennetwerk wordt verder uitgebreid tot een Friese beweging die:

(M)

- (M) initiatieven in de regio katalyseert (rijden op aardgas, duurzaam inkoop, fair trade, (M) toerisme...); - onderlinge bedrijvigheid tussen (M) bedrijven stimuleert; - nieuwe vormen van ontwikkelingsamenwerking verkent.

*Uit gesprek met Janneke Schaaf Dit document is gemaakt voor schermlezen

19

BIJSLUITER

COLOFON

LET OP! Niet alles wat in het ideeënboek staat hoeft niet waar te zijn. Tijdens de brainstorm vliegen de ideeën en inzichten door de ruimte. Eventjes is alles wat gezegd wordt waar. Schetsen indrukken, meningen, frustraties, idealen tellen allemaal mee. ideeën worden opgezocht die energie geven. Dit kan weerstand of juist inspiratie zijn. In de dynamiek van het moment ziet iedereen de verbanden en ideeën voor zich. Een week later blijkt de herinnering echter vervaagd. Wat is blijven hangen is het gevoel van wij hadden goede ideeën, maar hoe het precies zit weet men niet meer. In het ideeënboek zijn alle ideeën goed. ideeën moeten verder onderzocht en uitgeprobeerd worden. Inzichten moeten worden onderbouwd.

Met dank aan de aanwezige arenaleden. Het visueel materiaal komt van het internet en is daarom alleen geschikt voor intern gebruik. De plaatjes bij grondgebruik worden beschikbaar gesteld door Noordpeil Landschap en Stedenbouw.

Dit document is gemaakt voor schermlezen

20