Duurzaamheid & Innovatie Monumentaal comfort

Oud van buiten, nieuw van binnen

Ik blijf hier wonen Wat vijf jaar geleden ondenkbaar leek, blijkt toch langzaam te gebeuren: Nu de woningbouwsector bijna stil ligt en huiseigenaren blijven wonen waar ze wonen, wordt duurzame renovatie aantrekkelijker. De markt komt hierdoor langzaam weer in beweging. Koplopers in de sector zijn bezig met producten en diensten te ontwikkelen voor particulieren. Huiseigenaren oriënteren zich op wat mogelijk is.

smart restyle Smart Restylen houdt in dat je bij het verbouwen van je huis ook direct energiebesparende maatregelen neemt. Dan verdient die verbouwing zich op den duur namelijk ook weer terug. Ga maar eens na, een gemiddeld huishouden verbruikt per jaar 3500 kWh stroom en 16oo m3 gas. Als je dan uitrekent hoeveel geld je kwijt bent aan energie over bij voorbeeld 15 jaar, dan begin je in te zien dat Smart Restylen inderdaad best wel eens smart kan zijn. Want met een gemiddelde prijsstijging van 3% per jaar, kom je dan uit op een bedrag van 43.000 euro. En daar valt dus een heleboel op te besparen! In deze special komen niet alleen mensen aan het woord die zelf al heel veel hebben gedaan aan smart restylen. Ook een initiatief komt aan bod van een groep bewoners die samen plannen maken voor Smart restylen met de buurt. Je ziet al het overal om je heen gebeuren. Mensen verhuizen naar een mooiere en veel comfortabele woning: hun eigen oude vertrouwde smartrestyle huis!

Warme plek in de polder

Voor de troepen uit Colofon

Deze commerciële special valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie en is tot stand gekomen in samenwerking met het business netwerk Duurzaam Ondernemen in Noordwest Holland [www.doinnwh.nl] naar het “Ik blijf Hier Wonen” concept van Meneer de Leeuw. [www.meneerdeleeuw.nl/ikblij�ierwonen] Redactie, fotografie en tekst: Femke Bijlsma, Meneer de Leeuw Productmanagement: HDC Media, Jan de Ruiter

tekst: Femke Bijlsma

Duurzaam bouwloket

Monumentaal comfort

Onderweg naar het strand fietste Wim Tromp als klein jongetje vaak over het pad dat achter de villa’s van psychiatrische inrichting Duin en Bosch langs liep. Toen al bedacht hij dat hij later als hij groot was in één van die villa’s wilde wonen. Zelf groeide hij op in een tussenwoning in Castricum en hij verwonderde zich erover dat er gewoon mensen in die villa’s woonden. Acht jaar geleden kwam hij er via via achter dat de dokterswoning op de hoek te koop kwam. “Onze drie kinderen waren toen nog klein en ik dacht,hoewel eigenlijk qua financiën nog wat te vroeg, als ik dan toch een groot huis ga kopen, dan kan ik dat maar beter eerder dan later doen. Hebben ze er zo lang mogelijk plezier van.” Tromp greep meteen zijn kans en kocht het huis. Maar het was in honderd jaar tijd bouwkundig alleen maar verslechterd en nauwelijks warm te stoken. “Wij noemden het vroeger de Pippi-Langkous huizen.”

perfectionist

In de prachtig aangelegde tuin die het huis omringt legt Tromp uit wat hij allemaal aan het huis hee� laten doen, en waarom. De restauratie van het pand met toevoeging van tal van duurzame maatregelen hee� een vol jaar gekost. Tromp stond er telkens met zijn neus bovenop. Daarna volgde nog vier jaar finetunen. “Ik ben een perfectionist, hoewel ik zelf besef soms op het neurotische af. Als het om techniek gaat, wil ik alles helemaal begrijpen.” Toch is er nergens een spoor van techniek te bekennen. Nergens een leiding, een ventilatierooster en zelfs geen radiator te bekennen. Alleen het grasmaaierrobotje dat vlijtig over het gazon zigzagt, is een tastbaar bewijs van Tromps fascinatie. “Bij een huis als dit is het juist de kunst om

de techniek uit het zicht te houden” licht Tromp toe. “Zonnepanelen zijn op zo’n monument toch geen gezicht?” Hij hee� overigens wel een zonneboiler, netjes weggestopt op een plat dak. Het dak van zijn eigen nieuwe bedrijfspand van Tromp Medical in Castricum is wel bekleed met PV panelen. “Daar is het gewoon een kwestie van rekenen”.

technische hoogstandjes Hoewel het nergens te zien is, is in dit huis het neusje van de zalm op bouwtechnisch gebied toegepast. Het ventilatiesysteem is bij voorbeeld weggewerkt in de architraaf tussen de woonkamer en de eetkamer. Maar voordat de lucht en warmte installaties hun werk goed konden doen, moest het huis grondig worden geïsoleerd. Met monumentaal gemetselde gevels is het logisch dat de isolatie hier aan de binnenkant kwam. Het werd een voorzetwand van hardschuim. Tromp: “Een laag van 9 cm (resol) hardschuim isoleert net zo goed als een laag van 22cm steenwol, maar gee� de mogelijkheid om aan de binnenzijde te isoleren zonder al te veel ruimte verlies.” Tegen de isolatie werden de wandverwarmingspanelen gemonteerd waar in de plint nog ruimte is voor elektriciteitskabels en stopcontacten. De combinatie van warmtepomp, wandverwarming en een WTW [warmte-terug-win]ventilatiesysteem levert een heel aangenaam binnenklimaat. “Comfort is voor mij belangrijker dan de kosten”, benadrukt Tromp. “Bij een auto heb je toch ook 1500 euro over voor de airco?”

‘Pippi-Langkous huizen’

Klimaatzones Ieder huis hee� eigenlijk 3 klimaatzones: de slaapkamer koud, de woonkamer - warmer en de badkamer –warmst, dus óók 3 thermostaten en drie verschillende WTW ventilatie systemen! Tromp: “Architecten willen nog wel eens een open badkamer bij de slaapkamer voorstellen. Dat moet je dus juist niet doen!”

De kelder is omgetoverd tot serieuze machinekamer. “Dit voert voor de gemiddeldes mens allemaal te ver hoor. Het is voor een deel ook een beetje hobby.” Alle machines, apparaten en leidingen zijn gelabeld met hun functie: “Uit de bron”, “Retour naar bron”, “warmtepomp”, “Ledverlichting bordes”, etc. Dat hee� Tromp erop geplakt voor al die mensen die komen kijken om zich te laten inspireren. Zelf kan hij daarbij precies uitleggen hoe alles werkt. Tromp: “duurzame techniek is weer wat moeilijker dan de standaard techniek. Veel bedrijven claimen verstand te hebben van duurzame energietechniek. Maar je moet het echt snàppen om te zorgen dat alles met elkaar goed werkt. Een goede leverancier (en leermeester) vond ik in het bedrijf Kodi Energie Besparende Technieken.”

Duurzaamheid & Innovatie

Het Duurzaam Bouwloket is een ona�ankelijke partij die zich samen met gemeenten en lokale bedrijven uit de bouwkolom, makelaars en hypotheekverstrekkers inzet om de verduurzaming van de gebouwde omgeving te stimuleren en te versnellen. Momenteel zijn er tien gemeenten in de regio die gebruik maken van het duurzaamheidsloket. Overal wordt gesproken over stijgende energieprijzen, energiebesparing en duurzaamheid. Toch blijkt dat in de praktijk de stap naar uitvoering voor vele particulieren en ondernemers nog te groot is. Dit is jammer want het besparingspotentieel is gigantisch. Het Duurzaam Bouwloket wordt ingezet om inwoners te ondersteunen door het aanbieden van informatie, kennis en advies over de mogelijkheden op het gebied van het verduurzamen van woningen. Bij het Duurzaam Bouwloket kunnen particulieren uit de aangesloten gemeenten terecht voor al hun vragen over duurzaam (ver)bouwen, energiebesparing en energie opwekken. Op de website van het Duurzaam Bouwloket staan alle duurzaamheidsmaatregelen uitgewerkt die u als particulier thuis kunt toepassen bij uw woning. Aan de hand hiervan kunt u een goed onderbouwde keuze maken om een maatregel wel of niet toe te passen. Benieuwd naar wat u als bewoner of ondernemer aan uw woning of bedrijfspand kan doen? Zie www.duurzaambouwloket.nl

monument Alle kozijnen zijn in de oude stijl vernieuwd en aangepast aan de verdikte muur. Ze zijn voorzien van dubbel glas, en waar nog enkel glas zat zelfs monumenten isolatie glas. Dat is dubbel glas maar met een onregelmatig, beetje gebobbeld oppervlak, net als bij oud glas. Voordeel is dat het ook goed geluidswerend is. “Het gekke was dat de monumentencommissie van Castricum heel moeilijk deed over dubbel glas en zelfs monumenten glas. Terwijl je er niets van ziet. Maar als ik al deze maatregelen niet had genomen, dan had ik een energierekening van 700 euro per maand voor alleen verwarming. Nu betaal ik nog maar 300 euro per maand, een fractie van het oude dus, voor zowel verwarmen, koelen als ventileren van onze 1200 m3”, aldus Tromp. Niet alles van het oorspronkelijke huis moest anders. De serre stond toen Tromp het kocht vol met enorme radiatoren. “We hebben de radiatoren er weer uit laten halen en gebruiken de serre nu gewoon niet meer in de winter, zoals het oorspronkelijk ook was bedoeld.” Dat hadden ze vroeger dan wel weer duurzaam geregeld.

tekst: Femke Bijlsma

Gas en stroom

Dante van de Kerke.

Oud van buiten, nieuw van binnen

Haarlem Noord is een populaire plek voor starters op de woningmarkt. Daar vind je nog een betaalbaar jaren 30 rijtjeshuis, met hoge plafonds, een erker en originele details zoals glas-in-lood en hout ornamenten in de trapleuning. Met een tuin en een schuurtje en een parkeerplaats voor de deur, zijn dit het soort huizen waar menig starter op de woningmarkt van droomt. Dat ze betaalbaar zijn, ligt ook aan deze zo geliefde "originele" staat waarin ze vaak nog verkeren. Dat er jarenlang niets aan is gebeurd behalve een verlaagd plafond in de jaren 70 en een krakkemikkig dakkapel in de jaren 80, is voor de koper vaak juist een pluspunt. Het huis kan nog helemaal worden omgetoverd tot droomhuis: oud van buiten, nieuw van binnen.

huizenjacht Dante van de Kerke en zijn vriendin hadden op de OV fiets het buurtje verkend en vonden met hun smartphone in de hand via de Funda-app hun droomhuis. Ze zijn ook op huizenjacht in Amsterdam geweest, maar dat viel tegen. "Als we een huis in Amsterdam hadden gekocht, hadden we echt moeten werken voor het huis, maar door iets verder te kijken dan Amsterdam blij� er nog budget over om te verbouwen en andere leuke dingen te doen." Hanno Lans is ook gevallen voor een jaren 30 huis in dezelfde buurt. Hij woonde met zijn vriendin en twee kindjes in een appartement in Den Haag maar dat was te klein geworden. Ze zochten een huis dat niet te ver van haar werk in Amsterdam zou liggen, makkelijk bereikbaar per trein want Hanno werkt in Den Haag en ze hebben geen auto. Verder wilden ze graag een jaren 30 huis met erker en zo kwamen ze uiteindelijk in Haarlem terecht.

aangegeven welke maatregelen tot welke energiebesparingen leiden en in hoeveel jaar je die investering er weer uit hebt. Alle adviezen opvolgen werd te duur en daarom maakten ze een stappenplan. Het belangrijkste eerst en dat waren nieuwe electraleidingen, spouwmuurisolatie en isolatieglas, een nieuwe keuken en het vervangen van de oude radiatoren door lage temperatuur verwarming. Maar al snel werd duidelijk dat de maatregelen met elkaar samenhangen en je die niet zomaar los van elkaar kunt aanpakken. Voor lage temperatuurverwarming heb je een goed geïsoleerd huis nodig anders werkt het niet goed. Dus toch maar eerst isoleren? Dan heb je ook meteen goede ventilatie nodig. Alles een beetje doen kan het comfort ook verslechteren. Schimmelvorming ligt op de loer en dat veroorzaakt weer ongezonde lucht. Met beperkt budget wel alles goed willen aanpakken, het blijkt het eeuwige dilemma van de particuliere verbouwer. Ondanks het uitvoerige energierapport blij� het proces in de uitvoering hangen. "Door tegenstrijdige informatie zijn we nu eigenlijk in een impasse geraakt. We weten niet meer wat nu de volgende stap is." Een paar straten verderop is Dante hard bezig met het Smart Restylen van zijn huis. De broer van zijn vriendin, die bouwkunde studeert, had een plannetje getekend en nu is de hele benedenverdieping open gebroken en is er al een extra verdieping op het huis gebouwd. Van binnen is eigenlijk alles compleet vernieuwd, met prachtige hoge kamers, chique badkamers en heel veel daglicht. Het sloopwerk hee� Dante nog samen met zijn vriendin kunnen doen en pas daarna kwam de aannemer in beeld. Hoewel er twee offertes lagen van aannemers die hij willekeurig had uitgezocht, viel de keuze op de aannemer die hem werd aangeraden door de buren. "Uiteindelijk moet je met je buren verder, dus dat ver– trouwden we wel. Hij nam ons ook direct mee naar projecten die hij had verbouwd en die overtuigden ons."

Particuliere smart restylers in een jaren-30 huis

aannemer Dat er van alles aan het huis moest gebeuren wist Hanno wel, maar waar begin je? Ze namen een energie-adviseur in de arm en die stelde een uitvoerig EPA-rapport op, dat vervolgens diende als basis voor de afspraken met de aannemer. Behalve energie besparen willen ze ook nog de woning vergroten met een aanbouw achter, een vergroot dakkapel aan de voorkant en een nieuwe keuken en badkamer. In het EPA-rapport staat

duurzaam Ondanks hun financiële ruimte, kwam het natuurlijk goed uit dat de gemeente een duurzaamheidslening aanbiedt aan

Duurzaamheid & Innovatie

Het is echt waar: energie besparen begint bij jezelf. Bedenk dat er een duidelijk verschil is tussen hoe je op gas bespaart en hoe op stroom. Gas zorgt voor verwarming; van zowel je eten als je douchewater als je huis. Stroom gebruik je voor ieder apparaat met een stekker, voor verlichting en misschien ook voor (vloer)verwarming en inductie koken. Op stroom kun je makkelijk besparen door je gewoontes iets bij te stellen. Door de TV uit te ze�en in plaats van op stand-by, lichten niet onnodig te laten branden en door de droger niet voor ieder wissewasje te gebruiken bespaar je op jaarbasis toch al tientallen euro’s aan stroom. Op gas bespaar je door net iets korter te douchen, de verwarming een half graadje lager te ze�en en als hij aanstaat de ramen dicht te laten. Zo bespaar je alleen al tientallen euro’s per jaar op gedrag. Maar je kunt ook echt iets ondernemen en dan wordt die besparing nog groter. De lampen vervangen door LED verlichting bij voorbeeld. Of reflectiefolie achter de radiatoren plakken. Je oude koelkast vervangen door een nieuwe die veel energiezuiniger is. Wil je nog veel meer besparen, dan kom je uit bij dat wi�e zoemende ding in de berging: de CV ketel. Is deze meer dan 15 jaar oud, dan is het een mooi moment om hem te vervangen met een nieuwe hoog rendement ketel. Dat scheelt zomaar 10% op je energierekening. En als je met energie besparen echt een grote slag wilt slaan, dan wordt isoleren onvermijdelijk. Het grootste deel van de gasrekening gaat in een slecht geisoleerd huis op aan het verwarmen van je huis en van de buitenlucht, want dat is wat er gebeurt. De enige manier om dat te verbeteren is door het huis beter te isoleren. Vergeet daarbij niet een ventilatievoorziening aan te leggen! Heb je de smaak te pakken en wil je eigenlijk helemaal van die gasrekening af? Dan kun je ook je ketel nog vervangen door een warmtepomp. Wil je ook geen electriciteitsrekening meer betalen? Leg je dak dan vol met zonnepanelen en als dat niet past probeer dan de rest van je buurt mee te laten doen. Zo kun je met je huis uit de vorige eeuw toch makkelijk weer een eeuw vooruit.

mensen die energiebesparende maatregelen treffen aan hun huis. Die lening stelt uiteraard ook eisen aan de kwaliteit van die maatregelen, en dat werd dan ook als maatstaf gebruikt voor de isolatiedikte en de vervanging van al het glas door HR++ glas. "Ik zou niet weten welke RC waarde de isolatie nu hee�, maar ik weet wel dat ik straks een goed geïsoleerd huis heb, met goede ventilatie en een heerlijk hoog plafond. Daar gaat het ons uiteindelijk om."

Warme plek in de polder

Waddenfonds De bouw van Nieuw Bouwlust wordt gesubsidieerd door het Waddenfonds. Deze steun is te danken aan de unieke combinatie van drie centrale thema’s: het nieuwe wonen op oude erven, het nieuwe duurzame bouwen en het nieuwe ouder worden: zorgen voor, door en met elkaar. Het initiëren van kleinschalige innovaties binnen de waddengemeenten is een van de pijlers van het subsidiebeleid.

tekst: Femke Bijlsma

In de kop van Noord Holland, in de vlakte boven Anna Paulowna, staat een stolpboerderij waar op het eerste gezicht niets bijzonders aan is. Maar toch, de boeren die de boerderij 140 jaar geleden bouwden, hadden duidelijk een goed gevoel voor woonkwaliteit. Waar stolpen gewoonlijk met de voorgevel naar de straat gericht staan, staat deze haaks op de straat, richting het oosten. Zo hoefden de boeren niet in het donker en de kou van de noordkant te wonen maar lekker in het zonlicht. De paardenboer die er later woonde, liet zich ook niet beperken door de norm. Hij had er genoeg van om in de regen de paarden te longeren en bouwde daarom volgens de logica van een stolp een hele grote paraplu in de vorm van een ronde schuur.

vergezicht

Misschien ligt het wel aan de plek, maar ook de huidige bewoners Peter van Zutphen en Ineke de Morée, zijn al net zo wars van conventies en geven met veel passie en visie vorm aan hun eigen leefruimte. Met een zekere trots vertelt Peter, terwijl we door de tuin lopen, over zijn voorgangers en de kwaliteit die ze hebben toegevoegd en waarvan hij en zijn vrouw nog steeds de vruchten plukken. Peter: "In de ronde schuur organiseren we wel eens theater-en muziek voorstellingen, we gebruiken het echt voor van alles." Zelf hebben ze in de loop der tijd ook al heel wat aangepast en toegevoegd. Peter, die voor zijn pensioen adviseur pla�elandsontwikkeling was, is een man van grote lijnen, van vergezichten. Hij hoedt ervoor dat bij alles wat ze doen, de zichtlijnen naar de verte open blijven. Dat doet hij le�erlijk door doorkijkjes in de tuin te maken, maar ook figuurlijk, door te denken in mogelijkheden met toekomstperspectief.

moeten aanpakken. Ze betrokken eerst maar het oorspronkelijke woongedeelte op de begane grond en lieten de schuur en de zolder voor wat het was. Door er te wonen kregen ze steeds meer begrip voor de eigen logica van een stolphuis. Hoe het ademt door het rieten dak. Hoe de dakconstructie de enorme windkrachten kan weerstaan. Maar ze merkten ook de gebreken. Dat het hooi op zolder vroeger een natuurlijke isolatielaag vormde die nu ontbrak. En dat de koude uit de vloer wel erg onaangenaam was. Om het ergste warmteverlies te voorkomen, hebben ze voorzetramen geplaatst. Ineke: "We willen met respect omgaan met het historische karakter en op deze manier blijven de oorspronkelijke kozijnen intact." Ze wijst op de lambrisering aan de wand." Achter de hardboard platen kwamen deze houten kasten tevoorschijn. En achter de gemetselde haard zat gewoon nog deze houten schouw."

een warme plek in de polder Nu ligt er een plan voor een grote verduurzamingsslag van de woning. De eigen logica van de stolp is daarin uitgangspunt. De eerste daarvan is dat de stolp zelf ongemoeid blij�. Damp-open en met natuurlijke materialen bouwen is nog zo'n basisprincipe. (zie kader) En ook het binnenklimaat in zones opdelen omdat in de winter niet alle ruimtes even warm hoeven te zijn. Het ventileren gaat via een buis in de bodem. "Een techniek uit Duitsland waarbij lucht via een buis in de grond wordt aangezogen en daardoor in de winter enigszins opwarmt en in de zomer juist a�oelt." De bouwplannen beperken zich echter niet alleen tot de eigen woning. Naast de stolp staat ook nog een enorme schuur, "de houten kathedraal" zoals Peter en Ineke het noemen. Deze wordt omgebouwd tot woningen zodat ze hier met meerdere mensen kunnen wonen. Het ontwerp ervoor ligt al klaar en is helemaal energieneutraal.

Peter van Zutphen en Ineke de Morée Stolpboerderij “Bouwlust” in Anna Paulowna

stolp logica "Toen we deze stolp 40 jaar geleden kochten wisten we natuurlijk helemaal niet waar we aan begonnen", lacht Peter. Er was geen geld om een grootscheepse verbouwing te bekostigen maar ze hadden ook nog geen idee wat ze dan zouden

de nieuwe oudere De bouw van "Nieuw Bouwlust" -zo hebben ze het project

Duurzaamheid & Innovatie

Bij de bouw zal veel nadruk komen te liggen op CO2 reductie, een hoogwaardige damp-open schil (gevels en daken) en eigen energieproductie. Naast een zeer laag energieverbruik wordt hiermee een optimaal gezond binnenklimaat gerealiseerd. Als gevolg van het op grote schaal gebruiken van damp-dichte isolatiematerialen zijn er in het binnenklimaat van woningen veel problemen ontstaan, zoals gi�ige gassen die vrijkomen bij het aanbrengen van PUR isolatie. Het kankerverwekkend radongas dat vrijkomt uit allerlei bouwmaterialen blij� in de zwaar geïsoleerde woningen, vaak met onvoldoende ventilatie, hangen. De ventilatie zal in dit project op een natuurlijke wijze gerealiseerd worden. Het dampopen, met natuurlijke en ademende materialen bouwen, voorkomt tevens opslag van overbodig vocht, schimmel en rot in de wanden. In de bouw wordt men zich zo langzamerhand bewust van deze problemen, die als gevolg van het ondoordacht isoleren zijn ontstaan. Met de speciaal voor dit project te ontwikkelen damp-open buitenschil wordt een voorbeeld gesteld. Het project wordt zowel voor aannemers en installateurs als particulieren een demonstratie en leerproject om te laten zien hoe het anders kan. Met het Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland is een samenwerking aangegaan om van elkaar te leren; aannemers, installateurs , bouw-vakkers en initiatiefnemers. Door te demonstreren dat het mogelijk is om de energieprestatie van stolpboerderijen te verbeteren, wordt bewoning van deze cultuurhistorische parels rendabeler en zal men minder geneigd zijn tot sloop over te gaan. Zelf een kijkje nemen in een stolpboerderij bij u in de buurt? Vandaag, 5 oktober, is het Open Stolpendag. Kijk voor informatie op: www.jaarvandestolp.nl

genoemd- zal in het voorjaar van 2014 beginnen. Ineke hee� er enorm veel zin in om samen met nog een aantal anderen het erf te delen. Ze had voor haar pensioen een praktijk aan huis voor sociale begeleiding en de verbinding met de samenleving die nou eenmaal gepaard gaat met werken, mist ze een beetje. "Ik wil dit erf als warme plek in de polder versterken." Ze legt uit dat mensen nu na hun pensioen nog aan een nieuwe fase kunnen beginnen. "Vroeger ging je op je 65e met pensioen en dan had je nog net vijf jaar en dan was je oud. Nu worden mensen wel honderd!" Ze glundert uitdagend: "Wij zijn net 70, wij zijn de nieuwe ouderen!" Voor wie interesse hee�, er is nog plaats voor één gezin of stel: www.nieuwbouwlust.nl

tekst: Femke Bijlsma

Innovatiesnelweg De Innovatiesnelweg is het netwerk voor duurzame bouwprojecten in Noord-Holland en de partner voor koplopers in de bouwkolom. Nieuwbouw- en renovatieprojecten, woningbouw en utiliteit, een breed scala aan voorbeeldprojecten wordt ondersteund door Innovatiesnelweg. Alle koplopers in de Noordhollandse bouwkolom presenteren hun gerealiseerde projecten op de website www.innovatiesnelweg.nl. Rond deze projecten organiseert Innovatiesnelweg kennisbijeenkomsten die voor iedereen toegankelijk zijn. Met kennisdeling, communicatie en technische expertise worden marktpartijen ondersteund, bij elkaar gebracht en voor een breed publiek van opdrachtgevers en opdrachtnemers gepresenteerd.

Voor de troepen uit Op 15% van de kantoren in Nederland prijkt een "te huur" of "te koop" bord. Het zijn maar twee woorden. Maar op een reusachtige banner, dat er al drie jaar hangt, aan een 10 jaar oud kantoorpand langs de uitvalsweg, leest de voorbijganger toch impliciet "crisis". Geen omgeving troostelozer dan een bedrijfsterrein waar een groot deel van de gebouwen leeg staat, ook als deze nog in goede bouwkundige staat verkeren. Niet gebouwd om te voorzien in een vraag maar als beleggingsobject, zo wordt de leegstand verklaard. Het relatief hoge percentage faillissementen is natuurlijk ook een oorzaak. Maar er is duidelijk ook iets mis met de kwaliteit van veel bedrijfsterreinen en de kantoor-en bedrijfspanden zelf.

landelijke trend De landelijke trend is nu dat bedrijven vanuit randwijken terug trekken naar de stad. Mensen werken liever op een locatie die goed bereikbaar is per trein, waar men in de buurt lekker een broodje kan eten en er wat leven in de brouwerij is. De werkplek zelf mag ook wel wat gezelliger en comfortabeler. Om goed personeel aan te trekken kun je niet meer aankomen met een saaie kantoorplek met weinig daglicht, slechte luchtkwaliteit en een lusteloze omgeving. Zit er dan helemaal geen muziek meer in de oude leegstaande panden? Wim Tromp, Directeur van Tromp Medical, laat met zijn huisvestingsaanpak een ander geluid horen.

kwam door nauwe samenwerking tussen de architecte Petra Kramer, het installatiebedrijf Kodi en Wim Tromp zelf, die als een kapitein van een schip het hele gebouw tot in de kleinste details kent en begrijpt. Duurzaamheid was een belangrijk uitgangspunt hier, maar niet een doel op zich. Tromp: "Mij gaat het primair om een zo hoog mogelijk comfort en dat is prima met duurzame technieken te behalen." Wat dat betre� is hier dan ook alles uit de kast gehaald. Het gebouw is als het ware om de technische installaties heen gebouwd. Zeven warmtepompen met 48 gesloten bronnen en een asfaltcollector, warmteterugwinning op de afgevoerde ventilatielucht, daglicht en aanwezigheid gestuurde verlichting, PV-panelen, vloerverwarming en koelplafonds, het zit er allemaal in. En over alle techniek kan Tromp precies uitleggen hoe het werkt en hoeveel het oplevert. Een asfaltcollector is hier bij voorbeeld toegepast om te compenseren dat het gebouw meer warmte uit de grond haalt dan er weer in stopt. Daarvoor werkt het asfalt van het parkeerterrein als zonnecollector. In de asfaltlaag zijn vloerverwarmingslangen mee gewalst waardoor water stroomt. Asfalt warmt altijd enorm op in de zon en die warmte wordt nu afgegeven aan het water dat op haar beurt het weer diep in de bodem opslaat. "En gekoeld asfalt gaat weer langer mee!" voegt Tromp er nog enthousiast aan toe.

Tromp Medical’s duurzame bedrijfsgebouw, Castricum

asfaltcollector Toen zijn bedrijf in medische apparatuur moest uitbreiden, besloot Tromp over te gaan tot een combinatie van nieuwbouw met gedeeltelijke sloop en renovatie. Hij kocht een oude bedrijfsruimte met woonhuis, gebouwd in de jaren zestig aan de rand van Castricum. De bedrijfshal bleef staan en het kantoor en woonhuis werden gesloopt. Daarvoor in de plaats kwam een nieuw kantoorpand, waarvan het ontwerp tot stand

anticiperen op lange termijn Duurzaamheid betekent wat Tromp betre� ook anticiperen op de lange termijn. De bestaande hal was qua maatvoering in principe geschikt voor welke functie dan ook. Bovendien was Tromp wel gecharmeerd van de stalen honingraat balken met houten dakbeschot en glazen lichtstraten. De aannemer raadde hem aan het hele dak te vernieuwen maar dat wilde Tromp juist niet. Kwaliteit is voor hem niet alleen een kwestie van comfort en efficiëntie, maar ook van ruimtelijke beleving. Trots wijst hij op de zichtlijnen die nadrukkelijk zijn toegepast

Duurzaamheid & Innovatie

Innovatiesnelweg levert regelmatig een bijdrage aan mooie projecten, bijvoorbeeld: • energieneutrale woningen op Texel • gevel en dak renovatie van corporatiewoningen • renovatie van kantoorgebouwen zodat het energielabel verbetert van G naar A. Innovatiesnelweg is een initiatief van het Servicepunt Duurzame Energie en Ontwikkelingsbedrijf NHN. De missie is om de trendbreuk in de bouwkolom te versnellen: van conservatief denken naar innovatief bouwen. Theorie en praktijk van duurzaam bouwen en renoveren worden bij elkaar gebracht. Resultaat is energiebesparing in de gebouwde omgeving en stimulering van economie en werkgelegenheid. Het is belangrijk dat de innovatieve bouwkolom in NoordHolland wordt versterkt. Daarom zoekt Innovatiesnelweg nieuwe partners die waarde toevoegen aan de praktijk van duurzaam bouwen. Kijk voor meer informatie op www.innovatiesnelweg.nl. Staat uw duurzame bouwproject of uw bedrijf er nog niet bij? Neem dan contact op met projectleider René Jansen: 06 53340898.

in het ontwerp. "Hiermee willen we uitstralen dat we een transparant bedrijf zijn". Op sommige plekken rijkt de zichtlijn tot aan de horizon, anderen gaan recht omhoog, door een glazen vloer. Ook bij de indeling van de pla�egrond is rekening gehouden met toekomstige veranderingen. Er is 20% extra ruimte gereserveerd voor eventuele groei. En ook is er rekening gehouden met krimp. Dan kan het gebouw opgesplitst worden in aparte eenheden met ieder zijn eigen pantry en toiletgroep.

werkplezier toegenomen Het personeel is zelf niet zo bezig met de innovatieve snu�es. Maar Tromp weet dat ze er plezier aan beleven. "Het vorige pand was zo benauwend vol, dat veel medewerkers in de middagpauze naar buiten gingen om een wandelingetje te maken. Nu wandelen ze binnen het gebouw." Waarom andere bedrijven hun gebouw ook zouden moeten verduurzamen? "Je laat met je gebouw zien waar je als bedrijf voor staat." zegt Tromp vastberaden. "Met dit gebouw lopen we voor de troepen uit en dat kun je ook van ons bedrijf zelf zeggen. Ook met onze producten lopen we voorop in innovatie."

Bewoners reactie

”Ne�e buurt, warme voeten” Je kunt in je eentje energie gaan besparen, maar je kunt het ook samen doen, met je buren. Fred en Marianne Gardner wonen al ruim 25 jaar in Zwaag, in de Fruitbuurt. Het huis was voor de kinderen van Fred een fijne thuisbasis maar nu dat zij alle vier het huis uit zijn, zijn ook de woonwensen van Fred en zijn vrouw Marjan veranderd. Ze stellen andere eisen aan de woning, die toch al toe was aan een stevige opknapbeurt. En als ze dan toch gaan renoveren, dan graag op zo’n manier dat ze meteen ook energie besparen. Het liefst voor 100%, zodat ze echt ona�ankelijk zijn van de energiemaatschappijen. Fred hee� in zijn werk veel te maken met nieuwe energiebronnen en hij weet dan ook waar hij het over hee� als hij zegt: “Eén ding is zeker: de energieprijzen zullen alleen maar stijgen.” Marjan is vooral geïnteresseerd in de lee�waliteit die hun verbouwing moet opleveren. “Het zou toch mooi zijn als we ons huis zo kunnen verbouwen dat we hier ook echt heel oud kunnen worden. De benedenverdieping zouden we bij voorbeeld zo willen verbouwen dat we er ooit de slaapkamer van kunnen maken, met douche en al.”

zijn. Dan moeten nieuwe huizen volgens het bouwbesluit “energieneutraal” zijn, wat betekent dat ze niet meer energie nodig hebben dan dat ze opleveren. De gas- en elektrarekening behoort dan tot de verleden tijd. Maar dat is nieuwbouw. Het overgrote deel van de woningvoorraad bestaat juist uit de wat oudere woningen en dat zal in 2020 nog steeds zo zijn. Echt op grote schaal energie besparen gebeurt dan ook pas als de bestaande huizen worden aangepakt.

Platform 31

Voor Fred en Marjan was het vervolgens een logische stap om op zoek te gaan naar buurtgenoten met energiebesparende plannen. “Het zijn allemaal dezelfde soort huizen, van die typische jaren ‘70 doorzonwoningen, de kans is dan groot dat ook de maatregelen die we gaan nemen op elkaar lijken” aldus de redenatie van Fred. Samen uitzoeken bespaart dan tijd en misschien ook nog wel geld. “En hoe meer buren meedoen, hoe meer energie we besparen!”

De overheid ondersteunt daarom via Platform 31 initiatieven van burgers of instellingen die vernieuwing kunnen brengen in de wereld van het energieneutraal renoveren. Eén van die initiatieven is Duurzaam Zwaag, dat is voortgekomen uit die eerste oproep aan zijn buren van Fred. Samen met een aantal buren is hij naar de gemeente Hoorn gestapt om te bespreken wat de gemeente hierin kon betekenen. De gemeente hee� het vervolgens ondergebracht bij het Platform 31 als één van de vijf landelijke initiatieven waarin wordt onderzocht hoe de renovatiemarkt van particuliere woningen een nieuwe impuls kan krijgen. Met een team van experts –een aannemer, een installatie professional, een architect, een duurzaam bouwen adviseur en een bouwfysicus- hee� een aantal bewoners “slimme pakke�en” ontwikkeld. Dit zijn allerlei mogelijke energiebesparende maatregelen die stuk voor stuk precies toegesneden zijn op het type woning van de Fruitbuurt en aansluiten bij de wensen en financiële mogelijkheden van deze bewoners. Zo is er een pakket waarbij het balkon aan de voorgevel wordt vervangen door een nieuwe pui. Met deze maatregel slaat de bewoner twee vliegen in één klap: de koudelek die het balkon veroorzaakt wordt opgelost en de slaapkamer boven wordt groter.

Het klinkt natuurlijk heel aantrekkelijk: een huis dat geen energie kost maar juist oplevert. Voor wie in een nieuwbouwhuis woont is de kans al groot dat hij geen stookkosten meer betaalt maar in 2020 zal dat nog veel vanzelfsprekender

Het team van bewoners en experts – de zogenaamde 0%clubhee� gemerkt dat het voor bewoners veel aantrekkelijker is om te investeren in energiebesparende maatregelen als men er ook qua woonbeleving wat mee op schiet. “Je kunt natuurlijk

logische stap

Elly en André Pleune wonen met hun 2 kinderen van 15 en 19 in de Fruitbuurt in Zwaag. Ze wisten wel dat er iets gaande was in de buurt, over Duurzaam Zwaag hadden ze wel eens iets gelezen maar wat het nou precies is… Als zodanig is het echtpaar het ideale testpanel. Lex van Zaane, directeur van Produbo, bezoekt ze thuis en legt ze de resultaten van Duurzaam Zwaag voor. Het voorstel: een tot op de bodem uitgezocht pakket van maatregelen waarmee precies zo’n woning als die van André en Elly helemaal energieneutraal wordt. Van Zaane zet ook uiteen wat de daarmee gepaarde kosten zullen zijn en hoe deze vervolgens allemaal gefinancierd zouden kunnen worden. Uiteraard wordt ook de terugverdientijd in kaart gebracht. Het duurt even voordat al die informatie tot Elly en André is doorgedrongen. Ze hebben het huis acht jaar geleden gekocht en er al het een en ander aan gesleuteld. Nieuwe keuken, muurtje uitgebroken, dubbel glas. “Eigenlijk weet ik helemaal niet eens hoeveel onze energierekening is” zegt Elly. Een mooi idee, dat vinden ze wel, maar voor hun komt het acht jaar te laat. “Het is nu niet de tijd om grote investeringen te doen. Maar als we dit pakket ook in kleine stapjes kunnen uitvoeren, ja, dat is misschien wel interessant.”

Met je buren energie besparen

Duurzaamheid & Innovatie

gewoon zonnepanelen op je dak leggen, maar daar merk je alleen iets van in je portemonnee. Als je meteen je dak vernieuwt en de PV integreert, heb je meteen een beter geïsoleerd huis en dus meer comfort in de winter. Bovendien staat je huis er dan weer fris en fruitig bij de komende 30 jaar.”

Voorbeeld 2: familie Sannes, Geelvinckstraat Castricum Energie verbruik 2012: 3.721 kWh - 1.770 m3 Aantal personen in huishouden: 4 Aantal m2 woning: 60 Type woning: Rijtjeshuis Bouwperiode: 1938 Wat zou u willen aanpassen aan uw woning? Isoleren vloer (houten vloer vervangen door beton?) en muren (voorzetwanden?). Nieuwe CV -ketel met houtkachel/pelletkachel en extra verwarming in de badkamer. Opmerkingen: We hebben plannen voor een uitbouw. We willen weten hoe je dit duurzaam kunt doen, zodanig dat de energiekosten omlaag gaan. Zowel de uitbouw als de bestaande bouw moet goed geïsoleerd worden. De adviezen voor bijgaande voorbeelden vindt u terug op www.meneerdeleeuw.nl/ikblij�ierwonen

Een verbouwing is een uitgave die je niet vaak doet en waarvoor je niet makkelijk een vergelijkingssite kunt raadplegen. Dat blijkt wel uit adviezen van de specialisten. Voor de drie woningen op deze pagina zijn negen totaal verschillende adviezen opgesteld, te vinden op www.meneerdeleeuw.nl/ikblij�ierwonen Hoe maak je als leek een verantwoorde keuze?

scherpe blik op inkoopvoordeel Het vreemde is dat alle Nederlanders met deze worsteling zi�en. Zolang we in ons eentje deze noot proberen te kraken, blijven mensen twijfelen over hun verbouwing. Neem ik wel de juiste beslissing? Zijn de maatregelen die ik neem voldoende? Is het werkelijk naar mijn wens of had ik beter een andere energiestrategie op mijn huis kunnen loslaten? Wil ik natuurlijke materialen gebruiken (zoals het advies van Aayu architecten) of ga ik voor slimme technische oplossingen (zoals lightpipes of solartubes van Ranzijn). Of heb ik vertrouwen in een stevig samenwerkingsverband van op elkaar ingespeelde ondernemers zodat de planning van de verbouwing onder één verantwoordelijkheid valt. (Renovisiegroep). Wanneer bewoners samenwerken in energiecoöperaties zijn er altijd bouwdeskundigen die zich in de materie willen verdiepen. Zonder winstoogmerk. Ervaringsdeskundigen die een be-

Drie visies op smart restylen paalde maatregel hebben genomen. En niet te vergeten is er dan inkoopvoordeel te behalen en kunnen dure maatregelen samen worden genomen. Want in elk van de negen adviezen zi�en goede elementen. De kunst is om ze eruit te vissen. Juriaan Jansen, Milieufederatie Noord Holland

plan logische volgorde in maatregelen Als je vergaand je woning energiezuinig wilt maken, dan is het belangrijk een adviseur in de arm te nemen die een integraal advies kan geven, met andere woorden een adviseur die verstand hee� van isoleren, duurzaam verwarming en ventilatie. Er een logische volgorde in het nemen van maatregelen. Begin eerst met een zo goed mogelijke isolatie van vloer, muren en dak, dicht kieren en vervang glas voor HR++ glas of zelfs driedubbel glas. Immers energie die je niet gebruikt hoef je ook niet op te wekken. Het is vervolgens wel belangrijk ook een ventilatiesysteem (met warmteterugwinning) te realiseren. Doe je dit niet, dan is de kans groot op schimmelvorming door vocht en dat is slecht voor de gezondheid. Isoleren is relatief goedkoop en levert de hoogste kostenbesparing op. Pim van Herk, Energy Board, Provincie Noord Holland

Voorbeeld 1: familie de Ruijter, Oude Slotstraat Schagen

houd rekening met mogelijkheden interieur

Goed aan de adviezen is dat ze deels rekening houden met de mogelijkheden voor het interieur. Dit wordt echter niet overal benadrukt, terwijl ik me kan voorstellen dat dit voor de vragers van advies wel van belang is. Voorbeeld hierbij: de grote winst van vloerverwarming is dat je, naast energiebesparing, ook grote indelingsvrijheid krijgt omdat je geen rekening meer hoe� te te houden met radiatoren. Nadeel is dat de vloer misschien iets omhoog komt, en dat moet wel kunnen. Binnen het concept ‘smart restylen’ zou mijn advies aan de adviseurs zijn om meer in te gaan op de interieurwensen en deze te combineren met slimme (technische) oplossingen. René Jansen, Service Punt Duurzame Energie

Voorbeeld 3: familie Wi�enberg, Havenweg Schellinkhout

Energie verbruik 2012: 4.221 kWh - 3.706m3 Aantal personen in huishouden: 2 Aantal m2 woning: 130 Type woning: Vrijstaand Bouwperiode: 1940 Wat zou u willen aanpassen aan uw woning? Alles gelijkvloers en energiezuinig. Opmerkingen: Wij zi�en nog in de planfase en hebben reeds een ontwerpplan, maar nog geen energieplan. Wij willen ons huis op de begane grond geheel gelijkvloers slim- en energiezuinig verbouwen voor onze 'oude dag'.

Energie verbruik: Net gekocht, onbekend Aantal personen in huishouden: 2 Aantal m2 woning: 100 Type woning? Twee-onder-een-kap Bouwperiode: 1960 Wat zou u willen aanpassen aan uw woning? Vergroten door dakkapel en dakopbouw, plus een erker. Opmerkingen: We denken aan een erker en twee dakkapellen als een soort dakopbouw. En alles goed isoleren.

Duurzaamheid & Innovatie

Powerhouse uitnodiging Wees welkom om u te verbinden met wat nu mogelijk is en te verbeelden wat straks kan op het gebied van duurzaam renoveren!

duurt 2 minuten en eindigt met een vraag. Wil je meedoen aan dit event? Meld je dan aan voor de Powerhouse via www.doinnwh.nl

Op 10 oktober, de Dag van de Duurzaamheid, organiseren HDC Media en DOinNWH samen opnieuw een Powerhouse. Op deze avond, van 17-22 uur, verkennen we hoe MKB lifestyle - en bouwondernemingen integrale renovatie oplossingen kunnen bieden aan alle huiseigenaren in de regio. Ook wordt dan de Let's DO Award uitgereikt. Voor deze avond zijn nog enkele plaatsen beschikbaar.

POWERHOUSE programma

Als je als particuliere huiseigenaar wilt investeren in je huis is het nog knap lastig om integrale duurzame oplossingen te vinden. Daar moet verandering in komen! Wij nodigen alle aanwezigen uit om hun beste Smart Restyle product of dienst te pitchen tijdens de ik-blijf-hier-wonen borrel en netwerkdiner. De tien particuliere huiseigenaren die gehoor hebben gegeven aan de oproep om mee te doen in de special ik-blijf-hier-wonen in NHD zijn onze VIP's . Hun wordt gevraagd om op de pitches te reageren. Een pitch

17 – 18h Ik-blijf-hier-wonen borrel Eerste serie pitches met onder andere de lancering van het Urban Earth Ship DO-project. Wie gaat de uitdaging aan om de komende 16 maanden een zo duurzaam mogelijk demonstratie object te bouwen? Energie Neutraal! 100% off the grid! 100% recycled of nagroeibare materialen. Met pakkende esthetiek en een gezond binnenklimaat. Met dit gezamenlijk initiatief van Return en DOinNWH willen Cees Gertjan Hiemstra en Pepik Henneman met u de grenzen verkennen van het mogelijke en het onmogelijke… door te doen! 18 – 19h45 Ik-blijf-hier-wonen netwerk diner De particuliere huiseigenaren zijn onze VIP's en krijgen het woord. Waarom willen ze investeren in hun huis? Wat zijn hun duurzame wensen? Waar lopen zij tegenaan? Inclusief een tweede serie pitches.

Warmtepomp Het aanleggen van een warmtepompsysteem in een bestaande woning is een grote verbouwing. Gewone cv-radiatoren moeten namelijk vervangen worden door een systeem voor lage temperatuur verwarming. Om bij lage temperatuur de woning goed te kunnen verwarmen, is warmteverlies uit den boze: goede woningisolatie en een energiezuinig ventilatiesysteem, zoals balansventilatie met warmteterugwinning, zijn noodzakelijk. Ook het aanleggen van voorzieningen die ervoor zorgen dat de bodem of

Elektropartners: het goede voorbeeld geven Elektropartners is een elektrotechnisch installatiebedrijf uit Heerhugowaard met meer dan 50 jaar ervaring. Naast het gangbare elektrotechnische werk zoals het aanleggen van licht- en krachtstroominstallaties, datanetwerken en glasvezelverbindingen hee� Elektropartners veel ervaring in het installeren van duurzame toepassingen. Door goed op de hoogte te zijn van de nieuwste technieken onderscheiden ze zich van het klassieke installatiebedrijf. En net als Tromp Medical, willen ze dat ook met hun eigen gebouw uitdrukken, dat ze onlangs helemaal energieneutraal hebben gerenoveerd en vernieuwbouwd. “Je moet toch het goede voorbeeld geven”, licht directeur Barry Gaal toe. Niet gewaagd, om in deze tijden van crisis zo’n diepte-investering te maken? Barry Gaal: “Ik denk altijd anticyclisch. En ik merk nu al dat mijn klanten het waarderen. Waar anderen het steeds moeilijker hebben werk binnen te halen, blij� het bij ons goed gaan. Het gebouw werkt toch in ons voordeel, denk ik.”

Zelfvoorzienend het grondwater als bron te gebruiken zijn, is ingrijpend. Als de buitenlucht de bron is, moet er op het dak of in de tuin een warmtewisselaar komen. Verder moet er voldoende ruimte zijn in huis: het formaat van een warmtepomp komt overeen met een tweedeurs koelkast. Vanwege het geluid dat de warmtepomp maakt, is het slim om deze in een afgesloten ruimte te plaatsen, en maatregelen te nemen tegen geluidsoverlast (zoals flexibele slangaansluitingen).

Warmtepompen zijn geschikt om over een lange periode heel constant te verwarmen. Het systeem zorgt dag en nacht voor een gelijkmatige warmte in de hele woning. Constant comfort is ook een voorwaarde: warmtepompen verliezen hun rendement als er vaak snel moet worden warm gestookt. In voorkomende gevallen springt een extra verwarmings- of warmwaterinstallatie bij ten koste van het hoge rendement. Daarom is het belangrijk een warmtepompsysteem te kiezen met ruim voldoende capaciteit.

Duurzaamheid & Innovatie

Gemeentes die openstaan voor zelfvoorzienende woningen en daar als eerste op experimentele wijze actief op inspelen, zullen in de toekomst een voorsprong hebben. Als er met alternatieve technieken nieuwe gebouwen kunnen worden gerealiseerd en bestaande gebouwen op een goedkope wijze gerenoveerd/verduurzaamd kunnen worden, zal dat ten goede komen aan de economische waarde van

deze gemeente. De gemeente voorziet in grondstoffen voor het bouwen van nieuwe woningen met afval uit deze zelfde regio. Afval wat uit de directe omgeving komt wordt niet getransporteerd naar centrale afvalverwerkers maar wordt in de eigen omgeving hergebruikt. In de toekomst kan het dan zo zijn, dat particulieren hun afval direct naar een nieuwe bouwplaats brengen in plaats van naar de centrale afvalplaats.