Stedenbouwkundige transformaties

mei stedelijke transformaties

mei architects and planners

mei architects and planners Versie 08.2021 Schiehavenkade 150 3024 EZ Rotterdam t +31 (0)10 4252222 e info@mei-arch.eu volg mei op facebook: meiarch instagram: mei_architects_and_planners linkedin: mei architects and planners www.mei-arch.eu

mei architects and planners

1

2

Over Mei

Mei architects and planners realiseert toonaangevende projecten in binnen- en buitenland. Aan de basis van ons werk ligt respect voor de omgeving: voor de historie van de plek, de huidige context en toekomstige leefomgeving.

Vanuit onze expertise op het gebied van herbestemming, nieuwbouw en stedenbouwkundige strategie, werken we aan ontwerpen die de gebruiker centraal stellen. Onze uitgesproken gebouwen hebben een eigen verhaal, wat de betrokkenheid bij het gebouw en verbondenheid tussen gebruikers vergroot. Met creativiteit, vakkundigheid en lef introduceren we vernieuwende technische toepassingen en gebruiksconcepten, die bijdragen aan de sociale en ecologische duurzaamheid.

“Wat het werk van Mei zo typeert is het feit dat ze niet de behoefte hebben om overal een eigen stempel op te zetten.

Elk project wordt met gevoel en liefde voor het oorspronkelijke gebouw en context ontworpen en uitgevoerd. Zonder dat het tuttig wordt. Elk project is daarmee uniek en straalt een bepaalde stoerheid uit. En juist die stoerheid maakt het dan weer een typisch Mei project.” (Arend Dolsma – Bouwen met Staal) Mei is opgericht door Robert Winkel, die het bureau samen met Michiel van Loon, en Robert Platje leidt.

Gevestigd in Rotterdam werken we met een ambitieus, internationaal team aan opdrachten in onder andere Nederland, Frankrijk, Duitsland, Rusland en Noorwegen. De bureaustructuur is gebaseerd op de kennisdivisies Gebouwtransformatie, Nieuwbouw en Stedenbouw, waarbinnen onderzoek gestuurd wordt en kennis geborgd.

Om denk- en daadkracht verder te vergroten, zoekt Mei samenwerking met verschillende partijen uit het veld, van experts op het gebied van stadsnatuur tot de bouwmaterialenindustrie.

Het werk van Mei is veelvuldig gepubliceerd en bekroond. Mei is bekend van herbestemmingsprojecten zoals Fenix I en Jobsveem in Rotterdam en het Kaaspakhuis in Gouda, en nieuwbouw zoals de Schiecentrale 4B en het McDonald’s paviljoen aan de Coolsingel in Rotterdam. Met het ontwerp en de ontwikkeling van SAWA, een volledig houten woongebouw in Rotterdam, toont Mei zich voorloper op het gebied van toekomstbestendige, natuurinclusieve woningbouw. Op stedenbouwkundig niveau is Mei gespecialiseerd in complexe binnenstedelijke en herbestemmingsopgaven. Mei ontwerpt dynamische masterplannen voor onder andere het terrein van de voormalige zijdefabriek in Naro-Fominsk (RU), de OPG-locatie in Utrecht en het Kabeldistrict in Delft.

“Robert is in staat de vakgemeenschap te transformeren, nieuwe markten te creëren. Er liggen zoveel kansen, modellen en mogelijkheden. Robert weet die aan te grijpen. Door steeds te denken ‘wat is mijn toegevoegde waarde’ weet hij zichzelf steeds opnieuw uit te vinden”. (Marinke Steenhuis – SteenhuisMeurs)

we are your friends 3

4

5

6

Visie op stedenbouw

Met ruim 25 jaar aan kennis en ervaring in zowel stedelijke als architectonische transformatieprojecten, werkt Mei architects and planners aan gebiedsontwikkelingen met sterk onderscheidend vermogen. Een krachtige gebiedsvisie vraagt om specifieke en slimme oplossingen. Daarom creëert Mei waarde met een identiteitsvol ontwerp dat aansluit bij de opgave. Het belang van de stad, gebruiker en natuur staan hierbij centraal. Door bestaande en nieuwe structuren heel precies maar robuust met elkaar te verweven, sturen wij op de ruimtelijke condities die nodig zijn om groene, gemengde en levendige steden te laten ontstaan. Het resulteert in een toekomstbestendig en adaptief plan, met ruimte voor initiatief en nieuwe inzichten.

Stedenbouw is nooit af; de fasering in tijd en programma speelt daarbij een evidente rol. Met onze integrale aanpak zijn ook duurzaamheid en mobiliteit onderdeel van een plan. Daarnaast zorgen we dat het doorlopend getoetst kan worden op financiële haalbaarheid. Vanwege onze kennis van zowel stedenbouw als architectuur werken we gemakkelijk op verschillende schaalniveaus. Daarbij zijn stedenbouwkundige massa, gebouwtypologie en menselijke maat altijd verweven. De bijbehorende beeldkwaliteitsplannen zorgen voor extra onderscheidend vermogen waarbij architectuur, openbare ruimte en stedenbouw elkaar versterken.

Context Mei start een project vanuit een cultuurhistorische verkenning en duikt daarmee in het geheugen van de plek.

Wij maken de historische en verhalende context eigen en bouwen voort op reeds aanwezige kwaliteiten van de bestaande gebouwen. Voorbeeld hiervan is het Kabeldistrict in Delft, waar heel zorgvuldig is ontworpen vanuit de structuur van het bestaande industrieel erfgoed. Door een specifieke gebouwtypologie toe te passen, vermengd de bestaande fabriek zich met het nieuwe programma. De geschiedenis blijft op verschillende niveaus aanwezig draagt bij aan de herkenbaarheid en circulariteit van het gebied.

Ook het bestaande gebruik kan bijdragen aan de ontwikkeling van een nieuw plan. Mei beseft zich hoe een plek in het geheugen van mensen staat en dat lokale initiatieven een grote bijdrage kunnen leveren aan de verbinding met de plek. Voor veel projecten gaat Mei daarom eerst in gesprek met de gebruikers, bewoners en placemakers.

Zoals bij het OPG-project in Utrecht, of de Fenixloods op Katendrecht, waar de stadsmakers het gebied al een zekere identiteit hebben gegeven. Door met elkaar in gesprek te gaan, wordt onderzocht op welke manier zij een bijdrage kunnen leveren aan de permanente ontwikkeling van het gebied. Zo worden de krachten gebundeld in de verdere ontwikkeling van de plek.

Nieuwe esthetiek In het ontwerpproces beperkt Mei architects and planners zich niet tot het scheppen van de juiste condities, maar sturen we ook aan op de beeldkwaliteit van het plan. De grote schaal, die vaak aanwezig is in voormalig (industriële) transformatiegebieden, wordt van constructie tot gevelontwerp omarmd voor het vormgeven van een haast sublieme ervaring.

Het werk van Mei kenmerkt zich door een mate van tegenstrijdigheid in precisie en controle: er wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen de elementen die met hoge zorgvuldigheid worden ontworpen en gecontroleerd, tegenover een acceptatie van het onvoorspelbare en veranderlijke dat onvermijdelijk is in een ontwikkel-/ bouwproces. Juist deze acceptatie en een flexibele houding zorgen voor een extra laag van betekenis en zijn cruciaal in een ontwikkel- of bouwproces van met name grootschalige stedenbouwkundige projecten.

Het toepassen van beeldbepalende en verhalende elementen draagt bij aan een sterke identiteit en het onderscheidend vermogen van de plek.

7

8

Community Het ontstaan van gemeenschappen van mensen die betrokken zijn bij hun leefomgeving is van essentieel belang voor een geslaagde stad. De kracht van Mei zit in het combineren van verschillende programma’s.

Hiervoor wordt geput uit de kennis en ervaring die Mei de afgelopen 25 jaar heeft opgedaan, waaronder bij het Lloydkwartier in Rotterdam. De mix van wonen, werken en recreatie, met name in de actieve plint, en gemeenschappelijke buitenruimtes op het dak dragen sterk bij aan de vorming van een community. Zo wordt een gebied geen monofunctionele woonwijk, maar een levendig woon-, werk- en verblijfsgebied met een gevarieerd activiteitenprogramma verspreid over de hele dag. Deze 24/7 programmering draagt tevens bij aan de sociale veiligheid van het gebied.

Ook op het schaalniveau van typologie komt Mei met specifieke oplossingen. Om ontmoeting te stimuleren, wordt de openbare ruimte optimaal benut voor verblijf en behoort het tot gemeenschappelijk domein. Door binnen sterke structuren ruimte te bieden voor persoonlijke invulling, ontstaat eigenaarschap. Op die manier is de gebruiker betrokken bij, en aangetrokken tot, haar directe leefomgeving. Dat is erg belangrijk, want het zijn de gebruikers die de plek vormen.

Gebruikersvrijheid Bij omvangrijke stedenbouwkundige ontwikkelingen is toekomstbestendigheid en adaptiviteit fundamenteel.

Het is daarbij essentieel dat zowel nieuwbouw als bestaande bouw - met daarbij horende kenmerken in schaal, maat en architectuur - op een slimme en menselijke wijze worden ingepast en geschikt worden gemaakt voor verschillende programma’s. Mei ontwerpt vanuit open structuren; open bouwen waarin verandering bij voorbaat is opgenomen en de juiste condities worden geschept voor eigen invulling. De aanwendbaarheid van het gebied geeft daarbij flexibiliteit en ruimte om in de toekomst ander gebruik te faciliteren. Het Kabeldistrict, waarbij ruimte wordt geboden aan zowel start-ups als scale-ups, is een mooi voorbeeld van de manier waarop ondernemers kunnen groeien en ontwikkelen, zonder hun plek in de gemeenschap te verliezen. Hierdoor kunnen ondernemers zich ontwikkelen als stadsmakers die bijdragen aan de identiteit van het gebied.

Nieuwe waardesystemen Mei loopt voorop in het integreren van (stads)natuur. Het is van belang om bestaande ecologische structuur te versterken en tegelijkertijd ruimte te scheppen voor nieuwe natuur. Juist in een compacte, hoog stedelijke omgeving is de natuurinclusiviteit en biodiversiteit onderdeel van de leefomgeving en telt elke vierkante meter. In het Kabeldistrict zijn meerdere lagen van natuur aanwezig; zowel ondergronds, op maaiveld niveau, en op hoogte, door middel van de nieuwe typologie van het Delfste dak.

Tevens kent Mei de laatste stand van zaken op het gebied van wet- en regelgeving omtrent milieu, mobiliteit, wind, bezonning, hittestress en wateraccumulatie. Een voorbeeld waarbij al deze aspecten goed samen komen, is het Burgemeesterkwartier in Gouda, waarbij een volledig autovrije wijk wordt ontworpen en daarmee ruimte ontstaat voor een continuerend landschap van groen en water. Met nieuwe mobiliteitsstrategieën wordt er ingezet op gezamenlijk gebruik van de buitenruimte. Door slim gebruik van zon, koelte en wind, ontstaat een prettig leefklimaat. En door de integratie van groen in het stedenbouwkundig plan, wordt de biodiversiteit in het verblijfsgebied verhoogd. Mei neemt verantwoordelijkheid voor het bijdragen aan een gezonde leefomgeving.

Toekomstbestendige, gezonde stedenbouwkundige plannen zijn daarbij elementair en essentieel.

9

Projecten

10

Fenix I, Rotterdam SAWA, Rotterdam Zijdefabriek, Naro-Fominsk, Rusland Kabeldistrict, Delft SPOT, Amsterdam Van Gendthallen, Amsterdam Vernieuwing Rijksmonument De Lijnbaan, Rotterdam Lijnbaan 77, Rotterdam De Fabriek Delfshaven, Rotterdam Binckhorst Nieuwe Hallen, Den Haag Burgemeesterkwartier, Gouda Lloydkwartier, Rotterdam Schiecentrale 4B, Rotterdam Jobsveem, Rotterdam

18 64 86 102 126 138 146 154 170 180 200 210 230

11

Robert Winkel architect | directeur (1 mei 1963)

Opleidingen TU Delft afstudeerrichting architectuur, afstudeerjaar 1991 UvA, Bouweconomie, certificaat 2006 Middelbare school in Amsterdam Overzicht werkverbanden 2003-heden Mei architects and planners, architect / eigenaar 2001-2008 Smarthouse i.s.m. Holland Beton Groep, oprichter. Ontwerp- en bouwconcept voor op massa aangepaste huizen van staal 1996-2003 Robert Winkel Architecten, architect / eigenaar 1995-2013 Archined i.s.m. Piet Vollaard en Uitgeverij 010, oprichter en directeur 1991-1995 CEPEZED Architecten (project architect) Lezingen (onder meer) Dutch heritage exhibition, Moskou (RU) Provada transformatieplein, Amsterdam (NL) Vastgoedmarkt Collegetour, Amsterdam (NL) Design and Emotion conference - Amsterdam (NL) Re-Use sypmosium Sao Paulo Brazilië 2015, werkbezoek minister van OCW Jet Bussemaker (BR) Les salons structuralistes, Het Nieuwe Instituut, Rotterdam (NL) Hessischer Architektentag (DE) BNA academie, herbestemming (NL) Gunsan University, Bunsan Port Authority (Zuid-Korea) Zeppelin #48, (RO) Arcelor Mittal Conference (PL) Delft University of Architecture, Delft (NL) Escuela Técnica Superior de Arquitectura (SP) École nationale supérieure d’architecture de Nantes (FR) EASA (PO) Cercle de l’Instituut Supérieur d’Architecture Victor Horta (BE) Staalbouwdag 2000 en 2007 Open building conference (Parijs) Eina Universiteit (Barcelona) dS+V (Rotterdam) Kubusuitreiking Habraken BNA (Amsterdam) Kingspan BuildingHolland 2010 thema: ‘Koplopers in Bouwinnovatie’ (Amsterdam) Architectencafé thema ‘Transformaties’ (Amsterdam) TU Delft BK-city serie TransformationsOpen building conference (Paris) Eina (Barcelona) Department of Urban Planning (Rotterdam) Kubus BNA presentation Habraken BNA

Commissies/Jury’s (onder meer) 2020-heden Voorzitter Kwaliteitsteam Merwede, Utrecht 2020 Voorzitter Commissie Regeling Vierjarige Instellingssubsidie Stimuleringsfonds Creatieve Industrie 2019 Jurylid Steden in Beweging 2018-heden Voorzitter Kwaliteitsteam Feyenoord City, Rotterdam 2018-heden Supervisor Rotterdam - The Hague Airport 2018-heden Plaatsvervangend voorzitter van Commissie Ruimtelijke Kwaliteit, Gemeente Amsterdam 2018 Juryvoorzitter ARC18 Oeuvre Award 2017-heden Voorzitter Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Subcie III, Gemeente Amsterdam 2016-2017 Lid Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Subcie III, Gemeente Amsterdam 2016 Jurylid Gouden Piramide, rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap 2014-heden Bestuurslid Rotterdamse Dakendagen 2011-2014 Plaatsvervangend voorzitter Welstands- en Monumentencommissie, Gemeente Rotterdam 2013-2014 Lid Q-team Havenbedrijf Rotterdam 2011-heden Booosting, Raad van Advies 2010 BNA Jonge Architectenprijsvraag, jurylid 2009-2011 Stimuleringsfonds voor Architectuur, lid Adviescommissie Projectsubsidies Architectuur 2009 Europan 10, jurylid 2009 Rotterdam-Maaskantprijs voor Jonge Architecten, jurylid 2008 Lid Beroepenveldcommissie Academie van Bouwkunst Rotterdam 2008-2014 Lid Welstands- en Monumentencommissie Gemeente Rotterdam 2008-2011 Lid Werkgroep Monumenten Gemeente Rotterdam 2008 NAi-ontwerpwedstrijd ‘Rotterdam Mooier Dan!’, jurylid 2008-2011 Booosting, bestuurslid 2008 Architect van het Jaar 2008, jurylid 2008 Archiprix, jurylid 2006 Gevel innovatieprijs, jurylid 2004-heden Vedute, bestuurslid 2001 Ikthinos (Maaskant) prijs, Academie van Bouwkunsten Rotterdam, jurylid 2000-heden Member of several forums, symposiums, debates 1983-1984 Stylos, bestuurslid Docent 2000-heden 2011-2013 2008 2004-heden 2000-2010 1994-heden 1994-heden 1994-heden

Afstudeermentor TU Delft, TU Eindhoven, Academie van Bouwkunst in Rotterdam, Tilburg, Maastricht en Arnhem Lezingenreeks Academie van Bouwkunst Rotterdam ‘ontwerpen binnen wettelijke en juridische kaders’ Lezingenreeks project Jobsveem, TU Delft PAO Delft, docent (postdoctoraal onderwijs, civiele techniek, afdeling brand) Student project analyse 25kv-gebouw en Schiecentrale Gastdocent en criticus opTU Delft, sommige in samenwerking met Lars Spuybroek, Jacob van Rijs, Jasper van Zwol.

Docent en criticus TU Eindhoven, Academie van Bouwkunst in Rotterdam, Tilburg, Maastricht en Arnhem, Universiteit van Gent Tutor van verschillende internationale workshops

Robert Platje associate partner (01.07.1975)

Opleidingen DGBC Rotterdam, HBO sustainability building environment.

Randmeer College Harderwijk, MBO bouwkunde Overzicht werkverbanden 2019 - heden BNA 2017 - heden Mei architects and planners 2012 - 2017 Mei architects and planners 2012 - 2012 SPEE architecten 2011 - 2012 PLUS architecten 2000 - 2011 Mei architects and planners 1998 - 2000 Tekta architecten 1996 - 1998 Ontwerpburo Ad van de Vis Nevenactiviteiten dec 2017 mei 2017 2010 - heden 2008 - heden 2008 - heden

lid beleidsadviescommissie techniek en regelgeving associate partner projectmanager, specialiteit: Bouwtechnologie en BIM projectmanager projectmanager bouwtechnoloog / projectmanager projectmanager technisch ontwerper

Presentatie Trots op de Stad - Transformatiecongres Rotterdam - Fenix I Presentatie Fenix I op BIM Praktijkdag, Jaarbeurs Utrecht BREEAM-NL expert, Dutch Green Building Council Commisielid Utiliteitsbouwdetails, SBR Gastdocent bouwtechnologie, TU Delft Docent ‘bouwtechnisch ontwerpen utiliteitsbouw’ bij SBR / Bouwen met Staal Lid marktgroep woningbouw, Bouwen met Staal

Projecten Mei architects and planners (selectie) Fenixlofts, Rotterdam SAWA, Rotterdam Glashaven Rotterdam Kaaspakhuis, Gouda DUWO, Amsterdam De Generaal, Rijswijk McDonald’s Coolsingel 44, Rotterdam De Verkenner, Utrecht Oceaanhuis, Rotterdam Van Stigt Thans, Schiedam De Fabriek Delfshaven, Rotterdam Verket Moss, Noorwegen Kauwgomballenfabriek, Amsterdam Cooltower, Rotterdam De 4 werelden, Spijkenisse Kaboutergarage, Almere LOC, Hardenberg Kraton 230, Rotterdam Schiecentrale 4b, Rotterdam Asterweg Max&Moore, Amsterdam Jobsveem, Rotterdam NMBS Hoofdkantoor, Brussel

Michiel van Loon associate partner (28.6.1985)

Opleidingen 2007 – 2011 2003 – 2007

Ir. Architect TU Delft Ing. Engineer Building Technology Avans HogeschoolTilburg

Overzicht werkverbanden 2017 - heden Mei architects and planners 2012 - heden Mei architects and planners 2011 - 2012 Barcode Architects, Rotterdam 2010 Maks, Rotterdam 2010 NL Research Lab, Rotterdam 2008 - 2009 Coop Himmelb(l)au, Wenen 2006 - 2008 01-10 Architects, Rotterdam Nevenactiviteiten 2018 - heden 2018 - heden 2018 2017 2016 2016 2009 - 2016 2011

associate partner projectarchitect projectarchitect architect researcher architect architect

Gastspreker TU Delft Gastspreker TU Eindhoven Gastspreker Hogeschool Rotterdam Lezing NRP Forum Afstudeerbegeleider Avans Hogeschool Tilburg Gastspreker TU Eindhoven Gastspreker Avans Hogeschool Tilburg Archi-prix Exhibition

Projecten Mei architects and planners (selectie) Fenixlofts, Rotterdam Kabeldistrict, Delft Zijdefabriek Moskou regio, Rusland McDonald’s Coolsingel 44, Rotterdam NMBS Hoofdkantoor, Brussel De Verkenner, Utrecht OPG-terrein Merwede, Utrecht De Nieuwe Hallen, Den Haag Haagse Veste IV, Den Haag Brug der Zuchten, Schiedam Verket Moss, Noorwegen De Johan van Beverwijck, Dordrecht De Generaal, Rijswijk Asterweg Max&Moore, Amsterdam Cooltower, Rotterdam Boompjes tower, Rotterdam Weeshuis, Gouda Vuurtorenweg, Scheveningen Blokkerlocatie, Gouda OMY museum, Reimerswaal SAWA, Rotterdam

Jobsveem Rotterdam

25kV-gebouw Rotterdam

Fenixlofts Katendrecht

Kaaspakhuis Gouda

De Fabriek Delfshaven

Jobsveem Rotterdam

Visie op transformatie

Ontwerpend onderzoek Mei vindt het vanzelfsprekend om in de geschiedenis te duiken om de ‘ziel’ van een gebouw te ontdekken.

Ontwerpend onderzoek biedt de basis om te komen tot natuurlijke vormen van vernieuwing, geïnspireerd op oorspronkelijke kwaliteiten. Bij herbestemmingsprojecten gaat het erom van beperkingen, verrijkingen te maken. Door trefzeker in te grijpen en te behouden, komen nieuwe gebouwen tot stand die over de vanzelfsprekendheid en historische lading van oude gebouwen kunnen beschikken. Als een ‘marriage’: 1 + 1 =3 Van deze aanpak getuigt de grote variatie aan herbestemmingsprojecten van Mei, waaronder een reeks restauraties van Rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten. Voorbeelden zijn het Slaakhuys en het Jobsveem in Rotterdam, de Brug der Zuchten in Schiedam en een aantal winkelpanden aan de Rotterdamse Lijnbaan. Maar de opgave van herbestemming rijkt verder dan bijzondere gebouwen die tot de verbeelding spreken. Ook de ‘ugly ones’ zijn interessant, zoals de kantoorgebouwen uit de jaren zeventig en tachtig die verspreid over het land zijn leeg komen te staan. Op dit moment werkt Mei o.a. aan een transformatievoorstel voor het oude belastingkantoor in Rijswijk.

‘Met nieuwbouw creëer je de ruimte, in bestaande bouw dien je ruimte te vinden’ De crisis ging gepaard met veranderingen in inzicht en mentaliteit. In plaats van ‘fuck the context’ uit de jaren zestig en zeventig, hebben we nu juist veel aandacht voor die context en wat zij ons te bieden heeft. Van het uitgangspunt dat de wereld maakbaar is komen we nu tot het inzicht dat we binnen die wereld aan het werk moeten. Het is belangrijk dat we ons verdiepen in het bestaande, zodat we het begrijpen en het kunnen aanpassen om tegemoet te komen aan de vragen van onze tijd. Voor het ontwerpen binnen de bestaande gebouwde omgeving zijn kennis en vaardigheden op volgende terreinen onmisbaar: De kennis van regelgeving, zoals bestemmingsplannen die gewijzigd worden, het bouwbesluit en bijvoorbeeld de regels rond brandveiligheid, constructie en parkeren is een basisvereiste. Juist voor transformatie van bestaande gebouwen is de wetgeving aangepast en is een aantal drempels weggenomen.

Voor Rijksmonumenten gelden bovendien vele ontheffingen. Het is nuttig om goed op de hoogte te zijn van deze redelijk overzichtelijke regels om te weten welke ruimte ze bieden en daarbinnen te kunnen ontwerpen.

Techniek op het gebied van duurzaamheid en klimaat is onmisbaar om bestaande gebouwen relevant te maken. Het is de uitdaging om voor de bestaande gebouwenvoorraad op het gebied van klimaat en energie dezelfde prestaties te behalen als voor nieuwbouw. Daarbij worden voor professionele opdrachtgevers de BREEAM en LEED certificaten steeds belangrijker. Bestaande gebouwen, variërend van Rijksmonument tot naoorlogse woningbouw, kunnen niet achterblijven op energieprestatie niveau – daardoor prijzen ze zich uit de markt. Circulaire economie en user interfaces zijn in dit kader belangrijke kernthema’s. Nieuwe technieken leiden nu reeds tot versnelling in het ontwerpen met bestaande gebouwen. Pointcloud maakt het mogelijk gebouwen driedimensionaal te scannen en daar informatie aan te koppelen (BIM).

Bij het bouwen in de bestaande omgeving zijn historisch besef en kennis van de architectuurgeschiedenis onmisbaar. We moeten de omgeving waarbinnen we werken en ontwerpen, begrijpen en op waarde kunnen schatten. Historisch onderzoek vormt een belangrijke pijler. Kennis van de geschiedenis kan het ontwerpvraagstuk nieuwe richtingen geven.

Ontwerpen is het vak van de architect. Met kennis en vaardigheden op het gebied van materialisering en tectoniek, typologieën en ontsluitingen, ruimtelijkheid en routing kunnen bestaande gebouwen een nieuwe betekenis krijgen en op volwaardige wijze tegemoet komen aan de vragen en behoefte van onze hedendaagse samenleving.

Het programma is in het geval van nieuwbouw een gegeven. Bij herontwikkeling en transformatie van bestaande gebouwen ligt dat anders en moet passend programma bij het gebouw worden gezocht en uitgewerkt. Was er voor de crisis te veel programma en te weinig gebouw, inmiddels is er te weinig programma en te veel gebouw. Financiering hangt samen met de programmering van gebouwen.

Nu het veld van traditionele stakeholders volledig is veranderd, zijn inventiviteit en ondernemingsgeest nodig om tot slimme financieringsmodellen te komen.

De architect kan hierin het initiatief nemen.Voor het ontwerpen aan de bestaande voorraad is het nodig om al deze factoren integraal af te wegen.

Fenix I, Rotterdam

18

Loft appartementen op een monumentale overslagloods prijzen: German Design Awards 2021, special mention Iconic Awards for Innovative Architecture 2020, 1e prijs Rotterdam Architectuurprijs 2019, Juryprijs Rotterdam Architectuurprijs 2019, Publieksprijs Reynaers projectprijs 2019, nominatie MIPIM/AR Future Project Award 2019, 1e prijs opdrachtgever: Heijmans Vastgoed programma: ca. 8.500 m2 commercieel, cultureel en culinair ca. 9.000 m2 openbaar parkeren ca. 23.000 m2 loft appartementen (212 lofts) team Mei: Robert Winkel, Robert Platje, Michiel van Loon, Ruben Aalbersberg, Sean Bos, King Chaichana, Kasia Ephraim, Johan van Es, Danijel Gavranovic, Jan Hoogervorst, Rutger Kuipers, Arjan Kunst, Daam van der Leij, Ruben van der Plas, Riemer Postma, Rob Reintjes, Ed de Rooij, Adriaan Smidt, Lore van de Venne, Roy Wijte, Menno van der Woude, Reinoud van der Zijde fotografie: Ossip van Duivenbode, Marc Goodwin (Archmospheres), Peter Hooijmeijer oplevering: 2019 locatie: Veerlaan / Rijnhaven Katendrecht, Rotterdam

Met 45.000 m2 mixed-use programma en een unieke stalen tafelconstructie die dwars door het bestaande monumentale pakhuis is gebouwd, is Rotterdam een gedurfd en iconisch gebouw rijker: Fenix I. De Fenix loods, gebouwd in 1922 voor de Holland America Line, is herontwikkeld en gerenoveerd voor een uitgebreid mixed-use programma, waaronder het Cultuur Cluster, gevormd wordt door Codarts Circus Arts School, Conny Janssen Danst en Circus Rotjeknor. Bovenop de 100 jaar oude monumentale Fenixloods is een nieuw volume gebouwd met 212 loft woningen. Hiermee blinkt Fenix I uit op technisch vlak, het loft concept is in deze omvang exceptioneel en architectonisch gezien is Fenix I een beeldbepalend icoon voor Rotterdam.

19

1

5

2

6

3

4

7 20

Van San Francisco Loods naar Fenix I De Fenixloodsen, gelegen tegenover Hotel New York en de Rijnhavenbrug, zijn in 1922 gebouwd in verband met de forse uitbreiding van het aantal lijnen van de Holland Amerika Lijn in die tijd. Architect was de heer C.N. van Goor. De loods heette toen de San Francisco Loods, was maar liefst 360 meter lang en daarmee de grootste overslagloodsen ter wereld in die tijd. De betonnen gevel werd gekenmerkt door grote laaddekken.

Bijzonder aan de loods was dat er twee spoorlijnen doorheen liepen en er zelfs een aantal goederenliften waren waarmee vrachtwagens hun waar konden laden en lossen op de eerste verdieping.

Aan het eind van W.O.II zijn grote gedeeltes van de kade vernield en begin jaren ’50 heeft een brand (vermoedelijk van opgeslagen cacao) het middengedeelte van de loods zwaar beschadigd. In 1954 is de loods in twee delen hersteld en aan de kade zijde uitgebouwd en verbreed. In het middengedeelte ontstond een plein met kantinegebouw (het huidige Fenixplein en kantine Walhalla) met aan beide zijde de herbouwde loodsen, die de namen Fenix I en Fenix II kregen. In de jaren ’80 verplaatsten de havenactiviteiten zich naar het Westen en zijn de loodsen in onbruik geraakt.

Vanaf 2007 heeft de stad Rotterdam zich sterk gemaakt voor herstructurering en transformatie van de wijk Katendrecht. Met name het Deliplein vormde hierin een belangrijk onderdeel. Katendrecht groeide daardoor in de afgelopen jaren uit van een achterstandsgebied naar een hippe plek en gewilde wijk met vele culinaire, creatieve en culturele ondernemingen.

Rond 2009 is Heijmans begonnen met plannen voor ontwikkeling van de loods Fenix I. Na onderzoek van de rondom gelegen bouwvolumes aan de Rijnhaven werd in overleg met de Dienst Stadontwikkeling besloten om een nieuw volume bovenop de loods toe te voegen. Mei architects and planners heeft in 2013 de architectenselectie gewonnen voor herbestemming van loods Fenix I op Katendrecht.

figuur 1 San Franciscoloods in bedrijf, ca. 1930 figuur 2 San Franciscoloods aan Deliplein, ca. 1930 figuur 3 San Franciscoloods na W.O.II en brand, ca. 1950 figuur 4 Fenix I en II in bedrijf, ca. 1955 figuur 5 Schema met de verschillende tijdlagen van Fenix I figuur 6,7 Fenix l bestaande situatie bij start project, ca. 2016 21

22

23

1

8

Kade

Fenixloods

9 24

Veerlaan

Bestaande loods – tussenlaag – nieuwbouw woonblok Het ontwerp voor Fenix I bestaat in hoofdlijnen uit drie onderdelen: Allereerst beslaat het de bestaande Holland Amerika Lijn loods van 140 meter lang en 40 meter diep en 2 verdiepingen met 6 meter vrije hoogte. Deze loods is grotendeels hergebruikt en gerestaureerd voor een gemixt programma. Daarbovenop bevindt zich een tussenlaag van ca. 6 meter hoog, die bestaat uit een enorme vakwerkconstructie met loft woningen aan een binnentuin. En daar bovenop is een gesloten bouwblok gebouwd, uitgevoerd in een flexibele betonnen constructie, met loft appartementen en rondom buitenruimten van 2,5 meter diep. Aan de binnenzijde van het bouwblok bevindt zich de galerij ontsluiting, die centraal met vier liften en trappenhuizen aansluit in een publieke passage op de begane grond in het midden van de oorspronkelijke loods.

Geleding en samensmelting In het ontwerp voor Fenix I is niet gezocht naar contrast, maar versmelting van oud & nieuw.

Hierbij is nadrukkelijk gekozen om de loods terug te brengen in de originele staat, overeenkomstig de verschillende tijdlagen. Elementair uitgangspunt van het ontwerp is bovendien het aansluiten van het gebouw op zijn directe omgeving. Daarom is ervoor gekozen om het gebouw aan de Rijnhaven zijde hoger te maken (9 lagen bovenop de loods) en daarmee in te passen in de maat en schaal van de bebouwing rond de Rijnhaven.

En aan de Veerlaan zijde is het nieuwbouw volume teruggebracht naar vier lagen om aan te sluiten op de lagere omringende bebouwing van Katendrecht.

figuur 8 Fenixplein, entree Fenix docks en Cultuur Cluster. Aan rechterzijde: theater Walhalla figuur 9 Doorsnede kade: opbouw Fenixloods en lofts figuur 10 Concept doorsnede: aanpassing volume aan omgeving/ context en bezonning

10 25

11

712 26

Samensmelting aan de Rijnhaven Aan de Rijnhavenzijde kenmerkt de oorspronkelijke loods zich door bruut beton, de aanwezigheid van grote laaddeuren, een langgerekt zwaar laaddek en eveneens langgerekt bandraam. Deze gevel, daterend uit de jaren ’50, is in ere hersteld. In het verlengde van het bandraam vindt de nieuwbouw aansluiting door de tussenlaag met donkere eenvormige pui. Daar bovenop is het betonnen woongebouw geplaatst van 8 lagen met een negende laag in de vorm van prominent aanwezige penthouses.

Door deze opzet treedt een versmelting op van oud en nieuwbouw, waardoor de gevel zich groots en imposant toont. Fenix I verhoudt zich hiermee goed met de bestaande bebouwing rondom de Rijnhaven, zowel de nieuwbouw als historische bebouwing van ondermeer het naast gelegen Codrico.

figuur 11 Zicht op Fenix vanaf de Rijnhavenburg figuur 12 Entree Fenix passage aan Rijnhavenkade

9 27

28

29

13 30

Geleding aan de Veerlaan De gevel van de Fenix loods aan de Veerlaan zijde is gereconstrueerd naar de tijdslaag van 1922. De betonnen gevel is afgestuct naar de oorspronkelijke situatie en de laaddekken die in de loop der tijd verdwenen zijn weer teruggebracht in het gevelbeeld. Op de begane grond zijn de puien iets teruggelegd ten opzichte van de betonnen constructie om de galerij waar vroeger de treinen door heen reden te benadrukken. De gevel van de tussenlaag kenmerkt zich door een constante repetitie van een donkere pui type en ligt in zijn geheel iets terug ten opzichte van de loods. Het nieuwbouw volume daarboven bestaat uit 3 lagen en een setback van losse penthouse volumes. Hierdoor ontstaat aan de Veerlaan kant een contrastrijk geleed volume, dat past in het straatbeeld van de Veerlaan. figuur 13 Gevel aan de Veerlaan figuur 14 Zicht op Fenix I vanaf het Deliplein figuur 15 Entree Fenix passage aan de Veerlaan

14

15 31

16

17

18 32

Mijmerbeugel Een belangrijk aspect in het ontwerp is de zesde gevel, te weten de onderzijde van de balkons. In het nieuwe bouwvolume zijn de consoles van de balkons zijn met veel aandacht en verfijning uitgevoerd, en refereren daarmee in hun uitstraling naar de Fenixloods. De balustrade van de balkons, die rondom het hele gebouw zijn aangebracht, zijn uitgevoerd met ingeklemd glas en voorzien van de zogenaamde “mijmerbeugel”: een repeterende industriële beugel van staal, die uitnodigt om op te leunen en te mijmeren en past bij de taal en het gebruik van de haven. In totaal zijn er maarliefst 516 mijmerbeugels toegepast in de gevel.

figuur 16 Mijmerbeugels in de gevel figuur 17 Schema van 516 mijmerbeugels figuur 18 Doorsnede van balkons met mijmerbeugels figuur 19 Robert Winkel op een mijmerbeugel

19 33

20

21 34

De Fenix passage De Fenix passage is een nieuwe binnenstraat, 40 meter lang, die dwars door het gebouw loopt en de stadszijde (Veerlaan) verbindt met de kade. Deze straat is wellicht een van de meest opwindende ruimtes van Fenix, die het best de energie en kinetische intensiteit van het verleden en heden van het gebouw uitdrukt en de verschillende tijdlagen blootlegt.

Vanuit de passage bereiken de bewoners de beveiligde en transparante entree van de Fenix lofts. Middels een viertal glazen liften worden de bewoners door het dak van de loods naar het binnengebied geleid, dat zich kenmerkt door licht, groen en transparantie en een sterk contrast vormt met de zware industriele structuren van de loods.

De dynamiek van Fenix wordt zichtbaar en voelbaar door de vele zichtlijnen, die de verschillende functies en activiteiten in de Fenix bij elkaar brengen. Via enorme glazen puien wordt de passant een blik geboden op de 12 m hoge oefen- en trapezeruimte van de circus opleiding Codarts. Aan de andere zijde van de passage geeft het een doorkijk naar de publieke parkeergarage.

Door het glazen daklicht van de passage kijkt men naar boven en wordt een connectie gemaakt met de binnentuin en groene galerijen van de Fenixlofts. figuur 20 Passage Fenix, doorkijk naar parkeergarage figuur 21 Passage Fenix, publieke doorgang en doorkijk naar CultuurCluster figuur 22 BIM doorsnede trappenhuis in Fenix passage

22 35

36

Binnengebied Het binnengebied van het gesloten bouwblok staat in contrast met de omgeving en is een oase van rust. Er is bewust gekozen voor een galerij ontsluiting om het contact tussen de bewoners te stimuleren. De rust wordt benadrukt door de galerij uit te voeren in wit beton, gecombineerd met een warme houten gevel, die van de bovenste naar de onderste bouwlagen verkleurt van donker naar licht. In het ontwerp van de balustrades zijn bloembakken als integraal onderdeel opgenomen, van waaruit klimplanten langs de galerijen groeien.

37

38

39

23

40

Fenix Lofts Het woonvolume bovenop de loods bevat 212 loftwoningen. In de tussenlaag hebben deze woningen een vrije hoogte van 6 meter en maakt de imposante vakwerkconstructie van de stalen tafelconstructie een onmiskenbaar onderdeel uit van de woning. Deze woningen in de tussenlaag zijn voorzien van een harmonica gevel aan de Rijnhaven en hebben privé buitenruimten grenzend aan het binnengebied.

De eerste drie woonlagen in het betonnen volume daarboven bevatten ca. 80 huurwoningen, met beperkte variatie. De woonlagen daarboven zijn ingevuld met ca.

130 loftwoningen met een hoogste mate van flexibiliteit in afmeting en indeling. Om dit te realiseren is in het voorontwerp nauwkeurig onderzoek gedaan naar de plaats voor schachten en meterkasten en zijn de vloeren van elke woningen afzonderlijk voorbereid op de bouw met leidingwerk en bewapening. De woningen variëren in grootte van 40 tot 300 m2 en zijn alle 130 uniek.

Ten behoeve van optimalisatie van de flexibiliteit zijn de woningen uitgevoerd met een plafond hoogte van 2,7 m., de penthouses zelfs van 3,0 m. Alle woningen, ook de huurwoningen, zijn voorzien van grote schuifpuien en riante balkons van 2,5 meter diep met glazen balustrade om de uitzonderlijke locatie met fantastisch uitzicht optimaal te benutten. Aan de korte zijde van het bouwblok, waar het bouwvolume zich vertrapt naar beneden, hebben de penthouses bovendien royale dakterrassen.

Mei architects heeft voor ca. 50 loft woningen geadviseerd in het interieur ontwerp, waarbij ca. 50% van alle woningen heeft gekozen voor de optie om de brute betonafwerking van de tunnelkist in het zicht te laten bij de plafonds en kolommen.

24

De uitgesproken architectuur en het exceptioneel woonproduct dat Fenix I biedt trekt bewoners en gebruikers aan met eenzelfde mindset. Zo kan zelfs in een gebouw waar huur en koopwoningen gecombineerd worden de galerij ontsluiting slagen en bijdragen aan de kwaliteit van wonen. De Fenix bewoners vormen een inclusieve community waar mensen samen wonen en samen levens delen.

figuur 23 Plattegronden begane grond, incissielaag en loftwoningen figuur 24 Loftconcept met flexibele indeling 41

42

43

44

45

46

47

48

49

25

26 50

Fenix Docks In de bestaande loods, Fenix Docks, is een gemengd programma geprojecteerd. Een deel van de loods is herbouwd om te voorzien in een efficiënte openbare parkeergarage met 270 parkeerplaatsen. Aan de kade bevinden zich 5 kade woningen met ieder 2 bouwlagen van 6 meter hoog. Deze woningen zijn vrij indeelbaar, voorzien van originele laaddeuren en directe toegang vanaf de Rijnhavenkade.

Fenix Docks biedt verder onderdak aan drie bekende culturele instanties die samen het Cultuur Cluster vormen: Conny Janssen Danst, Codarts Circus opleiding en Circus Rotjeknor. Mei heeft een sleutelrol gespeeld in het bemiddelen tussen de gemeente Rotterdam en deze instanties, die elk actief zijn binnen de 3 C’s (culinair, creatief en cultureel). Voor het inpassen van de diverse benodigde ruimtes in de bestaande structuur van de loods heeft Mei inventieve oplossingen gevonden. Met name de benodigde kolomvrije ruimten, de gevraagde vrije hoogte van de trainingsruimten en het gezamenlijk gebruik van diverse ruimten maakten deze inpassing tot een complexe uitdaging.

Het resultaat is een slim ontwerp met zowel gezamenlijke als privé ruimtes. Op diverse plekken zijn spontane ontmoetingen tussen de verschillende instanties mogelijk, maar is er ook voldoende privacy. De foyer is zo’n gezamenlijke ruimte voor ontmoetingen, met een glazen wand die een inkijkje geeft in de trainingsruimte van Codarts. De foyer is toegankelijk vanaf het Fenixplein aan de zuidzijde van het gebouw en geeft toegang tot het ‘docks’ gedeelte en het ‘arts’ gedeelte van het Cultuur Cluster. figuur 25 Fenixplein, ingang Fenix Docks, en Cultuur Cluster (Codarts en Conny Janssen Danst) figuur 26 Axonometrie Cultuur Cluster figuur 27 Plattegrond functie-indeling, begane grond

27 51

28

29 52

Het programmeren van diverse ondernemingen aan de Rijnhavenkade en de Veerlaan zijde, zoals West 8 en de Fenix Food Factory, geeft het gebouw een actieve plint.

Fenix Docks biedt aan de Rijnhavenkade plaats aan diverse horeca ondernemingen, waaronder de Fenix Food Factory, waarmee de levendigheid en het openbare karakter van de kade wordt vergroot.

Om beide zijden van het gebouw goed toegankelijk te maken heeft Mei een passage ontworpen die dwars door het gebouw loopt van de Veerlaanzijde naar de Rijnhavenzijde. Overdag is deze passage open voor publiek. Bewoners van de bovenliggende lofts hebben via een entreehal in de passage toegang tot hun woning.

Glazen wanden in de passage bieden bewoners en bezoekers ook een blik in het Cultuur Cluster.

30

31

figuur 28 Kantoorruimte Conny Janssen Danst figuur 29 Oefenruimte Conny Janssen Danst figuur 30 Kantoorruimte Conny Janssen Danst figuur 31 Oefenruimte Circus Rotjeknor figuur 32 Oefenruimte Circus Codarts Circusopleiding

32 53

54

55

33 56

Een miljoen kilo staal De technische uitdaging van Fenix I komt het meest tot uiting in de constructie. Door een immense stalen tafel constructie van circa één miljoen kilo staal door de bestaande loods heen te plaatsen en apart te funderen, kon de monumentale loods grotendeels behouden blijven en een aanzienlijk woonvolume worden toegevoegd dat in technische zin compleet los is gehouden van de loods. De fundering van de tafel is uiterst zorgvuldig tussen de bestaande funderingspoeren van de loods geplaatst. De stalen constructie is volledig in het werk gelast, wat een zeer uitzonderlijke werkwijze is in Nederland.

Mei heeft het hele gebouw 3D uitgetekend in BIM. Het betonnen nieuwbouw volume (Fenix Lofts) is opgebouwd door middel van een betonnen tunnelkist constructie, waarbij de wanden zijn uitgevoerd als schijfkolommen om de een grote mate van flexibiliteit te creëren. De combinatie van deze stalen tafelconstructie met een betonnen tunnelkist constructie daarboven op is uniek in de wereld.

34

figuur 33 Constructie schema Fenix: fundering, voromalige loods, stalen tafelconstructie, beton constructie Fenix Lofts, mijmerbeugels figuur 34 Stalen tafelconstructie in foyer Cultuur Cluster figuur 35 Stalen tafelconstructie zichtbaar bij Circus Rotjeknor

35 57

DUURZAAME ENERGIE CIRCULARITEIT SCHONE LUCHT KLIMAATADAPTIE OPVANG REGENWATER / KLIMAATADAPTIE dak wordt volledig benut voor waterrecuperatie

NATUURINCLUSIEF vergroende daktuin voor een gezonde comfortabele leefomgeving en vergroten biodiversiteit - filteren fijnstof

NATUURINCLUSIEF verticaal groene gevel m slim irrigatiesysteem, flora en fauna

AANPASBARE INSTALLATIES (TOEKOMSTBESTENDIG) installaties eenvoudig bereikbaar en aanpasbaar, dmv centrale rondgaande ‘ring’ (aorta)

VERMINDERE TRANSMISSI verminderen t door luchtdich

EXTRA VERDIEPINGSHOOGTE aanpasbaarheid in programma en indelingsvarianten

FLEXIBILITEIT Hoofddraagconstructie dmv schijfkolommen ipv dragende gesloten wanden: maximaal aanpasbaar en toekomstbestendig ELEKTRISCHE VOERTUIGEN Parkeergarage met oplaadpunten elektrische voertuigen (fietsen en auto’s) KOELEN EN VERWARMEN warmte- en koudeopslag in de bodem VERMINDERING CO2 UITSTOOT door gebruik te maken van een warmtepomp

Duurzaamheid Fenix I 58

met

EN EVERLIEZEN transmissieverliezen hte schil

Duurzaamheid Duurzaamheid is een integraal onderdeel van Fenix I dat begint met het maximaal hergebruiken van het bestaande gebouw. De nieuwbouw is toekomstbestendig en aanpasbaar door de extra verdiepingshoogte en flexibel indeelbaar door een hoofddraagconstructie van schijfkolommen in plaats van wanden en de centrale rondgaande installatie-ring.

Het bouwvolume en de gevels zijn geoptimaliseerd voor daglichttoetreding in het binnengebied en de woningen.

De glazen gevels bieden maximaal uitzicht maar zijn gemaakt van hoog rendement zonwerende beglazing. Zo wordt samen met de buitenzonwering en de balkons de intredende zonnewarmte tegengehouden en de koelbehoefte gereduceerd.

De daktuinen en verticale groene binnengevels stimuleren een gezonde, comfortabele en natuur-inclusieve leefomgeving. Ze filteren fi jnstof uit de lucht en de groene daken vangen regenwater op zodat dit kan worden hergebruikt.

NATUURLIJKE DAGLICHTTOETREDING gevels en bouwvolume geoptimaliseerd op daglichttoetreding. Optimaal benutten lichttoetreding en uitzicht.

ENERGIEBESPARING doeltreffende LED verlichting

Het gebouw is energiezuinig door de toepassing van LED verlichting in de gemeenschappelijke ruimten, het mechanische ventilatiesysteem met hoog rendement warmte terugwinning en het gebruik van warmte- en koude opslag voor koelen en verwarmen van het gebouw.

BUITENZONWERING warmtewering en beperken koelbehoefte door middel van zonwerend glas en buitenzonwering VERMINDEREN KOELBEHOEFTE verminder de koelbehoefte door balkons

WARMTETERUGWINNING VENTILATIE mechanische ventilatie met hoog rendement warmte terugwinning

THERMISCH COMFORT thermisch comfort geoptimaliseerd door hoog rendement zonwerende beglazing

CIRCULARITEIT materiaalbesparing door hergebruik bestaande gebouwen

59

The Making Of

60

61

62

63

SAWA, Lloydkwartier Rotterdam

64

Volledig houten woongebouw in het hart van het Lloydkwartier in Rotterdam opdrachtgever: Nice Developers & Era Contour programma: ca. 100 appartementen (middenhuur en verkoop) en commerciële/maatschappelijke functies team Mei: Robert Winkel, Robert Platje, Michiel van Loon, Leen Kooman, Nino Schoonen, Jelle Grunstra, Chris Idema, Ceylan Yazici, Fatima el Hadji, Juraj Biros, Roberto Magnanini, Katarina Jovic, Roxana Aron, Weronika Witkowicz Aannemer: ERA Contour Constructeur: Pieters Bouwtechniek Adviseur hout, innovatie en duurzaamheid: Aldus Bouwinnovatie Adviseur biodiversiteit: Bureau Stadsnatuur & Piet Vollaard Adviseur ecologie: Copijn Adviseur brand: Adviesbureau Hamerlinck Adviseur wind: Peutz Adviseur bouwfysica: DGMR Adviseur bouwkosten: Maatwerk in Bouwadvies locatie: Lloydpier, Rotterdam renders: WAX & Mei architects and planners In opdracht van Nice Developers & Era Contour ontwerpt Mei architects and planners ‘SAWA’: een uniek houten woongebouw in het hart van het Lloydkwartier in Rotterdam. Exceptioneel aan SAWA is dat het gebouw volledig in CLT (cross laminated timber) wordt gebouwd en daarmee het eerste volledig houten woongebouw van 50 meter hoog in Rotterdam is. Daarnaast is het gebouw onderscheidend door de royale groene terrassen, waarmee het gebouw de biodiversiteit van de wijk versterkt. Het streven is om in 2021 te beginnen met de bouw van SAWA.

65

1 66

Maritieme geschiedenis Het Lloydkwartier heeft een rijk maritiem verleden dat teruggaat tot circa 1900. De Lloydpier dankt zijn naam aan rederij Rotterdamsche Lloyd, die op de pier een terminal bouwde, waar vandaan haar passagiersschepen naar het oosten van de wereld vertrokken. Het gebouw SAWA dankt haar naam aan de getrapte vorm met royale groene terrassen, als verwijzing naar Oosterse rijstvelden en als referentie naar de geschiedenis van de plek.

2

3

figuur 1 Impressie van SAWA in Lloydkwartier figuur 2 Schip vertrekt vanaf de Lloydpier

4

figuur 3 Schiehaven ca. 1927 figuur 4 Schiehaven ca. 2013 67

bestemmingsplanmodel + maximale m2 - harde hoge wanden - houdt geen rekening met omgeving (plekken, zichtlijnen en gebouwen) - lastig te verkavelen schegbebouwing - donkere straten

aangaande relatie met gebied + verzachten van het woonblok + rekening houden met zichtlijnen + door afsnijden hoek ontstaat een betere pleinruimte + meer lucht in straten + aanvulling op bestaande omgeving + toegankelijk dek voor collectief gebruik + ruimere onderdoorgang met betere zichtlijnen

voorgesteld volume “een bouwvolume welke reageert op zijn omgeving, een leefdek heeft op +1 en met een optimaal woongenot voor zijn gebruiker”

5 68

Concept Er is bewust gekozen om het bouwvolume te minderen ten opzichte van het bestemmingsplan model en het gebouw aan de westzijde trapsgewijs af te bouwen. De herkenbare getrapte vorm van SAWA heeft verschillende voordelen. Het gebouw vindt hiermee aansluiting op de omliggende gebouwen in het Lloydkwartier en houdt rekening met bestaande zichtlijnen. Er ontstaat een betere pleinruimte aan de westkant van de kavel en er wordt lucht en licht in de straten behouden. Tevens voorziet de vorm in riante terrassen voor de bewoners en een groot gemeenschappelijk leefdek op de eerste verdieping.

In SAWA komen circa 100 appartementen, variërend van 50 tot meer dan 100 m2. De appartementen zijn door de kolomstructuur vrij in te delen. Dit zorgt voor een hoge mate van gebruiksvriendelijkheid en flexibiliteit voor toekomstige (en volgende generatie) bewoners en versterkt de toekomstbestendig van het gebouw.

² 70m ² 5085m ² 7000m 1 ² 85 0m >10

6

figuur 5 Volume opbouw figuur 6 Axonometrie oppervlakte indeling 69

7

8 70

71

7 72

Innovatie in houtbouw In het kader van het Parijse Klimaatakkoord, de European Green Deal, UN Sustainable Development Goals en doelstellingen van de gemeente Rotterdam om de CO2 uitstoot terug te brengen, delen de opdrachtgever en architect de ambitie om het gebouw, inclusief de hoofddraagconstructie, vrijwel volledig in CLT uit te voeren. Voordelen van bouwen in CLT zijn meerledig.

Naast het feit dat hiermee CO2 wordt opgeslagen en uitstoot wordt teruggedrongen, zal de bouwtijd ten opzichte van betonbouw aanzienlijk gereduceerd worden en wordt het wooncomfort vergroot.

8

Samen met een team van deskundigen worden bestaande oplossingen gecombineerd en innovaties bedacht om de toepassing van hout te optimaliseren; de hoeveelheid beton en staal in het ontwerp te minimaliseren; en daaruit voortkomende brand-, geluid- en trillingsproblematiek op te lossen.

Er wordt gestreefd om zoveel mogelijk hout in het zicht te laten in de woningen en op de galerijen en balkons.

Alleen daar waar de beleving van het hout minimaal is (berging, wc, badkamer), zal het hout worden afgewerkt met gips.

Het merendeel van de ontwerpoplossingen en technische uitwerkingen zijn los van elkaar gezien niet nieuw.

De innovatie van SAWA zit hem in de samenvoeging van alle zaken die eraan bijdragen een woongebouw te bouwen van 50 meter hoog, waarvan de hoofddraagconstructie bestaat uit meer dan 90% hout. SAWA zal daarmee een voorbeeldproject zijn voor nieuwe generaties, een belangrijke stap zijn in de duurzaamheidsdoelstellingen en aantoonbaar bewijs vormen dat het anders kan.

9

figuur 7 3D gevelfragment figuur 8 Opzet draagconstructie figuur 9 Constructie detail 73

74

75

76

77

78

Shared values SAWA wordt ontwikkeld in het hart van de wijk en zal mede vanwege deze locatie van meerwaarde zijn voor de wijk, door plekken te creëren voor ontmoetingen en verbinding te maken met bestaande lokale initiatieven.

Er komen diverse voorzieningen in de plint van het gebouw, en het dek zal als een groene verbinder tussen gebouw en omliggend groen (zoals de buurttuin) van toegevoegde waarde zijn voor zowel de bewoners als de omwonenden.

Het programma omvat circa 100 woningen, waarvan 50 appartementen in de middenhuur. Hiermee worden de onmisbare beroepsgroepen voor de stad (politieagenten, onderwijzers, verpleegkundigen, etc.) de mogelijkheid geboden om in de stad te blijven wonen.

De woningen worden ontsloten middels een galerij.

Ondanks dat de galerij door oa. makelaars nog altijd als impopulair wordt bestempeld, is Mei een groot voorstander en is er bewust voor deze ontsluitingsvorm gekozen om het contact tussen de bewoners te stimuleren. Het succes van deze ontwerpkeuze heeft zich reeds in vele andere projecten van Mei, zoals Fenix I, bewezen. Het woonconcept wordt verrijkt door diverse gedeelde functies – zoals shared mobility, klusmaterieel en moestuin – waarmee actief een community wordt gecreëerd.

Historie v.d. plek

Samen koken

Community maken

Collectieve ruimtes Groene verbinding

Speelplekken Hecht sociaal netwerk

Flexibiliteit

SA.WA S SA A.W A .W W SAWA

Vrij indeelbaar

(Natuur)inclusief

Meer delen Diversiteit

Middeninkomens

Ontmoetingsplekken 79

Voorzieningen in de buurt Thuiskomen in het groen

10

11 80

Biodiversiteit De trek naar de stad houdt aan. Nederlandse steden blijven groeien en komen steeds meer onder druk te staan. De gevolgen van deze verstedelijking op het ecosysteem van de mens – zoals wateroverlast, hittestress en verhoging van CO2 uitstoot – worden steeds zichtbaarder. Tegelijkertijd wordt het leefgebied van vogels, bijen, vlinders en andere insecten flink ingeperkt door het alsmaar voller bouwen van steden en verstenen van de leefomgeving. Mei wil met het ontwerp voor SAWA verandering brengen in deze ontwikkeling en bijdragen aan een gezond woon- en leefklimaat.

In samenwerking met stadsecologen en biologen wordt SAWA natuurinclusief ontworpen, door bijvoorbeeld het groen te integreren in de balkons, terrassen en dek, de beplanting plek- specifiek te kiezen (afhankelijk van de oriëntatie op de zon en hoogte in het gebouw) en nestkasten op te nemen in de architectuur waar mogelijk. Hierdoor wordt de biodiversiteit van de wijk vergroot en takt SAWA aan op de bestaande ecologische structuren in de stad.

galerij

Circulariteit SAWA wordt gebouwd middels een modulair bouwsysteem van hout, waarbij gebruik wordt gemaakt van droge, scheidbare oplossingen (geen gietbouw).

Hierdoor zijn de bouwmaterialen in de toekomst herbruikbaar (urban mining). balkon

Positie schacht (ventilatie - ontluchting)

Het ontwerp is gebaseerd op het Open Building principe: de hoofddraagconstructie bestaat uit vloeren, balken en kolommen. Hierdoor ontstaat een hoge mate van flexibiliteit en vrije indeelbaarheid voor zowel de eerste kopers als de volgende generaties en draagt het bij aan de toekomstbestendigheid van het gebouw.

Positie meterkasten

De constructie is opgebouwd uit Cross-laminated Timber (CLT). De bomen die voor SAWA gebruikt worden zijn afkomstig uit duurzame productiebossen. Voor elke boom die gekapt wordt, worden er drie teruggeplant.

De overige materialen die worden toegepast zijn zoveel mogelijk biobased en voorzien van een materialenpaspoort.

galerij

SAWA voldoet met een EPC van 0,2 ruim aan de BENG-norm. Het is een installatie-arm gebouw, met een gezond binnenklimaat en mogelijkheden voor aanpassingen in de toekomst. De woningen zijn voorzien van kruisventilatie en temperatuur plus CO2 gestuurde ventilatiekleppen in de gevel. De stadsverwarming is duurzaam en er komen PV-panelen op zowel de daken als op de zonnekroon op het hoogste punt. De opgewekte energie van de PV panelen wordt opgeslagen in accu’s van de deelauto’s, scooters en fietsen.

Houten kolom

Houten liggers (vrije hoogte 2.400mm)

figuur 10 Groene balkons figuur 11 Nestkasten in de gevel

balkon

figuur 12 Flexibele plattegrond

12 81

82

83

84

85

Zijdefabriek, Naro-Fominsk, Rusland

86

Nieuw leven blazen in voormalige Zijdefabriek in Naro Fominsk, Rusland opdrachtgever: Ostov Group programma: Mixed-use industrieel gebied van 50.000 m2 inclusief oude fabriek, dat gestransformeerd wordt in lofts en een mix van winkels, culinair, cultureel en sport faciliteiten. team Mei: Robert Winkel, Michiel van Loon, Joost Wetzel, Oleksii Ananiev, Katarina Jovic, Remko Eppink locatie: Naro Fominsk, Rusland

Mei architects and planners heeft een groots en innovatief plan ontwikkeld om het terrein van de voormalige zijdefabriek in Naro-Fominsk, gelegen op een uur rijden vanaf Moskou, te transformeren tot een levendig stadsdeel. Het programma bestaat uit 50.000 m2 mixed-use, een nieuw begrip in Rusland, en zal het vervallen fabrieksterrein veranderen in een dynamische plek in het hart van de stad.

Loftappartementen in de karakteristieke oude fabriekgebouwen zullen worden gecombineerd met een mix van winkels, culinaire, culturele en sportfaciliteiten voor de families van Naro-Fominsk en bezoekers uit de regio. Met dit unieke en veelbelovende plan, tot stand gekomen in samenwerking met de Ostov Group die al veel succesvolle projecten in Naro-Fominsk heeft ontwikkeld, wordt het terrein van de oude zijdefabriek straks de nieuwe historische binnenstad van deze aangename stad.

87

1

2

3

4

5 88

6

7 89

90

91

8

9 92

Collectieve herinneringen Vrijwel alle inwoners van Naro-Fominsk hebben een binding met de zijdefabriek. Zij zijn erg enthousiast dat dit verlaten en ontoegankelijke gebied binnenkort nieuw leven ingeblazen wordt en weer bij de stad gaat horen. In het ontwerp van Mei worden de gezamenlijke herinneringen bewaard en de monumentale elementen gekoesterd. De bestaande gebouwen, zoals het ‘Scutching-gebouw’, het Boilerhuis en het ‘Concretegebouw‘, verkeren in slechte staat maar zijn stevig genoeg om te restaureren in plaats van te vervangen door nieuwbouw.

Nieuwe verbindingen Het plan is gebaseerd op een reeks strategische architectonische ingrepen. Enkele zorgvuldig gekozen doorbraken brengen daglicht in de gebouwen en verbinden de gebouwen met elkaar, maar ook met de omgeving, zowel visueel als fysiek.

Het terrein wordt weer toegankelijk gemaakt en verbonden met het prachtige omliggende park aan de kant waar de rivier de Nara stroomt. Nieuwe stadspleinen, variërend in grootte en in uitstraling, zorgen voor een aangename intieme sfeer en bieden veel mogelijkheden voor het organiseren van evenementen. De architecten hebben ook rekening gehouden met het strenge Russische winterklimaat.

Door een overdekte route op te nemen in het ontwerp kunnen voetgangers hier ook in regenachtig en ijzig weer comfortabel wandelen. Het gebied wordt vrijwel geheel autovrij.

Mei heeft de inrichting van de openbare ruimte ontworpen in samenwerking met Felixx, internationaal gerenommeerde landschapsarchitecten uit Rotterdam.

De programmering zal worden gedaan door Liuba Devyatkina en Igor Dobrovolsky.

Lofts In de oude fabrieksgebouwen worden straks ruim 200 appartementen gerealiseerd in loft-stijl. Door de enorme bestaande ramen – van meer dan 4 meter hoog – krijgen deze woningen enorm veel licht en ruimte binnen en ook een prachtig uitzicht naar buiten.

Mei architects and planners is een expert in het transformeren van monumentale gebouwen naar loftwoningen, met beroemde voorbeelden als pakhuis Jobsveem in Rotterdam en het Kaaspakhuis Gouda.

De beslissing van Ostov Group om met de Nederlandse architecten van Mei architects and planners te werken, is gebaseerd op de ruime ervaring van Mei met het transformeren van voormalige industriële terreinen, zoals in Rotterdam de herontwikkeling van de voormalige elektriciteitscentrale in het Lloydkwartier en Fenix I, een monumentale loods in de haven van Rotterdam, waar bovenop een woongebouw gerealiseerd is.

figuur 1 t/m 5 Historische foto’s van de Zijdefabriek figuur 6 en 7 Bestaande situatie figuur 8 Plangebied figuur 9 Analyses en mogelijkheden; Zijdefabriek als hart van de stad 93

10

11 94

Masterplan in fases De herontwikkeling van de zijdefabriek in NaroFominsk zal gerealiseerd worden in fases. Het eerste gebouw dat een nieuwe bestemming krijgt is het ‘Scutching-gebouw’. Dit indrukwekkende gebouw bevindt zich aan de rivierkant en vormt daarom de perfecte start om het gebied te verbinden met het park.

Ostov Group is van plan om de locatie vol energie te herontwikkelen en verwacht dat de eerste resultaten binnen 5 jaar zichtbaar zullen zijn.

figuur 10 Masterplan fasering figuur 11 t/m 13 Fases van het masterplan in kaart gebracht

12

13 95

14

15

96

16

17

figuur 14 Stadsplein, bestaande situatie figuur 15 Stadsplein, nieuwe situatie figuur 16 Waterfront, bestaande situatie figuur 17 Waterfront, nieuwe situatie 97

18

19

98

20

21

figuur 18 Impressie atrium figuur 19 Impressie Scutching gebouw, publieke ruimte begane grond figuur 20 Impressie Scutching gebouw,corridor figuur 21 Impressie Scutching gebouw, lobby 99

22

23

24

25

100

26

27

figuur 22, 23 Loft interieur impressies figuur 24 Impressie interieur 1e verdieping Scutching gebouw figuur 25 Impressie interieur 2e verdieping Scutching gebouw figuur 26 Render lange sectie figuur 27 Render sectie 101

Kabeldistrict, Delft

102

Metamorfose van voormalige kabelfabriek opdrachtgever: Kabeldistrict (samenwerking van KondorWessels Vastgoed en Amvest BV) programma: bedrijvigheid, start-up werk-woningen, voorzieningen, sport, horeca, en appartementen (360.000 m2) team Mei: Robert Winkel, Michiel van Loon, Rob Grim, Hugo Plat, Chris Idema, Oleksii Ananiev, Nima Morkoc, Remko Eppink, Max Brobbel, Anton Wubben, Lukasz Grela visualisatie: VERO Visuals locatie: Schieweg 15, Delft Kabeldistrict Delft is een onderscheidende eigentijdse stadsuitbreiding waarin een bedrijventerrein op grote schaal wordt getransformeerd tot een bruisende woon-werkomgeving. Het Kabeldistrict bouwt voort op aanwezige kwaliteiten, bedrijvigheid en het industrieel verleden van de bestaande omvangrijke Kabelfabriek.

De zichtbare samensmelting van oud en nieuw zorgt voor een eigen identiteit die bijdraagt aan een sterke samenhang en verbondenheid tussen toekomstige ondernemers en bewoners. Met de hoge mate van circulariteit en een gelaagde integratie van groen en water, loopt Delft voorop in de productieve en duurzame gebiedsontwikkeling.

Het Kabeldistrict Delft vormt het begin van nieuwe ontwikkelingen aan de Schieoevers van Delft. De gemeente heeft de ambitie om Delft te ontwikkelen van kennisstad tot ‘HighTech Capital’. Het bedrijventerrein van de voormalige Nederlandse Kabelfabriek biedt de kans om daar voor een belangrijk deel aan bij de te dragen, door het bestaande bedrijventerrein te moderniseren, deze te verbinden aan de kennisintensieve TU Delft Campus en bovendien de innovatieve maakindustrie te stimuleren. De ambitie van het brede ontwerpteam is dan ook om een aantrekkelijk en onderscheidend vestigingsmilieu te creëren opdat er een bruisende woon-werkomgeving ontstaat. Met een brede mix aan woningen gecombineerd met bedrijfsruimte voor start-, scale-ups en gevestigde bedrijven die actief zijn in de innovatieve maakindustrie (HTSM), ontstaat een toekomstgerichte woon-werkomgeving in een stedelijke dichtheid. Het Kabeldistrict is onderscheidend voor Delft, en op deze schaal zelfs uniek in Nederland.

103

1

2 104

3

Van 1914 tot nu In 1914 wordt de Nederlandse Kabelfabriek (NKF) geopend aan de Schieoevers van Delft. Na de oorlog groeit de NKF uit tot de grootste Kabelfabriek van Europa. Omstreeks 1975 staat de NKF aan zijn top en behoort het technisch tot de meest toonaangevende Kabelfabrieken ter wereld.

Ten gevolge van stagnatie in de markt komt uiteindelijk in 1999 Fabriek II leeg te staan. Vanaf 2009 trekken, in overleg met de gemeente Delft, diverse kleinschalige ondernemers in de oude Kabelfabriek en ontstaat er weer bedrijvigheid. In 2017 krijgt Mei architects and planners opdracht van KondorWessels Vastgoed om een gebiedsvisie en stedenbouwkundig plan voor het Kabeldistrict te ontwerpen. Samen met gemeente Delft en een integraal team van experts is in 2019 het Voorlopig Stedenbouwkundig Plan afgerond. Het ontwerp enthousiast ontvangen door het College en de Raad van Delft en juli 2020 is de overeenkomst voor de daadwerkelijke realisatie van het gebied door de gemeente en Kabeldistrict getekend. In het najaar wordt het Definitief Stedenbouwkundig Plan inclusief landschapsplan verder uitgewerkt.

4

5 figuur 1 Luchtfoto van de aanleg van de Kabelfabriek figuur 2 Werken in de kabelfabriek figuur 3 Bedrijvgheid in en rondom de fabriek figuur 4 Verwevenheid van kunst met industrie (Piet Zwart) figuur 5 Koninklijk bezoek aan de kabelfabriek op 3 juni 1958

6

figuur 6 Kabeltransport van de NKF door heel Nederland

105

7

8

9 106

10

Tijdlagen De Kabelfabriek is onderdeel van het industrieel verleden waar Delft trots op is. Bij de transformatie van dit gebied wordt voortgebouwd op deze aanwezige kwaliteit door betekenis te geven aan drie verschillende tijdlagen. De eerste laag staat voor het oude werken, zichtbaar met het behoud van de Kabelfabriek. Eindeloos lange fabriekshallen waar vroeger de kabels voor heel Nederland werden geassembleerd en opgerold. Deze historische tijdlaag raakt verweven met de eigentijdse laag: de nieuwbouw van nieuwe architectuur voor nieuwe mensen die zich in het gebied gaan vestigen als ondernemer of bewoner. De derde laag is die van morgen. Op kleine en grote schaal, wordt er zichtbaar gewerkt aan de toekomst en staat innovatie centraal.

De samensmelting van oud en nieuw zorgt voor een unieke eigen identiteit en vormt de ziel van het nieuwe Kabeldistrict.

11

figuur 7 Luchtfoto plangebied in Schieoevers Noord

12

figuur 8 Het adres van de kabelfabriek aan de Schie figuur 9 Lange zijgevels van productie en fabricage figuur 10 Imposante stalen spanten figuur 11 Overdekte binnenstraten verbinden de hallen met elkaar figuur 12 Fabriekshallen met een hoogte tot 15 meter

13

figuur 13 Een patchwork van metselwerk laat de verschillende tijdslagen, aanpassingen en het gebruik goed zien

107

14 108

Smart Tech bedrijvigheid De gebiedstransformatie start vanuit de huidige ondernemers. In combinatie met circulaire placemaking wordt de wijk stapsgewijs ontwikkeld tot een productieve wijk van regionale betekenis, waar ruimte is voor Smart Tech bedrijven van start-up tot scale-up. Eén van de placemakers is een boomkwekerij, om het toekomstige Kabeldistrict te voorzien van volwaardige bomen.

15

16

figuur 14 Zichtbare smart tech aan het fabrieksplein figuur 15 Slimme start-up’s die samenwerken figuur 16 Jonge ondernemers met goede ideeën

17

figuur 17 Ondernemers in de huidige Kabelfabriek

109

18 110

figuur 18 Stedenbouwkundige voorbeelduitwerking maquette schaal 1:500 figuur 19 Vier lagen van het plangebied figuur 20 De lange lijnen van Schieoevers Noord

Verbinding Met een hedendaagse mobiliteitsstrategie wordt ingezet op het maken van nieuwe verbindingen naar de stad door middel van een fiets-voetgangersbrug. De regio is verbonden door een nieuwe, optimale aansluiting op station Delft Campus. Met uitzondering van bedrijf gerelateerde vervoersbewegingen, komt de auto niet terug in het straatbeeld, doordat er centraal wordt geparkeerd. Tegelijkertijd wordt ingezet op de nieuwste vormen van deelmobiliteit zoals kabelfiets als deelfiets.

Het stratenpatroon kent een hiërarchie, variërend van publiek erf tot semi-publiek hof. De toevoeging van gelede volumes in meerdere niveaus zorgt voor de gewenste verdichting en een prettige menselijke schaal en maat. In het hart van het Kabeldistrict komt een kleinschalig centrum met voorzieningen en cultuur, waarbij een bestaand opslagvat en schoorsteen van de Kabelfabriek worden behouden. Langs de Schie volgt een groots openbaar park met een aan de fabriekzijde gelegen waterplein voorzien van horeca in de avondzon.

Het park sluit aan op de monumentale enclave van het Kruithuis.

Spoorlaan

eigentijdse tussenen bovenlaag

gemengde basis met groen delfts dak

autoluw stedelijk weefsel met water- en groenstructuur en 3 pleinen

integratie en transformatie van de bestaande fabriek

verbindingen in de stad: spoorlaan, hartlijn, schiepark en gelatinebrug

19

20 111

Hartlijn

Schiepark

112

113

21

21 114

figuur 21 Maquette plangebied 1:500 figuur 22 Oude situatie figuur 23 Basislaag met gemengd programma figuur 24 Tussen- en bovenlaag figuur 25 Van Kabelfabriek naar Kabeldistrict

Conceptontwerp De ontwikkeling van het Kabeldistrict omarmt en versterkt het karakter van de oude fabriek en krijgt een typische Delftse sfeer met compacte, autovrije straatjes en groene hoven.

De structuur van de bestaande fabriek is als uitgangspunt genomen voor het nieuwe district. Het dak wordt van de fabriek afgenomen. De karakteristieke stalen vakwerkliggers en gevels worden gehandhaafd en vormen typerende inrichtingselementen in de gebouwen en in de openbare ruimte.

Hierdoor ontstaat een structuur van vakwerkliggers en lange bakstenen gevels met bandramen. Binnen deze constructie worden grondgebonden woon/ werkwoningen gerealiseerd voorzien van dakterrassen gecombineerd met een fijnmazig stratenpatroon.

Op strategische plekken worden bovenop deze laag appartementengebouwen gezet. De grondgebonden woningen in de bestaande structuur refereren aan de binnenstedelijke Delftse menselijke schaal, waarbij de laag erboven meer verwantschap vertoond met moderne uitbreidingen van Delft, zoals Poptahof aan de westzijde van het spoor en de TU wijk.

22

23

24

25 115

116

117

26 118

figuur 26 Impressie figuur 27 Gemengde plint: verschillende functies met elkaar in balans

27

Menging Deze typologische mix van kleinschalige woonwerkwoningen en daarboven middel/hoogbouw wordt als sjabloon gebruikt voor de nieuwbouw in het gebied om de bestaande fabriek heen. Hierdoor ontstaat een nieuwe unieke stadswijk met grote samenhang.

wonen

maatschappelijke voorzieningen

werken

commerciele voorzieningen 119

120

121

28 122

Natuurinclusief Het plan is duurzaam en klimaatadaptief ontworpen met onder andere een gelaagde structuur van intensief groen in de openbare ruimte, alsmede collectieve en private daktuinen. Voldoende waterberging is zichtbaar opgenomen in het straatweefsel passend bij het karakter van de fabriek.

figuur 28 Voorbeelduitwerking van openbare ruimte

29

figuur 29 t/m 31 Principe-uitwerking van groen geintegreerd in diverse straten figuur 32 Voorbeelduitwerking duurzaamheidsmaatregelen in de bouwvelden

30

31

32 123

33 124

Communities In het plan staat de gebruiker van het Kabeldistrict centraal. De ruimtelijke opbouw is zorgvuldig ontworpen voor een prettige overgang van gebouwen met verschillende schaalgroottes. Door een sterke mix van programma’s in de plint, en compacte inpandige fietsparkeer oplossingen, is er sprake van een hoge mate van sociale veiligheid en comfort. Met het maken van intieme plekken waar ontmoetingen mogelijk zijn, is de menselijke schaal sterk aanwezig. De plint biedt de gebruikers privacy en geborgenheid, waarbij de “Delftse stoep” bijdraagt aan een prettige overgang van privé naar publieke ruimte en een dynamisch straatbeeld.

Het Kabeldistrict heeft uiteindelijk een aantrekkingskracht op mensen met eenzelfde mindset.

Mensen met eenzelfde mindset die bij elkaar komen wonen en werken zijn betrokken bij de plek. Als je woont aan een collectieve tuin ken je de buren. Op straat spelen de kinderen met elkaar samen. Te voet naar de trein ontmoet je buurtgenoten. Kortom; in het Kabeldistrict wordt gebouwd aan inclusieve communities.

figuur 33 Impressie 125

Toren E van SPOT, Amsterdam

126

Gezond leven in woontoren met fietsconcept opdrachtgever: COD Real Estate B.V. & DUQER programma: 23.800 m2 BVO (262 woningen, commerciële ruimten, buurtkamer, bikebar, sportschool, parkeergarage) team Mei: Robert Winkel, Joost Wetzel, Chris Idema, Katarina Jovic, Roberto Magnanini, Sophie de Ridder team Marc Koehler Architects: Marc Koehler, Mira Nekova, Mitchel Vrolijk, Teun Vosters aannemer: Plegt Vos constructie: Zonneveld Ingenieurs brandveiligheid: DGMR installaties: Valstar Simonis bouwfysica: DGMR geplande oplevering: 2022 locatie: Bullewijk, Amsterdam

Samen met Marc Koehler Architects ontwerpt Mei architects and planners toren E van SPOT; een grootschalige herontwikkeling van kantorenpark Bullewijk in Amsterdam Zuidoost. SPOT wordt een nieuwe, kosmopolitische wijk met Amsterdams karakter. Het masterplan bestaat uit vijf afwisselend hoge woontorens met fantastische uitzichten over de stad, en laagbouw aan intieme pleinen en groene straten. In totaal komen er 1.090 nieuwe woningen, bestaande uit een mix van koop- en huurwoningen met diverse woonoppervlakten.

SPOT is zeer gunstig gelegen, midden in Amstel III en nabij het station Bijlmer-Arena, diverse uitvalswegen en slechts vijftien minuten verwijderd van het centrum van Amsterdam. Het gebied van

127

1

2 128

de Amstel tot het AMC maakt onderdeel uit van de grootste gebiedstransformatie van Amsterdam, en gaat de komende jaren volledig op de schop.

Werken gaat plaatsmaken voor wonen en wegen worden getransformeerd tot parken. Het nu nog weinig inspirerende kantorengebied is straks een bruisende nieuwe woonwijk met veel verschillende voorzieningen. Er komen pop-up- en conceptstores, stijlvolle boetiekjes, creatieve werkruimten, kleine ambachtsplekken, scholen, gezellige cafés en restaurants en veel sportmogelijkheden. In de vormgeving van de openbare ruimte komen groene lanen, krijgt de fietser voorrang en worden er aangename verblijfsplekken aan het water gecreëerd.

Het Voorlopig Ontwerp van toren E is in nauw overleg met opdrachtgever Revital (een samenwerking tussen COD Development en DUQER) en de gemeente Amsterdam tot stand gekomen en inmiddels door de Supervisor van het gebied, Don Murphy, goedgekeurd.

Het masterplan is ontworpen door KAAN Architecten.

Toren E Het concept van toren E betreft een krachtig en eigenzinnig loftgebouw van ca 90 meter hoog, dat een rijke mix van bewoners zal gaan huisvesten in (starters)studio’s, appartementen en familiewoningen.

Het gebouw is gebaseerd op de gedachte van Open Bouwen (Habraken), waarin een tijdloos frame ruimte biedt voor verandering en variaties in plattegrond, gevel en indeling. Hierdoor ontstaat een flexibel gebouw dat in staat is om met haar toekomst mee te groeien.

De woningen worden licht en aangenaam en het community-gevoel wordt gestimuleerd door middel van een innovatief fietsconcept.

figuur 1 SPOT overzicht impressie figuur 2 Opbouw toren E met licht en groen fietsatrium

3

figuur 3 Functieindeling: duplex woningen met veranda, starterswoningen in de laagbouw, familiewoningen in het groen in de Amsterdamse laag en torenappartementen met uitzicht.

129

4 130

Uniek fietsconcept voor de community Toren E is het enige gebouw van SPOT dat beschikt over een atrium in de laagbouw. Dit atrium is tevens één van de belangrijkste onderdelen binnen het ontwerp geworden. Omdat het atrium in het masterplan aanvankelijk vrij krap was en de hoeveel daglicht in de aangrenzende ruimtes beperkt, hebben Mei en MKA direct aan dit atrium een uniek fietsconcept geïntegreerd als kloppend hart van het gebouw; het zogenoemde Bikeparc. Het Bikeparc draagt bij aan de levendigheid van het gebouw, gaat fungeren als de verbindende factor van de community en stimuleert gezond leven, doordat het gemakkelijker wordt gemaakt om dagelijks de fiets te pakken.

Het Bikeparc bestaat uit een gestapelde fietsgarage van vier lagen in het hart van de laagbouw. Er komen toegewezen plekken om de fiets te parkeren, maar ook is er plaats voor bijzondere deelfietsen, zoals elektrische fietsen voor als je een keer écht ver wilt fietsen of grote bakfietsen om bijvoorbeeld mee naar de bouwmarkt te gaan zonder een auto te hoeven bezitten. Comfortabele hellingbanen en fietsliften verzorgen een uitstekende bereikbaarheid en bewoners van de laagbouw kunnen hierdoor hun fiets vrijwel letterlijk voor de deur parkeren. Hiermee ontstaat een sociaal veilige en prettige stalling. Ook blijft er met dit concept ruimte in de plint van het gebouw om deze écht te activeren met woonprogramma en voorzieningen. Een fietsbar bij de entree van het atrium vormt een fijne ontmoetingsplek voor een kop koffie of een reparatiebeurt aan je fiets. De bar krijgt een grote glazen wand aan de entree van het atrium, die in de avonduren direct dienstdoet als lantaarn voor de hof en daarmee bijdraagt aan de sociale veiligheid. Tegenover de fietsbar komt een deelmuur, waar de community bijvoorbeeld gereedschap, boeken en speelgoed met elkaar kan delen.

5

figuur 4 Atrium met integraal fietsthema als sociale verbinder figuur 5 800m2 fietsen op de begane grond, tegenover dezelfde hoeveelheid fietsen verdeeld over meerdere lagen.

Hierdoor blijft er genoeg ruimte over voor een levendige plint en wordt de grote gebouwdiepte optimaal benut.

131

DEELMUUR

in deze vitrinewand kunnen bewoners zaken met elkaar delen (bijv. boeken of speelgoed), te openen met de gebouwapp. Hier kan ook een pick-up point voor pakketten worden geiintegreerd

132

PARKEREN VOOR DE DEUR

de fietsplekken worden per woningen toegewezen, waardoor je als bewoner van de laagbouw altijd op je eigen woonverdieping parkeert. Bewoners van de hoogbouw parkeren op 0 of 1 en lopen door naar de lift.

Comfortabel parkeren voor iedereen!

LUIE TRAPPEN MET BORSTELBAAN

de luie trappen aan het atrium worden in basis gebruikt om bij drukte (bijvoorbeeld vroeg in de ochtend) niet op de lift naar beneden te hoeven wachten. Borstels in de fietsgoot remmen de fiets af waardoor men zonder moeite naar beneden kan lopen

FIETSLIFTEN

twee liften aan het atrium speciaal voor fietsers vormen een snelle route omhoog naar de plekken op de 2e en 3e parkeerlaag.

HELLINGBAAN MET TREDEN

de hellingbaan met treden in het atrium zorgt voor een comfortabele verbinding tussen 0 en 1 waardoor je zonder moeite je fiets kan parkeren op jouw eigen vaste plek.

FIETSBAR

in de fietsbar vind je tools om je fiets te repareren of laten repareren, maar kan je ook terecht voor een kop koffie. Toegang en gebruik al dan niet te combineren met de buurtkamer op de verdieping erboven.

Fietser Automobilist

133

6 134

Gevel en compositie Voor alle laagbouw van SPOT is een beeldkwaliteitsplan opgesteld met een voorgeschreven gridstructuur en steenachtige uitstraling. In de hoogbouw van toren E is dit grid en uitstraling doorgezet, wat resulteert in een robuust gebouw. Het volledige gebouw wordt uitgevoerd in chique beton; een innovatief en gedurfd materiaal dat mooi verouderd en het gebouw een tijdloze, stoere en warme uitstraling geeft. Door het toepassen van textuur en kleurnuances binnen een klassieke indeling van onderbouw (bestaande uit plint en groene tussenlaag), middenbouw en top, wordt het een eigentijds geheel waarin de verschillende lagen duidelijk zijn gedefinieerd.

7

Naast details in het materiaal, wordt er ook gespeeld met compositie. In de plint is de herkenbare Amsterdamse maat van vier verdiepingen aangehouden. De overgang tussen laag- en hoogbouw wordt vormgegeven door de zogenaamde ‘Amsterdamse laag’ sterk te vergroenen. Deze laag loopt trapsgewijs omhoog, wat zorgt voor een aangenaam bouwvolume aan de straat en daarmee een prettiger leefomgeving op straatniveau. In de setbacks zijn grote plantenbakken geïntegreerd. Groene wanden en daken creëren het gevoel van een tweede maaiveld als overgang tussen laag- en hoogbouw.

8

De buitenruimtes geven direct identiteit aan de verschillende lagen van het complex: aan de straat bevinden zich de grondgebonden woningen met stadsveranda, in de laagbouw studio’s met loggia’s, de Amsterdamse laag biedt terrassen tussen de vergroende setbacks, in de toren bevinden zich appartementen met royale balkons en in de top windluwe hoekloggia’s met een fenomenaal uitzicht.

9

Loggia

Balkon

Loggia

10

Terras

figuur 6 Impressie van toren E figuur 7 Materiaal figuur 8 Grid figuur 9 Opbouw van sokkel, middendeel en top figuur 10 Geleding door middel van buitenruimte

11

figuur 11 Balkons onderstrepen de verticaliteit 135

12

13 136

Duurzaamheid en gezondheid Toren E gaat voldoen aan de meest moderne eisen op het gebied van energie en duurzaamheid. Naast het stimuleren van gezond leven door de fiets als uitgangspunt te nemen, en het creëren van sociale veiligheid en gezondheid in het community-model, wordt er tevens voorgesorteerd op BENG; de nieuwste eisen op het gebied van energieneutraal bouwen die zullen gelden vanaf januari 2021. Op het dak van de toren komt een zonnekroon waarmee lokaal energie wordt opgewekt.

In de gevels is een open-dicht verhouding van 50% aangehouden voor de ideale balans tussen daglicht en opwarming. De vele royale buitenruimtes, vergroende daken en geïntegreerde groene Amsterdamse laag zorgen voor biodiversiteit en een prettige leefomgeving, waar mensen gezond en met veel plezier zullen kunnen wonen.

figuur 12 Impressie deelmobiliteit in atrium figuur 13 Impressie interieur 137

Van Gendthallen, Amsterdam

138

Van industriële productiehallen tot levendig woonwerkgebied opdrachtgever: Eduard Zanen i.s.m. Peak development programma: Kantoren, bedrijfsruimten, horeca, retail, museum, wonen, binnenhaven, 28.000m2 team Mei: Robert Winkel, Joost Wetzel, Roberto Magnanini, Oleksii Ananiev, Katarina Jovic visualisatie: WAX Architectural Visualizations locatie: Oostenburg, Amsterdam Innovatie en dynamiek vormen de rode draad door de geschiedenis van de Van Gendthallen in Oostenburg, Amsterdam. Gebouwd voor de productie van 40 stoomlocomotieven en 400 treinwagons voor ZuidAfrika, was het direct vanaf het begin een bedrijvige industriële omgeving. Het complex bestaat uit vijf geschakelde hallen, die in drie fases gebouwd zijn tussen 1898-1910. De hallen verloren hun originele functie halverwege de jaren ‘90 en zijn sindsdien gebruikt voor verschillende doeleinden zoals de huistvesting van Mediamatic Fabriek, Hans Ubbink, Stormer marine en een lasergamearena. In 2014 kocht de huidige eigenaar, de wandelwagenfabrikant Bugaboo, het pand om zich er mogelijk te vestigen.

Mei werd uitgedaagd om de hallen te transformeren en er een mix van functies samen te brengen om het gebouw nieuw leven in te blazen. De vraag was om een betekenisvolle en rijke programmering, met functies als kantoren, bedrijven, horeca, winkels, wonen, musea, hotel en een binnenhaven te combineren met het bestaande industriële complex.

In de visie van Mei kunnen de Van Gendthallen zich ontwikkelen tot een unieke levendige omgeving waar wonen, werken, produceren, en recreëren samenkomen. Het doel van het ontwerp is om een community te creëren van gebruikers gericht op innovatie, die aansluit bij het dynamische en vooruitstrevende verleden van de hallen. Daarbij ligt de focus op het maken van een inspirerende en groene

139

1

2 140

Roest

C

k

e ad Horeca

VO

O

P

os

tr ns e d id m r e rg bu n te

aa

t

c Ja ob

t de

l de an h il

a

ts

t de

a la sp iu nt Bo

Binnenhaven

el nd a ilh en on

w

a

O

os

te nb ur ge rv oo rs

tr

aa

t

Residential area, private

en on

w

3 omgeving waarin plaats is voor dynamiek en beweging.

Hechting met de stad De stedelijke context van de Van Gendthallen, het Oostenburgeiland, wordt ontwikkeld tot woonwerkgebied. Door middel van twee assen, worden de hallen aangesloten op het stedelijk weefsel van de omgeving en de stad. Op deze manier wordt het gebouw weer onderdeel van het publieke domein.

Eén van deze assen, die dwars door de derde hal loopt, wordt vormgegeven als een multifunctioneel binnenplein. De ruimte wordt zo leeg mogelijk gehouden om de ruimtelijke kwaliteiten van de hal te benadrukken en een afwisselend gebruik te faciliteren.

Toekomstbestendig Uitgangspunt in het ontwerp is om de historische bodem van de hallen niet te roeren en de monumentale kwaliteiten te behouden en accentueren. Elementen als kranen, kraanbanen, loopbruggen, rails en interne paviljoens representeren de gelaagdheid van de identiteit van het gebouw, die wordt bewaard en versterkt. Het nieuw in te passen programma wordt in de vorm van trapsgewijze volumes box-in-box in de hallen geplaatst waardoor de ruimtelijkheid van de hallen niet verloren gaat. Dankzij dit principe beschikt iedere verhuurbare ruimte in het complex bovendien over een eigen (groen) terras dat onderling contact stimuleert en het communitygevoel verder uitdraagt. . Door middel van een modulair bouwprincipe zijn deze volumes flexibel, uitbreidbaar en reversibel indien nodig. De nieuwe volumes worden

natuurlijk daglicht van boven

getrapte volumes voor daglicht en buitenruimte

behoud van ruimtelijkheid en beleving figuur 1 Van Gendthallen na oplevering figuur 2 productie van een locomotief figuur 3 Assen verbinden het gebouw met de stad 141

4

7 142

5 op natuurlijke wijze verlicht doordat daglicht via de glazen daken van de hallen naar binnen valt en kunnen volledig geklimatiseerd worden. De ruimte tussen de buitengevels en de nieuwe units fungeert als tussenklimaat waardoor de buitengevel met zijn historische patina ongeïsoleerd en zichtbaar kan blijven. Zonwerende doeken met verschillende dichtheden (afkomstig uit de kassenbouw) kunnen de hoeveelheid zon reguleren om zo het binnenklimaat aangenaam te houden.

Mogelijkheid voor Energypack Een mogelijke uitbreiding op het ontwerp is de toevoeging van een volume bovenop de hallen, waar door middel van windmolens en zonnepanelen voldoende energie kan worden opgewekt om het gebouw energie neutraal te maken.

figuur 4 Impressie van de binnenhaven figuur 5 Impressie van innovatie en maakindustrie figuur 6 Doorsnede over de vijf hallen figuur 7 Uitbreiding met Energypack

7 143

144

145

Vernieuwing Rijksmonument De Lijnbaan, Rotterdam

1 146

Renovatie wederopbouw rijksmonument De Lijnbaan 1ste prijs architectenselectie 2014 opdrachtgever: Eigenarenvereniging Lijnbaan team Mei: Robert Winkel, Remko Eppink, Menno van der Woude, Roy Wijte, Ruben Aalbersberg, Kasia Domachovska aannemer: J.P. van Eesteren constructie: PBT cultuur historisch onderzoek SteenhuisMeurs fotografie: Bert Rietberg (1), Ossip van Duivenbode (6), Jeroen Musch (8) oplevering: 2018 Locatie: De Lijnbaan, Rotterdam

Mei architects and planners won in 2014 de architectenselectie voor de vernieuwing van De Lijnbaan. De Lijnbaan is wereldberoemd als eerste autovrije winkelpromenade, ontworpen in de Rotterdamse wederopbouwperiode door het Rotterdamse architectenbureau Van den Broek en Bakema, met prachtige luxe winkels en mee-ontworpen etalages. In 2010 is het Lijnbaan ensemble aangewezen als Rijksmonument. Mei architects and planners is bijzonder trots dit winkelgebied te mogen renoveren en de oorspronkelijke hoge kwaliteit en jaren 50 uitstraling terug te kunnen brengen in circa 800 strekkende meter

147

2

3

figuur 2 bestaande situatie figuur 3 nieuwe situatie: openbare ruimte Lijnbaan als huiskamer figuur 4 de Lijnbaan omstreeks 1955 figuur 5 monumenten in het centrum van Rotterdam: Rotterdam heeft een historische binnenstad

Lijnbaan gevels. De Lijnbaan wordt hiermee weer een gebied om te winkelen én te verblijven. De uitvoering van de renovatie is in mei 2018 gestart.

Huiskamergevoel De luifels die de winkelpanden onderling met elkaar verbinden vormen het meest kenmerkende onderdeel van het ontwerp voor De Lijnbaan door de architecten Van den Broek en Bakema. Samen met de ‘oversteekluifels’ verbinden ze het winkelgebied en omkaderen de openbare ruimte waardoor hier een warm en huiselijke gevoel onstaat, als een dorp in de stad. Sinds de bouw in 1953 is er geleidelijk aan steeds meer veranderd en is de eenheid in het ensemble verdwenen. Met het ontwerp van Mei architects and planners keert het huiskamergevoel

148

4

ROTTERDAM CENTRAAL

HOFPLEIN

WEE

GROOTHANDELSGEBOUW

NA VILLA THALIA STADHUIS

GEL LSIN COO

DE DOELEN

BOUWCENTRUM

POSTKANTOOR

ST LUCIA KWEEKSCHOOL LAURENSKERK

LIJNBAANCOMPLEX BEURSGEBOUW

BIJENKORF

WESTERSINGEL

ROTTERDAMSE BANK ERASMUSHUIS

TBLA WES

AK

5 149

6 Mei heeft al diverse winkelpanden op de Lijnbaan succesvol gerenoveerd, zoals Lijnbaan 102 en Lijnbaan 77, op de hoek met de Aert van Nesstraat. Door toepassing van natuurlijke materialen, ‘warm’ beton en

veel glas heeft Mei hier het originele karakter van de hoogwaardige na-oorlogse wederopbouwarchitectuur van deze winkels op een prachtige manier teruggebracht.

7 150

figuur 6 Lijnbaan 77 (gerenoveerd door Mei in 2014) figuur 7 overzicht situatie met luifels gemarkeerd figuur 8 Lijnbaan 102 (gerenoveerd door Mei) figuur 9 doorsnede bestaande situatie 8

figuur 10 doorsnede nieuwe situatie

9

10 151

terug op De Lijnbaan. Later toegevoegde elementen worden verwijderd, de oude luifels worden hersteld en met gebruik van hout en warme materialen wordt de oorspronkelijke kwaliteit teruggebracht.

Renovatie in detail Mei is het ontwerpproces gestart met het grondig inventariseren en bouwkundig in kaart brengen van alle bestaande gevels. Daarbij is extra aandacht besteed aan de bijzondere hoek- en schakelpanden.

Bij enkele panden waren de originele houten delen nog aanwezig. Die zijn gerestaureerd en niet vervangen. De oplettende voorbijganger zal de verschillen tussen de gekoesterde monumentale houten delen en de nieuwe houten delen kunnen terugvinden.

De glazen luifels die rond 1996 zijn toegevoegd worden bij deze renovatie weer verwijderd. De oorspronkelijke luifels worden hersteld en aan onderzijde en voorzijde bekleed met delen van duurzaam Accoya hout. Om de overlast voor de winkeliers te beperken wordt het hout als geprefabriceerde panelen aangebracht.

Ook de onderhoudsarme coating is al in de fabriek aangebracht.

De verdiepinggevels, ontworpen op een kenmerkend vast stramien 1,10 meter, worden ook aangepakt.

Daarbij worden de bestaande betonpenanten gereinigd en gerestaureerd en gevelpenanten die ontbreken worden teruggebracht. Hiervoor is een speciaal ‘opzetpenant’ ontwikkeld van composietbeton. De invulling tussen het ritme van de penanten kan varieren, dat was in oorspronkelijke ontwerp ook al.

De terugliggende nis tussen luifels en de doorgaande gevelbalk ter hoogte van de verdiepingsvloer vormt ook een belangrijk element in het ontwerp van De Lijnbaan. De betonnen gevelbalk wordt gerestaureerd door deze te reiningen, verf te verwijderen en betonschade te repareren. Ook de nis wordt over de hele lengte zorgvuldig hersteld en voorzien van gaas als duivenwering om vervuiling in de toekomst te voorkomen.

Mock-up De plannen voor de renovatie zijn tot stand gekomen in een intensieve samenwerking met de vastgoedeigenaren, winkeliers, gemeente, aannemer, de Raad voor het Cultureel Erfgoed en de Rotterdamse Commissie voor Welstand en Monumenten. Onder supervisie van Mei is in het voorjaar van 2018 een mock-up gebouwd ter hoogte van het hoekpand Lijnbaan 76 en het aangrenzende pand Lijnbaan 78. Op deze testlocatie kwamen een gerenoveerde luifel (Lijnbaan 76) en een oorspronkelijke luifel met monumentale elementen (Lijnbaan 78) samen. In de mock-up is de detaillering van de dakrand en de houten luifelbekleding uitgebreid getest en beoordeeld.

Na goedkeuring van alle betrokkenen konden daarna alle gevels tussen de Aert van Nesstraat en Van Oldenbarneveldtplaats achter elkaar worden gemonteerd.

11

12 152

figuur 11 blok A oostgevel figuur 12 blok B westgevel

153

De Fabriek Delfshaven, Rotterdam

1 154

Hergebruik van de voormalige Fabriek in Delfshaven prijzen: Roterodamum Restauratieprijs 2013, 2e prijs Rotterdam Architectuurprijs 2013, shortlist juryprijs Rotterdam Arc hitectuurprijs 2013, 2e prijs publieksprijs opdrachtgever: Lingotto / Stichting Havensteder programma: 3560 m2 team Mei: Robert Winkel, Menno van der Woude, Martin van der Werf, Pepijn Berghout, Ben de Lange, Robert Platje, Reshma Gopal, June Ho Kim aannemer: BAM Woningboue Rotterdam cultuur historisch onderzoek: SteenhuisMeurs fotografie: Ossip van Duivenbode (1, 12, 14, 17, 18), Jeroen Musch (7, 10, 11, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31) bouwkosten: € 4.000.000 oplevering: 2012 locatie: Mathenesserdijk 410, Rotterdam

In het hart van de bruisende wijk Delfshaven in Rotterdam aan de oever van de Schie staat een oud karakteristiek Fabriekscomplex dat in de loop van de jaren heel wat van zijn glans en levendigheid had verloren. De in de tijd aan elkaar gegroeide ensemble van karakteristieke panden was door jarenlange leegstand en verwaarlozing in een haast onomkeerbaar proces van verval terecht gekomen.

Het exterieur van de voormalig stoomwasserij kent twee kenmerkende gezichten. Aan de straatkant een aaneenschakeling van traditionele dijkhuisjes, en aan de Schiezijde een fabrieksaanzicht inclusief grote schoorsteenpijp.

155

2 1892 VESTIGING ROELOFF’S IN DELFSHAVEN

1905 AANKOOP PAKHUIS EN BOUW SCHOORSTEEN

1910 UITBREIDING

1926 VERDUBBELING

1948 INTERNE EN EXTERNE AANPASSINGEN

1958

156

..

3

De wijk Delfshaven is een charmante mix van sociale woningbouw en fraaie monumentale pandjes. Wie er woont, wil er niet meer weg. En voor wie er werkt, geldt hetzelfde. Daarom besloot Stichting Havensteder één van de markante panden – De fabriek van Delfshaven – te transformeren tot een verzamelgebouw voor kleine, creatieve en eigenzinnige ondernemers.

Om het beste plan boven tafel te krijgen, zijn zij samen met conceptontwikkelaar Lingotto, Mei en de aannemer vanaf het eerste moment bij elkaar aan tafel geschoven. Gezamenlijk streefden zij voor behoud van dit monumentaal complex. Tijdens het bouwproces is veel in real-time ontworpen, doordat tijdens de verbouwing bij het blootleggen van de lagen vaak verrassingen tevoorschijn kwamen.

Het strategische ontwerp van Mei ging uit van het behoud van de nog reeds aanwezige esthetische, cultuurhistorische en constructieve kwaliteit.

In de aanpak zijn deze historische elementen geconsolideerd en versterkt. Vervolgens zijn ze ingepast in het plan voor de verbouwing tot een serie kleinschalige en flexibele bedrijfsruimtes. Het ingestorte en vervallen gebied is definitief vervangen door een atrium.

4

figuur 2 De fabriek omstreeks 1926 figuur 3 Historisch beeld vanaf Delfshavense Schie figuur 4 Mathenesserdijk omstreeks 1925 figuur 5 Mathenesserdijk 2009

5

figuur 6 Conceptdoorsnede

6 157

7

8 158

9

figuur 7 situatie in 2009 figuur 8 concept doorsnede figuur 9 concept plattegrond 10

figuur 10 situatie in 2009

159

11

12

160

13

figuur 11 nieuw venster met zicht over de Schie figuur 12 geveltekening Mathenesserdijk figuur 13 interieur souterrain figuur 14 plattegrond souterrain figuur 15 plattegrond begane grond

14

15 161

162

163

In het complex zijn uiteindelijk 36 unieke bedrijfsruimten gekomen en een grote zaal die mulitfunctioneel gebruikt kan worden. Ook zijn er buurtgerichte functies in gekomen zoals twee restaurants , een yogastudio en een creatieve BSO. De bedrijfsruimten zijn flexibel in opzet en desgewenst onderling te koppelen. Op de plaats van het ingestorte middendeel, in de middenzone, is een centraal, licht atrium gerealiseerd. Dat is nu het dynamische hart van de vier lagen hoge fabriek. Het atrium vervult diverse functies: verkeersruimte (inclusief trappen en een lift), ontmoetingsruimte met collectieve voorzieningen als lunchplekken, vergadereilanden en schommels en een daglichtvoorziening via het nieuwe glazen kasdak dat diep doordringt in het gebouw. De glazen puien tussen de bedrijfsruimten en het atrium creëren een openheid en transparantie die een maximale synergie met medegebruikers mogelijk maakt en samenwerking stimuleert.

figuur 16 gevelbeeld vanaf de Delftse Schie figuur 17 geveltekening vanaf de Delftse Schie figuur 18 interieur atrium

17

16

164

18

2

165

Het gelijkvloers atrium maakt gebruik van de karakteristieke gevelopeningen die rondom behouden zijn. De toevoegingen die gedaan zijn, zoals de staalconstructie in het atrium is minimalistisch uitgevoerd en bezitten een uniform kleurenpalet t.b.v. het behoud van de ruimtelijke kwaliteit. Bronskleurige gevels, die passen in het straatbeeld kenmerken de nieuwe toevoeging. Boven het atrium is een industrieel kasdak toegepast, die in de zomer geopend kan worden.

Gekozen is voor veelal duurzame materialen als Cradle to Cradle gecertificeerd gipsplaat en staal en glas die later voor hergebruik gerecycled kunnen worden,.

De Fabriek speelt optimaal in op de behoeften van de lokale, jonge ondernemers door de functionele en flexibele verhuureenheden, dit toont o.a. ook de wachtlijst voor nieuwe huurders. Ook het succes van de buurtgerichte functies tekent deze sterke lokale verankering in de wijk Delfshaven.

figuur 19 voormalig exterieur van woning is nu de toegang tot de toiletten. figuur 20 Pannenkoekenrestaurant in de Fabriek als publieke functie voor de omgeving figuur 21 interieur atrium

19

20 166

21 167

168

169

De Nieuwe Hallen in de Binckhorst, Den Haag

170

Industrieel erfgoed ensemble wordt dynamisch woon- en werkgebied opdrachtgever: Duijnstede Beheer BV programma: werken en wonen team Mei: Robert Winkel, Michiel van Loon, Robert Platje, Chiel Bikker, Roberto Magnanini, Geert Krusemann, Rene Bouman, Nino Schoonen, Roxana Aron, Oliver Micek, Rianne Reijnders renders: Studio Monolot en Mei architects and planners

Aan de Melkwegstraat tegenover de haven in de Haagse wijk De Binckhorst ligt een karakteristiek industrieel erfgoed: het gebouwensemble De Nieuwe Hallen.

Deze industriehallen zijn in de jaren ‘50 in opdracht van de gemeente gebouwd voor de Haagse ondernemers, ter stimulering van de locale economie en werkgelegenheid. De belangstelling hiervoor was groot. De hallen verkeren nog in oorspronkelijk staat.

De opzet van het ensemble, met kantoorgebouwen aan de randen (representatieve functie) en bedrijfshallen in het binnengebied, is uniek. Het ensemble is dusdanig opgezet dat er rond de hallen een hovenstructuur is ontstaan, bijzonder in schaal en maat. Ook de constructie met geprefrabriceerde betonnen spanten en cassetteplafonds is zeer karakteristiek voor de naoorlogse bouwmethode.

Voor de Nieuwe Hallen ontwikkelde Mei dit plan voor een dynamisch en gezond woon- en werkklimaat voor Haagse ondernemers en internationaal georiënteerde bedrijvigheid. Het plan sluit aan bij het historische gebruik en de bestaande kwaliteit van het industrieel erfgoed ensemble en bij het innovatieve karakter van De Binckhorst. Het programma wordt aangevuld met horeca en kleinschalige retail om de levendigheid van het gebied te versterken. Ook voegen we, gefaseerd, een passend woonproduct toe: lofts, 3 generatiewoningen en woon-werk woningen (waarvan 30% sociale huur).

171

1

2 172

1950 industriehallen haagse bedrijven

2000 leegstand opslag en garages

korte termijn... 2017? impact economy | start ups en Q42 haagse ondernemers

Het plan is onderverdeeld in een ontwikkelvisie voor de korte en de lange termijn. Op korte termijn wordt ruimte gecreëerd voor start-ups en bedrijven die zich richten op maatschappelijke en technologische innovaties met internationale impact. Het interieur van de bestaande industriehallen wordt ingericht als gemeenschappelijke shared space voor meet-ups met ruimte voor kleinschalige horeca. Het ruwe karakter van de hal wordt omarmd en er is slechts beperkte investering in isolatie en comfort nodig. Elke start-up krijgt een eigen, flexibele en comfortabele paviljoen.

De paviljoens zijn circulair, eenvoudig aanpasbaar en verplaatsbaar en geven elk bedrijf een eigen identiteit.

Op lange termijn worden aan het ensemble nieuwe hallen, passend qua schaal en maat, toegevoegd. De plint blijft bestemd voor werken, met meer ruimte voor Haagse bedrijven. De bedrijvigheid wordt opgeschaald van innovatieve, creatieve start-ups naar scale-ups tot corporate kantoorruimte. Boven de nieuwe hallen komen ook woningen. De nieuwe volumes worden vertrapt gepositioneerd, rekening houdend met zon en uitzicht. Ook een goede bezonning van de openbare ruimte, binnen de bestaande hovenstructuur, staat centraal. Naast groen in de openbare ruimte, worden ook de daken vergroend.

Dankzij de levendige mix van wonen en werken wordt het gebied over de gehele dag geactiveerd. Het specifieke karakter van De Nieuwe Hallen, de levendige mix van bedrijvigheid en wonen tegen een decor van uniek industrieel erfgoed, zal een groep mensen met dezelfde mindset aantrekken, een ‘community’.

figuur 1, 2 Oude situatie - ca. 1950 figuur 3 Modellen figuur 4 Schema bestaande hallen

lange termijn... 2027? impact economy professionals community van werken, recreëren en wonen

4 173

174

175

5

6 176

7

figuur 5 Volumemodel 1e fase figuur 6 Volumemodel 2e fase figuur 7 Massastudies ontwerpproces figuur 8 Impressie openbare ruimte figuur 9 Principe-woning met loggia figuur 10 Overzicht openbare ruimte 177

8 178

9

10 179

Burgemeesterkwartier

180

Herontwikkeling tot stedelijk woongebied met sterk landschappelijk karakter opdrachtgever: White House Development programma: 45.000 m2, 600 woningen en 2000 m2 voorzieningen team Mei: Robert Winkel, Michiel van Loon, Andreea Nae, Weronika Witkowicz, Rutger Schoenmaker, Hugo Plat, René Bouman locatie: Gouda, Spoorzone

Het Burgemeesterkwartier wordt herontwikkeld tot stedelijk woongebied met een sterk landschappelijk karakter. Deze voormalige Blokkerlocatie is het meest zuidoostelijk gelegen perceel van bedrijventerrein Goudse Poort. De belangrijkste kernwaarde voor de transformatie is het combineren van het Goudse Landschap en een robuuste, stedelijke structuur. Hierdoor wordt een bijzondere, gezonde en veilige leefomgeving gerealiseerd waar toekomstige gebruikers en bewoners kunnen genieten van de natuur die Gouda te bieden heeft, ook op een binnenstedelijke locatie.

Locatie Qua infrastructuur heeft de locatie veel potentie; binnen enkele minuten zijn zowel het station als de snelweg A12 te bereiken. In de huidige situatie is de locatie echter alleen vanaf de Antwerpseweg te bereiken. In de studie naar de herprofilering van het Burgemeesterkwartier is rekening gehouden met een nieuwe ontsluiting aan de oostzijde, bedoeld voor zowel snel als langzaam verkeer.

Het nieuwe Burgemeesterkwartier heeft een oppervlakte van ruim 45.000 m2 en vormt een scharnierpunt tussen het bedrijventerrein Goudse Poort en de woonwijken van Bloemendaal. Zowel aan de noordzijde als aan de oostzijde liggen woongebieden, en aan de westkant liggen bedrijvenpanden. Ten zuiden ligt infrastructuur: de Burgemeester Jamessingel en de spoorlijn, maar ook het te ontwikkelen Spoorpark.

181

1

2

182

31

Spoorzone Het Burgemeesterkwartier is een onderdeel van een grotere bouwopgave in de Spoorzone en een scharnierpunt tussen wonen, werken, recreëren en verkeer.

Met een zorgvuldige ruimtelijke opbouw worden de verschillende wijken stedenbouwkundig met elkaar verbonden, en ontstaan mogelijkheden om aan te sluiten op toekomstige ontwikkelingen in de Spoorzone.

Vanwege de grote vraag naar stedelijk wonen in de randstad, dicht bij een openbaar vervoerknooppunt, is in de gehele Spoorzone ruimte voor ruim 1000 nieuwe woningen voor verschillende doelgroepen en in verschillende categorieën, zoals sociale huur, middenhuur en betaalbare koopwoningen. Behalve een gevarieerd woonmilieu binnen de Spoorzone wordt ook ingezet op nieuwe werkfuncties, kantoren en voorzieningen.

Landschap en identiteit Het Hollandse landschap is op het gebied van natuur en cultuur in onze identiteit geborgd en heeft een groot aandeel in de Nederlandse kunstgeschiedenis.

Vanuit onze geologische structuur heeft Nederland van oorsprong een sterke relatie met water. Gouda is één van de gebieden waar water integraal onderdeel is van ruimtelijke vraagstukken. Zichtbare waterstructuren domineren het natuurlijke en stedelijke landschap.

Tegelijkertijd weet de gemeente slim om te gaan met de waterhuishouding van het veenlandschap, en zijn de ambities op gebied van vergroening en duurzaamheid van betekenis. In het Burgemeesterkwartier worden deze landschappelijke kwaliteiten samengebracht tot een prettige en gezonde woonomgeving.

figuur 1 Plangebied Burgemeesterkwartier figuur 2 Water en groen - logistieke hallen en kantoorgebouwen figuur 3 Impressies van het Goudse landschap 183

184

185

4

186

Mensen verbinden met natuur Het Burgemeesterkwartier verbindt mensen met het Goudse Landschap. De leefomgeving wordt intensief doordrongen door groen en water, en auto’s en verkeer verdwijnen naar de achtergrond. Er is plek om te spelen, aan het water te zitten en te genieten. Voor de beplanting en begroeiing wordt een uitgebreid plan gemaakt met aandacht voor duurzaamheid, natuurinclusiviteit en klimaatbestendigheid. De nieuwe natuur moet niet alleen de seizoenen doorstaan, maar ook bestand zijn tegen hittestress, bodemdaling, variërend grondwater en oppervlaktewater. Beheer en onderhoud worden afgestemd op het ontwerp, zodat de informele, landschappelijke kwaliteiten aansluiten bij de oevers in het gebied.

De kwaliteit van het landschap komt terug in de robuustheid van de openbare ruimte. Veranderingen kunnen worden geabsorbeerd. Dat is belangrijk; niet alleen nu, maar ook op lange termijn moet het plan mee kunnen groeien met haar gebruikers. Dit biedt een hoge mate van toekomstbestendigheid.

figuur 4 Impressie van sociale duurzaamheid, betrokkenheid en sociale veiligheid 187

5

188

Mensen verbinden met elkaar Echte duurzaamheid begint bij sociale duurzaamheid.

In het plan zijn 600 appartementen/woningen opgenomen, waarbij wordt voorzien in een grote diversiteit aan woning- en tuintypes, geschikt voor een variatie aan doelgroepen. Een sterk sociaal deel draagt bij aan de inclusiviteit en sociale veiligheid van het gebied.

Mensen van alle soorten en maten, maar met eenzelfde mindset en interesse, worden straks buren.

Autoluw en deelmobiliteit Voor alle bewoners is contact met de omgeving van groot belang. Het Burgemeesterkwartier krijgt zowel privé- als collectieve tuinruimtes, en de auto verdwijnt naar de achtergrond. Door onder andere half-ondergrondse en overdekte parkeervoorzieningen in het plan op te nemen zijn er geen geparkeerde auto’s zichtbaar.

De ligging (nabij intercitystation Gouda) maakt deze locatie uitermate geschikt voor alternatieve vormen van mobiliteit. Daarom is dit ook een van de twee pilotlocaties van de Citydeal Elektrische mobiliteit. Behalve elektrische deelauto’s worden er ook kwalitatief goede fietsenstallingen opgenomen en wordt er uitgezocht of het aanbieden van deelscooters, deelbakfietsen en/of deel-e-bikes interessant is.

figuur 5 Een diversiteit aan woningtypes en tuintypes voor een variatie aan doelgroepen 189

6

8

7

190

A

61

B

min.

25m

90

81

>22

63 86

9

C

min.

25m

62

D

min.

25m

50

E

Planconcept De grondgebonden typologie van de naastgelegen woonwijken vormt de basis voor de ruimtelijke opbouw van het Burgemeesterkwartier. Hierdoor wordt de locatie opnieuw verbonden met zijn directe omgeving. Tegelijkertijd wordt er met de stedelijke opbouw aangesloten op de lange, betekenisvolle lijnen van de stad. De kans om de stedelijke water- en groenstructuur beter met elkaar te verbinden en te versterken wordt maximaal benut, en de bestaande waterstructuur wordt als verbindende factor uitgebreid.

Programmatisch ligt het Burgemeesterkwartier op een scharnierpunt tussen wonen, werken, recreëren en verkeer. Met een zorgvuldige ruimtelijke opbouw worden deze verschillende wijken stedenbouwkundig met elkaar verbonden, en ontstaan mogelijkheden om aan te sluiten op toekomstige ontwikkelingen in de Spoorzone.

Landschappelijke basis Door de inzet van een landschappelijke drager voor het plan, krijgen het Groenhovenpark en het Spoorpark een betekenisvolle verbinding met de locatie. Mensen uit de omringende wijken, bestaande uit woonwijken en grootschalige werkgebouwen, kunnen profi teren van de toekomstige kwaliteiten door verbeterde verbindingen voor fiets- en voetgangers.

10

De landschappelijke basis kenmerkt zich door de zachte oevers, lage ligging en natte bodem. Ophoging vindt plaats bij het stedelijk plein en de bouwvelden (A t/m E), die als centrale ruimtes de ruggengraat van het plan vormen. Elk bouwveld is aan drie zijden omringd door landschap. Zo ontstaan twee sferen: een meer stedelijke centrale ruimte met haaks daarop een landschappelijk profiel. Daardoor krijgt het Burgemeesterkwartier een unieke kwaliteit; wonen in het landschap in de stad.

figuur 6 bouwvolumes en programma 11

figuur 7 verbindende waterstructuur wordt versterkt figuur 8 nieuwe groene verbindingen figuur 9 vijf bouwdelen, gescheiden door twee soorten profielen figuur 10 Landschappelijk profiel figuur 11 Stedelijk profiel

12

figuur 12 Binnenhoven 191

192

193

13

14

194

15

De bebouwing is georganiseerd rondom vijf collectieve tuinruimtes. Deze zijn ontworpen als een samenhangende familie, geïnspireerd op de Nederlandse polderlandschappen. De inrichting van de tuinen wordt bepaald door de mate van toegankelijkheid en de ondergrond: een tuin op een dek, half-verdiepte parkeergarage of volle grond. Dit levert een onderscheidend karakter. De relatie tussen private- en collectieve ruimte wordt zorgvuldig ontworpen. Het collectieve deel wordt geprogrammeerd met speeltoestellen, ziten verblijfselementen.

Het landschap loopt door tot aan de woningen. Veel aandacht wordt besteed aan de zorgvuldige uitwerking van de overgangen privé-collectief-openbaar zodat schuttingen, ongewenste achterkanten en fragmentatie van de ruimte worden voorkomen.

16

17

Stedelijk profiel en voorzieningen Ingekaderd door water- en groenelementen, bevindt zich het stedelijk profiel. De begane grond kenmerkt zich door een actieve plint met voorzieningen. De voorzieningen aan de westzijde zijn meer publiek. Kleine horeca, een kinderdagverblijf of een fitnesstudio zijn hier denkbaar en vanuit de nabijheid van de Antwerpseweg ook goed mogelijk. De voorzieningen in het centrale deel hebben een meer maatschappelijk karakter, zoals een artsenpraktijk of dienstverlening. Het oostelijk deel richt zich vooral op de buurt, zoals een buurtcafé in het voormalige Blokker gebouw, kleinschalige dienstverlening en combinaties van wonen en werken.

figuur 13 Impressie van landelijk profiel figuur 14 Impressie van stedelijk profiel figuur 15 Typische doorsnede landschappelijk profiel figuur 16 Bruel Delmar, Bottière-Chénaie, Nantes figuur 17 Typische doorsnede stedelijk profiel

18

figuur 18 White Arkitekter, Ulls Hus 195

196

197

19

20 Oevers: Wadi Hoven: Regentuin Dek: Regentuin Plein: Waterelement Permanent water

198

Water als centraal thema Water speelt in het plan een centrale rol. Niet alleen als karakteristiek onderdeel van het Goudse Landschap, maar ook uit oogpunt van duurzaamheid. Zowel bebouwing als vrije ruimte wordt ingezet voor waterbeheer.

Tijdens hevige regen wordt water vastgehouden op daken en tuinen, om het open water en rioleringssysteem te ontzien. Er wordt bewust capaciteit toegevoegd op bouwkundige onderdelen (daken en dekken) vanwege de hoge grondwaterstand in het gebied.

De specifieke capaciteit van de verschillende onderdelen wordt afgestemd met gemeentelijk beleid. Het systeem combineert zowel technische als ecologische prinicipes. In het verlengde hiervan zal nadrukkelijk zal worden ingezet op het ontwerp van een nat en een droog landschap, zodat seizoenen en neerslaghoeveelheden ook een verrijking vormen van de beleving van het landschap.

figuur 19 Regenlandschap figuur 20 Waterverdeling binnenhoven 199

200

Lloydkwartier, Rotterdam

In en rondom het gebouw van de vroegere elektriciteitscentrale op de Lloydpier in Rotterdam heeft zich een bruisend gebied ontwikkeld voor de creatieve en audiovisuele industrie, met bedrijfsruimten, tv-studio’s, horeca, winkels en woningen.

De geschiedenis van het Lloydkwartier gaat terug tot circa 1900. Door de toenemende industrialisering en de groeiende goederenstromen werden nieuwe havenbekkens aangelegd. De Lloydpier dankt zijn naam aan rederij Rotterdamsche Lloyd. Die bouwde op de pier een terminal, waar vandaan haar passagiersschepen naar Nederlands-Indië vertrokken.

Ook de eerste Rotterdamse elektriciteitsfabriek, de Schiehavencentrale, kreeg een plaats in het Lloydkwartier. Het gebied bloeide, maar in de decennia na de oorlog nam de bedrijvigheid af en verplaatsten de havenactiviteiten zich verder westwaarts.

Van een oude havenpier heeft het Lloydkwartier zich in rap tempo ontwikkeld tot een bruisende plek. Waar vroeger industrie was, wordt nu gewerkt, gewoond, gedineerd, genetwerkt en gebroed op creatieve vondsten en innovatieve ideeën. In en om de Schiecentrale vind je alle voorzieningen die je van een bruisende stadswijk mag verwachten: winkels, cafés, restaurants en meer.

Kraton 230 – gebouw voor RTV Rijnmond De robuuste uitvoering van het gebouw is een verwijzing naar de grote omvang van de voormalige Schiecentrale en naar de imposante zeeschepen die hier vroeger afmeerden. De gevel is uitgevoerd in roestbruine gietijzeren panelen die zijn voorzien van motieven uit de maritieme en audiovisuele sfeer.

De constructieve trekstangen in de grote hal wekken de indruk van een industriële machinehal, waarin geen havenproducten maar nieuws wordt verwerkt.

(Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam - 2007 - 12.000 m2) Multimedia Hotel-Restaurant Stroom In het Lloydkwartier was ook behoefte aan een horecavoorziening en een hotel. Beiden kregen een plaats in het oude transformatorhuis van de centrale.

Daartoe is het voormalige trafohuis vergroot met een glazen uitbreiding aan de kop. Dit duidelijk zichtbare element geeft een levendig uitstraling aan de verder gesloten gevel. Het industriële karakter van het gebouw is behouden door geen grote ramen voor de hotelkamers te maken, maar deze te voorzien van daglicht van boven.

(Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam - 2004 - 2500 m2) Pakhuis St. Job - Loftgebouw Het voormalige pakhuis en rijksmonument St. Job op de kade van de Lloydpier heeft een ingrijpende verandering ondergaan. Met de herbestemming van het pakhuis tot woongebouw met commerciële ruimten, heeft het daglicht zijn intrede gedaan in het gebouw. Door een geconcentreerde ingreep van drie atria is het karakteristieke beeld van het pakhuis gewaarborgd.

(BAM Vastgoed - 2008 - 21.000 m2)

Mei architects and planners speelde vanaf 1999 een belangrijke rol in de gefaseerde transformatie van het Lloydkwartier. Mei was nauw betrokken bij de (bottomup) initiatieven en de (tijdelijke) programmering, en was architect van alle hierna genoemde gebouwen op de Lloydpier.

25kV – bedrijfsverzamelgebouw Het 25kV-gebouw was het eerste gebouw van de Schiecentrale dat werd aangepakt. Het vormde de start van de transformatie en bracht weer bedrijvigheid in het gebied.

Mei veranderde het aanvankelijk introverte en gesloten transformatorgebouw van de Schiecentrale in een transparant bedrijfsverzamelgebouw voor moderne bedrijven in de audiovisuele sector. De transparantie is bereikt door de oorspronkelijk gevel over de volledige lengte te verwijderen. Hiervoor in de plaats is een stalen frame geplaatst met glazen panelen. In deze nieuwe zone bevinden zich alle faciliteiten voor de achterliggende kantoorruimten.

(Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam - 2001 - 7.000 m2)

Woonwerkgebouw Schiecentrale 4b Schiecentrale fase 4b vormde het laatste onderdeel van de herontwikkeling van de Schiehavencentrale.

Het is een multifunctioneel gebouw als een kleine stad, met kantoorruimten, woningen en woonwerkeenheden en tv-studio’s. De aanvullende voorzieningen bestaan uit een supermarkt, kinderdagverblijf, gymzaal, parkeergarage en een semi-publiek dek met zonneterras, tribune en speelplaats.

De opzienbarende nieuwbouw is om de oude Schiecentrale heen gebouwd. Het project kenmerkt zich door een hoge schijf die zich boven de oude elektriciteitscentrale verheft.

Het complex heeft het karakter van een onvervalst havengebouw, waarin techniek van offshore- en procesindustrie zijn verweven.

(Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam - 2005-2008 - 55.000 m2)

201

202

203

Projecten van Mei architects and planners in het Lloydkwartier 1 2 3 4 5 6 7 8 9

204

Stroom (Hotel & Restaurant) Schiecentrale Studio’s 25kV gebouw Rocktown Kantinedeel (nu bedrijfsruimte) Kraton 230 - RTV Rijnmond Schiecentrale 4b Jobsveem

205

2 1

7 3

8

5 4

206

6

❶

❷ ❸ ❹ ❺ ❻ ❼ ➇ ➈

9

207

Schiecentrale 4b → → → → → → →

Loftwoningen Bedrijfsruimtes Supermarkt Sporthal TV-studio's Kinderdagverblijf Parkeergarage

Multimediahotel Stroom → Hotel → Horeca

25kV → Bedrijfsverzamelgebouw

Kraton 230 → RTV Rijnmond

Kantine → Bedrijfsruimtes

SAWA (in ontwikkeling) → Loftwoningen → Horeca

Jobsveem → Loftwoningen → Bedrijfsruimtes

Sportvelden Tuin op de Pier

Schiecentrale Ontwikkeling

jaren ‘90 van ontoegankelijk havengebied naar toegankelijke industrieel erfgoed broedplaats kleine creatieve bedrijven tijdelijk gebruik gedeeltelijke sloop

rond 1995 - 2000 van placemaking naar eerste duurzame ontwikkelingen r EPPSPOUXJLLFMJOH DSFBUJFWF JOEVTUSJF bedrijven (RTV Rijnmond, opnamen studio hallen, ed) r LPNTU FFSTUF WPPS[JFOJOHFO WPPS verblijven (hotel restaurant Stroom) r USBOTGPSNBUJF LBOUPPSSVJNUF ,7

208

vanaf 2000 een bruisende nieuwe stadshaven

toevoeging transformatie houdbaar houdbaarheid verstreken

» openbaar parkeren » passend woonprogramma, de eerste lofts van rotterdam » flexibele kantoorruimtes » extra voorzieningen (supermarkt, kinderdagverblijf e.d.) » vormgeving openbare ruimte en de kade krijgt nieuwe betekenis » studio hallen naar indoor speeltuin

209

Schiecentrale 4B, Rotterdam

1 210

Multifunctioneel complex voor wonen, werken en recreëren prijzen: Rotterdamse Bouwkwaliteitsprijs 2009, nominatie BNA Gebouw van het jaar 2009, nominatie Job Dura Prijs 2008, shortlist opdrachtgever: Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam, woningstichting PWS en Proper Stok Woningen, Rotterdam programma: 55.000 m2 Multifunctioneel complex: woningen, kantoren, woon- werkunits, BSO, supermarkt, sporthal, parkeergarage, multifunctioneel dek team Mei: Robert Winkel, Robert Platje, Hennie Dankers, Eelco Dekker, Frank Aarssen, Jack Bouwer, Erwin Verhoeve, Maurice de Ruijter, Bart Spee, Jack Hoogenboom, Mirjam van Dam, Joanne Wienk, Leah Wiederholdt, Meike Stoetzer, Richel Lubbers, Michel Zaan, Jane Nagtegaal constructie: PBT, DHV bouwfysica: DGMR installaties: Grontmij Bravenboer & Scheers materiaal: Aldus Bouwinnovatie wind: Windsafe brand: Ralph Hamerlinck bouwkosten: Bouwhaven fotografie: Ronald Tilleman (1), Jan Paul Mioulet (2, 5, 15, 16, 17, 19), Jeroen Musch (3, 6, 7, 13), Kees van Pelt (4), Ossip van Duivenbode (14, 18, 20, 21, 22, 23) bouwkosten: € 42.000.000,oplevering: 2005 - 2008 locatie: Lloydpier, Rotterdam

211

Schiecentrale 4B is het laatste onderdeel van de herontwikkeling van de vroegere Schiehavencentrale en omgeving. De combinatie van kantoorruimten, woningen en woonwerkeenheden brengt nog meer leven in het gebied, dat de afgelopen jaren al is uitgegroeid tot het centrum van de creatieve industrie van de stad Rotterdam.

Schiecentrale 4B bestaat uit opzienbarende nieuwbouw, die om de noordwestelijke zijden van de oude Schiecentrale heen is gebouwd. Het nieuwe complex voorziet als een kleine stad voor verschillende typen woningen, voor zelfbewuste mensen of mensen die betrokken zijn in de creatieve industrie, die houden van de havensfeer die het gebied nog steeds ademt.

De schaal en maat past in de havenstedelijke context.

Door de vormkeuze van de schijf is er vanuit elke woning zowel zicht op de oude Maas als naar de stad Rotterdam.

Uitzicht Het project kenmerkt zich vooral door een hoog gebouw, dat zich als een schijf van 130 meter lang en 50 meter boven de oude elektriciteitscentrale verheft.

In deze schijf van elf verdiepingen bevinden zich de kantoren en woonwerkeenheden. Deze zijn toegankelijk door een galerij, die is bekleed met speciaal ontwikkeld RVS geweven doek. Aan de galerij hangen de bergingen, normaal gesproken weggestopt in de kelder, maar nu als opvallend object tegenover de voordeur zijn gesitueerd. Aan de westzijde van het gebouw zijn alle verblijfsruimten voorzien van glazen gevels. Vanuit dit deel is er een overweldigend uitzicht over de Nieuwe Maas en de haven. De puien van de woonwerkeenheden zijn met harmonicadeuren van plafond tot vloer te openen, waardoor in het appartement inpandig een zonnig terras is te creëren.

Programma De nieuwbouw bevat uit 55.000 vierkante meter aan programma. Daarvan is 7000 vierkante meter bestemd voor kantoren. Verder is er plaats voor 156 vrij indeelbare woonwerkeenheden en twintig grondgebonden kadewoningen van elk 3,5 verdiepingen. De aanvullende voorzieningen bestaan uit een supermarkt (2000 vierkante meter), een gymzaal (600 vierkante meter), 400 parkeerplaatsen in een beheerde garage en een semi-publiek dek van 3000 vierkante meter. Een zonneterras, tribune en speelplaats en BSO maken het geheel compleet.

1

8

2

3

4

9

5

6 7

2 212

3 213

De kadewoningen hebben een eenzijdige oriëntatie op de Nieuwe Maas. Door de glazen gevel wordt deze optimaal benut. De achterkant van deze populaire woningen grenst aan de parkeergarage. Op deze manier is de drive-in woning opnieuw uitgevonden: met je auto rij je als het ware de woning in.

4

De woningen hebben vrije plattegronden zodat bewoners hun eigen ruimtes kunnen indelen. Vanwege deze grote flexibiliteit zijn alle technische installaties in de verblijfsruimten, maar ook aan de gevels van het gebouw als opbouw uitgevoerd. Het complex heeft het karakter van een onvervalst havengebouw, waarin techniek van offshore- en procesindustrie zijn verweven. In de ontwerpstrategie van Mei zijn de fouten van de aannemer omarmd, die onvermijdelijk zijn als vele handen werk maken, hierdoor is er een robuust gebouw ontstaan, waar ook bewust ruimte is gemaakt voor schoonheidsfoutjes.

Schiecentrale is veelvuldig geprezen en internationaal gepubliceerd. De zelfbewuste bewoner heeft in de Schiecentrale zijn plek gevonden. Ook Mei heeft hier haar plek gevonden en is hier sinds de zomer van 2013 op de bovenste 16e verdieping gevestigd. Bezoekers zijn altijd welkom op ons bureau en wij leiden geïnteresseerden graag rond langs de projecten op de Lloydpier.

5 214

6 215

Flexibiliteit Doelstelling van de gezamenlijke opdrachtgevers was om een compact gebouwcomplex te realiseren, waarbij de verschillende programmaonderdelen uitwisselbaar zijn.

Het betreft hier voornamelijk de woon-werkeenheden en kantoren in de Hoge en Lage Schijf. Deze inwisselbaarheid geldt echter ook voor de supermarkt, gymzaal en parkeergarage in de onderbouw.

De toekomstige onzekerheden in gebruik, het geluidsarme bouwen naast bestaande studio’s en snelheid van het realiseren van het beoogde hebben doen besluiten om de nieuwbouw uit te voeren in een betonskelet met niet dragende functiescheidende wanden. Voor dit complex is de IFD demonstratiestatus toegekend en is er een subsidie van € 250.000,- toegewezen.

Om de uitwisselbaarheid en flexibiliteit nog verder te bevorderen zijn alle technische installaties in de verblijfsruimtes, maar ook aan de gevels van het gebouw als ‘opbouw’ uitgevoerd. Het complex toont zich als een havengebouw, waarin techniek van offshore- en procesindustrie duidelijk zijn verweven.

7

8

9

10

WO/WE 110M2

WO/WE 2 65M

WO/WE 2 135M

WO/WE 2 65M

WO/WE 2 135M

WO/WE 2 65M

WO/WE 2 135M

WO/WE 2 65M

WO/WE 2 110M

WO/WE 2 110M

WO/WE 2 85M

WO/WE 2 115M

WO/WE 2 135M

WO/WE 2 130M

WO/WE 2 135M

WO/WE 2 130M

11

WO/WE 110M2

WO/WE 2 115M

WO/WE WO/WE 2 2 85M 65M

WO/WE 2 85M

WO/WE 2 115M

WO/WE 2 85M

WO/WE 2 115M

12 216

WO/WE 2 155M

WO/WE 2 65M

WO/WE 2 135M

WO/WE 2 65M

13

figuur 7 flexibele indeling door open constructie

figuur 12 flexibiliteit

figuur 8 framework hoge schijf

figuur 13 trappenhuis

figuur 9 framework hoge schijf met invulling figuur 10 oplevering figuur 11 schematische weergave oplevering 217

ontsluiting

kantoren

parkeergarage

woon-werk units

ontsluiting parkeergarage woon-werk units kantoren dek gymzaal supermarkt buitenschoolse opvang

dek

218

14 219

15 220

16

17 221

18 222

223

N

N

functies begane grond

functies 1e verdieping

224

N N

functies 4e verdieping

functies 6e verdieping Ontsluiting Kadewoningen Woon-werk eenheden Kantoren Parkeergarage Gymzaal Supermarkt Buiten-Schoolse Opvang BSO semi-openbare ruimte Dek Gaanderij Ondersteunende functies

225

19 226

227

20

228

21

22

23 229

Jobsveem, Rotterdam

1 230

Herbestemming van een rijksmonumentaal pakhuis prijzen: Nationale Renovatieprijs 2009, 1e prijs Nederlandse Bouwprijs 2009, nominatie Bouwkwaliteitsprijs 2008, 1e prijs Job Dura Prijs 2008, shortlist Nationale Staalprijs 2008, 1e prijs BNA gebouw van het jaar 2008, nominatie opdrachtgever: BAM Vastgoed + BAM Volker Bouwmaatschappij programma: 21.000 m2 99 appartementen en 10 penthouses 3500 m2 commerciële ruimte en horeca ontwerpteam: Mei architects and planners & Wessel de Jonge Architecten team Mei: Robert Winkel, Robert Platje, Jos Schäffer, Bart Spee, Jane Nagtegaal, Nars Broekharst, Tim Knip e.a. fotografie: Jeroen Musch (1, 5, 7, 8, 11, 16, 17, 23), Peter Kooijman (18, 19, 20, 21, 22), Luuk Kramer (3, 4, 6, 10) bouwkosten: € 20.000.000,oplevering: 2008 locatie: Lloydstraat Rotterdam

Het voormalige pakhuis en rijksmonument Jobsveem, ook wel St. Job geheten, op de kade van de Rotterdamse Lloydpier heeft een ingrijpende verandering ondergaan. Het ontwerp heeft het oude pakhuis weer nieuw leven ingeblazen. Het vroegere pakhuis had sinds zijn voltooiing in 1913 een uitermate gesloten karakter. Deze geslotenheid moest de goederen die er lagen opgeslagen beschermen tegen teveel daglicht, regen en wind. Bij de bouw werd indertijd gebruik gemaakt van bouwmethoden die toen zeer vooruitstrevend waren.

231

2

3

5 232

De grootschalige, doorgestapelde constructie met betonnen galerijen en laadperrons is daarvan een voorbeeld, evenals de gestapelde constructie van houten vloeren en gietijzeren kolommen, gevuld met beton. De verdiepingen van het Jobsveem kenmerken zich door lange vloeren (130 x 25meter) met gietijzeren kolommen van verschillende hoogtes en gesteldheden.

Het pakhuis is een belangrijk nationaal en gemeentelijk monument, omdat de functie van laden en lossen een unieke expressieve gevel van betonnen laaddekken aan de waterkant heeft opgeleverd.

4

figuur 2 historische foto figuur 3 oude situatie figuur 4 oude situatie figuur 5 Jobsveem nieuwe situatie 233

6 234

235

7 236

Glazen atria Met de herbestemming van het pakhuis tot woongebouw met commerciële ruimten, heeft het daglicht zijn intrede gedaan in het gebouw. Het bijzondere karakter is bewaard, terwijl nu drie glazen atria daglicht het gebouw binnenlaten. Zij verschaffen de woningen die hieraan grenzen uitzicht. Door de geconcentreerde ingreep van de atria is het karakteristieke beeld van het pakhuis gewaarborgd. De lichthoven van glas en staal benadrukken de monumentale onderdelen die zorgvuldig in het voormalige pakhuis zijn teruggebracht. In de atria bevinden zich de hoofdtrappenhuizen, liften en entrees. Het zijn levendige, lichte ruimten waar bewoners elkaar tegenkomen. Deze hoven dienen ook als rook- en warmteafvoer. Bij mooi weer, maar ook bij calamiteiten als brand, opent het glazen dak zich, waardoor een lichte bries door het atrium waait.

8

figuur 7 hoofdtrappenhuis figuur 8 hoofdtrappenhuis 9

figuur 9 model glazen atria 237

10

11 238

Daklandschap De verdiepingen hebben een vrije indeling, omdat dragende wanden afwezig zijn. Dezelfde flexibiliteit is terug te vinden in de plattegronden van de woningen.

Het bestaande dak moest door zijn slechte bouwkundige staat worden verwijderd. Hiervoor in de plaats is een nieuwe verdieping aangebracht, die het gebouw als een loods bekroont. In dit nieuwe daklandschap bevinden zich tien penthouses, waarvoor speciale grote glazen schuifpuien zijn ontwikkeld. Op de begane grond zijn de commerciële ruimtes ondergebracht, die door hun hoogte van 6 meter een imposante indruk maken. Achter de grote laaddeuren op de begane grond bevinden zich naar de kade openslaande glazen deuren. In verband met veiligheid en beheersing van het lichtniveau zijn stalen frames, gevuld met uit roestvast staal geweven doek ontworpen, die als een hefdeur op en neer zijn te bewegen. Hier ontmoeten oud en nieuw elkaar.

11

11

figuur 10 interieur penthouse 12

figuur 11 dakopbouw figuur 12 doorsnede 239

13

14

15

240

16 Community Het succes van Jobsveem laat zich vertalen doordat de woningen binnen twee weken verkocht waren.

Ook nu zijn er nog steeds weinig mutaties. Er is een gemeenschap ontstaan van meer dan 200 enthousiaste bewoners die met hart en ziel het pakhuis heeft omarmd. Deze liefde heeft zich o.a. geuit door het initiatief gezamenlijk een boek te maken en te publiceren over de inrichting van de loftwoningen van de bewoners zelf.

figuur 13 plattegrond begane grond figuur 14 plattegrond 5e verdieping figuur 15 doorsnede 17

17

figuur 16, 17 interieur 241

18

19 242

20

4

22

21 243

23 244

245