Του μοιρολογιού το μύρο

10.4.2023

Μέσα στη μουσική υπάρχει βαθιά αλήθεια,

κι η αλήθεια αυτή βρίσκεται πρωτίστως

στην έντιμη, αγέραστη μουσική

που έχει τις ρίζες της στο χώμα.

ΤΡΑΓΟΥΔΟΥΝ

Κώστας Τζίμας

Βασίλης Σερμπέζης

Γιώργος Γιαννίτσης

Παναγιώτης Αγγελακόπουλος

Ανέστης Ιωακειμίδης

Γιώργος Σκορδαλός

και το Πολυφωνικό Συγκρότημα Ηπείρου, «Ισοκράτισσες»

ΕΙΔΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ

Παντελής Θαλασσινός

Κατερίνα Παπαδοπούλου

Πρωτοψάλτης Γρηγόρης Νταραβάνογλου

ΕΙΔΙΚΟΣ ΠΡΟΣΚΕΚΛΗΜΕΝΟΣ

Christopher C. King

CHRISTOPHER C . KING

ΤΟΥ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟ ΜΥΡΟ

ΚΛΑΡΙΝΟ

Γιώργος Κωτσίνης

ΒΙΟΛΙ

Κώστας Καραπάνος

ΟΥΤΙ, ΛΑΟΥΤΟ

Θωμάς Κωνσταντίνου

ΚΑΝΟΝΑΚΙ

Στέφανος Δορμπαράκης

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΛΥΡΑ, ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΑΟΥΤΟ

Στρατής Ψαραδέλλης

ΛΑΟΥΤΟ

Νικόλας Αγγελόπουλος

ΚΡΟΥΣΤΑ

Μανούσος Κλαπάκης

ΚΟΝΤΡΑΜΠΑΣΟ

Γιάννης Πλαγιαννάκος

ΛΥΡΑ ΠΟΝΤΟΥ

Ανέστης Ιωακειμίδης

ΛΥΡΑ ΚΡΗΤΗΣ

Πάρις Περυσινάκης

ΛΑΟΥΤΟ ΚΡΗΤΗΣ

Γιώργος Σκορδαλός

ΧΟΡΕΥΟΥΝ

«Ένωση Ηπειρωτών Ιλίου» και Σωματείο «Ελληνική Παράδοση», σε επιμέλεια Ευθυμίας Ρούτη και Βασίλη Τσούνη

«Αργοναύτες Κομνηνοί», σε επιμέλεια Κώστα Σαββινίδη

«Κουρήτες», σε επιμέλεια Μανώλη και Γιώργου Παττακού

Αποστόλης και Αλέξης Τασιούλης

ΑΦΗΓΗΣΗ

Δήμητρα Στογιάννη

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΗΧΟΥ Γιώργος Καρυώτης

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ, ΟΠΤΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΕΣ Μαρία Αθανασοπούλου, Στράτος Τογανίδης

ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Κώστας Χαραλάμπους

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, ΕΡΕΥΝΑ, ΚΕΙΜΕΝΑ, ΙΔΕΑ Γιώργος Κωτσίνης

1. Επιτάφιος του Σεικίλου

2. Τούτον τον χρόνο τον καλό, τον άλλον ποιος τον ξέρει; (πολυφωνικό Πωγωνίου)

3. Άρχοντες και μεγιστάνες (Κυκλάδες – ποίημα αγνώστου Αγιορείτου μοναχού)

4. Μοιρολόι της Παναγιάς

α) Άρκοντες, αφιγκράστε μου (Κύπρος)

β) Σήμερο μαύρος ουρανός (Δωδεκάνησα – Συλλογή Samuel Baud-Bovy)

5. Ηπειρώτικα ορχηστρικά μοιρολόγια

α) Μοιρολόι του Αλέξη Ζούμπα

β) Μοιρολόι του Τάσου Χαλκιά

γ) Μοιρολόι του Κίτσου Χαρισιάδη

6. Ο Τσουρλής (Το μοιρολόι των «λαλητάδων» - Ήπειρος)

7. Μαριόλα ( Ήπειρος)

8. Κλαίν’ οι πέτρες, τα λιθάρια (πολυφωνικό Πωγωνίου)

9. Πες μας για πού συντάζεσαι (σαρακατσάνικο)

10. Μανούλα, σε παρακαλώ (σαρακατσάνικο)

11. Γιατ’ είναι μαύρα τα βουνά ; (τσάμικο, Συλλογή Νοτόπουλου)

12. Σαμαρίνα (νομός Γρεβενών)

13. Μιτζιντέι βρούτε (βλάχικο από το Μιτζιντέι [Κεφαλόβρυσο] Πωγωνίου)

14. Με τη φωτογραφία σου (Ερυθραία Μικράς Ασίας)

15. Η Ευγενούλα, η μοσχονιά (Θράκη – Νέος Πύργος)

16. Μακρύν καϊτέ ( χορός σέρρα – πυρρίχιος Πόντου)

17. Ο ήλιος βασιλεύγει / Ο Νικολάκης εις τον Νάδη (πεντοζάλης Κρήτης)

Μοιρολόι στο μνήμα της μάνας. Ήπειρος 1960-70

18. Μωρή κλωγιού του Λιμενιού (της Μαυρομιχάλαινας – μοιρολόι Μάνης)

19. Βάρκα έρχετ’ από πέρα (μοιρολόι του Μοριά)

20. Ο γερο-Νότης κάθονταν (θρήνος για τον Μάρκο Μπότσαρη – δυτική Ρούμελη)

21. Ο χορός του πεθαμένου (δυτική Ρούμελη)

22. Διαβάτες είστε άνθρωποι / Ένα βράδυ βγήκε ο Χάρος (σύνθεση: Τάσος Χαλκιάς)

23. Μοιρολόι (σύνθεση: Zülfü Livaneli, στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος)

24. Θάλασσα λεβεντοπνίχτρα (σύνθεση: Νικόλαος Κόκκινος, στίχοι: Κώστας Διγενάκης)

ΤΟΥ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΟΥ ΤΟ

ΜΥΡΟ

Τσιγγάνοι μουσικοί, που κατευθύνονταν βόρεια για να παίξουν

στα πανηγύρια, βούταγαν τα όργανά τους στην Παμβώτιδα για να

ποτίσουν το παίξιμο και τα τραγούδια τους με τη θλίψη της λίμνης.

Υπάρχει επίσης ο θρύλος πως όλα τα δάκρυα του κόσμου είναι

συγκεντρωμένα σε τούτη τη λίμνη.

CHRISTOPHER C. KING, Ηπειρώτικο μοιρολόι (Εκδ. Δώμα)

Τα μοιρολόγια είναι θρηνητικά άσματα, διαδεδομένα σε όλους σχεδόν τους λαούς, τα οποία λειτουργούν και κυριαρχούν στη θρηνητική τελετουργία. Οι περισσότεροι μελετητές υποστηρίζουν την ετυμολογική προέλευση από το «λέγω τη μοίρα, το μοιραίο» (κατά κυριολεξία, «μοιρολόγι» σημαίνει «λόγια της μοίρας»). Άλλοι, μεταξύ των οποίων και ο Αδαμάντιος Κοραής, έχουν την άποψη ότι η προέλευσή της θα πρέπει να αναζητηθεί στο έθιμο του μυρώματος του νεκρού (μυρολογώ = μυρώνω, αλείφω με μύρο τον νεκρό). Έτσι, ορθογραφικά έχουμε τη λέξη «μυρολόγι», η οποία όμως δεν επικράτησε. Ο

Σίμων Καράς, από άλλη σκοπιά, αποδίδει την ετυμολογία της λέξης «μυργιολόι» στα «μύργια λόγια».

Στην Ελλάδα τα μοιρολόγια απηχούν τις αντιλήψεις του ελληνισμού για το θάνατο. Ο Guy Saunier υπογραμμίζει ότι «τα μοιρολόγια ασχολούνται γενικά με θέματα ουσίας», συνδέονται με το αίσθημα της απώλειας και προεκτείνονται σε άσματα, τα οποία, εκτός από το θάνατο, αναφέρονται σε κάθε μορφή οδυνηρής απώλειας.

Η σπουδαιότητά τους ως κατηγορία δημοτικών τραγουδιών έχει επισημανθεί από διακεκριμένους επιστήμονες αλλά και λογοτέχνες. Ο Κωνσταντίνος Καβάφης, στην «Κριτική Εισαγωγή» του, στο βιβλίο του Νικολάου Πολίτη Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, τονίζει ότι «η υπερβολή του θρήνου των είναι έτσι όπως την ζητεί η ψυχή μου, στον θάνατον εμπρός τέτοιον καημό θέλω», ενώ ο Claude Fauriel αναφέρει ως κύριο χαρακτηριστικό τους τον παράφορο ενθουσιασμό, «σχεδόν ένα παραλήρημα πόνου». Ο δημοτικός ποιητής, επηρεασμένος από τις δοξασίες για τον Χάρο, τον αρχαίο πορθμέα του ποταμού της Λήθης, διατηρώντας το όνομα αλλά μεταβάλλοντας τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του, τον αντιλαμβάνεται ως έναν γέρο αμείλικτο και σκυθρωπό, επιφορτισμένο με το καθήκον να οδηγεί τους νεκρούς στον Κάτω Κόσμο. Κατά κανόνα, γυναίκες είναι οι δημιουργοί των μοιρολογιών και εκείνες αναλαμβάνουν το μοιρολόγισμα του νεκρού. Εξέχουσα θέση στον ελληνικό χώρο κατέχει το «Μοιρολόι» ή «Καταλόι της Παναγιάς», ένα μεσαιωνικό μακροσκελές ομοιοκατάληκτο στιχούργημα λόγιας προέλευσης, που εκφράζει την ταύτιση των γυναικών που το τραγουδούν με τη μητρική, ανθρώπινη πλευρά της Παναγιάς και τη μέθεξη στον πόνο της.

Τα μοιρολόγια σταδιακά τυποποιήθηκαν και εξελίχτηκαν σε καθιστικά τραγούδια και οργανικούς σκοπούς – καθώς απομακρύνονταν από το ατομικό ή συλλογικό συναίσθημα, το χρόνο και το λόγο που τα έθρεψε. Έτσι πέρασαν και στα χέρια των μουσικών. Με την απόσταση που χώριζε πλέον τους νεότερους ερμηνευτές από τις συνθήκες και το κοινωνικό περιβάλλον που τα δημιούργησε, τα μοιρολόγια εξαπλώθηκαν γεωγραφικά, εξελίχτηκαν σε αυτόνομα έργα και απέκτησαν τα χαρακτηριστικά του «κλασικού».

Ο σεβασμός των μουσικών απέναντι στην παράδοση των μοιρολογιών φαίνεται από την προσπάθειά τους να τη μιμηθούν. Παράλληλα, ωστόσο, υπάρχει και η τάση να της εναντιωθούν. Μέσα από τη μίμηση και τον ανταγωνισμό, προβάλλει μια αντίθεση και ένα διαρκές αίτημα για αναζήτηση μιας

νέας υπόστασης μουσικών έργων, καθώς και νέων μέσων έκφρασης.

Θα θυμηθώ τα λόγια του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι: «Η τέχνη δεν είναι καθρέφτης όπου καθρεφτίζεται ο κόσμος, αλλά ένα σφυρί με το οποίο του δίνουμε σχήμα».

Από τα «λόγια της μοίρας» αναβλύζει ένα ευωδιαστό μύρο.

Καλήν ακρόαση.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΤΣΙΝΗΣ

Μάρτιος 2023

Μοιρολόγι στη Μάνη

ΕΚΔΟΣΗ ΟΜΜΑ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΒΟΛΗΣ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΛΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥ | ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ