22–23
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΝΙΚΟΣ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ
ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
ΛΥΡΑ
ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ
28.2.2023
ΧΟΡΗΓΟΣ ΑΕΡΟΜΕΤΑΦΟΡΩΝ
ΑΙΘΟΥΣΑ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΝΙΚΟΣ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ ΕΠΙΣΗΜΟΣ
AEGEΑΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΗΣ ΣΤΑΣΥ ΧΟΡΗΓΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΡΤ | ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 103,7 | ΤΡΙΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 90.9 | ΚΟSMOS 93.6 GALAXY 92 | ΑΘΗΝΑ 9.84 | CULTURENOW.GR | ΜΟNOPOLI.GR | METEO.GR ΑΡΧΑ Ι Α ΕΛΛΗΝΙΚ Η Λ Υ ΡΑ Νίκος Ξανθούλης Κουαρτέτο L’ Anima (β΄ μέρος): ΒΙΟΛ Ι Στέλλα Τσάνη Μπρουνίλντα-Ευγενία Μάλο ΒΙ Ο ΛΑ Ηλίας Σδούκος ΒΙΟΛΟΝΤΣ Ε ΛΟ Λευκή Κολοβού
ΡΕΣΙΤΑΛ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΥΡΑΣ
JOHANN SEBASTIAN BACH
Bourrée, από τη Σουίτα σε μι ελάσσονα για λαούτο, BWV 996
GARRY DW JUDD (Βρετανία)
Sonata for ancient lyre
1. The Shadow [Έρεβος] 2 Empathy [Ενσυναίσθηση]
3 An infinite amount of summits [Παρνασσός]
THOMAS BRAMEL (ΗΠΑ)
Jay’s lyre
VASCO PEREIRA (Πορτογαλία)
Epίtetos
1. Έtia 2. Agelceia 3. Agόrea 4. Άlcis 5. Wise Calliope [Καλλιόπεια σοφά]
6 Anêmotis 7 Xénia
NIKOLAS JAMES (ΗΠΑ)
Lost birds
VINCENT KENNEDY (Ιρλανδία)
Maria’s song
DAVID MARTYNUIK (ΗΠΑ)
Vocalise #4
“The Great Bard sings a tall-tale of Hyperborea”
VÉRONIQUE BRACCO (Γαλλία)
Κέρκυρα… I - Corfu
“Heureux qui comme Ulysse, a fait un beau voyage… et retrouve enfin sa bien-aimée.”
Β΄ ΜΕΡΟΣ
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΔΕΛΦΙΝΟΠΟΥΛΟΣ
Φαντασία σε υποδόχμιο ρυθμό, για αρχαιοελληνική λύρα και κουαρτέτο εγχόρδων
ΘΑΝΑ ΣΗΣ ΔΡΙΤΣΑΣ
Argo Ergo Sum [Δημιουργώ άρα υπάρχω]
ΝΙΚΟΣ ΞΑΝΘΟΥΛΗΣ
Κοντσέρτο για αρχαία λύρα και συμφωνική ορχήστρα (διασκευή για λύρα και κουαρτέτο εγχόρδων) Allegro | Moderato | Allegro
Ο Δρ Νίκος Ξανθούλης είναι συνθέτης, λυριστής, επιστημονικός συνεργάτης της Ακαδημίας Αθηνών και αντεπιστέλλον μέλος του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αμερικής.
Α΄ ΜΕΡΟΣ
Η αναβίωση της αρχαίας ελληνικής λύρας
Δέκα συνθέτες από έξι χώρες (ΗΠΑ, Ιρλανδία, Αγγλία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ελλάδα) γράφουν για αρχαία ελληνική επτάχορδη λύρα, και τα έργα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο Μέγαρο από τον Νίκο Ξανθούλη.
Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει συνθέσεις για σόλο αρχαία λύρα, ενώ η αναφορά στον Μπαχ δεν είναι παρά η οφειλόμενη προσευχή προς το «Θείον»! Στο δεύτερο μέρος, το Κουαρτέτο L’Anima συνοδεύει το μαγικό αυτό όργανο, που στα χέρια του Ν. Ξανθούλη επανέρχεται για πρώτη φορά μετά
από 1.600 χρόνια στο μουσικό προσκήνιο, ισότιμο με τα σύγχρονα όργανα.
Ναι, για περισσότερα από 1.600 χρόνια η επτάχορδη λύρα του Απόλλωνα είχε σωπάσει. Με την κατάρρευση του αρχαίου ελληνικού κόσμου, τον 5ο αιώνα μ.Χ., το «εθνικό» όργανο των αρχαίων Ελλήνων –με τη συνοδεία του οποίου τραγούδησαν ο Ορφέας, ο Αρίων, ο Τέρπανδρος, ο Αρχίλοχος και όλοι οι «λυρικοί» ποιητές της αρχαιότητας– έπαυσε. Ταυτίστηκε με την ειδωλολατρική μουσική και όφειλε, όπως κι εκείνη, να εξαφανιστεί από προσώπου γης. Παρ’ όλα αυτά, η λύρα, κατά έναν περίεργο τρόπο, συνέχισε να
συμβολίζει την ουσία της ευρωπαϊκής μουσικής είτε μέσα από τη ζωγραφική –προπαντός στην Αναγέννηση– είτε σε ένα συλλογικό ασυνείδητο. Ο
Ορφέας του Μοντεβέρντι εμφανίζεται κρατώντας μια λύρα στο χέρι, αλλά
δεν τη χρησιμοποιεί, γιατί απλώς δεν ξέρει πώς να τη χρησιμοποιήσει.
Το έναυσμα για την αναβίωση της λύρας προέκυψε μετά από μια συνεργασία του Ν. Ξανθούλη με την αείμνηστη Άννα Συνοδινού, όταν εκείνη του ζήτησε να γράψει τη μουσική για τις Ευμενίδες του Αισχύλου (παρουσιάστηκαν στην Επίδαυρο και στο Ηρώδειο το 2004, τόσο στα αρχαία όσο και στα νέα ελληνικά). Από τότε πέρασαν ακόμη 8 χρόνια μέχρι να βρεθεί ένα αξιόπιστο όργανο. Μια λύρα από το εργαστήρι του μεγάλου κατασκευαστή
Νικόλαου Μπρα, ένα όργανο υψηλής ποιότητας, με αντοχή και όμορφο ήχο, ήταν η αρχή της ουσιαστικής και κοπιώδους αναζήτησης. Ο Νίκος Ξανθούλης υπηρέτησε για εικοσιπέντε χρόνια ως κορυφαίος α΄ τρομπετίστας στην ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και σαράντα χρόνια ως καθηγητής στο Ωδείο Αθηνών. Όταν αποφάσισε να ασχοληθεί με τη λύρα, είχε ήδη στην πλάτη του πολλές δεκαετίες δουλειάς τόσο πάνω σε ένα όργανο απαιτητικό, όπως η τρομπέτα, όσο και στη σύνθεση. Αυτό που όφειλε να κάνει πια ήταν να περάσει όλη αυτήν τη γνώση στη λύρα. Πώς, όμως, προσεγγίζει κανείς ένα όργανο για το οποίο δεν υπάρχει καμιά αναφορά στο παίξιμό του; Έπρεπε να τεθούν κάποιες βασικές αρχές μιας «μουσικής ανασκαφής».
Έτσι, ένας επαγγελματίας μουσικός χρειάζεται να δουλέψει άπειρες ώρες με το συγκεκριμένο όργανο, αντλώντας και αναδεικνύοντας τη φιλοσοφία παιξίματος του οργάνου μέσα από την ίδια του τη φύση. Από την άλλη, οι τεχνικές που προτείνει να είναι συνεπείς ως προς την εικονογραφία. Σημαντικό θα ήταν επίσης η αρχαιοελληνική μουσική θεωρία να είναι σε συνεχή διάδραση με την πράξη. Τέλος, η αναζήτηση να παράγει αποτέλεσμα ικανοποιητικό στον σημερινό ακροατή.
Ελλείψει άμεσων πηγών, δεν θα μάθουμε ποτέ πώς ακουγόταν η αρχαία ελληνική μουσική. Όπως, όμως, η Αναγέννηση, αντιλαμβανόμενη ότι η αρχαιότητα πέθανε, αναγέννησε το πνεύμα της, έτσι και ο μαγικός ήχος της λύρας μπορεί να συγ-κινήσει τις χορδές του συλλογικού μας ασυνείδητου με τρόπο μοναδικό.
