Met Kap en Koord 1-2022

62e jaargang • nummer

1

• februari 2022

Kapucijnenbroers In dit nummer verder:

• Geroepen of geronseld • Onzeker toekomst Europese kapucijnen

voorwoord

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Ten geleide

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022 ISSN 0167-1626 Met Kap en Koord is een uitgave van de Nederlandse kapucijnen.

Het blad verschijnt viermaal per jaar en wordt gratis toegezonden aan alle familieleden, vrienden en relaties van de kapucijnen in Nederland.

Redactie: Piet van Asseldonk Richard van Grinsven Piet Hein van der Veer Redactieadres: Park Vossendijk 465 3192 XH Hoogvliet metkapenkoord@inter.nl.net Abonnementen Administratie: Korvelseweg 165 5025 JD Tilburg tel.: 013-5375595 e-mail: kapenkoord@gmail.com Adreswijzigingen alleen schriftelijk of per e-mail doorgeven Technische realisatie: MEDIA58 www.media58.nl Website kapucijnen: www.kapucijnen.com Voorpagina: Philippus

•2•

Waarom het misliep tussen de Belgische en Nederlandse kapucijnen De kapucijnen van Nederland en België, met name die van Vlaanderen, hebben een gezamenlijk verleden. In 1882 echter kwam het tot een scheiding en ontstond er een aparte Nederlandse kapucijnenprovincie. Daarna is er nog vaak over een (hernieuwd) samengaan gedelibereerd, maar het is er nooit van gekomen. Nu zijn de Nederlandse kapucijnen als delegatie een onderdeel van de Duitse kapucijnenprovincie. De toekomst van de eveneens sterk vergrijsde Vlaamse kapucijnenprovincie is ongewis. Waarom het misliep tussen de Belgische en Nederlandse kapucijnen heeft Jan Jacobs, emeritus-hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg en geen onbekende voor de lezers van dit blad, geanalyseerd in een artikel voor het Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis.

Zijn artikel “De worsteling met de broederband. De ongemakkelijke verstandhouding tussen Nederlandse en Belgische kapucijnen” verscheen afgelopen september.

Jacobs noemt twee factoren die volgens hem geleid hebben tot “de blijvende afstand tussen de twee

groepen kapucijnen”.

Eerstens is dat de politieke afscheiding van België in 1830 van het Verenigd Koninkrijk onder koning Willem I. Als tweede factor noemt hij de beeldvorming over en weer: “calvinisme tegenover katholicisme, directheid tegenover indirectheid en misschien ook wel een vermeend superioriteitsbesef enerzijds en een bepaald minderwaardigheidsgevoel anderzijds”.

kort kapucijns

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Straatmagazine over twee gewezen kapucijnenkloosters

De december-januari-aflevering van het straatmagazine Sammy is gewijd aan het net voorbije Brabants Kloosterjaar. In het magazine reportages over twee vroegere kapucijnenkloosters. Het interfranciscaanse stadsklooster San Damiano in Den Bosch wordt betiteld als “koffiekerk”, omdat daklozen er gratis koffie kunnen krijgen. Het klooster werkt samen met het Bossche straatpastoraat. San

Damiano timmert publicitair aan de weg. Een grote financiële meevaller onlangs was de vier ton subsidie van de provincie Noord-Brabant, bedoeld om het kloostergebouw (een rijksmonument) in stand te houden. In 2018 verkochten de kapucijnen het klooster aan de franciscanen die er een interfranciscaans kloosterexperiment startten, waarvan één kapucijn (ex-missionaris en kunstenaar Jan Philippus) deel van uitmaakt. Ook het vroegere hoofdgebouw van de Broeders Penitenten in Huize Padua (bijna 4 ton) en het gewezen kapucijnenklooster in Handel (bijna 2 ton) kregen subsidie van de provincie.

Aandacht in het straatmagazine verder voor het klooster in Breda (ook een rijksmonument) waaruit de kapucijnen in 2014 vertrokken. Sindsdien probeert een “een groep enthousiastelingen” in het gebouw een werk- en leefgemeenschap te stichten. Onder hen geen kloosterlingen. Mensen “met een afstand tot de arbeidsmarkt” bakken appeltaarten, circusartiesten oefenen in de vroegere kloosterkerk en er worden ruimtes voor laagdrempelige logies en bijeenkomsten verhuurd.

Tot ze hun kloosters begin deze eeuw verkochte woonden de kapucijnen vanaf 1611 in Den Bosch en vanaf 1625 in Breda.

•3•

custodie zwarte madonna, oprijlaan met Mauroi

De ongewisse toekomst van de kapucijnen in Europa

D •4•

e kapucijnenorde groeit in werelddelen als Afrika en Azië, maar in Europa, de bakermat van de orde, daalt het aantal kloosters en broeders al decennia lang in een rap tempo.

custodie

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Herhaaldelijk komen de Europese kapucijnen dan ook bij elkaar om over de toekomst te praten.

Afgelopen oktober deden ze dat een vijftal dagen in de Poolse bedevaartsplaats Czestechowa, bekend om de daar vereerde Zwarte Madonna.

Ze waren in een koude en gure week gehuisvest in het grote pelgrimshotel dat elke dag vol zat me steeds nieuwe pelgrims, voornamelijk jonge mensen.

Ze waren in een koude en gure week gehuisvest in het grote pelgrimshotel dat elke dag vol zat me steeds nieuwe pelgrims, voornamelijk jonge mensen.

Autobussen met schoolkinderen reden af en aan. De Europese kapucijnen wisselden hun beraadslagingen af met gebed en andere liturgie, enkele keren in het heiligdom samen met de pelgrims. De thema’s waren onder meer het stichten van internationale communiteiten die de oude provincies zouden gaan vervangen op den duur. Aandacht ging uit naar de manier waarop nieuwe internationale leden zouden gevormd moeten worden.

En er is een internationaal noviciaat in voorbereiding. Alles gaat op de schop. Interessant was het idee van een Mediterrane theologie. Een Italiaanse kapucijn ontwikkelde die, omdat de meeste vluchtelingen aankomen in de gebieden rond de Middellandse Zee: gastvrijheid en het openbreken van grenzen was de kern van deze theologie.

Zodra de coronamaatregelen het toelaten, zal er in begin 2022 een vervolg zijn in kleine kring.

Dan zal de aandacht uitgaan naar de herschikking van de oude provincies en het nieuwe noviciaat.

Op de gebruikelijke groepsfoto staat ook de Nederlandse custos,

derde van links op de onderste rij. De pijen van de broeders zijn nogal uiteenlopend van snit en kleur. Zichtbaar populair in kapucijnenkring zijn tegenwoordig halflange jacks, vaak van nylon en gewatteerd. Van uniformiteit is daarbij geen sprake.

zwarte madonna

•5•

historie

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Wervingsboekje 1953

De keuze voor een leven als kapucijn:

geroepen of geworven?

‘In 1936,- ik was toen een jaar of dertien -, wist ik al dat ik priester wilde worden. Niet dat ik van God een telegram kreeg of zo, maar ik voelde mij uitgenodigd om als missionaris te gaan werken’. Dit schreef Godhard Libreks uit Mierlo in 2009 in een terugblik op zijn leven. Het woord ‘roeping’ komt in zijn levensverhaal niet voor. Toch lijkt daarvan, getuige dat woord ‘uitgenodigd’ wel sprake te zijn. En dat is ook het geval bij Luchesius Smits uit Woensel. Hij schrijft in 2002 over een heel bijzondere ervaring op een avond in 1931 in zijn parochiekerk. ‘Ik had daar toen als kind van twaalf nog geen woorden voor.

Maar zeker was: Ik ga naar het seminarie, ik wil pater worden.’

•6•

De meeste andere Nederlandse kapucijnen hebben zich nooit zo nadrukkelijk uitgesproken over hun roeping. Roeping was klaarblijkelijk iets dat zich tijdens hun seminarietijd gaandeweg heeft ontwikkeld en uitgekristalliseerd. Velen gingen als twaalf- of dertienjarige naar het kapucijns kleinseminarie in Langeweg en later naar Voorschoten en Oosterhout, omdat daar al een oudere broer of neef zat. Of omdat zij een heeroom hadden die zo spannend kon vertellen over het missionaris­ leven op Borneo of Sumatra.

En dan waren er nog de termijnbroeders die een- of tweemaal per jaar langs de deur kwamen om – aldus het Gebruikenboek uit 1947 – ‘zonder enige schaamte ter liefde Gods een aalmoes te vragen.’ Nogal wat lagere-schooljongens raakten in de ban van die ‘bruine mannen’ met hun onverzorgde baard en hun blote voeten, gestoken in open sandalen. Daar wilden zij ook bij horen En werd het eerste contact niet gelegd door een termijnbroeder, dan gebeurde dat wel door een rondtrekkende missiepredikant of een assistentiepater die op zondag een zieke pastoor kwam vervangen en na de diensten op het kerkplein een gesprekje aanknoopte met ouders of kinderen.

Film als propagandamiddel De kapucijnen hebben tot eind jaren veertig van de vorige eeuw ook niet rechtstreeks en doelbewust voor de orde geworven. Waar andere klooster­ gemeenschappen over heuse ‘recruteurs’ beschikten: paters die als een soort beroepsronselaar de katholieke lagere scholen langs gingen om in de hoogste klas reclame te maken voor hun instituut, lieten de kapucijnen in dat opzicht Gods water over Gods akker vloeien. Maar toch niet helemaal. Zo lieten zij bij

gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van hun kleinseminarie in Langeweg in 1937 een film vervaardigen, die gewijd was aan een toekomstig leven als kapucijn. De film begint met een nogal bleue jongen die op twaalfjarige leeftijd zijn ouderlijk huis verlaat om naar Langeweg te gaan en eindigt bij zijn vertrek als zelfbewuste retoricastudent naar het noviciaatsklooster. Het is dan zes of zeven jaar later. Tussen dit begin en einde worden beelden getoond van de dagelijkse Heilige Mis; de verschillende lessen; de recreatie binnenshuis en ook buiten op de speelplaatsen, inclusief het rondjes draaien op de koer.

Maar ook van activiteiten buiten schooltijd zoals de postzegelactie van de Missieclub en het aanleggen van een kampvuur door de verkennersgroep.

Elf jaar later werd naar aanleiding van de viering van het gouden jubileum van het klooster in Den Bosch een tweede film opgenomen. Die was gewijd aan het dagelijks leven en werken van de paters en broeders in het Bossche klooster. Daarbij werd ook aandacht geschonken aan de uitreiking van een koninklijke onderscheiding aan broeder-portier Nicolaas Huijben uit Oosterhout, bijgenaamd ‘het wandelende adresboek van Den

Bosch’. Dat was in 1948.

Met deze jubileumfilms werd niet enkel een stuk geschiedenis vastgelegd, ze hadden ook een wervingsdoel. Daartoe werden ze vertoond op parochieavonden en op feestavonden voor de zelateurs en zelatricen van de plaatselijke afdelingen van de Sint Fidelis Missiebond. Die bond had het kapucijnenbestuur in 1918 opgericht om het missiewerk van de orde geldelijk te steunen. Zelateurs en zelatrices vervulden hierin een sleutelrol.

Zij inden de contributies, brachten de ‘eigen’ missiebusjes van de orde rond en verspreidden de Borneo-Almanak. Maar deze missiepropagandisten droegen met hun activiteiten ook bij aan de naamsbekendheid van de orde.

Werving lag in het verlengde hiervan. De hierboven genoemde Langeweg-film kreeg in 1955 trouwens nog een vervolg, getiteld ‘Het nieuwe seminarie’, dat was gewijd aan de opening van het splinternieuwe kleinseminarie in Oosterhout op 6 juli 1955.

historie

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Pater Fabius Beelen werd ‘recruteur’

Novice in klooster Enschede

•7•

historie

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Rector Laetantius van de Weijer stimuleerde werving van seminaristen

Provinciaal Clementinus Schutijser steunde wervingsbeleid in 1957

•8•

Werving via papier Hoewel de Borneo-Almanak die in 1954 omgedoopt werd tot Capucijnen-Almanak, vooral verhalen bevatte over het missiewerk op Borneo en Sumatra en vanaf 1958 ook ruimte bood aan berichten over het missiewerk in Chili en Tanzania, werd in dit jaarboek van meet af aan ook aandacht besteed aan het seminarie in Langeweg.

Datzelfde gebeurde vanaf 1961

in dit nog steeds bestaande Met kap en koord. Al in het allereerste nummer van dit kwartaalblad werd een pagina gewijd aan de ‘bijzondere vorming en heel persoonlijke leiding’ die priesterkandidaten ontvingen op ‘ons kleinseminarie in Oosterhout’.

Maar al veel eerder was de seminariestaf onder leiding van Laetantius van de Weijer uit Scheveningen begonnen met een actief wervingsbeleid.

Daartoe werd in 1948/’49 een geïllustreerde folder uitgebracht, getiteld Jongen, wat wil je worden? Priester? Kloosterling?

Missionaris? Hierin werd gerefereerd aan wat in de katholieke

geloofsgemeenschap bekend was over de kapucijnen: ‘Je kent ze toch wel in hun bruin habijt met koord, hun baard en hun sandalen. Zij wonen in bijna alle landen van Europa, hebben missies in alle werelddelen.

Ook in Nederland hebben ze veel kloosters… Ze zetten hun schouders onder alle werk wat er te doen is; ze zijn stoottroepen die overal te hulp snellen waar hulp nodig is.’ ‘Afzender’ van deze wervingsfolder was de al genoemde pater Laetantius, op dat moment directeur van het seminarie in Voorschoten. Hij zorgde er ook voor dat in 1950 een 48 pagina’s tellend boekje werd uitgebracht: De Capucijnen.

Hun leven en werk. Paters en broeders worden hierin getypeerd als leden van ‘een oude Orde met een altijd jong hart dat open staat voor al de schrijnende noden van het mensdom.’

De auteur, Wulfram Pilet, toen leraar Duits in Voorschoten, wijdt ook een aantal pagina’s aan ‘ons seminarie’ waar de klassieke vorming verbonden wordt met ‘een bredere ontplooiing van alle gaven en talenten welke God in de menselijke natuur heeft neergelegd.’ Drie jaar later bracht het provinciebestuur een tweede boekje uit, getiteld Achter de muur met daarin meer dan negentig foto’s over leven en werken van de Nederlandse kapucijnen achter maar ook buiten hun kloostermuur. Ook in dit fotoboekje krijgt het thema ‘opleiding’ behoorlijk wat aandacht. In het voorjaar van 1953 werden deze drie publicaties, voorzien van een fraaie aanbevelingsbrief van pater Laetantius, verstuurd naar de hoofden van alle katholieke jongensscholen en alle katholieke gemengde scholen (voor jongens en meisjes) in de bisdommen Den Bosch en Breda. Dat waren er op dat

moment bijna 600. Achter de muur werd nadien ook verspreid via de spreekkamers in de verschillende kloosters en door een aantal assistentiepaters. Zij waren juist zoals de provinciaal van oordeel dat de brochure ‘voor jonge idealisten misschien een richtingwijzer was naar een mooi en vruchtbaar leven, dat de wijding draagt van een oude orde-traditie.’

Verandering van het rekruteringsbeleid Ondanks alle inspanningen bleef het veel moeite kosten om het aantal nieuwe aanmeldingen voor het kleinseminarie op peil te houden. Zo werd al tijdens het provinciaal kapittel in juli 1954 opgemerkt: ‘de rekrutering verloopt moeizaam, er is veel concurrentie van andere orden en congregaties.’ Toch bleef men aanvankelijk nog op de oude voet voortgaan. Er werd een nieuwe, aantrekkelijk ogende fotofolder uitgebracht. En provinciaal Clementinus Schutijser uit Vlissingen benadrukte in 1957 nog maar eens, dat ‘ieder van ons via woord en voorbeeld het kapucijnenideaal moet uitdragen opdat de werfkracht van onze orde gezond blijve.’ Zijn opvolger, Auxilius van Jaarsveld uit

Schalkwijk koos in 1959 voor eenzelfde lijn: ‘Jongens moeten “gepakt” worden: niet zozeer door het leven op het seminarie, maar door het leven en werken van concrete kapucijnen….Echt franciscaans werken spreekt aan!’

Tegelijkertijd vroeg hij zich wel af of er voortaan toch niet expliciet geworven moest worden: ‘via onze termijnbroeders, via jonge paters die schoolretraites geven en via medebroeders die regelmatig op scholen komen voor gesprekken met de schoolleiding’.

De aanstelling van ‘een vrijgestelde recruteur’ werd vooralsnog door de meeste kapucijnen afgewezen. Maar dat bleek niet vol te houden.

In januari 1961 werden Hildebertus van Rijn, Achilleus Marijnissen en Fabius Beelen tot ‘promotor vocationum’: bevorderaar van roepingen, benoemd.

Zij moesten vooral contact zoeken met ouders van potentiële kandidaten: Hildebertus in Oost- en Noord-Nederland, Achilleus in Noord- en ZuidHolland en Zeeland en Fabius in Noord-Brabant en Limburg.

Voor hun werk dat aangeduid werd als ‘roepingenpastoraal’ (de term ‘werving’ moest vermeden worden) mochten zij een auto aanschaffen: ‘een lelijk eendje’.

Maar ook dit ‘contactwerk’ bleek weinig soelaas te bieden.

In november 1965 moest Fabius

Beelen constateren dat het contact- en wervingswerk zich in een impasse bevond. Het was te zeer een privézaak van enkele individuen. Het was nodig een echt ‘werkteam’ te vormen met daarin niet alleen de leiding van seminarie, juvenaat en noviciaat, maar ook enkele mensen uit de praktijk. Erger was dat het eigen kleinseminarie volgens hem bij veel medebroeders ‘niet meer leefde’. Dat was ook wel te begrijpen. In september 1959 was het seminarie in Oosterhout opengesteld voor externe leerlingen: jongens die geen priester wilden worden. Met ingang van diezelfde datum heette het seminarie: ‘Sint Oelbertgymnasium/ Seminarie Paters Kapucijnen’.

Wat Fabius in 1965 al vreesde, kwam ook uit: aan het eind van het schooljaar 1965/’66 was het aantal externe leerlingen al groter dan het aantal internen, terwijl het grootste deel van de internen van de vier hoogste klassen geen interesse meer had in een toekomstig priesterschap.

In feite had Oosterhout zijn seminariekarakter verloren.

Dat werd in september 1967 ook geformaliseerd, want toen werd Sint-Oelbert een gewoon streekgymnasium. Er kwam nog wel een apart internaat ‘konvikt Buurstede’, maar dat werd in juli 1971 al weer gesloten. Van een roepingenpastoraal, gericht op jongens aan de vooravond van hun middelbare schoolkeuze was nu geen sprake meer. Pas in 1988 werd het idee van dit type pastoraal weer uit de kast gehaald en wel met de vorming van een ‘Werkgroep Roepingen’.

Maar die richtte zich op een oudere leeftijdsgroep.

Jan Jacobs

historie

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Begin noviciaat Enschede rond 1950

Eindexamenklas kleinseminarie Oosterhout rond 1955

•9•

interview

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Dubbelinterview

Piet & Sjef van Laarhoven

Sjef van Laarhoven in het Koosterverzorgingshuis

Piet van Laarhoven in het Kloosterverzorgingshuis

Kapucijn geworden om missionaris te worden

D

e broers Piet (91 jaar) en Sjef (84 jaar) van Laarhoven uit Eindhoven werden indertijd kapucijn om missionaris te worden. Vooral Piet. Hij wilde naar de missie en nam het op de koop toe om daarvoor kapucijn te worden. Kort na hun priesterwijding, in respectievelijk 1956 en 1963, ging hun wens in vervulling. Piet vertrok naar Tanzania, naar een missiegebied van Zwitserse kapucijnen, en bleef daar 45 jaar. Zijn jongere broer Sjef koos bewust voor de Nederlandse kapucijnenmissie op Noord-Sumatra. Hij was er 37 jaar actief. Toen de twee jonge kapucijnen naar de missie vertrokken, lieten ze een bloeiende katholieke kerkprovincie met een overschot aan priesters achter zich.

Toen ze in 2004 (Piet) en in 2002 (Sjef) naar Nederland terugkwamen, kampte ons land met een tekort aan priesters en had secularisatie tot het afhaken geleid van grote groepen gelovigen. In de missies van Tanzania en Sumatra, die Piet en Sjef van Laarhoven achterlieten, groeide en bloeide het katholicisme en werden er veel landseigen priesters gewijd. Hoe lang de opgang daar nog stand zal houden, weten de twee kapucijnen niet. Allebei houden ze er serieus rekening mee dat ook daar op den duur secularisatie tot een teruggang van het geloof zal leiden.

• 10 •

Hoge ouderdom Geplaagd door gebreken die hun hoge ouderdom met zich meebrengt volgen Piet en Sjef van Laarhoven vanuit het kapucijnse Kloosterverzorgingshuis in Tilburg, waar ze pas sinds enkele jaren “noodgedwongen” verblijven, zo goed en kwaad als het kan wat er in de wereld gebeurt.

Het wonen in een grote kapucijnencommuniteit is voor hen iets ongewoons. Ze hebben in de missie en ook in de jaren daarna steeds in een kleine, taakgerichte groep van medebroeders of helemaal alleen gewoond. Ze zijn naar eigen zeggen nogal “op zichzelf”. Sjef: “Het was een grote overgang voor me toen ik hier kwam wonen. Dat hoef ik niet uit te leggen, maar ze laten me, heel tolerant, een beetje mijn eigen gang gaan. En de verzorging hier is perfect.” Voor Piet is het moeilijk te verteren dat hij vanwege zijn hoge ouderdom niets meer omhanden heeft en uitgerangeerd aan de zijlijn staat: “Ik werk niet meer, ik preek niet meer, ik draag geen missen meer op. Ik zit in een huis voor oude en zieke kapucijnen. Mijn probleem is dat ik werkeloos ben. Je hebt altijd iets voor de mensen kunnen betekenen. Nu niet meer. Dat bevalt me niet zo goed. Je kunt alleen nog

doodgaan. Dan zijn ze van me af. Als celibatairen hebben wij geen kinderen en kleinkinderen.

Dat mis ik nu heel erg, maar je wist dat het vast zat aan de keuze die je indertijd maakte.”

Veel contact met elkaar hebben de broers, nu ze na hun kindertijd voor het eerst weer onder één dak wonen, ook niet. Nooit gehad eigenlijk, zoals ze uitleggen. Daar zijn goede redenen voor. Ze lijken niet echt op elkaar. Piet is bourgondisch van aard, gaat vlot met mensen om, is recht door zee en heeft het hart op de tong. Sjef is serieuzer en studieuzer, oogt ascetisch en spreekt bedachtzaam en secuur.

En er is natuurlijk het leeftijdsverschil van zeven jaar. Toen Sjef naar de lagere school ging, vertrok Piet uit het gezin naar het seminarie. Zo ging het steeds.

Ze kwamen elkaar nooit tegen.

De afstand tussen Tanzania en Sumatra en de geheel eigen weg die de kapucijnen na hun terugkeer uit de missie volgen hebben ook niet geholpen om alsnog een ‘broederlijk’ contact te laten opbloeien. Nu berusten ze in de ontstane situatie.

Roeping In het gezin van Willem van Laarhoven, werkzaam bij de

Keuringsdienst Van Waren, en Anna Smolders, allebei geboren in Helvoirt en na hun trouwen naar Eindhoven verhuisd, werden vijf kinderen geboren: twee dochters en drie zonen.

Alle zonen kozen ervoor priester te worden. Om te beginnen Johan, als tweede kind van het gezin geboren in 1926. Hij was vier jaar ouder dan Piet en elf jaar ouder dan Sjef, de jongste van het gezin. Johan van Laarhoven werd priester van het bisdom Den Bosch en maakte snel carrière: eerst kapelaan in Baardwijk en daarna drie jaar surveillant op het Bossche kleinseminarie Beekvliet. Vervolgens werd hij naar Rome gestuurd om moraaltheologie te studeren. Na deze studie ging Johan dit vak doceren aan het grootseminarie van het bisdom in Haaren. Hij had toen een grote invloed op ‘zijn’ bisschop Bekkers. In 1967 werd Mgr. Drs. Johan van Laarhoven onder bisschop Bluyssen tot vicaris-generaal van het bisdom ’s-Hertogenbosch benoemd. Hij kreeg vanuit deze kerkelijke topfunctie tussen 1966 en 1985 te maken met eerst opstandige gelovigen en later met een groeiende polarisatie in katholiek Nederland waar vanuit Rome met omstreden

historie

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Piet bij zijn vertrek naar Afrika, 1959

Sjef van Laarhoven bij zijn vertrek naar Sumatra, 1965

• 11 •

interview

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Piet van Laarhoven in Tanzania 1963 Sjef als gedreven cursusleider op Noord-Sumatra

• 12 •

bisschopsbenoemingen “orde op zaken werd gesteld”. Gaandeweg werd Johan door ‘behoudsgezinden’ naar de zijlijn gemanoeuvreerd. Na nog enkele kerkelijke functies ging hij in 1991 met pensioen en werd hij in Den Bosch rector van de zusters van de Choirstraat. Johan van Laarhoven stierf in 2015 op 89-jarige leeftijd. De kapucijnenmissionarissen Piet en Sjef gingen voor in de plechtige uitvaartdienst voor hun “geleerde broer”.

Want dat was hij voor hen: een geleerde broer. “Johan was een vreselijk pientere heer. Ik kon op het kleinseminarie, eerst in Voorschoten en later in Oosterhout, goed meekomen, maar was niet zoals Johan een echte uitblinker.”, aldus Sjef. Ook Piet van Laarhoven erkent dat studeren niet zijn eerste prioriteit was. “Ik maakte in Langeweg aan het einde van de oorlog de beschieting van het seminarie mee. We zaten met het halve dorp een paar dagen en nachten in de kelder. Heel angstig.

Daarnaast ben ik te voet naar huis gegaan. Mijn ouders waren blij dat ik het er ongeschonden vanaf gebracht had. Met het kleinseminarie verhuisde ik van Langeweg naar Voorschoten. Van studeren kwam in die tijd niet veel. De leraren zeiden dat we wiskunde en natuurkunde wel konden schrappen. Dat was voor ons later toch niet nodig en het seminarie was toen nog geen officieel gymnasium. Het kwam

me goed uit, want ik was slecht in deze vakken.”

Dat alle drie de zonen van het gezin Van Laarhoven priester werden, was niet echt de keuze van vader en moeder, zo geven Piet en Sjef toe. Maar, beklemtoont Sjef, onze ouders lieten ons volkomen vrij en zeiden dat “we moesten doen wat we graag wilden”. Piet beaamt dat, maar voegt eraan toen dat zijn ouders er toch niet zo blij mee waren dat hun zonen alle drie priester werden: “Eentje vonden ze wel fijn, maar dat was genoeg. Mijn zus France werd onderwijzeres en sociaal werkster en trouwde ook niet. Mijn zus Jeanne trouwde met Cees Vringer, de latere bekende hoofdcommissaris van politie in Eindhoven. Zij bezorgde mijn ouders kleinkinderen. Trouwen stond bij ons tien niet zo voorop.”

Terug uit de missie Na hun terugkeer uit de missie, Piet op 74-jarige en Sjef op 65-jarige leeftijd, hebben de broeders én broers Van Laarhoven allebei nog een nieuw leven opgebouwd. Piet ging voor een jaar of vijftien aan de slag als pastor van een groot woonzorgappartement in Heerlen. In deze functie vierde hij wekelijks enkele eucharistievieringen en onderhield hij (pastorale) contacten met de bewoners van de 300 appartementen van het zorgcomplex. “Ik kreeg daar een eigen appartement dat ik

inrichtte met spullen uit het net gesloten kapucijnenklooster in Amsterdam. Er werd voor eten en drinken gezorgd en ik kreeg ook nog een geldelijke bijdrage.

Dat is toch mooi voor een oude missionaris?”, aldus Piet. Hij deed het pastorale werk met plezier en genoot van de contacten: “Ik kon het evengoed stellen met de Limburgers als daarvoor met de Afrikanen.” Op een gegeven moment realiseerde de ex-missionaris zich dat hij “echt een oude vent” was geworden en daarom heeft hij zijn werk in Heerlen ruim twee jaar geleden opgegeven. Hij verhuisde naar het Kloosterverzorgingshuis in Tilburg. Met frisse tegenzin, maar Piet van Laarhoven, al bijna 90, wilde voorkomen dat de mensen onder hem “gingen lijden” in plaats van iets aan hem te hebben.

Piets zeven jaar jongere broer Sjef nam na zijn missionaire arbeid een sabbatical year om aan Nederland en te wennen en werd daarna tot 2015 pastoor van Biezenmortel. Na de volle kerken van Sumatra moest hij tijdens zijn dertien jaar in Biezenmortel wennen aan de alsmaar leger wordende kerk die vier jaar na zijn vertrek als pastoor definitief dicht ging: “Ik bracht veel parochianen naar het graf. Er kwamen geen nieuwe bij. Alleen de ouderen bleven over.” Intussen was Sjef een geliefd en gewaardeerd pastor

geworden. In het dekenaatsoverleg viel op dat de kapucijn zijn theologische literatuur zo goed had bijgehouden. “Sjef, gij hebt meer gelezen als ik.” kreeg hij van een collega-pastor te horen.

De parochiekerk van pastoor Sjef van Laarhoven was de kerk van het kapucijnse studieklooster waar hij zo’n veertig jaar eerder door bisschop Jan Bluyssen tot priester was gewijd.

Zijn pastorie was het huis van de vroegere bovenmeester van Biezenmortel, nog ontworpen door kapucijnenarchitect broeder Felix Baijens. Na het neerleggen van zijn taak als pastoor in Biezenmortel zag Sjef er tegenop om naar het Kloosterverzorgingshuis in Tilburg te gaan.

Via zijn medebroeder Hans de Visser kwam hij terecht in een seniorenappartement te Boxtel.

Daar verbleef hij maar enkele maanden: “Ik had alles netjes ingericht. Kort daarop werd ik ’s nachts wakker om te plassen en klapte achterover. Wat gek, dacht ik. Het zal morgen wel over zijn. Geen verlammingen of zo. In het ziekenhuis in Den Bosch constateerden ze dat ik een lichte hersenbloeding gehad had, maar daar weinig aan over zou houden. Toch ben ik toen

naar Tilburg gegaan, omdat ik het zo zonder mantelzorg in de buurt moeilijk zag worden om voor mijzelf te zorgen.”

Mooie herinneringen Aan hun lange tijd in de missie bewaren pater Zacheus (Piet) en pater Cleophas (Sjef) mooie herinneringen. Piet vertrok met twee medebroeders in mei 1959 per trein naar Marseille en vandaar per vrachtschip naar Tanzania dat toen nog Tanganyika heette. Hij sprak geen woord Swahili en ging samenwerken met Zwitserse kapucijnen die hij niet kende. Dat was allemaal het gevolg van een uitruil. Nederlanders waren toen niet welkom in hun vroegere kolonie Indonesië.

Daarom gingen er Zwitserse kapucijnen naar de Nederlandse missie in Indonesië en Nederlandse kapucijnen naar de Zwitserse missie in Afrika. Piet van Laarhoven zat er niet mee. Hij was eindelijk missionaris én met hart en ziel. “Ik werkte steeds in kleine teams met Zwitserse kapucijnen die Duits spraken.

Ik deed op veel plaatsen allerlei vormen van parochiewerk. Ook mensen voorbereiden op een overstap naar het christendom.

Bekeringen dus. Prachtig werk.

Na veertig jaar kon ik weggaan uit Afrika, maar ik ben nog vijf jaar langer gebleven. Toen was ik echt te oud. In Tanzania heb ik mee kunnen bouwen aan een landseigen katholieke kerk met veel jonge priesters en ook aan het ontstaan van een zelfstandige kapucijnenprovincie. Zoiets helpen opbouwen is prachtig werk. Het loopt daar nu goed.”

Niet per boot, maar per vliegtuig vertrok Sjef van Laarhoven in 1965 naar de kapucijnenmissie op Noord-Sumatra. Dat kon toen weer, want de betrekkingen tussen Nederland en Indonesië waren genormaliseerd. Sjef verliet een katholiek Nederland dat op het punt stond via een Pastoraal Concilie invulling te geven aan door het Tweede Vaticaans Concilie mogelijk gemaakte vernieuwingen. Dat zou tot polarisatie en ontkerkelijking in de Nederlandse kerkprovincie leiden. De jonge kapucijnenmissionaris werkte toen op Sumatra. Eerst deed hij 16 jaar parochiewerk. Vervolgens gaf hij 21 jaar als directeur leiding aan een pastoraal diocesaan centrum voor lekenkadervorming. Het is zijn levenswerk dat blijvende resultaten opleverde.

Sjef speelde een grote rol bij de versterking van het autochtone karakter van de kerk op Sumatra. Daarnaast publiceerde hij meerdere (preken)boeken. Hij zorgde er ook voor dat er een bijbel kwam in het Tobanees en het Koranees (twee van de vijf Bataktalen) en maakte in 1986 nog een “missaal voor priesterloze diensten”. Het zou in het huidige priesterarme Nederland goed van pas komen. Terugblikkend zegt Sjef van Laarhoven: “Ik ben blij dat ik een kerk heb helpen opbouwen die niet klerikaal, maar synodaal is.”.

interview

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Piet van Asseldonk

• 13 •

interview

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Het gezin Raessens te Nuenen met drie zonen die allen priester werden

Het gescheiden kapucijnenleven van twee broers uit Nuenen

B

ij twee beroemde broers uit het Brabantse Nuenen denkt iedereen natuurlijk meteen aan de wereldberoemde schilder Vincent van Gogh en zijn broer en beschermheer Theo van Gogh. In Nuenen kun je tegenwoordig geen stap zetten of je wordt met hun beider levens geconfronteerd. In kapucijnenkring echter denken ze bij twee beroemde broers uit Nuenen meteen aan pater Aurelianus (Toon) Raessens, leraar klassieke talen aan het Oelbertgymnasium, en aan pater Rochus (Gidi/ Giel) Raessens, missionaris op Sumatra. Je moet er op gespitst zijn, maar dan vind je in het huidige Nuenen nog menig spoor van de fabrikantenfamilie waar beide kapucijnen toe behoorden. De appartementenstraat Raessenshof bijvoorbeeld verwijst naar de Timmerfabriek Raessens waar tussen 1911 en 1992, toen ze gesloopt werd, onder meer spanten deuren, kozijnen en sigarenkistjes werden gefabriceerd. In deze jaren hoorde de familie Raessens in Nuenen tot de elite, getuige de riante huizen die zij toen bewoonde. Dankzij een monumentenstatus zijn er daarvan nog meerdere bewaard gebleven.

Jeugdjaren In het zes kinderen tellend (drie jongens en drie meisjes) fabrikantengezin Raessens werd in 1917 Antoon geboren en in 1918 zijn op veertien dagen na één jaar jongere broer Gidi. Dat ze allebei vlak na elkaar in 2004 zullen sterven is dan nog in de schoot der goden verborgen. In het katholieke Nuenen aan het

• 14 •

begin van de twintigste eeuw volgden de twee eenzelfde soort ‘rijke Roomse’ jeugd met alles erop en eraan. Zelfs dat ze allebei priester/pater wilden worden, hoorde daar toen zo’n beetje bij. Hun drie jaar oudere broer Martien (1914-1978) was hen als seminarist van het kleinseminarie van het bisdom Den Bosch al voorgegaan. Hij zou later nog

pastoor in Nijmegen worden. De drie zonen van houtfabrikant Martinus Raessens werden dus allemaal priester, zodat hij geen bedrijfsopvolger had. Andere familieleden echter zetten het bedrijf, waar rond 1930 zo’n 80 mensen werkten, voort.

Dat Toon en Gidi Raessens ervoor kozen kapucijn te worden, kan ermee te maken hebben dat

ze een leven als kapelaan of (dorps)pastoor, zoals dat van hun oudere broer, te weinig avontuurlijk vonden. De kapucijnen kenden ze dankzij hun neef Johan van Overbruggen (pater Theofridus van Nuenen, 1916-2001) bij wiens eerste mis in Nuenen in 1942 zijn “heerneven” kapelaan Martien Raessens en frater Aurelianus (Toon) Raessens optraden als respectievelijk diaken en subdiaken. Om een lang verhaal kort te maken: de broers Toon en Gidi Raessens gingen in de jaren dertig van de vorige eeuw naar het kleinseminarie van de kapucijnen in Langeweg. In de laatste oorlogsjaren (1943 en 1944) werden ze tot priester gewijd. Tot dan toe leidden de twee een vergaand vergelijkbaar leven, maar daarna scheidden hun wegen zich en begon voor hen een gescheiden kapucijnenleven.

Pater Aurelianus Na zijn studie klassieke taal- en letterkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen werd pater Aurelianus leraar Latijn en Grieks aan het kapucijnenseminarie c.q. Oelbertgymnasium van de kapucijnen in Oosterhout.

Hij deed dat werk maar liefst dertig jaar: van 1951 tot 1982.

Daardoor maakte hij mee hoe het kleinseminarie van naam veranderde, externe leerlingen die geen kapucijn wilden worden en ook meisjes ging toelaten, waarna het als categoraal streekgymnasium in 1972 geheel los kwam te staan van de kapucijnenorde. Het leek Aurelianus allemaal niet te deren. Door alle veranderingen heen bleef hij onverstoord en enthousiast tot aan zijn pensioen Latijn en Grieks doceren; als één van de laatste aan het Oelbertgymnasium verbonden kapucijnen.

Hij stond te boek als een echte “lesboer”, maar wél eentje met liefde voor zijn vak. Hij promoveerde in 1955 aan de Nijmeegse

interview

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

enthousiasme en belangstelling een bijdrage aan de vorming van jonge mensen.”, aldus TSC-er Ger de Heer bij het afscheid van Aurelianus als geestelijk adviseur in 1999, om daar in één adem monter aan toe te voegen: “Zonder geestelijke bijstand gaat TSC zondagmiddag de strijd aan tegen v.v. Beek Vooruit”.

Pater Rochus

universiteit op het proefschrift “De verhouding van Godsdienst en ethiek in Homerus”. Het boek wordt op internet nog steeds te koop aangeboden en kreeg wereldwijd een plaats in alle grote bibliotheken. Zo mogelijk nog gedrevener dan hij als leraar was, was Aurelianus dat als de geestelijke adviseur van de in 1908 opgerichte Oosterhoutse voetbalclub TSC (Tavenu Sparta Combinatie) die haar thuiswedstrijden speelde, en nog speelt, op het tegenover het Oelbertgymnasium gelegen sportpark Warande. Op maandag placht Aurelianus de eerste lessen van de dag voor een deel te besteden aan een partijdig wedstrijdverslag van zijn TSC. Met hem verdween bij de club de functie van geestelijk adviseur. Hij vervulde deze van 1959 tot 1999: veertig jaar dus.

Bij zijn afscheid werd Aurelianus uitvoerig gehuldigd. Getuige af en toe nog opduikende foto’s en berichten op de Facebookpagina’s van de club zijn ze bij TSC hun geestelijk adviseur, die zijn taak breed opvatte en na een gewonnen wedstrijd in de clubkantine wel eens een pilsje te veel dronk, nog altijd niet vergeten. ”De schoonheid van de cultuur en de rauwheid van de voetbalclub: bij beider voelde hij zich thuis. Hij leverde met zijn

Heel even leek het dat pater Rochus Aerssens net als zijn broer Aurelianus ook seminarieleraar zou worden. Hij doceerde in Voorschoten aan het toenmalige kapucijnenseminarie een blauwe maandag aardrijkskunde.

Zijn kapucijnentoekomst bleek echter een andere. Hij werd in 1950 missionaris op het Indonesische eiland Sumatra en reed daar rond op een motor die hij, technisch en handig als hij was, vertroetelde. Al snel had hij door dat hij liever mensen in nood wilde helpen dan zieltjes winnen.

Pater Rochus raakte sterk onder de indruk van de ellende in het lepradorp Lawe Deski in Zuid-Atjeh (Sumatra). Het ergerde hem mateloos dat de zieken daar weggestopt werden. Daarom maakte hij vanaf 1969 studie van de gevreesde, besmettelijke ziekte met hulp van een Amsterdamse

Aurelianus als jonge pater

Rochus als jonge pater

• 15 •

interview

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Aurelianus ‘de lesboer’

Self made tropendokter Giel Raessens

Aurelianus in 1999 bij zijn afscheid van TSC

• 16 •

hoogleraar, volgde hij een stage in Addis Abbeba en bezocht hij congressen in Amerika. Daarna sloeg pater Rochus definitief de weg in van de medische hulpverlening aan lepralijders. Hij verbleef een kwart eeuw in het melaatsendorp waar hij drukbezochte spreekuren hield. Van heinde een verre kwamen lepralijders naar hem toe. Zo maakte, missionaris Rochus furore als “tropendokter”. Hij mat zich de naam Giel Raessens aan en werd op latere leeftijd liefkozend “de dolleman van Atjeh” genoemd.

Omdat hij niet de vereiste papieren had, moest hij voor de Indonesische rechter verschijnen. Maar de, veelal islamitische lepralijders, waarvoor hij zich

inzette, sprongen voor hem in de bres. Daardoor durfde de rechter hem niet meer dan een voorwaardelijke straf te geven.

“Na de zitting heb ik de melaatsen omhelsd. Hun houding was voor mij een groots moment”, aldus “ de bejaarde pastoor Giel Raessens” begin 1988 in het dagblad De Telegraaf. Steeds vaker kreeg zijn werk aandacht in de Nederlandse pers en werkte hij samen met andere hulpverleners en geldschieters, waaronder de Nederlandse Stichting voor Leprabestrijding (NSL). In dat verband zei hij eens: “De mensen reageren als ze hulp krijgen met de vraag: moet ik nu katholiek worden? Ik vind dat ouwe idee van zieltjes winnen zo’n enorme

flauwekul. Het gaat erom dat ze beter worden.”

Langzaam maar zeker namen meer professionele hulpverleners na 1990 het werk van Giel Raessens over. Zijn lepra-aanpak werd als achterhaald beschouwd en hij (“Een eigenwijze man met een sik die zich van niemand iets aantrekt.”) werd niet langer als het boegbeeld van de NSL beschouwd. Er kwam een échte dokter in zijn plaats. Van de leprastichting kreeg Giel Raessens nauwelijks nog subsidie en uiteindelijk mocht hij ook geen patiënten meer behandelen in de door hemzelf opgerichte kliniek.

Hij voelde zich afgedankt. Dat stemde hem bitter. “Een oude man die goud waard is geweest”, luidde eind 1995 het oordeel van de Stichting Nederlandse Leprabestrijding.

Na zijn terugkeer uit de missie, op 77-jarige leeftijd, in 1995 ging pater Rochus Raessens in het kapucijnenklooster van Den Bosch wonen en trok hij zich het lot van verslaafden en daklozen aan. Dat wordt wel gezien als het begin van het straatpastoraat dat in Den Bosch nog steeds een rol speelt.

Aurelianus en Rochus zijn beiden in 2004 overleden.

Piet van Asseldonk

Kloosterleven in de jaren ‘60 Tot 6 november aanstaande kunt u nog naar de tentoonstelling ‘Vrijheid & Verwarring’ over het kloosterleven in de jaren ’60.

Te zien in Museum Krona, het rijksmuseum voor religieuze kunst in een vleugel van de abdij van de zusters Birgittinessen te Uden. Op bescheiden wijze maakt de expositie inzichtelijk hoe snel en dramatisch zich in de roerige jaren ’60 van de vorige eeuw een culturele en religieuze revolutie binnen de Nederlandse kloosters voltrok die het einde van veel kloostergemeenschappen inluidde.

In het gelijknamige boek, dat tegelijk met de tentoonstelling verscheen, zou bijgaande foto niet misstaan hebben. We zien hierop een groep kapucijnse theologiestudenten in november 1962 op oecumenisch bezoek bij

studenten van de protestantse theologische faculteit van de Utrechtse Rijksuniversiteit.

Deze kapucijnen zijn (van links naar rechts): Erwin Eij, Arnulf

Sibbing, Werenfried van Venrooy, Dietrich Veldkamp, Jan Snijders en Ivo Krijnen. Alle zes zijn in de periode 1962-1965 tot priester gewijd.

kort kapucijns

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Udenhoutse theologanten op bezoek bij Utrechtse collega’s, 1962

Projectontwikkelaar runt Emmausklooster Velp Sinds twee maanden runt projectontwikkelaar Roelofs & Haase uit Rijssen het Emmausklooster in Velp. In 2017 kocht het bedrijf dit oudste Nederlandse kapucijnenklooster. Na een conflict tussen eigenaar Nico Haase en huurder Mark van der Linden van de stichting Avant Spirit is hun samenwerking beëindigd. De partijen konden het niet eens worden over de vraag of en hoe het Emmausklooster winstgevender gemaakt moest worden. Volgens Haase bleven er mogelijkheden onbenut en volgens Van der Linden bemoeide de projectontwikkelaar zich te veel met de gang van zaken waardoor het spirituele karakter dat Avant Spirit voorstond in het gedrang

kwam. Ondanks de Coronauitbraak bleef het klooster in Velp levensvatbaar: dankzij retraites, de huisvesting van een snel groeiend aantal pelgrims op voettocht en dankzij het, samen met professionele zorginstanties, verrichten van zorgtaken.

van MKK veel meer over Velp, de bakermat van de Nederlandse kapucijnen.

Emmaus­ klooster Velp

Nico Haase wil de activiteiten van Avant Spirit voortzetten, maar die uitbreiden met meer winstgevende zoals het huisvesten van arbeidsmigranten. Of de kapucijnse uitstraling van het klooster behouden blijft, moet worden afgewacht. De christelijk gereformeerde zakenman Nico Haase heeft van huis uit weinig op met de spiritualiteit van de ‘contrareformatorische’ kapucijnen. In het volgende nummer

Naast Stichting Avant Spirit (http://www.avantspirit.nl/) zijn dat momenteel Carroesel Groen (https://www.carrouselgroen.nl/) en Psychologisch Centrum Lambertushof (https://lambertushof.nl/)

• 17 •

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Column

VERTROUWEN

H

et is eind 2021. We staan voor een nieuwe tijd met een eigen naam: 2022.

Ben je er met voldoende vertrouwen aan begonnen? Denk je wel dat de regering het zal redden, dat de scherpte van de pandemie zal verdwijnen, nieuwe en vreemde mensen voldoende welkom zijn en de aarde het houdt ook al lijdt zij aan veel problemen? Hoe is het met ons vertrouwen?

Antoon Mars Vorig jaar zijn er meer baby’s

geboren dan de laatste jaren het geval was. Dat getuigt van geloof en vertrouwen in de toekomst.

Gezien de grote problemen waar we allemaal mee te maken hebben is dat wel een opvallend feit. Vooral ook omdat eind 2021 het vertrouwen op allerlei terreinen tot het nulpunt was gezakt. Kijk eens wat er allemaal gebeurd is in onze regering: onderling was het vertrouwen minimaal en het scheelde weinig of Mark Rutte was weggestemd, omdat collega’s hem niet transparant vonden en niet eerlijk.

De ‘Omtzigt-affaire’ met ‘functie elders’ heeft de echte problemen

• 18 •

en het wantrouwen bloot gelegd.

Rutte IV zal het moeilijk krijgen, dat hoor je allerwegen. – Ook de aanpak en de begeleiding van de ontwikkelingen rond het coronavirus waren van een slechte kwaliteit, vonden velen. Daarbij moet wel opgemerkt worden dat het virus wel zeer grillig was en er moeilijk op geanticipeerd kon worden. De onzekerheden waren groot en moeilijk in te schatten. Maar lang niet alles is goed gegaan en dat zal Hugo de Jonge zijn kop kosten op deze post. Andere ministers zijn al vertrokken met zicht op een aantrekkelijker baan. Als u dit leest zal het nieuwe kabinet al voortvarend met de nieuwe bestuurscultuur aan de slag zijn gegaan.

Het vertrouwen in het Koningshuis heeft ook een behoorlijke knauw gekregen. Datzelfde geldt voor het bestuur van onze katholieke kerk in Nederland.

We horen of zien niets van dat bestuur. Uitgezonderd de bisschop van Den Bosch, die schreef bemoedigende brieven in coronatijd, die schuwt het publieke debat niet en hij weet wat er speelt. Hopelijk hebben de anderen wel inspirerende invloed in hun eigen bisdom, landelijk zijn ze afwezig.

Jammer. Hoe kunnen gewone eenvoudige gelovigen moed en vertrouwen vinden in de toekomst als zij ons daarin niet

gelovig voorgaan? Wegen wijzen voor een goed en leefbaar land zonder woningnood, zonder te veel CO2 uitstoot, met aandacht voor het klimaat en met open grenzen voor mensen in nood uit arme landen, die hier zo graag iets van onze welvaart en overvloed willen mee genieten.

Maar gelukkig hebben we paus Franciscus nog. Die wijst ons telkens op ons vertrouwen in de Eeuwige en de weg die Zijn Zoon ons gewezen heeft.

Hoe is het met ons vertrouwen?

Dat vroeg Jezus ook aan zijn vrienden toen ze in nood waren tijdens de storm op het meer.

‘Wij vergaan, schreeuwden ze, kan je dat niks schelen?’ Dat kon Jezus alles schelen, want geen mens wordt geboren om te verdrinken. Maar als jullie samen wat meer naar elkaar zouden omzien, in het vertrouwen dat God onze Vader met ons meetrekt en geen mens laat vallen, dan is het leven van alledag sámen wat beter te dragen. Dan zouden we misschien, vooral bij tegenslag en narigheid kunnen zeggen: Hij lost het niet voor ons op maar in zijn Geest, kunnen we samen heel wat aan.

Nee, we zijn nog niet verloren!

Antoon Mars

Pio Hagelaar, minderbroeder kapucijn Geboren: 1934 te Aarle-Rixtel Kapucijn vanaf: 1952 Gestorven: 8 december 2021 te Tilburg Begraven: Op de Gedenkplaats van de kapucijnen te Velp’ Theophile werd op 31 mei 1934 in Aarle-Rixtel geboren als derde in een groot gezin van veertien kinderen. Hij wilde graag priester worden en ging naar het seminarie van de kapucijnen in Voorschoten. Daar kreeg hij niet de medewerking die hij verwachtte. Hij werd in 1952 toch broeder kapucijn met de kloosternaam Piatus. Hij was kok in de kloosters van Udenhout, Enschede en Helmond.

Marius Antonius Tjhong Geboren: 1930 te Tayan (Kalimantan) Kapucijn vanaf: 1952 Gestorven: 8 december 2021 te Pontianak Begraven: Na de crematie op de r.k. Begraafplaats te Singkawang

in memoriam

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Marius was een van de 6 Chinese jongens die in 1944 naar Nederland kwamen. Vier gingen snel terug.

Toen de missie in Chili om versterking vroeg, gaf Pio zich op. Hij werd benoemd en in 1961 kwam hij aan in Quilacahuín in het arme zuid Chili, waar hij in het internaat werkte. Vooral legde hij zich toe op catechese en ontwikkelde cursussen; dat ging hem goed af. Hem werd aangeraden theologie te gaan studeren om priester te worden. Zijn taken werden overgenomen door de broeders Penitenten die daar in 1964 begonnen. Een jeugdwens ging in vervulling. Op 9 december 1973 werd hij in Aarle-Rixtel op een autoloze zondag tot priester gewijd. Als pastor in Quilacahuín werkte Pio intussen verder aan boekjes voor de catechese. In 1982 vertrekt hij naar Viña del Mar, ten noorden van Santiago, om leiding te geven aan het postulaat: nieuwe broeders begeleiden op weg naar onze orde. In 1985 verhuisde hij om die reden naar Paine en Santiago. Vanaf 1991 is hij weer in Quilacahuín waar hij veel didactisch materiaal produceerde voor de schoolcatechese.

Omdat hij daar moe van was, kreeg hij verlof een sabbatjaar te houden. Hij overwoog of terugkeer naar Nederland een goede stap zou zijn. Toch ging hij terug naar Chili, en hij is een paar jaar in Santiago en in Viña del Mar geweest. Van 2002 is hij in Los Ángeles waar hij met zijn paranormale gaven veel zieken steunt, helpt en geneest.

In 2006 komt hij terug naar Nederland, woont even in Velp en komt dan in Den Bosch wonen waar hij actief is in de Annaparochie en voor de Spaanssprekenden.

Omdat zijn geest zwakker wordt komt hij in 2018 naar Tilburg. Hij lijdt eraan dat hij zich niet meer kan inzetten voor de kerk waarvan hij houdt. Hij raakt eind november besmet met het coronavirus en hij is daaraan op 8 december 2021 overleden.

Pio was een ijverig man, moest in de weer zijn voor het Evangelie van de Heer. Daarbij was hij vaak ongrijpbaar en onrustig, maar hij bleef een man vol humor.

Dat hij nu mag rusten in vrede

• 19 •

62e jaargang • nummer 1 • februari 2022

Retraites Behalve volkspredikanten die volle kerken bespeelden, waren er ook nogal wat kapucijnen met als specialisme het geven van retraites. Dat vergde een minder retorische, minder theatrale preektrant. Tijdens een retraite kregen ‘gewone gelovigen’ ook de kans (met mate) hun zegje te doen.

Ten tijde van het Rijke Roomse Leven waren retraites populair. Het betrof meerdaagse bezinningsbijeenkomsten waarin katholieken met een vergelijkbare achtergrond, zoals middenstanders, dienstplichtigen, boerinnen, scholieren, studenten en ga zo maar door, zich afzonderden in een retraitehuis.

Daarvoor moesten ze betalen. Retraites waren voor mannen óf vrouwen. Gemengde retraites bestonden niet. De ‘hotelkant’ van de retraitehuizen was in handen van nonnen. Voor de geestelijke (lees: katholieke) kant tekenden retraitepaters, vooral jezuïeten, redemptoristen en kapucijnen. Onder hun leiding werden de dagen gevuld met gebed, meditatie, conferenties en met liturgische oefeningen.

Dezer dagen zijn retraites, onder de Engelse benaming “retreats” en geheel los van de kerk, weer geliefd. Denk aan mindfulness retreat, yoga retreat, stilte retreat, natuur retreat, beauty retreat en meditatie-retreat.

traitepater,

to met dezelfde re Een soortgelijke fo retraitanten maar met andere Retraite v boerinne an n uit Veghel o nder leiding v an de kapu cijn Chrysost omu Wilderb s eek, rond 19 25

Piet van Asseldonk

ter

omus als retraitepa lbum was Chrysost -a to fo n zij s en ijk Bl n in trek bij vrouwe

• 20 •

Retraitepater Chrysostomus Wilderbeek uit Utrecht (1868-1933)