HISTORIA SZTUKI / HISTORY OF ART

In principle, we focused on creating a publication that is:

• substantive and clear, • friendly to a teenage high school student with an art profile, • compact and comprehensible, • adequate to be used during foreign language lessons or international projects and exchanges, • a kind of a handbook of basic art terms for students, • facilitating the use of foreign-language sources concerning broadly understood art.

For practical reasons, the content of the dictionary refers both to the selected terminology which students of secondary schools of fine arts come into contact with during artistic classes and to the terms related to the specializations in our school.

I would like to emphasize that this is an author’s publication. When selecting the thematic entries, their usefulness and frequency of use in lessons were taken into account, while the definitions were formulated as clearly and understandably as possible for a teenage audience.

Have we managed to meet the assumptions? I hope so. By entrusting the publication to the readers, I am counting that it will be used more than once.

Have we managed to avoid mistakes? Despite competencies and a huge amount of work – I’m afraid we haven’t. However, I rely on constructive feedback and I am convinced that this is only the first step in this enlightening journey.

Are we satisfied with the final result? I believe we have reasons to be contented. As the project coordinator and the initiator of the publication, I would like to thank every involved person for the effort put in the conceptualization, development and evaluation of their own work – both in the field of content and translation. I deeply believe in the legitimacy of this project and, above all, in its usefulness. I hope every user of our dictionary will feel the joy of discovering and understanding the world of fine arts through words.

Anna Krzeszowska

10 — 11 historia sztuki

Domek Grecki, Nałęczów / Greek house, Nałęczów

12 — 13

opracowanie IWONA GŁUCHOWICZ SEBASTIAN ŁAŃCUCKI MAŁGORZATA PEROŃ ANETA SEREDA AGNIESZKA SOWIŃSKA

tłumaczenie BEATA BIAŁEK DOROTA SZALACHA

HISTORY OF ART

HISTORIA SZTUKI

ARCHITEKTURA

Addycyjność – w kompozycji architektonicznej zestawienie prostych brył geometrycznych (prostopadłościanów, walców), z wyraźnym wyodrębnieniem każdej z nich, charakterystyczne dla sztuki romańskiej.

Arkada – łuk wsparty na kolumnach lub filarach, najczęściej występujący w rzędzie, jako element konstrukcyjny lub dekoracyjny.

Bazylika (bazylikowy kościół) – układ przestrzenny budowli sakralnej, w której nawa główna jest wyższa od naw bocznych i posiada własne okna powyżej poziomu dachów naw bocznych.

Cokół – najniższy człon budynku lub elementu architektonicznego, wysunięty nieco do przodu, wyodrębniony uskokiem lub gzymsem, opracowany architektonicznie (boniowaniem, rustyką); podstawa kolumny, filara lub posągu.

Hala (halowy kościół) – układ przestrzenny budowli sakralnej, w której wszystkie nawy mają tę samą wysokość i są zwykle nakryte wspólnym dachem.

ARCHITECTURE

Compiling – in an architectural composition, a juxtaposition of simple geometric shapes (e.g. cuboids, cylinders), with a clear distinction of each of them, typical of Romanesque art.

Arcade – an arch supported on columns or pillars, most often in a row, as a structural or decorative element.

Basilica (basilica church) – spatial layout of the sacral building, in which the nave is higher than the aisles and has its own windows above the roofs of the aisles.

Pedestal – the lowest part of a building or architectural element which is projected slightly forward, distinct with an offset or cornice, architecturally developed by bossage or rustication. It is also used as a support for a column, a pillar or a statue.

Hall (hall church) – the spatial layout of a sacral building (a church), in which the nave and aisles are of the same height and they are usually covered with a common roof.

Kapitel (głowica) – górna część wieńcząca kolumnę (pilaster, filar), opracowana dekoracyjnie w różnorodny sposób, zależnie od stylu czy epoki.

Kolumna – podpora architektoniczna o przekroju trzonu kolistym, profilowanym lub wielobocznym, składająca się zazwyczaj z bazy, trzonu i kapitela (głowicy), może występować także jako element dekoracyjny, nie pełniący funkcji konstrukcyjnej.

Kopuła – konstrukcja sklepienna o regularnej krzywiźnie, zamykająca przestrzeń budynku o planie kolistym, czworobocznym lub wielobocznym. Przejście od rzutu czworoboku lub wieloboku do okręgu będącego podstawą kopuły możliwe było za pomocą pendentywów lub tromp. Elementy, które można wyróżnić w konstrukcji kopuły to: bęben (tambur), czasza, oculus, latarnia.

Pałac – reprezentacyjna budowla mieszkalna pozbawiona cech obronnych, niekiedy otoczona ogrodem, poprzedzona dziedzińcem, także określenie okazałych budynków użyteczności publicznej i gmachów urzędowych.

Ryzalit – część budynku wysunięta przed lico, zazwyczaj na całej jego wysokości.

Sklepienie – konstrukcja o przekroju krzywoliniowym służąca do przykrycia wnętrza budynku, wykonana z kamienia, cegły, drewna lub betonu, wsparta na ścianach lub podporach (kolumnach lub filarach).

Willa – reprezentacyjna letnia rezydencja otoczona ogrodem, usytuowana zazwyczaj poza miastem, o bogatym wystroju artystycznym.

ELEWACJA

Balkon – występująca w budynkach ponad częścią parterową, wysunięta przed lico ściany płyta oparta na wspornikach i zabezpieczona balustradą.

Blenda – ślepy otwór; płytka wnęka w murze mająca kształt okna lub arkady, występująca w elewacji jako element dekoracyjny.

Boniowanie – dekoracyjne opracowanie powierzchni muru poprzez profilowanie krawędzi Capital or chapiter – the topmost member of a column, a pilaster or a pillar, decorated in a variety of ways, depending on the style or epoch.

Column – an architectural support with a circular, profiled or polygonal shank cross-section, usually consisting of a base, shank and capital (head). It can also be a decorative element with no a structural function.

Dome – a vaulted structure with a regular curvature, enclosing the space of a building with a circular, quadrilateral or polygonal plan. The transition from the projection of the quadrangle or polygon to the circle which, is the base of the dome, was facilitated by means of pendentives or trompes. The elements that can be distinguished in the structure of the dome are: drum (tambur), canopy, oculus, and lantern.

Palace – a representative residential building lacking defensive features, with a courtyard at the front, sometimes surrounded by a garden. It is also the term for a large public building and an official residence of any administrative edifices.

Avant-corps – a part of a building which juts out from the facade, usually along its entire height.

Vault – a structure with a curvilinear cross-section used to cover the interior of a building, built of stone, brick, wood or concrete, supported on walls or supports e.g. columns or pillars.

Villa – a glamorous summer residence surrounded by a garden, usually situated outside a city, with rich artistic decor.

ELEVATION

Balcony – a platform a platform projecting from the wall of a building above the ground floor, supported with cantilevers and secured with a balustrade.

Blind window – blind niche; a shallow recess in the shape of a window or arcade, used decoratively in the wall of the building’s facade.

Bossage – decorative treatment of the wall surface by profiling the edges and face of stone

14 — 15

HISTORY OF ART

HISTORIA SZTUKI Fasada – elewacja budynku, zazwyczaj frontowa (zawierająca wejście główne), odróżniająca się od pozostałych dekoracją architektoniczną, rzeźbiarską lub malarską.

Fryz – występujący w architekturze wąski, dekoracyjny, poziomy pas, zdobiony płaskorzeźbą lub polichromią, ograniczający lub dzielący płaszczyzny.

Galeria – wydłużone pomieszczenie reprezentacyjne w architekturze rezydencjonalnej, oświetlone rzędem dużych okien lub wąskie, dobrze doświetlone lub otwarte przejście przykryte dachem, łączące dwie budowle lub dwie części jednej.

Gzyms – wysunięty przed lico ściany poziomy element architektoniczny, zwykle profilowany, pełniący funkcję dekoracyjną – zamyka kompozycyjnie górną krawędź murów, oraz praktyczną – chroni przed deszczem.

Loggia – pomieszczenie znajdujące się zwykle na piętrze, zawarte w elewacji budynku, otwarte na zewnątrz kolumnadą lub arkadami.

Nisza – prostokątne lub półokrągłe wgłębienie w fasadzie lub w ścianie budynku, zamknięte półkoliście lub prostokątnie, zwieńczone trójkątnym lub półokrągłym naczółkiem, flankowane kolumienkami lub pilastrami, przeznaczone zwykle do ustawienia posągu lub elementu dekoracyjnego.

Pilaster – przyścienny półfilar, nieznacznie wysunięty przed lico muru, składający się z bazy, trzonu i kapitelu, pełniący funkcję konstrukcyjną (wzmocnienia ściany) lub dekoracyjną.

Podcienia – przestrzeń powstała przez cofnięcie ściany parteru, usytuowana wzdłuż lub wokół budynku, ograniczona od zewnątrz filarami, kolumnami lub arkadami, dźwigającymi ściany wyższej kondygnacji.

Portal – opracowana architektonicznie i rzeźbiarsko oprawa drzwi.

Portyk – otwarta przybudówka przed głównym wejściem, osłonięta dachem wspartym na rzędzie kolumn lub filarów, sięgająca jednej lub kilku kondygnacji, często zakończona trójkątnym szczytem. Facade – the facade of a building, usually the front facade with the main entrance, distinguished from the others by architectural, sculptural or painting decorations.

Frieze – in architecture a narrow, decorative, horizontal strip, decorated with a bas-relief or polychrome limiting or dividing planes.

Gallery – an elongated representative room in residential architecture, illuminated by a row of large windows or a narrow, well-lit or open passage covered with a roof, connecting two buildings or two parts of one.

Cornice – a horizontal and usually profiled architectural element that projects out. It is decorative, and it closes the upper edge of the walls, and also practical because it protects buildings against rain.

Loggia – a room which is usually situated on the upper level and protruding of the side of the building. It is open to the air with a colonnade or arcades.

Niche – a rectangular or semicircular recess in the building’s facade or wall, closed in a semicircular or rectangular shape, crowned with a triangular or semicircular pediment, flanked by columns or pilasters, usually intended for setting a statue or decorative element.

Pilaster – an element that is slightly extended from the side of the consisting of a plinth (base), shaft and capital, performing a structural (wall reinforcement) or ornamental function.

Arcades – the space created by retracting the ground floor wall, located along or around the building, limited from the outside by pillars, columns or arcades which are supporting the walls of the upper storey.

Portal – a door frame which developed architecturally and sculpturally.

Portico – an open annex of one or more levels/ storeys in front of the main entrance, covered with a roof supported by a row of columns or pillars, often ending with a triangular gable.

tympanon/tympanum

boniowanie/ bossage

Przyczółek – inaczej fronton, trójkątny szczyt wieńczący budowlę, utworzony przez gzyms poziomy i nachylone gzymsy krawędzi połaci dachowych.

Rustyka – dekoracyjne opracowanie powierzchni muru poprzez zachowanie naturalnej, surowej powierzchni ciosów kamiennych, także naśladowanie w tynku naturalnej faktury łomu kamiennego.

Tympanon – trójkątne pole zawarte pomiędzy gzymsami frontonu, wypełnione dekoracją rzeźbiarską lub gładkie, także pole zawarte pomiędzy archiwoltą i nadprożem w portalach średniowiecznych. Abutment – or a pediment, a triangular gable crowning the building, formed by a horizontal and sloping cornices of the roof edges.

Rustication – decorative treatment of the wall surface by preserving the natural, raw surface of stone blocks, also imitating the natural texture of a stone crowbar in the plaster.

Tympanum – a triangular area, located between the cornices, plain or enriched with a relief sculpture. It is also the area between an archivolt and a lintel in medieval portals.

16 — 17

HISTORY OF ART

HISTORIA SZTUKI Biforium – nieszklone okno, przedzielone kolumienką lub ich parą na dwie części i przesklepione arkadkami.

Maswerk – dekoracja architektoniczna, opracowana w kamieniu lub cegle, komponowana z odcinków łuku w górnej partii pola okna, charakterystyczna dla stylu gotyckiego.

Rozeta – ornament architektoniczny w kształcie rozwiniętej róży, a także kolisty otwór okienny, wypełniony maswerkiem i witrażem w formie dekoracyjnej kompozycji kwiatowej, charakterystyczny dla architektury gotyckiej.

Triforium – nieszklone okno, przedzielone kolumienkami na trzy części i przesklepione arkadkami.

Witraż (łac. vitrum – szkło) – barwna płaszczyzna dekoracyjna ze szkła, umieszczona w otworze okiennym. Szkło barwione tlenkami metali łączone jest ramkami ołowianymi i osadzane między żelaznymi sztabami, które dzielą płaszczyznę na kwatery. Wygląd tak powstałego obrazu zależy od barwy szkła, jego wielkości oraz graficznego rysunku tworzonego przez linię ołowianych ram. Technika zdobienia otworów okiennych była znana już w starożytności, pełny rozkwit osiągnęła na przełomie XI i XII wieku w sztuce gotyckiej. Biforate window – a type of an unglazed window which is subdivided into two arched lights with one or two colonnettes.

Tracery – architectural arrangement made with the use of stonework or brick composed of arch sections and located in the upper part of the window, characteristic of the Gothic style.

Rosette – an architectural ornament in the shape of a rose in blossom. It is also a circular window with tracery and stained glass window in the form of a decorative floral composition, characteristic of Gothic architecture.

Triforium – an unglazed window, divided into three parts by colonettes and vaulted with arcades.

Stained glass (Latin vitrum–glass) – a coloured decorative glass surface, placed in the window light. The glass is coloured by adding metalic salts during its manufacture, joined with lead frames and embedded between iron bars that divide the plane into quarters. The appearance of each image depends on the colour of the glass, its size and the graphic drawing created by the line of lead frames. The technique of decorating window lights was known already in antiquity, it reached its full bloom at the turn of the 11th and 12th centuries in Gothic art..

PLAN

Ambit (łac. ambitus – obwód) – inaczej obejście, przejście okalające prezbiterium, oddzielone od niego ścianą lub arkadami, charakterystyczne zwłaszcza dla kościołów romańskich i gotyckich.

Apsyda – w architekturze sakralnej pomieszczenie zamykające prezbiterium, nawę, niekiedy nawy boczne, ramiona transeptu. Apsyda posiada rzut półkola, półelipsy, trójliścia, podkowy, trapezu, wieloboku. Z zewnątrz wtopiona w bryłę budynku lub wyodrębniona.

Kruchta – przedsionek kościoła poprzedzający wejście główne, niekiedy także boczne wejścia do naw. Najczęściej umieszczona pod chórem

PLAN

Ambit (Latin ambitus–perimeter) – an ambulatory, a passage surrounding the presbytery, separated from it by a wall or arcades, characteristic especially for Romanesque and Gothic churches.

Apse – in sacred architecture, the room closing the chancel, nave, sometimes side aisles, transept arms. The apse has a shape of a semicircle, half-ellipse, trefoil, horseshoe, trapezoid and polygon. From the outside, blended into the body of the building or separated.

Porch – the vestibule of the church preceding the main entrance, or sometimes the side entrances to the naves. It is usually situated under the choir.

Nawa (łac. navis – okręt) – w chrześcijańskiej architekturze sakralnej część wnętrza wydzielona ścianami, kolumnami, filarami lub arkadami, przeznaczona dla wiernych. Umieszczona pomiędzy prezbiterium a kruchtą. W kościołach wielonawowych wyróżnia się nawę główną oraz nawy boczne. Zwykle nawa główna jest szersza od naw bocznych, a w układzie bazylikowym jest również od nich wyższa.

Prezbiterium – część w świątyni chrześcijańskiej przeznaczona dla duchowieństwa. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny, stalle, niekiedy tron biskupi oraz sprzęty liturgiczne. Oddzielone od części dla wiernych np. poprzez podwyższenie podłogi, odgrodzenie balustradą, łuk tęczowy. W kościołach dwuchórowych występują dwa prezbiteria, umieszone od wschodu i zachodu budowli. W bryle zewnętrznej prezbiterium zamyka ściana prostokątna, półkolista lub wieloboczna absyda. W niektórych kościołach prezbiterium otacza ambit (obejście), wieniec kaplic.

Transept (łac. trans – poza, saeptum – ogrodzenie) – nawa poprzeczna, ustawiona prostopadle do osi kościoła na planie krzyża łacińskiego. Transept może być jedno–lub wielonawowy. W romańskich bazylikach dwuchórowych występują dwa transepty – wschodni (przy prezbiterium) i zachodni (związany z westwerkiem). W architekturze gotyku angielskiego mogą występować kościoły z dwoma transeptami od strony w schodniej.

Wirydarz (łac. viridarium – park, gaj) – mały ogród klasztorny na wewnętrznym, zamkniętym dziedzińcu, często otoczony krużgankiem. Najczęściej miał kształt kwadratu lub prostokąta. Płaszczyzna zieleni podzielona była geometrycznie. W centrum ogrodu umieszczano studnię, fontannę, drzewo.

ŚWIATŁOCIEŃ

Chiaroscuro – termin stosowny na określenie malarstwa światłocieniowego, efekt uzyskuje się głównie poprzez różnicowanie natężenia światła i cienia w obrazie. Technika gry światła i cienia stosowana była zwłaszcza przez wielkich mistrzów baroku (np. Caravaggia). The nave (Latin navis–ship) – in Christian sacral architecture a part of the interior separated by walls, columns, pillars or arcades, intended for the faithful. It is located between the presbytery and the porch. In multi-nave churches there is the main nave and the aisles. Usually the nave is wider than the aisles, and in the basilica layout it is also higher than them.

Presbytery – the part in the Christian temple intended for the clergy. In the presbytery there is the main altar, stalls, sometimes the bishop’s throne and liturgical equipment. Separated from the part for the faithful, e.g. by raising the floor, fencing off with a balustrade or a rainbow arch. In two-chamber churches there are two presbyteries, located in the east and west of the building. The external body of the chancel is enclosed by a rectangular, semicircular or polygonal apse. In some churches, the chancel is surrounded by an ambulatory or chapels.

Transept (Latin trans–beyond, saeptum–fence) – a transverse nave, perpendicular to the axis of the church on a Latin cross plan. The transept may be single or multi-bay. There are two transepts in the romanesque two-chamber basilicas–the eastern one (at the chancel) and the western one (associated with the westwork). In the English Gothic architecture, there can be churches with two transepts on the eastern side.

Cloister garth (Latin viridarium–park, grove) – a small square or rectangular monastery garden in an internal, enclosed courtyard, often surrounded by a cloister. The plane of greenery was geometrically divided with wells, a fountain and a tree in the center.

CHIAROSCURO

Chiaroscuro – a term used for chiaroscuro painting, the effect is obtained mainly by differentiating the intensity of light and shade in the picture. The technique of the play of light and shade was used especially by the great masters of the Baroque (e.g. Caravaggio).

18 — 19

HISTORY OF ART

HISTORIA SZTUKI En grisaille – malowidło światłocieniowe, monochromatyczne, utrzymane w szarym tonie. Przedstawienie wydobyte jest za pomocą zmian w odcieniach jednego koloru, dzięki temu obraz doskonale imituje płaskorzeźbę.

Tenebryzm – sposób ujęcia obrazu, w którym z ciemnego, mrocznego tła wyłaniają się jasno oświetlone postacie i przedmioty. Dominująca ciemna kolorystyka obrazu zestawiona jest z kontrastowymi efektami światłocienia

OŁTARZ SZAFIASTY

Dyptyk – nastawa ołtarzowa składająca się z dwóch ruchomych skrzydeł, zwykle dzielonych na kwatery i wypełnionych dekoracją malarską lub płaskorzeźbą.

Pentaptyk – nastawa ołtarzowa składająca się z pięciu części: nieruchomej części środkowej, dwóch nieruchomych skrzydeł bocznych oraz dwóch skrzydeł ruchomych, które zamykają część środkową. Przykładem pentaptyku jest gotycki Ołtarz Mariacki Wita Stwosza w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie.

Poliptyk – nastawa ołtarzowa wieloskrzydłowa z nieruchomą częścią środkową. Wszystkie elementy są bogato zdobione: malowane i rzeźbione, tworzą harmonijną całość według określonej koncepcji artystycznej i jednolitego programu ikonograficznego. Charakterystyczna forma ołtarza w późnym gotyku.

Tryptyk – nastawa ołtarzowa składająca się z trzech części. Do nieruchomej części środkowej przylegają ruchome, zamykane skrzydła.

SAPPHIRE ALTAR

Diptych – altar setting consisting of two movable wings, usually divided into quarters and filled with painted decoration or a bas-relief.

Pentaptych – an altar setting consisting of five parts: the stationary central part, two stationary side wings and two movable wings that close the central part. An example of a pentaptic is the Gothic St. Mary’s Altar by Wit Stwosz in the Church of the Assumption of the Blessed Virgin Mary in Cracow.

Poliptych – a multi-wing altar setting with a stationary central part. All elements are richly decorated: painted and carved, creating a harmonious whole according to a specific artistic concept and a uniform iconographic program. It is a characteristic form of the altar in late Gothic.

Triptych – altar setting consisting of three parts. Movable, lockable wings adjoin the stationary central part.

KOMPOZYCJA

Hierarchizacja – klasyfikacja / uszeregowanie według kryterium ważności. W kompozycjach plastycznych ważne postacie (bóstwo, władca) przedstawione jako znacznie wyższe od pozostałych. Hierarchizacja tematów np. w malarstwie akademizmu. En grisaille – a chiaroscuro painting which is monochromatic of a grey taint. The depiction is brought out by changes in shades of one colour, thanks to which the image perfectly imitates a bas-relief.

Tenebrism – a way of presenting an image in which brightly lit figures and objects emerge from a dark background. The dominant dark colours of the painting are juxtaposed with the contrasting effects of light and shade.

COMPOSITION

Hierarchy – classification / ranking according to the importance criterion. In artistic compositions, important figures (deity, ruler) are presented as much higher than the others. Hierarchy of topics, e.g. in painting of academism.

Izokefalizm – zasada kompozycji wielofiguralnej, w której głowy postaci umieszczane są na tej samej wysokości, bez uwzględnienia pozycji jaką przyjmują oraz odległości względem siebie. Najczęściej zasada ta stosowana była w sztuce średniowiecznej oraz bizantyńskiej.

Typizacja (gr. typos – wzorzec, odbicie) – ujednolicenie elementów pod względem kształtu, wymiarów; powielanie przyjętego schematu.

TREŚĆ W SZTUKACH PLASTYCZNYCH

Marina – krajobraz morski. Może być uzupełniony o elementy takie jak okręty, łodzie, zarys linii brzegowej lub bitwę morską (jeśli dominuje w niej motyw pejzażowy).

Nokturn – w malarstwie scena nocna, obraz wypełniony mrokiem, zwykle o dużych walorach nastrojowych.

Portret – przedstawienie wyglądu konkretnej osoby; może wyobrażać jej głowę, popiersie, półpostać lub całą postać. Wyróżniamy m.in. portrety reprezentacyjne, nieformalne, zbiorowe, autoportrety.

Vanitas (łac. marność) – motywy symbolizujące nietrwałość dóbr materialnych, śmierć, przemijanie np. czaszki, wypalone świece – bardzo popularne w plastyce baroku.

Sztafaż – osoby lub zwierzęta – zwykle nieznacznych rozmiarów wprowadzone do obrazów pejzażowych w celu ich uatrakcyjnienia.

Weduta – krajobraz miejski. Ogólny widok miasta zwany jest panoramą. Mogą występować weduty fantastyczne zwane kaprysami, gdzie ujęcie ulic, budowli nie jest spójne z realnym wyglądem miasta.

CONTENT IN FINE ARTS

Marina – sea landscape. It can be supplemented with elements such as ships, boats, the outline of a coastline or a sea battle (if it is dominated by a landscape theme).

Nocturne – in painting it is a night scene, a painting filled with darkness, usually of high atmospheric value.

Portrait – the representation of the appearance of a specific person; it can represent her head, bust, torso or the whole figure. We distinguish, among others representative, informal and collective portraits or self-portraits.

Vanitas (Latin vanity) – motifs symbolizing the impermanence of material goods, death, the passing of e.g. skulls, burned out candles–very popular in Baroque art.

Staffage – people or animals–usually of small size introduced / set into landscape paintings in order to make them more attractive.

Veduta – an urban landscape. The general view of the city is called a panorama. There may be fantastic veduta called caprices, where the view of streets, buildings is not consistent with the real appearance of the city.

DEKORACJA

Bordiura – obramienie o cechach dekoracyjnych otaczające np. gobelin, miniaturę, kompozycję reliefową. Może zawierać motywy figuralne, floralne, geometryczne. Isocephalism – the principle of a multi-figure composition in which the heads of figures are placed at the same height, regardless of the position they take and the distance to each other. Most often, this principle was used in medieval and Byzantine art.

Typization (Greek typos–pattern, reflection) – standardization of elements in terms of shape and dimensions; following the same pattern.

DECORATION/SCENERY

Bordure – a frame with decorative features surrounding a tapestry, a miniature or a relief composition. It may contain figural, floral and geometric motifs.

20 — 21

HISTORY OF ART

HISTORIA SZTUKI Inkrustacja – technika dekoracyjna polegająca na zdobieniu sprzętów np. drewnianych, odlanych z brązu materiałami szlachetnymi o innym pochodzeniu: masa perłowa, kość słoniowa, kamienie szlachetne.

Intarsja – technika dekoracyjna przedmiotów drewnianych powstała dzięki użyciu różnych gatunków drewna o odmiennym wybarwieniu.

Ornament – motyw lub zespół motywów zdobniczych stosowany w sztukach plastycznych. Może pokrywać całą powierzchnię przedmiotu lub poszczególne jego części. Zwykle występują w nim motywy mało realistyczne, a nawet abstrakcyjne. Ze względu na rodzaj motywów wyróżnia się ornamenty geometryczne, roślinne, zwierzęce.

Polichromia – 1. Malowidło zdobiące np. ściany, sklepienia budowli. 2. Dekoracja malarska dzieł rzeźbiarskich, rzemiosła artystycznego.

Stiuk – sztukateria; materiał zdobniczy przyjmujący kształt figuralny, ornamentów, elementów architektonicznych nakładany na powierzchnię ściany. W skład stiuku wchodzi wapno, pył marmurowy, gips, klej oraz barwniki.

ŚRODEK WYPOWIEDZI ARTYSTYCZNEJ

Dywizjonizm – metoda malarska wprowadzona przez impresjonistów, wykorzystująca odkrycia fizyki optycznej dotyczące rozbicia wiązki światła białego na barwy spektralne. Plamy barwne kładzione były na płótno drobnymi, nieregularnymi plamkami czystych barw, które dopiero w oku widza łączyły się w jednolite plamy o znacznej intensywności i świetlistości.

Kluazonizm (cloisonizm) – termin pochodzący z języka francuskiego, otaczanie plam jednolitego koloru konturem (sposób malowania wprowadzony w kręgu Szkoły Pont Aven – m.in. przez Paula Gauguina pod koniec XIX wieku).

Non finito – termin w języku włoskim, oznacza „niedokończony”, technika rzeźbiarska polegająca na celowym pozostawieniu dzieła niedokończonego w celu pogłębienia ekspresji.

Zabieg ten wprowadził Michał Anioł w rzeźbie „Pieta Rondanini”. Inlay – a decorative technique consisting in decorating furniture, e.g. wooden, cast from bronze with precious materials of a different origin: mother of pearl, ivory and precious stones.

Marquetry – a decorative technique of wooden objects was created by the use of various types of wood with a different colour.

Ornament – a motif or set of decorative motifs used in fine arts. It can cover the entire surface of an object or its individual parts. Usually there are unrealistic or even abstract motifs in it. Depending on the type of motifs, there are geometric, floral and animal ornaments.

Polychrome – 1. A painting decorating walls and vaults of buildings. 2. Painting decoration of sculptural works and artistic craftsmanship.

Stucco–moulding – decorative material of a figural shape in ornaments and architectural elements applied to the wall surface. The stucco consists of lime, marble dust, gypsum, glue and pigments.

A MEANS OF ARTISTIC EXPRESSION

Divisionism – a painting method introduced by the Impressionists, using the discoveries of optical physics to break a beam of white light into spectral colours. The multitude of dots of paint were applied on the canvas with small, irregular strokes of pure colours, which only in the viewer’s eye became uniform spots of considerable intensity and luminosity.

Cloisonism (cloisonism) – a term derived from French. This is surrounding spots of a clear colour with a contour (a method of painting introduced in the Pont Aven School circle – among others, used by Paul Gauguin at the end of the 19th century).

Non finito – a term that means “unfinished” in Italian, a sculptural technique that deliberately leaves a work unfinished in order to deepen expression.

This procedure was introduced by Michelangelo in the “Pieta Rondanini” sculpture.

Puentylizm (pointylizm) – termin pochodzący z języka francuskiego („wykropkowanie” obrazu punkcikami farby), do malarstwa wprowadził Georges Seurat, technika typowa dla neoimpresjonizmu.

Syntetyzm – metoda malarska polegająca na operowaniu płaskimi plamami, wprowadzona w kręgu malarzy Szkoły z Pont-Aven m.in. Paula Gauguina pod koniec XIX wieku. Syntetyzm łączono z kluazonizmem (płaska plama była otoczona konturem).

Walor – zróżnicowanie natężenia tonu barwy lub stopnia jasności barwy w malarstwie i grafice.

TYPY BUDOWLI

Cerkiew – budynek o funkcji sakralnej w religii prawosławnej lub greckokatolickiej, najbardziej typowe cerkwie wzniesiono w XV wieku na Rusi, bardzo często były budowane z drewna, na planie prostokąta, krzyża greckiego, koła, z licznymi kopułami.

Kościół – budynek o funkcji sakralnej w religii chrześcijańskiej, pierwsze kościoły wznoszono w IV wieku. Zazwyczaj mają konstrukcję bazyliki (nawa główna wyższa od bocznych) lub hali (nawy równej wysokości), są zazwyczaj trzy- lub pięcionawowe, mają plan podłużny (krzyża łacińskiego) lub centralny (krzyża greckiego).

Meczet – budynek służący wspólnej modlitwie muzułmanów, forma meczetu zmieniała się poprzez wieki. Cechą charakterystyczną są kopuły i minarety (wieżyczki, z których wzywa się do modlitwy)

Ratusz – budynek użyteczności publicznej, siedziba władz miasta, typ budowli wznoszony w Europie od XII wieku, jego forma dostosowywała się do panującego stylu w architekturze. Ratusze budowano na planie czworoboku, w centrum miasta, na rynku. Posiadały zazwyczaj wieże. We wnętrzu najważniejsze pomieszczenie to sala obrad. Pointillism – a term derived from French (“dotting” the painting with dots of paint), was introduced to painting by Georges Seurat, a technique typical of neo-impressionism.

Synthetism – a painting method involving the usage of flat spots, introduced in the circle of painters of the School of Pont-Aven, among others Paul Gauguin at the end of the 19th century. Synthetism was associated with clucasism (a flat spot was surrounded by an outline).

Value – differentiation of the intensity of the colour tone or the degree of brightness of the colour in painting and graphics.

BUILDING TYPES

Orthodox church – a sacred temple in the Orthodox or Greek Catholic religion. The most typical Orthodox churches were built in the 15th century in Rus, and they were usually built of wood, on a rectangular, Greek cross, circular plan with numerous domes.

Church – a building with a sacral function in the Christian religion, the first churches were built in the 4th century. They are usually constructed as a basilica where the nave is higher than the side aisles, or a hall with naves of equal height. There are usually three or five naves, they have a long (Latin cross) or central (Greek cross) plan.

Mosque – a building for the common prayer of Muslims. The characteristic features of a mosque are domes and minarets (towers from which the faithful are called to prayer). The form of a mosque has changed over the centuries

Town Hall – a public building, which houses the city authorities. This type of building has been erected in Europe since the 12th century and its form has been adapted to the dominant style in architecture. Town halls were built on a square plan in the market square, which was usually the center of the city. They usually had towers. The meeting hall, located in interior of a town hall, is of major significance.

22 — 23

HISTORY OF ART

HISTORIA SZTUKI Synagoga – budowla służąca w judaizmie jako miejsce modlitwy i zebrań, pierwsze budowano już w starożytnym Izraelu. Ich forma zmieniała się poprzez wieki i dostosowywała do panującego stylu w architekturze.

Świątynia grecka – budowla sakralna w starożytnej Grecji, z posągiem bóstwa we wnętrzu. Zazwyczaj na planie prostokąta z kolumnadą wokół (rożne typy), także na planie koła. Budowane były z białego marmuru, na wzgórzach świątynnych (akropolach).

Ziggurat (zikkurat) – budowla sakralna typowa dla architektury Mezopotamii, o charakterystycznej bryle (coraz mniejsze schodkowo ułożone tarasy połączone rampami). Na szczycie ustawiano kaplicę. Trzon był z cegieł suszonych, okładzina z cegły wypalanej.

INNE TERMINY

Drzeworyt – najstarsza technika graficzna stosowana w Europie, druku wypukłego. Pochodzi z Chin (pierwsze przykłady z IX wieku). Podłożem jest deska, pracuje się dłutem. Odbijają się elementy wypukłe. Wybitnym mistrzem tej techniki był Albrecht Dürer (Czterej Jeźdźcy Apokalipsy).

Epitafium – kompozycja malarska lub płaskorzeźbiona upamiętniająca zmarłego, zazwyczaj ukazuje jego portret w towarzystwie świętych patronów. Epitafium było umieszczane w kościele, na ścianie lub filarze.

Miedzioryt – technika graficzna druku wklęsłego, powstała w pierwszej połowie XV wieku. Kompozycję wykonuje się rylcem w miedzianej płycie. Farbę wprowadza się do wklęsłych rowków. Linie te odbiją się na papierze pod naciskiem prasy. Za mistrza miedziorytu uznaje się Albrechta Dürera (stworzył tzw. Trzy mistrzowskie miedzioryty).

Obelisk – termin pochodzący z języka greckiego i łacińskiego, oznacza dosłownie „słup”, w starożytnym Egipcie rodzaj pomnika w formie słupa, o podstawie czworokąta, wykonany z jednego bloku kamienia, wierzchołek miał kształt ostrosłupa. Synagogue – In Judaism a building used for the purpose of prayer and assembly. The first ones were built in ancient Israel. their form has changed over the centuries adapting to the prevailing style in architecture.

Greek temple – a sacral building in ancient Greece which houses a statue of a deity. It was usually built of white marble on a temple hill (acropolis) on a rectangular or circular plan with a colonnade of various types.

Ziggurat (zikkurat) – A typical of ancient Mesopotamia sacral structure with a shrine on top. It has a characteristic form of decreasing stepped terraces connected by ramps. The sunbaked bricks made up the core of the ziggurat with facings of fired bricks on the outside.

OTHER TERMS

Woodcut – the oldest relief printing technique in printing used in Europe. It originated in China in the 9th century. An image is carved into the surface of a board with gouges. Images at surface level carry the ink to produce the print. Albrecht Dürer was an outstanding master of this technique (“The four horsemen of the Apocalypse”).

Epitaph – a painting or relief composition commemorating the deceased in the form of his portrait in the company of patron saints. The epitaph was placed in a church on a wall or a pillar.

Copperplate engraving – graphic technique of inaglio, created in the first half of the 15th century. The composition is made with a burin in a copper plate. The paint is wiped or dabbed into the recessed lines. These lines are printed on the paper with the pressure from the rolling press. Albrecht Dürer is considered to be the master of copperplate engraving. He created the so-called Three master copperplate engravings.

Obelisk – a term derived from Greek and Latin and it literally means a “pillar”. In Ancient Egypt it was a kind of a monument in the form of a pillar with a quadrilateral base made of a single stone, with the apex in the shape of a pyramid. Obelisks