Labinsights 9-2021

DECEMBER 2021

SPECIAL LABTRENDS

10 jaar Top Institute for Comprehensive Analytical Science and Technology

LABVERHUIZING: DO’S & DON’TS FLEXIBELE BOUW STAR-MDC

INKOOPALLIANTIE A’DAM UMC

Tips voor een geslaagde laboratoriumverhuizing

AMC en het VUmc kopen grotere labapparatuur samen in

16

Toekomstbestendig door duurzaam en doordacht ontwerp

22

13

EDITORIAL

Vol verwachting kondigden we in de vorige editie aan dat er eindelijk weer eens een live lab event gaat komen. We hadden er ook een preview pagina aan gewijd. LabAnalyse 2021 zou op 23 november in De Kuip gehouden worden, eindelijk weer eens een fysiek netwerkmoment. De hele sector snakt ernaar elkaar weer eens in levenden lijve te ontmoeten.

En weer zet corona aan streep door de rekening. De aangescherpte maatregelen van 13 november missen hun uitwerking niet. Balen... (dus ook geen terugblik op de hoogtepunten van LabAnalyse in dit nummer).

Maar kleinschalige events mochten toch doorgaan, hoor ik u denken? Ja, maar dat betekent niet dat er geen voorbehoud is. In dit geval was het primaire probleem dat De Kuip, hangende de corona-beperkingen, de richtlijn hanteert dat alle bezoekers een vaste zitplaats moeten hebben. Zo wordt het heel lastig manoeuvreren op een evenement dat een seminarprogramma combineert met een minibeurs. Het gaat juist om het afwisselen van lezingensessies met bezoeken aan leveranciers. Precies ook de reden waarom zo’n specialistisch event interessant is voor exposanten om deel te nemen. Dat werd hem dus niet. De Kuip ziet zichzelf niet als doorstroomlocatie, anders was de vaste plek bij bezoekersaantallen in de honderden geen enkel punt geweest. Ook gewoon pech dat de regels hier zo worden geïnterpreteerd. Op een andere locatie had het evenement mogelijk wel gewoon door kunnen gaan.

Niets voor niets gingen met het ingaan van de beperkingen evengoed nog beurzen door, zoals Empack en Logistics & Automation 2021 in de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch.

Navraag bij FHI leert dat LabAnalyse hopelijk iets later begin 2022 nog door kan gaan. Dat blijft koffiedik kijken, want wie waagt zich nog aan voorspellingen met betrekking tot corona?

Als de besmettingsaantallen snel genoeg teruglopen staat er veel interessants voor het komende jaar op het programma.

Zo hebben we in het voorjaar LabSafety 2022 gepland staan.

Noteer in uw agenda alvast 3 februari, als dit event moet doorgaan bij Congrescentrum de ReeHorst in Ede. Ook daar een kans om vakgenoten te ontmoeten, kennis te nemen van innovaties van exposanten en advies in te winnen, met aan dit alles een programma gekoppeld met interessante lezingen rond labveiligheid. Ja, de preview is in dit nummer, en ik hoop vurig dat dit event wel gewoon volgens schema plaats zal vinden. En dan iets om naar uit te kijken: WoTS 2022.

De vorige WoTS moesten we missen, het lijkt alweer zo lang geleden. Nu een nieuwe ronde en nieuwe kansen van dinsdag 27 september tot en met vrijdag 30 september. We gaan het zien. Het moet toch eens de goede kant opgaan, zelfs met de omikronvariant? Als we de huidige piek achter ons hebben gelaten – en de vaccinatiegraad eindelijk richting de 95% gaat, nodig om een zoveelste golf te voorkomen (zeggen de modellen) – dan kunnen we (misschien) eindelijk weer terug naar wat ooit ‘normaal’ was. En hoe bijzonder zal dat voelen…

2022 BEURSRIJK LABJAAR

Vincent Hentzepeter, hoofdredacteur December 2021 |

3

INHOUD SPECIAL LAB TRENDS

RUBRIEKEN

X Flexibele laboratoria die mee kunnen groeien en bewegen met de eisen van de toekomst. Het lab van STAR-shl kan als inspiratiebron dienen.

X Samenwerken bij aanbestedingen kan de investeringskosten in laboratoria verlagen. Zie het voorbeeld van Amsterdam UMC, waarbij AMC en VUmc grotere labapparaten in gezamenlijkheid inkopen.

X Delen van hightech apparatuur zelfs op afstand. Zo kan elk lab over toptechnologie beschikken die anders onbetaalbaar zou zijn. Topinstituut COAST faciliteert dit en bestaat nu tien jaar.

Editorial 3 Colofon 4 LAB kort nieuws 7 LAB column insights 21 LAB markt 32 LAB agenda 35 In het volgende nummer 35

DECEMBER 2021

December 2021 57e jaargang www.labinsights.nl Verschijnt 9x per jaar

SPECIAL LABTRENDS

10 jaar Top Institute for Comprehensive Analytical Science and Technology

Hoofdredactie: Vincent Hentzepeter, redactie@labinsights.nl, +31 (0)546 658833 Aan dit nummer werkten mee: Alinda Wolthuis, Els van den Brink, Leendert van der Ent, Marco Vellinga.

Eindredactie: Sylvie Hoyinck Redactiecommissie: Dr Ineke Joosten (Senior Onderzoeker/Researcher Ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijkserfgoedlaboratorium), Alex Muntendam (Manager Clinical Pharmacology and Bioanalytics bij Abbott), Bas van Driel (Business Development Manager Food Netherlands GBA), Henk Heijthuijsen (manager Quality Assurance & Assistance, TLR International Laboratories), Jules Hoenderop (consultant Roche Diagnostics), Mark van Lieshout ( area manager Veritas Petroleum Services), Taco van der Maten (productmanager XRF Panalytical, chairman of the board of directors van ASTM International), Anita te Riet (Bergenius Labadvies), Han te Vaanhold (international sales representative Seastar Chemicals Inc.).

LABVERHUIZING: DO’S & DON’TS FLEXIBELE BOUW STAR-MDC

INKOOPALLIANTIE A’DAM UMC

Tips voor een geslaagde laboratoriumverhuizing

AMC en het VUmc kopen grotere labapparatuur samen in

7

Toekomstbestendig door duurzaam en doordacht ontwerp

10

29

Liron Zada, senior onderzoeker, bij de voor COAST-leden beschikbare opstelling voor ‘Stimulated Raman Scattering Microscopy’ voor studies aan microplastics in diverse matrices en siliconen micropartikels in (humane) weefsels.

Foto: FOODnote

4

| December 2021

Media-adviseur: Erik ten Haaf, +31 (0)297 223462, +31 (0)6 10031781 erik@maxusmedia.nl Vormgeving: Marjan Hammink, marjan@maxusmedia.nl Abonnementen: SP Abonneeservice, Postbus 105, NL-2400 AC Alphen aan den Rijn. Tel +31 (0)88 1102028, abo@labinsights.nl. Abonnement Nederland 1 jaar € 250,-, 2 jaar € 355,-. Opzeggingen dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Vraag een proef­nummer aan en/of neem een abonnement op de digitale editie en nieuwsbrief door u op­ www.labinsights.nl te registreren.

Druk: Veldhuis Media, Raalte Uitgever: maXus media publishers, 1421 AC Uithoorn © 2021 maXus media Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door foto­kopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en/of de uitgever. ISSN: 2468-6417

‘Modern LIMS zorgt voor efficiëntieslag in de keten’

10

Amsterdam UMC besteedt apparatuur nu samen aan

13

Do’s en don’ts van labverhuizingen

16

Een modern LIMS wordt in steeds meer sectoren een must om te bewijzen dat aan strenge hygiëne- en kwaliteitseisen voldaan wordt. Complexe regelgeving leidt tot uitgebreidere testen en testschema’s.

In 2018 gingen het AMC en het VUmc een alliantie aan. De Centrale Diagnostische Laboratoria van de twee academische ziekenhuisorganisaties trekken sinds 2020 gezamenlijk op bij de aanbestedingen.

Professionele labverhuizers hebben hun handen vol aan de drukte in ‘Labland’. Aan Peter van den Berg van Mondial van Dijk daarom de vraag wat de do’s en don’ts zijn van laboratoriumverhuizingen.

Kwaliteit zit in de kleine dingen

Flexibel ontwerp maakt Starshl toekomstbestendig

“We staan als COAST op de kaart”

21 Dramatisch is het niet, maar na bijna 20 jaar betrokken te zijn geweest bij Laboratorium Magazine/Labinsights, is het moment van een ‘troonsoverdracht’ gekomen: ik geef het stokje door.

22 Het duurzame, flexibele laboratorium van Star-shl in Rotterdam beschikt over een volledig vernieuwd laboratorium, waar patiëntmateriaal grotendeels automatisch wordt geanalyseerd.

26 Te weinig onderzoek, te weinig onderzoekers en te weinig beschikbare high end apparatuur: in 2011 stond het vakgebied van de analytische wetenschap & technologie er niet goed voor. Hoe is het nu?

December 2021 |

5

6

| December 2021

LAB KORT Snelle ID-lijn NFI Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) gaat als eerste ter wereld automatisch DNA-sporen analyseren en vergelijken met andere profielen. Was het voorheen vooral grotendeels handmatig werk, vanaf nu gaan computers ermee aan de slag met speciale software. Het resultaat van het NFI is binnen drie dagen bij de opsporingsdienst.

Via de nieuwe ‘Snelle ID-lijn’ zijn binnen het onderzoeksproces al na drie uur tot enkele dagen resultaten terug te koppelen, afhankelijk van de complexiteit van het onderzoek. Politie en het OM in Rotterdam werken mee aan de pilot. Of zij de snelheid kunnen bijbenen moet het komende half jaar duidelijk worden. Overigens blijven deskundigen nodig voor het interpreteren van de meest ingewikkelde sporen, waarvoor nu meer tijd vrijkomt.

De nieuwe ‘Snelle ID-lijn’ bij het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) (foto: NFI).

Positieve eindbalans MEDICA en COMPAMED MEDICA en COMPAMED melden dat ze na vier on-site hybride beursdagen (zowel live als virtueel) een relatief positief resultaat kunnen noteren. Te zien waren een groot aantal noviteiten en een thematisch veelzijdig vakprogramma, aangevuld met een digitaal aanbod. De organisatie kreeg van beursbezoekers de indruk dat de stemming positief en optimistisch was en dat de verwachtingen overtroffen waren. De balans opmakend waren er 46.000 vakbezoekers, waarvan driekwart van buiten Duitsland. Vooralsnog gaan zowel de volgende MEDICA als COMPAMED plaatsvinden in Düsseldorf van 14 tot en met 17 november 2022.

Aanstelling bij Baseclear Alex van Belkum heeft sinds begin december de leiding over de wetenschaps- en innovatietak van BaseClear. Van Belkum is moleculair microbioloog met ervaring in moleculaire en cultuurgebaseerde diagnostiek, testen van antimicrobiële resistentie en klinische microbiologie.

Hij heeft jaren werkervaring in zowel de industrie als de academische wereld en heeft meer dan tien jaar voor bioMérieux Dr. Alex van Belkum, Chief Scientific Officer bij gewerkt. Daarvoor was hij staflid van het BaseClear (foto: BaseClear).

Instituut voor Klinische Microbiologie en Antimicrobiële Therapie, Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij heeft een dubbel PhD in zowel biochemie als moleculaire microbiologie en is voormalig hoogleraar Moleculaire Microbiologie aan het Erasmus Universitair Medisch Centrum.

December 2021 |

7

R&D IKA heeft de magic PLANT ontwikkeld, een modulaire installatie voor procesonderzoek op labschaal die het hele opschalingsproces van lab naar fabriek en terug soepeler maakt.

(Foto: FOODnote)

Modulaire installatie voor procesonderzoek op labschaal

Eén technologie voor opschalen en afschalen in R&D Proefinstallaties voor R&D moeten exact op elkaar afgestemd zijn om stap voor stap reproduceerbaar op te kunnen schalen van labomgeving naar proefinstallatie en proeffabriek. Apparatuur die speciaal is ontwikkeld voor op- en afschalen voorkomt gehannes, tijdsverlies en mislukkingen door gebrek aan reproduceerbaarheid.

Redactie en fotografie : Vincent Hentzepeter

Probleem bij opschaling is vaak dat wat in het lab werkt, niet haalbaar blijkt op grotere schaal, omdat de apparatuur bijvoorbeeld afwijkt per processtap. Dit nog los van de problematiek die bij opschalen altijd optreedt: in grootschalige processen kunnen andere chemische, fysische en/of microbiologische parameters optreden. Wat in een litervat nog een mooie gel wordt, blijkt in een installatie van 500 liter ineens vol klonten, omdat het bij zulke hoeveelheden lastig blijkt een emulsie te maken van de ingrediënten. Op nog grotere schaal is de mislukking dan natuurlijk compleet. Tijd voor reproduceerbare R&D.

Reproduceerbare resultaten IKA heeft daarom de magic PLANT ontwikkeld, een modulaire installatie voor procesonderzoek op labschaal in de cosmeticasector, farma en food. Hij is ontworpen voor chargegewijs mengen en in emulsie brengen van nauwelijks visceuze massa tot massa’s die nauwelijks nog vloeien willen. Applicatievoorbeelden zijn experimenten met stroperige stoffen als xanthaan, guargom, pectine en Arabische gom, maar er is veel meer mogelijk. Zo is hij modelafhankelijk onder meer inzetbaar voor poeders waaraan vloeistof wordt toegevoegd, voor slurry-onderzoek, maar ook voor bijvoorbeeld receptuurontwikkeling van mayonaise of het bestuderen van de druppeltjesverdeling van olie in water.

Het toestel kan van 0,5 tot 2 liter verwerken, afhankelijk van het type (basic, inline, powder). Bovendien is er met één technologie volgens het scale up- en down-principe van lab naar proces en weer terug te gaan. En niet onbelangrijk in het traject van lab naar fabriekstesten: het toestel kan eenvoudig geïntegreerd worden met andere IKA apparatuur, zoals magic LAB. Dat is op zijn beurt weer uit te breiden tot Micro-Plant voor grotere volumina. De op elkaar aansluitende apparatuur, zowel in technische onderdelen als qua programmatuur, verhoogt de reproduceerbaarheid.

8

| December 2021

LAB KORT Nieuwe cleanroom Kropman Contamination Control Kropman Contamination Control in Lijnden heeft een nieuwe cleanroom met eigen kalibratielaboratorium. Het lab is bedoeld voor het kalibreren van sensoren en andere meetapparatuur, maar ook geschikt als showroom en ruimte voor theorie- en praktijktrainingen. In de cleanroom zijn ook trainingen te volgen, bijvoorbeeld in het kader van de nieuwe VCCNRL8-richtlijn of voor het vervangen van hepafilters in een safechange-HEPAfilterhousing.

Het project is met hulp van en groot aantal sponsoren tot stand gekomen.

Een impressie van de nieuw opgeleverde cleanroom (foto: Kropman Contamination Control).

Een luchtbehandelingskast (foto: Kropman Contamination Control).

Comeback Cleanzone in 2022 Op 23 en 24 november 2022 vindt het tweejaarlijks evenement Cleanzone in Frankfurt am Main plaats.

Vanwege de coronapandemie was de beurs in 2020 en 2021 afgelast, hoewel de interesse Impressie van Cleanzone 2019 (foto: Messe Frankfurt / Petra Welzel). volgens de beursorganisatie juist vanwege deze omstandigheden een impuls had gekregen. De beurs trekt veel buitenlandse bezoekers uit meer dan 40 landen en is daarmee een internationale ontmoetingsplaats voor de cleanroom-industrie. De interdisciplinaire aanpak brengt productieplanners en technici met elkaar in contact, afkomstig uit de farmaceutische en chemische industrie, de biotechnologie, gezondheidszorg, voeding, oppervlaktetechnologie, microsysteemtechnologie, optica- en lasertechnologie, ventilatie en de lucht- en ruimtevaarten auto-industrie.

December 2021 |

9

EXPERTVISIE

De kernwoorden rondom een modern LIMS: transparantie, flexibiliteit en efficiëntie

‘Modern LIMS zorgt voor Een modern LIMS wordt in steeds meer sectoren een must om te bewijzen dat aan strenge hygiëne- en kwaliteitseisen voldaan wordt. Complexe regelgeving leidt tot uitgebreidere testen en testschema’s. Een goed LIMS leidt de labmedewerker door dat proces en zorgt ervoor dat processen efficiënter verlopen, stellen Edwin Houdijk en Kevin Hoorne van Siemens.

Leendert van der Ent | Fotografie: Siemens

“Een essentieel punt voor efficiëntie is de mate van integratie van het LIMS”, zegt Edwin Houdijk, Start-up Leader Opcenter RD&L. “Ons Siemens Opcenter Laboratory LIMS gebruikt het OData open data protocol voor directe dataverbindingen tussen de instrumenten in het lab, het LIMS en andere bedrijfssystemen en -applicaties. Een dergelijke uitwisseling heeft als voordeel dat labmedewerkers relevante data kunt inlezen, zonder dat ze daarvoor de architectuur van de applicaties hoeven te kennen. Je kunt meteen met het systeem aan de slag en hebt daarbij alle bedrijfsdata die relevant zijn voor het labwerk onder handbereik.”

Kevin Hoorne, Industry Manager Opcenter, vult aan: “Ons LIMS is vanuit die optiek trouwens naadloos geïntegreerd met de rest van het portfolio van het Siemens IndustrySoftware Xcelerator platform. Het biedt de flexibiliteit om te verbinden en te integreren met wat je vanuit efficiëntie-oogpunt wilt: R&D, Quality Assurance en manufacturing execution in het kader van

10

| December 2021

Industrie 4.0. Het voorkomt overtypen van data, wat tijd en fouten bespaart.” Digitalisering is de weg voorwaarts.

Complexe regelgeving Een duidelijke industrietrend zijn steeds hogere eisen van de (Europese) overheid en van afnemers. Beide willen inzicht in bedrijfsprocessen en het kwaliteitssysteem daaromheen. Hoorne: “De eisen van Good Manufacturing Practice in de farmaceutische industrie worden steeds meer gemeengoed in sectoren zoals persoonlijke verzorging. Dat gaat steeds verder en zal ook in de voedingsmiddelenindustrie doordringen. Het voorstel voor een update van de FDA Food Security Modernization Act in Amerika wijst in die richting. Iedere schakel in de keten zal op batchniveau data moeten doorsturen naar een centraal platform.”

Bedrijven zullen deze ontwikkeling in hun productie, productontwikkeling en hun laboratoriumprocessen moeten meenemen.

EXPERTVISIE

efficiëntieslag in de keten’ Houdijk: “Zelfs wij als ontwikkelaars van een LIMS worden tegenwoordig door klanten ge-audit, om aan te tonen dat we doen wat we zeggen. Een goed LIMS is er op voorbereid om de benodigde documentatie van dergelijke regelgeving en audits zonder veel extra werkzaamheden mogelijk te maken. Dat is beslist geen triviale opgave.”

Zo dendert de digitaliseringstrein door. “Of je als bedrijf nu klein bent of groot, je moet mee”, zegt Houdijk. Naast overheden stellen ook retailketens steeds meer traceability-eisen. Hoorne: “Wil je aan de grote retailspelers retail leveren? Dan zul je aan BRC, IFS of andere standaarden moeten voldoen, alsook steeds vaker onaangekondigde audits moeten toestaan. Laat je dit niet toe of kan je hier niet aan voldoen, dan stopt de samenwerking.”

‘Is de operator niet

gekwalificeerd, dan aanvaardt het LIMS geen resultatenn’

LIMS als gids Trends die de complexiteit verder verhogen zijn het vaker voorkomen van allergieën en intoleranties bij jongere generaties. Dit vraagt snelle innovatie door gebruik van nieuwe materialen in bestaande formules, door ontwikkeling van nieuwe producten.

De bijbehorende testen in het lab worden omvangrijker en complexer. Een LIMS moet moet ervoor zorgen dat het labproces ondanks die complexiteit efficiënter geschiedt met korte doorlooptijden. Houdijk: “Dat betekent dat die ontwikkelingen zoveel mogelijk geautomatiseerd worden meegenomen. Dat is de enige manier om het werk ondanks de toegenomen complexiteit toch makkelijker te maken.”

Steeds ingewikkelder processen en toegenomen werkdruk in het lab zouden aanleiding kunnen geven tot fouten. Om dat te voorkomen beschikt een goed LIMS over een Lab Execution System (LES) om de operator efficiënt en foutloos door de analyses te leiden. “Het LIMS neemt de laborant als het ware bij de hand om te garanderen dat het complexe testproces compleet, correct en in de juiste volgorde wordt gehonoreerd”, zegt Houdijk. “Alle procedures voor het uitvoeren van de analyses zijn ondergebracht in het systeem om de operator stapsgewijs te begeleiden. Een best in class LIMS gaat nog een stap verder door ook de kwalificaties van de labmedewerker bij te houden en te checken alvorens analyseresultaten geregistreerd kunnen December 2021 |

11

EXPERTVISIE

worden. Als blijkt dat de operator niet (langer) gekwalificeerd is, aanvaardt het LIMS geen resultaten. Enkel zo kan de kwaliteit van de labanalyses geborgd worden en worden beslissingen op basis van foutieve testresultaten vermeden.”

Industry templates Ieder service-, R&D- of QC-lab heeft zijn eigen manier van werken. Een goed LIMS heeft de flexibiliteit om zich tijdens de implementatie maximaal uit te lijnen met bestaande bedrijfsprocessen.

Hoorne: “Bij het Siemens Opcenter Laboratory LIMS werken we daarom met ‘industry templates’. Dat wil zeggen dat het systeem vooraf is geconfigureerd op de eisen van bedrijven uit dezelfde sector. Klanten waarderen dat zeer.” Het verder inrichten hoeft zich dan alleen nog te richten op de specifieke processen waarin het bedrijf afwijkt van de rest van die sector. Dat verkort de implementieperiode drastisch. Hoorne: “Er zijn zelfs klanten die met de template voor hun sector van start gaan en de individuele aanpassingen pas al doende invoeren.”

Behalve overheden en afnemers eisen ook consumenten tegenwoordig volledige transparantie over het productieproces.

Hoorne: “Veel producten hebben gezondheidslabels, zoals ‘geen

‘We werken met

industry templates’ 12

| December 2021

suiker toegevoegd’. ‘Oh ja?’, denken klanten, ‘laat maar zien!’ Ze willen de onderliggende data vanuit kwaliteitsanalyses toetsen.

Dat kan door via een QR-code de data direct vanuit het LIMS zichtbaar te maken.”

Online testorders Een LIMS waarin de software goed op orde is, geeft veel meer flexibiliteit, stelt Houdijk: “Bijvoorbeeld op het gebied van het aanpassen van de planning van testen op de verschillende instrumenten. Die flexibiliteit moet dan ook nog samengaan met efficiëntie.

Een voorbeeld: het systeem zal rekening houden met een logische volgorde van testen die bij -20 ºC of juist +40 ºC moeten plaatsvinden, om tijds- en energieverlies vanwege opwarmen en koelen tot een minimum te beperken.”

De efficiënte planning van tests over verschillende laboratoria van een multinational stelt nog hogere eisen aan het LIMS, merkt Hoorne op. “De manager blijft bepalen, maar het softwaresysteem zorgt voor een voorstel dat op alle vlakken rekening houdt met de maximaal efficiënte inzet van de beschikbare instrumenten in het laboratorium, alsook de aanwezigheid van qualified resources.”

En als we het toch over labs hebben die hun services aanbieden aan interne of externe klanten, zegt Houdijk: “Klanten kunnen in het LIMS van hun lab direct online een order voor een test ingeven, zodat als het monster wordt afgeleverd, er direct duidelijkheid is wat ermee moet gebeuren. Dit voorkomt dubbel werk; weer een extra efficiëntieslag in de keten die een modern LIMS mogelijk maakt.”

MANAGEMENT Alliantie AMC en VUmc sinds 2020 voor grotere investeringen in diagnostiek

Amsterdam UMC BESTEEDT diagnostische apparatuur nu samen aan

Amsterdam UMC heeft als alliantie de schaalgrootte om bepaalde zaken die tot nu toe zijn uitbesteed, wellicht in eigen huis op te pakken (foto: Adobe Stock).

In 2018 gingen het AMC en het VUmc een alliantie aan. Ze gingen verder als Amsterdam UMC. Daarna ging een behoedzaam integratieproces van start.

De Centrale Diagnostische Laboratoria van de twee academische ziekenhuisorganisaties trekken sinds 2020 gezamenlijk op bij de aanbesteding van grotere apparatuur. Voor de toekomst staat specialisatie bij de beide CDL’s op de agenda.

Leendert van der Ent | fotografie: Adobe Stock

“Gezamenlijke aanbesteding speelt momenteel bij de aanschaf van een nieuwe chemiestraat voor elk van de locaties onder leiding van de beide inkoopafdelingen”, zegt Erwin Tiebie, beheerder CDL locatie AMC van het Amsterdam UMC. Het AMC beschikt nu over een tracksysteem voor een deel van het traject. De hematologie- en de urinebepalingen horen daar nu nog niet bij.

Het is de bedoeling om na aanschaf zoveel mogelijk apparatuur op een volledig tracksysteem aan te sluiten. Het VUmc krijgt ook dezelfde apparatuur. Die apparatuur is voor pre-analyse, voorbewerking (centrifugeren of verdelen) en twee takken met elk drie analysers voor respectievelijk spectrofotometrie, immunologie en natrium/kaliumbepaling. Alle uitslagen worden geautomatiseerd in het computersysteem ingevoerd.

Constant snel “In het tweede kwartaal 2021 vonden de onderhandelingen plaats en aan het eind daarvan valt de beslissing”, vertelt Tiebie. “Als de keuze eenmaal bekend is, zal ook duidelijk zijn welke aanpassingen aan de ruimte moeten plaatsvinden waar het nieuwe systeem en de apparatuur moeten komen.” In 2022 zal de nieuwe straat in delen worden geleverd en uiteindelijk in gebruik komen. “Het gaat om het 24-uurslab, waarin de snelheid van monsterverwerking één van de belangrijkste parameters is”, zegt Tiebie. “Ik verwacht dat de nieuwe opzet dankzij de hogere automatiseringsgraad nóg meer snelheid oplevert.”

December 2021 |

13

MANAGEMENT

Investeringen en grensbedragen

De labs binnen het CDL

Tot € 7.500 X Apparatuur onder € 7.500 (incl. BTW): zelf aanschaffen bij preferente leveranciers.

Tot € 25.000 X Tot € 25.000: deels zelf regelen, investering met motivatie onderbouwen bij divisiecontrollers. Afschrijvingstermijn gemiddeld tien jaar, afhankelijk van de innovatie-ontwikkeling. Meerdere offertes bij verschillende leveranciers en samenwerking met Afdeling Inkoop, die marktinventarisatie uitvoert en prijsonderhandeling ondersteunt. Verschillende apparatuur op zicht, waarna de keuze wordt gemaakt op praktijkervaring en bijkomende kosten voor reagentia en onderhoud.

Vanaf € 25.000 X Bij de kostbare apparatuur boven de € 25.000 worden verplicht minimaal drie leveranciers uitgenodigd. Toestemming van divisiecontrollers en Afdeling Inkoop is nodig. Inkoop voert de prijsonderhandeling, maar de beslissing blijft bij het laboratorium. De geaccrediteerde kits voor reagentia (kosten mogen worden geïndexeerd volgens NZK-regels) en een onderhoudscontract voor minimaal vijf jaar gaan zwaarder meewegen. Aandacht voor benodigde verbouwing en aansluitingen voor ICT, water & elektra. Vaak zal voor enkele medewerkers een training in het gebruik van de apparatuur worden bedongen.

Vanaf € 139.000 X Vanaf € 139.000 (EU richtlijn 2014/24) gaan de regels voor Europese aanbesteding gelden.

Afdeling Inkoop schrijft op basis van input uit het lab een tender uit, waarin staat volgens welke criteria de afweging wordt gemaakt (prijs en/of kwaliteit).

14

| December 2021

Bloedzakken, gereed voor bloedtransfusie (foto: Adobe Stock).

Bij het Centraal Diagnostisch Laboratorium locatie AMC werken 150 mensen. In het 24-uurslab vinden, na aanname van het materiaal bij de receptie en materiaalvoorbewerking, alle routinebepalingen plaats op basis van klinisch-chemische en hematologische analyses. Het Lab Speciale Technieken verzorgt de bepalingen die niet dagelijks voorkomen, met allerlei DNA- en immunologische technieken. Het Transfusielab kruist met nieuwe bloedgroepapparatuur (2020) het plasma van patiënten die een transfusie nodig hebben met het aanbod aan bloedzakken.

Zo wordt beoordeeld of de match juist is en er geen stolling optreedt. Het Speciaal Stollingslab doet de niet-routinematige bepalingen op dit gebied bij ernstige afwijkingen: treden er geen stollingen op?

Het Researchlab ondersteunt het wetenschappelijk onderzoek met bepalingen volgens de geldende researchprotocollen. Tot slot is er het Poliklinisch Lab, het ‘priklab’ waar bloed wordt afgenomen en waar altijd iemand met een laboratoriumachtergrond aanwezig moet zijn.

LABINRICHTING Niet dat het nu niet snel gaat: 90% van de uitslagen is normaal gesproken binnen een uur beschikbaar. Het percentage van 95% wordt over alle monsters ook gehaald. Het verschil zit hem in dat ‘normaal gesproken’. Tiebie: “We weten nu dat we onder bepaalde omstandigheden die 90% moeilijker halen. Het nieuwe systeem moet ervoor zorgen dat we dat percentage onder meer omstandigheden halen.”

Specialisaties Anno 2021 krijgt de alliantie steeds meer invloed op de laboratoria. Tiebie: “We overleggen gezamenlijk, waarbij we bespreken hoe we zaken aanpakken, zodat we ‘best practices’ kunnen bepalen. En tot nu toe hebben we ieder onze eigen codes voor dezelfde bepalingen. Die gaan we gelijktrekken, evenals de terminologie die we rond de bepalingen hanteren.”

De 24-uursbepalingen zullen om overduidelijke redenen op beide locaties van de alliantie in stand blijven. Maar voor andere bepalingen zal in steeds meer gevallen één locatie worden uitgekozen.

Dat proces komt nu zo’n beetje op gang. Ook kan het zijn dat werk dat tot nog toe werd uitbesteed, mogelijk (weer) zelf uitgevoerd gaat worden, nu de alliantie voldoende schaalgrootte

heeft. “Dat geldt bijvoorbeeld voor niersteenanalyse”, illustreert Tiebie. “Dat is nu voor ons een ‘innovatietraject’. Uiteraard moet de eigen oplossing uiteindelijk goedkoper, beter en/of sneller zijn dan de huidige situatie, voor we besluiten om tot investering over te gaan.”

Eerlijk (ver)delen Als het over bestaande activiteiten gaat die in één locatie worden geconcentreerd, vindt de afweging plaats op basis van zowel de vraag als het aanbod, zegt Tiebie: “Wie heeft de meeste patiënten voor een bepaalde specialisatie en wie heeft daarvoor de beste kennis en faciliteiten in huis?” De eerste twee zogeheten ‘waves’ hiervoor hebben al plaatsgevonden. Zo is het AMC uitgekozen voor de specialisatie Cardiologie en het VUmc voor de specialisatie Urologie.

“De laboratoriumbepalingen die aan die specialisaties gerelateerd zijn, gaan dan natuurlijk mee”, zegt Tiebie. Dat heeft ook budgettaire consequenties. “Er gaat een bepaald bedrag aan bepalingen de ene kant op en een ander bedrag aan bepalingen de andere kant op. Dat wordt verdisconteerd in de locatiebudgetten voor de beide CDL-organisaties. Het proces moet natuurlijk zo eerlijk mogelijk verlopen.”

December 2021 |

15

LABINRICHTING

Verhuizing van een microbiologisch veiligheidskabinet. (Foto: Mondial Movers)

Peter van den Berg van Mondial van Dijk

Do’s en don’ts van labverhuizingen Professionele labverhuizers hebben hun handen vol aan de drukte in ‘Labland’. De sector draait als een tierelier. Aan projectadviseur Peter van den Berg van Mondial van Dijk daarom de vraag wat de do’s en don’ts zijn van laboratoriumverhuizingen. Wat zijn de valkuilen? En waar doe je goed aan wanneer je verhuist?

16

| December 2021

LABINRICHTING een laat moment bedenken dat er extra apparatuur moet komen, zonder dat daar ruimte voor is in het nieuwe pand. Een verhuizing waarbij de lading op -20 of -80 ºC moet blijven, óók als de mussen dood van het dak vallen van de hitte. De verhuizing van gevaarlijke chemicaliën. Het demonteren en verhuizen van flowkasten en clean benches. “Het verhuizen van een laboratorium kan heel gecompliceerd zijn”, vat Van den Berg samen. In de 19 jaar dat hij zelf bij Mondial van Dijk werkt, heeft hij de labwereld steeds geavanceerder zien worden. “Als laboratoriumverhuizer moet je echt de vakliteratuur bijhouden om te weten wat er allemaal aan apparatuur op de markt is en hoe je die verhuist.”

Aan de voorkant De sleutel voor een vlekkeloze verhuizing zit aan de voorkant.

“De afspraken tussen verhuizer en klant moeten heel helder zijn.

Je moet exact in kaart brengen wat er op welk moment waar naartoe verhuisd moet worden. Je moet weten welke leveranciers betrokken zijn bij het afkoppelen en aansluiten en daar goede afspraken mee maken. Je moet de plattegrond van het nieuwe gebouw kennen en alle aansluitpunten. Je moet weten hoe breed de deuren, kozijnen, de lift en het trappenhuis zijn. Misschien krijg je te maken met een sluisprocedure; wat houdt die in en

‘Een verhuizing waarbij de lading op -20 of -80 ºC moet blijven, óók als de mussen dood van het dak vallen’

Alinda Wolthuis | Fotografie: Mondial Movers

Een laboratoriumverhuizing is een stressvolle aangelegenheid. Is de apparatuur in goede handen? Hoe voorkomen we verstoring van het werkproces? Hoe bewaken we de veiligheid?

“Bij een laboratoriumverhuizing hebben we het vaak over de kern van de bedrijfsvoering van een organisatie”, zegt Peter van den Berg. “Als daar iets mis gaat, kunnen de gevolgen immens zijn.

En er kán veel mis gaan: we hebben het over kostbare en soms unieke apparatuur, strak getimede werkprocessen en tientallen leveranciers die de apparatuur af- en aansluiten, uitgassen, testen en kalibreren.”

Vakliteratuur bijhouden Als projectadviseur en -begeleider heeft Van den Berg alle verhuisrisico’s al wel voorbij zien komen. Apparatuur die ter plekke is opgebouwd en niet in één stuk verplaatst kan worden. Klanten die de helft van de te verhuizen inventaris vergeten. Of die op

hoeveel tijd kost de procedure? Welke verpakkingsmaterialen en transportmiddelen heb je nodig? Is kostbare apparatuur goed verzekerd? Je denkt vóóraf over elk detail na, zodat je rust hebt op de werkvloer. Je team weet wat het moet doen en op welk moment.” Bij alle eisen die een verhuizing zelf al stelt, komen ook nog eens de bijzondere eisen van de klant. Steeds vaker vragen die dat alle verhuizers VCA-gecertificeerd zijn. In elk laboratorium heb je te maken met veiligheidseisen, zoals het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, maar in uitzonderlijke gevallen moeten de verhuizers bepaalde vaccinaties hebben om veilig in labs te kunnen werken. “Soms moet je douchen en een laboratoriumpak aan voor je het lab in mag, en bij vertrek weer douchen en omkleden voor je naar buiten mag”, vertelt Van den Berg. “In andere gevallen volstaat een witte stofjas. Dat moet je weten, anders kun je geen goede planning maken.”

Tips!

Van den Berg heeft verschillende tips voor organisaties die verhuizen. “Denk niet alleen aan nu, maar ook aan de toekomst: verwacht je nog verder te groeien? Houd daar dan nu vast rekening December 2021 |

17

18

| December 2021

LABINRICHTING

Verhuizing van een microbiologisch veiligheidskabinet. (Foto: Mondial Movers)

mee!” Een heel praktische tip is om bij het bouwen of kopen van een nieuw pand goed te onderzoeken of er voldoende capaciteit is op het gebied van verlichting, ventilatie en luchtbehandeling,

‘Soms hoef je alleen een witte stofjas aan’ en stroom/krachtstroom. “Je wilt er niet tijdens de verhuizing achter komen dat er nog het een en ander moet worden aangepast.” Ook adviseert hij om planmatig te verhuizen: niet alles in één keer, maar bijvoorbeeld afdeling voor afdeling. Een duidelijke taakverdeling tussen verhuizer, leveranciers en de klant zelf is onontbeerlijk. “Stel een helder plan van aanpak op met de gebruikers van apparatuur, de leveranciers en de verhuizer.

Zo krijg je inzicht in de eisen en het procesverloop. Dit behoedt je voor onnodige kosten en vertraging in het verhuisproces.”

Expertise Het verhuizen van een laboratorium is een specialisme, benadrukt Van den Berg. “Je hebt te maken met veiligheidsrisico’s en aansprakelijkheid bij bijvoorbeeld schade aan unieke apparatuur. Een ervaren verhuisorganisatie heeft de expertise om klanten hierin te ontzorgen, van het inpakken van chemicaliën en glaswerk tot het uit- en inhuizen van cleanrooms of het transporteren van vriezers op spanning. Het is een uitdagende, maar ook mooie taak: samen met de klant een ingewikkeld project tot een goed einde brengen. We zijn elke keer weer trots als het gelukt is.”

December 2021 |

19

BEURS PREVIEW

Verwacht: LabSafety 2022 Op donderdag 3 februari 2022 vindt het LabSafety event plaats bij Congrescentrum de ReeHorst in Ede. Zet deze datum alvast in uw agenda om deze boeiende dag niet te missen.

Dit kunt u verwachten: X Ontmoet vakgenoten X Volg interessante lezingen en leer nog meer over veiligheid X Maak kennis met innovaties van diverse exposanten Schrijf u meteen in via www.fhi.nl/labsafety De onderwerpen zijn praktisch ingestoken. Denk aan brand in een laboratorium, een lek van gevaarlijke stoffen tijdens het transport, een medewerker die gewond raakt door een explosie in het lab. Het kan elk lab gebeuren, want een ongeluk zit in een klein hoekje. Daarom vraagt veilig werken alle aandacht. Op LabSafety 2022 verzamelen experts en veiligheidsdeskundigen uit diverse vakgebieden zich om u bij te praten over de laatste ontwikkelingen.

lezingen over verschillende onderwerpen, waaronder biosecurity risico’s, de rol van ventilatie in het lab en het transport van gevaarlijke stoffen. De middag staat in het teken van sessies over persoonlijke veiligheid en een veilige werkomgeving.

Spar daarna op de informatiemarkt met experts over innovaties op het gebied van cryogene toepassingen. Discussieer over de ideale inrichting van laboratoria. En praat over de allernieuwste hightech analytische systemen in het lab.

Experts en seminars Sprekers van onder meer het RIVM, Erasmus MC en Kuijpers delen hun kennis over de thema’s ‘Persoonlijke veiligheid’ en ‘Veilige werkomgeving’. En gespecialiseerde leveranciers presenteren hun vakkennis en laatste ontwikkelingen op een uitgebreide informatiemarkt. Zo staat de dag vol in het teken van kennisdeling.

Het programma LabSafety begint met een plenaire presentatie. Daarna volgen

20

| December 2021

X Wanneer? 3 februari 2022 X Waar?

De ReeHorst te Ede

X Toegang? Gratis na inschrijving via

www.fhi.nl/labsafety

COLUMN INSIGHTS

Kwaliteit zit in de kleine dingen Dramatisch is het niet, maar na bijna 20 jaar betrokken te zijn geweest bij Laboratorium Magazine/Labinsights, is het moment van een ‘troonsoverdracht’ gekomen. Terugblikkend op die twee decennia viel mij op dat kwaliteit en procedures en de verhouding die ze hebben tot onderzoek en ‘common sense’, vaak onderwerp was in mijn columns.

Mijn eerste column getiteld ‘Kwaliteit’ begon ik met: “vooral omdat werken op een laboratorium mij spannend, misschien zelfs wel magisch, voorkwam...” en zo voel ik het nog steeds, chemie is fun!

Deze video onderstreept dat: https://youtu.be/bOuEJf8Dr_4.

Mijn hart ligt meer bij het experiment doen, daar leer je van – juist als het fout gaat . Maar ook, ‘doing the right things’ en wat minder bij ‘doing the things right’; meer een onderzoeker dan een ontwikkelaar.

🙂

Voor mij zit kwaliteit in de kleine dingen die je doet, niet in grote systemen en boekenplanken vol procedures. Het is als de metafoor van Simon Sinek: een goed gebit krijg en behoud je door elke dag 2 maal 2 minuten je tanden te poetsen, niet door 2x per jaar naar de tandarts te gaan: https://youtu.be/UZTyvbmW92M. Ik neem afscheid van het magazine en heet mijn opvolger Alex Muntendam welkom. Het ga jullie allen goed https://youtu.be/BRDApYgvDqQ.

Peter van Amsterdam adviseerde 20 jaar de redactie van LABinsights De redactie van LABinsights is Peter zeer erkentelijk voor al die jaren dat hij zich met zijn kennis en collegialiteit voor onze magazines inspande. En helemaal Peter dat hij ook voor een opvolger zorgt die ons kan blijven voeden met kennis uit de farma en life sciences. Bedankt Peter en hartelijk welkom Alex!

December 2021 |

21

SPECIAL LABTRENDS

Gerard Scheiberlich, projectmanager verbouwing Stichting Star-shl

Flexibel ontwerp maakt StarHet laboratorium van Star-shl in Rotterdam beschikt sinds 2020 over een volledig vernieuwd laboratorium, waar patiëntmateriaal grotendeels automatisch wordt geanalyseerd. Dankzij een duurzaam en flexibel ontwerp kan het lab nu makkelijk inspelen op nieuwe ontwikkelingen.

Els van den Brink | Fotografie: KuipersCompagnons | Ossip van Duivenbode

In 2017 fuseerden de medische laboratoria Star-MDC in Rotterdam en SHL-groep in Etten-Leur, en vormden samen Stichting Star-shl. De organisatie doet medische diagnostiek voor de gezondheidszorg in Zuidwest-Nederland, met name

22

| December 2021

laboratoriumanalyses van bloed, urine en ontlasting. Sinds de fusie zijn alle kantoorfuncties samengevoegd in het kantoor in Etten-Leur, terwijl de laboratoriumactiviteiten zijn gecentraliseerd in Rotterdam. Daarvoor was het wel noodzakelijk om het laboratorium in Rotterdam te verbouwen en tegelijkertijd grondig te vernieuwen. Na de fusie is direct gestart met de eerste brainstormsessies voor deze renovatie, in samenwerking met architecten van KuiperCompagnons. Zo kon in 2018 gestart worden met de verbouwing. Begin 2020 was het proces afgerond en kon het nieuwe lab in zijn geheel worden gebruikt.

Indrukwekkend staaltje techniek Wie het nieuwe laboratorium van Star-shl nu binnenloopt, ziet in eerste instantie vooral een indrukwekkend staaltje laboratorium-

LAB BOUW Het vernieuwde laboratorium van Star-shl in Rotterdam waar patiëntmateriaal grotendeels automatisch wordt geanalyseerd.

‘Meer

daglicht op de plekken waar veel mensen aan het werk zijn’

shl toekomstbestendig techniek en automatisering. Bij de verbouwing is namelijk ook bijna alle apparatuur vernieuwd en grotendeels geautomatiseerd.

“We zijn een generatie opgeschoven in laboratoriumtechniek”, vertelt Gerard Scheiberlich, afdelingshoofd relatiemanagement en zakelijk bij Star-shl, die als projectmanager de verbouwing heeft gecoördineerd.

Centraal in dit systeem is de lopende band, waarover alle buizen met patiëntmateriaal het laboratorium door bewegen. Al deze buizen, zo’n twintig- tot achtentwintigduizend per dag, komen in kratten binnen. Na het scannen van alle barcodes worden de buizen in rekken op stations gezet, waar de buizen door een robot één voor één op de lopende band worden geplaatst. Achter elkaar bewegen ze vervolgens naar de verschillende analyse-apparaten, waar de uiteindelijke metingen worden gedaan.

Volautomatische analyse en opslag Alles in het lab is berekend op grote aantallen. Zo staan er aan het begin van de lopende band vier units voor klinisch chemische analyses, elk bestaande uit drie vergelijkbare apparaten. “Zo hebben we altijd voldoende apparatuur beschikbaar, zelfs als een deel ervan tijdelijk is uitgeschakeld vanwege onderhoud”, zegt Scheiberlich.

Verderop is de microbiologische analyse-unit. Hier worden monsters automatisch geënt op een kweekplaat. Een robot schuift de plaat in een stoof en maakt achteraf een foto van het resultaat. Alleen als er op de foto inderdaad een infectie te zien is, gaan labmedewerkers handmatig aan de slag om dit verder te analyseren in een vervolgkweek. Als alle analysestations zijn gepasseerd, eindigt de lopende band bij een grote koelunit. Zelfs December 2021 |

23

SPECIAL LABTRENDS

24

| December 2021

LAB BOUW die werkt volautomatisch, vertelt Scheiberlich. “De monsters worden automatisch hierin geplaatst, en het systeem houdt zelf bij welke monsters lang genoeg zijn bewaard en weer kunnen worden weggegooid.”

Eén grote ruimte Architectenbureau KuiperCompagnons heeft het laboratorium helemaal ontworpen met dit proces in gedachten. Het bedrijf begon het project met een aantal brainstormsessies. Hierbij waren ook diverse laboratoriummedewerkers uitgenodigd, die hun wensen en behoeften konden aangeven. Een van de dingen die tijdens deze sessies naar boven kwam, was het idee om er één grote labruimte van te maken, en niet meer te werken met aparte ruimtes voor chemie en microbiologie, zoals gebruikelijk is in veel laboratoria. Scheiberlich legt uit: “Het voordeel hiervan is dat je elkaar veel meer tegenkomt, wat beter is voor het teamgevoel. Bovendien helpt het ook voor de uitwisselbaarheid.”

Alleen voor DNA-analyses en PCR-testen, waarvoor onderdruk en/of overdruk vereist is, zijn nog wel kleine afgesloten ruimtes gecreëerd, maar door de grote ramen is er wel een optische

‘Ieder lab wil natuurlijk flexibel zijn’ verbinding met de rest van de werkvloer.

Bij het ontwerp is de lopende band met de bijbehorende analyse-units bewust in het midden geplaatst, met daar omheen de verschillende individuele werkplekken. Aan de ene kant gaat het om laboratoriumplekken voor handmatige analyses, aan de andere kant om computerwerkplekken. “Zo is er meer daglicht op de plekken waar veel mensen aan het werk zijn”, verklaart Rob Kanbier, architect en programmadirecteur healthcare en life sciences bij KuiperCompagnons.

Een duurzame basis Om zo’n groot geautomatiseerd laboratoriumsysteem mogelijk te maken, is er meer nodig dan alleen een grote en lichte ruimte, legt Scheiberlich uit. Zo is er op veel punten demiwater, perslucht en stikstof nodig. “Voorheen hadden we daar verschillende aparte installaties voor, verspreid over het lab, maar nu hebben we dat allemaal gecombineerd in een centraal systeem”, zegt Scheiberlich. Boven in het gebouw zijn hiervoor centrale installaties aangelegd, waar vandaan alles via buizen naar de verschillende punten wordt vervoerd. Ook is er onder het gebouw een goede afvoer aangelegd. “We hebben steeds gekozen voor oplossingen die duurzaam en toekomstbestendig zijn”, zegt Kanbier.

Flexibiliteit Een van de speerpunten van de architecten van KuiperCompagnons is een generiek ontwerp, dat zorgt voor flexibiliteit, vertelt Kanbier. “Ieder lab wil natuurlijk flexibel zijn”, zegt Scheiberlich.

“Allereerst wil je natuurlijk de stand van de techniek kunnen volgen, en daarnaast wil je ook mee kunnen als de vraag groeit, zowel in kwantiteit als in kwaliteit.” Vandaar dat voorzieningen zoals elektra, internet en perslucht ruimschoots zijn aangelegd en een deel van de laboratoriumruimte nu nog relatief leeg is. Andere ruimtes zijn bewust modulair opgebouwd, zodat ze makkelijk kunnen worden aangepast. De afgelopen periode kwam dat al goed van pas in verband met de coronacrisis. Een deel van de extra ruimte kon gelijk worden ingezet voor COVID-19 PCR-testen.

“Daar hoefden we nauwelijks aanpassingen voor te doen, we hebben er wat extra apparaten voor ingereden, extra medewerkers geworven en het werkrooster aangepast”, zegt Scheiberlich.

Finetuning De afgelopen jaren was het een behoorlijke uitdaging om te verbouwen en ondertussen de laboratoriumwerkzaamheden gewoon te laten doorgaan. “Dat is gelukkig goed gelukt”, vertelt Scheiberlich trots. “We hebben zelfs in tussentijd een audit gehad, en dat was geen probleem.”

Ondertussen zijn hij en zijn collega’s nog steeds af en toe bezig om de laatste puntjes op de i te zetten. “Een bestaand systeem dat werkt, kun je helemaal doormeten, maar bij een compleet nieuw systeem kan dat vooraf natuurlijk niet. Het is daarom altijd spannend hoe dat uiteindelijk gaat werken.” Sommige dingen moesten gewoon eerst in de praktijk worden uitgeprobeerd. Het meeste werkt nu zoals we willen, maar op kleine punten zijn we nog bezig met de finetuning”, besluit hij.

Vijf stappen naar een flexibel en duurzaam laboratoriumontwerp De architecten van KuiperCompagnons maken bij hun ontwerpen gebruik van de zogeheten IGLO-methodiek, dat staat voor Intelligente Generieke Laboratorium Optimalisatie.

Hierbij worden vijf stappen onderscheiden: 1. Bepaal hoe laboratoriumprocessen verlopen.

2. Inventariseer wensen en behoeften van de gebruikers.

3. Bepaalde de geldende veiligheids- en inperkingseisen.

4. Zorg voor een slimme integratie van technische installaties, apparatuur en voorzieningen.

5. Houd rekening met toekomstige laboratoriumactiviteiten.

December 2021 |

25

INSTRUMENTATIE Tien jaar Top Institute for Comprehensive Analytical Science and Technology

“We staan als COAST op de kaart” Te weinig onderzoek, te weinig onderzoekers en te weinig beschikbare high end apparatuur: in 2011 stond het vakgebied van de analytische wetenschap & technologie er niet goed voor. En dat, terwijl het de sleutel vormt voor innovatie in bijvoorbeeld de energietransitie, circulariteit en zorg. Het Top Institute for Comprehensive Analytical Science and Technology (COAST) werd geboren.

Hoe staat COAST er na een decennium voor?

Liron Zada, senior onderzoeker, bij de voor COAST-leden beschikbare opstelling voor ‘Stimulated Raman Scattering Microscopy’ voor studies aan microplastics in diverse matrices en siliconen micropartikels in (humane) weefsels.

Alinda Wolthuis | Fotografie: FOODnote

Managing director Oscar van den Brink (Akzo Nobel), hoogleraar Leo Koenderman (UMC Utrecht), principal scientist Rob Lieuwen (Corbion) en application specialist Larissa Ram (Da Vinci Laboratory Solutions) zijn het eens: analytische wetenschap kan het vliegwiel vormen voor innovatie in tal van domeinen. “Het helpt ons beter te meten, en daardoor systemen te doorgronden. Dat is de basis voor vernieuwing van bestaande onderzoeksgebieden”, vat TI COAST directeur Van den Brink samen. “Met gerichte meettechnieken kunnen we ook actuele maatschappelijke problemen zoals watermanagement, zorg en energietransitie veel beter te lijf.”

Leo Koenderman geeft een voorbeeld. “Ik ben immunoloog.

Meten is van groot belang voor de gezondheid van onze patiënten: we baseren de diagnostiek voor een groot deel op de bepalingen. Dat kunnen we ín het ziekenhuis heel goed, met geavanceerde apparatuur. Maar zodra een patiënt het ziekenhuis verlaat, wordt het moeilijk hem of haar te volgen. Neem een patiënt met een chronische ontstekingsziekte zoals reuma, of astma:

26

| December 2021

je zou willen weten wanneer hun ziekte zich verergert, zodat je tijdig een interventie kunt plegen. Daarvoor zou je een eenvoudig instrumentje willen hebben, net zoals voor het meten van het bloedsuikergehalte bij diabetici. De data moeten makkelijk bij de behandelend specialist beschikbaar kunnen komen. Met een dergelijke vraag kun je dus bij COAST terecht. Daar ontmoet jij, als medicus met een vraag, de mensen die jouw vraag willen onderzoeken én de mensen die de technologie ervoor willen ontwikkelen.”

Talent program Een van die mensen is Larissa Ram, application specialist bij Da Vinci Laboratory Solutions. Zij kent COAST omdat ze heeft deelgenomen aan het opleidingsprogramma van het topinstituut. “Naast mijn HBO-opleiding zocht ik extra uitdaging”, vertelt ze. “Ik heb me aangemeld en ben toegelaten tot het driejarige analytical sciences talent program (ASTP). Hier kunnen per jaar

INSTRUMENTATIE

zo’n 25 mensen instromen. Ik heb er extra onderzoek gedaan en cursussen gevolgd gericht op de analytische chemie. Na mijn afstuderen kon ik direct aan de slag bij COAST-partner Da Vinci.

Het netwerk dat je bij ASTP opbouwt is, samen met de extra kennis, zeker van toegevoegde waarde.” Leo Koenderman liep op dat moment rond met een vraag over astma. Koenderman: “Je hebt verscheidene typen astma, die hun eigen behandeling nodig hebben. Als je de ontstekingscellen goed kunt typeren, kun je een diagnose stellen en daarop een therapie baseren.

Maar om de therapie te kunnen verbeteren, zou je de patiënt

‘Als er een netwerk

staat dan vind je elkaar ook veel sneller’

buiten het ziekenhuis willen volgen met eenvoudige sensoren.

Zelf hebben we een route bedacht via het bloed, maar Larissa en haar team gaan meten op basis van uitgeademde lucht. We gaan nu beide routes testen bij mensen die meedoen aan de Nijmegen Inspanning Studie (NIS, onder leiding van prof. Maria Hopman) of een andere fysieke inspanning leveren.” Larissa: “Het mooie is, dat we daarbij stagiairs van ASTP-programma inschakelen, die hierop afstuderen. Zo schept Da Vinci als participant van COAST ook weer kansen voor nieuwe technologen.”

Mensen bij elkaar brengen Het talentenprogramma is voor Rob Lieuwen een grote meerwaarde van COAST. “Mij valt steeds weer op hoe gedreven de studenten zijn om iets te leren en wat ze in hun mars hebben. Het MSc+-programma en het ASTP-programma zijn echt belangrijk. Het is voor hen heel fijn dat ze concreet kunnen bijdragen aan nieuwe ontwikkelingen in de praktijk, en bovenDecember 2021 |

27

INSTRUMENTATIE

TI COAST directeur Oscar van den Brink (AkzoNobel)

Hoogleraar Leo Koenderman (UMC Utrecht)

Principal scientist Rob Lieuwen (Corbion)

Application specialist Larissa Ram (Da Vinci Laboratory Solutions)

‘We brengen mensen bij elkaar, organiseren de ontwikkeling van nieuwe kennis en coördineren de gezamenlijke aanschaf van kostbare apparatuur.’

‘Bij COAST ontmoet jij, als medicus met een vraag, de mensen die jouw vraag willen onderzoeken én de mensen die de technologie ervoor willen ontwikkelen.’

‘Het talentenprogramma is een grote meerwaarde van COAST.’

‘Het mooie is, dat we stagiairs van het ASTP-programma inschakelen, die hierop afstuderen’

ANALYTISCHE WETENSCHAP COAST definieert analytische wetenschap als ‘wetenschap die steeds betere middelen zoekt om de chemische samenstelling, de structuur en de morfologie van natuurlijke en door de mens gemaakte stoffen (vaste stoffen, vloeistoffen, gassen), of entiteiten (cellen, complexe materialen) te meten, in combinatie met de interpretatie van de verkregen gegevens.’

De kern is de kunst van het meten en interpreteren.

Analytische wetenschappers ontwikkelen meetmethoden en meetinstrumenten en interpreteren de resultaten van deze metingen. Daarmee leveren ze een belangrijke bijdrage aan innovaties in gebieden die van deze metingen afhankelijk zijn.

28

| December 2021

dien hun netwerk uitbreiden.” COAST brengt mensen bij elkaar die elkaar anders niet zouden treffen, zegt hij. “Dat loopt van hoogleraren tot MKB-ondernemers en studenten aan het HBO of de universiteit. Ze inspireren elkaar, over de grenzen van vakgebieden en technologieën heen.” “Dat klopt”, vult Oscar van den Brink aan. “Want om een systeem te begrijpen en te innoveren, moet je probleemeigenaren en oplossingsleveranciers bij elkaar brengen, vaak in een multidisciplinaire omgeving.

En je hebt een publiek-private setting nodig om een vraagstuk te onderzoeken, doorgronden en op te lossen. Als er een netwerk staat, zoals COAST dat organiseert via de community en onze subcommunities, dan vind je elkaar ook veel sneller.

Neem bijvoorbeeld het thema ‘microplastics’; de ontwikkelingen zijn relevant voor de subcommunities water, zorg en circulaire economie. Wij brengen dwarsverbanden tussen de communities aan, brengen vraag en aanbod bijeen en brengen talenten in contact met de beste docenten. Maar we kijken ook buiten onze eigen communities, want voor een onderzoeksgebied als de circulaire economie hebben we niet alleen analytisch

‘Nu is het zaak om nog meer partners aan ons te binden’

INSTRUMENTATIE Een preparaat met weefsel met vermoedelijke siliconenmicropartikels uit implantaten wordt voorbereid voor onderzoek op de (fixed stage) AXIO Examiner 21-microscoop van Zeiss.

talent nodig, dat alles weet van meten en detecteren, maar ook procestechnologen, gedragsdeskundigen en materiaalexperts.

We zijn altijd op zoek naar mogelijkheden om netwerken te verknopen.”

Focus in aandachtsgebieden Terugblikkend op een decennium COAST zijn alle partners tevreden. Het nut van het vakgebied is onomstreden, zegt Van den Brink. “We staan op de kaart. We zitten bij allerlei initiatieven, ook buiten COAST, en pakken steeds vaker een coördinerende rol op.” De doelstellingen zijn bereikt: “We brengen mensen bij elkaar, organiseren de ontwikkeling van nieuwe kennis en coördineren de gezamenlijke aanschaf van kostbare apparatuur. Ons educatieprogramma loopt goed, we hebben aanzienlijk meer aanmeldingen dan plaatsen.”

Eén onderdeel komt minder uit de verf dan gepland. Van den Brink: “We hadden gehoopt om, qua volume, een groter publiek-privaat-onderzoeksprogramma te realiseren. Het beoogde sneeuwbaleffect is nog niet bereikt. We hebben wel veel spin-offs voortgebracht.” Daaraan gaat COAST de komende tijd verder werken. “We zullen mensen en netwerken bij elkaar blijven brengen. En we hebben met ‘Water’, ‘Circular economy’, ‘Industry 4.0’, ‘Food’ en ‘Health & Healthcare’ een duidelijke focus in onze aandachtsgebieden gebracht. Nu is het zaak om verder te groeien, nog meer partners aan ons te binden, nog vaker de rol van innovatiemakelaar op ons te

COAST KORT X TI-COAST is een onafhankelijke stichting.

X Doel is het vernieuwen van analytische wetenschap en technologie en het onderwijs daarover.

X COAST wordt bekostigd door participanten.

X COAST heeft een R&D-agenda, een educatieprogramma en diverse communities en subcommunities.

nemen en probleemeigenaren en probleemoplossers bij elkaar te brengen.” Leo Koenderman vult aan: “Het duurt soms jaren voordat mensen elkaars taal leren, dat hebben we misschien een beetje onderschat. Maar COAST staat en is belangrijk bij het definiëren van de toekomst van het veld.”

December 2021 |

29

30

| December 2021

LIFE SCIENCES

In vivo-condities benaderen met 3D-wellplaten Naast de bekende 2D-wellplaten voor onderzoek en analyse zijn er voor medisch en farmaceutisch onderzoek ook 3D-versies voor onderzoek aan ‘klontjes’ van cellen. Extra opties – en van belang voor dierproefvervanging - zijn onder meer de functionaliteit binnen celstructuren in detail te beoordelen én de invloed van medicijnen daarop.

Redactie: Leendert van der Ent | fotografie: PCHBI

Onderzoek in 3D-wellplaten lijkt meer op in vivo-condities.

Daardoor levert het bewezen betere resultaten op dan cellijn-onderzoek in 2D-wellplaten. Die driedimensionale platen moeten wel aan strenge voorwaarden voldoen. Product manager Nazha Bouhafid van PHC Europe in Etten-Leur: “Er moeten ‘spheroids’ van cellen kunnen ontstaan. Dit kunnen bijvoorbeeld weefselstructuren en organoïden zijn, celstructuren met de rudimentaire functies van organen. Die ontstaan alleen als de cellen aan elkaar binden en niet aan het plastic van de wellplaten.” Dat betekent dat platen een coating moeten hebben met een ultralage binding aan cellen. “Onze S Bio Ultra Low Attachment (ULA) wellplaten hebben daarom een hydrofiele polymeercoating op het polystyreen (PS) dragermateriaal.”

Goed in vorm Deze wellplaten maken het mogelijk om daadwerkelijke interacties tussen cellen in de celaggregaten te onderzoeken. Zo biedt een in vitro gelijkenis met de in vivo-situatie. Bouhafid: “Het voordeel van 3D-wellplaten is dat de protocollen voor de workflow veel lijken op de gewone werkdoorloop met 2D-wellplaten.”

Behalve de ULA-coating is ook de vorm van de wells belangrijk.

Die bepaalt de kracht waarmee de aggregatie van celstructuren kan plaatsvinden, afgestemd op de toepassing. “Behalve de conventionele U-bottom wellen hebben wij daarom ook platen met iets puntiger Spindle bottom wellen en als derde optie puntige V-bottom wellen”, vertel Bouhafid. “Die laatste komen goed van pas bij cellen die moeilijk aggregeren.” Ze geeft aan dat vergelijkingen met producten van concurrenten bevestigen dat die V-bottom plates bij moeilijke opdrachten tot goede resultaten kunnen leiden. “Klanten kunnen demoplaten krijgen om uit te vinden welke vorm het best bij hun onderzoek past.”

Transparant en krasloos

De S-Bio Ultra Low Attachment platen van PHC Europe BV zijn speciaal ontworpen voor 3D-celkweek en hebben verschillende, unieke, wellvormen voor optimale spheroidvorming.

Voor beeldvormende technieken in het onderzoek is het belangrijk dat het polystyreen zeer transparant en krasloos is. Dit voorkomt namelijk dat er op de (microscoop)foto’s arefacten ontstaan. “Ik hoor van klanten dat onze platen daaraan voldoen”, aldus Bouhafid.

December 2021 |

31

Basisapparatuur en gebruiksartikelen snel in huis Axel Semrau onder Trajan-vlag De internationaal opererende leverancier van wetenschappelijke en medische apparatuur Trajan Group Holdings Ltd. heeft de overname van Axel Semrau bekendgemaakt.

Axel Semrau heeft ruim 50 medewerkers in Europa en ontwikkelt en produceert software en detectiesystemen voor laboratoriumautomatisering en chromatografie.

Trajan en Axel Semrau werkten al enkele jaren nauw samen. Axel Semrau bezit en ontwikkelt het Chronos intelligente sequencing softwareplatform waarop de geautomatiseerde workflows van Trajanus zijn gebouwd. Trajan wil verder investeren in Chronos om complexe analytische workflows te vereenvoudigen en te automatiseren. De twee algemeen directeuren van Axel Semrau, Frank Sasse en Andreas Bruchmann en alle andere medewerkers zullen hun huidige functie als onderdeel van de Trajan Group voortzetten.

Axel Semrau GmbH & Co. KG, [+31] (0)6-40902964 schroeder@axelsemrau.de

Laboramastore – opgericht in 2016 voor hoogwaardige basic laboratoriumapparatuur – heeft Steriele pipetpunten met filter concurrerende prijzen, (foto: Laboramastore). een eenvoudig bestelsysteem, voorraad, een transparant kortingensysteem, levertijd binnen 10 werkdagen en betaling op factuur. Bestsellers waren de afgelopen maanden: X Steriele pipetpunten met filter X Ultrasoonbaden van Branson X 3D schudapparaten van Biosan X Incubatoren van Memmert X TempTronic digitale thermometer X Crimp headspace vials voor de chromatografie Zit u ook te springen om basisinstrumenten en gebruiksvoorwerpen? Neem dan een kijkje in de webshop of neem contact op met sales@laboramastore.nl Laboramastore, [+31] (0)76–5086500, www.laboramastore.nl

Viscositeitsmeter en geltimer Wilten Instrumenten biedt een breed scala aan viscositeitsmeters met elk een heel eigen meetmethode. De nieuwe Prodig-serie van Lamy Rheology biedt met het 7’’ touchscreen de mogelijkheid om meetmethoden aan te maken en op te slaan, resultaten of curven weer te geven, gegevens te analyseren, rapporten af te drukken, gebruikers te beheren en gegevens te beschermen. Dit alles zonder gebruik van een externe PC. De Prodig-serie kent naast de viscositeitsmeter ook een geltimer, de GT300 Prodig.

Wilten Instrumenten [+31] (0)76–5086500, www.wilten.nl

De viscositeitsmeter van Lamy Rheology (foto: Lamy Rheology).

32

| December 2021

LAB MARKT Microgolf-extractie

Opening Britse vestiging

Extractie van oplosmiddel met een microgolf-extractiesysteem heeft een aantal voordelen in vergelijking met traditionele technieken: flinke tijdsbesparing, minder oplosmiddelverbruik en het is veiliger. De Milestone ETHOS X kan met deze techniek binnen een paar minuten meerdere monsters tegelijk extraheren. Nieuw is de fastEX-24eT rotor voor 24 monsters. De monstervaten zijn gemaakt uit zeer zuiver PTFE-TFM, zodat er met meerdere typen oplosmiddelen te werken is. Voor de extractie is gekozen voor wegwerp glazen buizen op Weflon-ringen, waarmee een reinigingsstap wordt overgeslagen. Met het easyTEMP-systeem kan de gebruiker de temperatuur nauwkeuring regelen bij verschillende typen monsters, elk vat wordt immers apart gemeten. De fastEX-24eT-rotor is geschikt voor de monstervoorbewerkingsstappen voor verschillende analyses, zoals organische verontreinigingen in milieumatrices en de bepaling van verontreinigingen in voedselmonsters.

MolGen heeft onlangs een kantoor in Londen geopend. Het bedrijf is wereldwijde leverancier van innovatieve DNA/RNA-extractietechnologie, -systemen, -producten en -kits voor diagnostiek van mens en dier, landbouw, aquacultuur, farma en biotech.

Met deze uitbreiding kan het bedrijf inspelen op de snel toenemende vraag naar relatief goedkope diagnostische diensten van hoge kwaliteit in nieuwe markten, met name het VK. Al eerder opende MolGen een kantoor in het Amerikaanse San Diego.

MolGen, [+31] (0)85-2007431, molgen.com

RFID-labels met UHFén NFC-frequentie Brady Corporation introduceert een RFID-label met duale UHF en NFC RFID-technologie. Via één label kan de gebruiker met vrijwel elk artikel of product: X traceren, verifiëren en communiceren X meerdere producten RFID-label met duale UHF en tegelijk lokaliseren NFC RFID-technologie (foto: Brady).

X aanvullende informatie raadplegen X overal meer gegevens toevoegen (bv. productie- en onderhoudsgegevens, verzendingsdata, producthandleidingen, authenticatiegegevens en garantie-informatie) X gegevens toevoegen (bv. codes, links naar online informatie of naar documenten) .

De Milestone de ETHOS X met fastEX-24eT rotor voor 24 monsters (foto: Salm en Kipp).

Salm en Kipp [+31] (0)34-6269090, www.salmenkipp.nl

Met een draagbare of vaste UHF RFID-lezer zijn meerdere gelabelde producten en artikelen in één keer te tellen of identificeren.

Brady, [+31] (0)70-3236298, www.brady.nl

December 2021 |

33

LAB MARKT Ruimtebesparende brandveiligheidskast

De BluVision discrete analyzer (foto: Skalar).

Zeer laag ammonia meten Voor het meten van lage concentraties ammonia in verschillende soorten milieumonsters heeft Skalar de BluVision discrete analyzer in het assortiment. Het apparaat werkt met 15 mm-cuvetten, waarmee het zelfs bij zeer lage concentraties goede resultaten gaf. Vanwege het geïntegreerde ‘inert stikstof flushing system’ in het reagentia- en monstercompartiment zijn er lagere, meer precieze detectielimieten te bereiken. Met een inert gas worden vluchtige en/of verontreinigende dampen naar de bodem van het compartiment geduwd en afgezogen.

De Disposal Line 90 minuten brandwerende veiligheidskast (foto: DUPA).

Skalar Analytical bv [+31] (0)765486486, www.skalar.com

Setaram Themys Flash TGA platform De nieuwe Themys Flash thermische analyzer van Setaram is ontworpen voor multi-sample metingen van temperatuur- en massavariatie onder snelle temperatuurwisselingen. Snelle verwarmings- en koelcycli gebeuren in de speciaal ontworpen oven, die veeleisende thermische omstandigheden nabootst waaraan materialen soms worden blootgesteld. Met de geïntegreerde, zogeheten hangdown balans is de gelijktijdige karakterisatie van maximaal 5 monsters mogelijk. De analyzer is inzetbaar voor onder meer de karakterisering van metalen of keramische materialen. Het maakt onderzoek mogelijk van hun reactiviteit onder De nieuwe Themys Flash thermische analyzer van Setaram (foto: Salm en Kipp).

34

| December 2021

De Disposal Line 90 minuten brandwerende veiligheidskast biedt een oplossing voor zogeheten actieve opslag van gevaarlijk afval. Dit moet onder andere voorwaarden gebeuren dan de bekende, passieve opslag. Vanwege de door stroming ontstane statische elektriciteit is het belangrijk dat de veiligheidskast goed geaard is. Ook is ventilatie op meerdere punten aanwezig. De Disposal Line is er in verschillende maten. De Disposal UTS Ergo onderbouwkast is aan te sluiten op een HPLC en voert het afval direct af via teflonslangen richting de PE-jerrycan. Het compacte ontwerp is met name geschikt voor onder een zuurkast of werktafel en is inclusief een lade en 2 PE jerrycans van 10 liter met vulstandscontrole. Voor grotere afvalstromen is de Disposal M of XL geschikter met een opslagruimte van maximaal 2x 60 liter.

DPVT bv, [+31] (0)76-2043015, www.dupa.nl

omstandigheden van snelle opwarming, koeling en thermische wisselingen, zoals in de luchtvaart, ruimtevaart of energieproductie. Ook kunnen omstandigheden van snelle pyrolyse van biomassa of plastic materialen worden gesimuleerd.

Salm en Kipp, [+31] (0)34-6269090, www.salmenkipp.nl

LAB AGENDA ADVERTEERDERSINDEX

BEURS, CONGRES

2, 30

3 februari

Laborama

Labsafety, De Reehorst, Ede

Hettich

2

Van Dijk Verhuizingen en Opslag

6

FHI, https://fhi.nl/labsafety

15 februari Labanlyse, De Kuip, Rotterdam FHI, https://fhi.nl/labanalyse/

6, 32

MolGen

6

Laboramastore

6, 35

Salm en Kipp

17 - 18 maart Vakbeurs Laborama 2022 Brussels Expo - Paleis 1 expo.laborama.be/nl

Carl Roth

7

Bronson

9

Bitos

18

Instrument Solutions

18

Wilten

30

Axel Semrau

30

WoTS

Dupa

33

fhi.nl/wots

Asecos

36

22 maart LabAutomation, Congrescentrum 1931, Den Bosch https://fhi.nl/labautomation/labautomation-2022-2/

27 - 30 september

OPLEIDING, CURSUS 21 - 23 december Chromeleon voor GC/MS 4, Breda IS-X Academy, https://bit.ly/is-x

14 januari - 18 februari

VOLGENDE NUMMERS: X Special veiligheid in het lab X Beursspecial Laborama Brussel X Slimme analyseoplossingen bij Douanelab

Effectieve communicatie in het lab, Leiden Hogeschool Leiden, https://bit.ly/hs-leiden

20 - 21 januari Malaria, Leiden

Labinsights FEBRUARI verschijnt 4 februari 2022

Hogeschool Leiden, https://bit.ly/hs-leiden2

December 2021 |

35