Labinsights 7-2021

OKTOBER 2021

Perfecte natriumanalyse met superieure destructietechniek bij AmsterdamUMC PIONIER IN 3D-PRINTTECH

SMARTPHONE ALS ANALYSER

ANALYSEREN OF KALIBREREN?

Lake3D topper in driedimensionale materiaaldruktechniek

Sensormobieltjes brengen wetenschap tot in de huiskamer

Besteed je je tijd aan onderzoek of aan instrumentenbeheer?

22

28

26

EDITORIAL

Help, CoronaCheck vergeten!

Sinds 25 september is er ook in laboratoria lucht gekomen; de mondkapjesplicht is fors afgebouwd, maar nog niet helemaal. Zo was ik laatst in het AMC waar je het ziekenhuis in mag zonder enige bescherming, ook op de labafdeling waar ik moest zijn voor een fotoreportage was een mondmasker niet nodig. Wel moest-ie op in het onderzoekslab. Waarom daar wel?

De logica erachter ontging mijn gastvrouw ook. Het is een stuk prettiger manoeuvreren zo, zonder dat ding. Een kapje op bij het nemen van foto’s geeft een beslagen lens, dus je ziet niet wat je doet. Gelukkig wordt daar wel weer een oogje toegeknepen.

Ook in de horeca trouwens, merkte ik. Het is sterk afhankelijk van de locatie of men streng controleert of niet. Bij het uitgaan in Rotterdam moest overal ’s avonds de CoronaCheck getoond worden plus ID. Overdag bij koffiedrinken alleen maar het vaccinatiebewijs op je telefoon. En bij een Iraaks restaurant vroegen ze of ik gevaccineerd was zonder het te checken. De vraag ‘ben je gevaccineerd’ met ‘ja’ beantwoorden was genoeg. Handig zijn de polsbandjes in sommige steden, waarmee je een dag lang overal in en uit kan lopen. We gaan steeds creatiever om met zo normaal mogelijk kunnen functioneren binnen de nog altijd bestaande restricties. Wennen doet het gecontroleer niet echt, en ik ben niet de enige, zie ik om me heen. Het gaat best ver om je persoonlijke gegevens achter te laten om een cappuccino te kunnen drinken of een bioscoop in te kunnen. CoronaCheck vergeten en je hebt een probleem. Ik hoorde van een stel dat naar Doesburg was gereisd voor een concert en terug naar huis kon, omdat ze hun papieren waren vergeten. Ze waren al aardig op leeftijd en snapten niet hoe je de app kon downloaden. Je kunt nu echt helemaal niet meer zonder telefoon de deur uit.

Nu we uit de strengste fase zijn, raakt ook het standaard meedragen van een kapje uit je routine, merk ik. Ik was hem laatst vergeten en moest met het OV, dus blij met een verfrommeld ding in mijn broekzak die meegewassen was. Zo lek als een mandje natuurlijk, maar daar gaat het niet om. En of die kapjes bij consumenten echt werken? Genoeg discussies erover gelezen, maar ik ben ervan overtuigd dat met al dat aanraken en in en uit broekzakken halen, de balans wel eens zou kunnen doorslaan naar een extra verhoogd risico door de dracht. Komt er nog een goed degelijk laboratorium – dubbelblind – onderzoek of dit soort beschermingsmiddelen überhaupt wel iets doen tijdens een pandemie als deze? Begrijp me niet verkeerd, ik ben niet tegen maatregelen – zeker niet als je bijvoorbeeld in een PCR-lab werkt en je weet hoe je met PBM’s om moet gaan – maar moet je dit willen in het dagelijks leven? Lijkt me een mooi onderwerp voor een promotieonderzoek. Met de (hopelijk) keiharde conclusies die daar dan uitrollen, kunnen we bij een volgende gelegenheid de pragmatische beslissing nemen dat we geen nutteloze beschermingsmaatregelen verplichten.

Vincent Hentzepeter, hoofdredacteur Oktober 2021 |

3

INHOUD IN DIT NUMMER ONDER MEER X Hoe laboratoria efficiënter kunnen werken door het beheer van algemene labapparatuur uit te besteden aan een professionele partner onder het motto: ‘Liever analyseren of kalibreren?’

X Een volgende stap in Citizien science – het laten participeren van burgers bij wetenschappelijk onderzoek – zou de inzet zijn van smart phones met speciale accessoires om bijvoorbeeld behoorlijk betrouwbare (N)IR-metingen te kunnen doen thuis.

X Hoe een Veenendaalse onderneming – op de vleugels van de coronapandemie – in ruim een jaar tijd wist te groeien van een handvol naar over de honderd medewerkers met de levering van oplossingen voor pcr-opzuivering.

RUBRIEKEN

Editorial 3 Colofon 4 LAB kort nieuws 7 LAB column insights 14 LAB markt 32 LAB agenda 35 In het volgende nummer 35

Oktober 2021 57e jaargang www.labinsights.nl Verschijnt 9x per jaar

OKTOBER 2021

Hoofdredactie: Vincent Hentzepeter, redactie@labinsights.nl, +31 (0)546 658833 Aan dit nummer werkten mee: Alinda Wolthuis, Els van den Brink, Marco Vellinga.

Eindredactie: Sylvie Hoyinck

Perfecte natriumanalyse met superieure destructietechniek bij AmsterdamUMC PIONIER IN 3D-PRINTTECH

SMARTPHONE ALS ANALYSER

ANALYSEREN OF KALIBREREN?

Lake3D topper in driedimensionale materiaaldruktechniek

Sensormobieltjes brengen wetenschap tot in de huiskamer

Besteed je je tijd aan onderzoek of aan instrumentenbeheer?

22

28

V

Arts-onderzoeker Marjet Oppelaar bezig met het destrueren van biopsiemonsters in de Ethos LEAN Microwave om natrium en kalium nog nauwkeuriger te kunnen meten in de huid van patiënten.

Foto: FOODnote

Redactiecommissie: Peter van Amsterdam (hoofd Bioanalyse Abbott Healthcare Products), Bas van Driel (Business Development Manager Food Netherlands GBA), Henk Heijthuijsen (manager Quality Assurance & Assistance, TLR International Laboratories), Jules Hoenderop (consultant Roche Diagnostics), Mark van Lieshout ( area manager Veritas Petroleum Services), Taco van der Maten (productmanager XRF Panalytical, chairman of the board of directors van ASTM International), Anita te Riet (Bergenius Labadvies), Han te Vaanhold (international sales representative Seastar Chemicals Inc.).

Media-adviseur: Erik ten Haaf, +31 (0)297 223462, +31 (0)6 10031781 erik@labinsights.nl Vormgeving: Marjan Hammink, marjan@labinsights.nl Abonnementen: SP Abonneeservice, Postbus 105, NL-2400 AC Alphen aan den Rijn. Tel +31 (0)88 1102028, abo@labinsights.nl. Abonnement Nederland 1 jaar € 245,-, 2 jaar € 345,-. Opzeggingen dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Vraag een proef­nummer aan en/of neem een abonnement op de digitale editie en nieuwsbrief door u op­ www.labinsights.nl te registreren.

Druk: Veldhuis Media, Raalte Uitgever: maXus media publishers, 1421 AC Uithoorn © 2021 maXus media Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door foto­kopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en/of de uitgever. ISSN: 2468-6417

4

| Oktober 2021

Eurofins implementeert ‘COVID-19 proof’ LIMS

11 In zes weken tijd een nieuw LIMS installeren onmogelijk? Eurofins Clinical Diagnostics België denkt daar anders over. Met leverancier CliniSys MIPS speelden ze het klaar. Hoe deden ze dat?

Pionier in 3Dprinttechnologie

Relatie zoutconsumptie en hoge bloeddruk

15 Onderzoek naar de zouthuishouding in het lichaam aan het Amsterdam UMC moet duidelijk maken waarom een te hoge zoutconsumptie bij de een wel en bij de ander niet tot een hoge bloeddruk leidt.

“Onderzoek of instrumentenbeheer?”

22 Lake3D, specialist in 3d-druktechnologie, bestaat nog maar een jaar of anderhalf.

Na een periode van laboratoriumtesten op diverse locaties zal de startup volgend jaar de eerste proefseries gaan maken.

26 Het optimaal inzetten van personeel kan veel opleveren voor labs. Robbert Steenbergen, business manager LabSPX: “Senior onderzoekers die tijd kwijt zijn met het reinigen van pipetten, daar wordt niemand blij van.”

‘We zijn ook relevant buiten de corona-teststraten’

18 Van drie medewerkers in 2019 naar ruim 120 eind 2021. De geautomatiseerde oplossingen voor Covid-19 gaven MolGen vleugels, maar dit was niet de enige reden van deze spectaculaire groeispurt.

Sensormobieltjes voor wetenschap in de huiskamer

28 De kleine, betaalbare apparaatjes van Proeftuin Citizen Science zijn eenvoudig te bedienen en kunnen wetenschappers burgers of-geschoold personeel goede metingen laten doen voor hun onderzoek.

Oktober 2021 |

5

Bezoek de vernieuwde website www.labinsights.nl 6

| Oktober 2021

LAB KORT

MEDICA 2021 + COMPAMED 2021: optimisme De boekingscijfers van beide evenementen bevestigen dit: bijna alle hallen van de grootste beurs voor medische laboratoriumtechnologie en hulpmiddelen zijn dit jaar bezet. Noviteiten, trends en thema’s zullen deze editie nadrukkelijk in het teken staan van de pandemie.

Exposanten melden een grotere behoefte aan medische- en laboratoriumtechniek, verschillende medische producten en beschermende kleding, maar vooral ook aan nieuwe digital health solutions en e-health-applicaties. De MEDICA-segmenten zijn: digitale oplossingen en toepassingen voor de zorg, laboratoriumtechniek en diagnostiek, elektrogeneeskunde en medische technologie, gebruiks- en verbruiksartikelen, informatie- en communicatietechnologie (digital health) en fysiotherapie en orthopedische techniek. Een overzicht van de verdeling over de verschillende beurshallen is online te vinden. Op https://www.medica.de/ foren zijn lezingen, discussies en award-uitreikingen via livestreams - met een speciaal ticket - te volgen. Voor toegang geldt in Duitsland de 3G-regel (gevaccineerd, getest, genezen).

Nikon BioImaging Lab geopend

Veiligheidskabinet in het NBIL te Leiden voor geavanceerd microscopisch onderzoek. (Foto: Nikon Europe)

Op het Leiden BioScience Park is ’s werelds eerste Nikon BioImaging LAB, kortweg NBIL, geopend voor onderzoekers die willen kunnen beschikken over high-end microscopieopstellingen en daar hulp bij kunnen gebruiken. Het gebouw biedt microscopische beeldanalyse en analysemogelijkheden en richt zich op werkenden in biotechsector, de farmacie en in onderzoeksinstituten.

Onderzoekers krijgen toegang tot de nieuwste microscopische instrumenten en software, én kunnen rekenen op de expertise van biologen en microscopisten die assistentie verlenen bij celcultures, dataverwerving en analysediensten. Er wordt per uur betaald, ongeacht de activiteit, zodat de faciliteit voor eenieder toegankelijk blijft. In LABinsights 8 wordt een reportage gewijd aan het NB Bekijk de impressie: https://bit.ly/NikonBIL

Oktober 2021 |

7

LAB KORT

ESP Lab in gebruik genomen Het Electrical Sustainable Power Lab Op 1 oktober is het nieuwe, gecombineerde elektrotech(ESP Lab) in de hoogspanningshal. nisch onderzoekslaboratorium, het Electrical Sustainable Power Lab (ESP Lab) aan de TU Delft geopend. Het lab is gerealiseerd in de bestaande hoogspanningshal. Om de energietransitie te laten slagen, zijn slimme innovaties nodig én een integrale aanpak. Hoogleraar Miro Zeman, wetenschappelijk kartrekker van het project, geeft zijn visie op het versnellen van de energietransitie. “Een duurzame stroomvoorziening begint met het opwekken van voldoende groene stroom. Daarbij speelt de zon een belangrijke rol.

Eén van die slimme innovaties waaraan in het ESP Lab gewerkt wordt, is het toevoegen van een stukje intelligentie aan zonnecellen om een maximale energieopbrengst te bereiken onder sterk wisselende schaduwwerking. Maar we ontwerpen in het ESP Lab ook toekomstbestendige componenten voor het veilig en zonder verliezen transporteren van groene elektriciteit. En wat te denken van onze Digital Twin; een grote computersimulatie waarmee we de betrouwbaarheid en veiligheid van het huidige en het toekomstige net testen... Al deze slimme innovaties zijn nu onder één dak te vinden.”

Lees in de Labinsights-uitgave van mei 2021 over het ESP-lab.

8

| Oktober 2021

LAB KORT Met AI op zoek naar nieuwe mugwerende middelen TropIQ Health Sciences, een spin-off van het Radboudumc, ontvangt 1,3 miljoen dollar van de Bill & Melinda Gates Foundation om nieuwe mugwerende middelen op te sporen. Dat gaat het bedrijf doen met in kunstmatige intelligentie gespecialiseerder wetenschappers en onderzoekers van de University of Washington. Middelen die muggen afstoten – of juist aantrekken – kunnen een belangrijke rol spelen bij de bestrijding van malaria, dengue (knokkelkoorts) en andere ziekten die door muggen worden overgedragen. Jaarlijks krijgen ongeveer 90 miljoen mensen dengue door een muggenbeet. Het aantal infecties met malaria wordt geschat op meer dan 200 miljoen per jaar.

Zo’n half miljoen mensen overlijden eraan. Bestrijding van muggen die de ziekte overdragen heeft daarom hoge prioriteit. Marnix Vlot, coördinator van het onderzoeksprogramma: : “De huidige middelen die muggen weren, zoals DEET, zijn zeker niet optimaal. Met een beter afweermiddel kunnen we bijdragen aan een vertraging van de wereldwijde verspreiding van door muggen overgedragen ziekten.” Een bijzonder aspect van het onderzoek is het terugvinden van de onderzoeksresultaten van het decennia-oude DEET-onderzoek, waar de machine learning-algoritmen al meteen mee aan de slag kunnen.

Van 4 naar 1 LIMS

John Lebon, CEO van CliniSys | MIPS (links) en voormalig Certe-bestuurder Harjan van Dam (rechts)ondertekenen de samenwerkingsovereenkomst.

Op 27 augustus 2021 hebben Laboratoriumorganisatie Certe en CliniSys | MIPS de samenwerking bekrachtigd om de vier huidige laboratoriuminformatiesystemen over te zetten naar één nieuw toekomstbestendig systeem. De integratie is volgens de partijen een complex project en uniek in omvang. Het nieuwe systeem bevat op termijn de laboratoriumgegevens van een groot deel van de inwoners van Noord-Nederland. Op dit moment komen uitslagen van onderzoeken op het gebied van de klinische chemie en de medische microbiologie nog terecht in verschillende laboratoriuminformatiesystemen.

Groot AI-project ontvangt 95 miljoen Het consortium ROBUST, gecoördineerd door Maarten de Rijke (UvA/ICAI), gaat met in totaal ruim 95 miljoen euro de komende tien jaar onderzoek uitvoeren naar betrouwbare kunstmatige intelligentie (AI). Het is een groot publiek-privaat programma van 54 partners (21 kennisinstellingen waaronder 4 hogescholen, 23 bedrijven en 10 maatschappelijke organisaties), waarbij de ontwikkeling en toepassing van AI wordt onderzocht in uiteenlopende terreinen als de energiesector, de spoorwegen, de media, hightech industrie en de gezondheidszorg.

Vooral de gezondheidszorg is met 8 van de in totaal 17 AI-labs sterk vertegenwoordigd in het ROBUST-consortium. Van die 8 labs, leidt het Radboudumc er 5. "Een mooie kans om onze internationale toppositie in AI voor de gezondheidszorg in Nijmegen verder uit te bouwen", zegt Bram van Ginniken, hoogleraar AI in het Radboudumc. .

Oktober 2021 |

9

LAB KORT

Honinglaboratorium 3x zo groot

Nieuwe data LabNL-beurs Nu LabNL 2021 niet kan plaatsvinden laat de organisatie weten welke evenementen wél gaan plaatsvinden. In het late najaar van 2021 en het voorjaar van 2022 zullen kleinschalige, eendaagse events met de verbindende elementen ‘kennisdeling en ontmoeten’ georganiseerd worden. De volgende data staan vast: • • • •

10

LabAnalyse: 23 november 2021 LabSafety: 3 februari 2022 LabAutomation: 22 maart 2022 Life Science Event: 5 april 2022

| Oktober 2021

Meli – de grootste honingverwerker van de Benelux – investeert 300.000 euro in een de verdrievoudiging van zijn laboratorium, goed voor 1.400 honingmonsters per jaar. Het lab onderzoekt of de gebruikte honing traceerbaar is en aan de hoogste kwaliteitseisen voldoet.

De uitbreiding van het lab heeft mede te maken met de stijgende honingconsumptie in België. Het aantal imkers groeit en er werd in een jaar tijd bijna 20% meer honing gegeten.

Het lab heeft straks een oppervlakte van 136 m2 en biedt voltijds werk aan drie medewerkers. Analyse vindt veelal plaats op charges van 20.000 kg en er worden steekproeven genomen op meerdere vaten.

Pas na de goedkeuring door het laboratorium kan de honing verwerkt worden.

LIMS

Het laboratorium van Eurofins | Labo Van Poucke in Kortrijk voor klinische diagnostiek.

Supersnelle implementatie: zes weken in de overdrive

EUROFINS IMPLEMENTEERT ‘COVID-19 PROOF’ LIMS Alinda Wolthuis | fotografie: Marco Vellinga

In zes weken tijd een nieuw LIMS installeren onmogelijk? Eurofins Clinical Diagnostics België denkt daar anders over. In nauwe samenwerking met de leverancier CliniSys MIPS stoomde Eurofins de organisatie klaar voor 12.000 coronatesten per dag. Hoe deden ze dat?

Managing director Tibo Demoor van Eurofins Clinical Diagnostics België is bijzonder tevreden. “Onze labs in België en Nederland voeren forensische testen en klinische diagnostiek uit.

Dat deden we met een oud LIMS, dat pre-COVID nog net deed wat het moest doen. We wisten wel dat we op termijn een nieuw LIMS moesten hebben, omdat dit pakket niet meer kon voldoen aan onze actuele noden. We hebben een duidelijke groeistrategie en waren op zoek naar een partner die ons hierbij zou kunnen ondersteunen. En toen kwam de COVID-tsunami op ons af, met een stroom van 8.000 testen per dag. We stonden voor de keuze: óf een bataljon secretaresses inschakelen en fors investeren in hardware voor het manueel ingeven van alle inkomende aanvragen, óf met spoed overschakelen op een nieuw LIMS.” Oktober 2021 |

11

LIMS Overheidseisen De keuze viel op het laatste. Demoor: “We hadden ons al eerder georiënteerd op vernieuwing, maar de beslissing steeds uitgesteld. Toen we voor het blok stonden, was de beslissing snel genomen. We kozen voor GLIMS van CliniSys MIPS. Het pakket is duurder dan andere, maar zeer breed inzetbaar, agile en er werken veel overheidslabo’s en universiteiten mee. En bovenal: we konden heel goed communiceren met CliniSys.” Normaal gesproken duurt de uitrol van een pakket meer dan een jaar. Eurofins Clinical Diagnostics België had maar enkele weken de tijd. Bovendien veranderden de wensen en de eisen van de overheid voortdurend. “Dit pakket kon daar mee omgaan. Ze volgen de wetgeving op de voet en passen de specs automatisch aan.”

In de cloud Eurofins Clinical Diagnostics België besloot om eerst een snelle oplossing voor COVID te implementeren, om daarna de tijd te nemen voor de laboratoriumbrede implementatie van GLIMS. “We kozen een light versie, enkel geënt op COVID. CliniSys MIPS maakte een ‘GLIMS-geraamte’ en plaatste dat in de cloud. We stelden een projectplanning op en een kernteam

‘GLIMS wordt de

levenslijn voor het labo’

Buizen worden ingescand en de gegevens verwerkt in GLIMS.

samen. De leverancier maakte iemand vrij om fysiek in ons labo aanwezig te zijn. DexMach zorgde voor de servercapaciteit en Amaron voor de interfaces tussen MIPS en de overheid.”

Eurofins bracht de testen en de flows in kaart. Er waren drie grote uitgaande stromen: naar een portal waar de patiënt de uitslag kan lezen, naar de huisarts en naar de portal van de overheid (Sciensano en RIZIV), die onder andere als link fungeert voor de CovidSafeBE-app. Intern moest er connectie worden gemaakt met verschillende toestellen in het laboratorium, zodat er uiteindelijk 12.000 stalen per dag gecontroleerd konden worden. “Een ander cruciaal element is de automatische facturatie: het is een kunst om voor zoveel stalen de juiste prijs met de juiste facturen bij de juiste klant te krijgen. Binnen deze zeer korte tijdspanne dienden we ook nog de implementatie en functionaliteit van het nieuwe LIMS te borgen in ons kwaliteitssysteem. Data security was zeer belangrijk. Het LIMS-pakket werd geïnstalleerd als software-as-a-service, waardoor ook een belangrijk deel van deze security-eisen door de cloudinstallatie werden veilig gesteld.”

Aanpassingen Natuurlijk waren er hobbels te nemen. “We hebben bijvoorbeeld onze workflow moeten aanpassen. Uiteindelijk werd duidelijk dat we door deze aanpassingen wel een aantal optimalisaties

12

| Oktober 2021

LIMS

‘Het werd geïnstalleerd

als software-as-a-service’ konden realiseren, wat de hele aanvaarding ervan makkelijker maakte in de organisatie”, zegt Demoor. “Gelukkig kon dat, door de stabiliteit van het pakket en de flexibiliteit en creativiteit van de leverancier. De adviseurs zeiden waar het op stond, dachten mee en reikten oplossingen aan. Ze weten echt wat er speelt in een labo, kennen de apparatuur en de testen, en kunnen dus concreet meedenken over alternatieven. De klant krijgt de informatie en de ruimte om de keuzes te maken. Dat werkt erg prettig.”

Na zes weken buffelen was het project voor 90% af. Demoor: “Het pakket was gebouwd, de testen uitgevoerd. Normaal zouden we nog die laatste 10% zekerheid ook willen hebben, maar die tijd hadden we niet. We besloten te springen. Wij hadden drie mensen klaarstaan bij het live gaan en ook MIPS had twee troubleshooters bij ons in het labo. Moest er iets mis gaan, dan konden we dat acuut oplossen. Maar het ging goed!”

Uitbreidingen Ondertussen werd een aantal mensen getraind in het werken met het nieuwe LIMS. Demoor: “Ook zijn we nog bezig met enkele aanpassingen en uitbreidingen. Zo willen we graag dat er automatisch een hertest wordt geïnitieerd als er iets is misgelopen.

Ook willen we graag rapportjes hebben van hoeveel stalen er per centrum zijn geanalyseerd en wat de uitslagen per centrum zijn.”

Het werk dat nu wordt gedaan, is een voorschot op de toekomst.

Want op korte termijn gaat het vervolgproject van start waarbij het hele labo overgaat op dit pakket. Demoor: “We zijn nu bezig een volledige analyse te maken van de toestellen en de typen testen die het betreft. Dat is een grote klus, want we brengen honderden verschillende testen in kaart met de bijbehorende protocollen. En ondertussen loopt het werk gewoon door!”

Belangrijke keuzes Momenteel worden belangrijke keuzes gemaakt. Cloud-installatie of on-premise servers? Beginnen met de grote volumes of de minder impactvolle stromen? Hoe gaan we de project-governance opzetten? Demoor: “GLIMS wordt de levenslijn voor het labo. Als dat stil valt, dan zijn we op een maand tijd failliet. Van die verantwoordelijkheid zijn wij en onze partners ons bewust, we doorlopen het proces zorgvuldig en nemen de tijd. Gelukkig zijn we er klaar voor. We hebben een team samengesteld waarvan een deel ook betrokken was bij het COVID-traject. Voor hen blijft het werken in de overdrive. Maar dat doen ze graag. Ze weten dat dit pakket ons nieuwe ademruimte gaat geven. Onze mensen zien uit naar de dag dat het pakket draait!”

Managing director Tibo Demoor van Eurofins Clinical Diagnostics België

GLIMS Bedrijf: Eurofins Clinical Diagnostics Benelux Pakket: GLIMS van CliniSys MIPS Datum ingebruikname: 1 juli 2021 Aantal gebruikers: 50 Server: Cloud-oplossing

Oktober 2021 |

13

COLUMN INSIGHTS

DE FLEXIBELE ANALISTE Laat ik jullie even meenemen naar de commerciële labs waar dagelijks tienduizenden analisten keihard werken om vitale onderdelen van onze maatschappij draaiende te houden. Hun rol is niet direct zichtbaar, maar ze zijn o zo belangrijk.

Ze werken in labs waar een veelvoud aan testen wordt uitgevoerd aan routinemonsters, die aan de klantspecificaties moeten voldoen, die een groen vinkje moeten krijgen, zodat dingen blijven draaien. Laat ik specifiek inzoomen op die labs die service verlenen aan de grote havens op deze wereld. Een wat onzichtbare, maar zeer belangrijke tak van sport in de labwereld, want de zeevaart is groot en overal aanwezig: zowat alles wordt per schip getransporteerd. De schepen gebruiken daarvoor brandstof en ook smeerolie die uitgebreid getest moet worden. De laboratoria die zich hier mee bezig houden worden dagelijks bestookt met tientallen, zo niet honderden monsters, die vaak per omgaande gerapporteerd dienen te worden.

VPS in Barendrecht, waar ik werk, levert dit soort service aan de gehele maritieme wereld en is helemaal gespecialiseerd in onderzoek aan brandstoffen en smeerolie. We doen dat in vijf grote laboratoria wereldwijd. Elke ochtend en middag levert een koeriersdienst al die monsters af. Alles wordt digitaal geregistreerd, ‘papieren’ worden gecheckt en waar nodig wordt aanvullende info opgevraagd. Pas dán begint de reis door het lab zelf. Een monster moet soms wel twintig analyses ondergaan door zomaar evenzoveel analysetoestellen. Binnen VPS is een groot gedeelte hiervan geautomatiseerd. Een grote sub-sampler is hiervoor custom made gebouwd.

Deze labrobot weegt, schudt, vult af, verdeelt, mengt en pipetteert alle monsters en plaatst deze in monsterrekken. De analisten pikken die op om ze naar de betreffende analyzers te brengen. Honderden samples per dag worden volgens een veelvoud aan methodes geanalyseerd om alles 24 uur later weer te rapporteren aan de klant!

De drijvende motor hierachter is en blijft die flexibele analist. Zij staat garant voor de planning en timing van de grote monsterstroom. Weet wanneer wat gedaan moet worden, wat prioriteit heeft en wanneer analyzer X moet draaien. Of het nu een natchemische Karl-Fisheranalyse is of een bewerkelijke ontsluiting voor een latere ICP-analyse. De grote variëteit aan analyses maakt werken in een dergelijk laboratorium een bijzonder leerzame exercitie. Ook qua planning – elke dag leidend in zo’n groot lab.

Deze analisten zijn ook daarin meester en hebben daar hun hele verdere carrière voordeel van.

Automatisering en robots spelen uiteraard ook een belangrijke rol in ons lab. Waar mogelijk zijn analyzers voorzien van monsterbehandelingssystemen om de methodes zonder fouten, reproduceerbaar en accurater uit te voeren. Wellicht komen er in de toekomst ook nog cobots bij – de zogeheten collaborative robots. In plaats van bijvoorbeeld een monstervoorbehandeling volledig te automatiseren, kunnen cobots kleine simpele handelingen uitvoeren, waarbij ze naast de analisten hun werk doen. Zie het als een hulpje dat het leven van de flexibele analist beter maakt. Een interessante ontwikkeling waar labgekken als ik naar uitzien!

Mark van Lieshout adviseert de redactie van LABinsights

14

| Oktober 2021

ROBOTISERING Amsterdam UMC onderzoekt relatie zoutconsumptie en hoge bloeddruk

Superieure magnetrondestructie faciliteert zoutinnameonderzoek Onderzoek naar de zouthuishouding in het lichaam aan het Amsterdam UMC moet duidelijk maken waarom een te hoge zoutconsumptie bij de een wel en bij de ander niet tot een hoge bloeddruk leidt. Hoogwaardige magnetrondestructie van de patiëntenmonsters faciliteert het onderzoek naar de effecten van zoutbuffering in weefsel.

Leendert van der Ent | Fotografie: FOODnote

Het gezondheidsadvies luidt om niet meer dan 6 gram keukenzout (natriumchloride) per dag te gebruiken. Maar de gemiddelde Nederlander krijgt dagelijks wel 9 gram natriumchloride binnen. Wat gebeurt er met dat natriumchloride in het lichaam? Lange tijd was de gedachte dat uitsluitend de nieren bepalend waren voor het optreden van hypertensie. Zout houdt water vast, meer zout betekent dat het lichaam extracellulair – buiten de cellen – meer water vasthoudt. De nieren moeten ervoor zorgen dat het extra vocht wordt uitgeplast. Gebeurt dat niet – omdat de nieren niet goed genoeg werken – dan treedt hoge bloeddruk op. Het blijkt inmiddels complexer te liggen.

Internist-nefroloog en hoogleraar Liffert Vogt legt uit: “Behalve in de nieren kunnen zouten ook worden opgeslagen in weefsels, bijvoorbeeld in het interstitium van de huid. Bijzondere suikerachtige moleculen – glycosaminoglycanen – neutraliseren daar het zout.” Het is gebleken dat vooral mensen die na bovengemiddelde zoutconsumptie een hoge bloeddruk krijgen, veel zout in hun huid gebufferd hebben.

Zouthuishouding in kaart Om de zouthuishouding heel nauwkeurig in kaart te brengen, volgen een groep van 24 mensen met nierproblemen en een controlegroep van 24 gezonde mensen in een Amsterdam UMC-onderzoek een dieet met afwisselend één week minder dan 3 gram zout, gevolgd door een week met minimaal 12 gram zout.

Vervolgens meten de onderzoekers de verschillen, zoals de afwijkingen in bloeddruk en de verschillen in natriumoplossing

Arts-onderzoeker Marjet Oppelaar:

“Pas door het biopt te destrueren kun je alle natrium en kalium nauwkeurig meten.”

Oktober 2021 |

15

ROBOTISERING Arts-onderzoeker Marjet Oppelaar bij de Ethos LEAN microwave.

‘Toevoeging van

waterstofperoxide blijkt wel tot volledige destructie te leiden’ in de huid. Aanvullend vindt nog proefdieronderzoek plaats. Dat maakt het mogelijk om ook nog te meten in andere weefsels, zoals spieren en organen. Dat is bij humaan onderzoek niet mogelijk.

Arts-onderzoeker Marjet Oppelaar over het onderzoek met proefpersonen: “We willen graag weten hoe het proces van zoutbuffering in weefsels nu precies in zijn werk gaat én de absolute zoutopslag in het huidweefsel meten bij mensen met en zonder verhoogde bloeddruk als gevolg van een verhoogde zoutconsumptie. Door het nemen van huidbiopten is die zoutopslag in de huid te onderzoeken. Maar dat gaat niet zonder meer.” Vogt vult

16

| Oktober 2021

aan: “Om ook het zout mee te nemen dat een mogelijke binding is aangegaan met negatief geladen deeltjes, moet je voor een juiste meting eerst alle elektrochemische verbindingen in het sample kapotmaken.”

Destructie Voor het onderzoek naar de effecten van zoutbuffering in weefsel op de zoutconcentratie in het bloed als reactie op hypo- en hypertonische stimuli’ gebruiken de onderzoekers een Ethos LEAN microwave. Die werd geleverd door Salm en is speciaal ontworpen voor een hoogwaardige ontsluiting in gesloten Teflonvaatjes. Het systeem is volledig gemaakt van roestvrijstaal met een corrosiebestendige coating voor een lange levensduur. De besturingssoftware neemt de gebruiker bij de hand en bevat een pictogramgestuurde gebruikersinterface met honderden ingebouwde methoden. Deze microwave wordt standaard geleverd met een 14-positierotor en heeft een geavanceerde temperatuurcontrole in alle vaatjes, wat een hoge ontsluitingskwaliteit garandeert.

ROBOTISERING Detail van de buizencarrousel.

Het destrueren gebeurt voor een beter resultaat in een mengsel van geconcentreerd salpeterzuur (65% c) met een kleine toevoeging van waterstofperoxide (30% c) in de Ethos LEAN magnetron.

Oppelaar: “Pas door het biopt te destrueren kun je alle natrium en kalium nauwkeurig meten: de absolute concentratie. Voordat we starten met de destructie, meten we eerst het natgewicht en vervolgens, na compleet indrogen, het drooggewicht van de samples om de waterconcentratie te kunnen terugrekenen. Zit er meer natrium en kalium in de sample dan we op basis van het berekende waterconcentraat zouden verwachten, dan is er sprake van de buffering waarin we geïnteresseerd zijn.”

Het destrueren gebeurt in mengsel van geconcentreerd salpeterzuur (65% c) met een kleine toevoeging van waterstofperoxide (30% c) in een magnetron (zie kader). “We hebben eerst metingen gedaan met alleen salteperzuur, maar dat was onvoldoende voor volledige destructie”, vertelt Oppelaar. “De toevoeging van waterstofperoxide, blijkt wel tot volledige destructie te leiden.”

Medicijnen evalueren Alles bij elkaar schetst het onderzoek een steeds nauwkeuriger beeld van waar het zout in het lichaam terechtkomt, welk effect het precies heeft en bij mensen met welke specifieke kenmerken.

‘De zoutbuffering in de huid bleef buiten beschouwing’

Vervolgonderzoeken kunnen ook tot conclusies over bloeddrukmedicijnen leiden. Vogt: “In het algemeen hebben die medicijnen een ontzoutende werking. Hypertensiemedicijnen zijn er in veel klassen. Tot nu toe was de werking op de nieren doorslaggevend en bleef de zoutbuffering in de huid bij de beoordeling van deze medicijnen buiten beschouwing. Voortaan kunnen we ook gaan bekijken welk effect ze op de zoutbuffering in de huid hebben, door in vervolgonderzoeken aan biopten van de gebruikers van specifieke medicijnen te gaan meten.”

Oktober 2021 |

17

EXPERTVISIE Chief commercial officer Niels Kruize en sales director Arno van de Kant van MolGen:

Chief commercial officer Niels Kruize van MolGen

‘We zijn ook relevant buiten de coronateststraten’

Els van den Brink | Fotografie: Marco Vellinga, MolGen

Van drie medewerkers in 2019 naar ruim 120 eind 2021. Ja, geautomatiseerde oplossingen voor COVID-19 gaven MolGen vleugels, maar dit was niet de enige reden van deze spectaculaire groeispurt van de specialist in DNAen RNA-zuivering en leverancier van totaaloplossingen voor coronateststraten

18

| Oktober 2021

De Veenendaalse specialist in DNA- en RNA-zuivering levert op dit moment vooral totaaloplossingen voor coronateststraten, van alle benodigde apparatuur tot de bijbehorende materialen zoals swaps, buisjes, pipetpunten en reagentia.

MolGen werd opgericht in 2018 en was destijds vooral gericht op de agromarkt, bijvoorbeeld in het kader van plantenveredeling.

De oprichters zagen dat hier behoefte was aan high throughput zuivering van DNA en RNA, vertelt chief commercial officer Niels Kruize “Zij bedachten dat ze dat slimmer, sneller en goedkoper konden doen dan datgene wat er op dat moment beschikbaar was. Op zich was het niet iets compleet nieuws wat ze hadden bedacht, het ging meer om een doordachte combinatie van apparatuur, reagentia en plastics op een manier die niemand eerder had bedacht. Die combi konden ze ook direct toepassen

EXPERTVISIE op de COVID-screening. Zo zorgden ze er bijvoorbeeld voor om altijd een grote hoeveelheid plastics en chemicaliën op voorraad te hebben. Ook wisten ze meerdere apparaten intelligent te combineren. Al die apparatuur bestond op zich al wel, alleen was die nog niet altijd beschikbaar voor de Nederlandse markt.”

Sales director Arno van de Kant

Buiten de gebaande paden Het bleek een aanpak die zorgde voor een enorme groeispurt, van drie medewerkers in 2019 tot ruim honderdtwintig medewerkers aan het einde van dit jaar. “Ik denk dat wij als jong bedrijf het voordeel hebben dat we snel kunnen schakelen”, aldus Kruize.

“Wat kenmerkend is voor ons bedrijf, zit hem vooral in de mensen, die heel snel kunnen reageren op vragen van klanten. Als bijvoorbeeld iemand een probleem heeft met een robot of andere machine of graag een bepaalde aanpassing wil, dan sturen we zo snel mogelijk een monteur, het liefst vandaag nog. Daarnaast zijn wij het ook gewend om risico’s te durven nemen en buiten de gebaande paden te gaan. Daardoor waren wij in staat om in tijden van schaarste toch te leveren.”

Willie Wortel Om slimmer, sneller en goedkoper te werken, heeft MolGen de COVID-screening zo veel mogelijk geautomatiseerd. “Onze workflow bestaat uit een serie van een stuk of vijf apparaten, waarbij een medewerker alleen nog de platen moet overzetten van het ene naar het andere apparaat, voor de rest verlopen alle handelingen volledig automatisch”, vertelt sales director Arno van de Kant. Zo levert MolGen bijvoorbeeld een speciaal apparaat om de platen voor de screening automatisch te vullen met de benodigde reagentia. “Meestal gebeurt dit met pipetten waarmee je in acht buisjes tegelijkertijd iets pipetteert, maar als je dat de hele dag moet doen, dan gaat er af en toe natuurlijk wel iets mis.

Geautomatiseerd gaat zoiets veiliger, sneller en betrouwbaarder”, legt Van de Kant uit.

Een deel van deze apparatuur is door MolGen zelf ontwikkeld.

“In ons bedrijf hebben we een aantal mensen die Willie Wortel of professor Barabas worden genoemd”, vertelt hij lachend.

“Zij combineren de kennis die ze hebben en de achtergrond in verschillende disciplines. Als ze een goed idee hebben, kijken ze met welke partner ze hiermee aan de slag kunnen gaan. Zo komen we samen tot mooie resultaten.” Een van de ontwikkelde apparaten is bedoeld voor het automatisch ontdoppen van de buisjes met patiëntmateriaal, waarbij de vloeistof in deze buisjes wordt overgebracht in een deepwellplaat.

‘Waarschijnlijk worden

de spuugcupjes nog dit najaar gelanceerd’

Spuugcupjes Een van de nieuwste ontwikkelde producten zijn de zogenaamde spuugcupjes. “Mensen kunnen die zelf vullen en inleveren, wat de test zowel sneller als minder belastend maakt. Dat kan vooral interessant zijn voor locaties waar mensen dicht op elkaar zitten, zoals op scholen en in productiebedrijven. Die zouden hun leerlingen of werknemers dan allemaal een cupje kunnen laten vullen en die dan in een keer opsturen”, legt Kruize uit. “De uitdaging is

nog om ervoor te zorgen dat mensen de spuugcupjes niet verkeerd gaan gebruiken”, vult Van de Kant aan. “Mensen moeten de vloeistof die erin zit bijvoorbeeld niet opdrinken. Vandaar dat de cupjes ontworpen zijn in een speciale vorm die dit kan voorkomen. In ons bedrijf hebben we iemand die met 3D-printers alle prototypes maakt om dit goed te onderzoeken. Ook beschikken we tegenwoordig over faciliteiten om dit soort dingen uiteindelijk Oktober 2021 |

19

20

| Oktober 2021

EXPERTVISIE Rechtsboven: MolGens PurePrep TT voor geautomatiseerde DNA- en RNA-zuivering waar het bedrijf zo veel succes mee heeft.

Foto's rechtsmidden en -onder: details van de volautomatische verwerking van de buizen. (Foto’s: MolGen)

ook zelf te produceren. Dat doen we ook al met andere plastics, zoals de deepwellplaten. Onze R&D-afdeling is ondertussen hard bezig om dit te valideren.” Waarschijnlijk worden de spuugcupjes nog dit najaar gelanceerd.

COVID-varianten Door snel te kunnen schakelen is MolGen ook in staat om direct in te spelen op nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. “Je ziet bijvoorbeeld dat er steeds meer een testmaatschappij ontstaat, waarbij mensen steeds sneller hun uitslag willen weten. Het liefst zouden ze ook willen weten welke variant van het virus ze hebben, en als het toch geen COVID is, zou het fijn zijn om te weten welk virus ze dan wel hebben. Vandaar dat wij in ons lab al bezig zijn om daar testen voor te ontwikkelen”, vertelt Kruize.

‘Ons bedrijf heeft een

aantal mensen die we Willie Wortel of professor Barabas noemen’ “Dit is een kwestie van aanpassing van de PCR”. “Voor elke COVID-variant is bekend waar je het RNA aan kunt herkennen, en op basis daarvan kunnen we een specifieke PCR-test ontwikkelen. In principe kun je ook meerdere van zulke PCR-testen combineren in één buisje, waardoor het een multiplex test wordt. Daarmee voer je in één keer een test uit voor meerdere COVID-varianten. Voor andersoortige virussen kun je in principe hetzelfde doen. Op dit moment hebben we al een multiplex-test beschikbaar voor de verschillende COVID-varianten. Er wordt nog gewerkt aan de ontwikkeling van een test voor andersoortige virussen, waarschijnlijk komt die beschikbaar over drie tot twaalf maanden. Dit zijn natuurlijk wel duurdere testen dan de gewone COVID-test, maar deze kan heel interessant zijn voor bijvoorbeeld ziekenhuizen.”

Andere toepassingen Kruize benadrukt dat de high throughput-zuivering van RNA en DNA niet alleen interessant is voor de coronateststraten, hoewel dat op dit moment wel de belangrijkste toepassing is. “Onze producten zijn ook relevant voor de agromarkt, waar we eerder ook actief waren, maar ook voor biotech- en farmabedrijven, bijvoorbeeld voor het modificeren van bacteriën en schimmels.

Al onze apparatuur is generiek, waardoor het ook inzetbaar is voor andere toepassingen.”

Oktober 2021 |

21

R&D

Lake3D klaar voor de grote sprong voorwaarts in driedimensionale materiaaldruktechniek

Pionier in 3D-printtechnologie Lake3D, specialist in driedimensionale druktechnologie, bestaat nog maar een jaar of anderhalf. Na een periode van laboratoriumtesten op diverse locaties zal de startup volgend jaar de eerste proefseries gaan maken vanuit een nieuwe productielocatie in Maastricht met vooralsnog focus op de tandheelkunde.

22

| Oktober 2021

Leendert van der Ent | Fotografie: Lake3D

Lake3D is in de basis een Limburgs bedrijf met een vestigingen op Twice in Eindhoven, de Brightlands Campus Geleen, en in Parijs! Reden: de diversiteit van de activiteiten die onmogelijk allemaal op één plek uitgevoerd kunnen worden. “Als specialist in het 3D-jetten van allerlei materialen in alle kleuren hebben we een brede technologieportfolio”, verklaart Chief Technology Officer (CTO) Joost Anne Veerman. “Die omvat elektrotechniek, mechatronica, software, chemie en fysica.” Dat maakt veel verschillende laboratoriumtesten op diverse locaties heel logisch.

Volgend jaar zal Lake3D de eerste proefseries gaan maken vanuit een nieuwe productielocatie in Maastricht. “Stel je geen grote kantoren voor, het gaat vooral om labcapaciteit”, relativeert Veerman. “Het werken op verschillende locaties past wel bij een hightech start-up anno 2021. Wij bouwen met onze eigen printerproducten op uit druppeltjes van 25 micrometer (μ), uit maximaal acht verschillende materialen. Die vormen na uitvloeiing laagjes van 10 μ. Dat doen we met verschillende printkoppen in een modulair opgebouwde printer.

Dit verklaart waarom we kennis uit zoveel disciplines integreren en op gespecialiseerde locaties testen.”

R&D

Over TWICE TWICE stimuleert de ontwikkeling van jonge en groeiende innovatieve hightechbedrijven, door het bieden van professionele bedrijfshuisvesting, hoogwaardige infrastructurele voorzieningen en services. Binnen TWICE zijn circa 110 innovatieve bedrijven gevestigd in kleinschalige kantoorruimten en/of ingerichte laboratoria in een van de vier thematische hubs op twee high tech hotspots in de Brainport regio; TU/e Campus en High Tech Campus Eindhoven. De vier formules zijn: Twinning (ICT, (embedded) software en elektronica), Catalyst (electrotechniek, werktuigbouw en (bio) chemie), ßeta (high tech R&D) en Mµ (lifetec en new energy).

Als hightech ondernemer ben je op deze hotspots verzekerd van de beste ruimten, voorzieningen en services. TWICE is op weg om in 2022 in de Brainport uit te groeien tot de grootste community gericht op groeiversnelling. Ze biedt de ondernemer naast een groot netwerk van adviseurs en investeerders, onder meer kennis en tools, events en borrels, ondersteuning in marketingcommunicatie en niet onbelangrijk… een prettige sfeer.

TWICE is een publiek-private samenwerking met als aandeelhouders: Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM), Brainport Development, Gemeente Eindhoven, Rabobank Eindhoven-Veldhoven en Technische Universiteit Eindhoven (TU/e).

Meer op www.twice.nl

Het team van Lake3D in de hal van Twice te Eindhoven.

Procesontwikkeling Het 3D-jetten uit verschillende materialen om de juiste functionele eigenschappen in een eindproduct te krijgen, is niet zomaar een kwestie van een printer met printkop samenstellen en op de knop drukken. Veerman: “Allereerst ontwerpen we zelf de machine. Dat doen we modulair, zodat we makkelijk de printkop kunnen wisselen en naar wens randapparatuur voor bijvoorbeeld UV-uitharding kunnen toevoegen.” Maar een printer alleen is niet genoeg, het gaat per product ook om de procesontwikkeling, met name op het punt van de interactie tussen materiaal en printkop. Veerman: “De omstandigheden tijdens het printen zijn van groot belang en de eisen aan de eindproducten zijn hoog. Als je gaat produceren, moeten de productieomstandigheden blijvend stabiel zijn om de juiste kwaliteit eindproduct te krijgen. Zover zijn we nu nog niet.

Tot die tijd is het: testen, testen, testen en meten, meten, meten.”

Printstrategie Zo maakt Lake3D gebruik van het DSM Science Centre op de Brightlands Campus Geleen voor bijvoorbeeld Scanning Electron Microscope (SEM)-onderzoek of Micro Computed Tomography

(micro CT)-scans. Daarnaast voeren mbo, hbo en wo-studenten onder leiding van een supervisor van Chill op die campus kleur-, sterkte- en hardheidsmetingen uit aan de geprinte producten.

Andere metingen betreffen de biocompatibiliteit van materialen.

Lekt er bijvoorbeeld materiaal uit een polymeernetwerk weg?

Zitten bij gevulde materialen de nanodeeltjes veilig in de matrix?

In Parijs zit de groep die verantwoordelijk is voor softwarearchitectuur en -design. Op de Brightlands Campus in Geleen en de High Tech Campus in Eindhoven zijn de eigenlijke test- en ontwikkellaboratoria gevestigd. Daar ontwerpt Lake3D met de

‘Wij bouwen producten

op uit druppeltjes van 25 micrometer (μ), uit maximaal acht verschillende materialen’ Oktober 2021 |

23

R&D Boven: Gebitsdelen uit de 3D-printer met een geoptimaliseerde samenstelling die sterk overeenkomt met het natuurlijke gebit.

Onder: Een tandtechnicus uit Maastricht met wie Lake3D werkt bekijkt de verschillende gebitsdelen die zijn opgebouwd uit uitgelezen keramieksoorten om exact de juiste hardheid te kunnen samenstellen.

materialen van een Europese ontwikkelpartner zijn producten op het printplatform. Hier ontwikkelt het bedrijf de printstrategie: hoe bouw je de laagjes op? Vloeistofreologie om het vloeigedrag van druppeltjes tot laagjes te bestuderen is een belangrijk onderzoeksterrein. Hetzelfde geldt voor 3D-kleuropbouw: welke kleur moet op welke diepte komen om het juiste effect te bereiken? Lake3D past ook optische microscopie en visioncamera’s toe om beide processen tot in het kleinste detail te kunnen analyseren.

Geautomatiseerde kronenproductie Het aantal mogelijke applicaties is groot. 3D-jetten maakt het mogelijk om de gewenste eigenschappen van verschillende materialen te combineren. Dat is in veel specialisaties aantrekkelijk. “Focus is belangrijk: de applicatie(s) selecteren waarin we functioneel de meeste toegevoegde waarde hebben”, geeft Veerman aan. “Daarom hebben we gekozen voor tandheelkundige oplossingen, zoals kronen, snurk- en anti-knarsgebitjes. Daarbij werken we samen met universitaire opleidingen tandheelkunde en een aantal tandheelkundige laboratoria.”

Als marktintroductie aan de orde komt, kan Lake3D bijvoorbeeld de geautomatiseerde productie van kronen in de gewenste vorm, kleur en hardheid realiseren. Nu is dat nog handwerk, maar voor het maken van modellen is deze markt wel vertrouwd met 3D-printen. Veerman: “Wij zetten de stap naar geprinte permanente oplossingen. De huidige zirkoniumkronen zijn tien keer zo hard als de natuurlijke tanden, waardoor die harder slijten.

Bovendien hebben die een extra kleurlaagje van porselein nodig.

Doordat wij verschillende keramieksoorten kunnen mixen, kunnen we exact de juiste hardheid maken. Daarnaast kunnen we niet alleen de kleur van het natuurlijke glazuur, maar ook het halftransparante karakter van dat materiaal in één printbewerking tot stand brengen: hard en zacht, de juiste kleur en de juiste lichtdoorlatendheid ineen.”

Digitaliseren van tandheelkunde Lake3D zou met een voor het proces ontwikkelde printer en software weleens het eerste bedrijf ter wereld kunnen worden dat met een commerciële toepassing van 3D-jetting op de markt komt. Veerman: “Digitalisering van de tandheelkunde is het eerste, maar nadrukkelijk niet het enige toepassingsgebied.” Het lastige is wel, dat Lake3D vooral een latente behoefte kan vervullen. “Wij kunnen oplossingen bieden en producten maken die op een andere manier niet mogelijk zijn: zeer nauwkeurig, mogelijk heel klein, uit materiaalcombinaties die nu nog niet bestaan. Dat betekent dus dat wij aan prospects duidelijk moeten maken dat wat zij niet voor mogelijk houden, wel degelijk kan. Daar hebben we een mooie uitdaging aan.”

Oktober 2021 |

25

EXPERTVISIE

Robbert Steenbergen, business manager LabSPX

“Besteed je je tijd aan onderzoek of aan instrumentenbeheer?”

26

| Oktober 2021

EXPERTVISIE Het optimaal inzetten van personeel kan veel opleveren voor laboratoria. “Senior onderzoekers die tijd kwijt zijn met het reinigen van pipetten, daar wordt niemand blij van: de onderzoeker raakt gedemotiveerd, het lab verliest declarabele uren of een project loopt uit. Dat kan beter”, zegt Robbert Steenbergen, business manager van LabSPX.

Leendert van der Ent | Fotografie: Marco Vellinga

Het is een hectische tijd voor de life sciences. “Vóór de coronacrisis kende de sector al een gezonde groei, waardoor met name voor de technische beroepen grote personeelstekorten verwacht werden. Maar de coronacrisis heeft de groei verder versneld en daarmee ook de behoefte aan medewerkers vergroot. “Tegelijkertijd is de arbeidsmarkt krap. Gekwalificeerde medewerkers zijn schaars”, constateert business manager Robbert Steenbergen van LabSPX. “Het is zaak om medewerkers optimaal in te zetten. En dat gebeurt niet overal.”

Lekker kalibreren?

Daarbij doelt Steenbergen in eerste instantie op het klein onderhoud aan laboratoriumapparatuur. “Alle instrumenten en apparaten hebben aandacht nodig; denk aan kalibraties, validaties, het bijhouden van logboeken, het bellen van een leverancier voor groot onderhoud of het verhelpen van een storing. Daar zit veel tijd in. Kostbare tijd, die bedrijven niet kunnen declareren aan hun klanten. Tijd, die laboranten veel liever anders zouden besteden. Ik kom echt nooit een senior technician tegen die zegt ‘Lekker, nog even een uurtje pipetten kalibreren, koelkasten schoonmaken, vloeistoffen aanhangen en apparatuur aanmelden voor onderhoud.’ Natuurlijk niet: ze willen veel liever data genereren en hun klant helpen dan zich met reiniging en onderhoud bezighouden.”

Focus op core business LabSPX is onderdeel van de Beun-de Ronde groep, leverancier van laboratoriumapparatuur, waarin ook BioSPX zit. “Wij komen dus dagelijks over de vloer bij klanten in de life sciences. Zo zagen we dat bij de bedrijven tot zo’n 250 medewerkers veel mensen werk uitvoeren dat eigenlijk niet tot hun core business behoort. Werk, dat ook gedaan kan worden door mensen voor wie het wél de core business is. Door mensen die dat efficiënter en goedkoper kunnen. Op verzoek van Future Diagnostics Solutions uit Wijchen hebben wij in kaart gebracht hoe de werkprocessen waren ingericht en hoeveel tijd er met de verschillende onderhoudswerkzaamheden gemoeid was. Met name de pipetten en de microplate washers bleken gigantisch veel tijd te vragen. Vervolgens hebben we flowschema’s opgesteld en onderzocht of we de werkprocessen zouden kunnen optimaliseren. Wat bleek? Door werkzaamheden beter te organiseren konden we, afhankelijk van de productgroep, tot 70% aan tijd besparen en de uptime fors verhogen. Bovendien haalden we de pieken uit het proces, door niet om de drie maanden de pipetten te kalibreren, maar elke week een bepaald aantal te doen.”

On site Future Diagnostics Solutions stond daarmee aan de basis van LabSPX, dat het dagelijks onderhoud aan laboratoriumapparatuur bij bedrijven voor zijn rekening neemt. “We zijn wekelijks on site aanwezig, voor het aantal uren dat we ook écht nodig zijn.

We brengen alle apparatuur in kaart, weten precies welke werkzaamheden wanneer nodig zijn en bundelen die, optimaliseren

‘Lekker, nog even

een uurtje pipetten kalibreren, en koelkasten schoonmaken’ de werkprocessen, zorgen voor het bijbehorende voorraadbeheer, plannen extern onderhoud in en begeleiden de uitvoerders daarvan. Dat gebeurt met inachtneming van de geldende GMP-, FDA- en ISO-richtlijnen. We zorgen ook voor een efficiënte administratie. Over het algemeen zien wij dat labonderhoud gepland wordt vanuit een Excel-bestand. En wanneer men investeert in moderne apparatuur, gebruikt men in de basis de oude werkprocessen. Hierdoor sluipt inefficiëntie langzaam door in de dagelijkse werkzaamheden. Er zijn mooie programma’s beschikbaar om het onderhoud te organiseren en te professionaliseren; gebruik die toch in plaats van Excel-bestandjes!”

Tijd vrijspelen voor groei Ook labmanagers vinden het fijn ontzorgd te worden. “In een life sciences-lab is altijd wat te doen: er komen nieuwe technologieën, nieuwe taken, nieuwe medewerkers. Bij bedrijven boven de 250 medewerkers is er doorgaans een validation engineerteam actief, bij een klein tot middelgroot bedrijf is de labmanager verantwoordelijk voor het inplannen van de taken en de aansturing van de uitvoering. De tijd die dat kost, is eigenlijk nodig om al die vernieuwing in goede banen te leiden. Wij verwachten dat de sector zich het komende decennium verder zal ontwikkelen en blijven groeien. Als er nu al druk is op de arbeidsmarkt, zal die zeker niet minder worden. Dat dwingt tot verdere professionalisering van de organisatie, en tot het uitbesteden van de bijtaken.

Wij zeggen: je hébt goed personeel en goede apparatuur, dus benut die optimaal en je bent klaar voor de toekomst!”

Oktober 2021 |

27

R&D Geert Postma, senior onderzoeker bij de afdeling Analytische Chemie en Chemometrie van de Radboud Universiteit in Nijmegen.

(Foto: Marco Vellinga)

Proeftuin Citizen Science betrekt burgers bij studies

Sensormobieltjes voor wetenschap in de huiskamer 28

| Oktober 2021

Met kleine en betaalbare apparaatjes die eenvoudig te bedienen zijn kunnen wetenschappers burgers of anders-geschoold personeel goede metingen laten doen voor hun onderzoek. De Proeftuin Citizen Science helpt bedrijven bij de ontwikkeling hiervan.

R&D Redactie: Els van den Brink | Fotografie: Marco Vellinga, Nutricontrol

Steeds vaker worden burgers betrokken bij wetenschappelijk onderzoek. Het gaat om zogenaamde citizen science projecten, waarbij een deel van de metingen wordt uitgevoerd door consumenten, patiënten of geïnteresseerde burgers. De uitdaging daarbij is om deze mensen op een goede manier een meting te laten doen die wetenschappelijk betrouwbare informatie oplevert. Bij projecten zoals de jaarlijkse tuinvogeltelling hebben de deelnemers niet meer nodig dan pen en papier en wat duidelijke instructies. Maar bij veel andere projecten ligt dat gecompliceerder. In dat geval zou het ideaal zijn als mensen metingen kunnen doen aan bijvoorbeeld luchtkwaliteit, oppervlaktewater of voeding met een klein draagbaar apparaatje, een mobiele sensor.

Universitair hoofddocent Jeroen Jansen van de Radboud Universiteit in Nijmegen (Foto: Marco Vellinga)

Mobiele sensoren De laatste jaren wordt er steeds meer van dit soort draagbare meetapparatuur ontwikkeld. “We zien een trend dat de gewone meetapparatuur steeds kleiner wordt, met een steeds kortere meettijd”, zegt Geert Postma, senior onderzoeker bij de afdeling Analytische Chemie en Chemometrie van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ook binnen universiteiten wordt veel gewerkt aan de ontwikkeling van mobiele en handheld sensoren. “Het probleem daarbij is dat de ontwikkeling op een gegeven moment vaak stokt. Dan is de ontwikkeling zo ver, dat het eigenlijk niet

‘Heel belangrijk om rekening te houden met privacy’

meer op de universiteit thuishoort, terwijl het tegelijkertijd nog niet ver genoeg is ontwikkeld om te worden overgenomen door het mkb”, zegt zijn collega en universitair hoofddocent Jeroen Jansen.

Proeftuin Citizen Science Om dit gat te overbruggen is in 2017 gestart met het project Proeftuin Citizen Science. Dankzij een subsidie uit het Europees fonds voor regionale ontwikkeling kon een samenwerking gestart worden van drie universiteiten in Oost Nederland, de Radboud Universiteit, Wageningen University & Research en de Universiteit Twente, samen met vijf mkb-bedrijven. “In feite was dit een project met meerdere sporen”, vertelt Postma, die de dagelijkse leiding heeft van de Proeftuin Citizen Science. “Enerzijds hebben we een aantal concrete projecten uitgevoerd, die nu allemaal zijn afgerond. Maar in tussentijd hebben we ook een organisatiemodel en exploitatiemodel ontwikkeld, zodat we de Proeftuin zelfstandig kunnen voortzetten.” En dat is gelukt. Het gesubsidieerde project is in april 2021 afgerond, maar begin 2021 is het vervolg in gang gezet door de lancering van een website van de Proeftuin Citizen Science in de nieuwe vorm.

‘Dit soort apparatuur

is interessant voor kleinere fabrieken, voor wie gewone NIRapparatuur te duur is’ Oktober 2021 |

29

R&D Christiaan Kapper, Global NIR Lead bij NutriControl

‘Met de Proeftuin

Citizen Science hebben we gewerkt aan de validatie van een handheld NIR-sensor’

Via deze website kunnen bedrijven aanvragen doen als ze op zoek zijn naar hulp bij de ontwikkeling en validatie van mobiele en handheld meetapparatuur.

van de Radboud Universiteit. Deze stichting heeft speciale technologie ontwikkeld, IRMA genoemd, waarmee gebruikers zich op een privacy-vriendelijke manier kunnen authentiseren.

Metingen door anders geschoold personeel

Zelflerend model

“Er zijn meerdere aspecten waar je rekening mee moet houden bij de ontwikkeling van dit soort apparatuur”, legt Jansen uit.

“Enerzijds is er natuurlijk de technologische uitdaging om de apparatuur kleiner en hanteerbaarder te maken en de data op een goede manier te verwerken. Daarbij moet je er ook rekening mee houden dat de apparatuur bediend moet kunnen worden door mensen die zelf geen wetenschapper zijn.” Dat geldt overigens niet alleen voor apparatuur die gebruikt wordt voor citizen science. De Proeftuin Citizen Science richt zich ook op gebruikers die dit soort mobiele apparatuur willen gebruiken binnen bedrijven, bijvoorbeeld om de productie te monitoren in een fabriek of de klimaatcondities in een stal of kas. In dat geval worden de metingen ook niet gedaan door wetenschappers, maar door anders-geschoold personeel. “Dat betekent bijvoorbeeld dat je moet zorgen voor duidelijke instructies. Ook moet je er rekening mee houden dat de meetomstandigheden niet altijd ideaal zijn.

Het gaat dan bijvoorbeeld om omgevingslicht of de meetafstand.

Daarnaast is het heel belangrijk om rekening te houden met privacy”, legt Jansen uit. Voor dat laatste is de Stichting Privacy by Design betrokken, een spin-off van de afdeling Digital Security

Een van de uitgevoerde projecten was in samenwerking met NutriControl, gespecialiseerd in analyses van veevoer en voeding. Christiaan Kapper is als Global NIR Lead verantwoordelijk voor de analyses die het bedrijf doet op basis van Nabij Infrarood Spectroscopie (NIR). De resultaten van deze snelle, indirecte meettechniek kunnen alleen geïnterpreteerd worden via een computermodel, waarin de meetresultaten verwerkt zijn van een serie referentiemonsters die zowel met NIR als met klassieke technieken geanalyseerd zijn. Kapper legt uit: “Met de Proeftuin Citizen Science hebben we gewerkt aan de verdere ontwikkeling van onze prediction engine, waarmee we op basis van een NIR-spectrum kunnen voorspellen wat de waardes zijn voor bijvoorbeeld de hoeveelheid eiwitten, vet of koolhydraten. We hebben een systeem gemaakt dat in staat is om de voorspellingen aan te passen aan de resultaten die er telkens weer bijkomen.

Daardoor kan het systeem bijvoorbeeld rekening gaan houden met verschillende gebruikers en voor de ene gebruiker een net iets ander model gebruiken dan voor de andere voor nog nauwkeurigere voorspellingen.”

30

| Oktober 2021

R&D

Handheld NIR-applicatie die binnen Proeftuin Citizen Science ontwikkeld is, de inzet toont de spectraalbanden.

(Foto: Marco Vellinga)

NIR-sensor voor je dieet “Daarnaast hebben we met de Proeftuin Citizen Science gewerkt aan de validatie van een handheld NIR-sensor”, vervolgt Kapper.

“Dit soort apparatuur is interessant voor kleinere fabrieken, voor wie gewone NIR-apparatuur te duur is. En door de lage prijs wordt het ook interessant voor consumenten, die bijvoorbeeld in het kader van een dieet willen bijhouden hoeveel vet, eiwitten en koolhydraten ze binnenkrijgen. Uiteindelijk willen wij dat consumenten ook van deze technologie gebruik kunnen maken. Het probleem was dat je voor zulke nieuwe goedkope apparaatjes je niet elke keer een uitgebreid duur onderzoek wilt doen om uit te

zoeken of ze goed genoeg zijn voor dit soort metingen. Vandaar dat we blij waren dat we via de Proeftuin Citizen Science hulp konden krijgen en samenwerkingen konden aangaan om een validatiemethode voor deze instrumenten op te zetten. Helaas bleek het betreffende apparaatje niet goed genoeg voor de toepassing die wij voor ogen hadden, maar het onderzoek heeft wel geresulteerd in een validatiemethode waarmee we soortgelijke apparaatjes snel en goedkoop kunnen inschatten in wat ze kunnen, wat ook is beschreven in een wetenschappelijke publicatie.

Dat stappenplan gebruiken we nu om een ander apparaatje te testen, dat wel goed lijkt te werken.”.

Projecten Proeftuin Citizen Science De Proeftuin Citizen Science heeft de afgelopen jaren gewerkt aan vier verschillende projecten. Het portfolio laat zien dat er heel veel mogelijk is door al vroeg in de ontwikkeling de samenwerking te zoeken.

Enkele successen: X Een zelflerend computermodel (prediction engine) voor de data-analyse van NIR-spectra en de validatie van een draagbare NIR-sensor, samen met NutriControl

X Validatie van de Aenose, de elektronische neus van The eNose company, en het opzetten van medisch onderzoek X Miniaturisatie van een gaschromatograaf voor ademanalyse, samen met Qmicro X Ontwikkeling van een biosensor voor het opsporen van pathogenen in bijvoorbeeld lichaamsvloeistoffen of drinkwater, in samenwerking met CMBR Scientific NanoScience.

Oktober 2021 |

31

LAB MARKT Snelle analyse kool- en stikstofverbindingen

X X X X

Vortexmixer van Phoenix Instrument 5 liter Polyscience waterbad TempTronic eenvoudige food thermometer 8-multichannel pipetten van Microlit en de daarbij behorende pipetpunten (steriel met filter-ProTip).

De order- en verzendkosten zijn €15,- per bestelling.

Laboramastore, [+31] (0)76–5086500 www.laboramastore.nl, sales@laboramastore.nl

Tips voor snellere, digitale microscopie De CN 802 Velp Scientifica verbrandings-analyzer met het DUMASwerkingsprincipe.

De CN 802 Velp Scientifica is een verbrandings-analyzer met het DUMAS-werkingsprincipe, en werkt volgens officiële referentiemethoden voor de nauwkeurige, schonere, veiliger en snelle bepaling van koolstof en stikstof. Met de analyzer zijn verschillende matrixen van vaste, half-vaste en vloeibare monsters tegelijkertijd te laden voor de snelle bepaling van TC, TOC, TIC, TN of C/N. De stikstof-LOD van 0,001 mgN met helium is laag.

In combinatie met een koolstofdetectie van ppm 150 mgC en de RSD van minder dan 0,5% (EDTA) zijn nauwkeurige resultaten en goede reproduceerbaarheid gegarandeerd. De elementanalyzer is ontworpen om volcontinu met een autosampler te werken.

De (cloud)software geeft vanaf elke plek, op elk moment alle relevante informatie: resultaten, database en instrumentcondities.

Het is mogelijk meerdere instrumenten aan te sluiten, verbruiksartikelen en workflows te beheren en rapporten te maken en te delen vanaf pc, smartphone en tablet, met maximale gegevensbeveiliging. Meldingen en waarschuwingen stellen de analist altijd op de hoogte van de analysestatus. Voor maximale veiligheid en controle is het proces ook op afstand te onderbreken. Door snel routineonderhoud en verbruiksartikelen met een langere levensduur kent het systeem lage exploitatiekosten.

Salm en Kipp, [+31] (0)34-6269090, www.salmenkipp.nl

De PreciPoint, microscoop en scanner ineen (Foto: Nikon Europe).

Nikons Precipoint O8 versnelt en digitaliseert de werkwijze.

Uw samples snel digitaliseren? Dan is de PreciPoint - microscoop en scanner ineen - dé oplossing.

Vraag onze Tips & Tricks flyer aan!

Check onze 5 tips voor de beste resultaten met PreciPointsolutions: 1. Zo check je de dikte en positie van de sectie 2. Zo vermijd je vouwen en luchtinsluitingen 3. Zo pas je barcodes toe 4. Zo breng je het objectglaasje in 5. Zo gebruik het scanningsgebied Nikon Europe bv, [+31] (0)20-7099280 www.microscope.healthcare.nikon.com

Korting op labartikelen

Diverse artikelen in de actie bij Laboramastore.

Wanneer u bij Laboramastore 5 stuks aanschaft van onderstaande artikelen, ontvangt u in de maand oktober een korting van 10%:

32

| Oktober 2021

Duurzaam analyseren met NIR Met de Hiperscan Finder SD geleverd door Wilten Instrumenten is het mogelijk om voedselproducten op 8 verschillende parameters te testen: verzadigde en onverzadigde vetzuren, vet, vocht, proteïne, collageen, zout, pH-gehalte en jodiumwaarde.

De Finder SD voltooit binnen De Hiperscan Finder SD. 5 seconden analyses van de ruwe grondstoffen, halffabricaten en eindproducten. Het toestel is door de IP65-certificering stof- en spatwaterdicht met

LAB MARKT als plus een sneller productieproces bij eenzelfde kwaliteit. De gebruiksvriendelijke software maakt de Finder SD overal in het bedrijf inzetbaar.

Pathologiekleuringen van hoge kwaliteit

Wilten Instrumenten, [+31] (0)76–5086500 www.wilten.nl, sales@wilten.nl

Mobiel vervuilde lucht zuiveren Om vervuilde lucht te zuiveren introduceert Dupa de mobiele recirculerende filterbox Chemstop.

Het systeem gebruikt puntafzuiging in combinatie met een ventilator, is op zichzelf staand en werkt zonder verbinding met externe ventilatie. Via een elektrostatisch geladen pre-filter leidt het systeem tot 80m³ vervuilde lucht per uur naar een actieve koolstoffilter om de chemische dampen te verwijderen.

De gefilterde lucht komt via het uitlaatrooster aan de achterkant van het apparaat terug in de ruimte.

Zodra de koolstoffilter verzadigd Dupa's filterbox Chemstop. is geeft deze een alarm.

Boomlabel, de eigen chemicaliënproductie van Boom, waar hematoxyline-eosine wordt gemaakt (foto: Boom).

Door intensieve samenwerking met het Martini Ziekenhuis in Groningen heeft Boomlabel – de eigen chemicaliënproductie van Boom – twee nieuwe reagens kleurstoffen ontwikkeld voor de pathologie: gebruiksklare (ready-to-use) hematoxyline-eosine voor een hoge kwaliteit H&E-keuring. Doordat de productie in eigen huis is, garandeert dit goede beschikbaarheid met continue kwaliteit. Boom is een groothandel van laboratoriumapparatuur, benodigdheden en chemicaliën. Op de afdeling chemicaliën-

DPVT bv, [+31] (0)76-2043015, www.dupa.nl

NMR-applicaties voor dagelijkse kwaliteitscontrole Met de uitgewerkte applicaties is de MQC+ – de NMR-analyser van Oxford Instruments – nu nog sneller klaar met de productie van resultaten. Dit tafeltoestel is eenvoudig inzetbaar voor kwaliteitscontroles met nucleaire magnetische resonantie, bijvoorbeeld voor het meten van olie, water, fluor en vast vetgehalte in een diversiteit aan monsters. Op De MQC+ - de NMR-analyser van Oxford Instruments. de website van Salm en Kipp staat een selectie van applicaties: van de bepaling van olie/water in zaden tot fluoride in tandpasta, en van vet in chocola tot coatings op textiel. De MQC+ is in gebruik zo eenvoudig, dat analisten er vanwege de minimale training in korte tijd vertrouwd mee zijn. De software begeleidt de operator stap voor stap via duidelijke aanwijzingen op het scherm en statusindicatoren van de monsterkamer. Het onderhoud is simpel en heeft een automatische optimalisatieroutine voor het magnetisch veld. Met een keur aan robuuste monsterhouders voor verschillende monstergrootte en diverse applicaties zijn wel 100 metingen per dag te verrichten.

Salm en Kipp, [+31] (0)34-6269090, www.salmenkipp.nl

Oktober 2021 |

33

LAB MARKT productie mengt, roert en verpakt het bedrijf diverse recepturen, zowel voor het basisassortiment als voor klantspecifieke producten.

Boom, [+31] (0)522-268700, www.boomlab.nl, boombv@boomlab.nl

Dubbel zo snelle labeling

een diameter van 10 tot 17 mm en een lengte van 38 tot 105 mm. Activatie van het afdrukken en aanbrengen gaat via een voetpedaal, een sensor of een programmeerbare controller. Het polypropyleen label is ontworpen om op gebogen oppervlakken te blijven zitten en is bestand tegen koelkast- en vriezeromgevingen. De labelpositionering is gestandaardiseerd en nauwkeurig.

Brady, [+31] (0)70-3236298, salesbenelux@bradycorp.com

Verbluffende resultaten: digitale microscopie

De BradyPrinter i7100 Vial Tube Label Printer-Applicator.

De BradyPrinter i7100 Vial Tube Label Printer-Applicator kan in combinatie met B-7425 polypropyleenlabels reageerbuizen twee keer zo snel etiketteren als een handmatig proces. Binnen seconden print en plaatst de printer de etiketten op buisjes met

De PreciPoint O8 van Nikon (foto: Nikon Europe).

Nikon presenteert de PreciPoint O8, een oplossing voor scanning van complete objectglazen op basis van de olie-onderdompelingstechniek en digitale microscopie in het algemeen. Precipoint O8 versnelt en digitaliseert de werkwijze. Scan hele slides en interessegebieden met objectieven van 20x tot 100x in olie of lucht. Gebruikers kunnen nu beschikken over gescande beelden van hele olie-objectieven op het hoogste kwaliteitsniveau met verbluffende resultaten. Deze applicatie is veelzijdig inzetbaar en opent de weg naar nieuwe toepassingen. Gedigitaliseerde beelden van hele objectglaasjes maken het mogelijk het werk te standaardiseren, met minder inspanningen en bij een hogere kwaliteit. Bekijk hier de video over de Precipoint O8:

https://youtu.be/tO5bHv_Iids

Nikon Europe bv, [+31] (0)20-7099280 www.microscope.healthcare.nikon.com

34

| Oktober 2021

LAB AGENDA ADVERTEERDERSINDEX

BEURS, CONGRES

2

15 - 18 november

Asecos

MEDICA 2021 COMPAMED 2021

Instrument Solutions

www.medica.de www.compamed.de

17 november Lab-supply, Leverkusen (D) www.lab-supply.info/ lab-supply-rhein

6, 10 6

Van Dijk Verhuizingen en Opslag

6, 34, 36

Molgen Carl Roth

7

Labmakelaar Benelux

8

Bronson

9

Axel Semrau

10

17 - 18 maart 2022

Laboramastore

20

Vakbeurs Laborama 2022 Brussels Expo - Paleis 1

Wilten

20

TWICE

20

Hettich

24

expo.laborama.be/nl

27 - 30 sept 2022 WoTS fhi.nl/wots

OPLEIDING, CURSUS 2 november Methodeontwikkeling in HPLC Avans+, info@avansplus.nl, www.avansplus.nl

12 november Bloedgasanalyse, Leiden Hogeschool Leiden, www.hsleiden.nl/nascholingen/bioscience-en-diagnostiek/bloedgasanalyse/index.htm

24, 35

Salm en Kipp Dupa

24

Nikon Europe

33

VOLGENDE NUMMERS: X Hoe het voedingscontractlab van Lavetan zijn binnenklimaat perfect beheerst met een monitoringsysteem X In Leiden staat nu een van de modernste microscopiefaciliteiten voor life sciences-onderzoek ter wereld X Hypermodern farmalab Kyte Pharma in Hoofddorp opgeleverd

30 november en 1 december Data-integriteit in laboratoria, Breda QAducation, info@qaducation.nl, www.qaducation.nl

LABinsights NOVEMBER verschijnt 19 november.

Oktober 2021 |

35