Labinsights-2023-05

Volle bak Lab Safety Event 2023

Whole genome sequencing – WGS – was jarenlang een zeer complexe techniek die voorbehouden was aan experts in life sciences laboratoria. Nu is de technologie zo doorontwikkeld dat WGS routinematig inzetbaar gaat worden voor voedingsonderzoek. Het blijft fascinerend hoe snel de ontwikkelingen in de life sciences gaan. Herinnert u zich deze nog: de enorme exercitie van de ontrafeling van het menselijk genoom, waarvoor alweer ruim dertig jaar geleden een groots project werd opgezet. Het Menselijk Genoomproject dat in 1990 van start ging, werd des tijds gezien als iets futuristisch. Het doel de complexe structuur van het menselijke DNA bloot te leggen leek een utopie. Nadat de Amerikaanse regering een omvangrijke subsidie toekende om het HGP te financieren, werd verwacht dat het nog zo’n 15 jaar zou duren voor de genetische codes in kaart waren gebracht. Uitein delijk ging het iets sneller. Dankzij internationale samenwerking en spectaculaire vooruitgang in de gebruikte technieken, met name de sequentieanalyse, en grote stappen voorwaarts in de computertechnologie, was er al in het jaar 2000 een ruwe kaart van het menselijk genoom beschikbaar. Op 14 april 2003 werd wereldkundig gemaakt dat 99% van het genoom met een nauw keurigheid van 99,99% in kaart was gebracht. Kleine nuance: die laatste promille was pas in 2022 bekend, toen pas lukte het een team van zo’n honderd wetenschappers het menselijk genoom eindelijk volledig in kaart te brengen. De genoombepaling in 2003 was overigens de genetische kaart van een man. Vijf jaar later – in 2008 – maakte het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) wereldkundig als eerste de volledige DNA-volgorde van een vrouw te hebben vastgesteld. Daarna ging het steeds sneller. Het kost nog wel een lieve duit, maar iedereen kan inmiddels zijn genoom bij een particulier laboratorium in beeld laten brengen. Daarmee is genoomanalyse een routineaangelegenheid gewor den. Het bepalen van genetische sequenties is nu zo betaalbaar geworden, dat het ook interessant is geworden om een tech niek als WGS in te zetten voor voedingsanalyses. Wie had dat enkele jaren geleden gedacht? Dit biedt nieuwe mogelijkheden om onderzoek naar ziekteverwekkers uit te voeren, met name om daarmee contaminaties tot hun bron te herleiden. Tot voor kort was het voor de voedingsindustrie ondenkbaar om WGS in te zetten voor routinematig onderzoek, vanwege de hoge kosten en tijdsinvestering. Nu kan dat gewoon met handzame apparatuur die meegenomen kan worden. Er is recentelijk ook een nieuwe NEN-norm, de NEN-EN-ISO 23418, voor het gebruik van WGS in microbiologisch onderzoek binnen de agrofoodsector, dus niets staat de doorbraak meer in de weg. Een van de laboratoria die WGS inzet – en in deze editie van LABinsights in het kader van de life sciences-special aan het woord komt – is TLR in Rotterdam. Ze kunnen er voedselgerelateerde ziekte-uitbraken zo specifiek mee identificeren dat dit herleid kan worden tot bijvoorbeeld de boerderij waar de Listeria-uitbraak plaatshad. Daarmee kunnen nieuwe stappen worden gezet in het bewaken van de voedselvei ligheid. Benieuwd naar de mogelijkheden? Blader naar pag. 23 van dit nummer en lees hoe WGS een revolutie gaat ontketenen in het pathogenenonderzoek.

Whole genome sequencing routinetechiek in de food?

Vincent Hentzepeter, hoofdredacteur

INHOUD

SPECIAL LIFE SCIENCES

X Whole genome sequencing rolt de routinelaboratoria binnen en biedt nieuwe mogelijkheden voor tracering in voedingsonderzoek.

X Een nieuwe lichtmicroscoop, met mogelijkheden voor aanvullende technieken zoals donkerveld-, fluorescentie- en fasecontrastmicroscopie, is speciaal ontwikkeld om een meer ontspannen werkhouding mogelijk te maken.

X BBIO in Bilthoven heeft een flexibel, modulair ontworpen laboratorium in gebruik genomen voor kwaliteitscontrole, research en development, gericht op het maximaal veilig werken met het poliovirus.

Hoofdredactie: Vincent Hentzepeter, redactie@labinsights.nl, +31 (0)6

Volle bak Lab Safety Event 2023

Tijdens Lab Safety Event op 23 mei was het met 250 belangstellenden gezellig druk. Veiligheid in het lab en ergonomisch werken blijven hot topics.

(Foto: FOODnote)

20592436

Aan dit nummer werkten mee: Marjan Hammink, Marco Vellinga, Els van den Brink, Leendert van der Ent, Hans van Eerden

Eindredactie: Sylvie Hoyinck

Redactiecommissie: Dr Ineke Joosten (Senior Onderzoeker/Researcher Ministerie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Rijkserfgoedlaboratorium), Alex Muntendam (Manager Clinical Pharmacology and Bioanalytics bij Abbott), Bas van Driel (Business Development Manager Food Netherlands GBA), Henk Heijthuijsen (manager Quality Assurance & Assistance, TLR International Laboratories), Jules Hoenderop (consultant Roche Diagnostics), Taco van der Maten (productmanager XRF Panalytical, chairman of the board of directors van ASTM International), Anita te Riet (Bergenius Labadvies), Han te Vaanhold (international sales representative Seastar Chemicals Inc.).

Media-adviseur: Erik ten Haaf, +31 (0)297 223462, +31 (0)6 10031781 erik@maxusmedia.nl

Vormgeving: Marjan Hammink, marjan@maxusmedia.nl

Abonnementen: SP Abonneeservice, Postbus 105, NL-2400 AC Alphen aan den Rijn. Tel +31 (0)88 1102028, abo@labinsights.nl. Abonnement Nederland 1 jaar € 275,-, 2 jaar € 375,-. Opzeggingen dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn. Vraag een proefnummer aan en/of neem een abonnement op de digitale editie en nieuwsbrief door u op www.labinsights.nl te registreren.

Druk: Veldhuis Media, Meppel

Uitgever: maXus media publishers, 1421 AC Uithoorn

© 2023 maXus media

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opname, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en/of de uitgever. ISSN: 2468-6417

Juni 2023 59e jaargang www.labinsights.nl Verschijnt 9x per jaar

Ergonomische microscoop voor onderzoek en onderwijs

Welke persona uit het verbeterteam ben jij?

Collegialiteit en persoonlijke groei boven salaris

Een nieuwe lichtmicroscoop, met extra technieken zoals donkerveld-, fluorescentie- en fasecontrastmicroscopie, is ontwikkeld om een ontspannen werkhouding mogelijk te maken.

Modulair, flexibel lab voor poliovirus-onderzoek

Een verbeterteam vorm je met verschillende persoonstypes. Hoe meer kwaliteiten, hoe effectiever je kunt brainstormen over laboratoriumissues. En dát heb je nodig wanneer je de 4-O-systematiek toepast.

WGS kansrijk voor voedingsanalyses

Het Bèta Beloningsonderzoek 2022 laat zien dat het overgrote deel van de mensen die werkzaam zijn in de chemie en life sciences tevreden zijn met hun werk. Salaris is belangrijk, maar niet zaligmakend.

Volle bak tijdens Lab Safety Event 2023

Voor BBio in Bilthoven, cruciaal in het voorkomen van polio-uitbraken, is een flexibel laboratorium ontwikkeld voor kwaliteitscontrole, research en development, gericht op het veilig werken met het poliovirus.

Nu whole genome sequencing (WGS) steeds sneller en goedkoper wordt, ontstaan kansen voor nieuwe toepassingen, zoals routineonderzoek naar pathogenen binnen de voedingsindustrie.

Het was een goed bezocht LabSafety event op 23 mei. FHI noteerde zo’n 250 geïnteresseerden, exclusief exposanten. Een bezoekersplus van zeker 25%: veiligheid in het lab blijft een hot topic.

NEN: Commentaar gevraagd op normontwerp

Normontwerp NEN 6603:2010 voor eerstelijnscontrole met controlekaarten voor chemische en microbiologische analyses wordt herzien. Belanghebbenden kunnen tot 1 augustus 2023 online hun commentaar indienen. De norm beschrijft de kwaliteitscontrole van analyses in laboratoria met behulp van controlekaarten en is van toepassing op monsters uit de milieu-, voedingsmiddelen- en diervoedersector. Een controlekaart is een statistische grafiek waarop meetgegevens van monsters in een bepaalde volgorde zijn weergegeven. Het doel is om het proces te sturen, variatie te beheersen en te verminderen.

Vergeleken met de vorige versie uit 2010 zijn er enkele belangrijke wijzigingen doorgevoerd, waaronder het samenvoegen van de procedures voor chemie en microbiologie, duidelijkere afhandeling van de periodieke evaluatie en toegevoegde voorbeelden over het omgaan met afwijkingen.

X Belanghebbenden kunnen tot 1 augustus 2023 hun commentaar indienen via: de website www.normontwerpen.nen.nl

X Belanghebbende partijen die willen deelnemen aan de ontwikkeling van normen op dit gebied kunnen zich aanmelden bij de normcommissie ‘Statistische toepassingen’ door een e-mail te sturen naar jeroen.pieterse@nen.nl. Deze commissie richt zich op de toepassing van statistische methoden in milieuonderzoek, met name in milieulaboratoria.

Pilotonderzoek beoordeelt versnelde accreditatieaanvragen voor laboratoria

De Raad voor Accreditatie (RvA) is gestart met een pilotproject samen met vijf ISO 17025-geaccrediteerde klanten om te onderzoeken of een nieuwe aanpak van het aanvraagproces voor uitbreiding van accreditatie kan leiden tot een snellere afhandeling. Het pilotproject is gericht op het verbeteren van de procesefficiëntie, een aspect dat breed wordt gedeeld onder de klanten. Het nieuwe aanvraagproces is gebaseerd op drie pijlers: aankondiging, tijd reserveren en het nakomen van afspraken. De klant informeert de RvA minimaal zes weken van tevoren over de gewenste uitbreidingsaanvraag. Op basis daarvan reserveert de RvA de benodigde beoordelaarscapaciteit en vindt afstemming plaats over de beoordelingsdatum. De klant dient zich te houden aan de afgesproken aanlevering van documenten en de datum waarop eventuele corrigerende maatregelen beschikbaar komen.

Tijdens de pilot zal er regelmatige terugkoppeling zijn tussen de RvA en de klant. De pilot is in april gestart en omvat vijf laboratoria die regelmatig uitbreidingsaanvragen indienen. Het proces zal worden gemonitord om te beoordelen of de voorwaarden realistisch en haalbaar zijn en hoe het vernieuwde proces in de praktijk werkt. Er wordt aan het einde van het jaar geëvalueerd en op basis daarvan zal het aanvraagproces indien nodig worden aangepast.

Het streven is om in het eerste kwartaal van 2024 de nieuwe aanvraagoptie beschikbaar te stellen aan alle klanten, onder voorbehoud van een positief resultaat van de pilot. Het bestaande aanvraagproces zonder aankondiging en gereserveerde beoordelingstijd blijft als keuze beschikbaar voor klanten.

Geautomatiseerde kweekreactoren voor biomassa

Festo presenteerde tijdens de Hannover Messe 2023 de BionicCellFactor biomassa voor het grootschalig, efficiënt, en met minder input kweken van biomassa met behulp van automatiseringstechnologie van Festo. Binnen dit bioproces grijpt alles op elkaar in. Algen worden gekweekt, de groei gemonitord, ze worden geoogst en verder verwerkt tot verschillende componenten. De verkregen biomassa is van nut voor sectoren als de chemie, voeding en farmacie. Bij de ontwikkeling heeft het bedrijf zich laten inspireren door de natuur, waar ook zonder verspilling gebruik gemaakt wordt van hulpbronnen. Daarbij zijn oplossingen uit laboratoriumomgevingen vertaald en opgeschaald naar industriële toepassingen. De BionicCellFactory bestaat uit geautomatiseerde bioreactoren om biomassa – algen – binnen optimale condities op grote schaal te kweken. Algen zijn bijzonder geschikt omdat ze tien keer meer CO2 opnemen dan reguliere flora. De algen zijn na analyse en oogst klaar voor verdere verwerking van de biomassa. Het is mogelijk de bijbehorende schakelkasten via diagnose op afstand, onderhoud en controle via de cloud aan te sturen.

Mobiel drugslab ontdekt gevaarlijke drugs op festival

Met een mobiel laboratorium werd op technofestival Extrema Outdoor in Houthalen-Helchteren op drugs getest. Het mobiele drugslab gebruikt geavanceerde technieken die snelle resultaten opleveren, soms al binnen een minuut. Met het lab op de festivalsite kon snel en accuraat gereageerd worden op de aanwezigheid van potentieel gevaarlijke drugs. De drugs werden geanalyseerd, waarna de resultaten werden vergeleken met een uitgebreide drugsbibliotheek van het NICC (Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, onderdeel van het justitiële departement van België). Op basis van deze vergelijking bepaalde het lab binnen enkele minuten om welke drug het ging. Het mobiele lab was op het festival aanwezig vanwege een drugsgerelateerd overlijden dat vorig jaar plaatsvond. In samenwerking met de politie, het parket en de festivalorganisatoren is daarom besloten om de drugs op het terrein te onderzoeken.

Het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) zette zijn testlab voor drugs voor het eerst neer op een festivalweide (Foto: Adobe Stock).

De BionicCellFactory (foto: Festo).

Life sciences over 10 jaar volgens ChatGPT

ChatGPT maakte onlangs het VWO-examen Nederlands en zakte op het nippertje. Voor mij dé aanleiding om deze tool een keer te gebruiken. Welke ontwikkelingen kunnen we in de komende 10 jaar verwachten in de life sciences?

Dit kreeg ik als antwoord:

‘Als AI-model kan ik geen voorspellingen doen over toekomstige ontwikkelingen met volledige zekerheid, maar ik kan wel enkele mogelijke trends en gebieden van vooruitgang in de life sciences noemen die momenteel worden onderzocht en waarvan wordt verwacht dat ze zich de komende 10 jaar verder zullen ontwikkelen:

1. Verder onderzoek naar genetica en genoomsequencing zal naar verwachting leiden tot een beter begrip van genetische ziekten, het ontdekken van nieuwe behandelingsmogelijkheden en het verbeteren van gepersonaliseerde geneeskunde.

2. De ontwikkeling van precisiemedicine zal toenemen, waarbij behandelingen en medicijnen worden afgestemd op de individuele genetische samenstelling, om zo de effectiviteit van behandelingen te vergroten en bijwerkingen te verminderen.

3. Immunotherapie zal naar verwachting een belangrijke rol blijven spelen in de behandeling van kanker en andere auto-immuunziekten, met nieuwe technieken en benaderingen die de immuunrespons tegen ziekten verder versterken.

4. Onderzoek naar regeneratieve geneeskunde, zoals stamceltherapie en tissue engineering, zal naar verwachting doorgaan, met mogelijkheden om beschadigde weefsels en organen te herstellen of te vervangen.

5. Onderzoek naar de oorzaken en behandelingen van neurodegeneratieve ziekten, zoals de ziekte van Alzheimer en Parkinson, zal waarschijnlijk toenemen, met als doel betere diagnosemethoden en effectievere therapieën te ontwikkelen.

6. De ontwikkeling en toepassing van CRISPR-Cas9, een krachtige genbewerkingstechnologie, zal naar verwachting voortgaan, met bredere toepassingen in zowel onderzoek als mogelijke therapeutische behandelingen.

7. De integratie van kunstmatige intelligentie en geavanceerde dataverwerkingstechnieken zal helpen bij het analyseren van grote hoeveelheden biologische gegevens, het ontdekken van patronen en het identificeren van en ontdekken van ziektemechanismen en behandelingen.

Houd er rekening mee dat deze gebieden slechts enkele van de vele potentiële ontwikkelingen in de life sciences zijn. Het onderzoek in dit veld is voortdurend in beweging, en er kunnen andere doorbraken en ontdekkingen plaatsvinden die momenteel nog niet voorspeld kunnen worden.’

Eerlijk? Ik las weinig nieuws, maar was wel verrast over de snelheid waarmee ChatGPT mij deze goede samenvatting gaf. Deze column is in vijf minuten geschreven. Het maakt mij ervan bewust dat AI op korte termijn niet meer weg te denken is.

Jules Hoenderop adviseert de redactie van LABinsights

Ergonomische microscoop voor onderzoek en onderwijs

Een nieuwe lichtmicroscoop, met mogelijkheden voor aanvullende technieken zoals donkerveldmicroscopie, fluorescentiemicroscopie en fasecontrastmicroscopie, is speciaal ontwikkeld om een meer ontspannen werkhouding mogelijk te maken. Ideaal voor onderzoekers die urenlang bezig zijn met routinematig microscopisch onderzoek, maar ook zeer geschikt voor educatieve doeleinden.

Els van den Brink | Fotografie: Nikon

Het werken met een microscoop kan heel belastend zijn voor ogen en spieren, met name bij een basale lichtmicroscoop. Daarbij moet je vaak voorovergebogen zitten om door het oculair te kijken, terwijl je ondertussen met je handen in een ongemakkelijke houding bezig bent om monsters te wisselen en de instellingen aan te passen. Laboranten die dagelijkse vele uren achter de optische microscoop doorbrengen, kunnen daardoor last krijgen van ogen, nek en schouders. Vandaar dat Nikon nu een nieuwe microscoop heeft ontwikkeld die zeer geschikt is voor routinematig laboratoriumonderzoek, waarbij veel ergonomische aspecten sterk zijn verbeterd. Dat kan heel prettig zijn voor medewerkers van bijvoorbeeld pathologische laboratoria en bloedbanken en onderzoekers die bezig zijn met routinematig of wetenschappelijk onderzoek aan cellen.

Gebruikers van lichtmicroscopen

Voor de ontwikkeling van deze nieuwe Nikon microscoop, de ECLIPSE Si, hield een team van ontwikkelaars van Nikon allereerst een enquête onder gebruikers van dit soort microscopen. Het ging bijvoorbeeld om laboranten die patiëntenmateriaal bekijken om de oorzaak van ziektes te achterhalen. Uit de vragenlijsten en interviews bleek dat een relatief groot aantal mensen problemen had door de fysieke belasting van hun werkzaamheden. “Als ontwerper heb ik een aantal laboratoria bezocht”, vertelde een van de betrokken ontwikkelaars, Yuki Kobayashi, werkzaam bij Nikon in Japan, in een interview. “Ik was onder de indruk van het aantal testen dat mensen soms dagelijks moeten doen. Sommigen moeten dage -

S Voorzijde Nikon ECLIPSE Si.

X De oculairverhoger, een optie voor lange mensen om goed rechtop te kunnen zitten.

lijks honderden monsters bekijken, waarbij ze steeds dezelfde procedure moeten uitvoeren in dezelfde houding. Vandaar dat ik bij het ontwerp verschillende aspecten heb meegenomen die helpen om een natuurlijke houding te bewaren en soepel te bewegen.”

Ergonomische microscoop

“Het grootste voordeel van deze nieuwe Nikon microscoop is dat de lichtsterkte automatisch wordt aangepast”, vertelt Ziyad Kariman, accountmanager bij Nikon in Nederland. Normaal gesproken moet de lichtsterkte elke keer worden aangepast als er geswitcht wordt naar een ander objectief, die zorgt voor een andere vergroting. Om het aantal handelingen te beperken, zou je geneigd kunnen zijn om de lichtsterkte niet elke keer mee te veranderen, maar de consequentie daarvan is wel dat het observeren daardoor vermoeiender wordt voor de ogen. “Deze nieuwe microscoop is zo ontwikkeld, dat het apparaat na de eerste keer de lichtsterkte voor elk objectief onthoudt en dat automatisch aanpast bij een wisseling van objectief”, legt Kariman uit. Dat maakt het beeld rustiger voor de ogen en scheelt enorm in het aantal handelingen dat een laborant moet uitvoeren.

Oculair verhoger

Daarnaast zijn er diverse minder opvallende kenmerken die zorgen voor een betere ergonomie. Zo is het oculair schuin naar voren gericht in een hoek van vijfenveertig graden, en kan deze

eventueel nog een paar centimeter verhoogd worden met een speciale oculairverhoger, zodat de onderzoeker ontspannen rechtop kan blijven zitten tijdens het observeren van de monsters. Ook gaat het wisselen van de objectieven soepeler door een aangepaste vorm van de objectiefrevolver en gaat het wisselen van monsters net wat makkelijker doordat de tafel iets lager is dan bij een gemiddelde microscoop. Een lcd-scherm zorgt er bovendien voor dat alle instellingen in één oogopslag zichtbaar zijn. Het zijn allemaal kleine details die er alles bij elkaar voor zorgen dat het microscopische onderzoek sneller gaat en lichamelijk minder belastend is.

Digitale microscopie

Wat natuurlijk ook heel prettig kan zijn voor de werkhouding, is als het beeld niet continu bekeken hoeft te worden via het oculair,

Het is mogelijk beelden te bekijken via tablet of computerscherm in plaats van te turen door de oculair, iets wat al veel langer gebruikelijk was bij high-end microscopen, maar niet bij de meer basale instrumenten.

‘ Het grootste voordeel van deze nieuwe microscoop is dat de lichtsterkte automatisch wordt

’

Voordelen van de Nikon ECLIPSE Si

De met de ‘Red Dot Award: Product Design 2022’ bekroonde ECLIPSE Si is de nieuwe standaard in microscopen:

X Krachtige instrument met ergonomisch design

X Minder lichamelijke belasting

X Langer gefocust werken

X Extra werkcomfort door oculairverhogers

X Afbeeldingen van hoge kwaliteit door hoogwaardige CFI60 objectieven en Nikons

LIM-techniek

X Prettig helder beeld bij schakelen tussen verschillende objectieven

Verder biedt ECLIPSE Si een scala aan microscopie observatietechnieken en de mogelijkheid tot het delen en opslaan van de hoogkwalitatieve afbeeldingen met een digitale camera.

maar zichtbaar is op een tablet of computerscherm. “Bij high end microscopen, zoals fluorescentiemicroscopen is dat al heel gebruikelijk, maar bij de meer basic microscopie wordt dat nog veel minder gedaan”, vertelt Kariman. Het voordeel hiervan is dat je op het scherm van een computer of tablet het beeld direct kunt analyseren. “Bovendien kunnen collega’s op afstand meekijken, doordat je het beeld kunt streamen via internet”, vervolgt hij enthousiast.

Van fasecontrastmicroscoop tot fluorescentiemicroscoop

De Nikon ECLIPSE Si is meer dan alleen een lichtmicroscoop, al zal dat misschien wel de meest gebruikte toepassing zijn. Naast helderveldmicroscopie biedt de microscoop mogelijkheden voor

andere technieken zoals fasecontrastmicroscopie, fluorescentiemicroscopie, polarisatiemicroscopie en donkerveldmicroscopie. Fasecontrastmicroscopie is een waardevolle techniek om kleurloze en transparante monsters goed te kunnen observeren. Hierbij worden verschillende compartimenten toch van elkaar onderscheiden door een verschil in fase. Voor dit soort monsters is donkerveldmicroscopie ook een interessante optie. In dat geval wordt het monster op een andere manier belicht, waardoor alleen de lichtverstrooiing kan worden geanalyseerd. Daarnaast kan gebruik gemaakt worden van diascopische fluorescentiemicroscopie voor monsters die fluorescerende eiwitten bevatten of gekleurd zijn met fluorescerende kleurstoffen.

Educatieve microscoop

Ondanks deze veelzijdigheid is de Nikon ECLIPSE Si tegelijkertijd een heel compacte en robuuste microscoop, die makkelijk verplaatst kan worden. “De combinatie van die mobiliteit, de compactheid en de veelzijdigheid maakt deze microscoop wel bijzonder”, vindt Kariman. Bovendien is de microscoop daarmee ook heel geschikt voor onderwijsdoeleinden. Verschillende buitenlandse universiteiten hebben al een stuk of honderd van deze microscopen in de kast staan voor gebruik door studenten. Juist voor onderwijs kan het heel behulpzaam zijn als een hele klas kan meekijken via het scherm. En is het natuurlijk heel prettig dat studenten met hetzelfde apparaat met zo veel verschillende technieken kunnen kennismaken.

‘ Met een speciale oculairverhoger ontspannen rechtop blijven zitten tijdens het observeren van de monsters’’

Onderzoekers observeren monsters achter de nieuwe Nikon microscoop, de ECLIPSE Si. Bij het ontwerp stond de ergonomie centraal.

Laboratorium Team Quiz: welke persona uit het verbeterteam ben jij?

Een verbeterteam vorm je met verschillende types personen. Hoe meer kwaliteiten, hoe effectiever je kunt brainstormen over laboratoriumissues. En dát heb je nodig wanneer je de 4-O-systematiek toepast op een afwijking. Ontdek welke van de zes persona’s jij bent en zoek de andere leden erbij voor een ultiem verbeterteam.

Tekst: QAducation

Maak kennis met de types uit jouw verbeterteam. De 4-O-systematiek voer je uit met een verbeterteam. Solo sparren en brainstormen strandt al snel. Daarom trommel jij de juiste collega’s op om samen de 4-O-aanpak uit te voeren. Het liefst verzamel je de zes verschillende types voor dit proces. Hoe meer diversiteit in types, hoe beter het proces verloopt. We stellen ze aan je voor.

Pascal de practicus

Een echte doener en steekt graag de handen uit de mouwen.

• Pluspunten: vindingrijk en daadkrachtig; zo omschrijf je deze practicus het beste. Op zoek naar een praktische oplossing? Pascal is de juiste persoon.

• Valkuilen : een practicus is snel met duizend-eneen-dingen tegelijkertijd bezig en heeft zelden tijd. Dus heb je de aandacht? Pak ’m dan en zet de practicus in waar die het waardevolst is.

Dani de denker

Grondig onderzoeken en analyseren voordat er keuzes gemaakt worden, dat doet Dani.

• Pluspunten : wil je een goede onderbouwde keuze maken, dan schakel je Dani in. Nodig je de denker uit bij brainstorms, dan is die een waardevolle toevoeging: gesprekken beknopt samenvatten kan Dani als geen ander.

• Valkuilen: de denker raakt zo verzand in details, dat die nooit overgaat tot actie.

Olivia de ondernemer

In één rechte weg naar de oplossing: laat dat maar aan Olivia over.

• Pluspunten: Olivia draait liever niet om de hete brij heen, maar gaat recht op het doel af. Regelen en organiseren

doet die vol enthousiasme.

• Valkuilen : een ondernemer kan ook wat ongeduldig overkomen. Het doel gaat boven de sfeer. Zet je Olivia tegenover Omar, dan houden zij elkaar goed in balans.

Omar de ondersteuner

Een fijne sfeer behouden waarin iedereen zich gehoord en gezien voelt: daar schakel je Omar voor in.

• Pluspunten: een ondersteuner is de verbinder van de groep, die houdt iedereen bij de les.

• Valkuilen: dat fijne klimaat behouden kan ook omslaan in betuttelen en kan ervoor zorgen dat Omar blijft piekeren en geen keuzes maakt.

Igor de inspirator

Igor gooit aan de lopende band nieuwe, wilde ideeën in de groep.

• Pluspunten: Igor heeft direct de essentie te pakken en kan iedereen daarnaar terugleiden. Een inspirator heeft een blik op de toekomst en raakt enthousiast van alle mogelijkheden.

• Valkuilen: soms slaat enthousiasme om in chaos, dat gebeurt Igor wel eens.

Casper de conservator

Als echte conservator wil Casper de feiten weten én registreren.

• Pluspunten: wil je weten welke afspraak in maart 2014 werd gemaakt? Casper is de persoon die het zo oprakelt. Een conservator is altijd goed voorbereid en herinnert iedereen aan gemaakte afspraken.

• Valkuilen: verandering? Liever niet. Casper doet het graag zoals hij het al jaren doet en gooit zijn kont tegen de krib bij vernieuwingen.

Verzamel alle types bij elkaar en ga aan de slag met de 4xO-aanpak.

Soms lukt het niet alle zes de types uit het verzamelteam bij elkaar te krijgen. Onze tip: spar altijd met iemand waar je een klein beetje buikpijn van krijgt, omdat je weet dat die altijd anders naar dingen kijkt. Dan heb je de juiste persoon. Vorm je een verbeterteam met een gelijkgestemde, dan ben je zo klaar met discussiëren en sparren.

Benieuwd naar het cursusaanbod?

Kijk op www.qaducation.nl/cursussen/

Werken in de chemie en life sciences: collegialiteit

en persoonlijke groei boven salaris

Het Bèta Beloningsonderzoek 2022 laat zien dat het overgrote deel van de mensen die werkzaam zijn in de chemie en life sciences tevreden zijn met hun werk. Sfeer en collegialiteit wordt door bijna iedereen als belangrijkste factor voor het werkplezier aangegeven. Salaris is zeker niet onbelangrijk, maar ook niet zaligmakend.

Tekst: Checkmark Labrecruitment

Als mensen op zoek gaan naar een andere baan doen ze dat vooral omdat het hen ontbreekt aan waardering door de organisatie en mogelijkheden voor professionele groei. Ga hierover in gesprek met elkaar, is het advies van recruitmentspecialist in chemie en life sciences Checkmark Labrecruitment aan zowel werknemer als werkgever.

Salaris en opleiding

Van jong tot oud, van MBO tot WO: de voor de 2022-edite van het Bèta Beloningsonderzoek geënquêteerde bèta’s, die werkzaam zijn binnen de chemie of life sciences, hechten nagenoeg dezelfde waarde aan salaris: 4,0 op een schaal van 5. Hiermee staat ‘salaris’ op de vierde plaats als het gaat om factoren die genoemd worden als belangrijk voor het werk. Na ‘sfeer en collegialiteit’ (4,6), ‘ontwikkelings- en opleidingsmogelijkheden’ (4,2) en ‘uitdaging’ (4,2).

De conclusies wijken niet veel af van eerdere onderzoeken. Algemeen geldt dat analisten het minste verdienen en de grootverdieners te vinden zijn bij commerciële-, management- en directiefuncties. Bij die drie categorieën is ook sprake van een grotere spreiding in de salarissen. Opleidingsniveau speelt steeds meer een rol bij het oplopen van de leeftijd. In het begin van je carrière (25-30 jaar) zijn de salarisverschillen tussen MBO, HBO en WO helemaal niet zo groot. Grote verschillen ontstaan pas in de mid-career fase (vanaf 36-40 jaar), waar WO-ers significant

meer verdienen dan HBO’ers. Inkomens van MBO’ers blijven relatief verder achter en vlakken ook eerder af.

Dit beeld laat volgens Checkmark Labrecruitment zien dat het opleidingsniveau weliswaar impact heeft op je inkomen, maar dat dat geen vanzelfsprekendheid is. Starters zijn zich hiervan niet altijd even goed bewust, zien de recruiters in de dagelijkse praktijk. Ze denken soms dat ze vanwege hun hogere opleiding automatisch recht hebben op een hoger loon. Ook als die functie net zo goed kan worden ingevuld door iemand met een lagere opleiding. Welke opleiding je ook genoten hebt, je moet laten zien dat je dat diploma waard bent (en ervoor zorgen dat je op een plek terecht komt waar je talent wordt gewaardeerd en zich verder kan ontwikkelen).

Salarisverhogingen

De enquête voor dit beloningsonderzoek is net na de zomer van 2022 afgesloten. Dat betekent dat de recente ontwikkelingen rond inflatie en de daarmee gepaard gaande, soms forse salarisverhogingen niet zijn terug te zien in de cijfers. Checkmark signaleert nu nog niet dat mensen bij het zoeken naar een nieuwe functie extra salariseisen stellen. Wel ziet de recruitmentspecialist in chemie en life sciences dat bij veel werkgevers salarisverhogingen zijn doorgevoerd, al zijn die in de regel minder extreem zijn dan bij sectoren als onderwijs, gezondheidszorg en openbaar vervoer. Waar salarisverhogingen jarenlang in de orde van 1,5% tot 2% lagen, gaat dat momenteel in de richting van 3% tot 5%,

al dan niet met een eenmalige bonus.

Meer dan salaris

Interessant voor de werkgever is dat er in de huidige top 3 van factoren die werknemers belangrijk vinden twee items staan waar je (veel) invloed op kan uitoefenen: ‘ontwikkelings- en opleidingsmogelijkheden’ en ‘uitdaging’. Daar kan je als organisatie en als individuele manager concreet mee aan de slag om enerzijds je mensen te behouden en anderzijds aantrekkelijk te zijn voor nieuw personeel. ‘Sfeer en collegialiteit’, al jaren de onbetwistbare nummer één in het rijtje, is misschien wat minder grijpbaar, maar door daar veel moeite in te steken kan je juist hier het verschil maken en de beste resultaten behalen.

Groter aandeel vrouwen

Al jaren is er sprake van een toenemend aandeel vrouwen binnen de chemie en de life sciences. Die trend is in de enquêteresultaten echter alleen maar zichtbaar in de leeftijdscategorie 20-29, waar de M/V-verhouding 55/45 is bij chemie en 38/62 bij life sciences. Bij 30-39 zijn de mannen, een beetje tegen de verwachting in, nog ver in de meerderheid: 77/23 bij chemie en 62/38 bij life sciences.

De lengte van de werkweek laat nog een klassiek man-vrouwbeeld zien. Bij alle leeftijdscategorieën is het percentage vrouwen dat fulltime werkt lager dan bij mannen. Waar er bij mannen wat dat betreft nauwelijks verschil te zien is over de jaren heen, neemt het fulltime percentage bij vrouwen na 20-29 af van 58% naar gemiddeld 33% voor de latere leeftijdscategorieën.

Tijdelijk of vast contract?

In de categorie 20-29 heeft bij chemie 50% een vast contract, 33% een tijdelijk contract en 17% een uitzendcontract. Bij life sciences zijn die percentages 35% resp. 57% resp. 9%. Waar bij chemie in de hogere leeftijdscategorieën de vaste contracten duidelijk de overhand krijgen (85-95%), heeft circa een derde van de oudere werknemers in de life sciences nog steeds een tijdelijk contract.

Het relatief hoge aandeel aan tijdelijke contracten bij life sciences heeft volgens Checkmark te maken met het al dan niet beschikbaar zijn van researchbudgetten, waaruit ook het (tijdelijke) personeel wordt betaald. Het is vaak een kwestie van hollen of stilstaan: wel geld of geen geld. Bovendien zijn er in de life sciences relatief meer start-ups, die in de regel minder snel vaste contracten aanbieden.

Op zoek naar een nieuwe baan

Bijna driekwart van de geënquêteerden is niet echt op zoek naar een andere werkgever. Ze geven aan dat ze niet op zoek naar ander werk (35%) of hooguit open te staan voor een nieuwe job als ze tegen iets leuks aanlopen (39%). Van het kwart dat meer open staat voor een andere baan is 17% niet actief en 9% wel actief op zoek naar een nieuwe werkgever. In die laatste groep

springen er twee leeftijdscategorieën uit: 20-29 met 17% en 40-49 met 13% actief op zoek.

Opmerkelijk is dat er in de mid-career fase ten opzichte van de andere leeftijdscategorieën niet alleen relatief veel mensen actief op zoek zijn naar ander werk (13%), maar ook aan de andere kant van het spectrum staan en juist helemaal niet op zoek zijn (43%). Blijkbaar is een grote groep binnen 40-49 tevreden in zijn of haar job, maar grijpen veel mensen die niet happy zijn deze periode aan om nog een stap te maken.

Tevreden of ontevreden?

Van de geënquêteerden geeft 68% aan (zeer) tevreden te zijn over de werkplek, 20% staat hier neutraal in en 12% is (zeer) ontevreden. Tussen de tevreden en de ontevreden groep zijn een aantal opmerkelijke verschillen in de waardering van bepaalde stellingen. Die hebben vooral te maken met de organisatie en het gevoel van waardering. ‘Mijn organisatie maakt haar beloftes waar’ (3,9 vs 2,2 op een schaal van 5), ‘mijn werk wordt door deze organisatie gewaardeerd’ (4,2 vs 2,6), ‘ik ben tevreden over de mogelijkheden over mijn professionele groei in deze organisatie’ (3,7 vs 2,1) en ‘deze organisatie staat open voor ideeën en suggesties voor verbetering’ (4,0 vs 2,4) spreken wat dat betreft boekdelen.

Als je mensen wilt behouden voor je organisatie, zorg er dan voor dat je ze perspectief biedt, dat ze kunnen groeien in hun professionele carrière. Uit je waardering, sta open voor feedback en kom je beloftes na, is het advies van Checkmark.

Grootste beloningsonderzoek onder bèta’s

Het Bèta Beloningsonderzoek is het grootste jaarlijkse beloningsonderzoek onder bèta’s in Nederland. Het door Checkmark Labrecruitment, organisatie-adviesbureau Berenschot, KNCV en andere vakverenigingen uitgevoerde onderzoek is in de 2022-editie gebaseerd op een enquête onder zo’n 750 bèta’s, waarvan er 320 werkzaam zijn in de chemie en 180 in de life sciences. Naast kwalitatieve inzichten over wat werknemers belangrijk vinden en werktevredenheid, levert het onderzoek ook kwantitatieve informatie over bijvoorbeeld de M/V-verdeling en deeltijdwerk. En natuurlijk het salarisoverzicht, dat al sinds de start in 2011 door zowel werknemers als werkgevers als benchmark wordt gebruikt.

Vraag het volledige rapport van het Bèta Beloningsonderzoek 2022 op via cora@checkmark.nl

Modulair, flexibel laboratorium

Voor BBio in Bilthoven is een flexibel laboratorium ontwikkeld voor kwaliteitscontrole, research en development, gericht op het veilig werken met het poliovirus. Het lab speelt een cruciale rol in het voorkomen van uitbraken van de ziekte.

Grote vraag naar poliovaccins

Tekst: Marjan Hammink | Fotografie: Bilthoven Biologicals

“De WHO bepaalt wie er met polio mag werken: we moesten dit nieuwe lab bouwen om ermee te mogen blijven werken,” vertelt Eric van Gerven, Senior Project Manager bij Bilthoven Biologicals, kortweg BBio, gevestigd op Utrecht Science Park Bilthoven. “Ga maar na: bij de start van het ontwerpproces was de World Health Organization (WHO) nog bezig met het vaststellen van de regels voor GAPIII.1 Inmiddels is GAPIV alweer in werking getreden.” Om goedkeuring te behouden werd de bouw van een nieuw lab in Bilthoven onontkoombaar.

BBio, voortgekomen uit het Nederlands Vaccin Instituut, werd in 2012 geprivatiseerd en vervolgens overgenomen door de Indiase Cyrus Poonawalla Group (eigenaar van het Serum Institute of India, ’s werelds grootste vaccinproducent qua volume) en levert vaccins, variërend van DTP tot polio. Om aan de wereldwijde vraag te voldoen was het nodig om de productie van het geïnactiveerde poliomyelitisvaccin (IPV) te verhogen. Tussen 2012 en 2020 kon de jaarlijkse productiecapaciteit van IPV telkens vertienvoudigd worden, waarmee de organisatie uitgroeide tot een belangrijke poliovaccinleverancier.

Nieuw laboratorium ontwerpen

Aangescherpte WHO-regelgeving vroeg ondertussen echter om nieuwe faciliteiten. De opdracht voor de bouw van een nieuw lab werd uitbesteed aan Kropman Contamination Control (KCC)

Ambitieus labproject in de strijd tegen polio

1: WHO Global Action Plan om het risico op faciliteitsgebonden poliovirus te minimaliseren na de type-specifieke uitroeiing van wilde poliovirussen en de geleidelijke stopzetting van het gebruik van oraal poliovaccin

Het nieuwe BBio laboratorium.

voor poliovirus-onderzoek

samen met een multidisciplinair projectteam, in nauwe samenwerking met onder meer Cleanroom Combination Group en architect KuiperCompagnons. “Veiligheid moest echt centraal staan in het laboratoriumontwerp. Je moet voorkomen dat het poliovirus buiten het gebouw terechtkomt, zoals bijvoorbeeld via het riool. Het virus moet uiteindelijk wereldwijd uitgeroeid worden,” stelt van Gerven. Het nieuwe Quality Control, Manufacturing Science & Technology (QC/MS&T) laboratorium, ontworpen door KuiperCompagnons, huist in vleugel A5 van een bestaand gebouw en heet informeel het ‘A5-lab’.

Arbo en nieuwe regelgeving

Of het nu gaat om arbeidsomstandigheden waarbij je een helm moet dragen op een bouwplaats, oordoppen moet indoen voordat je gaat boren, of een nieuwe regelgeving in het kader van de GAP-regels, elke extra regel brengt een bepaalde last met zich mee. Van Gerven: “Het legt altijd een extra belasting op voor degenen die er moeten werken. In het geval van arbo is het bedoeld om medewerkers te beschermen, en in ons geval om de omgeving te beschermen. Dit maakt het werk lastiger. Je

moet nu bijvoorbeeld verplicht douchen als je het laboratorium wilt verlaten. Dat is niet altijd prettig, maar het is in ons nieuwe lab wel zo geschikt mogelijk vormgegeven.”

Transparante werkomgeving

“Bij het ontwerpen van een lab willen we een werkomgeving creëren waar mensen gelukkig kunnen zijn, goed kunnen werken en voldoende daglicht hebben,” vult Michiel Burger, Projectmanager Healthcare & Lifescience bij KuiperCompagnons, aan. “Daarom is de gevel transparant en open. Maar dan wel met demontabele delen, zodat omvangrijke apparatuur goed in te huizen is. Wat meespeelde: ons bureau had al een relatie met

‘

Het poliovirus moet uiteindelijk wereldwijd

uitgeroeid worden

het gebouw, omdat we ook betrokken waren bij het ontwerp van de buitenste schil van het gebouw, gelegen op Utrecht Science Park Bilthoven.”

Er valt bijna overal in het lab zo veel mogelijk natuurlijk licht binnen via verschillende lagen. Dit geeft een gevoel van veiligheid, met doorkijkjes en zichtlijnen voor medewerkers en voor mensen die buiten het laboratorium passeren, zodat er altijd contact kan zijn en niemand zich opgesloten voelt. Dit wordt zowel gewaardeerd door iedereen die in het gebouw werkt, als de EHBO, de brandweer als de inspecteurs en afdelingshoofden. Centraal werd een fotowand van een duinlandschap geplaatst, die iedereen prachtig vindt. Van Gerven: “Mensen vinden het heel bijzonder dat zoiets mogelijk is en mag. Het zorgt echt voor een prettige sfeer.”

Technisch toegankelijke cleanroom

“Wat we hier hebben gerealiseerd is waarschijnlijk wel een van de meest rigoureuze cleanroom-regimes die je kunt vinden,” vertelt Burger. “Maar alle kabels en leidingen zijn bereikbaar zonder de cleanroom met zijn strikte regels binnen te hoeven gaan. Bij ons ontwerp hebben we gezorgd dat dit vanaf de buitenkant kan, waardoor een monteur veel gemakkelijker toegang heeft, zonder daadwerkelijk het laboratorium in te hoeven gaan.”

Dezelfde benadering is toegepast voor de gassen en andere media die het laboratorium gebruikt. Deze worden via de omloop geleid en zijn ook van buitenaf bereikbaar. Mochten er in de toekomst veranderingen in het proces plaatsvinden en er behoefte ontstaan aan een ander medium, dan kan ook dit vrij eenvoudig van buitenaf worden aangepast. Burger: “Tijdens het ontwerpproces zijn er dan ook enkele wijzigingen aangebracht aan het gebouw, waaronder de behoefte aan meer ruimte voor installaties. We hebben toen het ontwerp aangepast door het geheel een volledige verdieping naar beneden te verplaatsen. Op die manier zijn ook toekomstige uitbreidingen op een vlotte manier door te voeren.”

Flexibel en modulair

De architect werkte aan de hand van de IGLO-methode (Intelligent Generic Lab Optimization). Luisteren naar de gebruiker is een essentiële stap in het uit twaalf fasen bestaande ontwerpproces, om hiermee tot een generieke en modulaire opzet te komen voor het laboratorium. “Om de lay-out te veranderen hoefden we alleen maar modules opnieuw in te richten. Onze methode maakt gebruik van dezelfde gestandaardiseerde blokken of precies gespiegelde varianten; alles is uniform of exact tegenovergesteld. Wat ons onderscheidt, is niet de fysieke verplaatsbaarheid van deze bouwstenen, maar juist de moeiteloze aanpasbaarheid van hun gebruik. Met generieke modules hebben we een flexibel ontwerp ontwikkeld dat gemakkelijk kan worden aangepast aan verschillende gebruiksscenario’s. Als er wijzigingen nodig zijn, kunnen we eenvoudigweg equipment oppakken en op een andere positie terugplaatsen,” illustreert Burger. “Die flexibiliteit blijft belangrijk, aangezien processen en beoordelingsmethoden voortdurend kunnen veranderen,” vult van Gerven aan. “Wat

vandaag geldt, kan over twee jaar alweer anders zijn: meer geautomatiseerd of met andere procedures. Deze dynamiek is meegenomen.”

Efficiënt koel- en verwarmingssysteem

Met het oog op duurzaamheid is het verlengen van de levensduur van een oud gebouw op zichzelf al een grote bijdrage, maar voor dit lab ligt het complexer. Bij de renovatie is vooral gekeken naar de isolatiewaarden van de gevel, die voorzien is van hoogwaardig glas met isolerende eigenschappen, waardoor het gebouw energiezuinig is. Er gaat veel lucht door het lab, en normaal gesproken wordt die lucht zo efficiënt mogelijk gebruikt, maar dat is nu beperkt. Van Gerven: “Er is een flinke hergebruikscyclus en een efficiënt koel- en verwarmingssysteem geïmplementeerd, waarbij veel van de energie weer teruggebracht wordt naar het begin, in plaats van dat het verloren zou gaan. Dit aspect is zorgvuldig geëngineerd binnen het hechte team. Dat dit project zo’n succes is geworden, hebben we dan ook te danken aan de nauwe samenwerking en de naadloze integratie en constructieve dialoog met opdrachtgevers en onderaannemers. Maar wat we vooral opvingen van de medewerkers was ‘Wow, mogen wij hier gaan werken?’, want uiteindelijk gaat het om de mensen.”

BBio, Bilthoven

Opdrachtgever: Bij Bilthoven Biologicals is een zeer hoogwaardige polio research faciliteit gerealiseerd.

Project: BSL3 en GMP-compliant faciliteit

Totaaloppervlak: 850 m2

Realisatie: specialistisch team, bestaande uit architect KuiperCompagnons, Kropman Contamination Control, DPS Engineering en Cleanroom Combination Group.

IGLO

Intelligent Generic Laboratory Optimization

X Definieer de werkprocessen in het lab

X Inventariseer de behoeften van de gebruikers

X Bepaal de benodigde veiligheids- en inperkingseisen, maar overdrijf niet

X Zorg voor een slimme integratie van technische installaties en apparatuur

X Houd vroeg rekening met toekomstige activiteiten in het labontwerp

‘ Wow, mogen wij hier gaan werken? ’

Whole genome sequencing kansrijk voor voedingsanalyses

Autoriteit (NVWA) onderzocht verschillende voedselmonsters op dezelfde manier, en ontdekte dat de monsters van een vleeswarenbedrijf besmet waren met bacteriën met hetzelfde DNA. Op die manier konden onderzoekers voor het eerst een link leggen tussen een Listeria-uitbraak en de besmettingsbron door middel van WGS.

Diffuse uitbraken

Henk Aarts, hoofd van de afdeling Microbiologische Voedsel Veiligheid bij het RIVM in Bilthoven doet ook onderzoek naar voedselpathogenen zoals Listeria, waarbij ook WGS wordt ingezet. Bij het bovenstaand Listeria-onderzoek waren binnen het RIVM de centra Infectieziekteonderzoek, Diagnostiek en Laboratorium Surveillance (IDS) en Epidemiologie en Surveillance van Infectieziekten (EPI) betrokken. Aarts: “WGS wordt ook veel gebruikt door het centrum IDS. Zij sequencen onder andere de humane voedselpathogenen. Daarnaast gebruiken ze whole genome sequencing bij grote uitbraken. Met name voor diffuse uitbraken waar veel tijd zit tussen de verschillende besmettingen is WGS van grote waarde. In zo’n geval is het lastig om de besmettingsbron te achterhalen en te ontdekken welke besmettingen verband houden met elkaar.” Sequenties worden opgeslagen in een gezamenlijke database van het RIVM en de NVWA, zodat beide instanties gegevens kunnen uitwisselen om een uitbraak van een voedselinfectie te herleiden tot de bron.

Terugkerende besmettingen

Steeds vaker klinkt de oproep aan bedrijven in de agrofoodsector om deze WGS-technologie ook zelf in te zetten en niet alleen over te laten aan overheidsinstanties zoals het RIVM en de NVWA. Sommige bedrijven zijn hier ook al mee begonnen, met name grote bedrijven zoals Nestlé en Mars. Veel middelgrote en kleine bedrijven hikken nog aan tegen de kosten die dit met zich meebrengt. “Als je alleen wilt weten of er überhaupt iets aan de hand is met een product of in de productielijn, zijn de klassieke microbiologische tests of eenvoudiger Next Generation Sequencing-analyses gemakkelijker en goedkoper. Maar als een bedrijf bijvoorbeeld last heeft van terugkerende besmettingen in een product, dan kan WGS uitkomst bieden”, was onlangs nog de stelling van Tom Ras, Business Development Manager bij Eurofins, in een interview met VMT1. Zijn laboratorium is één van de bedrijven die al wel bezig is met WGS voor toepassingen binnen de voedingsindustrie, bijvoorbeeld voor het opsporen van de besmettingsbron bij een Listeria-besmetting.

Passant of huisflora?

Het mooie van WGS is dat de bacterie tot op stamniveau kan worden geanalyseerd, waardoor onderzoekers veel beter in staat zijn om te ontdekken waar de besmettingshaard zit. Is die pathogeen een toevallige passant, die bijvoorbeeld is meegekomen met een van de grondstoffen? Of is het ontstaan door een mutatie in de huisflora? Een WGS-analyse kan dat duidelijk maken en zo helpen om de besmetting gericht aan te pakken en

‘Als een bedrijf last heeft van terugkerende besmettingen, dan kan WGS uitkomst bieden’

Twee varianten

Wie een genoom wil ophelderen met WGS, kan kiezen uit twee soorten analyses:

1. Bij de short read variant wordt het genoom in stukjes van 150 à 200 baseparen geknipt en nauwkeurig geanalyseerd. Meestal gebeurt dat met apparatuur van Illumina. De uitdaging daarbij is om al die sequenties weer op de goede manier aan elkaar te knopen.

2. Bij de long read variant worden veel langere stukken DNA geanalyseerd, maar wel met een iets hogere foutenmarge. Dit is de basis van de technologie van Oxford Nanopore Sequencing. Het voordeel van deze apparaten is dat ze relatief goedkoop zijn en relatief klein. De minION van Oxford is niet veel groter dan een telefoon en kan dus eenvoudig meegenomen worden op locatie.

‘ Het mooie van WGS is dat de bacterie tot op stamniveau kan worden geanalyseerd

LABNL: vakbeurs voor praktische laboratoriumoplossingen

Van 26 t/m 28 september open LabNL – een nieuwe vakbeurs voor laboratoriumtechnologie – de deuren in de Jaarbeurs Utrecht. De compacte beursopzet, omlijst met een uitvoerig seminarprogramma, is gericht op het vinden van praktische oplossingen en handvatten voor direct gebruik in de laboratoria.

Drie dagthema’s

Een dagelijks wisselend conferentieprogramma behandelt tal van actuele thema’s. Iedere beursdag heeft een eigen thema en invulling.

Dinsdag 26 september staat in het teken van lab optimalisatie; Woensdag 27 september is gericht op life science ontwikkelingen; Donderdag 28 september heeft als onderwerp scheidings- en detectietechnieken.

Tekst: LABinsights | Fotografie: FOODnote

Wie de FHI-evenementen als LabAutomation, LabAnalyse of LabSafety wel eens heeft bezocht, mag bij een bezoek aan LabNL op een vergelijkbare opzet rekenen. De beurs is opgehangen aan een uitgebreid symposiumprogramma, waarbij tegelijk een bezoek kan worden gebracht aan de beursvloer met ruim zestig exposanten uit de laboratoriumbranche. Uiteraard is het ook mogelijk alleen te gaan voor netwerken en het bezoeken van de stands. Hier zijn ook de nieuwste technologieën en oplossingen zien voor praktische analyse- en inrichtingsvraagstukken in het laboratorium.

Prof. dr. Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie aan de Vrije Universiteit, opent de beurs op dinsdag 26 september met een lezing over het effect van bewegen op de hersenen, de relatie tussen beweging, gedrag en mentale gezondheid, werkstress en het geheugen. Hij laat het belang van vitaliteit zien, ook op de werkvloer.

Seminarprogamma

Voor labmanagers zijn er tal van workshops gericht op het optimaal runnen van een laboratorium, ook met oog op een prettige werkomgeving. Neem de workshop ‘Inzetten op duurzame inzetbaarheid: wat betekent dat voor de ergonomie in het lab?’ Deze sessie belicht de meerwaarde van het ergonomisch inrichten van het laboratorium om hiermee direct in de organisatie aan de slag te gaan. Tijdens de workshop ‘De eerste stappen richting een

lean laboratorium’ gaat het over de basis van het concept ‘lean’ en wat dit kan betekenen voor de eigen werkomgeving. Na het volgen van deze workshop kan op de eigen werkplek aan de slag gegaan worden met de ‘5s-en’ om de eerste stappen te zetten richting een lean lab.

Dag 2 en dag 3 staan in het teken van analyse, onderzoek en laboratoriumtechnologie. Tijdens het seminar ‘Ontwikkelingen in DNA-technologieën’ delen experts hun kennis en geven ze een inkijkje in tal van toepassingen die nu én in de toekomst mogelijk zijn. Universitair hoofddocent Raymond Staals van Wageningen University & Research (WUR) opent de dag. WUR is met jarenlang onderzoek nauw betrokken geweest bij de ontdekking van CRISPR-Cas. Staals schetst een beeld van de laatste ontwikkelingen, het belang van deze techniek en de vele toepassingsmogelijkheden.

Andere sprekers in dit seminar zijn beleidsmedewerker Monique van Vegchel van Plantum over het gebruik van CRIPR-Cas in de veredeling. Professor Johan den Dunnen, hoogleraar Medische Genoomtechnologie aan het LUMC, gaat dieper in op een op DNA-gebaseerde gezondheidszorg.

Het hele programma van alle seminars en workshops staat op www.labnl.nl

LabNL bezoeken?

Wanneer 26-28 september 202

Waar Jaarbeurs Utrecht

Kosten gratis na registratie

Hoe inschrijven Ga naar www.labnl.nl/

LabNL combineert een uitvoerig symposiumprogramma met een compacte beursopzet met ruim 60 exposanten.

Volle bak tijdens Lab Safety Event 2023

Het was een goed bezocht LabSafety event op 23 mei in het Van der Valkhotel in Vianen. FHI noteerde zo’n 250 geïnteresseerden, exclusief exposanten. Een bezoekersplus van zeker 25%, een bewijs dat veiligheid in het lab een hot topic blijft. Een fotoimpressie.

Redactie: LabInsights | Fotografie: FOODnote

Hoewel er nog de nodige stoelen waren bijgezet, paste het publiek net niet helemaal in de grootste zaal tijdens de plenaire sessie. Een zeer hoge opkomst, zeker gezien het feit dat dit evenement normaal tweejaarlijks is, maar nu vanwege het uitvallen tijdens de Corona-periode twee keer achter elkaar georganiseerd wordt. De vraag naar veiligheidskabinetten mag dan niet zo stormlopen als toen COVID-19 analyses hot waren, maar dat geldt volgens de exposanten niet voor de behoefte aan brandwerende chemicaliënkasten, persoonlijke beschermingsmiddelen, ergonomisch design en kleinschalige automatiseringsoplossingen die arbeidsintensieve, repeterende handelingen kunnen opvangen.

Laboratoria kunnen arbeidsintensieve handelingen makkelijk automatiseren met dit relatief eenvoudige vloeistofverwerkingssysteem voor dispenseren, aspireren, mixen of overzetten naar diverse microplaatformaten (zoals van 86- naar 384-configuratie). De Assist Plus van Integra is ook bruikbaar met onder meer buizen. Dit consumables platform is volgens Erik Zuethoff, verkoper bij Elscolab, een middel tegen RSIklachten, omdat het repeterende werkzaamheden over kan nemen. Handelingen worden beperkt tot het zelf rekjes inzetten en uithalen, en zo blijft er ook tijd over voor interessanter werk. Daarbij is het systeem uitgerust met open source software, zodat de gebruiker niet vastzit aan dure licenties.

Tussen de lezingen door kunnen bezoekers voor vragen en oplossingen op veiligheidsgebied terecht bij zo’n 20 exposanten.

Bij Bronson Incubator Services stond deze recirculerende afzuigkast in de schijnwerpers, model 1010 van het Spaanse Crauma. Hij beschermt de medewerkers en de labomgeving bij het werken met gevaarlijke stoffen. Met deze voorziening worden gasvormige vervuilende stoffen en/of vaste deeltjes/aerosolen uit het werkgebied verwijderd. Model 1010 opereert stil, is te plaatsen op werktafel, biedt een extra hoge werkruimte, heeft doorvoeren in achterwand, is uitgerust met schakelbare ledverlichting, uitvoerbaar met diverse filters en optioneel leverbaar met vast of verrijdbaar onderstel. Op de voorgrond Rob van Herwijnen, verkoopmanager bij Bronson Incubator Services, in gesprek met een klant.

Asecos toonde deze onderzetkast voor batterijen met bluslaadsysteem. Voor laboratoria waar veel werknemers met elektrische fietsen komen die ze in het lab aan de stekker hangen, is dat een gewaarborgd veilige oplossing. Zoals bekend is het risico op zelfontbranding van dit soort accu’s een toenemend veiligheidsprobleem. Zeker als ze ooit gevallen zijn wordt de kans hierop reëel.

S In totaal bezochten zo’n 250 geïnteresseerden de diverse lezingen. Hier de plenaire sessie, waarmee werd afgetrapt.

T Toine van Alphen van Prolyse en Florian Kolken van AI Safetech poseren bij een containment systemen voor veilig wegen, inclusief een labbalans, voor beheersen van risico’s bij bijvoorbeeld het werken met gevaarlijke poeders.

Ansul Solutions was voor het eerst op LabSafety en toonde een totaalconcept voor blussen zonder waterschade, veel toegepast in bijvoorbeeld datacentra of de industrie, maar ook interessant voor laboratoria en cleanrooms. Er wordt geblust met CO2 of met gassen die het zuurstofgehalte omlaag brengen en zo de vuurhaard remmen. Het personeel kan in het laatste geval rustig ademen en de plek veilig verlaten met behoud van zuurstofniveau. Met de CO2cilinders kan ook een brandveiligheidskast tegen brand worden beschermd. Overigens stelt Ansul dat blussen de helft van de oplossing is; detectie is minstens zo belangrijk. En ook dat is onderdeel van een totaal beschermingsplan dat het bedrijf voor de klant ontwikkelt.

W Salesmanager Johan de Rooij van ManualMaster had het er maar druk mee om bezoekers de voordelen van een gestandaardiseerd kwaliteitsmanagementsysteem uit te leggen. Het liep er zo nu en dan aardig storm.

T Shieldskinveiligheidshandschoenen op de voorgrond bij de tafel van Boom.

Te zien bij Dupa, dit blussysteem voor inbouw in opslagkasten voor gevaarlijke stoffen. De houder met 3 kg stikstof wordt bij brand geactiveerd en onderdrukt dan de vlammenzee.

Realtime overzicht waterkwaliteit

Endress+Hauser heeft de nieuwe TOC-analyzer geïntroduceerd, speciaal ontworpen voor realtime bewaking van de waterkwaliteit.

De CA78 en CA79 zijn lage range TOC-analyzers die geschikt zijn voor het monitoren van ultrapuur water in hoogwaardige processen, met een meetbereik van 0,5 tot 1000 ppb. De TOC-analyzer maakt gebruik van UV-oxidatie en differentiële geleidbaarheidsmetingen, met als resultaat binnen 50 seconden snelle en nauwkeurige meetwaarden. Hiermee kunnen gebruikers direct de waterkwaliteit controleren en eventuele verontreinigingen detecteren. De CA79-analyzer voldoet aan de FDA-richtlijnen.

Endress+Hauser Nederland, [+31] (0)35-6958611 info.nl@endress.com, www.nl.endress.com

Nauwkeurige tablet hardheidstester

De PTB 311E van Pharma Test is een betrouwbare en nauwkeurige tablet hardheidstester voor laboratoria. De vernieuwde dubbele modus uitvoering maakt gebruik van zowel lineaire kracht als lineaire snelheid om de hardheid van tabletten te bepalen. Het instrument voldoet aan de EP 2.9.8 en USP 1217 Farmacopee, is flexibel en levert reproduceerbare resultaten.

Naast het meten van dikte en diameter (of lengte), kan de PTB 311E nu ook de breedte van tabletten meten en de hardheid (of tablet breukkracht) bepalen. De meeteenheden kunnen worden geselecteerd tussen mm of inch, KP (kilopond), N (newton) of Sc (strong cobb).

De vernieuwde PTB 311E heeft een wachtwoordfunctie om belangrijke instellingen te beschermen tegen ongeautoriseerde toegang: alleen bevoegde gebruikers kunnen wijzigin-

De PTB 311E tablet hardheidstester van Pharma Test (foto: Prolyse).

gen aanbrengen in de kalibratie-intervalinstelling en andere meetparameters.

Prolyse, [+31] (0)162-383100, info@prolyse.com, prolyse.nl

Snelle kwikbepaling

Directe kwikanalyse wordt steeds belangrijker in laboratoria vanwege de uitdagingen bij traditionele monstervoorbereiding. De nieuwe DMA-1 evo van Milestone biedt een betaalbare oplossing voor directe kwikbepaling met snelle resultaten in minder dan 6 minuten. Met een 30% kleinere footprint dan de DMA-80 evo is de DMA-1 evo ideaal voor laboratoria met een beperkt aantal monsters en kan zelfs worden gebruikt voor on-site tests of mobiele labs. De kwik-analyzer is geschikt voor zowel vloeibare als vaste monsters en beschikt over automatische monsterbelading voor gemak en betrouwbaarheid. Met de Milestone DMA-1 evo kunnen laboratoria in verschillende industrieën, waaronder milieu, voedsel, energie en petrochemie, efficiënt kwikanalyse uitvoeren.

Salm en Kipp [+31] (0)346-269090 info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl

De DMA-1 evo kwikanalyzer van Milestone (foto: Salm en Kipp).

De TOC-analyzer CA78 (foto: Endress+Hauser).

Mobiele filterbox, 2 afzuigpunten mogelijk!

De Mobiele Filterbox 250 is een compacte en zelfstandige unit speciaal voor laboratoriumomgevingen. Het biedt afzuiging vanaf twee punten of werkplekken met maximaal twee flexibele armen. De afzuigpunten zijn leverbaar in verschillende diameters, waaronder 50, 100 of 160 mm. De FB250 heeft geavanceerde koolstoffiltertechnologie en blaast gefilterde lucht terug de ruimte in met een luchtstroom van 250 m³/u. Het actieve koolfilter heeft een extra grote capaciteit en is aanpasbaar aan specifieke toepassingen voor de meest efficiente filtering. Standaard wordt de FB250 geleverd met een pre-filter en een AC-filter voor oplosmiddelen, maar het kan ook worden geleverd met andere filters, zoals ether, zuren, formaldehyde, ammoniak, cyanide of een mix van deze stoffen. Zelfs HEPA-filtratie is mogelijk. Veiligheid staat voorop bij de FB250. Het systeem is uitgerust

met een akoestisch en visueel alarm voor lage luchtstroom en de conditie van het koolstoffilter, wat zorgt voor maximale veiligheid. Dankzij het eenvoudige plug-and-play systeem is alleen een stopcontact nodig.

DUPA, [+31] (0)76-2043015, info@ dupa.nl, www.dupa.nl

Hogedoorvoer Kjeldahl

Het VELP UDK169 Kjeldahl-systeem met AutoKjel autosampler maximali seert automatisering en creëert optimale omstandigheden voor nauwkeurige en reproduceerbare resultaten, zodat laboratoriumpersoneel de handen vrij krijgt. De Kjeldahl-methode omvat meerdere stappen, zoals digestie, destillatie en titratie, die tijdrovend zijn en een hoge precisie vereisen.

VELP heeft de autosampler verbeterd met een bijgewerkt ontwerp, aandrijving en een duurzame carrousel van technopolymeer. De nieuwe functies, zoals een verbeterd chemicaliënopvangsysteem, ruimere opbergmogelijkheden en uitgebreidere alarmsystemen, maken de werking eenvoudiger en veiliger.

In combinatie met de autosampler kan de UDK169 autonoom maximaal 24 monsters verwerken. Het geautomatiseerd Kjeldahl-systeem VELP UDK169 met AutoKjel autosampler maakt het Kjeldahl-proces sneller, betrouwbaarder en veiliger bij grote monsteraantallen.

Salm en Kipp, [+31] (0)346-269090 info@salm-en-kipp.nl, www.salmenkipp.nl

Textuuranalyse: van kwaliteitscontrole tot R & D

De texture analyzer is een veelgebruikt instrument in de voedingsindustrie en de farmacie, zowel voor kwaliteitscontrole als voor onderzoek en ontwikkeling. Hij beoordeelt objectief de kwaliteit en stevigheid van voedsel op basis van verschillende sondes en de expertise van de gebruiker. In de voedingsindustrie is de texture analyzer inzet-

De Mobiele Filterbox 250 (foto: Dupa).

Het VELP UDK169 Kjeldahlsysteem met AutoKjel autosampler (foto: Salm en Kipp).

De TX-700 texture analyzer van Lamy Rheology (foto: Wilten Instrumenten).

baar om de stevigheid van fruit en groenten te meten direct na de oogst en gedurende de opslagperiode. Hiermee is een ondergrens vast te stellen die gecorreleerd is aan de houdbaarheid van het product. Voor groenten die worden verwerkt via invriezen, drogen of koken, helpt de textuuranalyse in de proceskeuze om de houdbaarheid te verlengen zonder verlies van textuur en kwaliteit. In de farmaceutische industrie heeft textuuranalyse ook aan belang gewonnen, met name bij de kwaliteitscontrole van medicijnen met gecontroleerde afgifte. Een veelgebruikte

TOC-bepaling in grondmonsters

Skalar’s Primacs ATC100-IC is een geavanceerd instrument voor eenvoudige en snelle totaal koolstof (TC)- en anorganische koolstofbepaling (IC) in grondmonsters. Het is essentieel voor het begrijpen van bodemkwaliteit, het beheer van landbouwgronden en het onderzoeken van de rol van bodems in de koolstofcyclus en klimaatverandering.

Met de directe aanzuringstechniek van de Primacs ATC100-IC kunnen – zonder voorafgaande monsterbehandeling – IC-bepalingen rechtstreeks op het monster worden uitgevoerd. Dit bespaart tijd en werk, minimaliseert het risico op mon-

methode hiervoor is het gebruik van hydrofiele polymeren die in het lichaam opzwellen tot een doorlaatbaar gelnetwerk. Er zijn verschillende methoden beschikbaar om polymeerzwelling te bestuderen, maar deze kunnen vaak tijdrovend en kostbaar zijn.

Wilten Instrumenten [+31] (0)76-5086500 bas@wilten.nl, www.wilten.nl

sterverlies of contaminatie en verhoogt de betrouwbaarheid van de resultaten. Het instrument verhit de monsters in de IC-reactor bij 150 °C en voegt automatisch fosforzuur toe. Carbonaten worden omgezet in CO2, dat wordt gespoeld met een draaggas en gemeten met niet-dispersieve infrarooddetectie (NDIR).

Met de geïntegreerde autosampler kunnen labs binnen enkele minuten grote aantallen monsters in een batch met nauwkeurige resultaten analyseren.

Skalar Analytical, [+31] (0)765-486486 info@skalar.com www.skalar.com

Het PrimacsATC100-IC-systeem (foto: Skalar).

BEURS, CONGRES, SEMINAR

26-28 september

LabNL 2023

fhi.nl/labnl

CURSUSSEN

vanaf 5 september

Persoonlijke en professionele ontwikkeling in het laboratorium Avans+, www.avansplus.nl

6-21 september

Praktische statistiek voor het laboratorium QAducation, www.qaducation.nl

8 september

Projectmatig werken in het lab

Centrum Bioscience en Diagnostiek Hogeschool Leiden, cbd.hsleiden.nl

11 september

Opleiding Basischemie niveau 3 Avans+, www.avansplus.nl

12 september

Basis histotechniek (online)

Centrum Bioscience en Diagnostiek Hogeschool Leiden, cbd.hsleiden.nl

13 september

Basischemie niveau 4 (havo) Avans+, www.avansplus.nl

15 september

Kleurtheorie voor de dagelijkse praktijk

Centrum Bioscience en Diagnostiek Hogeschool Leiden, cbd.hsleiden.nl

18 september

Risicogebaseerd denken QAducation, www.qaducation.nl

19 september

Nanopore sequencing (MinION)

Centrum Bioscience en Diagnostiek Hogeschool Leiden, cbd.hsleiden.nl

20 september

Inspectienorm ISO 17020:2012 praktisch interpreteren QAducation, www.qaducation.nl

25 september

Bacteriologie, achtergronden en diagnostiek

Centrum Bioscience en Diagnostiek Hogeschool Leiden, cbd.hsleiden.nl

28 september

Validatie specialist voor laboratoria Avans+, www.avansplus.nl

2 oktober

Design of experiments (DoE) in de praktijk Avans+, www.avansplus.nl

3 oktober

Mass Spectrometry Training Course – English Course Da Vinci Laboratory Solutions, www.davinci-ls.com

4 oktober

Statistiek en methodevalidatie voor medische laboratoria QAducation, www.qaducation.nl

Meer agenda op www.labinsights.nl/evenementen

Kennis delen www.labinsights.nl

VOLGENDE Skalar 15 Checkmark 20 Salm en Kipp 22, 33, 35 NBS Scientific 22 Instrument Solutions 22 Axel Semrau 31 Asecos 32 JSB 36

NUMMERS:

X Alles wat je moet weten voor een optimaal bezoek aan de nieuwe labvakbeurs LabNL van 26 – 28 september, inclusief speciale beurseditie

X Zo worden sportmaterialen beproefd, van kunstgrasmatten tot en met de levensduur van een voetbal

Labinsights SEPTEMBER verschijnt 22 september 2023