Kategoria Literacka – II nagroda
A gdyby tak, budując formę obrazu, mieć możliwość wniknięcia w jego głąb…? „Obserwując przedmiot, nie widzę go wyłącznie frontalnie – przeciwnie – uderzają w moją wyobraźnię przeróżne jego plany – i dopiero reasumując je w obrazie, otrzymuje ten pełny jego wyraz – istotę. Tak uzyskuję trzeci wymiar, który nic wspólnego nie ma z tradycyjną perspektywą”1 – pisał Zbigniew Pronaszko, malarz i rzeźbiarz, badacz koloru i konstruktor formy, twórca formizmu w sztuce polskiej. Artysta musiał przebyć długą drogę, by dojść do ideologii artystycznej tak przeciwstawnej modernistycznej koncepcji sztuki. Przemiana Pronaszki dotyczyła gruntownego przewartościowania wszystkiego, czym dotychczas żył, zainteresowań i artystycznych ideałów. Lata przemyśleń, doświadczeń i poszukiwań składały się na stopniowe przełamywanie świadomości artystycznej, pod koniec procesu przekształceń Pronaszko podjął się roli inspiratora i spiritus movens ruchu formistycznego. Istotną cechą prac Pronaszki jest położenie nacisku na konstrukcję formy. Pochłania go studium zwięzłej bryłowatości form i lapidarne ujęcie przestrzeni. Podstawowym założeniem artysty było wyeliminowanie wszelkiego odtwórczego stosunku do rzeczywistości, skoncentrowanie się na zagadnieniach formy w dziele sztuki. Formiści uważali za konieczne pozostawienie w obrazie pewnych elementów świata przedmiotowego, aby dzięki dodatkowym skojarzeniom tym bardziej wzbogacić wzruszenie płynące z przeżywania formy. W okresie formistycznym Pronaszko budował swe obrazy z mniej przestrzennych form, o dość skąpej gamie kolorystycznej, ograniczonej głównie do szarości, przygaszonych brązów, zgaszonej czerwieni. Operował również plamą walorową o bardzo silnie eksponowanej grze świateł i cieni. Działalność formistów, w tym Zbigniewa Pronaszki, była przełomem koniecznym dla dalszego rozwoju polskiej sztuki, była pierwszym krokiem ku sztuce nowoczesnej. „Życie obrazu polega jedynie na jego konstrukcyjności, tematem jego może być tylko zagadnienie formy i barwy, gdyż natura jest źródłem, podłożem, motywem, na którym obraz temat swój buduje. 1 T. Sowińska, Zbigniew Pronaszko, Warszawa 1984, s. 18.
15