Publikacja do wystawy "Sport na kresach. Początki"

SPORT

NA KRESACH POCZĄTKI SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

SPORT NA KRESACH. POCZÄ„TKI

SPORT NA KRESACH

POCZÄ„TKI

Bytom, 2017

1

PROLOG

POCZĄTKI SPORTU NA ŚWIECIE I NA ZIEMIACH POLSKICH

Sprawność fizyczna miała zawsze dla

rzeczą grzeszną. W czasach Odrodze-

człowieka niebagatelne znaczenie. Jest

nia nastąpił jednak zwrot ku kulturze

więc prawdopodobne, że już u zarania

antycznej, a więc także powrót do pie-

ludzkości próbowano ją podnosić poprzez

lęgnowania kultury fizycznej. Najpierw

różnego rodzaju ćwiczenia. Prowadziło

we Włoszech, a potem w całej Europie

to do rywalizacji i w konsekwencji do

pedagodzy i lekarze zalecali uprawianie

narodzin sportu. Z odkryć archeologicz-

sportu. W dobie Oświecenia powstały

nych pochodzą eksponaty, które można

pierwsze szkoły z programem wychowa-

uznać za prymitywne formy sprzętów

nia fizycznego, a nawet podręczniki do

do ćwiczeń. Dobrze udokumentowana

ćwiczeń fizycznych. Dawne formy sporto-

jest sportowa rywalizacja w państwach

wej rywalizacji zaczęły się przekształcać

starożytnych: w Egipcie, Chinach, Grecji

w dyscypliny sportowe. Dalszy rozwój

i Rzymie. Uprawiano tam m. in. biegi, rzu-

nastąpił w XIX w. Pojawiły się wówczas

ty, zapasy, gimnastykę, boks, wioślarstwo.

idee i programy prosportowe głoszone

Kulminacją rozwoju sportu w starożytno-

przez m.in. Jana Amosa Komenskiego

ści było rozgrywanie od 776 roku p.n.e.

i Johana GutsMutsa. Powstawały syste-

w greckich miastach: Olimpii, Delfach,

my gimnastyczne, np. szwedzki system

Istmii i Nemei – igrzysk olimpijskich.

Lingów, pojawiły się nowe dyscypliny sportowe, rozgrywano różnego rodzaju

W okresie średniowiecza doszło do

zawody, budowano boiska. Od połowy

zahamowania rozwoju kultury fizycz-

XIX w. – najpierw w Anglii, a potem

nej, co wiąże się poniekąd ze wzrostem

w innych krajach – zaczęto zakładać

wpływów chrześcijaństwa. Kościół głosił

stowarzyszenia i kluby sportowe. Zwień-

bowiem, że dbałość o rozwój ciała jest

czeniem tego trendu było zorganizowanie

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

w 1896 roku – z inicjatywy Pierre’a de Coubertina – pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich w Atenach.

Na ziemiach polskich rozwój kultury fizyczneji sportu przebiegał w sposób typowy dla europejskiego kręgu kulturo-

HENRYK JORDAN (1842–1907)

wego. Już od średniowiecza rozgrywano

lekarz, profesor położnictwa na UJ,

tu: turnieje rycerskie, gonitwy konne,

pionier kultury fizycznej w Polsce. Przy-

rywalizowano w strzelaniu z łuku i kuszy.

czynił się do wprowadzenia lekcji gimna-

Znaczny postęp w rozwoju kultury fizycz-

styki do szkół. Entuzjasta szwedzkiego

nej nastąpił w początkach XIX w. Sprzy-

systemu gimnastycznego (tzw. System

jała temu działalność Komisji Edukacji

Linga). Znany powszechnie z zakładania

Narodowej i wielu światłych ludzi z leka-

ogrodów zabaw i gier ruchowych dla

rzem i pedagogiem Jędrzejem Śniadeckim

dzieci – tzw. ogródków jordanowskich.

na czele. Prawdziwy rozkwit sportu

Autor wielu publikacji z zakresu medycy-

obserwujemy w 2 połowie XIX w., kiedy

ny i wychowania fizycznego. Pełnił także

docierają na nasze ziemie idee z Zachodu

wiele znaczących funkcji społecznych –

i kiedy rozpoczynają działalność liczne

był radnym miasta Krakowa, posłem na

stowarzyszenia sportowe, jak chociażby

galicyjski Sejm, prezesem Towarzystwa

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.

Nauczycieli Szkół Wyższych.

3

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

KRESY – KOLEBKA POLSKIEGO SPORTU

Kresy Wschodnie, przede wszystkim

zawody sportowe odbywające się według

wschodnia Galicja, są kolebką polskiego,

wcześniej ustalonych reguł. Wtedy też

współczesnego sportu. To tu działali

zaczęły powstawać obiekty sportowe:

ludzie, którzy korzystając ze wzorców

boiska, tory, stadiony. Warta podkreśle-

płynących z Zachodu położyli podwaliny

nia jest różnica między Galicją a Kresami

pod rozwój kultury fizycznej. We Lwowie,

północnymi (Wileńszczyzna, Grodzieńsz-

Stanisławowie, Tarnopolu, Stryju, już

czyzna, Wołyń), gdzie rozwój kultury

w 2 poł. XIX wieku powstawały stowa-

fizycznej i nowoczesnego sportu zaczyna

rzyszenia propagujące ćwiczenia fizyczne,

się – z niewielkimi wyjątkami – znacznie

wśród nich pierwsze i najważniejsze było

później, już w czasach II Rzeczpospolitej.

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Na początku XX w. pojawiły się tu „prawdziwe” kluby sportowe: Lechia Lwów, Pogoń Lwów, Pogoń Stryj, Rewera Stanisławów, Kresy Tarnopol, Hasmonea Lwów, a niebawem także – związki sportowe. Dzięki nauczycielom i instruktorom wychowanie fizyczne trafiło do szkół. Rozwojowi kultury fizycznej sprzyjała także postawa środowisk medycznych. Wielu lekarzy propagowało ćwiczenia fizyczne, podkreślając ich znaczenie w profilaktyce zdrowotnej. Pod koniec XIX w. we wschodniej Galicji zaczęto organizować pierwsze

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

WENANTY PIASECKI (1832–1909) lekarz, hydropata, działacz społeczny, prekursor wychowania fizycznego w Polsce. Studiował prawo i medycynę we Lwowie i Krakowie, ukończył kurs wychowania fizycznego na Uniwersytecie w Pradze. Praktykował przyrodolecznictwo w Szwajcarii i w Niemczech. W czasie Powstania Styczniowego – komisarz Rządu Narodowego. Działacz lwowskiego „Sokoła”. Nauczyciel gimnastyki.

Od 1880 r. zamieszkiwał w Zakopanem, przyczyniając się do nadania temu miastu statusu uzdrowiska.

Bieg uliczny we Lwowie, 1909

5

NA POCZĄTKU BYŁ „SOKÓŁ”...

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” było organizacją mającą na celu podnoszenie sprawności fizycznej i duchowej, zgodnie z dewizą „W zdrowym ciele zdrowy duch”, oraz rozbudzanie świadomości narodowej. Pierwsze „gniazdo” sokolskie na ziemiach polskich powstało w 1867 roku we Lwowie (tzw. Sokół – Macierz). Jego założycielami byli m.in.

Jan Dobrzański, Antoni Durski, Józef Milleret (pierwszy prezes), Wenanty Piasecki, Klemens Żukotyński. Następne „gniazda” powstały w Stanisławowie, Tarnopolu, Krakowie, Kołomyi, Przemyślu. Szczególnie intensywnie ruch sokoli rozwijał się na Kresach Wschodnich.

W pierwszym okresie nacisk kładziono głównie na ćwiczenia gimnastyczne.

Z czasem zaczęto propagować także szermierkę, hippikę, lekkoatletykę, kolarstwo, gry zespołowe i sporty zimowe.

W ten sposób „Sokół” stał się organizacją pionierską dla rozwoju nowoczesnego sportu w Polsce, z której wywodziło się wiele innych – później odrębnych – organizacji i stowarzyszeń sportowych.

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

Grono instruktorów „Sokoła–Macierzy”, Lwów, 1910

7

Zawody gimnastyczne „Sokoła”, Lwów, początek XX w.

Zawody zapaśnicze, Lwów, 1910

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

Pokaz gimnastyczek „Sokoła”, lata 20. XX w.

9

…WKRÓTCE POWSTAŁY INNE STOWARZYSZENIA

LWOWSKI KLUB CYKLISTÓW założony został w 1886 roku. Jednak

ki Zamek” we Lwowie), organizowano

już dwadzieścia lat wcześniej, za sprawą

wycieczki, a w 1894 roku zbudowano

działaczy T.G. „Sokół”, pojawił się we

nawet tor kolarski. Do popularyzacji

Lwowie pierwszy rower (welocyped –

kolarstwa przyczyniło się bez wątpienia

prosto z wystawy w Paryżu) i pierwsi

czasopismo „Koło” założone w 1895 r.

cykliści. Z czasem cyklistyka stawała się

przez Kazimierza Hamerlinga – twórcę

coraz bardziej popularna. Zaczęto kon-

Oddziału Kolarzy przy przy „Sokole –

struować własne pojazdy, powstawały

Macierzy”, autora wydanego w roku

wypożyczalnie (pierwsza w parku „Wyso-

1894 „Podręcznika dla kolarzy”.

Gra w piłkę na Torze Cyklistów, Lwów, koniec XIX w.

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

KAZIMIERZ HAMERLING (1859–1939) działacz społeczny i sportowy, dziennikarz, instruktor T.G. „Sokół” we Lwowie.

Propagował szczególnie kolarstwo, narciarstwo i łyżwiarstwo. Był jednym z pierwszych polskich dziennikarzy i sprawozdawców sportowych Założyciel i redaktor dwutygodnika sportowego „Koło” (1895 r.) i tygodnika „Gazeta Sportowa” (1900 r.)

11

SPORT NA KRESACH. POCZÄ„TKI

Cykliści we Lwowie, początek XX w.

13

LWOWSKI KLUB SZERMIERZY utworzony został w 1891 roku jako sto-

Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

warzyszenie akademickie. Kontynuował

Pierwszym prezesem klubu został Jan

tradycje szermierki uczelnianej – Koła

Waygart, a funkcje fechmistrzów pełnili

Szermierzy przy Czytelni Akademickiej

m.in. Karol Bernolak, Kazimierz Moszyń-

i szkoły fechtunku przy Uniwersytecie

ski i Artur Marie.

Lwowskim. Korzystał jednocześnie z obfitych doświadczeń nauki fechtunku

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

ANTONI MACIEJ DURSKI (1854–1908) jeden z pionierów gimnastyki działacz T.G. „Sokół” we Lwowie, jeden z twórców systemu i programu sokolskiego. Położył także wielkie zasługi dla rozwoju szermierki sportowej na ziemiach polskich

Nauka szermierki, Lwów, lata 20. XX w.

15

LWOWSKIE TOWARZYSTWO ŁYŻWIARSKIE założone w 1869 roku z inicjatywy księgarza Stanisława Rychtera w celu nauczania i propagowania jazdy na łyżwach. Towarzystwo zrzeszało zwolenników różnych dyscyplin łyżwiarstwa:

Hokeiści klubu Strzelec – Raz Dwa Trzy Stanisławów, lata 20. XX w.

jazdy szybkiej, sztucznej (figurowej) i hokeja. Organizowało zawody i pokazy łyżwiarskie, np. 1905 roku odbył się we Lwowie pierwszy pokaz (mecz) hokejowy. Historyk sportu Wojciech Lipoński wspomina o zawodniku Weryho – który popularyzował jazdę figurową. Pierwszą znaną „łyżwiarską areną” było lodowisko (ślizgawka) na Stawach Panieńskich we Lwowie. Z czasem coraz większą rolę w rozwoju łyżwiarstwa zaczęły odgrywać nowo tworzone kluby (Czarni, Lechia i Pogoń ze Lwowa). Ze Lwowskim Towarzystwem Łyżwiarskim związani byli m.in. bracia Kucharowie, Tadeusz Kowalski i Zofia Bilorówna czyli najwybitniejsi łyżwiarze ówczesnych czasów.

W 1921 roku Lwowskie Towarzystwo Łyżwiarskie było inicjatorem powstania Polskiego Związku Łyżwiarskiego.

Zofia Bilorówna i Tadeusz Kowalski, lata 20. XX w.

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

WACŁAW KUCHAR (1897–1981) wybitny i wszechstronny sportowiec, olimpijczyk, trener, działacz sportowy, porucznik Wojska Polskiego. Wielokrotny mistrz i reprezentant Polski w lekkoatletyce, łyżwiarstwie szybkim, hokeju i piłce nożnej. Pochodził ze znakomitej sportowej rodziny. Jego ojciec Ludwik był znanym działaczem sportowym (pierwszym sponsorem Pogoni Lwów) i filantropem.

Wybitnymi sportowcami byli także jego bracia: Tadeusz, Władysław i Mieczysław

Wacław Kuchar, lata 20. XX w.

17

TOWARZYSTWO ZABAW RUCHOWYCH organizacja założona we Lwowie w 1905 r.

świeżym powietrzu. Kształciło nauczycie-

z inicjatywy dr. Eugeniusza Piaseckiego

li i instruktorów wychowania fizycznego.

oraz Edmunda Cenara, Marii Germanów-

Walnie przyczyniło się do popularyzacji

ny i innych. Inspirowane ideami Henryka

sportu wśród młodzieży.

Jordana, propagowało ćwiczenia i gry sportowe, szczególnie te uprawiane na

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

EDMUND CENAR (1856–1913) nauczyciel, teoretyk wychowychowania fizycznego, działacz lwowskiego „Sokoła” Nauka szermierki, Lwów, lata 20. XX w.

(członek koła nauczycieli „Sokoła”). Był niestrudzonym propagatorem “nowych sportów” szczególnie gier i zabaw sportowych na wolnym powietrzu. Współtwórca Towarzystwa Zabaw Ruchowych.

Współzałożyciel Oddziału Cyklistów przy lwowskim „Sokole”. Jako pierwszy w Polsce opublikował (tłumacząc z języka angielskiego) zasady gry w piłkę nożną

19

KARPACKIE TOWARZYSTWO NARCIARZY pierwsze polskie stowarzyszenie narciarskie, utworzone we Lwowie w 1907 roku.

Wśród założycieli byli m.in. Maksymilian Dudryk, Kazimierz Panek, Zygmunt Klemensiewicz, Roman Kordys. W ciągu kilku następnych lat koła KTN powstały w Przemyślu, Krakowie i wielu innych miastach Galicji. Celem Towarzystwa był rozwój narciarstwa i turystki w Karpatach Wschodnich. Wraz z założonym przez Kazimierza Barabasza i Mariusza Zaruskiego – Zakopiańskim Oddziałem Narciarzy, odegrało ważną rolę w popularyzacji narciarstwa i turystyki zmowej. Zapoczątkowało budowę obiektów dla narciarzy, m.in. prowizorycznej skoczni w Parku Stryjskim we Lwowie, skoczni w Sławsku (1907 r.) i skoczni na Zniesieniu k/Lwowa (1913 r.). Zaczęło organizować zawody.

Pierwsze oficjalne zawody narciarskie (prawdopodobnie pierwsze w Polsce) odbyły się w 1908 roku w Sławsku. Rozegrano wówczas: biegi narciarskie, zjazd terenowy i konkurs skoków narciarskich.

Zawody narciarskie w Sławsku, 1907

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

Narciarze w Karpatach Wschodnich, poczÄ…tek XX w.

21

Skocznia na Zniesieniu k/Lwowa, lata 20. XX w.

SPORT NA KRESACH. POCZÄ„TKI

JÓZEF SCHNEIDER (1874–1959) leśnik, entomolog, etnograf, działacz społeczny. Jeden z prekursorów narciarstwa w Karpatach Wschodnich i w Polsce.

Autor podręcznika narciarskiego „Na nartach skandynawskich”, jednego z pierwszych tego typu wydawnictw na świecie

23

MGB

Zawody lekkoatletyczne „Sokoła”. Lwów, 1903

POLSKI ZWIĄZEK LEKKIEJ ATLETYKI powstał w 1919 r. w Krakowie, ale pierw-

Władysław Ponurski, niezwykle wszech-

szą jego siedzibą był Lwów. W tym mie-

stronny sportowiec – Tadeusz Kuchar, czy

ście już w roku 1887 odbyły się pierwsze

też wielokrotny rekordzista – Zbigniew

zawody lekkoatletyczne. Miało to miejsce

Latawiec. We Lwowie w 1920 r. rozegrano

w sali „Sokoła” przy ul. Łyczakowskiej,

pierwsze Mistrzostwa Polski w lekko-

gdzie przeprowadzono „ogólnomiejski

atletyce (właściwie Mistrzostwa Główne

konkurs w skokach”. „Sokół” odegrał

Polski). Dyscyplina ta była w tamtym cza-

zresztą bardzo ważną rolę w populary-

sie szczególnie popularna w środowisku

zacji konkurencji lekkoatletycznych. Ze

akademickim i wśród braci sokolskiej.

Lwowem związani byli pierwsi wybitni polscy lekkoatleci: pierwszy olimpijczyk –

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

WŁADYSŁAW PONURSKI (1891–1978) prawnik, lekkoatleta, prekursor lekkoatletyki. Był pierwszym (obok Karola Rómmla) Polakiem, który wystartował w Igrzyskach Olimpijskich. W 1912 r. wystąpił jako reprezentant Austrii w olimpijskich zawodach lekkoatletycznych w Sztokholmie. Pierwszy oficjalny rekordzista Polski w biegach krótkich. Do wybuchu II wojny światowej związany z Pogonią Lwów, najpierw jako zawodnik a później działacz sportowy

Lekkokoatleci Pogoni Lwów

25

… A POTEM KLUBY SPORTOWE

LECHIA LWÓW pierwszy polski klub sportowy, najpierw piłkarski, później wielosekcyjny. Założony został w 1903 r. przez uczniów II i IV Gimnazjum oraz futbolistów „Sokoła”. Wśród założycieli byli m.in. Jan Budzianowski i Maksymilian Dudryk. W latach późniejszych klub związany był ze środowiskiem kolejarskim. Na szczeblu centralnym klub zadebiutował w latach 20. XX w.

Obok piłkarskiej, posiadał także sekcję hokejową i bokserską. Barwy Lechii Drużyna piłkarska Lechii Lwów, 1909

reprezentował Ryszard Koncewicz – po wojnie znakomity trener m.in. Polonii Bytom i reprezentacji Polski.

Klub Gimnastyczno–Sportowy IV Gimnazjum we Lwowie

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

POGOŃ LWÓW klub piłkarski (później wielosekcyjny) powołany w 1907 r. z inicjatywy dr.

Eugeniusza Piaseckiego przez młodzież IV Gimnazjum. Powstał na bazie działajacych w tej szkole od 1900 r. piłkarskich drużyn uczniowskich. Głównym sponsorem Pogoni był w tym okresie właściciel sieci kin Ludwik Kuchar, a jego synowie Wacław, Władysław i Tadeusz, stali się niebawem wybitnymi zawodnikami i działaczami klubu. Największe osiągnięcia Pogoni przypadły na okres międzywojenny. Piłkarze czterokrotnie zdobyli mistrzostwo Polski. Sukcesy odnosili także hokeiści, lekkoatleci i łyżwiarze.

Działalność klubu zawieszono w 1939 r.

Matyas) znalazło się na Śląsku, gdzie przy-

EUGENIUSZ PIASECKI

czynili się do reaktywacji Polonii Bytom.

(1872–1947)

Po wojnie wielu sportowców i działaczy Pogoni (m. in. Wacław Kuchar, Michał

lekarz, teoretyk wychowania fizycznego, wybitny działacz sportowy, harcmistrz RP. Zakładał pierwsze polskie drużyny piłkarskie. W 1904 r. stworzył Klub Gimnastyczno-Sportowy przy IV Gimnazjum we Lwowie, który następnie przekształcił w klub piłkarski Pogoń Lwów.

Współzałożycie Towarzystwa Zabaw Ruchowych i Karpackiego Towarzystwa Narciarzy. Zasłużył się również dla rozwoju polskiego skautingu. W okresie międzywojennym wykładowca Uniwersytetu Lwowskiego, po II wojnie profesor Pogoń Lwów, 1908, w środku Eugeniusz Piasecki

Uniwersytetu Poznańskiego

27

CZARNI LWÓW klub piłkarski (później wielosekcyjny) powołany oficjalnie w 1909 r. Stanowił kontynuację I Lwowskiego Klubu Piłki Nożnej „Sława”, założonego przez uczniów I i II Szkoły Realnej w 1903 r.

Wśród założycieli byli m.in. bracia Bilorowie i Kazimierz Sołtyński. Przez wiele lat uznawany był za najstarszy polski klub piłkarski. Obecnie wiemy, że palma pierwszeństwa należy się lwowskiej Lechii. Czarni byli jednym z najbardziej znanych klubów piłkarskich ze Lwowa.

Przez siedem lat występowali w najwyższej polskiej lidze. Duże osiągnięcia zanotowali również hokeiści Czarnych, dwukrotnie plasując się na podium.

Stadion Czarnych Lwów, lata 30. XX w. (w miejscu stadionu z początku XX w.)

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

Hokejowa drużyna Czarni Lwów, lata 20. XX w.

29

POGOŃ STRYJ klub piłkarski założony w 1906 r. Nigdy nie zakwalifikował się do rozgrywek centralnych. W roku 1939 działalność klubu została zawieszona i nigdy nie była reaktywowana.

TKS KRESY TARNOPOL klub piłkarski powołany w 1907 r.

PODILLA TARNOPOL klub piłkarski założony w 1908 r. przez uczniów ruskiego gimnazjum w Tarnopolu, związany z ukraińską społecznością miasta. Na początku zmagał się tylko z innymi ukraińskimi klubami z Kresów Wschodnich. W latach 20. XX w. przystąpił do rozgrywek ogólnopolskich. Przestał istnieć w 1939 r.

sandra Medyńskiego. Klub rywalizował

HASMONEA LWÓW

z innymi tarnopolskimi zespołami: Podillą

klub sportowy założony w 1908 r. przez

i Jehudą, odnosząc sukcesy na poziomie

żydowską społeczność Lwowa, z inicja-

okręgu Tarnopolskiego. Przestał istnieć

tywy członków żydowskiej organizacji

w 1939 roku.

„Dror”. Na początku był to klub typowo

z inicjatywy ucznia I Gimnazjum Jana Misiewicza przy wsparciu prof. Alek-

REWERA STANISŁAWÓW

piłkarski. Później powstały sekcje: hokeja na lodzie i ping–ponga. Hasmonea do dzisiaj uchodzi za najlepszy, a na pewno największy klub żydowski w dziejach

klub piłkarski założony w 1908 r. przez

polskiego sportu. W latach 20. XX w.

Polaków mieszkających w Stanisławowie.

piłkarze Hasmonei przez dwa sezony

Największe sukcesy odnosił w okresie

występowali w rozgrywkach polskiej I ligi,

międzywojennym (wicemistrz Okręgu

a kilku z nich dostało się do reprezentacji

Lwowskiego), chociaż nigdy nie zakwa-

Polski. Klub przestał istnieć w 1939 r.

lifikował się do pierwszej ligi. Z czasem oprócz drużyny piłkarskiej zaczęły działać sekcje: hokejowa, lekkoatletyczna, kolarska i bokserska. Działalność klubu zawieszono w 1939 r. i nigdy nie raektywowano.

JEHUDA TARNOPOL klub piłkarski założony w 1910 r. przez uczniów tarnopolskich szkół gimnazjalnych uważających się za Żydów.

Brał udział w rozgrywkach niższych lig.

Rozwiązany w 1939 r.

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

Drużyna piłkarzy Hasmonea Lwów, 1915

Drużyna piłkarzy Rewera Stanisławów, 1909

31

KLUBY Z PÓŁNOCNO –WSCHODNICH KRESÓW pierwsze kluby i organizacje sportowe na Wileńszczyźnie, Polesiu czy też Wołyniu powstały na początku lat dwudziestych XX w. Najbardziej znane i zasłużone z nich to: WKS Śmigły Wilno, AZS Wilno, Makkabi Wilno, WKS Grodno, Sokół Równe i Kotwica Pińsk.

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

KAROL RÓMMEL (1888–1967)

wybitny jeździec, trener, podpułkownik Wojska Polskiego. Pochodził z Grodna.

Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu i Pawłowską Szkołę Wojskową. Pierwszy (obok Władysława Ponurskiego) Polak – olimpijczyk. Startował w konkursach hippicznych na olimpiadach: w 1912 r. (w reprezentacji Rosji) oraz 1924 r. i w 1928 r., kiedy to zdobył brązowy medal dla Polski

Wioślarze AZS Wilno, 1929

33

EPILOG KONIEC PEWNEJ EPOKI Pierwsze lata II Rzeczpospolitej zamykają początkowy okres rozwoju sportu na Kresach. Wyjątkiem były Wileńszczyzna, Polesie, Wołyń, gdzie proces rozwoju sportu przebiegał z pewnym opóźnieniem. Z początkiem lat 20. XX wieku powstały pierwsze ogólnopolskie związki sportowe, upowszechniały się nowe dyscypliny, a polscy sportowcy mogli wreszcie startować w narodowych barwach. Kultura fizyczna i sport weszły w „okres dojrzałości”, który został przerwany przez wybuch II wojny światowej.

Wojna oznaczała koniec polskiego sportu na Kresach, koniec pewnej epoki. Polskie i żydowskie kluby oraz organizacje sportowe działające w międzywojniu zostały rozwiązane lub zawieszone. Ludzie związani ze sportem podzielili losy ogółu kresowych Polaków. Wielu z nich znalazło się na wojennych frontach i w obozach, inni musieli porzucić swoje sportowe pasje albo znaleźli się w ukraińskich klubach sportowych. Po wojnie ci, którzy ocaleli, zostali, tak jak wszyscy, przesiedleni na tereny nowej Polski. Tutaj aktywnie włączyli się w odbudowę polskiego sportu, starając się często przenosić kresowe tradycje. Wiele obecnych kluów sportowych, szczególnie na Śląsku i na Pomorzu (Polonia Bytom, Pogoń Szczecin, Lechia Gdańsk, Odra Opole) nawiązuje w nazwach i barwach do lwowskich: Pogoni, Lechii i Czarnych.

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

Drużyna piłkarzy Kotwica Pińsk, 1937

35

„SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI”

Wystawa w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu 18.05–28.08.2017 r.

Kurator wystawy, autor tekstów: Mieczysław Dobkowski Projekt graficzny: Monika Źródłowska Eksponaty ze zbiorów: Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Muzeum Miejskiego w Zabrzu, Muzeum Sportu i Turystyki w Karpaczu, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Zdzisława Lacha, Zabytkowe motocykle i rowery. pl Wykorzystano fotografie i materiały ze zbiorów: Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Dominika Abłamowicza, Leszka Schneidera oraz www.wykop.pl, www.wikipasy, www.kresy24.pl, fotopolska.eu, www skijumping.pl, www.historia sportu.pl, www.wikiwand, Agencji Forum, Kuriera Galicyjskiego

SPORT NA KRESACH. POCZĄTKI

Kurator wystawy składa podziękowania: Łukaszowi Hoppe i Konradowi Moniewskiemu (MSiT) w Warszawie, Helenie Pitoń i Wojciechowi Szatkowskiemu (Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem), Mariuszowi Sawickiemu (MSiT w Karpaczu), Damianowi Halmerowi (Muzeum Miejskie w Zabrzu) – za udzielenie konsultacji merytorycznych.

Muzeum Górnośląskie w Bytomiu jest instytucją kultury Samorządu Województwa Śląskiego PATRONAT MEDIALNY:

37