1 oktober 2015 · Mare
3
zestiende eeuw universiteit, als enige in Holland. Toen Amsterdam, ook in Holland gelegen, later een universiteit wilde, werd dat een zogenaamde illustere school. Dát kon de Leidse universiteit niet verhinderen. Maar de school in Amsterdam mocht geen universiteit heten en er werden geen graden verleend.’ ‘…gunnen ende oirloven bij desen den Burgemeesters ende Regierders der voors. stede van Leyden den selven oick gevende volcommen macht ende auctoriteyt…’ ‘Universiteiten werden sinds de middeleeuwen tot juridische eilanden gemaakt. Ze kregen uitzonderingen op de geldende wetten en werden ontheven van belastingen’, vertelt Otterspeer. Aardige suggestie van Willem van Oranje dus, maar de stadsbestuurders wilden wel een vinger in de pap. Daarom kreeg het stadsbestuur een plaats in het universiteitsbestuur. De vier burgemeesters die Leiden destijds had beslisten samen met drie andere curatoren over de financiën, de gebouwen en de benoemingen van professoren.’ ‘…nyet alleenlick der zelver schole mair oick tot commodite ende stichtinge van eenighe der doctoren of studenten woonplaetsen ofte collegien mitzgaders tot ciraet der selver ende recreatie der studenten eenichsints dienlicken te wezen…’
de baas, maar als hoogste dienaar deed hij de Staten van Holland wel de suggestie om een universiteit naar Leiden te halen. Dat was een grote stad en hij was er erg gelukkig mee dat Leiden behouden was voor de opstand.’ ‘…scientien der Godheyt, inden Rechten ende Medicynen mitzgaders der Philosophien ende andere vrye consten, oick die talen Latijn Greke ende Hebraicke gecundicht, gelesen ende geleert te worden…’
‘Het heeft lang geduurd voor ze eruit waren wat voor universiteit dit precies moest worden’, vertelt Otterspeer. Zo vond stadssecretaris Jan van Hout dat de universiteit voor de theologie opgericht moest worden. ‘Dominees waren grote motivatoren voor de opstand. Anderen vonden dat de strijd ook om politieke vrijheid draaide, zij wilden ook rechten. Dousa, die zelf in Parijs had gestudeerd, introduceerde uiteindelijk het model dat sinds de middeleeuwen in Parijs en op andere plaatsen voorkwam: een universiteit met vier
faculteiten. De belangrijkste was theologie, dan rechten, dan medicijnen en tenslotte nog een heel brede: de vrije kunsten.’ ‘….ende naer behoorlicke examinatie ende ondersouck titulen van doctoren ende meesters inde voors. scientien ende consten te verleenen…’ ‘Het toekennen van graden was een recht van de hoogste overheid, de Staten van Holland dus. Die delegeerden dat recht aan de Leidse
Leuk voor de stadsbestuurders, maar ook de burgers hadden wat aan de universiteit. ‘Er moesten kamers verhuurd worden en er werd veel verteerd’, vertelt Otterspeer. Op kamers in de zestiende eeuw, dat ging zo: ‘In Parijs en Engeland bestond het systeem van colleges: plekken waar studenten leerden én woonden. Zo had Leiden het Statencollege, waar nu Plexus staat. Zo’n dertig tot veertig studenten uit verschillende stadjes konden daar met een beurs een opleiding tot predikant volgen. Zij stonden volledig onder curatele: ze moesten vroeg op, wassen, de bijbel lezen, collegelopen. Terug thuis werden ze eerst overhoord en vervolgens vroeg naar bed gestuurd. Ouders vonden zulk goed toezicht wel prettig.’ Wijdverbreid was het systeem in Leiden niet. ‘De meeste studenten kwamen van ver, met hun kompanen, en huurden in groepjes wat kamers bij een herberg of bij particulieren. De helft van de studenten kwam destijds uit het buitenland: uit Duitsland, Hongarije, Polen, Frankrijk en Engeland. Zij zochten elkaar op, zoals nu eigenlijk ook gebeurt.’ 6 januari 1575 De stichtingsoorkonde is uiteindelijk gedateerd op 6 januari 1575. ‘Dit is een kleine geschiedvervalsing.’ Op 6 januari werd weliswaar besloten dat Leiden een universiteit kreeg, maar het octrooi was er toen nog niet. ‘Dit document was er pas in april of mei.’ Meer? Lees de stichtingsoorkonde en de vertaling via mareonline.nl