ΟΡΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
1
ΟΡΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όσο ο πολιτισμός χρειάζεται κανόνες παραδόσεις και συμβάσεις, έτσι και ο αρχιτέκτονας χρειάζεται όρια. Ενώ ένα λευκό χαρτί για έναν καλλιτέχνη μπορεί να είναι ευπρόσδεκτο, για έναν αρχιτέκτονα μπορεί να καταλήξει εκφοβιστικό. Το βαθύτερο ερώτημα γεννάται με το αν τα όρια αυτά αποτελούν πνευματικά περιφράγματα ή απλώς λειτουργούν ως οδηγοί καθώς ο αρχιτέκτονας έχει να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Ο αρχιτέκτονας δημιουργώντας χώρο δημιουργεί όρια μέσα στα οποία θα εξυπηρετείται ένας σκοπός, πολλές φορές έρχεται αντιμέτωπος και με όρια, πολιτισμικά, κοινωνικά αλλά και τεχνικά που καλείται να λάβει υπόψη για την δημιουργία του έργου του. Δεν είναι λίγες οι φορές στην ιστορία της αρχιτεκτονικής έχουν υπάρξει παραδείγματα ανθρώπων που κατάφεραν να επιτελέσουν το “αδύνατο”, να ξεπεράσουν τα όρια, πολλές φορές με εντυπωσιακά αποτελέσματα και άλλες με την κοινή γνώμη να στέκεται απέναντί τους.
Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Ανέκαθεν ένα αέναο πρόβλημα απασχολούσε τον αρχιτεκτονικό κόσμο, το οποίο μάλιστα συνεχώς
ξεπερνούσε και έθετε νέα στο προσκήνιο, ήταν τα όρια των αρχιτεκτονικών οραμάτων και κατά πόσο αυτά μπορούν να επιτευχθούν. Αρχικά έπρεπε να καλυφθεί το χάσμα μεταξύ έρευνας και πρακτικής και να επικεντρωθούμε στα αλληλένδετα στοιχεία που τις χαρακτηρίζουν. Μέχρι τώρα η μεταξύ τους σχέση ήταν μονόδρομη, από την εκούσια έρευνα στην ανάλογη πρακτική εφαρμογή. Αργότερα η μετεξέλιξη της, παρουσιάζεται ως μια αμφίδρομη σχέση που συνέχει και ενισχύει αυτές τις δύο έννοιες. Στη δυναμική αυτή αντιλαμβανόμαστε τη θεωρητική υπόσταση της πρακτικής και την υλικότητα της θεωρητικής έρευνας, που πλέον τη καθιστά δυνατή στην υλοποίηση έργων και παραγωγή ύλης στη πραγματικότητα. Μέσα από αυτή τη δυναμική ο μεταξύ τους διάλογος για τα όρια παραμένει ανοικτός μαζί με τη δυνατότητα για την εφαρμογή νέων αρχιτεκτονικών πρακτικών και υλικών θεωρήσεων. Η αξία της έρευνας αρχίζει να εμφανίζεται έντονα μέσω της πρακτικής (practice based research ή research by practice). Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο χώρο (τον αρχιτεκτονικό) για το λόγο η έρευνα δε μπορεί να βασιστεί σε μία αφηρημένη κριτική θεώρηση αλλά ούτε σε μία εμπειρική πραγμάτωση. Για αυτό πρέπει να παρατηρήσουμε τη σχέση μεταξύ του εμπειρικού και του αφηρημένου 2
και πώς αυτά καταλύουν ή σκοπεύουν να ξεπεράσουν τα επί του παρόντος όρια. Όρια τα οποία τέθηκαν βάση της εμπειρίας και ξεπεράστηκαν βάση του αφηρημένου. Έτσι ιδιαίτερα στη περίπτωση της αρχιτεκτονικής, το σημαντικότερο ρόλο τον έχουν τα ίδια της τα εργαλεία, που είναι αυτά που θα επεξεργαστούν το άυλο και θα δημιουργήσουν το πραγματικό, που θα διαμορφώσουν χώρο ή που θα βιώσουν τον ίδιο τον χώρο. Θα είναι αυτά που θα αποτελέσουν τα εργαλεία της έρευνας για την ερμηνεία της αρχιτεκτονικής κριτικής και της διερεύνησης των νοημάτων της. Μια σχέση η οποία καθορίζει το ρόλο του σύγχρονου αρχιτέκτονα και τα όρια τα οποία διέπονται μεταξύ αυτού και διαφόρων κλάδων που τον αφορούν, είναι η σχέση θεσμών και χώρων. Καθώς στο αφηρημένο τα όρια αρχιτεκτονικής – μηχανικής και άλλων κλάδων δε είναι απαραίτητο να συνάδουν, στο εμπειρικό οφείλουν και είναι αναγκαίο τα όρια αυτά να ταυτιστούν πλήρως, για την επίτευξη του αρχιτεκτονικού ιδεώδους. Έτσι η πρακτική της αρχιτεκτονικής βρίσκεται σε έναν ενδιάμεσο χώρο τόσο στου εμπειρικού και αφηρημένου όσο και στων θεσμών και των χώρων. Σε αυτή τη περίπτωση η αρχιτεκτονική πρέπει να βρίσκει λύση στα προβλήματα τα οποία εκείνη έθεσε, συνεπώς να αναιρεί τα δικά της μέχρι τώρα όρια.
Αποκτά έναν νέο ρόλο η αρχιτεκτονική και κατ’ επέκταση ο ίδιος ο αρχιτέκτονας, αυτόν του υποκινητή (animator). Διότι αυτός είναι η απαρχή της αρχιτεκτονικής νόησης και πρέπει να αναλάβει το ρόλο του υποκινητή στη σχέση θεσμικών και χωρικών διατάξεων, καθώς με τα εργαλεία που διαθέτει μπορεί να αντιληφθεί τη διττή φύση αυτής της σχέσεις που υπάρχει μεταξύ του αφηρημένου και εμπειρικού. Έτσι ο αρχιτέκτονας μπορεί να αποτελέσει τον παράγοντα της γνωσιακής χαρτογράφησης (cognitive mapping) προτύπων στο χώρο και της σύγκρουσης (conflict) και διαπραγμάτευσης. Ορμώμενοι αυτών αντιλαμβανόμαστε ότι ο ρόλος του αρχιτέκτονα δεν είναι μόνο να οραματίζεται μια αφηρημένη ιδέα ικανοποιώντας κάποιες ανάγκες, αλλά εξαιτίας αυτού να εκπληρώνει και κάποιες άλλες, όπως να αντιλαμβάνεται και να διαθέτει εργαλεία για τη δημιουργία νέων θεσμικών σχημάτων, να ερμηνεύει χωρικές τυπολογίες νέων θεσμών, να εφευρίσκει τρόπους που να ικανοποιούν συγκρουόμενες έννοιες. Οι παραπάνω ρόλοι του σύγχρονου αρχιτέκτονα μπορούν να επιτευχθούν με την αλληλέγγυα και μη πεπερασμένη συνεισφορά της πρακτικής και της έρευνα. Όχι όμως ένα κομμάτι πρακτικής και ένα έρευνας, αλλά μια πρακτική που 3
βασίζεται στην έρευνα και μία έρευνα που βασίζεται στη πρακτική. Οι παραπάνω συνθήκες δίνουν μια νέα διάσταση στην αρχιτεκτονική πρακτική. Ο αρχιτέκτονας γίνεται γνωσιακός χαρτογράφος, καθώς αναγνωρίζει και κατανοεί διάφορα σύγχρονα φαινόμενα, γίνεται σχεδιαστής, γιατί με την εφαρμογή πρωτότυπων, δίνει λύση σε θέματα σε σχέση μεταξύ θεσμών και χώρων και τέλος γίνεται υποκινητής καθώς τα πρωτότυπα που θέλει να εφαρμόσει πρέπει να βρει και τα ανάλογα μέσα που θα τα υλοποιήσουν. Έτσι εγκαθιδρύεται μια νέα πρακτική στο όριο μεταξύ πρακτικής και θεωρίας, όπου η μία δε μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς την άλλη.
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ
ΤΑ
ΟΡΙΑ
ΤΗΣ
Ο κόσμος γύρω από την αρχιτεκτονική δεν κατανοεί και δεν είναι αρμοδιότητα του να κατανοήσει όλα αυτά τα προαναφερόμενα όρια. Τον απασχολούν πιο καίρια ζητήματα που έχουν τη μορφή ηθικών, συναισθηματικών και πιο προσωπικών ορίων. Τον απασχολούν χώροι οι οποίοι είναι άμεσα συνδεμένοι με αυτόν. Το πρώτο και το τελευταίο όριο στο οποίο δρα η αρχιτεκτονική είναι το κενό, δηλαδή η απόσταση των ανθρώπων και η ταυτόχρονη
συνύπαρξη τους. Ας σημειωθεί πως ο όρος κενό χρησιμοποιείται με την αρχιτεκτονική του χροιά, δηλαδή ο αρχιτεκτονικός χώρος που απουσιάζουν τα δομικά στοιχεία. Το αδιαμόρφωτο κενό ενώνει ή απομακρύνει ανθρώπους, λειτουργίες και κτήρια. Και όταν πλέον διαμορφωθεί προσδίδει μια υλικότητα, δηλαδή οριοθετείται εμπράκτως στα όρια του κενού. Σε μία πρώτη ανάγνωση το ρόλο του ορίου τον αναλαμβάνει ο τοίχος. Ένα όριο που όχι μόνο δε διακόπτει τη χωρητικότητα του δωματίου, αλλά την αρχίζει. Καθώς ένας αρχιτεκτονικός χώρος καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα όρια και είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με αυτά. Εφόσον το δωμάτιο δανείζεται φαινομενικά από τον τοίχο, ο τοίχος γίνεται το όριο της ουσίας του δωματίου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα οριοθέτησης των χώρων είναι το παράδειγμα των πρισμάτων του Χέρτσμπερχερ. “Με την επισήμανση, σε μια κάτοψη, των διαβαθμισεων προσπελασιμότητας του κοινού στα διαφορετικά μέρη και τμήματα ενός κτιρίου, θα προκύψει ένα είδος χάρτη που αποτυπώνει τη 'διαφοροποίηση σε περιοχες'. Αυτός ο χάρτης δείχνει με σαφήνεια ποιες πτυχές της προσπελασιμότητας υφίστανται στην αρχιτεκτονική ενός κτιρίου, ποιες διεκδικήσεις υπάρχουν σε συγκεκριμένες περιοχές και από 4
ποιους, καθώς και τι είδους κατανομή αρμοδιοτήτων σε σχέση με τη φροντίδα και τη συντήρηση των διαφορετικών χώρων μπορεί να υπάρξει, έτσι ώστε αυτές οι δυνάμεις να ενισχυθούν (ή να ατονησουν) στην περαιτέρω επεξεργασία του σχεδίου. “
συμφερόντων καθώς και κανόνα κατασκευαστικών επιχειρήσεων. Οι ταξινομήσεις είναι ανθρώπινα κατασκευάσματα απαραίτητα πολλές φορές για να κατανοήσει και να αποσαφηνίσει ο άνθρωπος τα κοινά και τις διαφορές μεταξύ φαινομένων. Όσο και αν δεν μπορεί κάποιος να διαφωνήσει σχετικά με την χρησιμότητα τους μπορούν να γίνουν όρια για την κατανόηση μας.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η τυπολογία, η συγκριτική μελέτη των φυσικών ή άλλων χαρακτηριστικών, η αναζήτηση ομοιοτήτων στην ποικιλία της γλώσσας της αρχιτεκτονικής, μπορεί να αποτελέσει την αρχή για τον περιορισμό της αλλά παράλληλα να καταφέρει να την φέρει στον πραγματικό κόσμο. Ο Ιταλός ιστορικός αρχιτεκτονικής Greggotti υπογραμμίζει την έννοια του τύπου που μετατρέπεται σε στερεότυπο, εξηγώντας ότι “το προσανατολισμένο μοντέλο καθίσταται αντικειμενικό, καθολικά εφαρμόσιμο και επιστημονικά βασισμένο. Σύμφωνα με τον ίδιο ο τύπος απέκτησε μια συμβολική ποιότητα που κατά κάποιο τρόπο κατάφερε να αποτελέσει μέρος γραφειοκρατικών και οικονομικών
O άνθρωπος βρίσκεται στη γη εδώ και χιλιάδες χρόνια καθώς και απομεινάρια της δράσης του. Ας ανατρέξουμε στην ιστορία της αρχιτεκτονικής και την εν δυνάμει εξέλιξη της. Στη παλαιολιθική εποχή (12000 π.Χ) οι άνθρωποι επέλεγαν ως χώρους κατοικίας ή ακόμα προστασίας σπήλαια και πρόχειρα καταλύματα. Παρόλα αυτά δεν ικανοποιούσαν πλήρως τις ανάγκες, καθώς ναι μεν τα σπήλαια τους προστάτευαν από τις καιρικές συνθήκες, αλλά δεν ήταν πάντα προσιτά, εν αντιθέσει τα πρόχειρα καταλύματα τους παρείχαν μία τυπική κάλυψη σε περισσότερες περιοχές, αλλά είχαν έλλειψη αντοχής στα έντονα καιρικά φαινόμενα. Στη νεολιθική εποχή (6800-3200 π.Χ), οι άνθρωποι άρχισαν να συνθέτουν τους παρεχόμενους σε αυτούς 5
φυσικούς πόρους, ξύλα, πέτρα, δέρμα ζώων δημιουργώντας τα πρώτα σταθερά οικήματα. Οικήματα το ένα δίπλα στο άλλο και με τη μετέπειτα προσθήκη τειχών, άρχισαν να συγκροτούν τα πρώτα χωριά. Στην Αίγυπτο λόγω της έλλειψης ξύλου, τα κύρια οικοδομικά τους υλικά ήταν η πέτρα και τα πλινθάρινα τούβλα. Με τα τούβλα κατ’ αποκλειστικότητα κατασκευάζονταν τα σπίτια, ενώ η πέτρα είχε καθιερωθεί ως το κύριο υλικό κατασκευής ναών και ταφικών μνημείων, μερικά εκ των οποίων και οι πυραμίδες της Γκίζας (2580 π.Χ). Στο αρχιτεκτονικό στερέωμα εισέρχεται πλέον και η Ελλάδα με τους αιγιακούς της πολιτισμούς. Στη Κρήτη, η μινωική αρχιτεκτονική έρχεται σε έντονη αντίθεση με τη μέχρι τώρα λιτή και απλή αρχιτεκτονική της αρχαιότητας. Πρόκειται κυρίως για κτήρια με ιδιαίτερες καινοτομίες ως προς το αισθητικό και δομικό τους κομμάτι, όπως κίονες, φωταγωγούς και επιβλητικές σκάλες Επιπλέον τα κτήρια άρχισαν να αποκτούν και έναν διαφορετικό ρόλο από αυτόν της οικίας, μπορούν να είναι πλέον αίθουσες συνάθροισης, αγορές, λουτρά κτλ και όλα αυτά μαζί να αποτελούν ένα συγκρότημα-χώρο δράσης των ανθρώπων και των ζώων.
Αυτά είναι μερικά από τα στοιχεία που έκαναν τους Μινωίτες να αψηφήσουν τα μέχρι πρότινος όρια της αρχιτεκτονικής, χαρακτηριστικό παράδειγμα το ανάκτορο της Κνωσού (1500π.Χ). Ιδιαίτερο ήταν το κληροδότημα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής που απαρτίζονταν από τειχισμένες ακροπόλεις, ανάκτορα, οικισμοί και ταφικά μνημεία. Οπού συχνά αποτελούσαν σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα και για την εποχή τους. Την ίδια γραμμή πλεύσης ακολουθούν και οι αρχαίοι Έλληνες, εντείνοντας την αρχιτεκτονική σκέψη και πράξη. Αρχίζουν και εμφανίζονται νέοι θεσμοί, αυτοί των θεάτρου και αγοράς, που αντιστοίχως χρήζουν την επιτακτική διαμόρφωση κατάλληλων χώρων. Και τέλος οι ναοί, η επιτομή της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής, που ακόμη και σήμερα προκαλούν δέος, όπως ο Παρθενώνας (5αι π.Χ). Η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική συνδυάζοντας διάφορες επιρροές και το δικό της ύφος, κατάφερε να εντάξει νέα υλικά και μεθόδους στην οικοδομική, δημιουργώντας μεγάλα οικοδομήματα με την εφαρμογή θόλων, αψίδων και ελληνικού διακόσμου, όπως το Κολοσσαίο της Ρώμης (80 μ.Χ). Στη Βυζαντινή αρχιτεκτονική, εστιάζουμε ιδιαίτερα στη μορφή των 6
εκκλησιών το σημαντικότερο χαρακτηριστικό που διέπεται είναι ο τρούλος, που δίνει δεν αίσθηση στον θεατή από κάτω ότι αυτός αιωρείται, όπως ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη (360μ.Χ). Η Ρωμανική αρχιτεκτονική και η Γοτθική αρχιτεκτονική δίνουν και αυτές μία ιδιαίτερη σημασία στη μορφολογία των ναών τους. Η πρώτη προσδίνει νέα δομή στη βασιλική, με συνεχές τοιχοποιίες, τις καμάρες και την ανέγερση εξωτερικών πύργων. Ενώ η δεύτερη χαρακτηρίζεται για τις τεράστιες διαστάσεις και την αιχμηρή επιβλητικότητά της, με τη καινοτομία χρήσης των τόξων που απαιτούσαν εξωτερική στήριξη, τις αντηρίδες, όπως η Παναγία των Παρισίων (1163 μ.Χ.). Στην Αναγέννηση έρχονται ξανά στο προσκήνιο αρχαιοελληνικά και ελληνορωμαϊκά πρότυπα αρχιτεκτονικής.
αισθητική και λειτουργική τους πρωτοτυπία, όσο και για τη συμβολή τους στην αρχιτεκτονική. Πλέον, η αρχιτεκτονική φτάνει στο σημείο να εμπνέεται από οπουδήποτε και διαθέτοντας μία πληθώρα τεχνολογικών βοηθημάτων, είναι δυνατή για νέες δημιουργίες. Οι συνεχής και πολυάριθμες άυλες πληροφορίες σε συνδυασμό με τη παραγωγή εικόνων, φέρνει την αρχιτεκτονική στην αντίπερα όχθη, καλούμενη πλέον τώρα να γεφυρώσει το χάσμα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η αρχιτεκτονική δε βασίζεται στην επίλυση προβλημάτων αλλά στους κανόνες αγοράς στην αρχιτεκτονική παραγωγή, με κύριους εκπροσώπους τους Frank Lloyd Wright και Le Corbusier . Αυτή η περίοδος ονομάστηκε μεταμοντερνισμός.
Ο Νεοκλασικισμός εμπνέεται και αυτός από τα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά πρότυπα. Ολόκληρη η μορφή του ελληνικού ναού αποτυπώνεται τέλεια στην αρχιτεκτονική του νεοκλασικισμού. Σπουδαία ρεύματα που εντάσσονται στο χρονικό διηνεκές της αρχιτεκτονικής είναι το μπαρόκ, το ροκοκό, το art nouveau και το Bauhaus. Ρεύματα τα οποία έχουν μείνει στην ιστορία τόσο για την 7
Και ερχόμαστε στο σήμερα, τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, την αρχιτεκτονική που γκρεμίζει ολοσχερώς τα όρια της. Κτήρια που αγγίζουν τον ουρανό, που επιπλέουν στη θάλασσα και αψηφούν τη βαρύτητα αποτελούν επιτεύγματα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής.
Υπάρχουν παραδείγματα έργων που προσπαθούν να αψηφήσουν τα όρια του χώρου, είτε μέσω της χρήσης ανακλαστικών υλικών είτε αξιοποιώντας την φύση και τις δυνατότητές της. Όπως παρουσιάζεται στα παρακάτω έργα αρχιτεκτονικής και τέχνης.
8
Sacromonte Landscape Hotel Shelters / MAPA
Spiral Jetty – Robert Smithson
Για παράδειγμα στο έργο του καλλιτέχνη Robert Smithson Spiral Jetty τα απτά όρια του έργου του, χάνονται με την πάροδο του χρόνου, καθώς το δημιούργημα του βυθίζεται στα νερά της λίμνης ή αποκαλύπτεται ακολουθώντας τα καιρικά φαινόμενα (άμποτη και παλίρροια). Στην αρχιτεκτονική του Jean Nouvel, η διαφάνεια λειτουργεί ως το υποκατάστατο του κενού και με βάση αυτή τη φιλοσοφία πραγματοποιείται και η επεξεργασία των ορίων του χώρου. Τα κτήρια του λειτουργούν ως εργαλεία παραγωγής εναλλασσόμενων εικόνων, εικόνων που προκύπτουν από τις κινήσεις και τις επιθυμίες των ανθρώπων, καθώς ζουν και
κινούνται μέσα στο σχεδιασμένο, από τον αρχιτέκτονα, κενό. Η χρήση του γυαλιού εκφράζεται κάθε φορά με έναν τρόπο αντιφατικό. Πρόκειται για μία μέθοδο που αναφέρεται στη χρήση της διαφάνειας ως στοιχείο χωρικής ασάφειας. Η αντανακλαστικότατα που δημιουργείται πάνω στις γυάλινες επιφάνειες είναι το κύριο γνώρισμα αυτών των κτηρίων, μέσω αυτής αδυνατούμε να αντιληφθούμε τι πραγματικά συμβαίνει στο χώρο, να δούμε στο βάθος και να αναγνωρίσουμε την υπόσταση του κτηρίου. Έτσι εξαπατούνται οι αισθήσεις μας δημιουργώντας ένα έδαφος αποσταθεροποίησης. 9
Cartier Foundation - Jean Nouvel
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η παραπάνω αρχιτεκτονική αναδρομή έγινε για να φανούν εμπράκτως τα αρχιτεκτονική ‘όρια’ κάθε εποχής. Όρια τα όποια αφορούσαν την αισθητική, τη δομική, τη λειτουργικότητα, τις πρώτες ύλες και την ηθική. Ο άνθρωπος της παλαιολιθικής εποχής σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσε να αντιληφθεί πώς τα τωρινά σύγχρονα αρχιτεκτονήματα θα ήταν εφικτό να έχουν υπόσταση στο χώρο μας. Έτσι και ο άνθρωπος τον 21ο αιώνα, εικάζεται μεν πιθανές εκδοχές του μέλλοντος, αλλά δίχως να έχει μια τεκμηριωμένη άποψη για
το πώς θα μπορούσαν να υλοποιηθούν. Την ίδια στιγμή ο σύγχρονος άνθρωπος δε μπορεί να αντιληφθεί πώς οι άνθρωποι της αρχαιότητας κατασκεύασαν τόσο σπουδαία έργα, με την απουσία σύγχρονης τεχνολογικής δυναμικής. Συνεπώς τα όρια είναι μια τυπική και εποχιακή σύμβαση, που καταλύεται συνεχώς.
10
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ktonikis/analysi_istorias_architekt onikis.pdf
Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ -
«Δυνητικά Πεδία της συνύπαρξης των ανθρώπων στον χώρο, Τα άυλα όρια του χώρου και η κοινωνική τους λειτουργία» Παπαγεωργίου Ηλίας – Διδακτορική Διατριβή / Σχολή Αρχιτεκτόνων, Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου / Νοέμβριος 2016 / Σελίδα 51
ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ -
Type and typology in architectural discourse - Yasemin Đ. GÜNEY / Balıkesir University Faculty of Architecture and Engineering, Department of Architecture Çağış BALIKESĐR / http://fbe.balikesir.edu.tr/dergi/2 0071/BAUFBE2007-1-1.pdf
Εικόνες Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ -
-
«Δυνητικά Πεδία της συνύπαρξης των ανθρώπων στον χώρο, Τα άυλα όρια του χώρου και η κοινωνική τους λειτουργία» Παπαγεωργίου Ηλίας – Διδακτορική Διατριβή / Σχολή Αρχιτεκτόνων, Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου / Νοέμβριος 2016 «Η έρευνα και τα νέα όρια της αρχιτεκτονικής πρακτικής» Νεκτάριος Κεφαλογιάννης, Χρίστος Παπαστεργίου / Παραλλαγή του κειμένου παρουσιάστηκε στο σεμινάριο ‘Creative Thesis’ – University College London, τον Μάρτιο του 2007.
-
-
-
Sacromonte Landscape Hotel Shelters / MAPA https://www.archdaily.com/8983 94/sacromonte-landscape-hotelshelters-mapa Spiral Jetty – Robert Smithson https://commons.wikimedia.org/ wiki/File:Spiral-jetty-from-rozelpoint.png#mw-jump-to-license Cartier Foundation - Jean Nouvel
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ -
Σύντομη ιστορία της αρχιτεκτονικής / http://www.schools.ac.cy/eyliko/ mesi/themata/eikastikes_technes /ekpedeftiko_iliko/istoria_archite 11
12
ΊΔΡΥΜΑ/ INSTITUTION ΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ – INSTITUTION ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ
1
ΊΔΡΥΜΑ/ INSTITUTION
πολυσήμαντος. Γενικά χαρακτηρίζει κάθε οργάνωση πολλών
ΟΡΙΣΜΟΣ Ίδρυμα1 είναι ένας οργανισμός, κερδοσκοπικός ή μη, ο οποίος εξυπηρετεί ένα συγκεκριμένο σκοπό. Στο άρθρο 108 του Αστικού Κώδικα αναφέρεται: Αν με ιδρυτική πράξη μια περιουσία ορίστηκε για να εξυπηρετηθεί ορισμένος σκοπός, το ίδρυμα αποκτά προσωπικότητα με διάταγμα που εγκρίνει τη σύστασή του. Η επομένως, Ίδρυμα είναι η έχουσα νομική προσωπικότητα οργάνωση που επιδιώκει ορισμένο σκοπό με την περιουσία που τάχθηκε για την εξυπηρέτηση του σκοπού. Το ιδιωτικό ίδρυμα, σε αντίθεση με ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα, δεν απαιτεί γενικά χρήματα από το κοινό. Και ένα ιδιωτικό ίδρυμα δεν έχει τις νομικές απαιτήσεις και τις ευθύνες αναφοράς ενός εγγεγραμμένου, μη κερδοσκοπικού ή φιλανθρωπικού ιδρύματος. Πολλά ιδρύματα δεν ασχολούνται με τη φιλανθρωπία: ορισμένα ιδιωτικά ιδρύματα χρησιμοποιούνται για σκοπούς προγραμματισμού ακινήτων. Επίσης, ο όρος Ίδρυμα2, πολιτογραφημένος στα ελληνικά (διεθνής όρος), κρίνεται μάλλον 1
https://grantspace.org/resources/knowledgebase/what-is-a-foundation/?fbclid=IwAR0WWrc2_rcKODXuGfH3CLYbHhAP1Dz5zwpgbp EAmNlLUoYSnl2jpeby-M 2
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%B D%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%84%CE%BF% CF%8D%CF%84%CE%BF?fbclid=IwAR1xq142sK ejnhjr-HkbUQpWTbtT4wrcwg3g3aC8SQS8iIMCRBjbZPQ Vao
προσώπων με κύριο σκοπό επιδίωξης και εφαρμογής κάποιου κοινού σχεδίου που κατά κανόνα αποβλέπει σε ανώτερη επιστημονική, ή εκπαιδευτική, ή τεχνική ανάπτυξη, ή ακόμα και ηθική δημιουργία. Κατά τον γενικό αυτόν ορισμό θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει ακόμα και την Πολιτεία και την Εκκλησία ως και τα διάφορα ιδρύματα αυτών ως ινστιτούτα, χαρακτηρισμός όμως που δεν συμβαίνει εξ αφορμής του περιορισμένου κάθε φορά αριθμού μελών τους. Με το χρόνο η έννοια αυτή περιορίστηκε σε κυρίως πνευματικά, επιστημονικά (ερευνητικά), και τεχνολογικά ιδρύματα, τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά. Στην Ευρώπη μάλιστα περιλαμβάνονται και ιδιωτικές σχολές, με οικότροφους μαθητές, όπως ιδιαίτερα παιδαγωγικά οικοτροφεία.
2.Διαχωρισμός Ιδρυμάτων Δημόσια και Ιδιωτικά
σε
Ένα ίδρυμα3 είναι δημόσιος ή ιδιωτικός φορέας που δημιουργήθηκε για να εκτελέσει μια συγκεκριμένη πολιτιστική, επιστημονική, ή κοινωνική ανάγκη. Τα ιδρύματα είναι κοινωνικά και συνεταιριστικά συστήματα, τα οποία επιδιώκουν την τάξη και την ομαλοποίηση της συμπεριφοράς
3
http://etimologias.dechile.net/?institucio.n
2
Εικόνα 1 Εξωτερική άποψη κτιρίου Ιδρύματος Φορντ.
μιας ομάδας ατόμων (που μπορεί να είναι μιας ολόκληρης κοινωνίας). Υπάρχουν δύο τύποι θεμελίωσης4: ιδιωτικά ιδρύματα και επιχορηγήσεις δημόσιων φιλανθρωπικών οργανώσεων. Τα χρήματα ενός ιδιωτικού ιδρύματος προέρχονται από μια οικογένεια, ένα άτομο ή μια εταιρεία. Ένα παράδειγμα ιδιωτικού ιδρύματος είναι το Ίδρυμα Ford. Τα ιδιωτικά ιδρύματα πρέπει να πληρούν μια "απαίτηση πληρωμής", που σημαίνει ότι πρέπει να δίνουν ένα συγκεκριμένο ποσό των περιουσιακών στοιχείων τους κάθε χρόνο. Μια φιλανθρωπική δημόσια οργάνωση (που μερικές φορές
4
https://grantspace.org/resources/knowledgebase/what-is-afoundation/?fbclid=IwAR0x0o_Q83fBTSmV79 Hy3EsYRE4m0GlCkKVGV3DQXT6ICtdctEr4hYOCho
αποκαλείται "δημόσιο ίδρυμα") παίρνει τα χρήματά της από πολλές διαφορετικές πηγές, όπως τα ιδρύματα, τα άτομα και τις κυβερνητικές υπηρεσίες. Ένα παράδειγμα δημόσιας φιλανθρωπικής χορηγίας είναι η Ομοσπονδία Save the Children. Τα περισσότερα κοινοτικά ιδρύματα είναι επίσης κοινωφελή φιλανθρωπικά ιδρύματα.
3.Χαρακτηριστικά παραδείγματα ιδρυμάτων της Ελλάδας. •
Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος
Ίδρυμα
Το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος είναι κέντρο πολιτισμού και εκδηλώσεων συνολικής έκτασης 210.000 μ², το οποίο περιλαμβάνει τις κτιριακές 3
εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής καθώς και πάρκο αστικού τύπου και άλλες μικρότερες εγκαταστάσεις. Το κέντρο έχει λάβει πληθώρα διακρίσεων και επαίνων τόσο για το φιλανθρωπικό του έργο και τις εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα σε αυτό όσο και για την αρχιτεκτονική του που θεωρείται πρωτοπόρα σε όλο τον κόσμο. Σχεδιάστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο. •
Ίδρυμα Ωνάση
Το Ίδρυμα Ωνάση (επισήμως: Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης) είναι ένα κοινωφελές ίδρυμα, το οποίο συστάθηκε τον Δεκέμβριο του 1975 σύμφωνα με την επιθυμία του Αριστοτέλη Ωνάση στο όνομα του υιού του Αλέξανδρου Ωνάση. Το εν λόγω Ίδρυμα έχει την έδρα του στο Βαντούζ του Λίχτενσταϊν. •
Εικόνα 3 Ίδρυμα Ωνάση Πηγή: https://www.eduguide.gr/nea2019/dwreanekpaideytika-programmata-apo-idryma-wnash/
Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή
Το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή είναι Ελληνικός κοινωφελής, μη κερδοσκοπικός οργανισμός που στοχεύει κυρίως στην ενίσχυση των τεχνών και ιδιαίτερα των εικαστικών. Ιδρύθηκε το 1979 από το ζεύγος Βασίλη και Ελίζα Γουλανδρή και σήμερα εδρεύει στο κτίριο της οδού Ερατοσθένους 13 στο Παγκράτι. •
Εικόνα 2 Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Πηγή: https://www.nationalopera.gr/kpisn?fbclid=IwAR 1IvZHTl0LjLiJUOJob4Iyxey7mxRF_PiWJlSc5NjVfMx hthpLLwOZt75E
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ) με έδρα την Αθήνα είναι ένας
Εικόνα 4 Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή Πηγή: https://el.wikipedia.org
Εικόνα 5 Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού Πηγή: https://www.culturenow.gr/venue/ellhnikoskosmos-idryma-meizonosellhnismoy/?fbclid=IwAR2nlE044tyaM3LF1HMVw QZFfQkHSxS5MMxOSzqeHYg6hVm-iGncP2-Up6Y
4
κοινωφελής, μη κερδοσκοπικός οργανισμός με απώτερο σκοπό τη διατήρηση και παρουσίαση μέσω τεχνολογιών της ιστορίας και του πολιτισμού του Ελληνισμού εκτός και εντός Ελλάδας.
4.Η έννοια του ιδρύματος – institution στο εξωτερικό Τα πρωτοβάθμια ή μετα-ιδρύματα είναι θεσμοί που περιλαμβάνουν πολλούς άλλους θεσμούς, επίσημους και άτυπους 56(π.χ. οικογένεια, κυβέρνηση, οικονομία, εκπαίδευση και θρησκεία, τα οποία αναλύονται παρακάτω). Ο θεσμός των χρημάτων περιλαμβάνει πολλές επίσημες οργανώσεις , συμπεριλαμβανομένων τραπεζών και κυβερνητικών διαμερισμάτων και χρηματιστηρίων, τα οποία μπορούν να ονομάζονται "ιδρύματα", καθώς και υποκειμενικές εμπειρίες, που καθοδηγούν τους ανθρώπους στην επιδίωξή τους για προσωπική ευημερία. Ένα θεσμικό κτίριο αναφέρεται απλά σε οποιαδήποτε δομή που εκπληρώνει ένα ρόλο που σχετίζεται με την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση, την αναψυχή ή τα δημόσια έργα. Οι ομάδες κατασκευαστικών υπηρεσιών που ειδικεύονται σε αυτό το είδος εργασίας κατασκευάζουν τα πάντα, από νοσοκομεία και δημοτικά
σχολεία έως αθλητικές εγκαταστάσεις και πανεπιστημιακά κτίρια. Ένα θεσμικό όργανο είναι μια κοινωνική δομή στην οποία οι άνθρωποι συνεργάζονται και επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων και τον τρόπο με τον οποίο ζουν. Ένας θεσμός έχει σκοπό. Τα ιδρύματα είναι μόνιμα, πράγμα που σημαίνει ότι δεν τελειώνουν όταν ένα άτομο έχει φύγει. Ένα θεσμικό όργανο έχει κανόνες και μπορεί να επιβάλει κανόνες ανθρώπινης συμπεριφοράς.Υπάρχουν επίσης και μη τυποποιημένα ιδρύματα7, οπότε μιλάμε για φυσικούς θεσμούς. Είναι "ενώσεις" που σχηματίζονται από τη δική τους δυναμική, στην οποία κάθε μέλος διαδραματίζει διαφορετικό ρόλο και όλοι κυβερνούνται από κανόνες που προέρχονται από το έθιμο και την ίδια τη φύση των ανθρώπινων σχέσεων. Για παράδειγμα, η οικογένεια. Σε αυτό, όπως και στους επίσημους θεσμούς, λειτουργούν κανόνες και ιεραρχίες, δηλαδή συστήματα ρόλων που ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων.
5
Carter, Becky. "Defining institutions". Governance and Social Development Resource Centre (GSDRC). University of Birmingham. Retrieved 2016-07-03. 6 Miller, Seumas (2014-01-01). Zalta, Edward N. (ed.). Social Institutions (Winter 2014 ed.).
7
https://www.significados.com/institucion/?fb clid=IwAR2XQNLp6hhSmHh61MTgyQSm0C00bL4Ipx1P_o2N3nazHQ7n3t _KTIRPNw
5
Εικόνα 6 Τα 5 βασικά ιδρύματα - θεσμοί
Τα πέντε κύρια κοινωνικά στοιχεία (ιδρύματα)8 που είναι αλληλεπιδραστικά και συνθέτουν την κοινωνία είναι: Οικογένεια. Η οικογένεια παρέχει διαδοχή στην κοινωνία και αναπτύσσει τα μέλη της σε ενήλικες και μελλοντικές οικογένειες. Θρησκεία9. Π.χ. τόποι λατρείας, ιερατεία για τις σχέσεις με το θείο. Η θρησκεία παρέχει μια κατευθυντήρια γραμμή για την οικογενειακή διαβίωση με τη μορφή ηθικής, τελετουργίες για γέννηση, γάμο και θάνατο και εκκλησία. Αναφέρεται σε όλες τις θρησκείες που είναι οργανωμένες από κοινού για την εμπειρία της πίστης, είτε πρόκειται για προσηλυτισμό είτε όχι.
8
Για παράδειγμα: η Καθολική Εκκλησία, η Λουθηρανική Εκκλησία, οι ισλαμικοί θεσμοί κλπ. Εκπαίδευση10. Εκπαιδευτικά ιδρύματα - σχολεία (προσχολική, πρωτοβάθμια / στοιχειώδη, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια / ανώτερη τα οποία εξασφαλίζουν τη μετάδοση και την παραγωγή γνώσεων και αξιών. Οικονομία11. Π.χ. επιχειρήσεις, υπηρεσίες, εταιρείες. Οι οικονομικοί θεσμοί είναι εκείνοι που ρυθμίζουν τις οικονομικές σχέσεις μεταξύ διαφόρων κοινωνικών φορέων, είτε είναι κανονικοποιημένοι είτε όχι. Κυβέρνηση. Είναι όλα εκείνα τα όργανα που είναι αρμόδια για τη ρύθμιση της λειτουργίας της
https://www.quora.com/What-are-the-5types-of-social-institutions-and-theirfunctions-that-each-of-them-play-in-thesociety
10
9
11
https://www.significados.com/institucion/?fb clid=IwAR2XQNLp6hhSmHh61MTgyQSm0C00bL4Ipx1P_o2N3nazHQ7n3t _KTIRPNw
https://www.significados.com/institucion/?fb clid=IwAR2XQNLp6hhSmHh61MTgyQSm0C00bL4Ipx1P_o2N3nazHQ7n3t _KTIRPNw
https://en.wikipedia.org/wiki/Institution?fbcli d=IwAR0Bjq2r4HrRaedIDn6lA5tBGWmpYnJyV6Y70mNNrf14U_gZJWwPwfWHvg
6
κοινωνίας σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Περιλαμβάνει πολιτικά κόμματα, κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς.
7
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ https://grantspace.org/resources/knowle dge-base/what-is-afoundation/?fbclid=IwAR0WWrc2_rcKODXuGfH3CLYbHhAP1Dz5zwp gbpEAmNlLUoYSnl2jpeby-M https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE %BD%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%84%C E%BF%CF%8D%CF%84%CE%BF?fbclid=Iw AR1xq142sKejnhjr-HkbUQpWTbtT4wrcwg3g3aC8SQS8iIMCRBjb ZPQVao http://etimologias.dechile.net/?institucio. n https://grantspace.org/resources/knowle dge-base/what-is-afoundation/?fbclid=IwAR0x0o_Q83fBTSm V79Hy3EsYRE4m0GlCkKVGV3DQXT6ICtdctEr4hYOCho
https://www.significados.com/institucion /?fbclid=IwAR2XQNLp6hhSmHh61MTgyQSm0C00bL4Ipx1P_o2N3nazHQ 7n3t_KTIRPNw https://en.wikipedia.org/wiki/Institution? fbclid=IwAR0Bjq2r4HrRaedIDn6lA5tBGWmpYnJyV6Y70mNNrf14U_gZJWwPwfW Hvg https://www.significados.com/institucion /?fbclid=IwAR2XQNLp6hhSmHh61MTgyQSm0C00bL4Ipx1P_o2N3nazHQ 7n3t_KTIRPNw Ελλαδική Έγχρωμη Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια – Εκδόσεις Γιάννη Ρίζου
https://grantspace.org/resources/knowle dge-base/what-is-afoundation/?fbclid=IwAR0x0o_Q83fBTSm V79Hy3EsYRE4m0GlCkKVGV3DQXT6ICtdctEr4hYOCho Carter, Becky. "Defining institutions". Governance and Social Development Resource Centre (GSDRC). University of Birmingham. Retrieved 2016-07-03. Miller, Seumas (2014-01-01). Zalta, Edward N. (ed.). Social Institutions (Winter 2014 ed.). https://www.significados.com/institucion /?fbclid=IwAR2XQNLp6hhSmHh61MTgyQSm0C00bL4Ipx1P_o2N3nazHQ 7n3t_KTIRPNw https://www.quora.com/What-are-the-5types-of-social-institutions-and-theirfunctions-that-each-of-them-play-in-thesociety 8
ΝΕΟ-ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΥ ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ Ο ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΤΑΛΦΑΒΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΝΕΟ-ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΥ Ο νομάδας (νομάς, πληθυντικός: νομάδες), είναι μέλος μιας κοινότητας ανθρώπων που ζει σε διαφορετικές τοποθεσίες και κινείται από το ένα μέρος στο άλλο. Μεταξύ των διαφόρων τρόπων που σχετίζονται οι νομάδες με το περιβάλλον, αναφέρονται ο κυνηγός, ο τροφοσυλλέκτης, ο ποιμένας νομάδας ή ο «σύγχρονος» περιπατητής νομάδας. Το νομαδικό κυνήγι και η τροφοσυλλογή εποχιακών διαθέσιμων άγριων φυτών και θηραμάτων θεωρείται η παλαιότερη μέθοδος ανθρώπινης επιβίωσης. Οι ποιμένες κινούνται μαζί με τα κοπάδια τους σε μοτίβα που αποφεύγουν την εξάντληση των βοσκοτόπων πέρα από την ικανότητά τους να ανακάμπτουν. Ο νομαδισμός είναι επίσης τρόπος ζωής προσαρμοσμένος σε άγονες περιοχές όπως η στέπα, η τούνδρα, ο πάγος και η άμμος, όπου η κινητικότητα είναι αποτελεσματικότερη στρατηγική για την εκμετάλλευση των σπάνιων πόρων. Πρόκειται για όρο ιδιαίτερης σημασίας για τις μεταδομιστικές και μετα-αποικιοκρατικές θεωρίες. Ο Γάλλος φιλόσοφος Gilles Deleuze στο δοκίμιό του “Nomad thought” (1985) προσδιορίζει τη νομαδική υποκειμενικότητα ως ένα είδος συνειδητής σκέψης, η οποία έρχεται σε αντίθεση με το κατεστημένο, τις αντιλήψεις και τις ιδέες της ηγεμονίας. Έτσι, με τον όρο αυτόν νοείται η ελεύθερη σκέψη, η οποία ρέει και ταξιδεύει πέρα από τα σύνορα των κατηγοριοποιήσεων και των τυποποιημένων αντιλήψεων που επιβάλλει ένα σύστημα αξιών και αντιλήψεων οι οποίες
«βαλτώνουν» τη σκέψη προκαλούν παθητικότητα.
και
Όταν το άτομο είναι συνεχώς εν κίνησή υποχρεούται σε μια αναπροσαρμογή της ταυτότητας του προκειμένου να επιβιώσει στα διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Όπως περιγράφει η ερευνήτρια Yasmin Abbas, η μετακίνηση σε διαφορετικές κουλτούρες μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα την αλλαγή της κοινωνικής θέσης, με αποτέλεσμα την απώλεια σημείων αναφοράς. Έτσι το άτομο έχει αναπτύξει τεχνικές προσαρμογής. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο νομάς είναι ένα υβρίδιο που θέλει να ενσωματωθεί στο καινούριο τόπο χωρίς όμως να ξεχάσει πως ο δικός του τόπος είναι η μετάβαση, κίνηση και το ίχνος που αφήνει. Έτσι λοιπόν πρώτα χαρτογραφεί -κατανοεί το τόπο με τις οξυμένες αισθήσεις αντίληψής του και έπειτα επεξεργάζεται ποια από αυτά τα χαρακτηριστικά θα ενσωματώσει για να αποτελέσουν μέρος της προσωπικής του κουλτούρας.
ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Τα σώματα ευάλωτα δημιουργούν κάθε φορά ξεκινώντας από την αρχή, ένα μεταβαλλόμενο χωρoχρονo σε ένα τόπο διασχίζοντας τα σύνορα. Οι δράσεις της Νομαδικής Αρχιτεκτονικής γίνονται στον δημόσιο χώρο και στα αστικά κενά. Οι δράσεις – performances βρίσκονται ανάμεσα στην τέχνη και στην αρχιτεκτονική, έχουν καλλιτεχνικό, ακτιβιστικό χαρακτήρα, μετασχηματίζουν εφήμερα την δημόσια σφαίρα μέσα από το περπάτημα, τις συναντήσεις, την καλλιέργεια της γης, τη τροφή. Διασχίζουν σύνορα φυλής, φύλου,
εθνότητας, γλώσσας. Μέσα από τις δράσεις, με καλλιτεχνικές πρακτικές σε διερεύνηση, εκφράζονται τα συναισθήματα και οι καταστάσεις της άρνησης, της εξαίρεσης, της «γυμνής ζωής» αλλά και της συμπόνοιας, της συμφιλίωσης, της εξέγερσης. Οι δράσεις δημιουργούνται στις ρωγμές, στις μετατοπίσεις, στα περάσματα και στον κατακερματισμό. Αφορούν περιοχές σε κρίση, θέματα μετανάστευσης και εκτοπισμού, έμφυλης διαφοράς, διεκδίκηση κοινών αγαθών. Η διαδικασία πραγματοποιείται μέσα από την συνεργασία νομαδικών υποκειμένων διαφορετικών ειδικοτήτων, την εμπλοκή μεταξύ τους, την εμπλοκή με τους κατοίκους και με την δημιουργία “εφήμερων κοινοτήτων”. Ο νομαδικός χαρακτήρας εντείνεται καθώς οι δράσεις αφορούν διαφορετικές χωρικές καταστάσεις οι οποίες μετασχηματίζονται εφήμερα μέσα από εφήμερες χαρτογραφήσεις. Με τα σώματά μας ευάλωτα και εκτεθειμένα μαζί, στη πόλη και στο χώρο, υπάρχουμε πολιτικά. Οι δράσεις της Νομαδικής Αρχιτεκτονικής, μοιάζουν με την επιβίωση των πυγολαμπίδων σε σκοτεινά τοπία. Και ίσως με την επιβίωσή τους, το τοπίο να γίνει σιγά σιγά όλο και πιο φωτεινό. Η φορητή κατοίκηση και η αρχιτεκτονική της οφείλουν την εμφάνιση και ανάπτυξή τους στο φαινόμενο του νομαδισμού. Συνάμα, ο νομαδισμός είναι μία θεμελιώδης έννοια τόσο για την κατανόηση της ανθρωπότητας όσο και για την ερμηνεία της σύγχρονης πραγματικότητας. Καταρχήν, αποτελεί τον πρωταρχικό τύπο κατοίκησης του πλανήτη από τον άνθρωπο. Από τα πρώτα βήματα του ανθρώπινου είδους πέρασε
έπειτα στην επόμενη φάση του με τη δημιουργία φυλών και κοινωνικών δομών, ώσπου τελικά να εξελιχθεί σε μία από τις εκδοχές κοινωνικής οργάνωσης στον σύγχρονο κόσμο. Παράλληλα, ο νομαδισμός υπήρξε κινητήρια δύναμη της προόδου. Το μεγαλύτερο μέρος των σπουδαίων ανακαλύψεων και ανανεώσεων γεννήθηκαν από αυτόν∙ “η φωτιά, ο τροχός, η ενδυμασία, τα όπλα, η μουσική, ακόμη και η γεωργία είναι επινοήσεις των νομαδικών φυλών”¹. Εξάλλου η ανανέωση είναι κίνηση και επομένως, από τη φύση της συνδέεται με το νομαδισμό και τη φορητή κατοίκηση. Όπως είναι φυσικό, σε οποιαδήποτε προσπάθεια ανάλυσης που σχετίζεται με το θέμα της κατοικίας, η έρευνα κατευθύνεται από τρεις βασικούς άξονες: Το κοινωνικό υπόβαθρο, δηλαδή τη θέση και τη στάση του ανθρώπου πάνω στο ζήτημα. Το μορφολογικό και κατασκευαστικό πλαίσιο των προς μελέτη κατοικιών αυτών καθ’ αυτών. Τις αρχιτεκτονικές θέσεις που διαμορφώνονται, δηλαδή τους σχεδιασμούς που παράγονται μέσα από την σχέση αλληλεπίδρασης των ανθρώπινων τάσεων και των αρχιτεκτονικών προβληματισμών.
Α) Paper houses / paper shelters / paper church / paper school Shigeru Ban Ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας Shigeru Ban είναι ευρέως γνωστός για το πρωτοποριακό έργο του σε περιπτώσεις που η αρχιτεκτονική εφαρμόζεται για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης. Πολλά έργα του έχουν υλοποιηθεί με σκοπό να στεγάσουν θύματα φυσικών καταστροφών, κυρίως σε σεισμογενείς περιοχές ή ακόμα να χρησιμοποιηθούν ως προσωρινά
καταλύματα για προσφυγικούς πληθυσμούς. Οι δομές του είναι συνήθως κατασκευασμένες από φυσικά υλικά, συχνά με βάση το χαρτί. Η ανάγκη για όσο το δυνατόν οικονομικότερες κατασκευές, τον στρέφει στην επιλογή υλικών που να προέρχονται από τον τόπο στον οποίο πρόκειται να υλοποιηθεί το έργο ώστε να διευκολυνθεί η διαδικασία και να μειωθεί ο χρόνος της ανέγερσης. Ο φέρων οργανισμός αποτελείται κατά κύριο λόγο από κυλίνδρους από χαρτί, διαφόρων διατομών, και στοιχεία από μέταλλο ή ξύλο. Οι φόρμες του είναι ευέλικτες και συνήθως με δυνατότητα προσαρμογής ή επανάχρησης, ανάλογα με τις εκάστοτε απαιτήσεις. Επίσης το γεγονός ότι πρόκειται για εφήμερες δομές με προσωρινή χρήση, διευκολύνει τις γραφειοκρατικές διαδικασίες (η αδειοδότηση είναι πολύ απλή) και επιταχύνει την ολοκλήρωση της κατασκευής. Τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν τα καταφύγια έκτακτης ανάγκης στη Rwanda για την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) που κατασκευάστηκαν ως προσωρινά καταλύματα, όταν περισσότεροι από 2 εκ. Άνθρωποι έμειναν άστεγοι από πολεμικές επιθέσεις το 1994 , το προσωρινό κατάλυμα στο Cebu, στις Φιλιππίνες που χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση θυμάτων του τυφώνα Haiyan το 2013, η προσωρινή κατασκευή που χρησιμοποιήθηκε ως εκκλησία (κέντρο κοινότητας με θρησκευτικό χαρακτήρα) στο Kobe της Ιαπωνίας όταν το κτίριο καταστράφηκε από σεισμό το 1995 – η κατασκευή ήδη έχει αποσυναρμολογηθεί , ή επίσης η προσωρινή κατασκευή για στέγαση σχολείου στην πόλη Chengdu στην
Κίνα που υπέστη καταστροφές από σεισμό το 2008.
Β) Primary School - Francis Kéré Πρόκειται για μια κατασκευή που δημιουργήθηκε για σχολική χρήση στην περιοχή Gando της Burkina Faso, το 2001. Ο πληθυσμός του οικισμού είναι οικονομικά ασθενής, μεγάλο ποσοστό των κατοίκων είναι αναλφάβητοι, και οι τοπικές κλιματικές συνθήκες δημιουργούν μεγάλες απαιτήσεις όσον αφορά τις συνθήκες διαβίωσης σε ένα τόπο χωρίς υποδομές (ανεπαρκής ηλεκτροδότηση και προβληματικά δίκτυα υδροδότησης). Ο Francis Kéré μπροστά στο πρόβλημα του σχολικού κτιρίου που χρειαζόταν σοβαρές επισκευαστικές επεμβάσεις, προχώρησε στην κατασκευή μιας νέας δομής από φυσικά τοπικά υλικά (κυρίως με βάση τον άργιλο που βρίσκεται σε αφθονία στην περιοχή) και ακολουθώντας ένα σχεδιασμό -με τη συμμετοχή μάλιστα των κατοίκων- που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες για προσαρμογή στο τοπικό κλίμα (υψηλές θερμοκρασίες και έντονες βροχοπτώσεις). Η δομή επιτρέπει την άνετη παραμονή στο εσωτερικό (σχεδιασμένη για επαρκή φυσικό δροσισμό) και παράλληλα προσδίδει ευελιξία στην επιλογή του εξωτερικού στεγασμένου χώρου για διδασκαλία, ανάλογα με τις ανάγκες.
Γ) Folded bamboo & paper house Ming Tang Πρόκειται για μια πρόταση στο διαγωνισμό ιδεών της Κινέζικης κυβέρνησης για καταλύματα στέγασης των πληγέντων από τον σεισμό των 7.9 ρίχτερ του 2008 στην
κεντρική Κίνα. Η πρόταση περιλαμβάνει κατασκευές από ελαφρά και οικονομικά φυσικά υλικά στοχεύοντας στην ταχεία και εύκολη συναρμολόγηση. Ο σκελετός είναι κυρίως από bamboo και κάποια μέρη από χαρτί και τσιμέντο, με όλα τα στοιχεία να ακολουθούν συγκεκριμένα γεωμετρικά σχήματα και μεγέθη ώστε να είναι απλά στη συναρμολόγησή τους. Οι δομές έχουν χαρακτηριστικά κινητικής αρχιτεκτονικής, με αναφορά στη λειτουργία του σκελετού της ομπρέλας με μέλη που διπλώνουν και ξεδιπλώνουν, και ουσιαστικά αυτο-συναρμολογούνται και αποδομούνται άμεσα. Η δυνατότητα να επιλεγεί η επιθυμητή γωνία στα κινητικά μέλη επιτρέπει τη δημιουργία διαφορετικών χώρων, μεγαλύτερων ή μικρότερων. Μπορούν να σχετίζονται μεταξύ τους δημιουργώντας μεγαλύτερα σύνολα, σε αμέτρητους συνδυασμούς, ανάλογα με τα τοπογεωγραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής και τις ανάγκες διαβίωσης .
ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ Η Τυπολογία αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς κλάδους της Γλωσσολογίας, στα πλαίσια του οποίου εκπονείται ένας σημαντικός αριθμός ερευνητικών εργασιών. Το βασικότερο αντικείμενο της Τυπολογίας είναι η απάντηση στο ερώτημα «Τι είναι γλώσσα;» μέσα από έναν συγκεκριμένο τρόπο: Αυτόν της περιγραφής, ανάλυσης και ποσοτικής διερεύνησης των χαρακτηριστικών όλων των γλωσσών του κόσμου. Κυρίως στόχο της Τυπολογίας αποτελεί η αναζήτηση της σύγκλισης, των ομοιοτήτων μεταξύ των γλωσσών, δεδομένης της τεράστιας ποικιλίας
(και επομένως αμέτρητων διαφορών) που υπάρχει ανάμεσα στις γλώσσες του κόσμου Το αντικείμενο έρευνας λοιπόν της Τυπολογίας είναι η αναζήτηση, η επισήμανση και η ανάλυση των δομικών ομοιοτήτων που υπάρχουν ανάμεσα σε κάποιες (ή στις περισσότερες από τις) γλώσσες του κόσμου.
Ο ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ Όπως ξέρουμε η εξέλιξη της τυπολογίας χωρίζεται σε τρεις φάσεις. Στην προ-αλφαβητική, αλφαβητική και μετα αλφαβητική, μπορούμε όμως να βρούμε και στις τρεις φάσεις τον νομαδισμό. Προ-αλφαβητική - Αλφαβητική Από τότε που εμφανίστηκε η ανθρώπινη ύπαρξη συναντάμε και το νομαδικό τρόπο ζωής (το είδος Homo erectus είχε διαρκή μετακίνηση ). Κατά τη διάρκεια του νομαδισμού, ο άνθρωπος αρχίζει να χτίζει τις πρώτες κατοικίες. Σπηλιές, σκηνές ή γενικά προσωρινά καταφύγια, τα οποία του προσέφεραν προστασία από διάφορους κινδύνους, όπως καιρικές συνθήκες, άγρια ζώα, χαρακτηρίζονται ως τα πρώτα εφήμερα καταλύματα. Οι πρωτόγονοι μέχρι και τη νεολιθική εποχή δεν έχουν μόνιμο μέρος για να ζήσουν και αυτό οφείλεται κυρίως σε τρείς λόγους: α) Στις ακρότητες του γήινου κλίματος, β) στην αναζήτηση τροφής και γ) στην απειλή ισχυρότερων λαών. Με βάση τα παραπάνω, ήταν φυσικό να αδιαφορούν για την οικειοποίηση χώρου, να χαρακτηρίζονται από μια γενική τάση σπατάλης αλλά και να ενδιαφέρονται μόνο για την
απόκτηση των απαραίτητων αγαθών. Η πιο στοιχειώδης μορφή κατοικίας, η οποία αποτέλεσε στέγη για τους νομάδες, ήταν η σκηνή. Γενικά, η σκηνή μπορεί να σκιαγραφήσει με απόλυτη ευκρίνεια την απλότητα που χαρακτηρίζει τη νομαδική ζωή. Σημαντικότερα παραδείγματα σκηνής ήταν το είδος tipi, yurt και μαύρη τέντα. Κοινό στοιχείο των τριών αυτών κατοικιών ήταν η γρήγορη και εύκολη συναρμολόγηση και μετακίνηση, όπως επίσης, η κατασκευή, η οποία συνδέονταν άμεσα με την κοσμολογία και τις συνήθειες των λαών. Τα υλικά που χρησιμοποιούνταν κατά κύριο λόγο για την κατασκευή τους ήταν φυσικά (ξύλο, δέρμα κ.α), τα οποία τους τα προσέφερε απλόχερα “η μάνα γη”. Μετα αλφαβητική Στη σύγχρονη εποχή ο νομαδισμός εξακολουθεί να υπάρχει με τη διαφορά όμως ότι οι λόγοι είναι διαφορετικοί, όπως και στα καταλύματα εντοπίζονται διαφορές, όχι τόσο στο είδος των κατοικιών αλλά στη τεχνολογία και τη μορφολογία. Σήμερα, κύριοι λόγοι όπου κάποιος επιλέγει το νομαδικό τρόπο ζωής είναι: α) η εναντίωση στο κατεστημένο, β) η ανάγκη για εξερεύνηση, ψυχαγωγία ή γ) για εργασία. Όσο αναφορά την τεχνολογική εξέλιξη των καταλυμάτων. Κάλλιστα θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ως μικρά θαύματα της τεχνολογίας. Σύγχρονες σκηνές, όπως η weaving home, η orange solar tent ή ακόμα και η cork treehouse tent δεν υστερούν σε τίποτα από ένα “κανονικό νοικοκυριό”.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://www.fylopedia.uoa.gr/index .php/%CE%9D%CE%BF%CE%BC%C E%B1%CE%B4%CE%B9%CF%83%CE %BC%CF%8C%CF%82 https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9 D%CE%BF%CE%BC%CE%AC%CE%B 4%CE%B5%CF%82 https://www.arch.tuc.gr/fileadmin/ users_data/arch_tmpl/diplomatikes _pms/2017_2018/Akateythinsi/efraimidou.pdf https://nomadikiarxitektoniki.net/?f bclid=IwAR0FjMXPXuHffT8yIgtczvDA txNZxHPEaxqjLnrlyHlgOzF2qsDTKD0K 47Q http://www.fylopedia.uoa.gr/index .php/%CE%9D%CE%BF%CE%BC%C E%B1%CE%B4%CE%B9%CF%83%CE %BC%CF%8C%CF%82 https://www.maxmag.gr/politismos /nomadismos-i-exelixi-tis-skinis/ Βιβλίο: Έρευνα στην Αρχιτεκτονική 3, Σχεδιασμός χωρίς πολιτισμός.
ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
1
ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην αρχή του χρόνου οι πρώτοι άνθρωποι δεν είχαν τις ανέσεις του σήμερα, τις έννοιες, τις εκφράσεις τις υποδομές και τις στοιχειώδεις ικανότητες που εμείς θεωρούμε
δεδομένες, αλλά έπρεπε να χτίσουν τον κόσμο τους από το μηδέν. Έπρεπε να βρουν τρόπους να ικανοποιήσουν τις βιοτικές τους ανάγκες, πρωτίστως, κατόπιν να επικοινωνούν μεταξύ τους ώστε να γίνει η καθημερινότητα πιο εύκολη και πιο ευχάριστη, να προστατεύονται από τους εχθρούς τους προκειμένου να συνεχίσουν την ιστορική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Στα πρώτα βήματα στο δρόμο της εξελικτικής προόδου, τα πάντα ήταν θολά, δεν υπήρχε οργάνωση και οι άνθρωποι προσπαθούσαν, με κύριο στόχο την επιβίωση, να βάλλουν τάξη στο χάος, να «κανονικοποιήσουν» τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται και αντιμετωπίζουν καταστάσεις.
ΟΡΙΣΜΟΣ Αν θέλουμε να δώσουμε στην κανονικοποίση1, εν γένει, έναν αυστηρό ορισμό όπως χρησιμοποιείται στα μαθηματικά και στην επιστήμη υπολογιστών, θα λέγαμε τα εξής: Η κανονικοποίηση εφαρμόζεται πάνω σε ένα σχεσιακό σχήμα και προσπαθεί να το
1
Εφραιμίδου Ελπινίκη, (2016-17) Σύγχρονος σχεδιασμός του χώρου σε συνθήκες προσωρινής κατοίκησης. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: file:///C:/Users/victo/Downloads/Efraimidou_Elpi niki_MSc_2017.pdf
μετασχηματίσει σε μία νέα μορφή, που να είναι απαλλαγμένη από τις διάφορες ανωμαλίες εισαγωγής, διαγραφής και τροποποίησης εγγραφών. Είναι η διαδικασία αλλαγής των σχέσεων του σχήματος μίας βάσης δεδομένων, ώστε το τελικό σχήμα να διασφαλίζει την ακεραιότητα των δεδομένων και να απαλείφει τα περιττά στοιχεία. Αν αυτές τις προτάσεις τις μεταφέρεις σε θεωρητικό φιλοσοφικό επίπεδο, θα μας δώσουν την εξελικτική πορεία της ανθρωπότητάς από το εμβρυικό της στάδιο ως σήμερα, την προσπάθεια για επικράτηση της τάξης πάνω στο χάος, για οργάνωση της σκέψης και της δράσης , για μετάβαση από τον πρωτόγονο σε ένα καλύτερο, σύγχρονο τύπο ανθρώπου που μπορεί πια να απολαμβάνει τον κόσμο που του δόθηκε για να κατοικεί και να βελτιώνει φέρνοντας τον στο μέτρο του κάθε φορά με δημιουργική ματιά και φαντασία.
ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Στο βάθος χρόνου ο άνθρωπος σημείωσε μεγάλες προόδους ως είδος: εφέυρε τις γλώσσες και τη γραφή ώστε να μπορεί να επικοινωνεί με τους γύρω του και άρα να διασφαλίζει καλύτερα την επιβίωση του, αφού η ομάδα ήταν πιο δυνατή από τα μεμονωμένα άτομα, ένωνε την μετάβαση από τον προ αλφαβητικό στον αλφαβητικό κόσμο βρίσκοντας μεθόδους να εκφράζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ανάγκες του. Έπαψε να είναι πια κυνηγός και τροφοσυλλέκτης, γιατί ανακάλυψε τα κατάλληλα υλικά και 2
διαφορετικές, βελτιωμένες διαδικασίες εργασίας ώστε να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Για να γίνονται όλα αυτά, βρισκόταν σε εξέλιξη η ανθρώπινη σκέψη και λογική, αυτό που συνέβη ήταν πραγματικά μία αξιοθαύμαστη πορεία πνευματικής εξέλιξης και προόδου. Ωστόσο, ακόμα και η αναπτυγμένη συλλογιστική ικανότητα και η κριτική σκέψη δεν αρκούν για να βελτιστοποιήσουν τις συνθήκες ζωής του ανθρώπου στο μέγιστο βαθμό. Οι ανθρώπινες ιδέες, στα αρχικά τους στάδια, είναι ανοργάνωτες και ακατέργαστες, δεν είναι ξεκάθαρο κατά πόσον είναι υλοποιήσιμες. Την κατάλληλη ανάλυση και επεξεργασία των διάσπαρτων ιδεών και την μετατροπή της τελικά σε κάτι λειτουργικό και ταυτόχρονα αισθητικά ωραίο θα την αναλάβει ένας επιστήμονας, που είναι ο πλέον αρμόδιος γι’ αυτό, έχοντας μελετήσει περισσότερο και επισημαίνοντας τη συμπεριφορά των φαινομένων στη φύση. Πολύ περισσότερο, ο μηχανικός, ο οποίος εξειδικεύεται στο να βρίσκει τρόπους ώστε τελικά οι ιδέες να γίνονται πράξη. Μπορεί οι πρώτοι άνθρωποι να κατοικούσαν σε σπηλιά, όμως σιγά σιγά οι κατοικίες τους γίνονταν όλο και καλύτερες, τους προστάτευαν από τα στοιχεία της φύσης και τους ανεπιθύμητους επισκέπτες. Σταδιακά, κάποια άτομα στις κοινότητες τους ξεχώριζαν, ανέπτυσσαν ταλέντα στο σχεδιασμό και την κατασκευή κτιρίων και εξειδικεύονταν σε αυτό αποκτώντας περισσότερες γνώσεις επί του αντικειμένου από τους
γύρω τους και εξελίσσοντας τις σε βάθος χρόνου με συνεχή μελέτη. Έτσι, καταλήγουμε να μιλάμε για τους αρχιτέκτονες μηχανικούς της σημερινής εποχής, που έθεσαν τα θεμέλια2 της «κανονικοποίησης» των ιδεών του απλού κόσμου. Όλοι είμαστε ικανοί να αντιληφθούμε το ωραίο γύρω μας, ακόμα και να έχουμε υποκειμενική άποψη σχετικά με αυτό και να το ορίζουμε διαφορετικά σε σχέση με τους άλλους. Αυτό το «ωραίο» είναι λογικό να θέλουμε να το βλέπουμε παντού, ξεκινώντας από το χώρο όπου κατοικούμε, όπου και επιθυμούμε να εφαρμόσουμε τις δικές μας «καλλιτεχνικές – αρχιτεκτονικές» ιδέες. Οι ιδέες μας, όμως, δεν έχουν πάντα ένα σαφές περίγραμμα που να καθιστά δυνατή την υλοποίηση τους, μπορεί ακόμα και να πρόκειται για μία έμπνευση της στιγμής, πρακτικά υλοποιήσιμη μόνο στη σφαίρα της φαντασίας. Ίσως να είναι μία εξαιρετική πρόταση που συναρπάζει όταν την ακούς πρώτη φορά, όμως το να τη δεις να παίρνει σάρκα και οστά μπροστά στα μάτια σου είναι κάτι τελείως διαφορετικό και πολλές φορές απαιτεί τη συμβολή μιας μελέτης ειδικού ώστε να γίνει πραγματικότητα.
2
Γ.ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ:
(2016)ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΣ
https://www.academia.edu/ 3
Εικόνα 1 ΣΚΙΤΣΟ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΕΑ ΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ https://gr.dreamstime.com/
Εικόνα 2 «’ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΣΗ» ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΙΔΕΑΣ ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ https://www.istockphoto.com/
Ως ένα απλό παράδειγμα για να καταστήσουμε κατανοητό το πως γίνεται τελικά η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ θεωρητικού συλλογισμού και πρακτικής εφαρμογής, θα αναφερθούμε στην επιστήμη του αρχιτέκτονα μηχανικού. Γνωρίζουμε, αρχικά, ότι η αρχιτεκτονική ορίζεται ως η τέχνη και η επιστήμη της ικανοποίησης των ανθρώπινων αναγκών στο χώρο μέσω σχεδιασμού μεθόδων
και υλικών κατασκευών, που εφαρμόζεται ευρύτερα στην δόμηση του χώρου, ως εφαρμοσμένη επιστήμη της σχεδίασης και της υλοποίησης κατασκευών, όπως κτιρίων, γεφυρών και πόλεων, δίνοντας έμφαση σε ορισμένους τομείς των αναγκών αυτών, όπως στην εργονομία και στην αισθητική, στη λειτουργία, τη μορφή ή την κατασκευή τους, ανάλογα με την 4
εποχή και τις ιδιαιτερότητες του εντολέα ανάθεσης του έργου. Όπως είπαμε προηγουμένως, με το πέρασμα του χρόνου, ορισμένα άτομα ξεχώρισαν και εξειδικεύτηκαν στον τομέα αυτό, έτσι ώστε πλέον να κάνουμε λόγο για σύγχρονους, κατάλληλα καταρτισμένους επιστήμονες ,τους αρχιτέκτονες μηχανικούς, που διαδέχθηκαν τους μάστορες, γεωμέτρες, ξυλουργούς και απλούς ανθρώπους που στο παρελθόν ασκούσαν το επάγγελμα χωρίς να διαθέτουν απαραιτήτως την τεχνογνωσία. Αντικείμενο3 της αρχιτεκτονικής είναι ο σχεδιασμός όλων των κτιστών υποδομών στο περιβάλλον, από το μακροσκοπικό επίπεδο του σχεδιασμού πόλεων ως το μικροσκοπικό του σχεδιασμού επίπλων και προϊόντων καθημερινής χρήσης. Η αρχιτεκτονική συνθέτει επί μέρους γνώσεις από τις καλές τέχνες, τις ανθρώπινες επιστήμες και τις επιστήμες μηχανικών, συνδέει τον καλλιτέχνη και τον τεχνίτη σε έναν καινούριο τύπο δημιουργικής, παραγωγικής, και εργασιακής διαδικασίας. Ακόμη, ενοποιεί τις καλές και τις εφαρμοσμένες τέχνες μέσω μιας σύνθεσης της καλλιτεχνικής έκφρασης και της πρακτικής λειτουργικότητας που με τη σειρά της δημιουργεί μια καθαρά νεωτερική ενότητα τέχνης και τεχνολογίας. Η ιστορία της αρχιτεκτονικής είναι μακρά και βασίζεται στη γνώση όλων των κτιστών υποδομών του 3
Εφραιμίδου Ελπινίκη, (2016-17) Σύγχρονος σχεδιασμός του χώρου σε συνθήκες προσωρινής κατοίκησης. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: file:///C:/Users/victo/Downloads/Efraimidou _Elpiniki_MSc_2017.pdf
παρελθόντος και κάθε παράδειγμα που επιλέγεται για να μελετηθεί από το παρελθόν αυτό διαθέτει διαφορετική τυπολογία, οικοδομική και μορφολογία που το χαρακτηρίζουν. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ ενός απλού ανθρώπου που έχει συλλάβει μια εξαιρετική ιδέα για να κατασκευάσει π.χ το σπίτι του και να επιλέξει τη διακόσμηση του κι ενός επαγγελματία αρχιτέκτονα μηχανικού; Η ειδοποιός διαφορά είναι ότι, παρόλο που ο αρχιτέκτονας δεν στερείται, προφανώς, δημιουργικότητας και φαντασίας γνωρίζει και τι μπορεί να κατασκευαστεί και τι όχι , χάρη στις γνώσεις του από τη μηχανική και την ιστορία αρχιτεκτονικής, όπου υπάρχουν ποικίλα παραδείγματα κατασκευαστικών σφαλμάτων που οδήγησαν ως και στην απώλεια ανθρώπινων ζωών. Τα κτίρια δεν αρκεί να είναι μόνο αισθητικά ωραία, όπως τα αντιλαμβάνεται ο μέσος άνθρωπος, αλλά πρέπει να πληρούν κι ένα σωρό άλλες τεχνικές προϋποθέσεις προτού γίνει η μετάβαση από τα τεχνικά σχέδια στο χαρτί στην πραγματική κατασκευή. Τα κτίρια πρέπει να είναι στέρεα, να αντέχουν στο χρόνο, να εξυπηρετούν τις ανάγκες για τις οποίες χτίστηκαν, με τον καλύτερο μάλιστα τρόπο, και επιπλέον να αρέσουν στους ανθρώπους, να το απολαμβάνουν. Ο αρχιτέκτονας σχεδιάζει με βάση την εξασφάλιση της κατασκευαστικής επάρκειας και την ελάχιστη αναγκαία λειτουργία του κτιρίου, την προφύλαξη από τις συνθήκες του περιβάλλοντος και από την πιθανή επιβουλή ζώων και ανθρώπων, γνωρίζει τα διαθέσιμα 5
υλικά και τις ιδιότητες τους ώστε να προχωρήσει στην βέλτιστη δυνατή επιλογή για την κατασκευή του. Ακόμα, ο αρχιτέκτονας φροντίζει για την καλή λειτουργία του κτιρίου, στα ανώτερα εφικτά όρια της άνετης διαβίωσης και εργασίας του ατόμου, επιδιώκοντας να δημιουργήσει ένα περιβάλλον οικείο και ευχάριστο για όλες τις πλευρές της ζωής. Ενδιαφέρεται για την αισθητική ικανοποίηση που μπορεί να προσφέρει μια καλαίσθητη κατασκευή, για όλα τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής που συγκινούν ψυχικά τον άνθρωπο και βρίσκονται πέρα από την απλή ανάγκη για επιβίωση και τη στείρα πρακτικότητα. Είναι η γενική σύνθεση των όγκων, η σχέση των κενών με τα πλήρη, οι αρμονικές αναλογίες, οι λεπτομέρειες, τα χρώματα και όλα τα «περιττά» αλλά και σπουδαία στοιχεία που δίνουν στην αρχιτεκτονική μια ξεχωριστή ποιοτική διάσταση. Πως σχετίζεται, λοιπόν, η αρχιτεκτονική και ο ρόλος του αρχιτέκτονα με την κανονικοποίηση που αναφέραμε παραπάνω; Με λίγα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αρχιτεκτονική είναι αυτή που δημιουργεί οργανωμένες μορφές και σχήματα, τακτοποιεί τις σκόρπιες ιδέες των ανθρώπων και τις μετατρέπει σε εφαρμογές της επιστήμης του μηχανικού. Ουσιαστικά, κανονικοποιεί τον άτακτο τρόπο σκέψης ενός ή περισσοτέρων ιδιωτών, ώστε να προκύψουν ολοκληρωμένες, καλλιτεχνικά και λειτουργικά άρτιες δομές, προσαρμοσμένες στα μέτρα του πρακτικά εφαρμόσιμου. Δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την ενσάρκωση μιας ιδέας, μιας τυχαίας συλληψης,
συνδικάζοντας ιδανικά τη βαρύτητα της επιστημονικής γνώσης με την εικαστική παιδεία. Κανένα μεμονωμένο άτομο, όσο ισχυρή φαντασία και οξυμένη κριτική ικανότητα κι αν διαθέτει, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί έναν επαγγελματία αρχιτέκτονα μηχανικό στον τομέα της σχεδίασης και κατασκευής αντικειμένων / κτιρίων, για τον απλούστατο λόγο ότι ο δεύτερος όλα αυτά τα έχει μελετήσει σε βάθος , με επιμονή και για σημαντικό χρονικό διάστημα, είναι ο πλέον ειδικός για να αναλάβει ένα τέτοιο έργο. Ο αρχιτέκτονας διαθέτει σαφή αντίληψη του χώρου4, παρατηρεί το περιβάλλον γύρω του, συγκρατώντας εύκολα τις λεπτομέρειες της κατασκευής και της διακόσμησης και μπορεί να φανταστεί και να προτείνει νέα υλικά, χρώματα και εξοπλισμό, ικανά να μεταμορφώσουν τον κόσμο. Στην πλειοψηφία τους οι αρχιτέκτονες είναι όντα υπεύθυνα που, με κινητήρια δύναμη τη δημιουργικότατά, την καλαισθησία , το ενδιαφέρον για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, σχεδιάζουν με γνώμονα τα καθολικά χαρακτηρίστηκα και τις απαιτήσεις του χώρου. Για παράδειγμα, ένας ιδιώτης θα αποφάσιζε να κόψει το δέντρο που βρίσκεται στη μέση του οικοπέδου, αλλά ο αρχιτέκτονας θα το εντάξει στο σχεδιασμό. Ας φανταστούμε απλώς πόσο διαφορετική θα ήταν η εικόνα των σημερινών πόλεων, αν όλα τα κτίρια είχαν σχεδιαστεί αποκλειστικά από επαγγελματίες αρχιτέκτονες. 4
Das Werk : Architektur und Kunst = L'oeuvre : architecture et art(06.01.2020). Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: file:///C:/Users/victo/Downloads/wbw002_1960_47__38_d.pdf
6
Προφανώς και θα άλλαζαν πολλά πράγματα στις σύγχρονες αστικές μητροπόλεις, γιατί η καλή αρχιτεκτονική λαμβάνει υπόψιν τόσο τον δημόσιο όσο και τον ιδιωτικό χώρο, κατανοεί τις διαφορετικές ανάγκες ή κουλτούρες των ανθρώπων και δεν ξεχνά ότι η εφαρμογή της είναι ικανή να τους κάνει ευτυχισμένους στους χώρους όπου ζουν.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κλείνοντας, η φαντασία και η συλλογιστική ικανότητα είναι στοιχείο του ανθρώπινου είδους. Ωστόσο, η αρχιτεκτονική σκέψη είναι κάτι τελείως άλλο, πρόκειται για μία διαδικασία νοητικής επεξεργασίας ενός προβλήματος για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου σκοπού με τα λιγότερα δυνατά μέσα που όμως θα επιφέρουν τα βέλτιστα αποτελέσματα. Το επάγγελμα του αρχιτέκτονα «κανονικοποιεί» τις ιδέες των απλών ανθρώπων και δίνει τη δυνατότητα να δουν τα έργα τους υλοποιημένα. Τη μια στιγμή, ο αρχιτέκτονας βρίσκεται πάνω από μία κόλλα χαρτί γεμάτος ιδέες, που σταδιακά ζωντανεύουν με σκίτσα, προοπτικά ή μακέτες και ξαφνικά βρίσκεται στο εργοτάξιο παρατηρώντας το έργο του να ολοκληρώνεται μέρα με τη μέρα. Η ευθύνη είναι τεράστια, αλλά ακόμη περισσότερη είναι η χαρά και η ικανοποίηση του να προσθέτεις τη δική σου μοναδική πινελιά στο κόσμο και να τον ομορφαίνεις με τη δουλειά σου, με καθένα από τα σχέδια σου.
7
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. 1 Εφραιμίδου Ελπινίκη, (2016-17) Σύγχρονος σχεδιασμός του χώρου σε συνθήκες προσωρινής κατοίκησης. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: file:///C:/Users/victo/Downloads/Efraimidou_Elpi niki_MSc_2017.pdf
2.
1
Γ.ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ (2016)ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ:
–
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ
ΧΩΡΟΣ
https://www.academia.edu/ 3.
1
Das Werk : Architektur und Kunst =
L'oeuvre : architecture et art(06.01.2020). Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: file:///C:/Users/victo/Downloads/wbw002_1960_47__38_d.pdf
Το κείμενο έχει βασιστεί πάνω στη διάλεξη που πραγματοποιήθηκε με Θέμα «ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ».
8
ΤΟΠΟΣ, ΜΗ-/ΜΕΤΑ-ΤΟΠΟΣ ΤΟΠΟΣ ΜΗ - ΤΟΠΟΣ ΜΕΤΑ - ΤΟΠΟΣ
1
ΤΟΠΟΣ Ετυμολογία: τόπος < αρχαία ελληνική τόπος (< ινδοευρωπαϊκή (ρίζα) *top- (κείμαι) ή *tekʷ-) τόπος: • • • • •
έκταση γης που δεν είναι ακριβώς προσδιορισμένη και οριοθετημένη, μια συγκεκριμένη περιοχή χώρα, πόλη, έκταση που μπορεί να καταλάβει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ή πράγμα, χώρος περιβάλλον, το σύνολο των σημείων επάνω σε μια γραμμή ή επιφάνεια, τα οποία έχουν κοινές ιδιότητες.
Τόπος (γεωγραφία) Ο τόπος είναι μια από τις βασικές γεωγραφικές έννοιες. Δημιουργείται όταν ο χώρος αποκτάει υλική υπόσταση, ιστορία, νόημα, ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα, που καταλαμβάνεται από πρόσωπα ή πράγματα1. Με άλλα λόγια, για τον ουμανιστή Yi-Fu Tuan ο χώρος αποτελεί την «πρώτη ύλη» του τόπου: όταν ο χώρος, ως σύνολο φυσικών διαστάσεων αντικειμενικών ιδιοτήτων, «γεμίζει» ή υποστασιοποιείται μέσα από απτές και νοητικές εκδηλώσεις ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, συμπεριφορών, αντιλήψεων, συναισθημάτων, ιδεολογιών, προσδοκιών, σημασιών, διαθέσεων, κ.λπ. γίνεται τόπος. Περιέχει ορατά, βιώσιμα, μετρήσιμα
στοιχεία, ορίζεται ιστορικά, έχει νόημα, μνημεία και πολιτισμό και αποτελεί σημείο αναφοράς 2 κοινωνικών ομάδων . Έχει όμως και ισχυρή συμβολική υπόσταση αποτελεί κέντρο ανθρώπινης δράσης και αλληλεπίδρασης3, κέντρο συναισθανόμενης αξίας4 και στοιχείο προσωπικής και συλλογικής ταυτότητας. Οι τόποι πυροδότησαν εθνικισμούς και ρομαντισμούς του "τοπικού", του "αυθεντικού" και σε περιπτώσεις όπως αυτές της Ανατολικής Ευρώπης, μπορούν να ιδωθούν ως "πολιτικά συντηρητικά καταφύγια"5. Σε μια χαρακτηριστική περιγραφή της διάκρισης των εννοιών του τόπου και του χώρου ο Tuan μας λέει: «Στην ανθρώπινη εμπειρία, το νόημα του χώρου συχνά ταυτίζεται με αυτό του τόπου6. Ο χώρος είναι περισσότερο αφηρημένος από τον τόπο. Αυτό που αρχίζει ως αδιαφοροποίητος χώρος μετατρέπεται σε τόπο καθώς το γνωρίζουμε όλο και καλύτερα και του αποδίδουμε αξία. Οι ιδέες του χώρου και του τόπου απαιτούν η μια την ύπαρξη της άλλης για τον ορισμό τους. Ο χώρος είναι ελευθερία, ο τόπος ασφάλεια, είμαστε συνδεδεμένοι με τον ένα, αλλά επιθυμούμε τον άλλο. Από την ασφάλεια και σταθερότητα του τόπου, αντιλαμβανόμαστε την ανοιχτοσύνη, την ελευθερία και την απειλή του χώρου, και αντίστροφα. Επιπλέον, αν θεωρήσουμε το χώρο 2
Λεοντίδου,2011 Graumann,2002 4 Tuan, 1977 3
1
Tuan, 1977
5 6
Tuan, 1977
2
ως αυτό [το πλαίσιο] που επιτρέπει την κίνηση, τότε ο τόπος είναι στάση. Κάθε στάση στην κίνηση παρέχει τη δυνατότητα σε μια θέση να μεταμορφωθεί σε τόπο». Από την άλλη μεριά, η Doreen Massey, που σε μεγάλο βαθμό ευθύνεται για την ανάδειξη του ενδιαφέροντος για τον τόπο στις σχολές των μαρξιστών, θεώρησε ότι ένας τόπος μπορεί να οριστεί από τις κοινωνικές σχέσεις, διαδικασίες και ταυτότητες που βρίσκονται "υπό διαπραγμάτευση". Κατ΄ουσίαν ο τόπος αποτελεί κομμάτι των αντιθέσεων και συγκρούσεων μεταξύ κοινωνικών τάξεων, φύλων, ηλικιών και διαφορετικών πολιτισμικών, εθνοτικών και άλλων ομάδων, οι οποίες δεν μπορούν να κατανοηθούν επαρκώς χωρίς αυτόν.
Ο τόπος, όμως, για τη Massey δεν συνδέεται απαραίτητα με μια υλική χωρική ενότητα με σαφή όρια που ορίζουν το μέσα από το έξω, ούτε με μια ομοιογενή κοινότητα που δείχνει έμφαση στις "τοπικές παραδόσεις". Το "παγκόσμιο" εμπεριέχεται στο "τοπικό" και το αντίστροφο, ενώ η "παράδοση" δεν αφορά στατικότητα και επιλεκτική μνήμη και τα όρια είναι αρκετά ρευστά. H αίσθηση του τόπου αναφέρεται στον εγγενή χαρακτήρα του τόπου (Παρθενώνας, Grand Canyon, Ιερουσαλήμ, κ.α.) που ενσαρκώνει νοήματα και αξίες εννοιολογικού βάθους, σε συνάρτηση με τα συναισθήματα που προέρχονται από προσωπικά βιώματα, μνήμες και προθέσεις. Η αίσθηση του τόπου είναι στοιχείο του καθαρού ανθρώπινου ενσυνείδητου. O ανθρωπογεωγράφος Relph (1976) πιστεύει ότι η αίσθηση του τόπου μπορεί να δημιουργηθεί, ή τουλάχιστο να ενισχυθεί με τον κατάλληλο σχεδιασμό του τοπίου (ή αντίθετα με την απουσία τοπικού σχεδιασμού).
3 ΕΙΚΟΝΑ 1: Grand Canyon National Park, Arizona (Παράδειγμα τόπου). ΠΗΓΗ: https://www.worldatlas.com/articles/grand-canyonnational-park-arizona-unique-places-around-the-world.html
ΜΗ - ΤΟΠΟΣ τόπος όχι συσχετιστικός, ιστορικός ή με συγκεκριμένη ταυτότητα Ο M.Augé υποστηρίζει ότι εάν ο χώρος ορίζεται από τις συσχετίσεις, την ιστορικότητα και την ταυτότητα, τότε ο μη τόπος είναι εκείνος που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως συσχετιστικός, ιστορικός και διακρίνεται από απουσία συγκεκριμένης ταυτότητας7. Με αυτό τον ορισμό ο M. Augé θέλει να περιγράψει μια πολύ ιδιαίτερη κατάσταση που είναι αποτέλεσμα της προσωρινότητας και του εφήμερου που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη ζωή. Η έντονη πολυπλοκότητα και οι γρήγοροι ρυθμοί της νέας εποχής, σε συνδυασμό με την αυξημένη ροή οργάνωσης της καθημερινότητας ανάλογα με τις λειτουργίες-χρήσεις (διαχωρισμός περιοχών κατοικίας, εργασίας, αναψυχής, κ.λπ.) γέννησαν τόπους χωρίς ταυτότητα, χώρους που δε συνδέονται με τη ζωή και εξυπηρετούν μόνο την προσωρινή παραμονή και τη μετάβαση από τη μία χρήση στην άλλη. Ο Δ. Λάλλας τους αποκαλεί ‘χώρους – φετίχ’8, αναφερόμενος στο φαινόμενο του φετιχισμού του χώρου. Εξηγεί ότι ο χώρος μυθοποιείται μέσα από την απομάκρυνση των ιστορικών στοιχείων και της κοινωνικόπολιτικής του διάστασης, και η εξάλειψη αυτών των χαρακτηριστικών καθιστά έναν τόπο ‘αβαθή’. 7 8
Augé, 1995: 77-78 Λάλλας, 2012: 15
Χώροι όπως τα σύγχρονα πολυκαταστήματα, οι αλυσίδες ξενοδοχείων, οι αίθουσες αναμονής των αεροδρομίων ή οι χώροι μετεπιβίβασης στα συγκοινωνιακά μέσα, είναι παραδείγματα τέτοιων μη-τόπων. Πρόκειται για κοινά αναγνωρίσιμους χώρους διερχομένων που δεν υιοθετούν κανένα ιστορικό ή κοινωνικό στοιχείο και στους οποίους ο χρήστης λαμβάνει μια εντελώς προσωρινή ταυτότητα, όχι προσωπική και ατομική αλλά ήδη καθορισμένη και σχετιζόμενη με τη λειτουργία του μη-τόπου. Προκειμένου μάλιστα ο χρήστης να εισέλθει, καλείται να παραιτηθεί από οποιαδήποτε ατομική περιοριστική ιδιαιτερότητά του, να χάσει την προσωπική του ταυτότητα και να παίξει ένα ρόλο, του διερχόμενου, του μετανάστη, του καταναλωτή κ.λπ. Δεν υπάρχει πλέον καμιά συσχέτιση μεταξύ του χρήστη και του χώρου που βρίσκεται, ο χρήστης βρίσκεται σε ένα ελεγχόμενο θύλακα ομογενοποίησης, στον οποίο του επιτρέπεται η παραμονή υπό τον όρο ότι αποποιείται της ταυτότητάς του. Τυχόν παράβαση αυτής της συμφωνίας μπορεί να σημαίνει ότι αίρεται το δικαίωμα παραμονής, και συνήθως για την πρόληψη αυτού του φαινομένου, ο μη-τόπος φέρει ποικίλη σήμανση που υπενθυμίζει τη συνθήκη ή μπορεί ακόμα και να είναι πλήρως ελεγχόμενος (από τεχνικό εξοπλισμό ή/και ανθρώπινο δυναμικό). Αυτό οδηγεί στη δημιουργία υβριδικών χώρων, ‘δημόσιας’ χρήσης και συνάθροισης κοινού μεν, υπό συγκεκριμένες συνθήκες και κάτω 4
ΕΙΚΟΝΑ 2: Αεροδρόμιο, Χώρος αναμονής (Παράδειγμα μη-τόπου). ΠΗΓΗ: https://www.iotworldtoday.com/2018/06/01/smart-airport-technology-aims-boost-customer-experience/
από καθεστώς ελέγχου δε, προκειμένου να πιστοποιείται η αναγνωρίσιμη συλλογική ταυτότητα. Το υπόβαθρο ομοιότητας και η αίσθηση της επανάληψης που βιώνεται σε τέτοιους χώρους αποσκοπεί στην τιθάσευση και εξημέρωση της ετερότητας9. Ο Z.Bauman κάνει λόγο για απαγορευτικούς χώρους των οποίων ο σκοπός είναι η αποκοπή των θυλάκων από το συνεχή χώρο της πόλης, και τους οποίους χαρακτηρίζει ως ορόσημα αποσύνθεσης του κοινού βίου10 .
9
Σταυρίδης, 2010 Bauman, 2008
10
Η ιστορικότητα λοιπόν, απουσιάζει πλήρως από τον μη-τόπο, (εκτός αν αυτός εξυπηρετεί κάπου είδους θέαμα με συγκεκριμένο θέμα) καθώς πρόκειται για ένα χώρο προσωρινής παραμονής που απλά αποτελεί ένα ενδιάμεσο πέρασμα. Για αυτό τον λόγο η βιωματική του εμπειρία σχετίζεται με τον χρόνο, ο μη-τόπος βιώνεται στο παρόν – ‘they (non-places) are lived 11 through the present’ . Έτσι ο χρήστης δε συνδέεται με κανένα τρόπο με τον χώρο παρά μόνο μέσω της λειτουργίας του και για το χρονικό διάστημα της παραμονής του εντός του. Εδώ έγκειται και μια παραδοξότητα καθώς ένας διερχόμενος, πχ ξένος σε ένα κράτος, μπορεί να νιώθει ασφαλής
11
Augé, 1995: 104
5
μόνο μέσα στην ανωνυμία ενός τέτοιου απρόσωπου χώρου12.
ανάλυση13.
ΕΙΚΟΝΑ 3: Κυβερνοχώρος σε 3D διαστάσεις με πολυάριθμα ψηφία (Παράδειγμα μετά-τόπου). ΠΗΓΗ: https://www.canstockphoto.com/cyberspace-in-3d-dimensions-with-49632102.html
ΜΕΤΑ ΤΟΠΟΣ (φιλοσοφία) Χώρος που υπερβαίνει τον απλό φυσικό χώρο, όπως ο κυβερνοχώρος. (υπολογιστική εννοιολογικός καταλαμβάνουν αντικείμενα.
θεωρία) χώρος τα
Ο που μετά-
H ανάλυση της χωρικής συνοχής και των εννοιολογικών συνεπειών της, έχει οδηγήσει στην εξειδίκευση μιας ενδογενούς προσέγγισης και με τη σειρά της στην πρόταση ενός σχετικού χώρου που προκύπτει από τις ιδιότητες της συγγένειας και της εγγύτητας των χωρικών δεδομένων. O χώρος αυτός διαμορφώνεται ως μετά-τόπος, μια εκ των υστέρων αναλυτική εννοιοποίηση του χώρου όπου πραγματοποιείται χωρική
Πέρα από τον απόλυτο χώρο, ο μετά-τόπος είναι ο χώρος που καλύπτεται από γεωμετρικά πρωτογόνια και χαρακτηριστικά, το εργαστήριο όπου αποκτάται γνώση για τον κόσμο μας. Η κατανόηση της οντολογίας, της επιστημολογίας, της λογικής και της φυσικής του μετά-τόπου είναι η κατανόηση της συνάφειας της χωρικής ανάλυσης και της γεωσυνθέσεως των ανθρώπων στουw κόσμους τους14.
13 12
Augé, 1995: 106
14
Bertazzon, 2002 Bertazzon, 2002
6
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Graumann, C.F. (2002). Explicit and Implicit Perspectivity. Στο Graumann, C.F. & Kallmeyer, W. eds. Perspective and Perspectivation in Discourse. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, pp. 25-40. 2. Λεοντίδου, Λ. (2011), Αγεωγράφητος Χώρα, Αθήνα, εκδόσεις: Προπομπός 3. Tuan, Y.F. (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. London: Edward Arnold. 4. Hertzberger, H. (2002) Μαθήματα για σπουδαστές αρχιτεκτονικής, Αθήνα, Εκδόσεις: Ε.Μ.Π. σελ.190-201
6. Χατζησάββα, Δ. (2009) Η έννοια του τόπου στις αρχιτεκτονικές θεωρίες και πρακτικές,σελ.67,81 7. Bertazzon, S. Metaspace: From a of Spatial Contiguity Conceptualization of in Geo-Analyses,
(2002) Model to the Space
8. Εφραιμίδου, Ε. (2016), Σύγχρονος σχεδιασμός του χώρου σε συνθήκες προσωρινής κατοίκησης, Κρήτη 9. Μάνιος, Δ. (2013) Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός και προηγμένη τεχνουργία, Αθήνα, Εκδόσεις: futura σελ.261-265
5. Λέφας, Π. (2008) Αρχιτεκτονική και κατοίκηση, από τον Heidegger στον Koolhaas, Αθήνα, Εκδόσεις: ΠΛΕΘΡΟΝ σελ.151-210
7
ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΡΕΥΣΤΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΕΦΑΡΜΟΓΗ
ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Ο όρος «ρευστότητα» έχει πολλαπλές σημασίες ανάλογα με το ‘‘χώρο’’ που τον υιοθετεί. Σε εκείνο το χώρο των οικονομικών, η ρευστότητα εκφράζει την ικανότητα ταχείας μεταπώλησης ενός στοιχείου με αμελητέα μεταβολή στην τιμή του και με ελάχιστη απώλεια στην αξία του1. Στο χώρο της χημείας εκφράζει μία από της ιδιότητες της ύλης, να ρέει στο εσωτερικό αγωγών2. Στο χώρο της αρχιτεκτονικής, λοιπόν, με το ρεύμα της «ρευστής αρχιτεκτονικής», εκφράζεται η κατάλυση των ορίων της αρχιτεκτονικής και η αναίρεση της ύπαρξης τυπολογιών (χωρικών και χρονικών)3.
ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Για να κατανοήσουμε ρευστότητα της τυπολογίας χώρου, πρέπει πρώτα κατανοήσουμε την έννοια τυπολογίας και πόσο μάλλον έννοια του χώρου.
1
τη του να της την
Investopedia, Ορισμός της οικονομικής ρευστότητας. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: (https://www.investopedia.com/terms/l/liqui dity.asp) 2 Livescience, Ορισμός της ρευστότητας υλικών. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: (https://www.livescience.com/46972liquids.html) 3 Novak M.(2010), Liquid Architectures of Cyberspace. In Cyberspace: First steps, Επιμελητής: Michael Benedikt, Cambridge
Οι Buchanan και Lambert παραθέτουν την ερμηνεία του deCerteau για τον χώρο ως μια νέα μορφή ελευθερίας που ο καθένας μπορεί να πειραματιστεί και να δοκιμάσει νέα βιώματα.4 Σε αυτό προσθέτουν τον ορισμό του μη-τόπου σύμφωνα με τον Augé και απόψεις άλλων μελετητών όπως του Debord, που αποδίδει μεγάλη σημασία στην περιπλάνηση. Και συνεχίζουν με την άποψη των Deleuze-Guattari που υποστηρίζουν ότι οι πιθανότητες του δυνητικού κόσμου μπορούν να βρουν έκφραση στον πραγματικό χώρο. 5
Η αίσθηση που μπορεί να έχει κανείς για τον χώρο, είναι μια αρκετά περίπλοκη υπόθεση. Το πώς κανείς μπορεί να βιώνει το περιβάλλον του και ο τρόπος που βρίσκει τη ‘’θέση’’ του σε αυτό μπορεί να διαφέρει. Στην εποχή της υπερ-κινητικότητας, η αντίληψη για τον χώρο ουσιαστικά προϋποθέτει μια διαδικασία απεδαφικοποίησης και επανεδαφικοποίησης. Κατά τον Fr.Ascher, oι σύγχρονοι καλωδιωμένοι μη-τόποι αποτελούν μια επέκταση του αστικού τοπίου και δίνουν στο χρήστη τη δυνατότητα πολλαπλών επιλογών. 4
Buchanan, I. & Lambert, Gr. (2005), ‘Deleuze and space’, Edinburgh University Press Ltd 5 Augé, M. (1995), ‘Non-places – Introduction to an Anthropology of Supermodernity’, VERSO
Ο χρήστης μπορεί να μετακινείται ελεύθερα από πεδίο σε πεδίο μέσα σ’αυτό το απέραντο ψηφιακό χωρικό δίκτυο των άπειρων διαστάσεων, τον ‘’υπερ-χώρο’’ / ‘’hyperspace’’ (Ascher, 2003).
Κάποια πρώτα παραδείγματα της πολυπλοκότητας στις κοινωνικές σχέσεις που επέφερε η τεχνολογική επανάσταση στην καθημερινότητα διαφαίνονται ήδη από την ανάπτυξη των σιδηροδρομικών συνδέσεων που επέτρεψαν την ευρεία ροή ανθρώπων και αγαθών, ακόμα και ιδεών. Τέτοια συστήματα (συγκοινωνιών και αργότερα επικοινωνίας) ευνόησαν καταλυτικά τη ρευστότητα και την ανεμπόδιστη κίνηση ανατρέποντας τη δεδομένη άποψη για οτιδήποτε θεωρούταν μέχρι πρότινος στατικό, αμετάβλητο και μη ευέλικτο. Σύγχρονοι μελετητές αυτών των εξελίξεων, όπως ο St.Kwinter, κάνουν λόγο για την εξελικτική πορεία που επέφεραν οι νέες τεχνολογίες στα κοινωνικά -και όχι μόνοσυστήματα, διαμέσου της ροϊκότητας, της ευελιξίας, και της αλλαγής των εσωτερικών σχέσεων που τα διέπουν.6 Η σύγχρονη κοινωνία χαρακτηρίζεται από ρευστότητα σχέσεων, ευελιξία, άρση των περιορισμών και μια
‘’ανοιχτότητα’’ ικανή να συμπεριλάβει οτιδήποτε ακόμα και τον ίδιο τον παράγοντα του χρόνου (Kwinter, 2001). Οι αναφορές στα λεγόμενα ‘ανοιχτά συστήματα’ ‘open’/ ‘soft systems’- ουσιαστικά ερμηνεύουν τη δυνατότητα για ευελιξία και προσαρμογή των κοινωνιών στη σύγχρονη εποχή που χαρακτηρίζεται από έντονη προσωρινότητα, διαρκή αλλαγή και μεταβλητότητα.
Αυτή η ευελιξία και η ανοιχτότητα των δομών είναι που επιτρέπει την ανάπτυξη νέων δυνατοτήτων καθώς ευνοεί τη μετάλλαξη δεδομένων (ιδεών, αξιών, κλπ) και την μετεξέλιξή τους σε νέα.7
ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ; Η έντονη πολυπλοκότητα και οι γρήγοροι ρυθμοί της νέας εποχής, σε συνδυασμό με την αυξημένη ροή οργάνωσης της καθημερινότητας ανάλογα με τις λειτουργίες-χρήσεις (διαχωρισμός περιοχών κατοικίας, εργασίας, 7
6
Kwinter, S. (2001), ‘Architectures of Time’, the MIT press
Frazer, J. (1995), ‘An Evolutionary Architecture’, Architectural Association, London
αναψυχής, κλπ) γέννησαν τόπους χωρίς ταυτότητα, χώρους που δε συνδέονται με τη ζωή και εξυπηρετούν μόνο την προσωρινή παραμονή και τη μετάβαση από τη μία χρήση στην άλλη. Σύμφωνα με τους St.Hall, D.Held και A.McGrew, «η ταυτότητα σχηματίζεται κατά την αλληλεπίδραση του εαυτού με την κοινωνία» (Hall, Held & McGrew, 2003), και αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για κάτι που δεν προσδιορίζεται βιολογικά αλλά είναι διαρκώς μεταβαλλόμενο και επανακαθοριζόμενο και εξαρτάται άμεσα από την εκάστοτε ιστορική και πολιτισμική συγκυρία, καθώς επίσης και από το χωρικό περιβάλλον και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Σε αυτή την άποψη καταλήγει και ο Z.Bauman όταν αναφέρει ότι η σύγχρονη εποχή καθιστά το νέο πρότυπο ζωής ρευστό και μόνιμα εφήμερο, με αποτέλεσμα η ταυτότητα στο σύγχρονο αστικό χώρο να βρίσκεται συνεχώς υπό διαπραγμάτευση και διαμόρφωση.8
Ουσιαστικά η έννοια της ταυτότητας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ολοκληρωμένη – υπάρχει μια πολλαπλότητα δυνητικών ταυτίσεων και κατά συνέπεια προσωρινών ταυτοτήτων.
8
Bauman, Z. (2009), ‘Ρευστοί Καιροί’, ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Ο τόπος διαμονής αποτελεί συχνά μια προσωρινή βάση και η κοινωνική θέση είναι ευάλωτη και ασταθής, στοιχεία που επιφορτίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο με υπαρξιακή ανασφάλεια και αβεβαιότητα. Ο ‘’παγκόσμιος’’ κάτοικος του σήμερα έχει εκπαιδευτεί να βρίσκει μόνο προσωρινό νόημα στα πράγματα, να αποδίδει δηλαδή αξία σε κάτι, για τόσο όσο αυτό διαρκεί κι έτσι με τον τρόπο αυτό ελαχιστοποιούνται οι συνέπειες – ‘‘τα πράγματα σήμερα είναι φτιαγμένα για να αλλάζουν, υπάρχουν μηχανισμοί κινητοί, ευέλικτοι, τυχαίοι’’ κι έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος της μετανεωτερικής εποχής μπορεί να αλλάζει ταυτότητα (Baudrillard, 2005), μέσα από την ανάγνωση του περιβάλλοντός του που χαρακτηρίζεται από την έντονη παρουσία θυλάκων, ως πεδία μερικών διαφοροποιήσεων και προσωρινών ταυτοποιήσεων.
Ο τρόπος σκέψης και δράσης του ανθρώπου έχει επαναπροσδιοριστεί προκειμένου να συμβαδίσει με τις νέες τάσεις της ζωής. Τα παγιωμένα χωρικά στερεότυπα έχουν
ανατραπεί καθώς δεν ανταποκρίνονται στην έντονη ρευστότητα, την ιλιγγιώδη ταχύτητα, την πολυπλοκότητα, και τις διαρκώς μεταβαλλόμενες σύγχρονες ανάγκες. Η ταυτοποίηση με καταστάσεις, τόπους, ιδέες είναι πρόσκαιρη και γίνεται υπό συγκεκριμένες συνθήκες και συγκεκριμένους όρους. Προκειμένου να εξυπηρετήσει το σκοπό του, το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα εκμεταλλεύεται την προσωρινότητα της ρευστής εποχής του σήμερα που αποτελεί συνέπεια μιας δυναμικής συνδιαμόρφωσης και συναλλαγής. Η κάποτε βασική ανάγκη για σταθερότητα και διάρκεια των επιλογών του ατόμου στη ζωή του έχει μετατραπεί σε ελάττωμα. Η σύγχρονη εποχή καλεί το άτομο να απελευθερωθεί από κάθε είδους δέσμευση και να βιώσει τη ζωή του στο «εδώ και τώρα».
Η ασφάλεια και η ανθεκτικότητα δεν ανταποκρίνονται στις επιταγές της ρευστής και μεταβαλλόμενης πραγματικότητας του σήμερα. Η διάρκεια υποχωρεί και τα πράγματα αποκτούν μόνο προσωρινό και ασταμάτητα επαναπροσδιοριζόμενο νόημα (Σταυρίδης, 2010). Οι στερεοτυπικές τυπολογίες αμφισβητούνται έως εγκαταλείπονται καθώς κρίνονται
ανεπαρκείς ως λύσεις για τις σημερινές προκλήσεις. Η δομή δεν αντιμετωπίζεται ως σταθερή και αναλλοίωτη στο χρόνο. Αντιθέτως όλο και συχνότερα αναζητούνται τρόποι να παραμένει ανοιχτή στις μεταβολές που επιφέρει ο παράγοντας αυτός. Οι κατασκευές είναι περισσότερο ευέλικτες και χαρακτηρίζονται από προσαρμοστικότητα σε διαφορετικές συνθήκες που προκύπτουν από τις εναλλαγές των χρήσεων ή τις χρονικές μεταβολές. Οι δομές είναι εφήμερες, σε πολλές περιπτώσεις προκύπτουν από διαδικασίες σχεδιαστικής παραμετροποίησης και μορφογένεσης, δε δημιουργούν σταθερούς δεσμούς με τον τόπο, αλλά απελευθερώνουν τον χώρο και δίνουν την ευκαιρία εξέλιξης διαφορετικών σεναρίων χρήσης. Η έντονη τάση για κινητικότητα του σύγχρονου ανθρώπου καθώς και η αμφισβήτηση των εννοιών της σταθερότητας και της μονιμότητας, οδηγούν σε νέους τρόπους κατοίκησης του χώρου, περισσότερο εφήμερους και προσωρινούς. Οι αρχιτεκτονικές και χωρικές δομές σχεδιάζονται με έμφαση στην ευελιξία και ο παράγοντας του χρόνου αρχίζει να παίζει καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό. Αν και οι έννοιες της κατοίκησης σε κίνηση στον χωρικό σχεδιασμό εξετάστηκαν εξαντλητικά στις πειραματικές προτάσεις της δεκαετίας του 50 και 60 κρίνεται ότι δεν αντιστοιχούν σε έννοιες του νομαδισμού των ορίων της σκέψης και του χώρου αλλά εξαντλήθηκαν σε μια δομική ανα-κατασκευή δομών και μεγα-δομών με
προσθετική και μονταρισμένη μετατρεπτικότητα βασικών μονάδων κατοίκησης. Μέσα σε αυτό το τοπίο η αρχιτεκτονική δεν διεκδικεί πλέον διάρκεια, αλλά ευελιξία και προσαρμοστικότητα, μια νέα οικο-λογική της κατασκευής έστω και προσωρινού νοήματος ταυτοποίησης και χωρικού ανήκειν.9
ΡΕΥΣΤΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ
-
Το ρεύμα της «ρευστής αρχιτεκτονικής με έμφαση στο κυβερνοχώρο, εισήγαγε ο μεταμοντέρνος αρχιτέκτονας 10 Markos Novak. Το έργο του εισάγει νέες μορφές αισθητικής αλλά, ταυτόχρονα, και νέες μορφές συμπεριφοράς. Ο Novak δημιουργεί στο κυβερνοχώρο τρισδιάστατα αντικείμενα με συγκεκριμένες χωρικές σχέσεις, που όταν μεταβάλλονται μετασχηματίζουν όλα τα αντικείμενα, δημιουργώντας νέες μορφές. Το ενδιαφέρον έγκειται στο ότι η ρευστότητα της μορφής, λόγω της ρευστότητας των χωρικών σχέσεων, μεταβάλλεται και εξαρτάται αποκλειστικά από την αλληλεπίδραση του αντικειμένου με το χρήστη και την θέση προς ή/και μέσα σε αυτό. Έτσι, η αρχιτεκτονική του Novak ρευστοποιείται και ανεξαρτητοποιείται από τους δεσμούς της λογικής ως προς το τι 9
Χατζησάββα, Δ. (2009), Η έννοια του τόπου στις αρχιτεκτονικές θεωρίες και πρακτικές – σχέσεις φιλοσοφίας και αρχιτεκτονικής στον 20ο αιών 10 Χατζηλεοντιάδης Λε., Η Ρευστότητα ως μέσο Δημιουργίας
αναμένει κανείς από το αρχιτεκτονικό έργο, ποια είναι η λογική στην οπτική του ή πως διαγράφεται η έννοια της βαρύτητας μέσα σε αυτό(Packer and Jordan, 2001). Πιστεύει ότι η αρχιτεκτονική σήμερα είναι ουσιαστικά το αποτέλεσμα της σύγκλισης της τέχνης με την τεχνολογία και την επιστήμη, υπερβαίνοντας τις διαστάσεις, τις μορφές και τα μεγέθη του φυσικού κόσμου.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα του έργου του Novak, σε σχέση με την ρευστή αρχιτεκτονική στον κυβερνοχώρο.
Η παραπάνω οπτική σαφώς υπονοεί και την εξέλιξη της κωδικοποίησης της πληροφορίας σε δυαδική μορφή, επιτρέποντας τη ρευστοποίηση και την ανεξαρτητοποίηση της από συγκεκριμένους χωρικούς δεσμούς, δημιουργώντας, ταυτόχρονα,
‘επιπλέοντες’(floating) ψηφιακούς χώρους (ή καλύτερα κόσμους) αναφοράς, μέσα στους οποίους αναπτύσσονται πληθυσμοί που βιώνουν συμπεριφορές, συνάπτουν σχέσεις, αλληλεπιδρούν, παράγουν τέχνη. Με αυτό τον τρόπο, δημιουργείται μια πραγματικότητα που οι μεταβολές των οπτικών ποιοτήτων, εσωτερικών περιεχομένων και κοινωνικών εκφράσεων της επιδρούν στη διαδικασία της δημιουργίας νέων χώρων(Rashid, 2000). Έτσι, αναπτύσσεται μια αλληλοεπίδραση μεταξύ φυσικού και ψηφιακού χώρου, δημιουργώντας εξελικτικές αφορμές, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και η Kathy Rae Huffman: “ Ο φυσικός χώρος παραμένει ως αναγκαίος χώρος, αλλά η αρχιτεκτονική δεν μπορεί πλέον να υπακούει σε στατικές συνθήκες τοπικά προσδιορισμένες, αλλά να υπάρχει στο χώρο των δεδομένων( data space).” H παραπάνω αφετηρία συνεχίζει στη εξέλιξη της οπτικής της ρευστότητας μέσα από τα λόγια του Florian Rotzer, διατυπώνοντας ότι ο χώρος των τοποθεσιών τελικά αντικαθίσταται από το χώρο της ‘διαδικασίας ροής’, τόσο στο χρόνο όσο και στον χώρο. Επεκτείνοντας την παραπάνω οπτική φαίνεται ότι η ρευστότητα αγγίζει τις περιοχές της αναζήτησης της εμπειρίας, της βιωματικής αλληλεπίδρασης και του συμβολισμού της ίδιας της δομής. Ειδικότερα, στο ‘Art and Space’ ο Martin Heidegger δηλώνει ότι ο χώρος των ενεργών εμπειριών είναι ανοικτός στις αισθήσεις και στην αποκάλυψη της αλήθειας. Ο Maurice Merleau- Ponty, στο ‘Eye
and Mind’ εστιάζει στη βιωματική εμπειρία και στη σημασία της στις δραστηριότητες του ατόμου, ενώ ο Jacques Derrida, στο ‘Point de Folie- Maintenant L’architecture’ , χρησιμοποιεί μια αποδομητική προσέγγιση ως συμβολισμό για τα όρια του χώρου. Ως επέκταση αυτού, εδώ ο συμβολισμός είναι η ίδια η ρευστότητα. Έτσι, από μία πλευρά έχουμε τους φαινομενολόγους Heidegger και Marleau-Ponty που ασχολούνται με την οντολογική σημασία της αρχιτεκτονικής, όπου η πρόσληψη του χώρου δεν είναι αφηρημένη(ουδέτερος χώρος), αλλά αφορά σε έναν χώρο ενεργών εμπειριών και βιωματικών αλληλεπιδράσεων, που εδώ πλέον μεταφέρονται στο ψηφιακό χώρο του κυβερνοχώρου, και από την άλλη υπάρχει το μέσο του κυβερνοχώρου ως χώρος συμβολισμού. Εκεί, αφηρημένες έννοιες δομής μπορούν να υπάρχουν και να λειτουργούν ως ανάλογα του φυσικού κόσμου, δημιουργώντας ένα είδος μεταστρουκτουραλισμού που μέσω της ‘ρευστής αρχιτεκτονικής’ μπορεί την έννοια του αποδομησμού του Derrida ως το ενδιαφέρον για τα όρια της δομής, να την επάνερμηνεύσει στο χώρο του κυβερνοχώρου ως τη διάλυση αυτών. (Tschumi,1994)
Εν κατακλείδι, η έννοια της ‘ρευστής αρχιτεκτονικής’ πάει ένα βήμα πιο πέρα από την φαινομενολογία και το μετα-στρουκτουραλισμό, ενισχύοντας το ρόλο της κίνησης ως βάση αναφοράς, ενοποιώντας το φυσικό με το εικονικό και δημιουργώντας χωρικές συσχετίσεις που συνεχώς μεταλλάσσονται. Το σχόλιο του Novak περικλείει όλο το
περιεχόμενο της ‘ρευστής αρχιτεκτονικής’: «O κυβερνοχώρος είναι ρευστός. Ρευστός κυβερνοχώρος, ρευστή αρχιτεκτονική, ρευστές πόλεις. Η ρευστή αρχιτεκτονική είναι παραπάνω από κινητική αρχιτεκτονική, ρομποτική αρχιτεκτονική και αρχιτεκτονική από προκαθορισμένα μέρη και
μεταβλητούς συνδέσμους. Η ρευστή αρχιτεκτονική είναι μια αρχιτεκτονική που αναπνέει, πάλλεται, ανυψώνεται σε μία φόρμα που προσγειώνεται σε μία άλλη.
Η ρευστή αρχιτεκτονική είναι μια αρχιτεκτονική που η φόρμα της εξαρτάται από το ενδιαφέρον του ιδιοκτήτη της, είναι μια αρχιτεκτονική που ανοίγει να με υποδεχτεί και κλείνει για να με υπερασπιστεί, μια αρχιτεκτονική χωρίς πόρτες και διαδρόμους, όπου το επόμενο δωμάτιο είναι πάντα εκεί που εγώ χρειάζομαι να βρίσκεται και για το λόγο που το χρειάζομαι να υπάρχει. Η ρευστή αρχιτεκτονική δημιουργεί ρευστές πόλεις, πόλεις που αλλάζουν με τη μετατόπιση της αξίας, όπου οι επισκέπτες με διαφορετικό γνωστικό επίπεδο βλέπουν διαφορετικά σημεία ενδιαφέροντος, όπου η γειτνίαση μεταβάλλεται με τις κοινές ιδέες και εξελίσσεται καθώς οι ιδέες 11 ωριμάζουν ή καταρρέουν».
11
Novak M.(2010), Liquid Architectures of Cyberspace. In Cyberspace: First steps,
Επιμελητής: Michael Benedikt, Cambridge
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. ΟΡΙΣΜΟΣ a. Investopedia, Ορισμός της οικονομικής ρευστότητας. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: (https://www.investopedia.com/terms/l/liquidity.asp) b. Livescience, Ορισμός της ρευστότητας υλικών. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: (https://www.livescience.com/46972-liquids.html) c. Novak M.(2010), Liquid Architectures of Cyberspace. In Cyberspace: First steps, Επιμελητής: Michael Benedikt, Cambridge 2. ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ a. Buchanan, I. & Lambert, Gr. (2005), ‘Deleuze and space’, Edinburgh University Press Ltd b. Augé, M. (1995), ‘Non-places – Introduction to an Anthropology of Supermodernity’, VERSO c. Kwinter, S. (2001), ‘Architectures of Time’, the MIT press d. Frazer, J. (1995), ‘An Evolutionary Architecture’, Architectural Association, London 3. ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ a. Bauman, Z. (2009), ‘Ρευστοί Καιροί’, ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ b. Χατζησάββα, Δ. (2009), Η έννοια του τόπου στις αρχιτεκτονικές θεωρίες και πρακτικές – σχέσεις φιλοσοφίας και αρχιτεκτονικής στον 20ο αιώνα 4. ΡΕΥΣΤΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΕΦΑΡΜΟΓΗ a. Χατζηλεοντιάδης Λε., Η Ρευστότητα ως μέσο Δημιουργίας b. Novak M.(2010), Liquid Architectures of Cyberspace. In Cyberspace: First steps, Επιμελητής: Michael Benedikt, Cambridge
MIXED USES MIXED USES ΜΙΚΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΑΣΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ, ΧΡΗΣΕΩΝ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ
ΜΙΞΗ ΚΑΙ
MIXED USES ΜΙΚΤΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ •
•
Η ανάπτυξη μικτής χρήσης είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για δύο συναφείς έννοιες: Με την έννοια της χωριστής χρήσης χωροταξικού σχεδιασμού ή μεικτής χρήσης, είναι ένας τύπος αστικής ανάπτυξης, πολεοδομικού σχεδιασμού ή / και τύπου ζωνών (zoning) που συνδυάζει οικιστικές, εμπορικές, πολιτιστικές, θεσμικές ή ψυχαγωγικές χρήσεις σε ένα χώρο όπου οι λειτουργίες αυτές είναι σε κάποιο βαθμό ενσωματωμένο φυσικά και λειτουργικά και παρέχει συνδέσεις πεζών. Η ανάπτυξη μικτής χρήσης μπορεί να εφαρμοστεί σε νέα έργα ανάπτυξης ακινήτων σε μια πόλη ή προάστιο ή μπορεί να εφαρμοστεί σε ένα ενιαίο κτίριο, υπάρχουσα ή καινούργια γειτονιά ή σε πολιτική ζωνών σε ολόκληρη την πόλη ή άλλη πολιτική μονάδα. Με την έννοια ενός έργου μικτής χρήσης, μια ανάπτυξη μικτής χρήσης αναφέρεται σε μια "ανάπτυξη" - ένα κτίριο, ένα συγκρότημα κτιρίων ή μια νέα περιοχή μιας κοινότητας που αναπτύσσεται για μικτή χρήση από έναν ιδιωτικό προγραμματιστή, (οιονεί) κυβερνητικό οργανισμό ή από έναν συνδυασμό αυτών. Μια ανάμικτη ανάπτυξη μπορεί να είναι νέα
κατασκευή, επαναχρησιμοποίηση ενός υπάρχοντος κτιρίου ή τοποθεσίας βιομηχανικής μονάδας, ή συνδυασμός. Παραδοσιακά, οι ανθρώπινοι οικισμοί έχουν αναπτυχθεί σε μοντέλα μικτής χρήσης. Ωστόσο, με την εκβιομηχάνιση καθώς και με την ανακάλυψη του ουρανοξύστη, θεσπίστηκαν κυβερνητικοί κανονισμοί χωροταξίας για τον διαχωρισμό διαφορετικών λειτουργιών, όπως οι βιομηχανίες, από τις κατοικημένες περιοχές. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η περίοδος ακμής της χωριστής χρήσης ήταν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά από τη δεκαετία του 1990, η μεικτή χρήση των ζωνών έγινε και πάλι επιθυμητή καθώς τα οφέλη αναγνωρίζονται. Στην πλειονότητα της Ευρώπης, η κυβερνητική πολιτική ενθάρρυνε τη συνέχιση του ρόλου του κέντρου της πόλης ως κύριας θέσης για επιχειρηματικές δραστηριότητες, λιανικό εμπόριο, εστιατόριο και ψυχαγωγία, αντίθετα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η χωροταξία αποθάρρυνε ενεργά την ανάμικτη αυτή χρήση για πολλές δεκαετίες. Ως εκ τούτου, μεγάλο μέρος των κεντρικών πόλεων της Ευρώπης χρησιμοποιούνται μεικτά "από προεπιλογή" και ο όρος "μικτής χρήσης" είναι πολύ πιο συναφής όσον αφορά τις νέες περιοχές της πόλης, όταν γίνεται προσπάθεια συνδυασμού οικιστικών και εμπορικών δραστηριοτήτων αντί να τις
χωρίζουν, όπως για παράδειγμα στο Άμστερνταμ, η περιοχή Eastern Docklands.
ΜΙΚΤΗ ΧΡΗΣΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ Παρόλο που πολλά έχουν γραφτεί για τη μεικτή χρήση γης στην πράξη, λίγα έχουν ειπωθεί για τη μικτή χρήση θεωρητικά. Το 1961 η Jane Jacobs υποστήριξε στο Θάνατο και τη Ζωή των Μεγάλων Αμερικανικών Πόλεων ότι μια λεπτή πρόσμιξη των διαφορετικών χρήσεων δημιουργεί ζωντανές και επιτυχημένες γειτονιές. Σύμφωνα με την Jacobs, ένας ισορροπημένος συνδυασμός δραστηριοτήτων εργασίας, υπηρεσίας και διαβίωσης παρέχει ένα ζωντανό, ενθαρρυντικό και ασφαλές δημόσιο πεδίο. Η Jacobs κάνει διάκριση μεταξύ μικτών πρωτογενών χρήσεων και μικτών δευτερευουσών χρήσεων. Με πρωτογενείς χρήσεις σημαίνει οικιστικές και σημαντικές λειτουργίες απασχόλησης ή υπηρεσίας - κάθε χρήση γης που δημιουργεί μεγάλο αριθμό ανθρώπων που διακινούνται μέσω μιας περιοχής. Αυτές οι πρωτογενείς χρήσεις παράγουν τη ζήτηση για δευτερογενείς χρήσεις καταστήματα, εστιατόρια, μπαρ και άλλες εγκαταστάσεις μικρής κλίμακας. Οι μετακινήσεις που προκύπτουν μεταξύ αυτών των χρήσεων θα εμφανιστούν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές,
σχηματίζοντας παλιρροιακές εκτροπές και ροές. Σύμφωνα με την Jacobs αυτό οδηγεί σε καλύτερη κατανομή της ζήτησης κατά τη διάρκεια της ημέρας, προσθέτοντας την τοπική ποικιλομορφία σε αντίθεση με ένα δημόσιο πεδίο το οποίο καταλαμβάνεται από ένα είδος χρήσης γης που θα χρησιμοποιείται μόνο σε ορισμένες περιόδους της ημέρας. Από τη δημοσίευση του Θανάτου και της Ζωής των Μεγάλων Αμερικανικών Πόλεων ο όρος mixed use αναπτύχθηκε συχνά στο σχεδιασμό της λογοτεχνίας. Ωστόσο, αυτός ο όρος είναι δύσκολα ορισμένος. Το Ίδρυμα Urban Land (1987) ορίζει ένα έργο μικτής χρήσης ως ένα συνεκτικό σχέδιο με τρεις ή περισσότερες λειτουργικά και φυσικά ολοκληρωμένες χρήσεις που παράγουν έσοδα. Ωστόσο, ένας συνδυασμός δύο λειτουργιών μπορεί επίσης να υποδηλώνει ανάπτυξη μικτής χρήσης. Αλλά τι είναι μια λειτουργία; Το CIAM (Congrès Internationaux d'Architecture Moderne,) υποστήριξε τέσσερις κύριες λειτουργίες των πόλεων: στέγαση, απασχόληση, αναψυχή και μεταφορές. Όπως κάποιος ορίζει την ανάμεικτη χρήση ως το αντίθετο από τον πολεοδομικό σχεδιασμό του CIAM, ένα μίγμα δύο ή περισσοτέρων από αυτές τις
λειτουργίες μπορεί να οριστεί ως μικτή χρήση γης. Ωστόσο, στη βιβλιογραφία μεικτής χρήσης διακρίνονται πολλές άλλες λειτουργίες. Η Grant (2002), για παράδειγμα, περιλαμβάνει επίσης ένα μείγμα κοινωνικών και ιδιωτικών κατοικιών και ένα μείγμα τύπων κατοικιών στον ορισμό της ανάμεικτης χρήσης. Στις Κάτω Χώρες, ωστόσο, αυτό το μείγμα δεν θεωρείται μέρος μικτής χρήσης. Εκτός από τους διάφορους τύπους χρήσης γης υπάρχει και η γεωγραφική κλίμακα ανάπτυξης μικτής χρήσης. Η Jacobs αναφέρεται σε μικτή χρήση στην κλίμακα γειτονιάς, ενώ ο Coupland (1997) αναφέρεται στην κλίμακα ενός κτιριακού συγκροτήματος και Grant σε τοπική κλίμακα. Έτσι, οι αστικές λειτουργίες μπορούν να
αναμιχθούν σε διάφορα χωρικά επίπεδα. Επιπλέον, οι λειτουργίες μπορούν επίσης να αναμιχθούν με το χρόνο. Όταν ένας συγκεκριμένος χώρος χρησιμοποιείται από δύο ή περισσότερες λειτουργίες μετά το άλλο, μπορεί κανείς να μιλήσει για μια διαδοχική χρήση χώρου. Για παράδειγμα, ένα σχολείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κοινοτικό κέντρο το βράδυ και ένα θέατρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για συνέδρια κατά τη διάρκεια της ημέρας και ως κινηματογράφος το βράδυ (βλ. Επίσης De Wilde, 2002). Έτσι, η διάσταση του χρόνου αναφέρεται στην εκπλήρωση πολλαπλών λειτουργιών μέσα σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο: μία ώρα, 24 ώρες, εβδομάδα, μήνα, σεζόν, έτος, κλπ. Είναι σαφές ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο χρονικός
ορίζοντας, τόσο μεγαλύτερος είναι ο συνδυασμός λειτουργιών. Όταν εστιάζουμε στις λειτουργίες στέγασης και απασχόλησης, είναι σαφές ότι αυτές οι λειτουργίες μπορούν να αναμειχθούν με διάφορους τρόπους σε διαφορετικές χωρικές κλίμακες και σε διαφορετικούς χρόνους. Ένα σπίτι, για παράδειγμα, όπου πάνω από 24 ώρες ζει κανείς και εργάζεται μπορεί να χαρακτηριστεί ως μείγμα στέγασης και απασχόλησης στο χαμηλότερο χωρικό επίπεδο. Στο επίπεδο ενός κτιριακού συγκροτήματος, αυτές οι δραστηριότητες μπορούν επίσης να αναμειχθούν, με, για παράδειγμα, καταστήματα και γραφεία στο ισόγειο του κτιρίου και κατοικιών παραπάνω. Αλλά και στην κλίμακα μιας εσωτερικής πόλης, η στέγαση και η απασχόληση είναι μικτές, συμπληρωμένες από μια ολόκληρη δέσμη άλλων λειτουργιών. Ακόμη και στην κλίμακα μιας πόλης μπορούν να διακριθούν διαφορετικά περιβάλλοντα μικτής χρήσης, το καθένα με το δικό του μείγμα λειτουργιών. Υπάρχουν και άλλες πτυχές της μικτής χρήσης εκτός από τις λειτουργίες, τη γεωγραφική κλίμακα και τον χρόνο. Σύμφωνα με το Grant (2002), η μικτή χρήση γης συνεπάγεται την αύξηση της ποικιλομορφίας των χρήσεων εντός του οικοδομήματος, ενθαρρύνοντας ένα συμβατό μίγμα, το οποίο δημιουργεί συνέργειες και δεν δημιουργεί σύγκρουση. Οι οικονομολόγοι ορίζουν τη μικτή χρήση της γης από
την άποψη των συνέργων και των επιδράσεων των συσσωματωμάτων μεταξύ διαφορετικών αλλά συμπληρωματικών δραστηριοτήτων (Nijkamp et al., 2003). Η ανάμικτη χρήση της γης τείνει να αυξήσει το είδος των συνδυασμών και των αλληλεπιδράσεων - σωματικών και κοινωνικών καθώς και οπτικών που επίσης υποστηρίζουν την αστική ζωτικότητα και την ποιότητα. Αυτή η ποιότητα μετράται ως αύξηση της αποτίμησης της γης μέσω ενός κατάλληλου συνδυασμού χωρικών λειτουργιών (Lagendijk, 2001). Οι ορισμοί μικτής χρήσης συχνά αναφέρονται στην εντατική χρήση της γης και στην πολλαπλή χρήση της γης. Ωστόσο, η ένταση δεν υποδηλώνει αναγκαστικά τη μικτή χρήση και μπορεί επίσης να αναφέρεται στη μονολειτουργική χρήση, ενώ η πολλαπλότητα συνεπάγεται πολυλειτουργική χρήση γης και εντατική χρήση γης. Επίσης σε αναλυτικούς όρους υπάρχει μια απόκλιση μεταξύ της πυκνότητας και της ποικιλομορφίας των χρήσεων γης (Harts et al., 2003). Ένας διαχειρίσιμος ορισμός από τους Priemus et al. (2000) για πολλαπλή χρήση γης είναι "η εκπλήρωση πολλαπλών λειτουργιών εντός ενός συγκεκριμένου χώρου και ενός ορισμένου χρόνου". Ο ορισμός αυτός θα μπορούσε επίσης να εφαρμοστεί στην μικτή χρήση γης. Η διαφορά μεταξύ μικτής χρήσης γης και πολλαπλής χρήσης γης, είναι ότι η μικτή χρήση γης χρησιμοποιείται κυρίως σε αστικό
περιβάλλον, ενώ η πολλαπλή χρήση γης χρησιμοποιείται τόσο σε αστικό όσο και σε αγροτικό περιβάλλον. Με αυτή την έννοια, ο Lagendijk (2001) επισημαίνει ότι η έννοια της μικτής χρήσης γης έχει μετακινηθεί από την αρχική της συσχέτιση με την αστική ανάπτυξη και τη συμπαγή πόλη. Ο Rowley (1996) δημιούργησε ένα ολοκληρωμένο εννοιολογικό μοντέλο μικτής χρήσης και ανάπτυξης γης, βασισμένο κυρίως στην εσωτερική υφή ενός οικισμού. Σε αυτό το μοντέλο συνδυάζονται μερικές από τις πτυχές της μικτής χρήσης γης όπως προαναφέρθηκε. Πρώτα απ 'όλα, περιλαμβάνει τα βασικά χαρακτηριστικά της υφής του οικισμού: κόκκους, πυκνότητα και διαπερατότητα.
Εικόνα 1:Σχήμα 1. Πλεονεκτήματα ανάπτυξης μεικτής χρήσης. Πηγή: Coupland, 1997 (Αρχικά: Τμήμα Περιβάλλοντος, 1995)
Με βάση το μοντέλο του Rowley και τις αντίστοιχες παρατηρήσεις αναπτύξαμε μια τυπολογία για μικτή χρήση γης για τις λειτουργίες στέγασης και εργασίας (που μπορούν εύκολα να επεκταθούν με
άλλες λειτουργίες) και αποτελούνται από κλίμακα, αστική υφή και διάσταση. Αυτή η τυπολογία έχει αναπτυχθεί από μια χωρική προοπτική και αντιπροσωπεύει τέσσερις διαστάσεις: (I) την κοινή διάσταση των προϋποθέσεων, (II) την οριζόντια διάσταση, (III) την κάθετη διάσταση και (IV) την χρονική διάσταση. Συμβολίζουν τη μεικτή χρήση σε ένα συγκεκριμένο σημείο, σε μια επίπεδη επιφάνεια, κάθετα συγκεντρωμένα και σε διαδοχική σειρά. Δίπλα σε αυτό, περιλαμβάνεται η αστική κλίμακα, υποδιαιρείται σε κτίριο, μπλοκ, περιφέρεια και πόλη. Πρόκειται για μια πολύ ευρεία υποδιαίρεση, αλλά η αύξηση της κλίμακας είναι σαφής και όλες οι εξελίξεις μικτής χρήσης μπορούν να προσαρμοστούν σε έναν από αυτούς τους τύπους συμπεριλήφθηκε η αστική υφή, με τους κόκκους, την πυκνότητα και τη συνένωση των λειτουργιών ως κύριων συνιστωσών. Στους Πίνακες 1 και 2 παρουσιάζονται οι πιο πιθανές σχέσεις μεταξύ των τεσσάρων διαστάσεων και της κλίμακας και της αστικής υφής. Όταν συνδυάζουμε τη διάσταση με την αστική κλίμακα (Πίνακας 1) δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η μικτή χρήση της γης στην οριζόντια διάσταση λαμβάνει χώρα στην υψηλότερη κλίμακα των συνοικιών και των πόλεων, ενώ η μικτή χρήση σε ένα συγκεκριμένο σημείο, με την κάθετη συσσώρευση και την από κοινού χρήση αντιπροσωπεύει τη χαμηλότερη κλίμακα κτιρίων και μπλοκ. Ο συνδυασμός της διάστασης και της αστικής υφής δείχνει ότι η διάσταση της κοινής προϋπόθεσης συνδέεται μόνο με
την πυκνότητα, ενώ και τα τρία στοιχεία σχετίζονται με την οριζόντια διάσταση (Πίνακας 2). Για τους κοινόχρηστους χώρους, τις κατακόρυφες και τις χρονικές διαστάσεις, η συνένωση των λειτουργιών δεν είναι σχετική, διότι αφορά τον αριθμό χωριστών περιοχών εντός μιας οριοθετημένης περιοχής.
Εικόνα 2:Σχήμα 2. Ένα εννοιολογικό μοντέλο μικτής χρήσης γης για τέσσερις διαστάσεις.
ΑΣΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ, ΜΙΞΗ ΧΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ Η αύξηση της αστικής πυκνότητας χωρίς να λαμβάνονται υπόψη άλλοι παράμετροι της αστικής μορφής
δεν αρκεί. Είναι προφανές ότι δεν είναι μόνο η πυκνότητα που προκαλεί αυξημένη κατανάλωση ενέργειας, αν και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες. Ιδιαίτερες επιδράσεις έχουν και άλλα κρίσιμα στοιχεία της αστικής μορφής. Δύο από αυτά προσελκύουν το ενδιαφέρον των πολεοδόμων: ο διαχωρισμός των λειτουργικών δραστηριοτήτων μέσα στις μεγάλες πόλεις, που οδηγεί στην ανάγκη μεγάλων μετακινήσεων με την χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου, και η σύνδεση οικιστικής ανάπτυξης με τα δημόσια μέσα μεταφοράς. Η αστική ανάπτυξη κατά τον 20ο αιώνα διαμόρφωσε, εκτός από την συνεχή αστική εξάπλωση, μια ακόμη τάση: το διαχωρισμό των λειτουργιών και των χρήσεων γης. Έτσι από φυσική, κοινωνική και οικονομική άποψη η πόλη διαιρέθηκε εσωτερικά. Ιδιαίτερο μάλιστα χαρακτηριστικό ήταν ότι οι αμιγώς προαστιακές περιοχές διαχωρίστηκαν πλήρως από τις απολύτως διακριτές βιομηχανικές ζώνες. Τρείς λόγοι μπορούν να θεωρηθούν ως οι σημαντικότεροι για το διαχωρισμό των χρήσεων ( Haughton και Hunter 1994): Πρώτον, αυτό που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία των μεγάλων πόλεων κοκκώδους μορφής (grain cities) ήταν οι δυνατότητες που έδωσε η χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου για αυξημένες και πολλαπλές μετακινήσεις τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για τις οικονομικές δραστηριότητες οι οποίες δεν εξαρτώνται πλέον από τους
παραδοσιακούς τόπους συγκέντρωσης. Είναι γεγονός ότι η χρήση του αυτοκινήτου για αυξημένες και πολλαπλές μετακινήσεις τόσο για νοικοκυριά όσο και για τις οικονομικές δραστηριότητες, οι οποίες δεν εξαρτώνται πλέον από τους παραδοσιακούς τόπους συγκέντρωσης. Επίσης είναι γεγονός ότι η χρήση του αυτοκινήτου είχε και έχει από πολεοδομική άποψη τεράστιες επιπτώσεις στο μετασχηματισμό των χρονο-χωρικών τόπων (timespace « scapes ») του σύγχρονου κατοίκου της πόλης, των προαστίων και της υπαίθρου (Sheller kai Urry 2000). Δεύτερον, η ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεων και υπηρεσιών και η ανάγκη για εξεύρεση μεγάλων χώρων οδήγησε στη δημιουργία μεγάλων συγκεντρώσεων, επίσης, στην άκρη της πόλης και το διαχωρισμό τους από τις περιοχές κατοικίας. Τρίτον, η εφαρμογή των ίδιων των πολιτικών σχεδιασμού των χρήσεων γης, πρόβλημα πολύ σοβαρό ιδιαίτερα στις αμερικανικές πόλεις (Levine 2006). Οι πόλεις με ένα κυρίαρχο κέντρο είχαν θεωρηθεί από πολύ παλιά ως ένα από τα βασικά πολεοδομικά ζητήματα που οδηγούσαν στην υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος, καθώς δημιουργούσαν εξαρτήσεις από μαζικές ροές πληθυσμού, προϊόντων, ενέργειας και πληροφορίες. Είναι πολύ γνωστή στην ιστορία του πολεοδομικού σχεδιασμού, η κριτική της Jane Jacobs τη δεκαετία του ’60 ενάντια
στο απολύτως διακριτό zoning, η οποία ισχυριζόταν ότι η ίδια ζωτικότητα των πόλεων είχε ανάγκη από ένα διευθετημένο χάος (Jacobs 1963). Οι περιοχές χωρίς ένα μείγμα τύπων κατοικίας, κοινωνικών στρωμάτων, καταστημάτων, εργαστηρίων, γραφείων, ακόμα και εργοστασίων αποτέλεσαν μια αστική μορφή με δυνητικά μη βιώσιμη κοινωνική μονο-κουλτούρα (Haughton και Hunter 1994, σ.94) Έτσι, ο σχεδιασμός με βάση τις διακριτές ζώνες, δηλαδή το zoning, αποτέλεσε από πολύ παλιά αντικείμενο κριτικής επειδή θεωρήθηκε ότι κατέστρεψε τη ζωτικότητα της πόλης. Από την αρχή της δεκαετίας του 90’, στη συζήτηση και για τον πολεοδομικό σχεδιασμό και την προσέγγιση της περιβαλλοντικής αειφορίας τέθηκε ως κυρίαρχο το ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στη μείωση κατανάλωσης ενέργειας και στη μείωση της ρύπανσης και ως εκ τούτου στη σχέση μεταξύ χρήσεων γης και μεταφορών. Ανεξάρτητα από την εφαρμογή ή όχι των πολιτικών zoning, κύριο χαρακτηριστικό των σύγχρονων πόλεων είναι ο κατακερματισμός των δραστηριοτήτων και ως εκ τούτου ο κατακερματισμός των ροών κυκλοφορίας και συνάμα οι επιπτώσεις στο σύστημα συγκοινωνιών. Σε αρκετές πόλεις η συγκέντρωση των ροών κυκλοφορίας κατά μήκος αξονικών οδών συνέβαλε στη διατήρηση της βιωσιμότητας του συστήματος των δημόσιων μεταφορών. Ένας ακόμα παράγοντας του κατακερματισμού των κυκλοφοριακών ροών ήταν το
γεγονός ότι πολλά μικρότερα καταστήματα χωροθετημένα στις διάφορες γειτονιές των πόλεων ή και εξυπηρετήσεις, όπως μικρά νοσοκομεία, εκπαιδευτήρια κ.λπ., έκλεισαν ή μετακινήθηκαν σε απομακρυσμένες από τον κύριο οικιστικό όγκο περιοχές. Η αστική μορφή και διάταξη της συνεχούς αποκέντρωσης και διάσπαρτης προαστικοποίσης της κατοικίας και της εργασίας θέτει σοβαρά προβλήματα στο σχεδιασμό των δημόσιων συγκοινωνιών. Η συνεχής αποκέντρωση τόσο των κατοικιών όσο και των θέσεων εργασίας έχει ως αποτέλεσμα όλο και περισσότερες μετακινήσεις να μεταφέρονται από τις δημόσιες συγκοινωνίες στο ιδιωτικό αυτοκίνητο -ιδιαίτερα για την ταχύτατα αναπτυσσόμενη κατηγορία μετακινήσεων από προάστιο προς προάστιο, όπου η τυπική δημόσια συγκοινωνία δεν μπορεί εύκολα να είναι ανταγωνίσιμη (Hall 1998). Επιπλέον, η μετακίνηση εργασία-κατοικία έχει χάσει την μονοπωλιακή θέση ως ο μοναδικός λόγος που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν δημόσια μέσα μεταφοράς ή το αυτοκίνητο τους. Τα ψώνια, η μεταφορά παιδιών στο σχολείο και ιδιαίτερα η αναψυχή έχουν γίνει πολύ σημαντικοί λόγοι μετακίνησης. Για παράδειγμα, στην Ολλανδία είχε καταγραφεί στο παρελθόν ότι, περίπου, οι μισές μετακινήσεις γίνονταν για άλλους λόγους πλην της μετακίνησης εργασία-κατοικία (Kloosterman και Musterd 2001).
Αποτελεί πλέον κοινή αντίληψη ότι υπάρχει στενή σχέση μεταξύ των προτύπων των χρήσεων γης, της συνολικής ζήτησης για μεταφορές και της χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου. Έτσι, η σύνδεση του σχεδιασμού των χρήσεων γης με το σχεδιασμό των μεταφορών γίνεται όλο και πιο σημαντική ως μέσο επηρεασμού της ζήτησης για μεταφορές με μακροχρόνια προοπτική, καθώς παρέχει τις συνθήκες για έναν τρόπο ζωής στις πόλεις λιγότερο εξαρτώμενο από το αυτοκίνητο. Σε περισσότερο βραχυπρόθεσμη προοπτική, η επισκόπηση των υφιστάμενων πρακτικών δείχνει ότι η σύνδεση των δύο πολιτικών (χρήσεων γης και μεταφορών) επιτυγχάνει να μειώσει τις αποστάσεις μετακίνησης και τη συμμετοχή του ιδιωτικού αυτοκινήτου μόνο όταν η σύνδεση αυτή κάνει το ταξίδι με ιδιωτικό αυτοκίνητο λιγότερο ελκυστικό, δηλαδή περισσότερο ακριβό ή πιο αργό. Αντίθετα, φαίνεται ότι οι πολιτικές αποθάρρυνσης της ανάπτυξης συμπλεγμάτων λιανικού εμπορίου και αναψυχής στην περίμετρο της πόλης, τα οποία σαφώς αυξάνουν τις αποστάσεις μετακίνησης, καθώς και το μερίδιο του ιδιωτικού αυτοκινήτου σε αυτές, είναι περισσότερο αποτελεσματικές από πολιτικές που προωθούν την υψηλή πυκνότητα και την μείξη χρήσεων (Transland 2000). Τα χαρακτηριστικά της αστικής μορφής, η προσβασιμότητα σε εξυπηρετήσεις, η κοινωνική γεωγραφία και οι συνολικές αποστάσεις μετακίνησης είναι όλα στοιχεία που αλληλοσυνδέονται με
πολύπλοκο τρόπο (Nases 2006). Σε ορισμένες πόλεις όπου από τον αρχικό τους σχεδιασμό καθιερώθηκε η ευθεία σχέση αστικής ανάπτυξης και δημόσιων μεταφορών (ειδικότερα του τρένου), έχει επιβεβαιωθεί ότι οι κάτοικοι που ζουν στις εξωτερικές και περιφερειακές περιοχές μετακινούνται και χρησιμοποιούν το ΙΧ σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σύγκριση με αυτούς που διαμένουν στις κεντρικές και εσωτερικές περιοχές. Έχει επίσης επισημανθεί ότι η σύνδεση αστικής μορφής και προτύπων μετακίνησης είναι πολύπλοκη, καθώς σχετίζεται με τη συμπεριφορά των μετακινούμενων ατόμων και τους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που την επηρεάζουν, αλλά και το πλαίσιο χώρου-χρόνου σε μια πόλη, χωρίς όμως αυτό να μειώνει το γεγονός ότι οι πολιτικές φυσικού σχεδιασμού που ενσωματώνει ο πολεοδομικός σχεδιασμός μπορούν να προσφέρουν περισσότερες δυνατότητες στους κατοίκους της πόλης να αλλάξουν πρότυτα μετακίνησης, όπως είναι το μέσον μετακίνησης ή να μειώσουν το μήκος των μετακινήσεων. Εν κατακλείδι, η έννοια της συμπαγούς πόλης, έτσι όπως υιοθετείται από τις επίσημες και πλέον διαδεδομένες ιδέες και πολιτικές σχεδιασμού, περιλαμβάνει ουσιαστικά τόσο την έννοια της πυκνότερης και συνεκτικότερης ανάπτυξης όσο και τη μείξη των χρήσεων σε περισσότερο κοντινές αποστάσεις, καθώς και την ενθάρρυνση της χρήσης δημόσιων μεταφορών και εναλλακτικών
μέσων μεταφοράς. Τέτοιες ιδέες και πολιτικές σχεδιασμού έχουν υιοθετηθεί και προωθηθεί ευρέως από την Ευρωπαϊκή Ένωση, από κυβερνήσεις όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γερμανία, στις σκανδιναβικές χώρες κ.λπ. με πάμπολλα προγράμματα και σχετικές κυβερνητικές οδηγίες σχεδιασμού. Παρόμοιες έννοιες αστικής μορφής περιλαμβάνονται στις ευρέως διαδεδομένες πρωτοβουλίες-κινήματα στις Ηνωμένες Πολιτείες γνωστά ως New Urbanism και Smart Growth (Jenks και Jones 2010). Όλοι αυτοί οι φορείς και τα κινήματα υποστηρίζουν τις αστικές μορφές που έχουν υψηλότερες από ό,τι οι προηγούμενες πυκνότητες, με μεικτές χρήσεις, που αναπτύσσονται συνεκτικά προκειμένου να μειώνονται οι αποστάσεις μετακίνησης και η εξάρτηση από το ΙΧ, αλλά και είναι κοινωνικά διαφοροποιημένες και οικονομικά βιώσιμες (Jenks και Jones 2010). ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σε αυτή την εργασία προσπαθήσαμε να δώσουμε ώθηση στην αμφιλεγόμενη έννοια της μικτής χρήσης γης μέσω μιας τυπολογίας. Αυτή η τυπολογία βασίστηκε στο σχέδιο από τον Rowley (1996), αλλά επεκτάθηκε με κάποια άλλα βασικά χαρακτηριστικά. Η τυπολογία μας περιλαμβάνει τέσσερις πτυχές: τις αστικές λειτουργίες, τις διαστάσεις, την αστική κλίμακα και την αστική υφή. Κατά την ανάλυση των εξελίξεων μικτής χρήσης, αυτά είναι
σημαντικά στοιχεία, τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη. Η προτεινόμενη τυπολογία μας δίνει μια καλύτερη εικόνα για ορισμένα τυπικά χαρακτηριστικά της μικτής χρήσης γης και μας βοηθά να αναλύουμε μια περιοχή μικτής χρήσης με πιο συστηματικό τρόπο. Η τυπολογία αποτελεί επίσης ένα ερευνητικό εργαλείο για τη σύγκριση διαφόρων τύπων περιοχών μικτής χρήσης. Ωστόσο, λειτουργεί κυρίως από άποψη σχεδιασμού και παρόλο που οι λειτουργικές πτυχές της είναι επίσης σημαντικές. Ωστόσο, η τυπολογία θα μπορούσε να είναι χρήσιμη ως βάση για την ανάλυση των λειτουργικών πτυχών εξετάζοντας για παράδειγμα την αντίληψη των χρηστών σε έναν τύπο περιοχής μικτής χρήσης που διακρίνεται στην τυπολογία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
•
1: Mixed uses •
•
•
•
•
•
Business Geography and New Real Estate Market Analysis, Grant Ian Thrall, σελ.216 "Quality Growth Toolkit: Mixed-use Development" (PDF). Atlanta Regional Commission. σελ. 2.Αρχειοθετημένο από το πρωτότυπο (PDF) στις 201111-28. Raman, Rewati; Roy, Uttam Kumar (2019-11-01). "Taxonomy of urban mixed land use planning". Land Use Policy. 88: 104102. doi:10.1016/j.landusepol.201 9.104102. ISSN 0264-8377. "American Planning Association, "Planning and Community Health Research Center: Mixed Use Development". Αρχειοθετημένο από το πρωτότυπο 2013-02-07. Hirt, Sonia (2012). "Mixed Use by Default". Journal of Planning Literature. 27 (4): 375–393. doi:10.1177/08854122124510 29 Hoppenbrouwer, Eric; Louw, Erik (2005). "Mixed-use development: Theory and practice in Amsterdam's Eastern Docklands". European Planning Studies. 13 (7): 967–983. doi:10.1080/09654310500242 048.
Schuetz, Jenny; Giuliano, Genevieve; Shin, Eun Jin (Φεβρουάριος 21, 2018). "California wants cities to build more housing near transit hubs. Can LA improve its track record on TOD?". Brookings Institution. Αρχειοθετημένο Σεπτέμβριος 20, 2019.
2: Μικτή χρήση στην θεωρία •
•
•
•
•
•
Hoppenbrouwer, Eric; Louw, Erik (2005). "Mixed-use development: Theory and practice in Amsterdam's Eastern Docklands". European Planning Studies. Urban Land Institute (1987) Mixed-use Development Handbook (Washington, DC: Urban Land Institute). Wilde, Th. S. de (2002) Meervoudig ruimtegebruik en spoorinfrastructuur; Gebiedsontwikkeling en voorbeeldprojecten (Utrecht: Holland Railconsult). Grant, J. (2002) Mixed use in theory and practice; Canadian experience with implementing a planning principle, Journal of the American Planning Association, 68(1), pp. 71–84. Gyourko, J. E. & Rybczynski, W. (2000) Financing new urbanism projects: Obstacles and solutions, Housing Policy Debate, 11(3), pp. 733–750. Harts, J. J., Maat, K. & Ottens, H. (2003) An urbanisation monitoring
•
system for strategic planning, in: S. Geertman & J. Stillwel (Eds) Planning Support Sytems in Practice, pp. 315–329 (Berlin: Springer). Jacobs, J. (1961) The Death and Life of Great American Cities (London: Pimlico).
3: Αστική μορφή, Μίξη χρήσεων και προσβασιμότητα •
Πόλη και Πολεοδομικές Πρακτικές, Για την βιώσιμη αστική ανάπτυξη (2η αναθεωρημένη έκδοση), Ανδρικοπούλου Ελένη, Γιαννακού Αθηνά, Καυκαλάς Γρηγόρης, Πιτσιάβα Λατινοπούλου Μάγδα/ σελ. 92-94
ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ΙΔΙΩΤΙΚΩΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ BEATRIZ COLOMINA ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΩΝ ΕΞΥΠΜΟ ΣΠΙΤΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ – ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ιδιωτικότητα είναι η ικανότητα διαπραγμάτευσης των κοινωνικών σχέσεων, ελέγχοντας το πότε, πως και μέχρι ποιο σημείο οι πληροφορίες που αφορούν αυτούς θα διαβιβάζονται σε άλλους. Η ιδιωτικότητα είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα και η προστασία της έχει ανατεθεί στην κυβέρνηση που θεσπίζει νόμους. Προτού εισαχθεί οποιοσδήποτε νέος νομοθετικός μηχανισμός πρέπει να έχει προηγηθεί εκτίμηση του αντικτύπου που θα έχει στην ιδιωτικότητα. Τα δύο είδη ιδιωτικότητας που θα μας αποσχολήσουν κυρίως τα οποία συνδέονται πρωτίστως με τις τυπολογίες στην αρχιτεκτονική είναι: •Η Εδαφική (Μη προσπελασιμότητα του Χώρου) Ιδιωτικότητα (Territorial Privacy): αφορά στην προστασία της στενής φυσικής περιοχής που περιβάλλει ένα πρόσωπο, δηλαδή οικιακά και άλλα περιβάλλοντα, όπως ο εργασιακός ή ο δημόσιος χώρος. •Η Ιδιωτικότητα Επικοινωνίας (Communication Privacy): αφορά στην προστασία της επικοινωνίας ενός προσώπου από μη εξουσιοδοτημένη
παρακολούθηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι έκτοτε έχουν προταθεί αρκετές κατηγοριοποιήσεις διαχωρισμοί της έννοιας της ιδιωτικότητας ανάλογα και με πλαίσιο των πληροφοριών
(Clarke1, 1997), (Massey & Antón, 2008), (Barker, et al., 2009), (Solove, 2009). Στον προαλφαβητικό κόσμο δεν υπάρχουν τυπολογίες, τα πράγματα είναι μπερδεμένα μεταξύ τους, δεν υπάρχουν κατηγορίες ή υπάρχουν με ασαφή στοιχεία. Τα σπίτια λειτουργούσαν ως φίλτρα. Υπήρχαν χώροι που έμπαινε μόνο ο πυρήνας. Τα δωμάτια δεν έχουν συγκεκριμένες λειτουργίες, στον ίδιο χώρο κατοικώ και εργάζομαι, άρα δεν υπάρχει ιδιωτικότητα. Στον αλφαβητικό κόσμο έχουμε τη σκέψη, την ανάγκη να φτιάξουμε τυπολογίες, να προσπάθησουμε να ταξινομήσουμε τον κόσμο. Εδώ δουλειά και κατοικία ξεχωρίζουν και χρονικά και χωρικά. Γίνεται μία προσπάθεια να δημιουργήσουμε ιδιωτικότητα. Στον μεταλφαβητικό κόσμο υπάρχουν οι τυπολογίες του αλφαβητικού αλλά δημιουργούνται κατηγορίες που συνυπάρχουν ή μπλέκονται. Η δουλειά δεν είναι συνδεδεμένη πλέον με έναν συγκεκριμένο χώρο και χρόνο και ξαναμπερδεύεται με την κατοίκηση, χάνεται η αίσθηση της ιδιωτικότητας. Κατάλυση της ιδιωτικότητας σε πόλλά επίπεδα, αφού μεταφέρεται ο ιδιωτικός χώρος στον δημόσιο χώρο. Η νεωτερικότητα είναι στην πραγματικότητα η δημοσιότητα του ιδιωτικού. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική επαναδιαπραγματεύεται την παραδοσιακή σχέση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού, με τρόπο που αλλάζει βαθιά την εμπειρία του
διαστήματος. Μέσα από μια σειρά επισταμένων αναγνώσεων δύο μεγάλων μορφών του σύγχρονου κινήματος, του Adolf Loos και του Le Corbusier, η Beatriz Colomina υποστηρίζει ότι η αρχιτεκτονική γίνεται σύγχρονη μόνο με τη δέσμευσή της στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ότι με αυτόν τον τρόπο μετατοπίζει ριζικά την παραδοσιακή αίσθηση του χώρου και την υποκειμενικότητα. Η προστασία της ιδιωτικής ζωής και της δημοσιότητας αμφισβητεί με θολότητα ορισμένες ιδεολογικές υποθέσεις που αποτελούν τη βάση της ληφθείσας άποψης της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και επανεξετάζει τη μεθοδολογία της ίδιας της αρχιτεκτονικής κριτικής. Όταν η συμβατική κριτική χαρακτηρίζει τη σύγχρονη αρχιτεκτονική ως μια υψηλή καλλιτεχνική πρακτική σε αντίθεση με τη μαζική κουλτούρα, η Colomina βλέπει τα αναδυόμενα συστήματα επικοινωνίας που έχουν προσδιορίσει τον πολιτισμό του εικοστού αιώνα - τα μέσα μαζικής ενημέρωσης - ως τον πραγματικό χώρο μέσα στον οποίο παράγεται η σύγχρονη αρχιτεκτονική. Θεωρεί τον αρχιτεκτονικό λόγο ως τη διασταύρωση πολλών συστημάτων αντιπροσώπευσης όπως σχέδια, μοντέλα, φωτογραφίες, βιβλία, ταινίες και διαφημίσεις. Αυτό δεν σημαίνει να εγκαταλείψουμε το αρχιτεκτονικό αντικείμενο, το κτίριο, αλλά να το εξετάσουμε με διαφορετικό τρόπο. Το κτίριο είναι κατανοητό εδώ με τον ίδιο τρόπο όπως όλα τα μέσα που το πλαισιώνουν, ως μηχανισμός εκπροσώπησης από μόνη της. Με
τον εκσυγχρονισμό, ο χώρος της αρχιτεκτονικής παραγωγής κυριολεκτικά μετακινήθηκε από το δρόμο σε φωτογραφίες, ταινίες, εκδόσεις και εκθέσεις μια μετατόπιση που προϋποθέτει μια νέα αίσθηση του χώρου, η οποία ορίζεται από εικόνες και όχι από τοίχους. Αυτή η ηλικία δημοσιότητας αντιστοιχεί σε μετασχηματισμό του καθεστώτος του ιδιωτικού, υποστηρίζει ο Colomina. Η ιδιωτικότητα στην αρχιτεκτονική αναφέρεται στις επιλογές σχεδιασμού που δίνουν στους ανθρώπους μια αίσθηση ασφάλειας και ιδιωτικότητας σε ένα φυσικό χώρο. Ιδιαίτερα όταν σχεδιάζουμε οικιστικές κατοικίες, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι παρά τη σπουδαιότητα των χρησιμοποιούμενων υλικών, το επίπεδο φιλικότητας προς το περιβάλλον, τη διαθεσιμότητα διαφορετικών ανέσεων και πολυτελείας. Ένα σπίτι στο τέλος της ημέρας είναι ένας τόπος όπου ένα θα πρέπει να αισθάνονται ασφαλείς σε έναν ιδιωτικό χώρο. Από αυτή την άποψη, πολλά αστικά σπίτια αποτελούν εξαιρετικά παραδείγματα ιδιωτικής ζωής στην αρχιτεκτονική, δεδομένου ότι δίνουν στους κατοίκους τους καταφύγιο από τον θόρυβο και τη φασαρία που τους περιβάλλει. Ακόμη και σε ένα σπίτι ή άλλο κτίριο, υπάρχει συχνά ανάγκη για καθορισμένους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Σε ένα πολυτελές σπίτι, δεν θέλετε χώρους που χρησιμοποιούνται για ψυχαγωγία επισκεπτών να παραβιάζουν περισσότερες
ιδιωτικές περιοχές του σπιτιού, όπως τα υπνοδωμάτια. Αυτό που είναι ενδιαφέρον για το θέμα της ιδιωτικής ζωής στην αρχιτεκτονική είναι ο αριθμός δημιουργικών τρόπων με τους οποίους μπορεί να εξερευνηθεί, με τα πάντα, από τα οικοδομικά υλικά και τη γύρω φύση, εύκαμπτα για να βοηθήσουν στη δημιουργία αίσθησης ιδιωτικότητας και διαχωρισμού. Καθώς η ανθρωπότητα έχει εισέλθει καταλυτικά στην εποχή της πληροφορίας παρατηρείται ένα φάσμα νέων δυνατοτήτων μέσω του διαδικτύου, το οποίο έρχεται να πλαισιώσει ή και να αντικαταστήσει τα παλιά δεδομένα: από την online διαχείριση ενός νοικοκυριού, την αδιάκοπη επικοινωνία μέσω των social media και την εκπαίδευση μέχρι τους κυβερνο-στρατούς και τη διάδοση των κινημάτων. Η γνώση εξακολουθεί να είναι δύναμη , ακόμα κι όταν συγχέεται με την υπερπληροφόρηση που προκαλεί η διαρκής ροή της πληροφορίας. Υπάρχει τεχνολογία που έχει αναπτυχθεί για καλύτερη προστασία της ιδιωτικής ζωής. Παράλληλα, έκαστο άτομο οφείλει να μεριμνά για την προστασία της ιδιωτικότητάς του και για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να έχει προηγηθεί ενημέρωση του. Καθώς οι νόμοι, οι πολιτικές και ο τεχνολογικός σχεδιασμός αυξάνουν όλο και περισσότερο τις σχέσεις των ανθρώπων με τους κοινωνικούς θεσμούς, η ατομική προστασία της ιδιωτικής ζωής αντιμετωπίζει νέες απειλές και νέες ευκαιρίες.
Σημαντικές είναι οι αλλαγές που περιλαμβάνουν ραγδαία αύξηση και διεύρυνση της ζώνης των επικοινωνιών. Η ευρεία υιοθέτηση της δικτύωσης ηλεκτρονικών υπολογιστών και της κρυπτογράφησης δημόσιου κλειδιού καθώς και οι μαθηματικές καινοτομίες υπόσχονται μια τεράστια οικογένεια πρωτοκόλλων για την προστασία της ταυτότητας σε πολύπλοκες συναλλαγές. Τα νέα ψηφιακά μέσα υποστηρίζουν ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών σχέσεων, μια νέα γενιά τεχνολογικά εξελιγμένων ακτιβιστών προστασίας της ιδιωτικής ζωής, ένα τεράστιο σύνολο πρακτικής εμπειρίας στην ανάπτυξη και εφαρμογή νόμων για την προστασία των δεδομένων και μια ταχεία παγκοσμιοποίηση της μεταποίησης, του πολιτισμού και της χάραξης νέων τυπολογιών. Η δικτύωση υπολογιστών παρέχει επίσης τη βάση για μια νέα γενιά προηγμένων μέσων επικοινωνίας. Τα νεότερα μέσα ενημέρωσης, όπως το Διαδίκτυο και οι υπηρεσίες online που συζητήθηκαν από τον Samarajiva, καταγράφουν λεπτομερέστερες πληροφορίες σχετικά με τους χρήστες τους σε ψηφιακή μορφή. Επιπλέον, οι χώροι των μέσων ενημέρωσης που περιγράφει ο Bellotti υφαίνονται στις ζωές των χρηστών τους με πιο στενό τρόπο από ότι οι παλαιότερες τεχνολογίες επικοινωνιών. Τα PETs σηματοδοτούν επίσης μια σημαντική φιλοσοφική μετατόπιση. Με την εφαρμογή προηγμένων μαθηματικών στην προστασία της ιδιωτικής ζωής, διαταράσσουν τη
συμβατική απαισιόδοξη σχέση μεταξύ τεχνολογίας και κοινωνικού ελέγχου. Οι υπερασπιστές της ιδιωτικής ζωής δεν έχουν πλέον τη θέση να αντιστέκονται στην τεχνολογία αυτή καθαυτή και δεν μπορούν πλέον (όπως παρατηρεί ο Burkert) να επιτύχουν στόχους κοινωνικού ελέγχου (αν υπάρχουν) κάτω από τη μάσκα τεχνικής αναγκαιότητας. Οι ιδέες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής έχουν συχνά αμφισβητηθεί από τις νέες τεχνολογίες. Οι υπάρχουσες ιδέες προέκυψαν ως πολιτισμικά συγκεκριμένοι τρόποι για την άρθρωση των συμφερόντων που έχουν πληγεί σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Ως αποτέλεσμα, οι πολιτισμικές ιδέες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής να προϋποθέτουν σιωπηρώς πάντα ένα συγκεκριμένο κοινωνικό και τεχνολογικό περιβάλλον - ένα περιβάλλον στο οποίο μπορούν να εμφανιστούν τέτοια λάθη και σε άλλα είδη αδικημάτων, είτε αδύνατα, είτε μη πρακτικά, είτε ανίκανα να αποφέρουν οφέλη έναν παραβάτη. Μια άλλη συμπληρωματική προσέγγιση μπορεί να γίνει κατανοητή επιστρέφοντας στην έννοια του συγγραφέα Clarke (1994) για το «ψηφιακό πρόσωπο» που γίνεται όλο και περισσότερο μέρος της κοινωνικής ταυτότητας ενός ατόμου. Από αυτή την άποψη, ο έλεγχος των προσωπικών πληροφοριών είναι ο έλεγχος μιας πτυχής της ταυτότητας που προβάλλεται στον κόσμο και το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή είναι η
ελευθερία από αδικαιολόγητους περιορισμούς στην κατασκευή της ταυτότητας του ατόμου. Αυτή η ιδέα είναι ελκυστική για διάφορους λόγους: ξεπερνά τη στατική αντίληψη της ιδιωτικής ζωής ως δικαίωμα απομόνωσης ή μυστικότητας, εξηγεί γιατί οι άνθρωποι επιθυμούν να ελέγχουν προσωπικές πληροφορίες και υπόσχεται λεπτομερή καθοδήγηση σχετικά με τα είδη ελέγχου που ενδεχομένως επιθυμούν . Οι παλιές μας αντιλήψεις περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής, οι προ υπάρχουσες δηλαδή τυπολογίες δεν ανταποκρίνονται στο καθήκον. Μεγάλο μέρος του νόμου περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής βασίζεται σε αυτές τις αντιλήψεις και ως εκ τούτου απέτυχε να επιλύσει τα ανακύπτοντα προβλήματα ιδιωτικής ζωής που δημιουργήθηκαν από τους ψηφιακούς φακέλους. Η αυξημένη υπολογιστική ισχύς και τα μειωμένα μέγεθος και κατανάλωση ενέργειας αναμιγνύεται με την έμφυτη δημιουργικότητα της ανθρωπότητας και την ικανότητα των αναπτυσσόμενων εργαλείων και έχουν οδηγήσει στην ικανότητά μας να κρατήσει περισσότερη υπολογιστική δύναμη στα χέρια μας, που θα μπορούσε να χωρέσει σε ένα μεγάλο δωμάτιο μόλις πριν από μερικές δεκαετίες. Στην πραγματικότητα, η λέξη ιδιωτικότητα έχει επενδυθεί με διαφορετική σημασία στην εποχή της πληροφορίας. Τα social media έχουν μετατρέψει την αποκάλυψη
προσωπικών δεδομένων σε κάτι απαραίτητο για την κοινωνικοποίηση. Η εικόνα στις μέρες μας εξελίσσεται σε συνεχή ικανότητα, για να συνδέσετε και να συνδεθείτε, να ανταποκρίνεται στη βασική ανάγκη των ανθρώπων για να κοινωνικοποιηθούν, να δηλώνουν τι τους αρέσει, αλλά και να εργάζονται από απόσταση στο χώρο που επιθυμούν χωρίς περιορισμούς στο σύγχρονο συνδεδεμένο κόσμο μας, όπου ο καθένας μπορεί να συνδεθεί με όλους, ανεξάρτητα από τη φυσική τοποθεσία τους, απαλείφοντας και καταργώντας έτσι κάθε μορφής σύνορα και αποστάσεις που στο παρελθόν αποτελούσαν τροχοπέδη στην επίτευξη των παραπάνω καινοτομιών που κατάφερε ο άνθρωπος κατέχοντας και εξελίσσοντας την τεχνολογία. Εικόνα 1
Εικόνα 2
Εκπληκτικές νέες και καινοτόμες εφαρμογές συνεχώς ξεφυτρώνουν απευθυνόμενες προς τους ανθρώπους και την αντιμετώπιση των αναγκών τους ή την αντίληψη των αναγκών τους. Μια εξίσου σημαντική ενότητα στην αλλαγή των τυπολογιών της ιδιωτικότητας αποτέλεσε κι εξακολουθεί να αποτελεί καθώς όσο πάει και εξελίσσεται είναι το Έξυπνο Σπίτι. Είναι σε θέση να δώσει την καλύτερη υπηρεσία για την ασφάλεια ασφάλεια (π.χ. ανιχνευτές καπνού, συστήματα συναγερμού): ένα Έξυπνο Σπίτι είναι ένα ασφαλές σπίτι. Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν έξυπνο σπίτι ένα σπίτι με αισθητήρια που καταγράφουν φως, θερμοκρασία, υγρασία, εισβολή, καπνό, κ.ο.κ. Επί πλέον, συνδέεται στο Διαδίκτυο μια ποικιλία από συσκευές, όπως λάμπες, πλυντήριο ρούχων, ψυγείο, ένα σύστημα θέρμανσης ή ένα κλιματιστικό, μια κλειδαριά της πόρτας ή στην πραγματικότητα οποιαδήποτε συσκευή στο σπίτι που αξίζει τον εξ αποστάσεως έλεγχο. Τα αισθητήρια μεταδίδουν πληροφορίες στο
σύννεφο όπου παρακολουθούνται και αναμεταδίδονται σε ένα έξυπνο τηλέφωνο ή άλλη συσκευή συνδεδεμένη σε ιστοσελίδα. Ο άνθρωπος στη συνέχεια βλέπει την εικόνα, την αξιολόγηση των δεδομένων και αποφασίζει τί μέτρα πρέπει να ληφθούν και για το αν θα στείλει ένα μήνυμα σε συνδεδεμένη συσκευή στο Διαδίκτυο ή όχι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, θα μπορούσε να υπάρχει κάποια αυτοματοποιημένη νοημοσύνη στο κύκλωμα αυτό. Για παράδειγμα, όταν δύει ο ήλιος και πιάνει κρύο, το σπίτι να είναι αρκετά έξυπνο, ώστε να ενεργοποιήσει το σύστημα θέρμανσης πριν οι ένοικοι πάνε σπίτι και ίσως ακόμη και να ξεκινήσει το μαγείρεμα του δείπνου. Μας βοηθά να ισορροπήσει καλύτερα τις ανάγκες μας για την άνεση και την κατανάλωση ενέργειας. Ειδικότερα, ο φωτισμός και η θέρμανση εμπίπτουν στη συγκεκριμένη κατηγορία τεχνολογικών συστημάτων τόσο απλών όσο ένας απλός διακόπτη φωτισμού ή τόσο περίπλοκων όσο ένας θερμοστάτης και είναι μέρος αυτής της τεχνολογίας. Εικόνα 3
Ένα σύστημα οικογενειακού τρόπου ζωής είναι επίσης μια εφαρμογή Κοινωνικών Μέσων. Μπορεί να ενημερώσει τα μέλη της οικογένειας ή φίλους για την τύχη μας, να στείλει
ειδοποιήσεις για ειδικές καταστάσεις. Μπορεί να δημιουργήσει ένα κοινωνικό περιβάλλον, όπου οι άνθρωποι αισθάνονται πιο ασφαλείς, επειδή η καθημερινή τους ζωή είναι άψογα διασυνδεδεμένη με την κοινωνική ζωή των μέσων ενημέρωσης και της επικοινωνίας τους. Περιλαμβάνει μια εφαρμογή (app) για το έξυπνο τηλέφωνο που ενσωματώνει την ικανότητα που έχει ο ιδιοκτήτης του τηλεφώνου να ερμηνεύει μια προειδοποίηση και να τη μεταφράζει σε μια άμεση κλήση – ή να αναλάβει δράση: να ξεκλειδώσει την πόρτα (όταν δεν είμαι στο σπίτι και ο γιος μου χτυπάει το κουδούνι, γιατί ξέχασε κλειδί του – και αφού έχω ελέγξει με την μπροστινή κάμερα την πόρτα που βρίσκεται). Το Έξυπνο Σπίτι χρειάζεται ένα έξυπνο τηλέφωνο ως πίνακα ελέγχου. Επομένως, αυτό είναι μια φυσική εξέλιξη από το πού βρισκόμαστε σήμερα για το μέλλον. Συνδέει όλα τα αισθητήρια ελέγχου (sentrollers), δηλαδή πάσης φύσεως αισθητήρια, ενεργοποιητές και ελεγκτές, στην πραγματικότητα όλες τις συσκευές στο Έξυπνο Σπίτι. Το σύστημα οικογενειακού τρόπου ζωής μπορεί να συλλέγει τακτικά όλα τα δεδομένα στο σπίτι από όλες τις συσκευές και στη συνέχεια μαθαίνει ποια είναι τα φυσιολογικά πρότυπα στο σπίτι. Αποτελείται από ένα δίκτυο αισθητηρίων που συνδέονται με το Διαδίκτυο, που μπορεί να παρακολουθείται και να ελέγχεται μέσω του Διαδικτύου μέσα από το σπίτι ή από απόσταση με ένα έξυπνο τηλέφωνο. Ωστόσο, αυτό είναι πολύ πιο περίπλοκο απ’ ό,τι το κλασικό
έξυπνο σπίτι ως προς τις υπηρεσίες που παρέχει. Οι νέες τεχνολογίες είναι προϊόν της κοινωνίας, η προέλευση και η εξέλιξή τους προσδιορίζονται από αυτή, όμως από την άλλη πλευρά επηρεάζουν, ενίοτε δε, καθορίζουν την εξέλιξη της κοινωνίας και των θεσμών της. Η ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορίας και επικοινωνίας με την αλματώδη πρόοδό τους αλλάζουν το τοπίο: στη νέα κοινωνία της πληροφορίας οι υπηρεσίες που προσφέρονται από τις νέες τεχνολογίες, συνιστούν κρίσιμο παράγοντα καθορισμού των κοινωνικών δομών και σχέσεων Το νέο τοπίο προφανώς δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις στην πολιτική προστασίας της ιδιωτικής ζωής. Τα τελευταία χρόνια, ο τομέας της τεχνολογίας και της ιδιωτικής ζωής έχει μεταμορφωθεί, δημιουργώντας ένα τοπίο που είναι τόσο επικίνδυνο όσο και ενθαρρυντικό. Αποσκοπεί στην επανεξέταση των μακρόχρονων αντιλήψεων περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής για να +αντιμετωπίσει τις συνέπειες της ζωής σε μια εποχή της πληροφορίας. θα προωθήσει τις κοινές τους αξίες όσον αφορά τις ατομικές ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα στον παγκοσμιοποιημένο ψηφιακό κόσμο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
https://www.trendhunter.co m/slideshow/privacy-inarchitecture https://pages.gseis.ucla.edu /faculty/agre/landscape.ht ml Privacy and Publicity Modern Architecture As Mass Media By Beatriz Colomina Agre, Philip E. 1994. Surveillance and capture: Two models of privacy. The Information Society 10, no. 2: 101-127. Bennett, Colin. 1992. Regulating Privacy: Data Protection and Public Policy in Europe and the United States. Cornell University Press. https://www.cyberinsurance greece.com/idiotikotitasocial-media/
RADICAL/RADICANT ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ (RADICAL DESIGN) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ DESIGN)
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ (RADICAL
RADICAL/RADICANT Radical: Adjective Believing or expressing the belief that there should be great or extreme social or political change (1). Ο όρος radical (ριζοσπάστης ή ριζοσπαστικό) έχει εμφανιστεί σε πολλαπλές κοινωνικές πτυχές όπως πολιτική, ψυχολογία, φιλοσοφία, παιδαγωγία και άλλα. Ως πολιτικός όρος καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1802 από το εξτρεμιστικό μέρος του Φιλελεύθερου Βρετανικού Κόμματος (British Liberal party), με στόχο την πολιτικοποίηση της λέξης «reform». Στη συνέχεια οι δύο λέξεις συσχετίστηκαν, δημιουργώντας έτσι μια νέα ιδεολογία, radical reform1 (2) . Η ριζοσπαστική ιδεολογία, παρόλο που εμφανίστηκε από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, εμφάνισε ιδιαίτερο ενδιαφέρων σε διάφορες κοινωνικές ομάδες κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970. Αυτή τη περίοδο εμφανίζεται ένα στοιχείο κοινωνικής κριτικής που γεννιέται από την ριζοσπαστική σκέψη, απαραίτητη πλέον για την περεταίρω ανάλυση των κοινωνικών ομάδων. Οι προσεγγίσεις και οι ιδεολογίες αυτές δημιούργησαν επιπλέον ένα θεωρητικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύχθηκαν κοινωνικοί ορισμοί όπως ανάπτυξη, υπεράσπιση και προάσπιση (3).
1
Η φράση radical reform, θεωρείτε επίσημος όρος από το 1786, όμως με την ένοια του ριζοσπαστικού κινήματος κατά των πολιτικών πιστεύω χρησιμοποιήθηκε, όπως προαναφέρθηκε, το 1802. 2 Καθηγητής κοινωνιολογίας στο City University of London. Παρόλο που χαρακτηρίζει τον εαυτό του
Οι ιδεολογίες αυτές γεννήθηκαν από την ευρύτερη φιλοσοφία του Μαρξισμού, που προάγει την βάση για τις μετέπειτα ιδεολογικές κινήσεις. Σύμφωνα με τον καθηγητή κοινωνιολογίας Chris Rojek2, υπάρχουν τρεις πτυχές της μαρξιστικής φιλοσοφίας που βοηθούν στην κατανόηση των ριζοσπαστικών κινημάτων του 1960 και 1970: 1. Προοδευτική Θέση: Η κοινωνική εργασία αποτελεί θετικό παράγοντα, λόγο του ότι ενώνει την ευρύτερη αστική τάξη3 με διάφορους αντιπροσώπους της κατώτερης εργατικής τάξης. Οι κοινωνικοί λειτουργοί έχουν κυρίαρχο ρόλο στην συγχώνευση των δύο τάξεων, λειτουργώντας ως μεσάζοντες μεταξύ τους συλλαμβάνοντας την επίτευξη κοινωνικής αλλαγής. 2. Αναπαραγωγική Θέση: Οι κοινωνικοί λειτουργοί είναι εργάτες των τάξεων, ασκώντας καθήκοντα που βοηθούν τις εργατικές τάξεις καταπιεσμένες από τα καπιταλιστικά πιστεύω. 3. Αντιφατική Θέση: Οι κοινωνικοί λειτουργοί εφαρμόζουν ρόλο εργατών της καπιταλιστικής κοινωνίας με στόχο την υποβάθμιση των κατώτερων κοινωνικών τάξεων, εννοώ παράλληλα ασκούν κοινωνικό ως καθηγητή Γενικής Κοινωνιολογίας, ειδικεύεται στην Πολιτισμική Κοινωνιολογία (Cultural Sociology) και στην Μελέτη Διασημότητας (Study of Celebrity). 3 Κοινωνία όπου ο Καπιταλισμός, κατάφερε να δημιουργήσει ένα σύστημα εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης.
έλεγχο στην εργατική τάξη ούτως ώστε να αυξηθεί η ικανότητα της, και η προσφορά της στην ευρύτερη κοινωνική λειτουργία. Η αντίφαση αυτή δημιουργεί ένα ρήγμα αρκετά έντονο, που οδηγεί στην κατάρριψη του Καπιταλιστικού καθεστώς (3). Έχοντας υπόψη τις Μαρξιστικές θεωρίες στις οποίες αναπτύχθηκε ο Rojek, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι τα Ριζοσπαστικά ιδεολογικά πηγάζουν από την κατάκριση της παραδοσιακής αντίληψης της κοινωνικής δομής, που τείνει να χρησιμοποιεί διάφορες ψυχολογικές θεωρίες για να δικαιολογήσει την παρουσία κοινωνικών τάξεων (3).
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ (RADICAL DESIGN) Ο όρος Ριζοσπαστική Αρχιτεκτονική επινοήθηκε από τον ιστορικό τέχνης Germano Celant4, επηρεασμένο μετά από την έντονη δράση διαφόρων εκπροσώπων καλλιτεχνών στον τομέα κατά την δεκαετία του 19605. Ο σκοπός της Ριζοσπαστικής Αρχιτεκτονικής και κατ’ επέκταση των εκπροσώπων της, είναι να ταρακουνήσει την κυριαρχία της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής, ασκώντας περισσότερη δράση στον τομέα του σχεδιασμού. Οι αρχιτέκτονες του κινήματος, τραβούσαν έμπνευση όχι μόνο από βασικές αρχιτεκτονικές αρχές
Ιταλός ιστορικός τέχνης, κριτής και έφορος που χρησιμοποίησε τον όρο «Art Povera», δηλαδή φτωχή τέχνη, το 1967. 5 Χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι υπήρξαν οι ομάδες Archizoom και Superstudio. 4
αλλά και από πτυχές της τέχνης και της λογοτεχνίας (4). Βέβαια, σε γενικότερη ανάλυση το ριζοσπαστικό κίνημα στην αρχιτεκτονική, όπως και στις υπόλοιπες του πτυχές, φτιάχτηκε με στόχο να πάει ενάντια του προ υπάρχουσας λογικής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση παρατηρείτε μια έντονη δυσαρέσκεια της νέας γενιάς αρχιτεκτόνων προς την ουτοπική φαντασίωση των μέγα-κατασκευών (megastructures), που υιοθετήθηκε από τους ενεργούς αρχιτέκτονες της εποχής. Η «αποστολή» που είχαν αναλάβει οι μεγάλοι πρωτοπόροι αρχιτέκτονες, ήταν η διάσωση του πλανήτη, αποστολή που οι ίδιοι έδωσαν στους εαυτού τους. Το όραμα τους συμπεριλάμβανε τη χρήση της λεγόμενης «high tech αρχιτεκτονικής» για να κατασκευάσουν ουτοπικές 6 Μεγαλοπόλεις . Οι ριζοσπάστες κατέκριναν το όραμα αυτό, προβλέποντας πως τα θέλω μιας ουτοπικής πόλης, εύκολα μπορούσαν να μετατραπούν σε μια αρνητική ουτοπία, μια δυστόπια (4). Τον ρόλο των σωτήρων του πλανήτη, σύντομα είχαν αναλάβει μια ομάδα Φλωρεντιανών εικοσάχρονων φοιτητών, που προσπάθησαν να εφαρμόσουν ένα νέο μοντέλο για την σύγχρονη ζωή. Αγανακτισμένοι από τις υποσχέσεις των Μοντέρνων, που τις χαρακτήρισαν ως ψεύτικες, μαγεύτηκαν από την Αμερικάνικη επιστημονική φαντασία και στα πολιτικά κινήματα του 1960. Υιοθέτησαν το όνομα «Superstudio» και βοήθησαν στο να ξεκινήσει το Radical Η κίνηση αυτή κατακρίθηκε από τους σύγχρονους ως μια τελευταία κίνηση απελπισίας για να μείνουν στο προσκήνιο διάφοροι λεγόμενοι πρωτοπόροι αρχιτέκτονες. 6
Movement στην Ιταλία, όπου εμφανίστηκε και εντονότερα (5). Μεταξύ των σύγχρονων τους συμπεριλαμβάνονται οι ομάδες Archizoom, U.F.O, 9999 και οι καλλιτέχνες Gianni Pattena, Remo Buti (4). Η ομάδες μπορούμε να πούμε πως συνδέονταν από την αντίληψη που κουβαλούσαν σχετικά με τον όρο Radical, δηλαδή στην άμεση επιρροή
Κολλάζ από τα μέλη του Superstudio
που είχε η δουλεία τους από κινήματα όπως το Νταντά και τον Σουρεαλισμό, αλλά και η πειθαρχημένη αντιπάθεια προς τα Μοντέρνα κινήματα (4). Μάλιστα, οι ριζοσπάστες είχαν χαρακτηριστεί από την τάση τους να μην ολοκληρώνουν τα έργα τους, δημιουργώντας ένα είδος «ΑντιΑρχιτεκτονικής». Τα έργα τους ήταν κυρίως ψυχεδελικές απεικονίσεις μέσω κολλάζ και ταινιών, που φανέρωναν τα όνειρα και τους εφιάλτες τους. Η κορύφωση έφτασε όταν είχαν προτείνει να καταργηθεί εντελώς η αρχιτεκτονική από τον πλανήτη και την θέση της να πάρει ένα εικονικό δίκτυο από συμπλέγματα ονόματι «Supersurface» (5). Οι εκπρόσωποι του ριζοσπαστικού θεωρούσαν ότι η αρχιτεκτονική γλώσσα είναι μία γλώσσα που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της άρχουσας κοινωνικής τάξης και ως εκ τούτου έπρεπε να ανατραπεί. Έκριναν ότι ήταν πιο σημαντικό να αλλάξουν τη συνείδηση και
τις συνήθειες των ανθρώπων παρά να προσθέσουν καινούργια κτίρια (6). Επιπλέον είναι σημαντικό να επισημάνουμε την ποικιλία των απόψεων και των αντιθέσεων μεταξύ την ομάδων των ριζοσπαστών ακόμα και μέσα στην ιδία Ιταλία. Σε συνέντευξη του o αρχιτέκτονας Andrea Branzi, μέλος της ομάδας Archizoom, αναφέρει: «Για μένα η ριζοσπαστική αρχιτεκτονική έχει την αξία του να μην έχει διαμορφώσει μία γλώσσα: παρήγαγε ένα επίπεδο, μια κρίση της έννοιας του έργου , των ιδεών του μοντέρνου μέσω μία περιόδου συνεχών ερευνών» (4). Οι ριζοσπάστες Ιταλοί σχεδιαστές ενδιαφέρονται να σπάσουν το παρελθόν και να δημιουργήσουν ένα μέλλον απαλλαγμένο από τις αποσκευές της ιστορίας όπως ο ρατσισμός, ο πόλεμος, η συντακτική σκέψη και η αρχιτεκτονική. Τα έργα τους απέρριπταν την ανθρώπινη ηθική της αρχιτεκτονικής, χρησιμοποιώντας τους όρους της παράνοιας και της σχιζοφρένειας του χρήστη και του χώρου για να περιγράψουν την μελλοντική πόλη. Παρουσιάζουν έργα μη υλοποιημένα, κριτικές χωρίς λύσεις και μία αρχιτεκτονική χωρίς μορφές (4).
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ (RADICAL DESIGN) Για τους Ιταλούς σχεδιαστές αυτή όλη κατάσταση έμοιαζε με όραμα για μία άσχημη περιπέτεια. Δηλαδή καναπέδες σαν πικάντικες χάντρες, στέγες που φαίνονται σαν γυμνές μαζί με κάκτους, ξαπλώστρες που μοιάζουν με τρία μέτρα ύψος γρασίδι (6). Διαμαρτύρονταν για τον καταναλωτισμό, τον φασισμό, την ανισότητα, γι’ αυτό οι σχεδιαστές το
εκμεταλλεύτηκαν αυτή την κατάσταση και έκαναν αντικείμενα από διάφορα υλικά και διάφορες επιστρώσεις (4) Τα έντονα έργα που παρουσίαζαν δεν είχαν τόσο στόχο να αρέσουν αλλά να αναδείξουν μια έντονη ιδεολογία παρμένη από την αμφισβήτηση του καταναλωτισμού, των αρχιτεκτόνων και των σχεδιαστών με αυτοπεποίθηση, του τρόπου διδασκαλίας και του τρόπου οικοδόμησης της κοινωνίας. Ο νομαδισμός, η οικολογία, ο αντιαλπιταλισμός, ο κολεκτιβισμός είναι οι πρωτοποριακές ιδέες που μεταφράστηκαν σε περίεργα αντικείμενα αλλά και σε ποιητικές και καλλιτεχνικές παραστάσεις που έφεραν το σχέδιο και την τέχνη πιο κοντά (6). •
•
Ένα παράδειγμα είναι μία ελληνική κολώνα του Παρθενώνα, ένα σύμβολο υψηλής αρχιτεκτονικής έγινε καρέκλα. Το καλυτέρο παράδειγμα για τον ριζοσπαστικό σχεδιασμό ήταν μία ντίσκο. Νέοι αρχιτέκτονες δημιούργησαν πρισματικούς χώρους διακοσμημένους με εκκεντρικά έπιπλα και άλλα περίεργα όπως κήπους με λαχανικά, πλυντήρια απορριμμάτων (6). Καταστροφή της Lassú Chair7: Το 1974, ο διάσημος αρχιτέκτονας και σχεδιαστής Alessandro Mendini8, ήταν ο συντάκτης του περιοδικού Casabella9. Τα χρόνια τα οποία ξεκίνησε το Radical Design, ο Mendini ήταν υπεύθυνος για τρία
Κατασκευή από τον Mendini το 1974, προάστια του Μιλάνου 8 Ιταλός σχεδιαστής και αρχιτέκτονας. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του ιταλικού, Μεταμοντέρνου και Ριζοσπαστικού σχεδιασμού. Εργάστηκε, πέραν της καλλιτεχνικής 7
περιοδικά που ήταν απαραίτητα για την αφήγηση, τη δημοσίευση και το διάλογο με τη νέοπρωτοπορία. Μία από τις μεγάλες συνεισφορές του ήταν να δημιουργήσει εικονικά καλύμματα που έδιναν χαρακτήρα στα περιοδικά και αποκάλυψαν νόημα με μία μόνο εικόνα. Για τα καλύμματα της Casabella δημιούργησε διάφορα oggetti per uso spirituale (αντικείμενα για πνευματική χρήση), ένα από τα οποία ήταν η καρέκλα Lassú. Για την ποιητική πράξη σχεδίασε και δημιούργησε δύο πανομοιότυπες
Η καρέκλα «Lassu» του «Alessandro Mendini»
καρέκλες, σε κλίμακα μικρότερη έως κανονική και τοποθετημένη σε μια πυραμίδα. Με αυτό προκάλεσε του σταδιοδρομίας, για περιοδικά Casabella, Modo και Domus. 9 Μηνιαίο ιταλικό περιοδικό σχεδιασμού αρχιτεκτονικής και προϊόντων με έμφαση στον σύγχρονο, ριζοσπαστικό σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική.
•
δύο θεμελιώδεις αρχές του μοντερνισμού, πρώτα τη λειτουργικότητα του αντικειμένου και δεύτερον τη μονιμότητα του, ασχολούμενη με το μέγιστο «σχέδιο για να διαρκέσει». Στην τελική ποιητική πράξη καίει την καρέκλα. Αυτή η στιγμή καλύφθηκε από το Casabella (6). Architettura Culturalmente 10 Impossibili : Αδύνατη αρχιτεκτονική (Impossible Architecture) ήταν ένα σεμινάριο μιας εβδομάδας που διοργάνωσε ο όμιλος Cavart. Προσκάλεσαν καλλιτέχνες, φοιτητές και αρχιτέκτονες να ενωθούν και να αντικρούσουν το περιβάλλον του χώρου. Πραγματοποιήθηκε σε ένα εγκαταλελειμμένο λατομείο κοντά στην Πάντοβα. Κάλεσαν τους μη επαγγελματίες, όπως οι τοπικοί χωρικοί και τα παιδιά τους, να δημιουργήσουν τα δικά τους σχέδια που έγιναν με ένα μίγμα βιομηχανικών υλικών που απορρίφθηκαν και φυσικών υλικών. Το περιοδικό Casabella χαρακτήρισε τα αποτελέσματα ως «Μια περίεργη, προσωρινή πόλη απλής αρχιτεκτονικής, ... ταυτόχρονα αρχαϊκή και φουτουριστική. Είδος μιας φυσικής ζωής για τον τεχνολογικό άνθρωπο του 2000 μ.Χ». Αυτή η προσωρινή αστικοποίηση είχε άλλες ενδιαφέρουσες δομές όπως η πυραμίδα τύπου ziggurat από σανό από τους Alessandro Mendini και Paola Navone. Αυτό επανεξετάζει και πάλι τη μονιμότητα του σχεδιασμού,
Architettura Culturalmente Impossibili by Cavart Group,1975. 10
χρησιμοποιώντας μια ιστορική ιδέα, αλλά με υλικά μίας χρήσης και καπνού. Αυτή η κατασκευή είναι μία μακρά κατακόρυφη δομή με ελάχιστους χώρους που κατοικούσαν, συνδεόταν σε κατακόρυφη κατάσταση και με αντικείμενα αιωρούμενα στον αέρα (6).
ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ ΣΚΕΨΗ Στη σύγχρονη καλλιτεχνική σκέψη, η ολοκληρωμένη κατανόηση της τέχνης είναι κυρίαρχο στοιχείο στην αντικειμενική κριτική. Μέσω διαφόρων άρθρων, περιοδικών και εκθέσεων, που αντλούν πηγές από τα ευρύτερα ιδεώδες της εποχής με μηχανική μορφή, η ανθρώπινη σκέψη κάνει ένα αυτόματο διαχωρισμό έργων σε κακό και καλό, ενδιαφέρων και αδιάφορων. Τότε θέτεται το ερώτημα: Πως μπορεί κάποιος να ξεφύγει από τη σκέψη ότι ένα έργο και κατ’ επέκταση ο
Πυραμίδα τύπου ‘Ziggurat’ φτιαγμένη από σανό, εκτέθηκε στο Architettura Culturalmente Impossibili
καλλιτέχνης ο ίδιος, πλέον δεν κρίνεται αλλά μάλλον βαθμολογείται και κατατάσσεται σε μια σειρά σαν αντικείμενα μαζικής παραγωγής; Το ειρωνικό βέβαια είναι πως η ακαδημαϊκή σκέψη του 19ου αιώνα, που κατακρίθηκε έντονα από τους μοντέρνους καλλιτέχνες, εμφανίζει στοιχεία από τους ίδιους. Μια εικόνα καταφέρνει να κερδίσει εντυπώσεις με το να έχει την πολιτισμική ταυτότητα του καλλιτέχνη στο προσκήνιο παρά την προφανής φτωχική παρουσία, μετατρέποντας την τέχνη και την κριτική σκέψη σε παγκοσμιοποιημένα ιδανικά. Η μεταμοντέρνα κριτική σκέψη, γεννημένη από μια νεφελώδης συμφωνία της μετάαποικιοκρατικής περιόδου, αποτυγχάνει να ασκήσει μια ολοκληρωμένη κριτική στα μοντέρνα ιδεώδες. Στην απόλυτη της μορφή, ασκεί πίεση και καταστρέφει την οποιαδήποτε συζήτηση μεταξύ ατόμων που δεν κουβαλούν τα ίδια πιστεύω ή παρόμοια πολιτισμική σκέψη. Το αποτέλεσμα είναι απλό, η ατομική κριτική σκέψη πλέον πρέπει να τηρεί συγκεκριμένα εθνικά και πολιτισμικά ιδεώδες. Για παράδειγμα, ένας λευκός ετερόφυλος άντρας πως μπορεί να ασκήσει κριτική στη δουλεία μια έγχρωμης ομοφυλόφιλης γυναίκας, δίχως να κατακριθεί για Ευρωκεντρική και πατριαρχική σκέψη; Ο Homi Bhabha11, έθεσε την μοντέρνα κριτική ως καθοριστική κατάκριση εναντίων της ιεραρχικής σκέψης που τέθηκε στον δυτικό παγκοσμιοποιημένο κόσμο (7).
Ινδοβρετανός μελετητής και κριτικός θεωρητικός. 12 Γάλλος επιμελητής και κριτικός τέχνης, ο οποίος έχει επιμεληθεί σε μεγάλο αριθμό εκθέσεων και μπιενάλε σε όλο τον κόσμο. 13 Ο όρος προέρχεται από τη λατινική λέξη «ρίζα», αλλά η ακριβής ελληνική μετάφραση δεν υπάρχει, 11
THE RADICANT noun Setting one's roots in motion, transplanting behaviors, and exchanging ideas rather than imposing them (8). Το 2009 ο Γάλλος κριτής τέχνης, Nicolas Bourriaud12, έκδωσε το βιβλίο του με τίτλο «The Radicant». Μέσα σε αυτό προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει τον σύγχρονο καλλιτέχνη, έχοντας υπόψη την ριζοσπαστική ιδεολογία που πιθανόν να έχει. Ο όρος radicant, δανείζεται από τον λατινικό βοτανικό όρο για ένα οργανισμό που αναπτύσσει τις ρίζες του, εννοώ ταυτόχρονα προσθέτει καινούριες δικές του, χωρίς να αποκόβεται από τις αρχικές. Ο ίδιος σχολιάζει: « Για να θεώρησέ radicant (ριζοσπάστης13), πρέπει να βάζεις τις ρίζες σου σε κίνηση, να τους στέλνεις σε ετερογενή πλαίσια και μορφές, να τους αποτρέπεις την πλήρη εξουσία στο να καθορίσουν πλήρως την ταυτότητα του ατόμου […], έχει ως στόχο την αλλαγή και όχι την επιβολή». Ο καλλιτέχνης, που διαλέγει την φιλοσοφία του Radicant, δεν εξαρτάται μόνο από μια ρίζα για την πνευματική του ανάπτυξη, αλλά διαλέγει να υιοθετήσει κι άλλες κατευθύνσεις. Σύμφωνα με τον Bourriaud, ο ριζοσπάστης-radicant, έχει νομαδικό τρόπο ζωής, ξεριζωμένη από τη γη, λαμβάνει τον ρόλο του μετανάστης, του εξόριστου, του ατόμου που περιπλανιέται στο αστικό τοπίο, αντιπροσωπεύοντας οπόταν χρησιμοποιείται η λέξη «ριζοσπάστης», παρόλο που οι δύο λέξεις δεν έχουν ακριβώς την ίδια σημασία. Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το radicant, ως μία λιγότερο εξτρεμιστική μορφή του ριζοσπάστη, που διαλέγει να αλλάξει το παλιό κατεστημένο, δίχως να το απορρίψει εντελώς.
αυτόματα την κουλτούρα που υπάρχει στη σύγχρονη κοινωνία. Η βλέψη αυτή είναι αντίθετη από τη θεωρία του ριζοσπάστη-radical, ο οποίος διαλέγει, να μείνει σταθερός στο σημείο του, κόβοντας απλά τις ρίζες που υπάρχουν εκεί, προσπαθώντας να τις τροποποιήσει με το δικό του τρόπο (8). Η βοτανολογία βέβαια, μπορεί να ορίσει τη σύγκριση μεταξύ επίφυτων και παράσιτων, ως παράδειγμα κατανόησης της λογικής του Bourriaud. Τα επίφυτα, μεγαλώνουν σε δέντρα χρησιμοποιώντας τον αέρα, το χώμα και τις βιταμίνες που προσφέρει το δέντρο το ίδιο, όμως δίχως να προκαλεί ζημία στον οικοδεσπότη. Σε αντίθεση, το παράσιτο ζει από την ζημία που φέρνει στο δέντρο. Εάν χαρακτηρίσουμε το radicant και το radical ως επίφυτα και παράσιτα αντίστοιχα, ίσως κατανοήσουμε την θεωρία που προάγεται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Cambridge Dictionary. Radical. Cambridge Dictionary. [Ηλεκτρονικό] [Παραπομπή: 15 Ιανουάριος 2020.] https://dictionary.cambridge.org/dictionary/en glish/radical. 2. Online Etymology Dictionary. Radical. Etymonline. [Ηλεκτρονικό] [Παραπομπή: 15 Ιανουάριος 2020.] https://www.etymonline.com/word/radical. 3. Payne, Malcom Stuart. Radical and Marxist Approaches . Modern Social Work Theory. Λονδίνο : Oxford University Press, 1991. 4. Ιωαννάτου Ευανθία, Κοντιζά Ιακωβίνα. SUPERSTUDIO: Η ΔΥΣΤΟΠΙΑ ΩΣ ΚΡΙΤΙΚΗ. Αθήνα : Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2013. 5. Wallis, Stephen. A ’60s Architecture Collective That Made History (but No Buildings). The New York Times Style Magazine. Εβδομαδιαίο, Απρίλιος 2016. 6. Dib, Catalina. Five poetic and philosophical acts of the Italian Radical Design Movement. Katarimag. [Ηλεκτρονικό] Nogsus. [Παραπομπή: 16 Ιανουάριος 2020.] https://katarimag.com/en/five-acts-italianradicaldesign/?fbclid=IwAR18HK0o9_6ZLCECva0dnhN0 AVyAht10ScdEucb3TAQOg8XEJWjapS_HdvA. 7. Bourriaud, Nicolas. Roots: A Critique of Postmodern Reason. The Radicant. Βερολίνο : Sternberg Press, 2009. 8. —. Radicals and Radicants. The Radicant. Βερολίνο : Sternberg Press, 2009. 9. Inside Italy’s Most Transgressive Design Movement. Fast Company. [Ηλεκτρονικό] Φερβρουάριος 2017. https://www.fastcompany.com/90149336/insi
de-italys-most-transgressive-designmovement.
ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Παράδοση 13/1/2019 ΟΡΙΑ – ΟΜΑΔΑ 18 – ΒΕΛΛΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ, ΒΛΑΧΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΙΔΡΥΜΑ - ΟΜΑΔΑ 25 – ΜΑΓΑΚΗ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΜΑΡΙΑ, ΤΑΓΚΑΛΙΔΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ ΝΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑ – ΝΕΟΝΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑ – ΟΜΑΔΑ 42 -ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ, ΔΑΣΚΑΛΟΥΔΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ, ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ ΡΑΦΑΗΛ ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ – ΟΜΑΔΑ 26 ΝΑΘΑΝΑΗΛΙΔΟΥ ΝΙΚΟΛΕΤΑ, ΣΤΑΙΚΟΥ ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΤΟΠΟΣ – ΜΗ ΤΟΠΟΣ – ΜΕΤΑΤΟΠΟΣ – ΟΜΑΔΑ 24 – ΖΑΓΚΛΙΒΕΡΗ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ – ΟΜΑΔΑ 22 – ΛΥΚΟΣΤΡΑΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ MIXED USES – ΟΜΑΔΑ 19 – ΖΕΡΒΑ ΦΑΝΗ, ΜΑΒΙΔΗ ΜΥΡΤΩ ΙΔΙΩΤΙΚΟΤΗΤΑ – ΟΜΑΔΑ 23 – ΠΑΝΤΕΡΜΑΛΗ ΒΑΡΒΑΡΑ, ΜΑΚΑΡΗ ΕΥΗ Παράδοση 18/1/2019 RADICAL / RADICANT - ΟΜΑΔΑ 05 – ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ, ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Παράδοση Εξεταστική ΕΦΗΜΕΡΟ – ΟΜΑΔΑ 03 – ΚΑΤΣΑΒΕΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, ΚΑΡΑΤΑΡΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ