Pahu mar 2013

Page 1


gzikph wkf;e

wkou 2013 ;kb L 7 nze L 3 ;zgkde

npd[; Fe{o ekoiekoh ;zgkde

ow}kB ;Jhd ;jkfJe ;zgkde

w[jzwd FwFkd w?B/io

\jhw n]so ek~Bh ;bkjeko

w[jzwd n:k} n?vt'e/N ;kbkBk ;fj:'r okFh L o[gJ/ 200$gqsh ekgh L o[gJ/ 20$u?e ns/ vokcN #s/ e/tb MONTHLY PAUH FUTALA

fbfynk ikt/ ]ohddko pDB, J/iz;h b?D, ouBktK G/iD s/ gqpzXeh wkwfbnK pko/ fby'L

wkf;e @gj[-c[Nkbk# F/otkBh r/N, wb/oe'Nbk-148023 f}bQk ;zro{o, (gzikp) N?bhc'B L 01675-258914 \?e; L 01675-250400 www.islamdharmainpunjabi.com e-mail :pauhfutalamonthly@yahoo.com

b/ye d/ ftukoK Bkb ndko/ dk ;fjws j'Dk }o{oh BjhI. fe;/ th fttkd dh ;{os #u ek~Bh ukoki'Jh e/tb wb/oe'Nbk dh ndkbs #u jh j' ;e/rh

f}zdrh eh jehes d';s' BhId ;/ ikr ikU }ok fJ; ;/ gfjb/ fe :j F'o j'B/ br/ fe \bK F]; j? fp;so-J/-wor go vkeNo B/ T[;/ d/ dhnk j? itkp f}zdrh eh }ok nk; se Bk ojh jkb :j j? fe s[sbk rJh j? }[pK T[; eh nktk} Gh gk; T[; e/ BjhI goy ngB/ gokJ/ eh iksh ojh nKy'I B/ d/yBk pzd j? eo dhnk ;K; ek Gh s;b;b T[yV ;k frnk neopk ;ko/ nK;{ pjkB/ br/ GkJh, pfjB/I, fg;o, phth n"o p/NhnK :{z s'I efjB/ e' ;G b'r w"i{d j?I ukjs/ j?I fe T[; eh wdd e' pVQ/I e:k eo/I ;ko/ p/p; j?, wip{o j?I o{j ek f;bf;bk w[Beskn j' frnk nKy/I gEok rJhI, XVeB/I o[e rJhI :e-p-:e fi;w ;/ ikB iksh ojh ;p n}h}-U-nekfop fpbeB/ br/ fco ;\o eh brhI j'B/ sZ:kohnK ikB/ tkbk ;\o g/ otkBk j[nk J/e n?;h vro, J/e n?;k ;\o nki se fi; ;/ e'Jh Gh b"Nk BjhI n"o fco ;ko/ o'-X' e/ u[g j' rJ/ tkfo;'I w/I ftok;s j? ;p pN rJh neopk bZ}s/ wkb w/I y' rJ/ ikB/ tkbk ][d nkwkb w/I cz; r:k d';s' f}zdrh eh jehes j? :/j fJ; ;/ f}nkdk :jK n"o e[ZS Gh BjhI fJ; bhJ/ T[; ;\o eh s:koh eo' fi; ;/ e'Jh w[;k\o Gh b"Nk BjhI.

-vkH Foh\ B{o


;f\nK dh dh soshp ;f\nK ;f\nK dh soshp soshp

2

1H

gfjbk gzBk$f}zdrh eh jehes

vkH Foh\ B{o

1

2H

e[onkB i's$nZbkj ;opFeshwkB

w[jzwd Fehb

3

3H

;'jD/ p'b Bph d$/ ftnki ]'ohHHH

w[jzwd fJF\ke

4

4H

;zgkdeh$dj/i gqEk fJZe ;wkfie e'VQ

5H

ftF/F sfjoho$fJ;bkw ftZu n"os HHH

i;tzs f;zx okm"o

6

6

Bkns$fesBh nk}kB/NHHH

ski-T[d-dhB @ski#

9

7H

ftF/F sfjoho$;hohnk ftZu ikoh HHH

vkH nihsgkb f;zx

10

8H

fJ;bkw doFB$Bwk} eh j?

w[jzwd iwhb

13

9H

j}os T[wo dhnK B;hjsK

Bkf;o ]K

14

10H

;kfjs dogB$w"bkBk nbsk\ j[;?B jkbhHH

w[jzwd jphp wfjzdo{

15

11H

gqf;ZX epZvh e[w?IN/No - wZyD nbh

vkH e[bftzdo ekib

16

12H

ftukoD:'r$T[od{ ftd/Fh BjhI

vkH jouzd f;zx ;ofjzdh

17

13H

fJ;bkw doFB$ fJ;bkw ftZu fBekjHHH

ow}kB ;Jhd

18

14H

eftsk$Xh jK, X[Zg jK, HHH

nBhsk e'wb

21

15H

okifBfse ftnzr$wZmh j' u[Zeh ;oeko

w[jzwd fJepkb ;o"d

22

16H

ftF/F sfjoho$fFoe dk jBQ/okHHH

n?wHnoFd Foh\

23

17H

j}so Jh;k dk w'ni}k

18H

frnkB ftfrnkB$fet/I j'Id #u nkfJnkHHH

G'bk B{og[oh

27

19H

rzGho ;wZf;nk$;' feT[I wzdk nkyhJ?HHH

rrBdhg e"o yzr{Vk

28

20H

;kfjs wzu$d[nk

gq'H wfjw{d nkbw

29

21H

;kfjs wzu$w[jZps Bro

fwjopkB nbh

29

22H

pZfunK dk gzBK$wkf;e w[ekpbk

23H

pZfunK dk gzBK$eh s[;hI ikDd/ j'

}[b\eko nbh

30

24

pZfunK dk gzBK$e[ZM ehwsh rZbK

w[jzwd fB;ko

30

25

pZfunK dk gzBK$wBg;zd u[Neb/

w[jzwd fJeokw

30

26

BphnK d/ jkbks$j}os F[n?p (nb?H)

w[jzwd n]so

31

5

26

30

wkou 2013


e[onkB i's

p/FZe nZbkj ;opFeshwkB j?! p/FZe nZbkj ;opFeshwkB j?!

n;hI fJ; nekF s/ Xosh ~ ns/ i' e[ZM fJBQK ftukb/ j? T[;~ e[ZM y/v d/ s"o s/ BjhI ;kfink j? i/ n;hI e'Jh fyv"Dk pDkT[Dk ukj[zd/ s/ e/tb fJj' e[ZM n;hI eoBk 1

j[zdk sK nkgD/ jh e'b'I eo b?Id/. go n;hI sK e{V T[Zs/ ;Zu dh ;ZN wkod/ jK fijVh T[;dk f;o GzB ;[ZNdh j? s/ T[j t/yd/ jh t/yd/ fBZyN iKdk j?. s[jkv/ bJh popkdh j? T[BQK rZbK ekoB i' s[;hI pDkT[Id/ j' Xosh s/ nekF ftZu i' th ihnk-izs j? ;G nZbkj dk j? ns/ i' \foFs/ T[; d/ e'b jB T[j Bk sK nkgD/ nkg ~ tZvk ;wM e/ 2

T[;dh pzdrh s'I w{zj c/od/ jB s/ Bk jh d[yh j[zd/ jB. oks-fdB T[; dk f;woB eod/ ofjzd/ jB. dw BjhI b?Id/, eh fJjBK b'eK d/ pDkJ/ j'J/ Xosh tkb/ fJFN nfij/ jB fe fBoiht ~ ihtB p]fFF eoe/ T[mk yVQk eod/ j'D< i/ nekF s/ Xosh ftZu fJZe nZbkj s'I S[ZN d{i/ fJFN th j[zd/ sK (Xosh s/ nekF) d'jK dh ftt;Ek ftrV iKdh. ;' gke j? nZbkj, f;zxk;B dk wkbe T[BQK rZbK s'I i' fJj b'e pDkT[Id/ gJ/ jB. T[j nkgfDnK ezwK bJh (fe;/ d/ ;kjwD/) T[ZsodkJh BjhI j? s/ j'o ;ko/ T[ZsodkJh jB. (e[onkB 21L16-23) j/ Bph! ;dhthI f}zdrh sK n;hI s[jkE'I gfjbK th fe;/ wB[Zy ~ BjhI fdZsh j?. i/ s[;hI wo rJ/ sK eh fJj b'e ;dk fiT[Id/ ofjDr/< jo/e iht ~ w"s dk ;[nkd t/yDk g?Dk j? ns/ n;hI uzr/ s/ wkV/ jkbks ftZu oZy e/ s[jkvh ;GBK dh gohfynk b? oj/ jK ns/ s[;hI ;kv/ tZb jh gos e/ nkT[Dk j?. (e[onkB 21L34-35) 1H

2H

noEks i/ n;K y/vDk jh j[zdk sK fyv"Dk pDk e/ n;hI nkg jh y/v b?Id/. fJ; ;fEsh ftZu fJj }[bw sK ed/ Bk ehsk iKdk fe pd'-pdh fJZe ;{MtkB, u/sBFhb s/ fizw/tko gqkDh ~ g?dk ehsk iKdk. T[; ftueko ;Zu #s/ M{m dhnK fJj fyZuK skDhnK eokJhnK iKdhnK ns/ f;o\ nkgD/ wB goukt/ bJh n;hI B/e pzfdnK ~ n?t/I p/b'VhnK sebh\K ftZu gkT[Id/. noEks nZbkj dh pzdrh eoBh T[BQK #s/ Gko{ th BjhI j? fe n"y/ wB'I pzdrh eod/-eod/ T[j nZe iKd/ j'D ns/ oZp d/ j[ewK dh gkbDk eoB ftZu T[BQK ~ EektN th BjhI j[zdh. wkou 2013

3


;'jD/ p'b Bph d/

ftnki ]'oh fJZe tZvk r[Bkj

ftnki ]'oh fJZe tZvk r[Bkj j}os npd[Zbkj fpB w;T{d (o}hH) fotkfJs eod/ jB fe nZbkj d/ o;{b (;H) B/ bkjDs G/ih ftnki ykD tkb/ s/ ftnki y[nkT[D tkb/ #s/, T[;d/ d't/I rtkjK #s/ ns/ ;{dh d;skt/} fbyD tkb/ #s/ (p[]koh, w[;fbw) j}os ;w[ok fpB i[zd[p (o}hH) s'I fotkfJs j? fe j}{o (;H) B/ \owkfJnk, nZi oks w?I d/fynk fe d' nkdwh w/o/ e'b nkJ/. T[j w?~ fJZe gftZso EK tZb b? rJ/. T[ZE'I n;hI T[Zgo tZb rJ/. fJZE'I se fe n;hI ]{B d/ fJZe do:k d/ e'b gj[zu rJ/ fi; ftZu fJZe nkdwh yVQk ;h ns/ do:k d/ feBko/ #s/ fJZe j'o nkdwh ;h fi; d/ ;kjwD/ pj[s gZEo ;B. T[j nkdwh fijVk do:k ftZu ;h, pkjo fBeZbD bJh nZr/ tXdk sK feBko/ #s/ yVQk nkdwh T[;d/ w{zj #s/ gZEo wko-wko e/ fco T[; ~ gfjbK tkbh EK #s/ gj[zuk fdzdk. fJ;/ soQK brksko j' fojk ;h. T[j fBZebD dh e'fFF eodk ns/ fJj T[;d/ gZEo wko e/ tkg; w'V fdzdk. j}{o (;H) B/ g[ZfSnk, fJj i' ]{B d/ do:k ftZu j?, e"D j?< sK T[BQK d't/I ftneshnK ftZu'I fJZe B/ fejk, fJj T[j nkdwh j? i' d[Bhnk ftZu ftnki (;{d) yKdk ;h. (p[]koh) j}os np{ j[o?ok fotkfJs eod/ jB fe nZbkj d/ o;{b (;H) B/ \owkfJnk fe ;{d d/ ;Zso fjZ;/ jB fiBQK ftZu'I ;G s'I j/mbk nfijk j? fit/I e'Jh nkdwh nkgDh wK Bkb fBekj eo/ . (fwFeks) j}os np{ j[o?ok (o}hH) fotkfJs eod/ jB fe nZbkj d/ o;{b (;H) B/ \owkfJnk @@fwnoki dh oks w?I nfij/ b'eK d/ e'b'I dh r[}fonk fiBQK d/ fYZv xoK tor/ ;B, (Gkt pj[s tZv/ ;B) ns/ T[BQK ftZu ;Zg ;B i' fYZvK d/ pkjo B}o nk oj/ ;B. w?I fejk @@n? fipokJhb! fJj b'e e"D jB<## T[; B/ fejk @@fJj ;{d (ftnki) ykD tkb/ jB.## (fwFeks) j}os npd[Zbkj fJpB/ nZpk; (o}hH) s'I fotkfJs j? fe o;{b (;H) B/ \owkfJnk id'I fe;/ e"w iK p;sh ftZu'I ;{d ]'oh ns/ pdekoh B[wkfJnk (}kjoh o{g #u$nfXe wksok #u) s"o #s/ j'D bZr gt/ sK fJzi ;wM' fe fit/I b'eK B/ nkgD/ nkg ~ nZbkj d/ n}kp d/ jZedko j'D dk n?bkB eo fdZsk j?. (jkfew) 4

wkou 2013


;zgkdeh

dj/i gqEk fJZe ;wkfie e'VQ T[Ii sK ;kvk ;kok ;wki nDfrDs G?VhnK o;wK ftZu iefVnk j'fJnk j? go f;XKse gZy'I ftFtk; (nehd/) d/ ftrkV wro'I dj/i-gqEk B/ fi; p[oh soQK b'ekJh dk ]{B u[;Dk F[o{ ehsk j'fJnk j? T[; dh e'Jh j'o fw;kb BjhI fwbdh. dj/i eh j?< id'I wkg/ nkgDh Xh ~ fBekj eo e/ bkV/ Bkb s'od/ jB sK fJj pVk Gkt[e w"ek j[zdk j?.nkgDh p/Nh ~ T[; d/ Bt/I xo s'ofdnK rqfj;sh dk pj[s ;kok ;kwkB T[; ~ fdZsk iKdk j?, sK i' BthI EK ik e/ T[j fe;/ gqeko dh e'Jh E[V iK xkN wfj;{; Bk eo/. e[Vh th fJj s'j\k nkgD/ wkfgnK s'I pVh ][Fh Bkb b? iKdh j?. w[zv/ tkb/ noEks e[Vh d/ ;j[fonK dk gfotko th fJ; ~ pV/ nkdo Bkb ep{bdk j? fi; Bkb gsh-gsBh ~ nkgDk xo t;kT[D ftZu nk;kBh j[zdh j?. fJj gqEk id'I F[o{ j'Jh ;h sK fJ; d/ fgZS/ fJjh ][Fh dh GktBk ns/ w[zv/-e[Vh ~ BtK xo t;kT[D bJh T[BQK dh wdd eoB dk i}pk ezw eodk ;h gozs{ tes r[}oB d/ Bkb-Bkb nZi fJj i}pk xZN s/ wip{oh s/ wZb'i'oh dk o{g tZX Xko frnk j?. j[D fJ; o;w B/ fi; ]soBke Yzr Bkb ;wki ~ ieV fbnk j? T[; ~ ft;Eko Bkb dZ;D dh e'Jh pj[sh b'V BjhI. n;hI ;ko/ fJ; d/ xkse f;ZN/ nkgDh nZyhI t/y oj/ jK. wkdk Go{D-jZfsnk d/ fgZS/ ezw eoB tkbh w{b XkoBk n;b ftZu fJjh szr ;'uDh j?. wkg/ nkgDh bkv' ~ wB'I uzrh ;'u Bkb s'jf\nK s/ rqfj;sh d/ b'VhId/ ;kwkB Bkb bZdD bJh T[sktb/ j[zd/ ik oj/ jB go j[D fJ; d/ fgZS/ bkV/ T[jd/ wkfgnK tZb'I pkekfJdk wzr e/ dj/i b?D dk o[MkB f;yoK ~ S{jD bZrk j?. Bk d/D dk sK e'Jh ;tkb jh BjhI, xZN dj/i d/D tkb/ wkg/ th nkgDh fJ; @eoBh# dh ;}k eJh ozrK s/ o{gK #u G[rsd/ jB. fJj ;'uDh w[;fbw GkJhuko/ ftZu Bk wkso ;h feT[Ife fJ;bkw ftZu dj/i BK dh fe;/ uh} dh e'Jh ebgBk se th BjhI ;h ehsh ik ;edh go nkgD/ nkb/ d[nkb/ d/ gqGkt ep{bD eoe/ nZi n;hI th fJ; ;wZf;nk dk ;kjwDk eo oj/ jK ns/ fJj fJzBh r[zMbdko j' rJh j? fe pj[frDsh wkg/ ftnki{ eo}/ b? e/ fJ; G?Vh o;w ~ fBGkT[D bJh wip{o jB. n;hI gzikp d/ w[;bwkB fJ;bkw Xow d/ B[wkfJzd/ ;wM/ iKd/ jK. i' e[ZM n;hI eod/ s/ efjzd/ jK T[; ~ fJ;bkw dh f;Zfynk d/ o{g ftZu t/fynk iKdk j?. ;w{j w[;fbw GkJhuko/ dk ftF/F eoe/ gVQ/ fby/ B"itkB tor dk fJj \o} pDdk j? fe dj/i-gqEk torhnK fdB' fdB tX ojhnK G?VhnK o;wK d/ wZeV-ikb ~ s'V ;[ZN/. ;kvhnK ;wki ;/th ;z;EktK, dhBh iE/pzdhnK B"itkB ;GktK, ftfdnkoEh c'owK ns/ w[;fbw nkfbwK s/ p[ZXhihth tor ~ nZr/ tX e/ fJBQK o;wK s'I w[es ;wki dh T[;koh bJh jzGbk wkoBk ukjhdk j?. dj/i ofjs ftnkjK dh j";bk n\}kJh eoBh ukjhdh j? ns/ nfijhnK fw;kbK ekfJw eoB tkb/ B"itkBK ~ EkgVk d/Dk ukjhdk j? sK i' fJ; soQK dh ;'u oZyD tkb/ B"itkBK dh frDsh ftZu tkXk j' ;e/, fJj' ;w/I dh n;b wzr j?. wkou 2013

5


ftF/F sfjoho

-i;tzs f;zx okm"o gzikph wk;No ;HjH;(w[z) wb/oe'Nbk

fJ;bkw ftZuftZu fJ;bkw n"osdk dk ;EkB n"os ;EkB fJ; Xosh T[Zs/ fijVk th Xow j'fJnk T[; d/ ihtB \b;\/ ftZu d' w[Zy gkso jzd/ jB. fJZe wod ns/ d{;oh n"os. ftek;wJh nBzd Gog{o ihtB bJh }o{oh j? fe f}zdrh dh ;N/i #s/ fJj d't/I gkso nkgDk-nkgDk pDdk o'b g{oh f}zw/tkoh Bkb fBGkT[D. nZi d/ ftFtheoB d/ :[Zr ftZu, fJ; ;zdoG ftZu @;wkBsk# Gkt @pokposk# dk f;XKs ftF/F fXnkB dh wzr eodk j?. nkU d/yd/ jK fe fJ;bkw fJ; ;zebg pko/ eh efjzdk j?. fJ;bkfwe \b;\/ ~ g{oh soQK x'yD s'I pknd fJ; ;pzXh w[Zy o{g ftZu fszB gfjb{ B}ohI g?Id/ jB. gfjbk ftok;s ftZu pokpo dk fjZ;k, d{ik t;hns eoB ns/ ikfJdkd ~ t/yD tZND dk nfXeko ns/ shik i' fe wjZstg{oB gfjb{ j?, t'N gkT[D dk nfXeko. fJ;bkw fJBQK fszBK nfXekoK ~ wod ns/ n"os ftueko tzvfdnK sZeVh ftZu pokposk oZydk j?. fJ;bkw ftZu n"os ns/ wod dh ;wkBsk dk ;zebg o{jkBh ojZ; dh grvzvh s'I j[zdk j'fJnk f}zdrh d/ :EkoE s/ Xoksb s/ ftuodk B}o nkT[Idk j?. fJZE/ ;wkBsk dk Gkt fj;kp tKr d' ns/ d' uko BjhI, feT[Ife wB[Zyh ihtB e/tb fj;kp-feskp se jh ;hfws BjhI. fJ;bkw ftZu sK n"os-wod fJZe nFo\[b w]b{eksh i'Vk j? fi; dh fJ; Xosh Gkt ihtB ftt;Ek ftZu tZyoh-tZyoh G{fwek j?. pokpoh s'I Gkt fpbe[b fJZe' fij/ je{e s'I j't/ sK ihtB ftek; ;zGt BjhI. e[dos d/ B/w tKr fJ;bkw ftZu th n"oswod dh ;wkBsk s'I Gkt fpbe[b fJZe' fijk BjhI. fJj ;wkBsk go;go ;fj:'rh j?, fto'Xh BjhI. n"os-wod d/ ;fj:'rh ihtB iKu d/ 6

p|hu/ ftZu jh Nfjedh wfjedh wB[Zyh f}zdrh tX c[b ;edh j?. fJZe ;Zu/ w[;bwkB ~ oZp d/ dhB dh ;dk fgnk; ofjzdh j?. fJ; d[Bhnk ftZu T[j ][dk dk ;zd/Ftkje pD e/ fiT{Idk j?, F[jos fgZS/ BjhI d"Vdk, B\; d/ fuZeV ftZu BjhI fbZpVdk. nkgDh ][dh dk Yzv'ok fgZNfdnK f}zdrh ~ nikJhI BjhI r[nkT[Idk ;r'I ][dk dh o}k ns/ pzdrh ftZu ;kok ihtB pshs eodk j?. j}os w[jzwd ;kfjp d/ nkrwB s'I gfjbK nop ftZu id'I e'Jh bVeh iBw b?Idh ;h sK T[; ~ f}zdk d\B eo fdZsk iKdk ;h. j}os w[jzwd ;kfjp B/ fJ; iZbkdh ns/ nD wB[Zyh fGnkBe gozgok dk ]kswk ehsk. e[onkB ftZu doi j? fe id'I d\B ehsh e[Vh ~ g[ZfSnk ikt/rk fe fe; i[ow dh ;}k ftZu T[; ~ d\B ehsk frnk, j}os ;kfjp \owkT[Id/ jB fijVk ftnesh nkgDh p/NhnK dk mhe Yzr Bkb gkbD g'FD eo/rk, T[j fenkws d/ o'} w/o/ f}nkdk B/V/ j't/rk ns/ fijV/ ftnesh nkgDhnK XhnK dh uzrh soQK d/y Gkb eoe/ T[jBK ~ fgnko-w[jZps Bkb gkb/rk, T[; ~ izBs ftZu dk]bk fwb/rk.## fJ;bkw e/tb Bt-izwhnK ezieK d/ wkoB ~ jh BjhI o'edk ;r'I w[zfvnK d/ izwD #s/ ][Fh ns/ e[VhnK d/ izwD #s/ ;'r wBkT[D s'I th wBQk eodk j?. fJZe tko fJZe nkdwh B/ j}os w[jzwd ;kfjp d/ ;kjwD/ nkgD/ g[Zso ~ u[zw e/ nkgDh r'd ftZu fpmk fbnk go nkgDh Xh Bkb fJ; soQK Bk ehsk. j}os w[jzwd ;kfjp B/ s[ozs T[; ~ MkV gkJh fe s{z p/-fJB;k\h eo fojk j?I. s?~ nkgDh Xh Bkb th fgnko eoBk ukjhdk j? ns/ T[;~ r'd ftZu fpmkT[Dk ukjhdk j?. e[onkB, n"os ~ fpjsohB wkou 2013


g{zih dk doik fdzfdnK nkdwh d/ gZy ftZu F?skB d/ fto[ZX fJZe w}p{s febQk rodkBdk j?. n"os nkdwh Bkb ftnkj eotk e/ T[; ~ |bs okj #s/ ikD'I pukT[Idh j? ns/ f;ZX/ okj #s/ fbnkT[Idh j?. j}os w[jzwd ;kfjp \owkT[Id/ jB fe fi; B/ ftnkj ehsk wzB' T[; B/ nZXk dhB w[ezwb eo fbnk. fJ; dk Gkt fJj j? fe ftnkj s'I pknd n"os dk ;kE pzd/ ~ pdekoh s'I o'edk j?. T[; ~ BikfJ} fiD;h ;pzX pDkT[D'I o'edk j? i' ;z;ko ftZu j'D tkb/ seohpB gzikj gqshFs i[owK dk ekoB pDd/ jB. ;' ftnkj fJZe ;Zuk e"b fJeoko ns/ gftZso nfjdBkwk j?. fJ;bkw Xow ftZu sK n"os dh wo}h s'I fpBK T[; dk ftnkj se BjhI ehsk ik ;edk. fJZE'I se fe fe;/ bVeh dk pkg th T[; dh wo}h s'I fpBK T[; dk ftnkj eotkT[D bJh T[; ~ wip{o BjhI eo ;edk. fJZe jdh; ftZu f}eo nkT[Idk j? fe nkgD/ pkg tZb'I ftnkj bJh wip{o ehsh rJh fJZe bVeh id'I \fonkd b? e/ j}os w[jzwd ;kfjp e'b nkJh sK T[BQK B/ T[; bVeh ~ ;gFN T[Zso fdZsk fe fJj s[jkv/ #s/ fBoGo eodk j? fe s[;hI fJ; ;pzX ~ ekfJw oZyDk j? iK s'VBk j?. ;' fJ; dk f;ZNk fJj fBZebdk j? fe fJ;bkw Xow ftZu fBekj d/ wkwb/ ftZu n"os s/ wod d'jK dh gqtkBrh pokposk d/ nXko dk ;p{s j??. fJ;bkw Xow ftZu n"os ~ xo dh ;KG ;zGkb eoB tkbh wkbeD ;wfMnk frnk j? Bk fe dk;h feT[Ife T[j pokpoh d/ nXko #s/ fJZe wod Bkb ftnkjh iKdh j? fe;/ oki/ Bkb BjhI. e[onkB nB[;ko wod ns/ n"os Gkt gsh ns/ gsBh d/ jo y/so ftZu nfXeko pokpo jB, e/tb gfotko dk w[Zyh wod j[zdk j?. ;{os nb peoj dh fJZe nkfJs ftZu f}eo nkT[Idk j? fe gsh-gsBh go;go fJZe-d{i/ dk fbpk; j[zd/ jB. fi; dk Gkt fJj fBZebdk j? fe gsh-gsBh d'jK ~ fJZe-d{i/ dhnK xkNK ~ S[gkT[Dk ukjhdk j? ns/ ]{phnK ~ uwekT[Dk ukjhdk j?. fJj o{j s/ fi;w dk fJZe w[eZd; foFsk j?. r[owfs \b;\/ d/ @J/e i's d'fJ w{osh# wkou 2013

tKr. e[onkB sK fJZE'I se Fkjdh Godk j? fe i/ s[jk~ s[jkvh gsBh g;zd BjhI sK th s[jk~ T[; Bkb BowkJh Bkb g/F nkT[Dk ukjhdk j?. ;' ;gFN j? fe fJ;bkw dh n"os gqsh ;'u jKdo{ j?, BjKdo{ BjhI. n"os dk ;G s'I T[Zuk, ;Zuk ns/ gftZso o{g @wK# dk j?. r[o{ noiB d/t ih B/ ;[ywBh ;kfjp ftZu r[od/t wksk r[od/t fgsk efj e/ wK ~ gfjbk r[o{ j'D dk wkD p]fFnk j?. fJ;bkw th fJ; rZb dh jkwh Godk j? fe izBs wK d/ g?oK EZb/ j?. fijVk wB[Zy nkgD/ w[ZYb/ ;wkfie \o}K dh g{osh eofdnK, nkgDh wK Bkb uzrk ;b{e ns/ fJZ}s eodk j? T[; ~ :ehBB izBs B;hp j't/rh. ;' fJ;bkw fJ; rZb #s/ }'o fdzdk j? fe T[; e[Zy dh fJZ}s eo', fijVh B"I wjhB/ s[jkvk Gko u[Zedh fcodh j? ns/ n;fj izwD ghVK podkFs eoe/ s[jk~ d[Bhnk fdykT[Idh j?. fJZe tko fJZe nkdwh B/ brksko fszB tko j}os w[jzwd (;H) ~ g[ZfSnk fe fJ; ;z;ko ftZu w/oh ;zrs ns/ ;fseko dk ;G s'I tZX jZedko e"D j?< nkg B/ fszB/ tko T[Zso fdZsk fe s[jkvh wK. u"Eh tko g[ZSD #s/ j}os w[jzwd (;H) B/ \owkfJnk fe s[jkvk pkg. ;' fJ;bkw Xow nB[;ko Fq/FN doik wK d/ o{g ftZu @n"os# e'b j?, pkg d/ o{g ftZu @wod# e'b BjhI. fJ;bkw Xow ftZu f;Zfynk pko/ i' fdqFNhe'D fdZsk frnk j?, T[;dk doik nZtb ns/ gfjb d/ nkXko #s/ j?. e[onkB dhnK gfjbhnK gzi nkfJsK nB[;ko, @@gVQ nkgD/ oZp d/ BK Bkb fi; B/ wB[Zy ~ izw/ j'J/ ]{B s'I g?dk ehsk.## fJZe irQk j'o fbfynk, @@gVQ nkgD/ oZp d/ BK Bkb i' ofjw eoB tkbk j?, fi; B/ fJB;kB ~ ebw Bkb fJbw f;ykfJnk. fi; B/ fJB;kB ~ T[j e[ZM f;ykfJnk i' T[j BjhI ikDdk.## e[onkB ftZu gfjbh jdkfJs gVQB pko/ fdZsh rJh j?. o'}k, Bwk} s/ }eks dk Bzpo pknd ftZu nkT[Idk j?. ekoB ;gFN j? fe fJ;bkw f;Zfynk ~ nZtb doi/ dh nfjwhns fdzdk j?. j[D n;hI f;Zfynk d/ y/so ftZu n"os d/ nfXekoK #s/ 7


B}o wkod/ jK. j}os w[jzwd ;kfjp B/ wkfgnK ~ ftF/F s"o #s/ nkgDhnK XhnK ~ dhB dh skbhw d/D T[Zs/ }'o fdZsk. ftnkj T[gozs fJj f}zwtkoh gsh ~ ;"Igh rJh ns/ gsBh dh gVQB dh fJZSk g{oh eoB bJh T[; ~ nkfrnk d/D bJh fejk frnk. nZi s'I seohpB u"dk ;dhnK gfjbK id'I ;z;ko ftZu n"os dh jkbs pj[s so;:'r ;h. T[jBK ~ nkgD/ fBZih wkb-n;pkp tKr jh tofsnk iKdk ;h, T[; t/b/ th fJ;bkw Xow ftZu n"os ~ wod d/ pokpo f;Zfynk b?D dk nfXeko ;h. fJfsjk; rtkj j? fe S/thI ;dh ftZu e[ZM uofus ftdtkB w[;bwkB n"osK B/ nkgDh ftdtsk dh Xke iwkJh. ;G s'I tZvh T[dkjoB j}os w[jzwd ;kfjp dh phth j}os nkfJFk (o}hH) dh fdZsh ik ;edh j?, i' Bk e/tb dhB d/ wkwfbnK ftZu jh wkfjo ;B ;r'I ndp, FkfJoh, ek~Bh wkwb/ ns/ nop fj;Noh d/ th uzr/ wkfjo ;B. e[onkB dhnK nkfJsK dh ;jh ftnkfynk eoB ftZu fBg[zB ;B. b'e T[BQK e'b'I whok; pko/ g[ZSD nkT[Id/ fe fezBk fjZ;k n"os ~ d/Dk gt/rk s/ fezBk g[oF d/ fjZ;/ nkt/rk. fejk iKdk j? fe T[BQK B/ brgr BZp/ ftdtkBK ~ f;Zfyns ehsk. j}os w[jzwd dh d{ih gsBh ;\hnk ns/ shih gsBh T[Zw/ ;bwk th ftfdtkB n"osK ;B. fJ; s'I fJbktk \kfswk, B\h;k ns/ T[Zw/ dodkj th nkgD/ ;w/I dhnK gVQhnK-fbyhnK ftdtkB n"osK ;B. T[Zw/ dodkj ;kfJz; d/ ftF/ ftZu pj[s fBg[zB ;B. ;' T[; ;w/I d/ fJ;bkwh ;wki ftZu th dhB, ;kfJz; ns/ vkeNoh y/so ftZu wkfjo n"osK dh w"i{drh ;h. fi; s'I f;ZX j[zdk j? fe fJ;bkw n"osK dh f;Zfynk d/ nfXekoK ftZu th gquzv nktk} p[bzd eodk j?. i/ ek~B d/ y/so dh rZb eohJ/ sK fJB;k\ eoB ns/ ;}k d/D d/ wkwb/ ftZu fJ;bkw n"os ns/ wod ~ fJZe' nZy Bkb t/ydk j?. Fohns, n"os ns/ wod dh f}zdrh ns/ ftok;s dh pokposk d/ nkXko #s/ ;[oZfynk dk dw Godh j?. fJ;bkwh ek~B @e;k;# nB[;ko n"os$wod d/ fbzre G/s ~ nZy'I go'y/ eoe/ i[ow f;ZX j' 8

ikD s'I pknd pokpo BZe, ezB, nZy ns/ fi;w nkfde ;G dh ;}k fJZe' j?. esb d/ i[ow ftZu pokpo dh ;}k w"s ns/ u'oh d/ i[ow ftZu jZE eZN/ ikD dh ;}k j?. ukj/ d'Fh wod j't/ iK n"os. pdekoh dk i[ow ;kps j'D #s/ wod-n"os bJh pokpo dh ;}k Gkt ;" e'V/ wkoBk j? ns/ fJj ;}k ;G d/ ;kjwD/ Fo/Qnkw fdZsh iKdh j?. fJ; ftZu so; dh G'ok th r[zikfJF BjhI. gozs{ fJZe rZb j'o i' fXnkB dh wzr eodh j?, fJj j? fe @;{os B{o# nkfJs BzL 4 nB[;ko i/ e'Jh Foh\ gqj/}rko n"os T[Zs/ pdekoh dk M{mk d'F bkt/ go uko rtkj g/F Bk eo ;e/, T[; d/ bJh fJ;bkw ftZu 80 e'fVnK dh ;}k fBFfus j?. fJ;bkwh ek~B ftZu tZv/ i[owK bJh uko ns/ S'N/ i[owK bJh d' rtkj j'D/ }o{oh jB. gozs{ i/ rtkjK ftZu'I e'Jh M{mk ;kps j' ikt/ sK T[BQK bJh th d'FhnK tkbh jh ;}k fBoXkos j?. Bkb jh GftZy ftZu T[BQK dk rtkjh d/D dk nfXeko th ]sw eo fdZsk iKdk j?. fJ;bkw ftZu n"os dh fJZ}s ~ wod d/ pokpo fJZ}s fdZsh iKdh j?. ne;o bVehnK Fkdh s'I pknd nkgD/ BK Bkb nkgD/ gsh dk BK brk b?IdhnK jB gozs{ fJ;bkw fJ; rZb dh nkfrnk fdzdk j? fe fJj n"os dh nkgDh wo}h #s/ fBoGo eodk j? fe T[j Fkdh s'I pknd nkgD/ BK Bkb nkgD/ gsh dk BK bkt/ iK Bk bkt/ feT[Ife fJ;bkwh ek~B nB[;ko fJ; wkwb/ ftZu n"oswod d/ nfXeko pokpo jB. f;nk;s d/ y/so ftZu fJ;bkw n"os ~ t'N dk jZe th fdzdk j?. T[j ek~B pDkT[D ftZu th fjZ;k b? ;edh j?. fJZe gq"V pkb| n"os nkgDh ftok;s fbyD dk nfXeko th oZydh j?. n"os ftF/F jkbsK ftZu w?dkB/ izr ftZu th fjZ;k b? ;edh j?. ;jh p[]koh ftZu fJ; dk f}eo ft;Eko ;fjs ehsk frnk. T[go'es uouk g{oB o{g ftZu e[onkB T[Zgo nkXkfos j?. e[onkB w[;bwkBK dk ;zftXkB j?. e'Jh th ;Zuk w[;bwkB fJ; s'I ed/ pkjo BjhI ik ;edk.

wkou 2013


Bkns

HHHfesBh n}kB/I r{zih j'Irh w;fid-J/-Bpth s{ jh psk t'j wz}o e?;k g:kok j'rk. f;jB w/I s/o/ j'Ir/ w[jzwd n"o n;jkp ek jbek j'rk. g:ko/ Bph e/ g:ko/ bp'I go c{b'I i?;h pks/I j'Irh, jo e'Jh T[; wfjf\b w/I fiB ;/ ngBk dkwB Gosk j'rk. p{-peo-U-\ko{e, nbh, T[;wkB Gh s[M w/I p?m/ j'r/I, uko'I so\ f;sko/ j'Ir/, phu w/I uKd uwesk j'rk. \kfswk }jok e/ t'j d'B'I bkb Gh :K go fcos/ j'Ir/, j;B, j[;?B ek pugB BkBk e/ eKX'I go y/bk j'rk. w;fid-J/-Bpth s{ B/ n?;/ pZu/ Gh s' d/y/ j'Ir/, fiB e/ ;o'I go F\es tkbk jkE Bph B/ oZyk j'rk. F"e-J/-Fjkds tkb/ s[M w/I t'j n;jkp Gh nks/ j'Ir/, fiB n;jkp ek e[Z\ko'I ;/ bVB/ e' ih eosk j'rk. s/oh \}k w/I Fkw ;t/o/ fesBh n}kB/I r{zih j'Irh, s{ B/ Bph Gh d/y/ j'Ir/, s{ B/ fpbkb Gh d/yk j'rk. T[Zws eh p]fFF eh ]kfso ip Gh d[nkJ/I wKrh j'Irh, nKy ;/ nK;{ pfjs/ j'Ir/, ;kE ][Fh ek do:k j'rk. w;fid-J/-Bpth :j s' psk t'j d"o Gbk ep nkJ/rk ip, @ski w[jzwd# s[M w/I p?mk fdb ;/ d[nkJ/I eosk j'rk. ski-T[d-dhB ski (w{b T[od{ s'I fbghnKso) wkou 2013

9


nzso okFNoh w;b/

-vkH nihsgkb f;zx, n?wHvhH ;kpek fvgNh w?vheb efwFBo, pfmzvk

;hohnk #u ikoh nwoheh ;kwokih, ;hohnk #u je{ws spdhbh eoB dhnK ;kfiFK #u ni/ se brksko n;\b j' oj/ jB. fgZS/ fij/ jh ;hohnk -s[oeh ;ojZd #s/ j'JhnK MVZgK dh tos'I eo fdnK T[j s[oeh tZb'I ;hohnk #s/ \"ih jwbk eoB ~ T[e;k oj/ jB. id fe jehes fJj j? fe nwoheh ;kwokihnK tZb'I gkbh g';h rJh nk}kd ;hohnkJh \"i B/ s[oeh dh ;ojZd nzdo w'oNko d/ r'b/ dk|/ ;B. fJ; fgZS'I s[oeh d/ gqXkB wzsoh B/ ;hohnk #s/ jwb/ eoB dh Xweh d/ fdZsh j?. fJZe gk;/ s[oeh dh je{ws, ;hohnk #s/ jwb/ eoB dh Xweh d/ ojh j? s/ d{i/ gk;/ fJj s[oeh dh ;ojZd nzdo ;hohnk d/ pk|hnK ~ f;ybkJh d/ ojh j? ns/ nwoheh ftXh d/ jfEnkoK dh wdd Bkb f;ohnk #u pk|hnK dh x[;g?m eotk oj/ jB. fJj pk|h nk}kd ;hohnkJh \"i d/ BK j/m Bk f;o\ nb je{ws d/ \"ihnK s/ T[BQK d/ nfvZnK #s/ jwbk eotk oj/ jB pbfe BkrfoeK dk th esb/nkw eo oj/ jB. nwoheh ;kwokih ;hohnk d/ okFNogsh pFo nb n;d dh jZfsnk eoB dh ;kf}F ou oj/ jB. i[bkJh wjhB/ s'I nwoheh ;kwokih gZSwh J/Fhnk ftZu nkgDhnK fgZm{ ;oekoK dh wdd Bkb ;hohnk dh je{ws ~ \"ih skes Bkb v/rD dh e'fFF eo oj/ jB. 18 i[bkJh ~ ;hohnk dh e"wh ;[oZfynk gqhFd dh bhvofFg dh pzp Xwke/ Bkb jZfsnk eo fdZsh rJh. fJ; fgZS'I ikovB, fbpBkB, s[oeh s/ 10

fJoke s'I j}koK GkV/ d/ \"ih ;hohnk dh okiBhsh #u x[; nkJ/. 26 ;szpo ~ nb ekfJdk d/ ny"sh fijkdh, ;hohnk d/ oZfynk wzsokb/ dh fJwkos ftZu x[;D #u sK ;\b j' rJ/ go wko/ rJ/. fJZe d{ih GkV/ d/ ;?fBeK dh N'bh B/ ;hohnk d/ w'wh NhHghH #s/ ep}k eoB dh e'fFF ehsh go T[j th n;\b ojh s/ ;oeko d/ wzsokb/ ~ fBFkBk pDkfJnk ns/ u"Eh N'bh B/ jtkJh nZv/ #s/ fBFkBk fpzfBQnk, fJj ;ko/ n;\b j'J/. fJj d'B'I i[bkJh s/ ;szpo dhnK BkekwhnK ekoB nwoheh ;kwokihnK dh pj[s f}nkdk s'J/ s'J/ j'Jh. fJBQK d'B'I w[fjzwK ~ BkN' d[nkok s[oeh #u ;fEs nZv/ s'I ubkfJnk frnk ;h. nwoheh ;kwokih, ;hohnk dh \"i d/ e[ZM Gr"V/ iBobK dh wdd Bkb n;d je{ws ~ \"ih skes Bkb jNkT[Dk ukj[zd/ ;B. fJBQK d'BK w[fjzwK dhnK n;\bsktK fgZS'I nwoheh ;kwokihnK dhnK e[ZM fgZm{ ;oekoK dh jkbs ]okp j' ojh j?. i/ fJ; \"ih d]b dhnK ;kf}FK ikoh ofjzdhnK jB sK fJ; Bkb ikovB d/ noEuko/ d/ v'bD dk ]sok g?dk j' ikt/rk. fbpBkB #u nwoheh ;kwokihnK d/ ;fj:'rhnK ~ fgZS/ jNDk g? ;edk j?. ][d s[oeh nzdo rqfj:[ZX dk ]sok tX ;edk j?. s[oeh nzdo e[od e"whnsK d/ b'e bzw/ ;w/I s'I nksw fBoD/ d/ nfXeko bJh ;zxoF eo oj/ jB. s[oeK tZb'I ;hohnk #s/ \"ih jwbk eoB dh Xweh d/ fto'X #u s[oeh nzdo j}koK b'eK B/ :[ZX fto'Xh w[}koj/ wkou 2013


ehs/ jB. fJj fJ; rZb dh e'fFF j? fe ;G d/FK tKr{z s[oeh dh w}d{o fwjBseF iBsk, s[oeh ;oeko tZb'I ;hohnk nzdo d]b nzdk}h eoB s/ izr bVD dh fto'Xh j?. nwoheh ;kwokih ;hohnk #s/ jwbk eoB dh :'iBk pj[s gfjbK :kBh 2001 #u pDk u[Ze/ ;B. 15 ;szpo 2001 ~ e?Ig vftv#u j'Jh fJZe whfNzr d"okB nwoheh okFNogsh ikoi p[F B/ ;hohnk #s/ \"ih jwbk eoB dk \?;bk fbnk ;h. fgSb/ d' ;kbK nzdo ;z:[es okFNo ;[oZfynk gqhFd #u o{; s/ uhB dhnK je{wsK B/ ;hohnk #s/ BkN' dh \"ih ekotkJh #s/ thN' bk e/ nwoheh ;kwokihnK ~ fgZS/ jND #s/ wip{o eo fdZsk. fJ; s'I fgZS'I GkV/ d/ \"ihnK dh tos'I eoB dh d{ih :'iBk nwoheh ;kwokihnK B/ nwb #u fbnkT[Dh F[o{ eo fdZsh. id ny"sh nk}kd ;hohnkJh \"i th ;hohnk dh je{ws fto[ZX fJZe th tZvh fiZs jk;b eoB #u ;\b Bk j' ;eh sK nwoheh ;kwokih e'\h nZBkB dh nrtkJh #u Bt/I ;wM"s/ #s/ d;s]s eoB ~ wip{o j' rJ/. go nwoheh ;kwokihnK dh fJj :'iBk th ekoro fJ; bJh BjhI j' ;eh feT[Ife fJ; Bkb nwoheh ;kwokihnK d/ ;hohnk d/ Neokn Bkb e'\h nBZkB ~ \"oB n;sh\k d/Dk fgnk ;h. pFo nb n;d ~ ;Zsk s'I jNkT[D d/ 18 i[bkJh s/ 26 ;szpo d/ GkV/ d/ NZN{nK tZb'I ehs/ rJ/ tZv/ \"ih jwfbnK dh n;\bsk fgZS'I nwoheh ;kwokih fco s'I iB/tk ;wM"s/ ~ g{oB ihts eoB s/ T[; ~ bkr{ eoB bJh bFeo pqkfjwh dhnK ;/tktK b?D bJh wip{o j' rJ/ jB. ;hohnk #u pFo nb n;d dh je{ws ~ v/rD #u ni/ se fwbh Bkekwh fgZS'I nwoheh ;kwokih ni/ th ;kf}F ou oj/ jB. go T[BQK d/ okj #u o{; s/ uhB dhnK je{wsK o'Vk pDhnK j'JhnK jB. o{; s/ uhB d/ fjZs wzr eod/ jB fe wkou 2013

nwoheh ;kwokih, ;hohnk ftZu \"ih d]b nzdk}h eoe/ s]sk Bk gbN ;eD. fJ; d"okB o{; dh je{ws th u[Zg BjhI p?mh ;h. T[; B/ ;hohnk dh je{ws #u e"wh ;[bkj ;wM's/ d/ wzsokb/ d/ rmB #u wdd ehsh s/ fJ; d/ Bkb jh T[; B/ dfwFe ftZu ;hohnk dhnK fto'Xh gkoNhnK dh ;[oZfynk eoB dk fJzs}kw eoB #u je{ws ~ fsnko ehsk. fJ; d/ Bkb nwoheh ;kwokihnK s/ ;hohnk d/ \"ih j?ve[nkoNo ftZu ;zgoe eoB dk fJzs}kw ehsk s/ FKsh ;?Bk dh s?Bksh dh fsnkoh ehsh. o{; dh je{ws nwoheh \"i ~ brksko fJj ftFtk; fdtkT[Idh ojh fe ;hohnk d/ o;kfJDe jfEnko pFo nb n;d dh je{ws d/ jZE ftZu ;[oZfyns jB s/ T[j nk}kd ;hohnkJh \"i d/ jZEK ftZu BjhI ik ;ed/. o{; d/ okFNogsh g[shB B/ ;w{fje ;[oZfynk ;zXh ;zrmB d/ gq'i?eNK d/ nwb ~ s/} eo fdZsk. fJj ;zrmB BkN' fto'Xh oZfynk rZmi'V jB. fi; ftZu nkw/ofBnk, p/ b ko{ ; , e}kfe;skB, ferfo;skB, s}kfe;skB s/ ][d o{; fJZei[ZN jB. ;w{fje ;[oZfynk ;zXh ;zrmB d/ ftd/F wzsoh, ;hohnk ;pzXh ;jh ;wM oZyd/ jB. fJ; ;zrmB B/ 50 j}ko \"ihnK dh s?Bksh ;pzXh :'iBk th fsnko eo bJh j?. fJ; B/ ;z:[es okFNo d/ FKsh ekfJw eoB tkb/ ftGkr d/ BK fJ; T[whd Bkb ;wM'sk th eo fbnk j? fe Neokn d/ fJbkfenK ftZu T[j ;z:[es okFNo ;[oZfynk gqhFd d/ j[ew sfjs fJ; FKsh ;?Bk dh s?Bksh eo ;ed/ jB. T[j 8 s'I 17 nes{po ftueko eikfe;skB #u ;z:[es \"ih nfGnk; th eo u[Ze/ ;B o{; dhnK fJjBK ekotkJhnK Bkb nwoheh ;kwokihnK dhnK ;hohnk ftZu s]sk gbNB dhnK ekotkJhnK ~ XZZek bZfrnk j?. 11


fco ;[nkb fJj g?dk j[zdk j? fe ;hohnk tor/ S'N/ d/F #u nwoheh ;kwokih feT[I s]sk gbNDk ukj[zd/ jB< n;b #u ;w[Zu/ gZSwh J/Fhnk s/ T[Zsoh nwohek #u nwoheh ;kwokih s/b s/ e[dosh r?; #s/ ep}k eoBk ukj[zd/ jB. ;hohnk th r?; gkJhg bkJhB d/ o;s/ #s/ g?Idk j?. fJ;/ bJh n\|kfB;skB s/ fJoke #s/ T[; B/ ep}k ehsk. s[oew/fB;skB-n\|kfB;skB gkfe;skB-Gkos dh 1040 whb bzph gkJhg bkJhB dh :'iBk gfjbK s'I sith} nXhB j?. fJ; s'I fJbktk ;hohnk, nop r?; gkJhg bkJhB dk nN[ZN nzr j?. fJj 1200 feHwhH bzph :'iBk gq;skfts j?. nwoheh ;kwokihnK B/ 20 ;kb gfjbK ;hohnk #u je{ws spdhbh dh :'iBk pDk bJh ;h. T[; ;w/I T[; B/ fJoke bhphnk, fbpBkB, ;'wkbhnk, ;[vkB s/ JhokB dh je{ws spdhbh dh ;ehw fsnko eo bJh ;h. ;hohnk #s/ jwbk eoB Bkb T[BQK d/ B/Vb/ ;fj:'rh JhokB s/ o{; ~ ew}'o eoB ftZu f;ZXh wdd fwb/rh ns/ nf;ZX/ Yzr Bkb uhB ~ ew}'o eoB #u wdd fwb/rh. nwoheh ;kwokih fJ; bJh ;hohnk #s/ jwbk eoB dh w[fjzw #u bZr/ j'J/ jB. fJ; s'I th tX e/ nop r?; gkJhg :'iBk #u ;hohnk dh e/Idoh G{fwek pDdh j? ni/ we;d jZb ehsk ik fojk j?. fi; soQK :{B'ekb gkJhg bkJhB s[ o ew/ f B;skB-n\|kfB;skBgkfe;skB-Gkos bkJhB bJh skfbpkB ~ je{ws #u fbnkT[D ftZu nwoheh ;kwokihnK B/ jwbk ehsk ;h T[;/ soQK fJj nop r?; gkJhg bkJhB bJh ;hohnk #s/ jwbk eo oj/ jB feT[Ife ;hohnk dh je{ws Go';/:'r BjhI j?. ftF/F eoe/ s[oeh, fJ}okJhb s/ nwohek, ;hohnk s'I j' e/ r?; gkJhg bkJhB dh ;[oZfyns rozNh ukj[zd/ jB. fJj sK jh ;zGt j? id ;hohnk 12

ftZu nfijh je{ws j't/ i' fJjBK d/FK dh r?; gkJhg d/ okj #u nfVZek Bk pD/ iK T[j nfijh wzr Bk eoB i' T[BQK d/ w[Bk\/ #u tZvk fjZ;k pDdk j't/. fJj s/b s/ r?; bJh JhokB s'I b?e/ gqFKs wjK;kro se c?fbnk :[ZX y/so j? fi; d/ ezNo'b bJh tZy-tZy skesK ]k; eoe/ nwoheh ;kwokih ;zxoF eo oj/ jB. fJ; d/ Bkb jh fJj :[o/fFnk d/ ezNo'b bJh sob :[ZX j?. fJj gkJhg bkfJfB;skB bJh :[ZX j?. fJ; izr ftZu nwoheh ;kwokih, fJZe gk;/ mgZSwh :{og dhnK skesK s/ gZSwh J/Fhnk dhnK skesK nkgDhnK fgZm[ ;oeko d/ Bkb bZr/ j'J/ jB d{i/ gk;/ o{;, wZX J/Fhnk d/ d/FK d/ Bkb bZfrnk j'fJnk j?. uhB dh je{ws th fJ; :[ZX #u BthI Gkrhdko pD ojh j?. uhB th wZX J/Fhnk -uhB gkJhg bkJhB s'I r?; dokwd eo fojk j?. fJ; gkJhg bkJhB ~ e[ZM b'e fJZehthI ;dh dh f;be o'v efjzd/ jB. fJ; d/ Bkb jh s[ o ew/ f B;skBn\|kfB;skB -gkfe;skB-Gkos d/ pdb ti'I uhB fJZe d{ih gkJhg bkJhB dh ;ehw pDk fojk j?. fJj s[oew/fB;sk-n\|kfB;skB-uhB gkJhgbkJhB dh :'iBk j?. fJzM jh T[j JhokB d/ Bkb ;wM'sk eoe/ JhokB-gkfe;skB gkJhg bkJhB ~ uhB se b? ikD dh :'iBk oZydk j?. nwoheh ;kwokihnK dhnK fJBQK ;kohnK ekbh eos{sK, ]k; eoe/ w"i{dk ;w/I #u ;hohnk #u je{ws spdhbh dhnK ;kfiFK fgZS/, s/b s/ r?; gkJhg bkJhB #s/ ep}k eoB dh bVkJh j?. fJjh ekoB j? fe nkT[D tkb/ ;w/I #u nwoheh ;kwokihnK d/ Fohe ti'I o{; s/ uhB yVQ/ j' oj/ jB ns/ T[j nwoheh ;kwokihnK tb'I ;hohnk #u ehshnK rJhnK ekotkJhnK dk fto'X eo oj/ jB. wkou 2013


fJ;bkw doFB

-B;hw |k}h

Bwk} eh j?<

Bwk} eh j?< ;k~ s/ ;w[Zu/ irs ~ ;opFeshwkB nZbkj B/ g?dk ehsk j?. f}zdrh r[}koB bJh ;k~ fiBQK uh}K dh }o{os j? T[BQK ;GBK ~ T[;/ B/ i[NkfJnk j?. f}zdrh w"s T[;/ d/ jZE j?. T[jh gkbDjko j?. o'}h T[;/ d/ fdZfsnK fwbdh j?. d[nktK ;[DB tkbk s/ w[;hpsK ftZu wdd eoB tkbk T[jh j?. tk;st ftZu T[; s'I fpBK e'Jh ;k~ jkBh iK bkG gj[zukT[D dh Fesh BjhI oZydk. ;z;ko ftZu i' e[ZM th j? T[; dk n;bh wkbe nZbkj jh j?. n;bh jkew th T[jh j?. d[Bhnk dk fJj eko]kBk T[;/ d/ ubkfJnK uZb fojk j?. T[; ;opFeshwkB dk e'Jh GkJhtkb BjhI-Bk T[; dh j;sh ftZu, Bk T[; d/ r[DK ftZu ns/ Bk jh T[; d/ nfXekoK ftZu. woB fgZS'I ;kv/ ihtB dk b/yki'yk th T[jh eo/rk ns/ eowK nB[;ko pdbk d/t/rk. wB[Zy dh jdkfJs s/ wkor doFB bJh nZbkj B/ nkgD/ o;{b s/ g?|zpo G/i/. fJBQK g?|zpoK B/ nZbkj d/ nkd/F nB[;ko b'eK ~ ihtB fiT[D dk Yzr dZf;nk. fJBQK ;ko/ g?|zpoK dh f;Zfynk fJZe' jh ;h- nZbkj dk nkfrnkgkbD s/ T[; d/ ;kjwD/ g{oB ;wogD. ;kv/ ;kiBjko s/ gkbDjko B/ j}os w[jzwd (;H) ~ nkgDk nk]oh g?|zpo pDk e/ G/fink ns/ T[jBK d[nkok e[onkB o{gh wjkB rqzE gqdkB eo e/ ;kv/ g{oB wkor doFB dh ftt;Ek ehsh. fJ;/ wkor doFB dk BK @fJ;bkw# j?. fJ;bkw BK fe;/ ftnesh ftF/F, fe;/ w[be iK fe;/ j'o uh}t;s d/ BK #s/ BjhI ;r'I nkgD/ ftF/F r[DK ;dek oZfynk frnk j?. Fpd fJ;bkw dk noE wkou 2013

j? @nkfrnkgkbD s/ ;wogD#. fJ;bkw tk;st ftZu BK j? nkgD/ nkg ~ nZbkj nZr/ ;wogs eoB s/ T[; d/ j[ewK dh fJZSk g{ope skp/dkoh dk. fJ;bkw dh w{b f;Zfynk fJj j? fe pzdrh s/ nkfrnkekoh e/tb nZbkj dh jh ehsh ikt/. nZbkj ~ jh nkgDk fJFN pDkfJnk ikt/ T[;/ dh g{ik s/ T[gk;Bk ehsh ikt/. fe;/ j'o nZr/ nkgDk ;h; Bk M[ekfJnk ikt/ ns/ ;zg{oB ihtB ;B/jg{ope nZbkj dh nXhBrh s/ T[;dh skp/dkoh ftZu pshs j't/. fJjBK rZbK ~ ;dk u/s/ oZyD, nZbkj dh nXhBrh dk eosZt gkbD, T[;d/ T[gekoK dk F[eo ndk eoB, T[; d/ nZr/ nkgDh |[bkwh dk gqrNktk eoB ns/ T[; dh wjkBsk s/ ;Zsk ~ ;theko eoB d/ n?bkB bJh fJ;bkw B/ fijVh T[gk;Bk gqDkbh fBoXkos ehsh j? T[; ftZu ;G s'I wjZstg{oB fJpkds @Bwk}# j?. Bwk} d/ wjZst s/ T[;dh }o{os dk f}eo oZph feskp e[onkB s/ g?|zpo j}os w[jzwd (;H) d/ eEBK (jdh;K) ftZu pj[s f}nkdk fwbdk j?. fdB ftZu gzi tko Bwk} gVQBh fJ;bkw d/ jo/e nB[:kJhfJ;soh s/ g[oF bJh }o{oh j?. fJ;bkw d/ fe;/ g?o'eko tZb'I Bwk} ~ SZv d/Dk nXow mfjokfJnk frnk j?. ;Zuh rZb sK fJj j? fe Bwk} pkM'I fJ;bkw dk g?o'eko j'D dh ebgBk th BjhI ehsh ik ;edh. Bwk} i/eo ;'u ;wM e/ s/ g{oh j'Fwzdh Bkb gVQh ikt/ sK T[j e/tb wB[Zy d/ nfXnkswe ihtB ~ jh fte;s BjhI eodh ;r'I ][dk dh 13


B/Vsk th gqdkB eodh j?. T[;dk fgnkok T[gk;e pDkT[Idh j?. wB[Zy d/ ;z;koe ihtB ~ p[okJhnK s/ n"r[DK s'I gke eo e/ T[; ~ itkpd/j ns/ ;ZiD-g[oF pDkT[D dh th nkgD/ nzdo Fesh oZydh j?. ;Zuh rZb sK fJj j? fe Bwk} wB[Zy ~ fJ; :'r pDk fdzdh j? fe T[j nkgDk ;w[Zuk ihtB nkgD/ ;kiBjko s/ gkbDjko d/ j[ewK s/ jdkfJsK nB[;ko ;fji o{g ftZu pshs eo ;e/. fJj sZE Bwk} d/ g{o/ ;o{g Bkb T[d/F g{oe j[zdk j?. e[onkB ftZu Bwk} dk T[d/F dZ;fdnK nkfynk frnk j?L fBo;zd/j Bwk} nFbhb ezwK s/ p[ohnK rZbK s'I o'e fdzdh j?.## (e[onkB, 29L45) fijV/ b'e fJT[I d/yD ~ sK Bwk} gVQd/ jB gozs{ Bwk} dh o{j s'I ns/ Bwk} fiBQK uh}K dh wzr eodh j? T[; s'I nDikD ns/ p/gotkj jB T[jBK pko/ e[onkB nkydk j?L @@spkjh j? nfij/ Bwk}hnK bJh fijV/ nkgDhnK Bwk}K s'I p/gotkj jB. nfij/ b'e f;o\ ftyktk eoB tkb/ jB ns/ T[BQK dk jkb fJj j? fe (b'VtzdK ~) S'NhnK-S'NhnK uh}K sZe d/D s'I fJBeko eo fdzd/ jB.##

g?|zpo-J/-fJ;bkw (;H) dk eEB j?L @@fi;dh Bwk} B/ T[;~ nFbhb s/ p[o/ ezwK s'I Bk o'fenk, T[; Bkb sK T[j nZbkj s'I j'o tX/o/ d{o j' frnk.## fJ;bkw ukj[zdk j? fe wB[Zyh ihtB Bwk} d/ nB[e{b j't/, Bwk} ihtB dk ;ko s/ wkBt ihtB Bwk} dh ftnkfynk f;ZX j't/. fJ; T[d/F dh gqkgsh bJh }o{oh j? fe Bwk} ;wM-;'u e/ gVQh ikt/. Bwk} gVQd/ ;w/I wB[Zy ~ fJj fXnkB oj/ fe T[j nkgD/ ;kiBjko s/ gkbDjko d/ ;kjwD/ yVQk j? ns/ T[;/ ~ T[j p/Bsh-gqkoEBk eo fojk j?. fJj fXnkB sK jw/Fk fdb ftZu ofjDk ukjhdk j? fe nZbkj T[j~ t/y fojk j? s/ T[;dhnK rZbK ;[D fojk j?. Bwk} s'I g{ok bkG T[mkT[D bJh fJj th }o{oh j? fe wB[Zy nkgDk nksw-fBohyD eodk oj/. Bwk} ftZu nkgD/ nZbkj ~ i' th T[jB/ tuB fdZs/ jB T[jBK ~ g{ok eoB d/ ;zGt isB eo/. Bwk} gVQB bJh wB dh F[ZXsk d/ Bkb-Bkb wB[Zy dk ;oho, p;so s/ Bwk} gVQB tkbh EK dk gke j'Dk th nfs }o{oh j?. nB[tkdLw[jzwd iwhb

(e[onkB 107L4-7)

j}os T[wo (o}hH) dhnK B;hjsK 1) i' nkdwh f}nkdk jZ;dk j? T[; dk o'np xN iKdk j?. 2) i' nkdwh f}nkdk w}ke eodk j? b'e T[;~ jbek ns/ p/j?;hns ;wMd/ jB. 3) i' nkdwh f}nkdk rZbK eodk j? T[; s'I f}nkdk |bshnK j[zdhnK jB. 4) fi; s'I |bshnK f}nkdk j[zdhnK B/ T[;dh j:k-Fow xZN iKdh j?. 5) fi;d dh j:k xN iKdh j? T[; dh goj/}rkoh xN iKdh j?. 7) fi; dh goj/}rkoh xZN j' iKdh j? T[;dk fdb w[odk j' iKdk j?. -Bkf;o ]K 14

wkou 2013


;kfjs dogB

-w[jzwd jphp @wfjzdo{#

w"bkBk nbsk\ j[;?B jkbh w"bkBk nbsk\ j[;?B jkbh T[od{ FkfJoh d/ w[Zy ;szG jB. T[od{ }pkB ftZu B}w fBrkoh ~ tXD-c[ZbD ftZu fijV/ FkfJoK B/ nkgDk o'b ndk ehsk w"bkBk jkbh ~ T[BQK ftZu ftbZyDsk jk;b j?. T[BQK B/ nkgDh ;koh T[wo F/no-Undp dh f]dws bJh te\ eo fdZsh ;h. T[j fJZe uzr/ B;o fBrko (tkose fbyD tkb/), tZyo/ bp-U-bfji/ d/ FkfJo, T[od{ d/ gfjb/ sBehd fBrko (nkb'ue), ;tkB-j/-fBrko (ihtBh b/ye) ns/ sp;ok fBrko ;B. T[od{ sBehd dh skoh] ftZu T[BQK dh nfjw ouBk @w[edZwk F/no-U-FkfJoh# ~ gSZwh ;kfjseko no;s{ dh feskp @pshek# dk doik jk;b j?. w"bkBk nbsk\ j[;?B jkbh dk ]kBdkB joks Bkb ;pzX oZydk j?. T[BQK d/ fgsk ]tkik J/}d wkfbe nbh (fJZe pj[s tZv/ nkbw, \k}b) dh gzdoQthI ghVh ftZu g?dk j'J/. nbsk\ j[;?B jkbh T[BQK d/ jh ;g[Zso ;B. T[j 1837 JhL ftZu gkBhgs (jfonkDk) d/ fJZe fgzv ftZu g?dk j'J/. ]tkik J/}d p]F B/ nkgD/ p/N/ jkbh dh skbhw-s/-sophns bJh fJZe uzrk gqpzX ehsk. gzi ;kb dh T[wo ftZu jh T[BQK Xkofwe f;Zfynk jk;b eoBh F[o{ eo fdZsh. S'Nh T[wo ftZu jh T[BQK e[onkB Fohc fj\} (}pkBh :kd) eo fbnk ;h. id'I jkbh dh T[wo B" ;kbK dh j'Jh sK T[BQK d/ fgsk J/}d p]F dh w"s j' rJh. fgsk d/ fJzsekb wro'I T[BQK d/ tZv/ Gok ]tkik fJ;dkd j[;?B B/ jkbh dh gotfoF ehsh. xo/b{ szrh j'D eoe/ jkbh nkgDh ;e{bh f;Zfynk f}nkdk d/o ikoh BjhI oZy ;e/. 17 ;kbK dh T[wo ftZu jh T[BQK dh Fkdh eo fdZsh rJh fi; d/ bJh w"bkBk jkbh fsnko BjhI ;B. fJ; bJh fJZe fdB wkou 2013

u'oh fSge/ oks ~ T[j nkgD/ xo'I fBZeb rJ/ ns/ fdZbh gj[zu rJ/. fiZE/ T[BQK ~ nkgDh FkfJoh ns/ f;Zfynk ~ gotkB uVQkT[D dk g{ok w"ek fwb frnk. fi; t/b/ w"bkBk jkbh fdZbh gj[zu/ T[; t/b/ fwo}k ;kfjp ns/ Btkp w[;s\k ]K F/\sk dh FkfJoh dh pVh uouk ;h. jkbh B/ gfjbK Btkp F/\sk s/ pknd ftZu fwo}k |kfbp s'I nkgDh FkfJoh ftZu ;bkj wFtok fbnk. fJZe ;kb pknd T[j c/o gkBhgs gos nkJ/. 1856 JhL ftZu fj;ko ftZu fvgNh efwFBo d/ d\so ftZu S'Nh fijh sB]kj #s/ w[bk}ws ehsh. uko ;kb bkj"o oj/ c/o fdZbh tkg; ub/ nkJ/. 1879 JhL ftZu ;o ;Z:d nfjwd ]K d/ wFto/ #s/ @w[;Zd;/ jkbh#fJZe bzph B}w fbyh. T[; s'I pknd w[V gkBhgs ub/ rJ/ ns/ 1914 ftZu fJZ; iZr ~ ;dk bJh ftS'Vk d/ rJ/. w"bkBk jkbh B/ F[o{ ftZu fotkfJsh B}w fBrkoh ehsh go pknd ftZu ;o ;Z:d nfjwd ]K dh ;bkj Bkb fJ; ftZu pdbkU ehsk. c/o 15


nzi[wB gzikp Bkb ;pzX ekfJw ehsk s/ eoBb jkbokfJv d/ wFto/ Bkb e"wh s/ tsBh FkfJoh tZb fXnkB e/Idos ehsk. jkbh B/ |}bK th ejhnK jB gozs{ gqf;ZXh B}w fBrkoh s'I jh jk;b j'Jh. T[BQK dh |}b dk fJZe F/no j?. J/e nkbw ;/ t\k eh s{B/ n? jkbh wro B\; go nkgB/ ;dk }[bw' i\k eosk ojk jkbh B/ jh T[od{ ftZu gqfeqfse FkfJoh dh F[o{nks ehsh fit/IL gokJh j? fozd'I w/I Gh F/] b/feB ejK :j p[okJh, ejK t' p[okJh w"bkBk jkbh B/ e[ZM w;BthnK th fbyhnK jB fiBQK ftZu @j[Zp/ tsB#, @w[Bk}ok ofjw-UfJB;k\#, @w[Bkiks/ p/tk# ns/ @u[Zg dh dkd# ftF/F s"o #s/ gqf;ZX jB. fJBQK ftZu T[BQK ;wki dhnK ;wZf;nktK ~ ;kjwD/ oZfynk j? fit/I u[Zg eh dkd ftZu T[j fbyd/ jB L n? wkU pfjB', p/NhU! d[Bhnk eh fJZ}s s[w ;/ j? w[be'I eh p;sh j' s[w, e"w'I eh fJZ}s s[w ;/ j?

w"bkBk jkbh dh T[od{ }pkB ftZu B;o fBrkoh dh ;G s'I gfjbh ouBk @wikfb;-T[BfB;k# (1874) j?. fi; d/ bJh jkbh ~ je{ws tZb'I ;" (100) o[gJ/ dk fJBkw th fwfbnk ;h. fJ; s'I fJbktk 1) j:ks/ ;kndh (F/y ;kndh dh f}zdrh) 2) j:ks/ ikt/d (;o ;Z:d nfjwd ]K dh f}zdrh) 3) :kdrko/ |kfbp (fwo}k |kfbp dh f}zdrh) 4) w[eZdwk F/no-U-FkfJoh (sBehd dh feskp) T[BQK dhnK fJj w[Zy feskpK T[od{ ;kfjs ftZu pj[s T[Zuk w[ekw oZydhnK jB. ;zy/g ftZu, w"bkBk nbsk\ j[;?B jkbh T[od{ ;kfjs ftZu idhd B}wr'Jh ~ nozG eoB tkb/ T[j FkfJo jB fiBQK B/ e"wh ns/ gqfeqfse FkfJoh dh p[fBnkd oZyh. T[od{ B;o ftZu T[BQK dk o[spk pj[s p[bzd j?. 16

vkH e[bftzdo ekib

gqf;ZX epZvh e[w?IN/No wZyD nbh wK-y/v epZvh d/ y/so ftZu epZvh dh e[w?INoh eoe/ wZyD nbh B/ fJj' fijhnK g?VK gkJhnK jB. fi; ~ jw/Fk jh :kd oZfynk ikt/rk. wZyD nbh dh e[w?INoh ftZu'I gqf;ZX epZvh e[w?IN/No gq'H wZyD f;zx jehwg[o tkfbnK dh e[w?INoh dh ;k\ Mbe fdykJh fdzdh j?. gzikp d/ j}koK epZvh y/v w/fbnK s/ epZvh N{oBkw?INK #u e[w?INoh eoB tkb/ wZyD nbh dk n;b BK w[jzwd ekf;w T[o\ wZyD nbh j?. T[; dk iBw 22-04-1975 ~ fgsk B{o nfjwd ns/ wksk phok p/rw d/ xo fgzv pb/oykBg[o (eg{oEbk) fty/ j'fJnk. nZi eZbQ T[j gZe/ s"o s/ gZy'tkb fty/ ofj oj/ jB. wZyD nbh gzikp ;oeko tZb'I F[o{ eotkJ/ rJ/ ftFt epZvh eZg ftZu nkgDh tXhnk nktk}, tZyo/ nzdk} ns/ F/no'-FkfJoh d/ N'NfenK Bkb e[w?INoh d/ y/so ftZu jo tko X[zwK gkT[Idk fojk j?. fJ; tko shi/ ftFt epZvh eZg ftZu 18 d/FK dhnK 23 NhwK B/ fFoes ehsh. fJBQK ;kohnK 23 epZvh NhwK d/ fyvkohnK d/ BKn wZyD nbh ~ wz{j }[pkBh :kd ;B. wZyD nbh ftFt epZvh eZg ftZu e[w?INoh eoe/ gzikph wK-p'bh dh p/jZd ;/tk eo fojk j?. wkB f;zx B/eh, fpzdo ;?d'tkb, dbihs f;zx ;?cbkpkd, e[btzs f;zx ozXktk, d/pk Gzvkb d/ ;fj:'r Bkb wZyD nbh j[D se d[pJh, fB:{}hb?Iv, N'oKN', e?B/vk, fJzrb?Iv, iowBh, nkfd ftd/FK ftZu eotkJ/ ik oj/ epZvh y/v w/fbnK ftZu nkgDh tXhnk e[w?INoh okjhI gzikph wK p'bh dhnK X[zwK gk u[Zek j?. id'I wZyD nbh Bkb rZbpks ehsh rJh sK T[BQK B/ fejk fe T[BQK ~ e[w?INoh eoB dk F"Ie pugB s'I jh ;h. T[BQK dZf;nk fe iBtoh 2013, F[o{ j[zfdnK jh gqtk;h GkoshnK tZb'I fgzvK ftZu epZvh eZg s/ epZvh y/v w/b/ eotkT[D bJh nkT[Dk F[o{ j' frnk j? s/ epZvh eZg, y/v w/fbnK dhnK soheK fwEhnK j'JhnK jB. fJBQK epZvh eZgK s/ y/v w/fbnK ftZu e[w?INoh eoB bJh gfjbK jh ;Zd/ gZso nkT[D/ F[o{ j' rJ/ jB. ][dk eo/ fe wZyD nbh, wK-y/v epZvh dh e[w?INoh okjhI jw/Fk-jw/Fk jh ;/tk eodk oj/ s/ fJj j'o th fdB' -fdB p[bzdhnK ~ S{zjdk oj/. wkou 2013


ftukoD:'r

phs/ ;w/I d"okB gzikp nzdo @gzikph# ns/ @T[od{# }[pkBK fJZe-d{ih d/ B/V/-B/V/ ojhnK jB ns/ fJBQK d/ nkg;h ;pzX pV/ ;[ykt/I oj/ jB. T[od{ fJZe FhohI }[pkB j?, fJ; dk tZyok ib/n s/ tZyoh FkB j?. skjhUI, T[od{ dk frnkB pzd/ ~ ;koh T[wo wfjekT[Idk s/ wzso w[rX eodk ofjzdk j?. rZb eh, T[od{ d[Bhnk dhnK j;hB GkFktK ftZu'I fJZe j?. fJ; ;w/I T[od{ d[Bhnk d/ tZy-tZy w[beK #u ofj oj/ brgr ;kY/ d; eo'V b'eK dh f;Ze/pzd }[pkB j?. fBo;zd/j, T[od{ dh fdb o[pkJh s/ fdbeFh B/ jo r'F/ ftZu wep{bhns jk;b eo bJh j?. dk| do[;s \owkT[Idk j?. T[od{ j? fi; ek Bkw jwhI ikBs/ j?I dk| ;ko/ ijK w/I X{w jwkoh }[pK eh j?. u/s/ oj/ fe T[od{ fJZe Gkosh w{b dh GkFk j?;kvh nkgDh GkFk j?. fJj, u"XthI-gzdoQthI ;dh d"okB w[|b bFeoK ftZu F[o{ j'Jh ns/ FkjijK d/ t/b/ se fJZe Ne;kbh }[pkB pD uZ[eh ;h. n;b #u jwbkto w[;bwkB \"iK s/ ;EkBe b'eK d/ go;go w/b-i'b s'I T[od{ dk iBw fJZe ;zgoe GkFk ti'I j'fJnkHHH go fJj ;kvh pdfe;wsh j? fe T[od{ ~ f;o\ w[;bwkBK dh }[pkB rodkB e/ fJ; d/ ftek; d/ okj ftZu f\oe{ dhtko yVQh eo fdZsh rJh j?. T[od{ gqsh fJ; soQK d/ gZygksh otZJhJ/ B/ fJ; dh gj[zu ~ ;hfws eo fdZsk j?. d{ik, gzikp nzdo T[od{ dh gVQkJh dk e'Jh pkekfJdk gqpzX Bk j'D ekoB fJ; ~ fJ; d/ ikfJ} jZeK s'I th wfjo{w eo fdZsk frnk j?. ;kv/ bJh fJj pj[s tZv/ ;dw/ dh rZb j? fe FkfJ;srh ns/ w[jZps ]b{; Bkb bpo/} }[pkB d/yd/ jh d/yd/ gzikp nzdo'I nb'g j[zdh ik ojh j?. T[od{ ns/ gzikph d/ nkg;h ;pzXK #s/ fJZe fgZSb Mks wkofdnK, fJj rZb fBZyot/I o{g ftZu T[Go e/ ;kjwD/ nkT[Idh j? fe gzikph B/ T[od{ e'b'I pj[s e[ZM gqkgs ehsk j?. gzikph FkfJoh, ]k;eo wkou 2013

vkH jouzd f;zx ;ofjzdh

gzikph |}b #u sK T[od{ ozr gqsZy t/fynk ik ;edk j?. tkfo; Fkj, p[ZbQ/ Fkj, ;[bskB pkj{ ns/ wZXekb d/ d{;o/ FkfJoK s/ ;{\h ;zsK B/ nkgDhnK ouBktK ftZu T[od{ s/ \ko;h FpdK dh fBo;ze'u tos'I ehsh j?. fBo;zd/j T[od{ B/ gzikph d/ ftek; ftZu nfjw G{fwek fBGkJh j?. gzikph d/ nB/eK Fpd f;ZX/ jh T[od{ s'I bJ/ rJ/ jB ns/ nDfrDs T[od{ FpdK ~ gzikph p'bukb nB[;ko Ykb fbnk frnk j?. fJ; soQK gzikph ftZu'I T[od{ ~ d/F fBekbk d/D Bkb gzikph dh o{j ~ m/; gj[zu/rh. s[;hI g[ZS'r/, fet/I< t/yD ftu nkT[Idk j? fe T[od{ dk frnkB Bk oZyD tkb/ eJh gzikph d/ n?wHJ/H gVQ/ th nZyoK d/ g?o j/m fpzdhnK gkT[D dhnK |bshnK eod/ jB. fit/I siopk ~ s}opk, w[ifow ~ w[}ow, wip{oh ~ w}p{oh s/ fotki ~ fotk} fbyD dhnK |bshnK sK nkw jh t/yD ~ fwbdhnK jB. d{ik T[od{ s'I p/w[Zy j' e/ n;hI wZXekb d"okB ou/ ;{\h s/ feZ;k-ekft #u'I Nged/ o; dk nkBzd BjhI wkD ;eKr/. shik T[od{ d/ frnkB s'I fpBK n;hI, }\oBkwk ns/ j'o nB/eK fJfsjk;e d;skt/} BjhI gVQ ;eKr/. u"Ek, T[od{ d/ eJh gquZbs Fpd gzikph }[pkB ftZu fwmk; God/ jB ns/ fJ; dh rVQe s/ N[Deko ftZu th tkXk eod/ jB. n;hI T[BQk s'I th tKM/ ofj iktKr/. T[es sZEK dh o"FBh ftZu t/fynk, T[od{ B/ gzikph ~ oZi e/ wkbkwkb ehsk j?. ;', w?I T[od{ ~ gzikph dh wk;h-p'bh wzBD ftZu e'Jh joi BjhI ;wMdk. ]?o! fJBQK ;G rZbK s'I n;hI fJ; Bshi/ #s/ gj[zud/ jK fe wK-p'bh gzikph dh nwhoh ~ ekfJw oZyD ns/ nkgD/ ;kfjs, ;ZfGnkukoe s/ fJfsjk;e fto;/ Bkb i[V/ ofjD bJh gzikp #u t;d/ jo gzikph ~ T[od{ dk xZN'-xZN w[ZYbk frnkB }o{o gqkgs eo b?Dk ukjhdk j?. 17


fJ;bkw doFB

-w"bkBk fJ\fs]ko nfjwd

fJ;bkw ftZu wfjo eh j?< wfjo ~ fB:s ehs/ fpBK fBekj BjhI j' ;edk. nZbkj tZb'I wfjo ~ \o} eoko fdZsk frnk j?. fJj n;b ftZu gsh tZb'I nkgDh j'D tkbh ihtB-;kED bJh fJZe s'j\k j?. wfjo T[Zs/ g{oB o{g ftZu tj[Nh nkgDk jZe XokT[Idh j? ns/ j'o fe;/ dk T[; ftZu e'Jh fjZ;k BjhI. wfjo fBekj dk ;G s'I nfjw o[eB (EzwQ) j?. j}os w[jzwd (;H) B/ \owkfJnk j? fe ;kohnK FosK ftZu'I T[j Fos ;GBK s'I tZX g{oh ehs/ ikD dk jZe oZydh j? fi; ;dek s[;hI n"os dh fJZ}snkpo{ d/ wkbe pD/ j' noEks @wfjo#. j}os w[jzwd (;H) d/ d{i/ ]bh\k j}os T[wo fJpB/ ]Zskp (o}hH) B/ fJZe tkoh \owkfJnk ;h fe @@b'e'! n"osK d/ Gkoh-Gkoh wfjo Bk pzfBQnk eo' feT[Ife i/ d[Bhnk ftZu fJj e'Jh pVh nkdo:'r uh} j[zdh ns/ nZbkj dh fBrQk ftZu fJj e'Jh pj[s jh ;'jDk nwb j[zdk sK fJ;d/ ;G s'I tZX XkoBh nZbkj d/ Bph j}os w[jzwd (;H) ;B. go w?~ T[Zek wkb{w BjhI fe nZbkj d/ o;{b B/ pkoQK n"ehnk uKdh s'I tZX wfjo #s/ fe;/ phph Bkb fBekj ehsk j't/ iK fco nkgDhnK XhnK ftZu'I fe;/ dk ftnkj ehsk j't/. fJZe n"ehnk bZrgr 10 s'b/ uKdh d/ pokpo j[zdk j?. ][d j}{o B/ nkw eoe/ nkgDk fBekj eokfJnk iK nkgDhnK p/NhnK dk fBekj ehsk, fJ; s'I tXe/ wfjo nkg B/ ed/ th w[eZoo BjhI 18

ehsk. fJj ;w[Zuh wkBt iksh ftF/F eoe/ w[;fbw T[Zws bJh fJZe nwbh Bw{Bk j?. pkeh fojk j}os phph T[Zw/ jphpk (o}hH) dk fBekj fi; ftZu Gkoh wfjo fBFfus ehsk frnk ;h, T[; dk ekoB fJj ;h fe fJj wfjo ][d j}{o B/ BjhI pbfe j}{o tZb'I jpFk d/ pkdFkj BZikFh B/ pzfBQnk ;h ns/ nkg T[;/ B/ jh T[j ndk ehsk ns/ fJj fBekj th |kfJpkBk j'fJnk ;h. nZbkj d/ o;{b j}os w[jzwd (;H) B/ \owkfJnk j? fe @@;G s'I tXhnk wfjo T[j j? fijVk wkw{bh fijk j't/.## Gkoh wfjo do;b gfotkoK ftZu eJh tkoh pVh e[VZsB dk ekoB pD iKdk j?. gsBh t;Dk BjhI ukj[zdh. gsh t;kT[Dk BjhI ukj[zdk go fJ; d/ pkti{d gsh tZb'I sbke BjhI fdZsk iKdk feT[I i' fJ; jkbs ftZu fco wfjo dk wkwbk T[Zm yVQk j't/rk fi; dh ndkfJrh gsh dh fts'I pkjo j?. f;ZN/ ti'I T[j xo fiZE/ ;[Zy-FKsh dk tk;k j'Dk ukjhdk j?, Boe dk Bw{Bk pD e/ ofj iKdk j?. wfjo d/ \o} j'D ~ ;Bw[Zy oZyfdnK gsh-gsBh d/ fwbkg s'I gfjbK T[; dh ndkfJrh bk}wh j?. wfjo dh ndkfJrh dk mhe ;wK fBekj dk tes j?. fBekj d/ t/b/ \"oB wfjo ndk eo d/D Bkb fiZE/ j}{o (;H) d/ nkd/F dh gkbDk j't/rh T[ZE/ bVeh ~ i' nkgD/ wkfgnK s/ xo gfotko s'I ftdkn j'D eoe/ fJZe gqeko d/ d[Zy ftZu rq;s j[zdh j?. fJ; wB'dFk ftZu'I eZYD bJh Bed wkou 2013


wfjo dh s'j\/ d/ o{g ftZu ndkfJrh pVh ;jkJh f;ZX j't/rh. fJ; bJh fiZE/ bVe/ s/ bVeh d/ gfotko tkfbnK dh f}zw/tkoh pDdh j? fe wfjo fBekj d/ n?B w"e/ #s/ ndk eoB, T[ZE/ fBekj gVQkT[D tkfbnK dh th fJj f}zw/tkoh j? fe T[j fBekj d/ tes #s/ jh Bed wfjo ndk eotkT[D. j}os T[wo (o}hH) fi; rZb'I ;GBk b'eK ~ toi oj/ jB T[j fJj j? fe b'e ]kBdkBh fJZ}s s/ wkbdkoh d/ xwzv ftZu Gkoh wfjo fBFfus eo fdzd/ jB fi; dh ndkfJrh T[BQK d/ tZ; ftZu BjhI j[zdh ns/ eJh tkoh fJj' rZb T[BQK bJh Gkoh w[;hps j' fBZpVdh j?. fJ;/ bJh j}os T[wo (o}hH) w[;fbw gfotkoK ~ fJ; soQK dh F/yh s'I o'ed/ jB ns/ ;kd-w[okd/ ftnkj dh f;Zfynk fdzd/ jB. Bkb jh j}{o-J/-neow j}os w[jzwd (;H) dh gftZso ihtBh ~ fJ;/ we;d bJh T[j Bw{B/ ti'I g/F eod/ jB. wfjo n;b ftZu bVe/ dh g[}hFB ~ ;kjwD/ oZy e/ sfj eoBk ukjhdk j? ns/ ftnQKdV dh fBrkj ftZu fJj rZb th Gbh-GKs ;gFN j'Dh ukjhdh j? fe wfjo ftZu S[ZN ;Zi ftnkjh tj[Nh d/ j'o fe;/ dk th e'Jh fjZ;k BjhI j[zdk. T[j fJ; ~ nkgD/ s"o #s/ fit/I ukj/ tos'I ftZu fbnk ;edh j?. gsh dk T[; d/ wfjo #s/ T[Zek fe;/ gqeko dk e'Jh jZe BjhI. T[; #s/ wkbeh dk ;w[Zuk nfXeko gsBh dk jh j?. i/eo gsh t/b/ f;o wfjo dh ndkfJrh BjhI eodk sK gsBh ~ ukjhdk j? fe T[j nkgD/ fJ; pDd/ jZe dk ;k\ FpdK ftZu w[skbpk eo/ sK i' whnKphth d't/I fJZe pV/ r[Bkj s'I pu ikD. dj/i dh jehes dj/i fijVk n;b ftZu @ij/}# Fpd dk gzikph o{g j? ns/ fi; ~ dkB-dj/i iK dkidj/i th nkfynk iKdk j?, fJ; dk fJ;bkw ftZu e'Jh ;zebg BjhI j?. fJj fBo'b fJZe |?o fJ;bkwh fotki j?. nZi eZbQ fJ; B/ pVh wkou 2013

fGnkBe e[ohsh dk o{g Xko fbnk j?. w[;fbw T[Zws bJh nZbkj d/ nk]oh Bph j}os w[jzwd (;H) ns/ T[BQK d/ ;jkphnK dh f}zdrh jh Bw{B/ dk j[ew oZydh j?. g?|zpo s/ T[BQK d/ ;kEhnK dk ihtB ufoZso fJ; G?V s'I T[Zek jh gke ;h. i/ dkB-dj/i d/Dk }o{oh j[zdk sK nkg Bph (;H) nkgDhnK ;g[ZsohnK ~ dj/i }o{o fdzd/ ns/ nkg j[oK d/ ;kEh th T[BQK d/ gkJ/ g{ofBnK s/ ubd/ j'J/ dki-dj/i dh o;w }o{o g{oh eod/. go fJj fJZe fJfsjk;e ;ukJh j? fe T[; ;wki ftZu fJ; o;w dk fes/ BK-fBFkB th BjhI bZGdk. phph \kfswk (o}hH) dk @dj/i#< fijV/ b'e jehes s'I g{oh soQK ikD{ BjhI jB iK fco ni'e/ ;wki d/ ozr ftZu ozr e/ j}os phph \kfswk }jok (o}hH) d/ fBekj s'I ;p{s eZY e/ fbnkT[Id/ jB, i/eo T[j j}os w[jzwd (;H) s/ j}os nbh (o}hH) d/ foFs/ ~ uzrh soQK ;wM b?D sK fco T[BQK T[s/ j}os phph \kfswk d/ dj/i dh n;bhns ;gFN j' ikt/rh. j}os phph ]dhik (o}hH) wZek Ffjo dh fJZe pj[s wkbdko n"os ;h. id'I T[BQK dk ftnkj j}os w[jzwd (;H) Bkb j' frnk sK fJ; jkbs ftZu nkg j[ohI th pV/ y[Fjkb j' rJ/ fi; dk f}eo ][d e[onkB wihd B/ th ehsk j?. fJ;/ ][Fjkbh eoe/ j}{o d/ uku/ j}os np{ skfbp B/ nkgD/ fJZe fBZe/ p/N/ j}os nbh (o}hH) ~ j}{o dh ;ogq;sh ftZu d/ fdZsk ns/ j}os nbh (o}hH) j}{o d/ xo ftZu ofjD bZr/. id'I phph \kfswk (o}hH) dk foFsk j}os nbh (o}hH) Bkb sfj j' frnk sK j}{o B/ j}os nbh (o}hH) s'I g[ZfSnk fe @@s[jkv/ e'b e'Jh nfijh uh} j? fi; Bkb s[jkv/ xo p;/t/ dk gqpzX ehsk ikt/<## j}os nbh (o}hH) B/ T[Zso fdZsk fe @@w/o/ gZb/ sK e/tb fJZe f}oQk j?## j}{o B/ T[; @f}oQk# ~ t/u e/ t;{b j'D tkbh oew s'I fJZe wzik, fJZe wFe, fJZe ukdo ns/ d' uZehnK dk gqpzX ehsk. feT[Ife j}os nbh (o}hH) 19


j}{o d/ Bkb jh ofjzd/ ;B fJ; bJh T[BQK e'b nkgDk wekB th BjhI ;h sK j}{o B/ j}os jkfo; fJpB/ B'wkB dk wekB feokJ/ #s/ b? e/ j}os \kfswk (o}hH) dk j}os nbh (o}hH) Bkb fBekj eoe/ feokJ/ #s/ bJ/ wekB ftZu T[;/ ;kwkB Bkb ftdkn eo fdZsk. fijV/ b'e fJ; ;kwkB ~ j}{o (;H) tZb'I fdZs/ j'J/ dkB-dj/i dk BK fdzd/ jB T[j w{b'I fJZe tZv/ r[Bkj d/ Gkrh pDd/ jB. ni'e/ :[Zr dh fJ; G?Vh o;w ~ pVQktk d/D bJh nZbkj d/ nk]oh Bph j}os w[jzwd (;H) d/ w[pkoe BK Bkb i'VBk fJZe tZv/ i[ow s'I fe;/ soQK th xZN BjhI j?. fJ; dki-dj/i dh bknBs d/ c?bD Bkb fJ;bkw dk fJZe nfjw o[eB @soek# (ftok;s) ftZu XhnK dk pDdk jZe T[Zek jh G[bk fdZsk frnk j?. b'V j? fe wK-fgU dh ftok;s ftZu'I p/Nh d/ jZe ~ bkr{ ehsk ikt/ ns/ dj/i dh |?o fJ;bkwh o;w ~ iV'QI g[ZfNnk ikt/. nZi dj/i dh o;w B/ S{s Gkt bkr dh fpwkoh dk fteokb o{g Xko fbnk j?. fi;d/ f;ZN/ ti'I sbke ftZu pVh s/}h Bkb tkXk j' fojk j? ns/ nBfrDs p/NhnK p[ZY/ wkfgnK bJh fJZe w;bk pD rJhnK jB. nfijhnK nB/eK fw;kbK fwbdhnK jB fe e[ZM Bk;wM XhnK B/ nkgD/ fgT[ d/ p'M ~ w[ekT[D bJh rb cokjk b? e/ nkgDh ihtB bhbk jh ]sw eo bJh. nB/eK bVehnK ftnkj fgZS'I dj/i xZN fbnkT[D eoe/ id'I ;j[o/ xo d/ sknB/-fwjD/ s/ s;hj/ podkFs Bk eo ;ehnK sK T[BQK B/ ][de[Fh eo bJh. nfijhnK nDfrDs esb, ][de[Fh s/ nZr brk e/ ;VB iK ;kV d/D dhnK xNBktK n]pkoK ftZu fBZs o'} SgdhnK ofjzdhnK jB. ezfBnk Go{D jZfsnk dk w[Zy ekoB th dj/i gqEk ~ jh ;wMDk ukjhdk j?. nZi nD-izwhnK wk;{w XhnK dk esb ;wki bJh Bk;{o dk o{g XkoB eo frnk j?. fJBQK ;kohnK ;wZf;nktK dk j'oBK s'I fJbktk fJZe tZvk jZb dj/i gqEk dh 20

;wkgsh ftZu fSfgnk j'fJnk j?. Bph eohw (;H) B/ fBekj dk i' ;kdk Yzr-sohek dZf;nk s/ T[; #s/ nwb eo e/ fdykfJnk j?, id'I she T[; ~ ngBkfJnk BjhI ikt/rk, fJj G?V ]sw j'D dh EK tXdh jh ikt/rh. nZbkj d/ o;{b (;H) dk \owkB j? fe @@poes tkbk fBekj T[j j? fijVk ;G s'I ;kXkoB j't/.## gozs{ n\;'; j? fe n;K Bph d/ nkd/F dh T[bzxDk eo e/ fBekj ~ nk;kB dh EK w[Feb pDk SZfvnk j?. fi; d/ Bshi/ ti'I pZfunK d/ pkb| j'D wro'I tes f;o T[BQK d/ ftnkj w[Feb s'I w[Feb j[zd/ ik oj/ jB ns/ Fkdh bVeh tkfbnK bJh fJZe gqeko dh fenkws s'I xZN ;kps BjhI j' ojh. izR iK poks poks dk fJ;bkwh Fohns ftZu e'Jh ;zebg BjhI j? fJj th dj/i tKr fJZe G?Vh ohs j? fijVh d{finK dh d/yk-d/yh s/ ;wki d/ gqGkt ekoB w[;bwkBK ftZu fotki gk rJh j?. nZi pokshnK dh fdB'-fdB tX ojh frDsh s/ fJ; Bkb i[VhnK nB/eK e[ohshnK s/ \}{b ]ouhnK s'I puD bJh fJ; G?Vh s/ wko{ p[okJh w{jo/ pzBQ pzBQDk }o{oh j' frnk j? feT[Ife BkdkBh ekoB poks ~ fBekj dk fJZe fjZ;k ;wfMnk ikD bZr fgnk j?. fijV/ ;ZiD nkgD/ nkg ~ pV/ ;[bM/ j'J/ s/ dhBdko th ;wMd/ jB T[j th fpBK poks d/ fBekj BjhI eod/. id'I e'Jh poks bJh ;Zdk G/idk j? sK b'e ;G }o{oh ezwK ~ fgZS/ gk e/ MZN fsnko j' iKd/ jB. fBekj sfj eoB tkb/ b'e pokshnK dh frDsh th sfj eod/ jB ns/ jkbks fJZE'I she ftrV u[Ze/ jB fe j[D bVe/ tkb/ sfj eod/ jB fe pokshnK bJh ykD/ ftZu eh e[ZM go'f;nk ikt/rk. eJh tkoh sK fJT[I th j[zdk j? fe pokshnK dh frDsh s/ ykD/ dhnK fe;wK sfj Bk j'D eoe/ fBekj dh rZbpks jh N[ZN iKdh j?. nZi poks s/ fJ; Bkb i[VhnK rZbK dh wjZssk fJzBh tX rJh j? fe ;wfMnk fJUI ikD wkou 2013


bZr fgnk j? fe fBekj d/ t/b/ ;G foFs/dkoK s/ ;ke ;pzXhnK dk jk}o j'Dk nfs }o{oh j?. j}os w[jzwd (;H) d/ pj[s B/Vb/ ;jkph j}os npd[o ofjwkB fJpB/ n"\ (o}hH) d/ fBekj s'I d{i/ fdB ][d j}{o d/ g[ZSD #s/ T[BQK XVZb/ Bkb dZf;nk fe @@jK, j/ nZbkj d/ o;{b! eZbQ w/ok fBekj ;h.## i/ pj[s B/V/ d/ b'eK dk Fkwb eoBk fJzBk }o{oh j[zdk sK ;jkpk eokw T[Zek j}{o ~ Fkwb ehs/ fpBK fBekj Bk eod/ feT[Ife T[BQK ~ ;G s'I tZX w[jZps nZbkj d/ o;{b Bkb ;h. ;jkphnK bJh ;kfonK s'I B/Vbk ftnesh s/ ;GBK s'I tZX nkdo:'r i/ e'Jh ;h sK T[j f;o\ Bph dh j;sh jh ;h. poksh don;b bVe/ tkfbnK d/ gqkj[D/ j[zd/ jB go T[BQK G'iB bVeh tkfbnK ~ ytkT[Dk g?Idk j? s/ ;ko/ Bk} B]o/ th T[BQK jh ftukfonK ~ ;fjD/ g?Id/ jB. j}os phph \kfswk (o}hH) dk id'I fBekj sfj j' frnk sK Bph (;H) B/ \owkfJnk, @@fBekj dk n?bkB eo fdU ns/ fijV/ b'eh w"i{d jB T[BQK ~ p[bk bU.## nkg j[oK B/ fJ; wro'I fBekj gVQk fdZsk. fJ;bkw dk sohek sK fJjhU j? ns/ fJj fezBk ;kdk s/ ;[ykbk j? fe e[ZM ;ZiDK ~ w;fid ftZu fpmk e/ Jhikp s/ ep{b (bkV/ s/ bkVh s'I rtkjK dh jk}oh ftZu ;k\ FpdK ftZu @jK# nytkT[Dk) eok fdZsk ikt/. i/eo fBekj dh ;jh ;fgfoN ~ ;wMd/ j'J/ nZbkj d/ Bph d/ sohe/ #s/ nwb ehsk ikt/ sK ftnkj Bkb ;pzXs fdB'-fdB tX oj/ @w?foi g?b/; ebuo# s'I pfunk ik ;edk j? ns/ fJ; w"e/ j'D tkbhnK \}{b ]ouhnK ~ th mZbQ g? ;edh j? ns/ fJ; d/ Bkb' Bkb w;fid ftZu fBekj d/ ;tkp dk th Gkrhdko pDBk ;zGt j' ;edk j?. ;k~ jo t/b/ nZbkj dk fJj \owkB u/s/ oZyDk ukjhdk j?. @@\}{b ]ouh eoB tkb/ F?skB d/ Gok jB ns/ F?skB s/ T[jd/ Gok nkgD/ oZp d/ Bk\owkB jB.## (e[onkB, 17L27) wkou 2013

-nBhsk e'wb

Xh jK, X[Zg jK, Xos, jtk jK w?I fJZe eZuh eDe dh pZbh w?I fJZe eZuk nZyo eZuh szd w?I Xkr/ dh jK w?I fJZe eZuk mheo eZuh f;nkjh dk fJe s[gek fijdh gj[zu j? ekBh sheo w?I jK s/oh e[Zy dk dZ; w?I fsUVh iK fJZe e[M th Xo d/ w/ok gZEo, goh iK ;kT[D dh

phi ohM Bkw shi

Fpd jK s/oh ihG #s/ Xfonk e"Vk jK iK fwFoh Gfonk w?I u[ZbQ/ dh X[ydh beVh X{c jK s/o/ g{ik-xo dh fssbh jK pzd yzGK tkbh nDy jK fpco/ ;{ofwnK dh r[zBQ/ nkN/ dk fJZe g/Vk pkp[b s/o/ fYZv dk oZi jK gZe b?D d/ st/ dh fjZe #s/ ;wM Bk, s/oh gZr ~ bZi jK Xh jK, X[Zg jK, Xos, jtk jK FpBw jK, ftjV/ dh SK jK @e'wb# i' Bk w?bhnK j'tD w?I ukBD dhnK T[j foFwK jK 21


okiBhfse ftnzr

-w[jzwd fJepkb @;o"d#

;oeko pugB ftZu id'I rZv/ pbd ~ i'V e/ pkg{ Bkb y/sK ~ gZm/ b?D ikfJnk eodk ;h sK eJh tkoh pkg{ B/ efjDk @@nkgDk pbd sK wZmk j' frnk.## w?~ T[d'I BjhI gsk ;h fe @wZmk# eh j[zdk< fit/I-fit/I T[wo tXh sK gsk uZfbnk fe @wZmk# T[; pbd ~ efjzd/ jB fijVk ;'NhnK-vzv/ yk e/ th joes Bk eo/, pZ; BhthI ih gkJh nkgDh ukb/ s[odk oj/. id'I otkBrh j[zdh j?, f;o fJzM T[Zgo u[Zfenk j[zdk fit/I T[;~ wkD j't/ nkgD/ ezw s/ nkgDh fvT{Nh #s/ ns/ f;o, edwK d/ Bkb fJZe b?n ftZu fjZb fojk j[zdk. nfijk pbd vzvk;'Nh sK pVh d{o dh rZb, E'Vk fijk S{jD ;ko jh fJ; soQK joes eodk fit/I fe;/ p/]"\ xkj uo ojh fjoB #s/ nukBe F/o jwbk eo d/t/. go id'I fJ; soQK d/ pbd ~ f}nkdk vzv/-;'NhnK ykDhnK g? ikD iK T[;dh g{zS ~ f}nkdk wo'V/ fdZs/ ikD sK T[j j"bh-j"bh wZmk j' iKdk j?. Gkt fco T[j fpBK fe;/ vzv/-;'Nh dh gotkj ehs/, nkgDh ukb/ uZbDk F[o{ eo fdzdk j?. fco fizBk wo}h T[;dh g{zS wo'Vh ikt', jZE brkJh ikt', vzv/ wkoh ikt' s/ fizBk wo}h sZsk-sZsk dh oZN nbkgh ikt' T[; #s/ e'Jh n;o BjhI j[zdk. fJ; t/b/ ;kvh ;oeko dh jkbs th wZm/ j'J/ pbd torh j'Jh gJh j?. 2G ;g?eNow, b'egkb-fpb, ekbk XB, nkdoF ;[;kfJNh x'Nkbk ns/ j[D/-j[D/ ;kjwD/ nkfJnk e'bk x[Nkbk nkfd B/ ;oeko dk ne; Gkos d/ nkw b'eK s'I b?e/ j'o w[beK se th rzXbk eo fdZsk j?. T[Zs'I vh}b dhnK ehwsK s/ n?\HvhHnkJhH B/ ofjzdh y{zjdh e;o eZY fdZsh j?. gfjbK-gfjbK wkou 2013

;oekoK i/eo e'Jh b'e fto'Xh ezw eodhnK ;B sK b'e XoB/, jVskbK iK e'Jh wjK o?bh d/ ;jko/ ;oeko ~ nfj;k; eok fdzd/ ;B fe fJj mhe BjhI j' fojk j? ns/ ;oeko th Bt/I-Bt/I rzv/ i'V/ pbd tKr fJZe dw joes ftZu nk iKdh ;h. go fgSb/ e[ZM ;w/I s'I nzBk j}ko/ ns/ okw d/t d/ woB tosK, Gkos pzd XofBnK, jVskbK ns/ fJb?eNq'fBe whvhJ/ d/ fsZy/ tkoK B/ ;oeko ~ wZmk pbd pDk fdZsk j?. fi; soQK wZmk j'fJnk pbd fpBK fe;/ gotkj s'I BhthI gkJh nkgDh wo}h eodk j'fJnk, jZeD tkb/ dhnK ;'NhnK s/ rkbQK ~ fJZe ezB' ;[D d{i/ EkJhI eZYdk j'fJnk s[odk ofjzdk j?. T[;/ soQK ;kvh ;oeko-th woB tosK, XofBnK, jVskbK ns/ |ohp b'eK dhnK wfjzrkJh ekoB fBZeb ojhnK uheK ~ nDr"fbnK eodh j'Jh nkgDh ukb/ uZb ojh j?. wZm/ j'J/ pbd ~ fJj BjhI j[zdk fe w?I nkgDh wzf}b ~ gkT[Dk j?, T[j sK pZ; nkgDk ;wK bzxk fojk j[zdk j? fJ;/ soQK ;kvh ;oeko ~ th nkgDk ;wK bzxkT[D se jh wsbp ofj frnk j?. go fJZe rZb }o{o j? fe fi; soQK rZvk ubkT[D tkbk fjzws Bk jkod/ j'J/ wZm/ j'J/ pbd ~ th fe;/ Bk fe;/ soQK nkgDh wzf}b se b? jh iKdk j? T[;/ soQK n;hI th fjzws BjhI jkoBh. p/FZe ;kvh ;oeko wZmh j' u[Zeh j? go n;hI BhI wZm/ g?Dk, n;hI g{oh fjzws Bkb nkgD/ jZeK bJh p[bzd nktk} ftZu Bkno/ brkT[Id/ j'J/ bVd/ ofjDk j?. fJZe T[whd jw/Fk nkgD/ fdb ftZu ekfJw oZyDh j? fe fJZe fdB ;kvk d/F ;zGkth jh fJZe nkdoF d/F pD/rk. 22


ftF/F sfjoho

-n?wHnoFd Foh\

fFoe dk jBQ/ok eh s[;hI j}os b[ewkB dk BK ;[fDnk j?< j}os b[ewkB fJZe gqf;ZX t?d ns/ pj[s jh ;{MtkB ftnesh j'J/ jB. fJZe tko T[BQK nkgD/ g[Zso ~ e'b p[bkfJnk ns/ fJZe nkdoF fgsk dk eoZst fbGkT[Id/ j'J/ T[; ~ T[gd/F d/D bZr/ T[BQK p/N/ ~ eJh B;hjsK ehshnK. ;G s'I gfjbh rZb T[BQK B/ i' ejh T[j fJj ;h @p/Nk ][dk d/ Bkb fe;/ ~ Fohe (GkJhtkb) Bk eohI, p/FZe fFoe ;G s'I tZvk }[bw j?.# (;{os b[ewkBL 31) fFoeL fFoe BK j? nZbkj snkbk dh j[ewokBh ns/ T[;dhnK ftF/FsktK #u fe;/ d{i/ ~ GkJhtkb pDkT[Dk. nZbkj snkbk dh j[ewokBh #u fFoe d/ nzdo nkw s"o s/ pzdk nZbkj snkbk d/ Bkb fe;/ |?o ~ g[ekodk j?. e[ZM fJpkdsK ~ e/tb T[;d/ bJh jh eodk j?. fit/I B}o fBnk}, ]"\ ns/ T[whd, w[jZps ns/ ;fseko nkfd. oZph f;\sK #u fe;/ irs gqkDh ~ ;wkBsk d/Dk ;G s'I tZvh r[zwokjh j?. fJ;/ bJh e[onkB fFoe ~ ;G s'I tZvk }[bw dZ;dk j?. }[bwL }[bw efjzd/ jB fe;/ t;s{ ~ T[; d/ n;b ;EkB ns/ ;fEsh s'I jNk e/ d{ih irQk oZyDk. ;' fi; B/ |?o nZbkj dh fJpkds ehsh, fBo;zd/j T[; B/ fJpkds ~ nkgDh n;b irQk s'I jNk e/ nfijh w]b{e tZb c/o fdZsk fi; dk fJj jZe jh BjhI pDdk. fJj ;G s'I tZvk }[bw j?. fJ; bJh oZp efjzdk j? fe fFoe eoB wro'I i' s"pk BjhI eo/rk T[; dh w|f\os BjhI j't/rh. @nZbkj T[; r[Bkj ~ BjhI p]F/rk fe fe;/ ~ T[;dk Fohe pDkfJnk ikt/ ns/ fJ; s'I fJbktk j'o r[Bkj fi; ~ ukj/ w[nk\ eo d/t/. (;{os fB;k L 83) w[Ffoe bJh iZBs jokwL i' ftnesh nZbkj d/ Bkb fFoe eo/rk nZbkj T[; T[Zs/ izBs ~ jokw eo d/t/rk ns/ T[;dk fmekDk Boe j? ns/ wkou 2013

T[od{ wk;No, ;HjH;H (w[z), wb/oe'Nbk

eh pD{ T[Zws dk<

}kbwK dk e'Jh wddrko BjhI. (;{os wkfJdk L 82) fFoe fJB;kB d/ ;ko/ fgSb/ B/e nwbK ~ ]sw eo SZvdk j?L i/eo T[j b'e fFoe eod/ i' nwb T[j eod/ ;B ;G BFN j' iKd/ @i/eo s[;hI fFoe ehsk sK s[jkv/ nwb popkd j' ikDr/ ns/ s[;hI B[e;kB T[mkT[D tkfbnK #u'I j' ikt'r/. (;{os-}[wo 65) j}{o (;H) B/ fJZe tko \owkfJnk fe w?I s[jk~ ;G s'I tZv/ r[Bkj pko/ Bk dZ;K< ;jkpk B/ fejk @@}o{o dZ;' j/ nZbkj d/ o;{b! nkg B/ \owkfJnk, nZbkj snkbk d/ Bkb fFoe ns/ wkfgnK dh Bk\owkBh## (p[]koh, w[;fbw) fJ; soQK e[onkB ns/ jdh; s'I ;gFN j' iKdk j? fe fFoe ;G s'I tZvh rz[wokjh j?. fFoe fJZe B[e; j? fi; s'I nZbkj snkbk B/ nkgDh }ks ns/ ftF/FsktK ~ gke eoko fdZsk j?. ;', i' ftnesh T[; d/ Bkb fe;/ ~ Fohe eodk j? T[j nZbkj snkbk bJh T[j uh} ;kps eodk j? fi; s'I nZbkj snkbk B/ nkgD/ nkg ~ gke eoko fdZsk j?. ;' fFoe nZbkj snkbk dh ;ok;o Bk \owkBh j?. T[; Bkb jNXowh j?. ;r'I T[; ;Zu/ oZp fto[ZX n?bkB/ izr j?. 造 nZbkj s'I fJbktk fe;/ j'o s'I d[nk eoBk. 造 |?o nZbkj dh o}k ns/ B/Vsk gqkgs eoB bJh e[opkBh d/Dk. 造 B}o fBnk} uVQkT[Dk. 造 |?o nZbkj ~ nkgDk f;\koFh ns/ t;hb/ dk ;kXD wzBBk. |?o nZbkj d/ ;dozG #u epoK, w}ko, fizB, F?skB ns/ j'o gqkDh nkfd nk iKd/ jB. fJj vo j'Dk fe fes/ fJj uh}K ;k~ m/; Bk gj[zuk d/D, fpwko Bk eo d/D. T[BQK s'I fJj T[whdK pzBQDk fiBQK T[Zs/ e/tb nZbkj e[dos oZydk j? fit/I b'V g{oh 23


eoBk, w[;hps d{o eoBk, fJ; soQK d/ fFoe dk nfGnk; nZi eZbQ tZy-tZy gZehnK epoK #s/ j' fojk j?. fJ;/ uh} tZb fJFkok eod/ j'J/ nZbkj snkbk \owkT[Idk j?. @@ns/ fJj (b'e) nZbkj s'I fJbktk nfijh uh}K dh g{ik eod/ jB i' Bk T[BQK dk e[ZM ftrkV ;edhnK jB ns/ Bk jh e[ZM Gbk jh eo ;edhnK jB ns/ efjzd/ jB fe fJj nZbkj d/ e'b ;kvh f;\koF eod/ jB. (;{os-:{B; L 18) |?o nZbkj dh e;w ]kDh th ;]s r[Bkj j?. j}{o (;H) B/ \owkfJnk @@fi; B/ |?o nZbkj dh e;w ykJh T[; B/ e[\o ehsk iK fFoe ehsk.## (fsofw}h) fJZe tko fJZe ftnesh B/ fJj rZb efj fdZsh fe i/ nZbkj snkbk ns/ s[;hI (;H) ukfjnkL j}{o (;H) B/ \"oB \owkfJnk fe @@s{z w?~ nZbkj sknbk d/ pokpo fbnk yVQk ehsk. ej' fe nro nZbkj B/ fJZefbnK ukfjnk# (B;kJh) ][d nZbkj dk \owkB j? @@ns/ s[;hI e[ZM th BjhI ukj ;ed/ wro T[jh i' nZbkj oZp[bnkbwhB (ijkBK dk oZp) ukj/. (;{os sethoL 29) pj[s ;ko/ fFoehnk ezw nfij/ jB i' nkw s"o s/ gquZbs jB fit/I e'Jh w[;hps iK pbk NkbD bJh Xkrk pzB b?Dk, p[oh B}o s'I puD bJh sth} pzB b?Dk iK gkDh #u x'b e/ gh b?Dk. n\;'; dh rZb fJj j? fe fJj ;ko/ eko/, Xow dh nkV #u ns/ f}nkdkso ny"sh Xkofwe nkr{ eod/ jB. fi; Bkb ;G b'e X"yk yk iKd/ jB fe FkfJd fJBQK ;G ezwK dk ;pzX fJ;bkw Bkb j?. fJjh |bs \fjwh d/ fFeko b'e fJBQK ny"sh pkp/ ns/ i'sFhnK dk fFeko pDd/ jB. ]?o w?I s[jkv/ Bkb w[Zy s"o s/ epo gq;sh d/ ;dozG #u rZbpks eoBh j? T[go'es g?o/ ~ w?I fgnko/ Bph (;H) dh fJZe jdh; Bkb w[ezwb eodk jK. @@fi; B/ sth} bNekfJnk, T[; B/ fFoe ehsk.## epo go;sh fFoe dk w[Zy d[nkoL eop gq;sh fFoe ns/ r[wokjh j?. nZbkj d/ nk]oh o;{b B/ fFoe d/ ;ko/ p{j/ pzd \owkJ/. 24

epo gq;sh feT[Ife fFoe dk w[Zy d[nko j? fJ; bJh nkg B/ fJ; gk;/ ftF/F fXnkB fdtkfJnk. o;{b/ ][dk (;H) dh nzsw t;hnsL }ok ;'u'! fJZe fJB;kB fJ; \kBh ;z;ko s'I iKd/ j'J/ i' nzsw rZbK eo/rk T[BQK dh fezBh e[ wjZssk j[zdh j?. nZbkj d/ nk]oh o;{b dh sK jo/e rZb ;kv/ bJh nfs wjZstg{oB j?. c/o nk]oh t;hns dk eh ;EkB j't/rk< fJj ][d ;'u'. nkg (;H) B/ \owkfJnk @ns/ jK ;[D bt' s[jkE'I gfjbK e"wK B/ nkgD/ g?|zpoK s/ ghoK dhnK epoK ~ g{ik ;Eb pDk fbnk ;h. t/y' s[;hI nfijk Bk eoBk. w?I s[jk~ toidk jK.## c/o \owkfJnk @@jbkb s/ jokw ~ w/o/ Bkb-Bk i'VBk. w?I T[jh jbkb ehsk j? i' e[ZM nZZbkj B/ jbkb ehsk j? ns/ T[jh e[ZM jokw (tois) ehsk j? fi; ~ nZbkj B/ jokw ehsk j?.## fJ;/ fpwkoh dh jkbs ftZu nkg B/ ;ko/ e[b tkfbnK ~ ;zp'XB eoe/ \owkfJnk @@j/ nZbkj d/ g?|zpo dh g[sZoh \kfswk ns/ j/ g?|zpo dh G{nk ;\hnk! eZ[M nfijk eo bt' fijVk oZp e'b ik e/ s[jkv/ ezw nkt/. w?I s[jk~ oZp dh geV s'I BjhI puk ;edk.## fJZe fdB fpwkoh dh sebh\ tX/o/ ;h. nkg edhI ukdo w{zj #s/ b? b?Id/ edhI bkj fdzd/. fJ;/ nt;Ek ftZu j}os nkfJFk B/ nkg d/ w{zj s'I fJj Fpd ;[D/ @:j{dhnK s/ Jh;kJhnK #s/ oZp dh bkjDs j't/ T[BQK B/ g?|zpoK dhnK epoK ~ g{ik ;EkB pDkfJnk ;h. j}{o (;H) B/ epoK ~ gZehnK pDkT[D s'I th wBQk ehsk j? fit/I fe j}os np[b j:k} nb n;dh s'I fotkfJs j? fe j}os nbh fJpB/ nfp skfbp (o}hH) B/ w?~, fejk fe @w?I s[jk~ T[; w[fjzw bJh Bk G/iK fi; w[fjzw ~ ;o eoB bJh w?~ o;{b (;H) B/ G/fink ;h. T[j fJj fe fiZE/ e'Jh p[s B}o nkt/ T[; ~ s'V d/Dk ns/ fiZE/ th T[Zuh epo d/y' T[; ~ pokpo eo fdU## (w[;fbw) j}os ikpo (o}hH) s'I fotkfJs j? fe o;{b (;H) B/ epo ~ gZeh pDkT[D ns/ T[; #s/ p?mD iK T[; T[[Zs/ SZs fBowkD s'I wBQk \owkfJnk j?. (w[;fbw) gozs{ n\;'; T[Zws/ w[;fbwk dk fJZe tZvk fjZ;k wkou 2013


epo gq;sh #u v[Zpk j'fJnk j?. nZbkwk fJpB/ eZ:w (ofjH) \owkT[Id/ jB i/eo e'Jh ftnesh epoK ;pzXh o;{b(;H) dh ;[zBs ns/ b'eK d/ w"i{dk nwbK ~ fJZe EK fJeZm/ eoB dh e'fFF eo/rk sK iwk p? B[f}ZdhB dk nfj;k; j't/rk noEks d' nfijhnK uh}K dk fJZemk eoBk fijVhnK ed/ fJeZmhnK BjhI j' ;edhnK. fJ; ftZu e'Jh ;zd/j BjhI fe o;{b (;H) B/ w}ko d/ e'b Bwk} gVQB s'I wBQk ehsk j?. gozs{ b'e T[ZE/ }o{o Bwk} gVQd/ jB. w}koK ~ w;fid pDkT[D s'I o'fenk j? gozs{ fJj }o{o w;fid tKr pDkT[Id/ jB. epoK #s/ dht/ irkT[D s'I o'fenk j? gozs{ fJj b'e }o{o w}koK #s/ o'FBhnK eod/ jB ns/ o'FBhnK eoB bJh nkgDh ;zgsh se t/u fdzd/ jB. epo;skB iK epo ;pzXh iFB wBkT[D iK ][Fh dk fdB wBkT[D s'I th nZbkj d/ Bph (;H) B/ wBQk ehsk j? gozs{ fJj b'e mhe Jhd peohd tKr epoK ns/ w}koK #s/ Jhd, iFB, T[o;, fwbkd wBkT[Id/ jB. epoK #s/ p?m e/ jZEK Bkb epo ~ x[ZNd/ jB ny/ @@n;hI pkpk ih dh ;/tk eod/ jK.## epo ~ u[zwd/ jB, ;idk eod/ jB, T[BQK ~ w[Feb e[Fk, |ohp Btk}, rzi p]F, w[oFd, wzB e/ T[BQK dh g{ik eod/ jB. o'-o' e/ frVfrVk e/ d[nktK eod/ jB. ;' fJj ;ko/ ezw fJ;bkw d/ T[bN ns/ nZbkj ~ Bkok} eoB dk ekoD pDd/ jB. j}{o (;H) B/ ][dk s'I gqkoEBk eofdnK \owkfJnk ;h @@n? nZbkj w/oh epo ~ g{ik dk p[Zs Bk pDkJhI## (wkfbe, nfjwd) epoK ns/ w}ko nZi p[Zs dh Feb n]fsnko eo u[Ze/ jB ns/ oZp ;Zu/ ~ SZv e/ fJBQK dh jh g{ik j' ojh j?. e'Jh dodwzd w[;bwkB i' fJ;bkwh f;ZfynktK s'I GbhGKs ikD{ j't/ i/eo fJBQK epogq;s b'eK ~ fFoe s'I o'edk j? sK pV/ wkB Bkb fMVe e/ efjzd/ jB fe n;hI nZi d/ BjhI, ;r'I ;kv/ dkd/ gVdkfdnK d/ tes s'I pkpk ih d/ w}ko #s/ u"Ieh GoB nk oj/ jK. eh T[BQK ~ gsk BjhI ;h iK s[;hI f}nkdk nkbw ck}b nk rJ/ j' ;k~ ;wMkT[D< toDB:'r j? fe id'I Bph (;H) B/ wZe/ d/ w[FfoeK ~ s"jhd dk g?|kw fdZsk sK T[BQK B/ th e[ZM fJ;/ soQK fejk ;h fe n;K sK nkgD/ g[ofynK ~ fJ;/ soQK eod/ gkfJnk j?. epoK dk uVQktk wkou 2013

jokw j?. feT[Ife |?o nZbkj d/ BK dh e'Jh th uh} jokw j?. ;{os peoj nkfJs BzL 173 #u nkT[Idk j? @@ w[odko Bk ykU, bj{ s'I ns/ ;{o d/ wk; s'I pu' ns/ e'Jh nfijh uh} Bk ykU, fi; #s/ nZbkj s'I S[ZN fe;/ j'o dk BK fbnk frnk j't/. fJ;bkwh f;Zfynk nB[;ko wZek, wdhBk ns/ w;fid/ ne;k s'I fJbktk fe;/ j'o u"Eh EK f}nkos dh Bhns Bkb ikDk wBQk j?. gozs{ b'e w}koK s/ bZrd/ w/fbnK #u pVh FoXk Bkb ;tkp ;wM e/ iKd/ jB. ek\b/ pDk e/ iKd/ jB. T[ZE/ ike/ fFoe dhnK ;kohnK jZdK gko eo iKd/ jB. eJh }kbw sK epoK ~ wZE/ se N/ed/ jB ns/ eJh epo d[nkb/ uZeo eZNd/ jB. wzBsk wzBd/ jB. Xkr/ pzBQd/ jB. epo gq;sh dh n;bhnsL epo gq;sh n;b #u tZvk eko'pko j?. fit/I nkgD/ gq'veN ~ t/uD bJh b'e jo sohe/ Bkb fJFfsjko pk}h eod/ jB T[;/ soQK epoK ns/ w}koK d/ gqpzXe th tZy-tZy eokwksh rZbK dk gquko eoe/ b'eK ~ nkeoFs eod/ jB. fJBQK wBxVs M{m/ feZ;/ ejkDhnK dk d{o d{o se ;ZukJh Bkb e'Jh Bksk BjhI j[zdk. fJ; soQK G/V ukb dk fFeko j' e/ uzr/-uzr/ gVQ/-fby/ b'e th p/te{\ pDd/ jB. epo gq;sh bJh fJ;bkw #u e'Jh EK BjhI j? i/eo nfijk j[zdk sK eh fgnko/ o;{b (;H) nkgDh epo ~ ftF/F s"o s/ ;ikT[D d/ fdFk fBod/F Bk fdzd/< eh nkg (;H) B/ epoK #s/ w/b/ T[o; ns/ wfjf\b/ eZtkbh nkfd dk ed/ ][d nk:'iB ehsk< nfijk e[ZM ehsk j[zdk sK t\ks d/ ;w/I nk]oh t;hs d"okB T[j T[Zws ~ epoQ gq;sh s'I o'e e/ Bk iKd/. fJ; bJh fJj y[ZbQh rz[wokjh j?. nZbkj d/ o;{b dh pVh gqf;ZX d[nk j? @@j/ nZbkj! w/oh epo ~ g{ik dk p[Zs Bk pDkthI.##(wkfbe, nfjwd) o;{b (;H) ~ gsk ;h fe GftZy #u pj[s ;kohnK epoK dk nfijk jkb j'D tkbk ;h. nZi pj[s ;ko/ w[;bwkBK dk i' jkb j? T[j fe;/ s'I Yfenk S[fgnk BjhI j?. gozs{ j}{o (;H) B/ i' d[nk ehsh ;h T[; dh poes Bkb nkg (;H) dh epo ~ nZbkj snkbk B/ fFoe d/ goSkt/I se s'I ;[oZfyns eo fdZsk j?. Gkt/I nZi th eJh ikjb b'e 25


T[ZE/ ike/ fFoe ns/ fpZds Go/ ezw eoB dh e'fFF eod/ jB gozs{ T[BQK ~ ;]sh Bkb o'e fdZsk iKdk j?. T[BQK ~ nkg (;H) dh epo se gj[zuD jh BjhI fdZsk iKdk fJ; bJh fe nkg (;H) dh epo nkg (;H) d/ xo ftZu j?. T[j w;fid Bpth #u BjhI j?. fit/I fe nZbkwk fJpB/ e:Zw (ofjH) B/ nkgD/ F/no #u \owkfJnk L nB[tkd L @@ijkBK d/ oZp B/ nkg dh d[nk ep{b eo bJh ns/ nkg (;H) dh epo ~ fszB dhtkoK Bkb x/o fdZsk##. eh fJZe epo gq;s ns/ fJZe w{osh g{ie #u e'Jh nzso fd;dk j?. BjhI, feT[Ife w{osh g{ie th fFoe eodk j? s/ epo gq;s th. w{osh g{ie th uVQktk uVQkT[Idk B}o nkT[Idk j?. w{osh s'I wzBsK wzBdk j? ns/ epo gq;s th. s"jhd (oZp ~ fJZe wzBDk) fJ;bkw dk ;G s'I gfjbk ns/ w[ZYbk nehdk j?. fFoe eoB tkbk s"jhd dk fJBekoh j?. fo;kbs dk nehdk sK d{i/ Bzpo#s/ nkT[Idk j?. fo;kbs #u fFoe eoB tkb/ M{m/ (ny"sh BphnK) fto[ZX j}os np{-peo (o}hH) s'I b? e/ j[D se s"jhd d/ g?o'eko f;oXV dh pk}h brkT[D dk j"I;bk eod/ oj/ jB gozs{ fo;kbs s'I gfjbK sK s"jhd dk nehdk nkT[Idk j? sK c/o epo gq;sh dk nzXeko c?bkT[D tkb/ s"jhd d/ d[FwDK fto[ZX ]kw'Fh feT[I< fJj jehes j? fe epo gq;sh dk fFeko j' ojh f}nkdkso iBsk nfrnkBsk ekoD s[oh fcodh j?. ;' ;kvk \o}/ nZtbhB pD iKdk j? fe n;hI s"jhd dh wFkb b? e/ T[ZmhJ/ ns/ fFoe d/ jB/QfonK ~ fwNk e/ dw bJhJ/. s"jhd d/ nbzpodko'! ngDk \o} fBGkU ns/ pkeh ;G oZp #s/ SZv fdU, fJBFknZbkj Fp[ r[o/}k j'rh nkf]o ibtkJ/ ][oFhd ;/ :/ uwB wknw{o j'rk B|wkJ/ s"jhd ;/. nZi T[Zws/ w[;fbwk fFoe d/ jB/QfonK #u GNe ojh j?. e/tb oZp nZr/ M[eD tkb/ wZE/ gsk BhI feZE/ feZE/ M[e e/ }bhb j' oj/ jB. d';s'! ;wK g[eko fojk j? fe @@fBeb eo ]kBekjh ;/ ndk eo o;w/ FZphoh## fw. A`lwmw iekbwl (rih.) ny kI ^Ub ikhw hY : s"jhd eh nwkBs ;hB'I w/I j? jwko/ nk;K BjhI fwNkBk Bkw' fBFK jwkok

j}os Jh;k dk w'ni}k fJZe tko j}os Jh;k d/ Bkb fJZe p/te{\ nkdwh ;\o eo fojk ;h. o;s/ ftZu T[; B/ fJZe v{zx/ N'J/ ftZu e[ZM jZvhnK gJhnK d/yhnK. T[; B/ j}os Jh;k ~ nkfynk fe @@s[;hI fi; fJ;w-J/-nk}w dh poes Bkb w[ofdnK ~ f}zdk eo b?Id/ j', jkV/-jkV/ T[j fJbw w?~ th f;yk fdU sK fe w?I fJBQK jZvhnK ftZu ikB gk d/tK.## j}os Jh;k B/ \owkfJnk, @@ u[Zg ofj, fJj s/ok ezw BjhI j?. fJ; w[ekw se gj[zuD bJh pVhnK-pVhnK wzf}bK s?n eoBhnK g?IdhnK jB.## T[; ftnesh B/ fejk, @@i/eo s[;hI w?~ fJj G/s dZ;Dk BjhI ukj[zd/ sK Bk ;jh, go s[;hI fJj sK eo jh ;ed/ j' fe ][d jh fJj fJbw gVQ e/ jZvhnK T[go c{e wko fdU.## n]ho T[; d/ pko-pko efjD #s/ j}os Jh;k wip{o j' rJ/ ns/ T[BQK B/ jZvhnK #s/ fJ;w-J/-nk}w gVQ fdZsk. jZvhnK \"oB fJZe ]soBke F/o dk o{g Xko rJhnK ns/ F/o B/ MZN T[; pzd/ ~ wko fdZsk. j}os Jh;k B/ F/o s'I g[ZfSnk, @@Gbk sz{ fJ; ~ feT[I wko w[ekfJnk<## F/o B/ T[Zso fdZsk, @@fJ; bJh fe fJ; ftnesh B/ s[jk~ go/FkB eo SZfvnk ;h.## j}os Jh;k B/ w[V gZ[fSnk, @@ fco s{z fJ; dk ]{B feT[I BjhI ghsk<## itkp ftZu F/o B/ fejk fe @@w/oh sedho ftZu j[D o'}h fo}e BjhI ;h. i/eo o'}h pkeh j[zdh sK w?I wodk jh feT[I<##

;zgoeL 99143-38909 26

wkou 2013


frnkB-ftfrnkB

-G'bk B{og[ok

fet/I j'Id #u nkfJnk pkJh;kJheb< pkJh;kJheb (d' gjhnk tkjB) i' fJB;kB d[nkok fJ; d/ g?vbK ~ r'b nkeko #u dZpD Bkb ubkfJnk iKdk fJZe pj[s jh ;;sk ns/ b'efgqnk tkjB j?. fJ; dk fJfsjk; 19thI Fskpdh d/ nozG se iKdk j?. p?oB tkB vqkfJ; BK d/ fJZe iowB B/ 1817 JhL #u d' gjhnK tkb/ fJZe T[goeD ~ ftef;s ehsk. d't/I gjhJ/ bZeVh dh fJZe SV okjhI i'Ve/ fJ; ~ d't/I gkf;UI g?oK d[nkok fJZefJZe eoe/ }whB d/ fgZS/ tZb XZe e/ ubkfJnk iKdk ;h. feqeg?fNqe w?efwbB BK d/ fJZe ;ekfNF b'jko B/ 1839 JhL #u g?vb ns/ pq/e tkb/ ;kJheb dk fBowkD ehsk. T[; B/ fgSb/ gjhJ/ d/ n?e;b (X[o/) #s/ fJZe eo?Ie oZy fdZsh. g?vb eo?Ie Bkb i[VhnK ;bkyK dh ;jkfJsk Bkb gjhJ/ ~ x[wkT[Id/ ;B. s/}h Bkb g?vb x[wkT[D d/ pkti{d gjhnk pj[s xZN rsh Bkb x[zwdk ;h. 1865 #u bkb/w?IN BKn d/ fJe \oK;h;h B/ eo?Ie ns/ g?vb nrb/ gjhJ/ #s/ oZy fdZs/ ns/ d' gjhnK tkb/ fJZe tkjB ~ ftef;s ehsk ns/ fJ; dk BKn @pkJh;kJheb# oZfynk. fJ; dk \o/w bZeV dk ;h ns/ NkfJo b'j/ d/ ;B. fgZS'I jbeh t;s{ d/ gjhJ/, fiBK #u r} (gjhJ/ ns/ X[o/ ~ i'VB tkb/) gkJ/ ns/ opV d/ NkfJo fJ;s/wkb ehs/ rJ/. fJ; dk nrbk gjhnk tZv/ neko dk ;h, fi; dk ftnk; 1H5 whNo ;h idfe fgSbk gjhnk pj[s S'Nk ;h. ukbe nrb/ gjhJ/ d/ T[Zgo fcZN ehsh ;hN #s/ p?m e/ fJ; ~ ubkT[Idk ;h. go fJ; wkou 2013

;kJheb ~ ubkT[D ns/ fJ; dk ;zs[fbs pDkT[D bJh tZX s'I tZX e'fFF dh b'V g?Idh, feT[Ife fJ; d/ nrb/ gjhJ/ dk neko tZvk j'D ekoB ftnesh dk fJ; d/ T[go'I nZr/ tZb fvrD dk vo ofjzdk ;h. nZi d/ nkX[fBe ns/ ;[oZfyns pkJh;kJheb ~ 1870JhL ftZu i/w; ;Nkob/ B/ ftef;s ehsk ;h. fJ; d/ d't/I gjhnK dk neko fJZe' fijk ;h ns/ fgSb/ gjhJ/ ~ x[wkT[D bJh g?vbK d/ Bkb fJZe u/B i[Vh j'Jh ;h. ukbe fgSb/ gjhJ/ s'I }ok fizBh nZr/ \o/w T[go fcZN ;hN #s/ p?me/ fJ; ~ g?vbK Bkb dpk e/ ubkT[Idk ;h. fJ; soQK ;kJheb dh o\sko th f}nkdk j' rJh feT[Ife g?vbK tkbh efoze Bkb fcZN rokoh, i' ;kJh} ftZu tZvh ;h, T[; T[go fcZN u/B fgSb/ uZe/ Bkb e;/ cokJhthb d/ dzfdnK ~ cV e/ uZe/ ~ x[wkT[Idh. cokJhthb dk nkeko S'Nk j'D eoe/ tZvh rokoh fJ; ~ s/} x[wkT[Idh. fco gjhnK T[go NkfJo fcZN ehs/ rJ/. fJBQK NkfJoK ~ opV dhnK fNT{pK gk e/ jtk Goh rJh, fi; Bkb ;kJheb j'o s/} o[VQB bZr fgnk. fJ; soQK y'iekoK B/ bzw/ ;w/I d"okB nkgDh fwjBs ;dek fJ; ~ d'-gjhnk tkjB pDk e/ g/F eo fdZsk. fJj d' gjhnk tkjB ;;sk ns/ fpBK s/bgkDh d/ uZbD tkbk ;h. b'eK nzdo fJj n?Bk jowB fgnkok pD frnk fe jo/e d/ xo dh }o{os pD frnk. nZi fJ; jowB fgnko/ ;kJheb ~ nB/eK ezgBhnK fsnko eo ojhnK jB. 27


rzGho ;wZf;nk

-rrBdhg e"o yzr{Vk

;' feT[I wzdk nkyhJ? nkyhJ// ;' feT[I wzdk nkyhJ? Go{D-jZfsnk ;kv/ ;wki ftZu fdB gqsh fdB tXdh ik ojh fJZe ;wkfie p[okJh j?. fJ; ~ o'eD d/ eh jZb bZG/ ikD< jo e'Jh fJj' ;'udk j?. ;wki ftZu Go{D-jZfsnk ~ o'eD bJh eJh gqeko d/ T[gokb/ th ehs/ ik oj/ jB. go fJ; e[ohsh ~ g{oh soQK BZE BjhI gkJh rJh. fJ; ;pzXh fiZE/ j'o eJh ewhnK jB T[BQK ftZu'I fJZe ewh fJj th j? fe e'Jh th fJj ikDB dh e'fFF BjhI eodk fe b'e Go{D-jZfsnk eod/ jh feT[I B/< ;oeko ns/ tZy-tZy ;wkfie ;z;EktK tZb'I fJ; ~ o'eD dh e'fFF sK ehsh ik ojh j? gozs{ fJ; d/ ekoD ikDB dh e'fFF BjhI ehsh ik ojh. wksk-fgsk nkgDhnK XhnK ~ fJ; bJh gVQkT[Id/ fbykT[Id/ jB sK i' T[j fe;/ gqw[Zy ;EkB #s/ gj[zu ;eD s/ nkgD/ g?oK #s/ yVQhnK j' ;eD. fJ; d/ bJh T[j pj[s T[gokb/ eod/ jB. go FkfJd XhnK fJ; rZb ~ BjhI ;wMdhnK fe wkfgnK dh fJZ}s T[BQK d/ jZE ftZu j[zdh j?< T[BQK dh fJZ}s T[BQK d/ wkfgnK ~ jh fgnkoh j[zdh j?, fe;/ d{i/ ftnesh ~ BjhI. T[j eJh tko fdFkjhD j'e/ |bs o;s/ s[o g?IdhnK jB. w[nk\ eoBk! w?I fJj rZb ;kohnK bVehnK pko/ BjhI efjzdh gozs{ i/ d/fynk ikt/ sK nZi d/ ;w/I eJh bVehnK fdFkjhD j'e/ wkVh ;zrs dhnK fFeko jB. T[j eJh tko Bk ;wMh ftZu |bs edw u[Ze b?dhnK jB. fi; Bkb wkfgnK dk f;o Fow Bkb M[e iKdk j?. XhnK ukj[D sK e[ZM th eo ;edhnK jB. wkfgnK dh fJZ}s ~ g?oK ftZu o'bDk th fJBQK d/ jZE ftZu j[zdk j? s/ f;o dk ski pBDk th fJBQK d/ jZE ftZu j[zdk j?. wkg/ XhnK ~ nkgDk wkD wzBd/ jB. pkg dh gZr Xh d/ jZEK ftZu j[zdh j?, fi; ~ ;zGkb e/ oZyDk T[; dk gfjbk \o} j?. gozs{ fJj nkgD/ \o} s'I d{o GZidhnK jB. gsk Bh feT[I< eh ;ko/ \o} wkg/ jh g{o/ eoB< XhnK dk e'Jh \o} BhI wkfgnK gqsh< T[j fJzBhnK bk gotkj feT[I jB< fJj' vo Go{D-jZfsnk dk ekoD pDdk j? wkg/ ;'ud/ jB fes/ ;kvh Xh fJj' fijk e'Jh edw Bk u[Ze bt/ fi; Bkb ;kvh fJZ}s #s/ e'Jh nKu nkt/. fJ; bJh T[j fJ; d/ izwD s'I gfjbK jh fJj vo ]sw 28

eo fdzd/ jB. d{ik vo dki d/ b'GhnK dk ;skT[Idk j?. gfjbK sK wkg/ nkgDhnK XhnK dh gVQkJh #s/ fJzBK ]ou eod/ jB s/ fco dki d/ b'Gh tZvhnKtZvhnK wzrK oZyd/ jB. fiBQK ~ g{ok eoBk |ohp wkfgnK d/ tZ; s'I pkjo j[zdk j?. fe;/ ~ eko ukjhdh j? s/ fe;/ ~ 10, 20 s/ 50 bZy dh Bedh. |ohp wkg/ fJBQK wzrK ~ fet/I g{ohnK eoB< fJ;/ eoe/ wkg/ Go{D-jZfsnk dk ;jkok b?e/ gfjbK jh nkT[D tkbhnK w[;hpsK s'I w[esh gqkgs eoD ~ soihj fdzd/ jB. shi/ ftnkj s'I pknd ;j[fonK tZb'I B{jK ~ szr eoBk, wkoDk e[ZNDk, ;kVBk iK c/o }kbw ;j[fonK tZb'I B{zjK d/ woB dhnK ]poK, nZi ;kv/ ;wki ftZu nkw ;[BD ~ fwb iKdhnK jB. fJBQK ;G s'I puB bJh th eJh wkg/ fJj e[eow eoB bJh wip{o j' iKd/ jB. fJ; s'I fJbktk |ohph th Go{D-jZfsnk dk fJZe tZvk ekoB j?. gfjbK fJjBK ;wkfie p[okJhnK ~ BZE gkJh ikt/ c/o fes/ ike/ ;kvk ;wki Go{DjZfsnk torh G?Vh phwkoh s'I ;[oZfyns ofj ;edk j?. fe;/ ftdtkB B/ pj[s tXhnk fejk j? fe fe;/ ;wki ~ i/eo nkdoF pDkT[Dk j't/ sK T[;d/ fJZe fJZe ftnesh ~ nkdoF pBDk gt/rk. ;wki nzdo B?fse f;Zfynk dk gq;ko j't/. n"os ~ ;BwkB:'r ;EkB fwb/. nkoN, ebuo ns/ \?FB d/ BK #s/ T[;dk F'FD o'e e/ T[; ~ T[j y'Jh j'Jh gdth gqkgs j't/ fi; d/ bJh ;kv/ r[o{nK ns/ g?|zpoK B/ e'fFFK ehshnK. ;wki d/ jo/e ftnesh ~ T[Zu/-;[Zu/ nkuoD dk XkoBh pBD dh e'fFF eoBh ukjhdh j?. B"itkB fpBK dki d/ ftnkj ~ soihj d/D. B{zj ~ ;j[o/ xo gokJ/gD dk BjhI ;r'I nkgD/ gD dk nfj;k; j't/. i/eo n;hI nfijk eod/ jK sd jh fJ; Xosh d/ ;Zu/ ;g{s ejkTID d/ jZedko jK r[o{ BkBe d/t ih nkyd/ jBL ;' feT[I wzdk nkyhJ? fi; izw/ okikB. wkou 2013


;kfjse wzu

-fwjopkB nbh

w[jZps Bro

-gq'H wfjw{d nkbw

d[nk

:/ d[Bhnk fJe n?;k w[jZps Bro j', w[jZps eh rbhnK, w[jZps e/ xo j'I. :/ d[BhnkHHH w[jZps eh JhIN'I w/I xo j' sokFk, w[jZps e/ i}pks, fJ; w/I p;o j''I. :/ d[Bhnk HHH w[jZps f]}K j' w[jZps f\}k j', w[jZps eh oks/I, w[jZps ;jo j'. :/ d[Bhnk HHH

FkjhI ;/ Gh s/} B}o d/ :k nZbkj fJbw e/ B{o ;/ ;hBk Go d/ :k nZbkj

w[jZps ek nkbw e[S n?;k j' c?bk, w[jZps jh wzf}b, w[jZps ;\o j'. :/ d[Bhnk HHH

d{o ijK ;/ ifjb e/ ;kJ/ j' ikJ/I BzBQ/ fdb Gh o"FB eo d/ :k nZbkj

w[jZps ;/ o"FB e[S n?;/ ijK j'I, w[jZps jh rKt, w[jZps Ffjo j'. :/ d[Bhnk HHH

ngB/ tsB ek jw Gh T{Iuk Bkw eo/I jw e' n?;k fJbw' j[Bo d/ :k nZbkj

w[jZps Gh n?;h j' p/-b"; i?;h, j' e?;h Gh d{oh, w[jZps wro j', :/ d[Bhnk HHH

BzBQ/ w[zB/ c{b j?I jw fJ; r[bFB e/ ][Fp{ ;/ jo nKrB Go d/ :k nZbkj

@w/jopK# ][dk ;/ p; fJsBh d[nk eo w[jZps ;/ bpo/} jo fJe gjo j' :/ d[Bhnk fJe n?;k w[jZps Bro j'. wkou 2013

fi; go ub eo gkJ/I jw fJBnkw fsok jw e' n?;h okj-r[}o d/ :k nZbkj. 29


pZfunK dk gzBk wkf;e w[ekpbk \otoh 2013 d/ ;jh T[Zso jBL 1) 571 JhL ftZu 2) 114 ;{osK 3) 1764 JhL ftZu 4) e'bzp' 5) nkb fJzvhnk o/fvU fJ; w[ekpb/ d/ fti/sk dk BK j? w[jzwd dkfBF

eZ[M ehwsh rZbK

1) f}zdrh dh ;G s'I tZvh fiZs nkgD/ nkg #s/ ekp{ gkT[Dk j?. 2) j;Dk fJZe pVh ;;sh fijh dtkJh j? go fJ;~ jo e'Jh BjhI ]ohddk. 3) fi;~ jkoB dk vo j't/rk T[j }o{o jko/rk. 4) f}zdrh d/ jo edw #s/ ;dk c[Zb fpy/od/ ikU fJZe Bk fJZe fdB jok-Gok pk| bZfrnk t/y'r/. g[Zso w[jzwd Bkf;o, wb/oe'Nbk. ndkok gj[-c[Nkbk tZb'I i/s{ T[whdtko ~ bZy 5) f}zdrh ftZu fJj w[Ffeb BjhI fe s[;hI u'Nh #s/ gj[zu ikU ;r'I T[; s'I th w[Ffeb rZb fJj j? bZy tXkJhnK. fe s[;hI u'Nh #s/ ik e/ ][d ~ p[bzd oZy'. 6) f}z drh d/ nZX/ d[Zy s[;hI d{;fonK s'I |bs wkf;e w[ekpbk wkou 2013 T[whdK brk e/ ]ohdd/ j'. 1H e[onkB wihd dh fejVh ;{os ;G s'I 7) c[ZbK dh soQK w[;eokU feT[Ife c[Zb fyV/ j'J/ gfjbK Bkf}b j'Jh< uzr/ bZrd/ jB. 2H j}os nkdw dh n"bkd ftZu ;G s'I 8) d[Bhnk dh ;G s'I tZvh |ohph p/nebh j?. gfjbK j'J/ fe;/ fJZe bVe/ dk BK dZ;'< 3H Fjhd F/y nfjwd :k;hB feZE'I d/ t;Bhe 9) gfjbh Bkekw:kph s'I Bk xpokU feT[Ife fJj s[jkvh p[bzdh dh gfjbh g"Vh j?. ;B. -w[jzwd fB;ko

4H ykD tkb/ Bwe dk o;kfJfDe BK eh j?< 5H ;hHnkJhHvh (C.I.D) dh c[Zb \kow dZ;'

eh s[;hI ikDd/ j'< ¤ ¤ ¤ ¤ ¤ ¤ ¤ ¤

g?B;bhB dh y'i nb?r}?Ivo B/ ehsh. ;[GkF uzdo p'; dk iBw 1897 JhL eNe fty/ j'fJnk. nkfJB/ nepo d/ b/ye np[b \}b jB e[s[p whBko e[sp[ZdhB n?pe B/ pDtkfJnk ;h. BthI y'i nB[;ko ;{oi wzvb d/ 8 rqfj jB. nk}kd fjzd[;skB d/ gfjb/ okFNogsh vkH ofizdo gq;kd ;B f;ezdo d/ T[;skd dk BK no;s{ ;h. o}hnk ;[bskBk fdZbh ;bsBs dh gfjbh n"os Fk;e ;h. }[b\eko nbh

B'NL b/ye d/ ftukoK Bkb ndko/ dk ;fjws j'Dk }o{oh BjhI. fJ; bJh s[jkv/ G/i/ rJ/ nkoNheb} ftZu b'VhIdh spdhbh ehsh ik ;edh j?. 30

wB g;zd u[Neb/ pZ; ftZu ek\h GhV ;h. fJZe w'Nh n"os d/ nZr/ yVQh bVeh fpco e/ T[; ~ p'bh @@G?D ih! s[;hI w?~ tko-tko XZek feT[I d/ oj'<## @@XZe/ e"D w'fJnk d/ fojk j? XhJ/< w?I sK ;kj b? ojh nK!## w'Nh n"os B/ itkp fdZsk. oks d/ ;w/I ykDk ykD s'I pknd fgzeh ~ fwou bZr rJh sK p'bh @@wzwh, E'VQh yzv d/ fdU.## @@p/Nh, oks ~ yzv BjhI ykDh ukjhdh. dzdK ~ ehV/ bZr iKd/ jB.## wzwh B/ fejk. @@nZSkHHH! sK jh dkdk ih oks t/b/ w{zj ftZu'I dzd eZY e/ oZy fdzd/ jB.## gkrbgB dk o'rh, @@vkeNo ;knQp, s[;hI w?~ mhe sK eo fdZsk j? go w?I ][F BjhI jK.## vkeNo, @@T[j feT[IHHH<## o'rh, @@eZbQ se w?I okDk gqskg ;h go w?I nZi e[ZM th BjhI nK.## -w[jzwd fJeokw wkou 2013


BphnK d/ jkbks

j}os fJpokjhw nb?fjZ;bkw d/ fJZe g[Zso dk BK wd:B ;h i' T[BQK dh shih gsBh eBs{ok eBnkBh dh eZ[y'I g?dk j'J/ ;B. T[BQK ~ th nZbkj B/ ]{p XB d"bs Bkb fBtkf}nk ;h. j}os fJpokjhw dh t\ks s'I pknd wd:B nb-ybhb Ffjo s'I fBZeb e/ bkb ;kro d/ g{oph feBko/ T[Zs/ ;fEs fJZe p;sh ftZu nkpkd j' rJ/ ;B. id'I T[BQK dh ;zskB tX e/ fJZe ephb/ dk o{g Xko rJh sK T[; ephb/ ~ th T[BQK d/ BK #s/ jh @wd:B# fejk ikD bZfrnk. b'ehI fJZE'I d/ t;BheK ~ wd:B tkb/ efjzd/ ;B. j}os fJpokjhw d/ p/N/ wd:B dh w"s s'I fgZS'I j"bh-j"bh fJj b'e th fJZe nZbkj ~ G[Zb e/ r[wokjh ftZu g? rJ/. fJj GNe/ j'J/ b'e nZbkj dh fJpkds dh pikfJ o[ZyK dh g{ik efonk eod/ ;B. noph GkFk ftZu o[ZyK d/ M[zv ~ @nJhek# iK @n?ek# th efjzd/ jB. fJ;/ bJh e[onkB ftZu fJBQK w[FfoeK ~ @n;jkp/ nJhek# d/ BK Bkb g[ekfonk frnk j?. o[ZyK dh g{ik d/ Bkb-Bkb fJj b'e e[ZM j'o e[ohshnK d/ th fFeko ;B. fJZe ezw fJj fe Bkg-s'b ftZu xNk-tXkn eod/ ns/ d{ik nkgD/ fJbke/ ftZu'I dh bzxD tkfbnK s'I ipoh eo t;{b eod/ wkou 2013

-w[jzwd n]so

;B. fejk iKdk j? fe ;z;ko ftZu ;G s'I gfjbK eo (N?e;) t;{b eoB dk ezw wd:B tkfbnK B/ jh F[o{ ehsk ;h. Bkg-s'b ftZu vzvh wkoB ns/ eo t;{bD s'I fJbktk fJj b'e b[ZN-wko s/ MrV/ \;kd th ]{p eod/ ;B. id'I wd:B tkfbnK dh r[zwokjh pj[s f}nkdk tX rJh sK nZbkj B/ T[BQK ftZu'I fJZe B/e pzd/ ~ nkgDk g?rzpo ykfgnk fi; dk BK j}os F[n?p nb?H ;h. j}os F[n?p, j}os fJpokjhw d/ g[Zso wd:B d/ gVg's/ ;B. j}os F[n?p @]shp[b nzphnk# d/ BK Bkb gqf;ZX j'J/. nkg j}os w{;k (nb?H) d/ ;j[o/ th ;B. g?|zpo pDB s'I pknd j}os F[n?p B/ nkgDh e"w tkfbnK ~ fJeZmk eo e/ nZbkj dk ;[B/jk ;[DkfJnk ns/ fejk fe @@j/ w/oh e"w tkfbU! s[;hI b'e fi; ][dk ~ SZv e/ fJBQK o[ZyK dh g{ik eod/ j' T[;/ ][dk B/ sK fJBQK o[ZyK ~ g?dk ehsk j?. fJ; bJh s[;hI fJBQK o[ZyK dh EK e/tb nZbkj dh fJpkds eo'. ihtB ns/ w"s d/D tkbk e/tb nZbkj jh j?. i' wzr' e/tb nZbkj s'I jh wzr'. ;ko/ p[o/ ezwK ~ SZv e/ nZbkj d/ dZ;/ j'J/ wkor T[ Zs/ uZb'. Xosh T[ Zs/ \;kd c?bkT[D tkfbnK ~ nZbkj g;zd BjhI eodk. e"w @nkd# e"w @;w{d# ns/ e"w @B{j# d/ 31


feZ;/ sK s[;hI nkgD/ g{oitiK s'I ;[D/ jh j'Dr/ fe nZbkj snkbk B/ T[BQK Bk\owkBK Bkb fej' fijk ;b{e ehsk< T[BQK ~ fezBhnK eoVhnK ;}ktK fdZshnK rJhnK. j/ w/oh e"w tkfbU! s[;hI b'e nZbkj T[Zs/ JhwkB fbnkU. fJ;/ ftZu s[jkvh GbkJh j?.## j}os F[n?p d/ ;wMkT[D T[Zs/ e[ZM b'e sK JhwkB fbnkJ/ gozs{ pj[frDsh JhwkB BjhI fbnkJh. gozs{ nkg dhB dh spbh| ftZu bZr/ oj/. e[ZM ;wK phsD wro'I T[BQK dh e"w d/ Bk\owkB b'e T[BQK ~ efjD bZr/ fe @@s[jkvhnK rZbK ;kvh ;wM ftZu BjhI nkT[IdhnK. s[;hI nkgD/ ;kEhnK ~ b? e/ fJZE'I fe;/ j'o EK ub/ ikU BjhI sK n;hI s[jk~ esb eo fdnKr/.## nkg B/ T[BQK ~ ;Zu/ o;s/ T[Zs/ uZbD bJh pj[s ;wMkfJnk gozs{ fJj Bk\owkB b'e T[bN/ nkg ~ XwekT[D bZr/. nkg dhnK ;kohnK e'fFFK d/ pkti{d T[jh j'fJnk fi; dk T[BQK ~ vo ;h. e[onkB ftZu dZf;nk frnk j? fe wd:B tkfbnK ~ oZph n}kp B/ d' soQK nk x/fonk. oks ;w/I id'I T[j xoK ftZu ;[Zs/ gJ/ ;h sK fGnkBe G[ukb nkfJnk fi; Bkb T[BQK d/ fdb dfjb rJ/. fco n;wkB'I nZr dh toyk j'D bZrh fJZe' jh oks ftZu g{oh wd:B e"w ib e/ e'bk pD rJh. e/tb j}os F[n?p ns/ T[BQK T[Zs/ JhwkB fbnkT[D tkb/ jh pkeh pu/. fJj b'e nkokw Bkb nkgD/ xoK ftZu ;[Zs/ oj/. T[BQK ~ gsk th BjhI uZfbnk fe okshI n}kp nkfJnk ;h. ;t/o/ T[ Zm e/ T[BQK b'eK B/ nkgD/ B/V/-s/V/ xoK ~ d/fynk fe eZbQ d/ tZv/-tZv/ Bk-\owkB ns/ xwzvh b'e w[ZX/ w{zj e'fJbk pD/ gJ/ ;B. id'I g{oh e"w n}kp ftZu spkj j' rJh sK j}os F[n?p nkgD/ w'wB ;kEhnK ~ b? e/ fJj efjzd/ j'J/ T[ZE'I uZb gJ/ fe n\;'; j/ e"w s/o/ T[Zs/! s[;K w/oh fJZe Bk ;[Dh fizBK w/o/ tZ; ftZu ;h w?I s[jk~ f;ZX/ okj s'oB dh e'fFF ehsh go s[;hI nkgDh jmXowh T[Zs/ ekfJw oj/. ;Zuw[Zu nZbkj fi; ~ r[zwokj eo d/t/ T[; ~ e'Jh jdkfJs BjhI d/ ;edk.## j}os F[n?p fJj efjzd/ j'J/ TZ[E'I wZek tZb ns/ e[ZM eEBK nB[;ko ikovB tZb fjios eo rJ/. fco T[ZE/ jh nkg B/ nkgDh g{oh f}zdrh r[}koh.

ADVERTISEMENT TARIFF COVER PAGES MULTICOLOUR Back Title (Outer)

Rs. 5000/-

Back Title (Inner)

Rs. 3200/-

Back Title Half Page (Inner) Rs. 1600/-

INNER PAGES B/W Full Page

Rs. 2000/-

Half Page

Rs. 1100/-

Quarter Page

Rs. 600/-

Contract for 1 Year : 33% Discount Contract for 6 Months : 25% Discount All payments should be made in favour of "MONTHLY PAUH FUTALA" Payable at Malerkotla (Distt. Sangrur) MANANGER

gj[ c[Nkbk gqpzXeh YKuk vkfJo?eNoL 99142-58907 97816-07710 90416-36967

;zgkdeh FkykL 99142-58907

gqpzXeh FkykL 98149-09921

wkbtk y/soL 98149-09921

d[nkpk s/ wkMk y/soL 94176-64274

gqekFe s/ Skge npd[; Fe{o B/ gzikph fJ;bkfwe gpbhe/FB} wb/ o e' N bk tZ b ' I npdkb fgq z f Nz r gq ? ; , e/ b ' I r/ N , wb/oe'Nbk s'I Sgtk e/ d\so gj[ - c[ N kbk F/ o tkBh r/ N , wb/oe'Nbk (f}bQk ;zro{o) s'I gqekfFs ehsk.

;zgkde L npd[; Fe{o 32

wkou 2013


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.