بؤخزمةتى طةلةكةى خستؤتة كار و لةبوارة هةمةجؤرةكانى نوسيندا شوكَين ثةنجةى ديارة ،مامؤستاى بةِركَيزمان لةطؤظارى سينةماوشانؤ ،لةذمارة)(2ى 1988لثةِرة)(45نوسينةكةى حوزةيرانى جةلى زادة دوين بةناونيشانى )مةلى طةورة(هونةرى هةرضةندةِرؤشنبيرى يويستيةكى نةتةوةىبة ث كَ شانؤى نةتةوةيةكى كورد الىكفاية(ى و)فروض ذكَيردةست و زكَور دواكةوتوو بووةو هيض مسعود محمد داناوة،لةسةرزووبانى كاك يةكطرتووى لتكَيىكى كاتكَي ك خكَوى لةو كَ كؤيسنجق يت):لةقوتابخانةى دةكَل كَ لوى هةردةم شا كَ سةربةستدا نةديووةو نمايشىكراوة،و شانؤطةرييكَوكردن و زوكَلم لض دووضيرؤكىشةرى قة كَ داطيركردن و لى) ثاك(كةلةسا كَ دامةن يةكةميانو )كوضى يةكجار نةخوكَيندةوارى هةذارى و زكَوردارى دووةميش يشىكةشىكراوة، (1930ث كَ لم لةوكاتةشدا ناوناوة يشانيان كردووة ،بة كَ ثةر كَ يشىكةش ل ث كَ كَ بووبكَ دووسا رؤن(كةدواى يةك )ني ِ )3 ى ،نركةى كوردستان لةهةر( سوضكَيىكى مةردايةتىلدانى ئةمةية ،سةرهة كَ راستيةكةى كرا(كَي كِ .، قارةمانكَي ك، كردةوةى دلكَير يتةوة كَ ِ ر دةطة كؤية شانؤى هونةرى سةركردةيةكِ ،راثةرينى هكَوزكَي ك ،ضينكَي ك يان ،(1930 ساكَلى) زانايةك ،نةك بؤبةهارى)(1931 شاعيركَي ك، دةنطى بيروباوةِرى ين كَ داو )كوضى كةشانؤطةرىدواكةوتووى زكَورلكَيىكراويان طةلى كوردى (نمايشىكراوة، 1930 لى) ثاك(لةسا كَ )(4 هةروةها بوونةتة وتةوة، وشياركرد كَ ه كَ ( 1938 ) لى كَ لةسا شانؤطةرية بةكَلىكوئةم سةرضاوةى بزووتنةوةى ِرزطارى خوازى ،بة )يةكةم نؤبةرةى يوذوويى ئةو نمايشىكراوةو وئاواتى م كَ ثكَيى ثكَيويست كوردمان .كؤيةبوو، نةتةوى ناوةندى كارى(قوتابخانةى سةردةمةى يىكى دةره كَ ئامادةكردن و ينانى:عةلىكورد كاروانى ِركَوذطارى شكَوِرةسوار كَ ئةكتةرةكانيش بريتى موزةفةربووة، نةتةوةكةمان و شةوةزةنطى لةقكَوناغكَيىكى لى كَ رؤ ِ لة جان زاهيرنورىبوونة لة: لةباوةشىِ1رذكَيمكَيىكى دةرةبةطى بكَوطةنداو لشادى كَ د2 ين)دامةن(ثاك. كَ داو كوضىكَوِرة سوارة لة بنةماكَلةيةكى ناودارو ئةو ش ناميقكارةكةر. رؤكَلى رةسولى ثةروةر3 ،وةك زانست لة ِو ثةروةر ِكورد ثرشنطدار- يرةيةكىتؤفيق5 . عبدولىكريم4 يزى. كَ عبدولحةو ضرايةكى ِرووناك و ئةست كَ بةهجةت-7 . ئاسمانى -كامي ل عومةرحبيب 6 . درةوشايةوةو كوردستاندا لةئاسكَوى شوان. لى كَ رؤ ِ لة هؤرمز جةمي ل حةقى طيانى كورد ثةروةرى و بةهةست و طةورة)مةلموحةمةدى مةلى مخابن نةك تةنيا هةزاران كةسى وظايةتى مر كَ كؤضى (1943 لةساكَلى ) لةخةوىزادة( جةلى هكَوشيار نةطبةتى دا نةزانين و خزمةتكَيىكى دواى دوايى لوى ئةوةىطةنج و هةزاران كرد،بةكَلىكو وتةوة، كرد كَ نةتةوةكةى طةياند، و بةطة ل طةورةى ميللةتةكةشى بةسكَوزى شيعرة شاعيرو رةوس، ضى كَوةك:فرياد ِ وش و يناوةتة ج كَ وذطارييةكانيةوة ه كَ ثِرئام ئوستادى ئاينى، زاناى مامؤستاو بيرمةند ،ثكَيشىكةوتن و ميللةت ثةروةريةوة خرؤشى وشاعيرىو دادوةرو قازى رةسوارةكؤية، )دارولعيلمى( زاناى بليمةت ئةوشؤ ِ كةرةوة، يةكاليى بِرياردةرو كوردثةروةرى ثكَيشىكةوتن خواز ،خوالكَيخكَوش كؤيى قادرى لةحاجى هةرطيزناشتوانم مةل حاجى كوِرى موحةمةدى كؤيى بوو مةل كةفةرموويةتى):بةغةيرى عةبدولىكَيكَبكَلكَيم، زياترى ث جةليزادةى ناودار بة)مةلى بناغةى جةدى ى تةنيا يهةدانا-لةكوردستان كَ يوةك كَمةلى طةورة وةنةب طةورة(ئ كَبوو. دانا( عيلمى شاعيركَيىكى طةورةى نيشتمان ثةروةرى يادت لةطيانت بكَيت سلو هةزاران بةس،وبةكَلىكو ىو وى بووب كَ سةردةمى خ كَ رلةنوور. ِ ث رت ِ طؤ بةخكَيرو زانايةكى بليمةت و مركَوظكَيىكى مةزن و سةرضاوةكان لتى تكَيىكؤشةركَيىكى ثكَيشىكةوتن خوازى ككَومة كَ وطةشةسةندنى سةرهة كَ مكَيوذووى1 لدان طيانى و بيرو هةست و كةهةردةم بوو، جةواد لىكى2007 درامالةكؤية،ثةرتوك، شانؤو كوردستان لنى خة كَ وشى لةلى ككَومة كَ ه كَ 25،26ئ(كَيش و ئازارى حةمةدبةط ،ل)لةطة كَ ل بووةو هةميشة سينةماوشانؤ،ذمارة) طؤظارى2 دواكةوتن و هةذارى نةتةوةكةى ديلييةتى و طةورة مةلى 1988 (حوزةيرانى 2 ذياوةو بةدركَيوذايى ذيانى باسى ئةو واقيعة رؤشنبيرى يويستيةكى ِ شانؤى كردوة. بةث كَكوردةوارى ومةكَلى هونةرىلةى ك كَ تفت و تا كَ مةغديد الىكفاية(داناوة،نوسينى و)فروض رةنطدانةوةيةكى لبةستةكانى كت ومت ِ هة كَ 43 حاجى ،ل سةردةمةى طةلى كوردمانة نةك تةنيا ئةو ذمارة -3هةمان لةتكَي)ِرايى سةرضاوةىبطرة لةكوردستانى خواروودا، طةورة 45 حاجى ل شانؤ،مةغديد 2 ناوى مةلى (سينةماو طةورةشدا، كوردستانى (ى 1 ذمارة) سةرضاوةى هةمان4 )موحةمةد كوِرى مةل عةبدولى كوِرى مةل لدان كَ سةرهة يوذووى كَ م سةرةوة، ئةسعةد(ة ،دايىكى ناوى )عائشة(ية كوضى درامالةكؤية ،ل شانؤو وطةشةسةندنى يزيية ،لةبنةماكَلةيةكى حةو كَ حاجى بىكراغاى 27 كوردثةروةرو زانيارى خوازو زانست ثةروةرة ل خةريىكى ى سةد سا كَ كةبةدركَيوذايى س كَ *جةوادحمدبةط كَ سالح يندةوارين لةكوردستاندا. الوكردنةوةى خو ب كَ -لةساكَلى 1946لةكؤية لةداي ك بووة
مةلى طةورة وِ.......رةوتى ثكَيش كةوتن خوازى
9
حاجى قادرى ككَويى لة ئةستةمبكَولةوة ئةم ثارضة شيعرةى بكَوحاجى مةل عةبدولى جةلى زادة ى-: ناردووة و دةكَل كَ بة غةيرى جةدى ئ كَيوة ك كَيهة دانا لة كوردستا ن بناغةى عيلمى دان ا ئةم زاتة طةورةية )كة ناسراوة بة مةلى طةورة( لةساكَلى 1293ككَوضى بةرامبةر ساكَلى 1876زايينى لةشارى ككَوية هاتكَوتة دنياوة لةتةمةنى ثكَينج ساكَلى دايىكى ككَوضى دوايى دةكات لةتةمةنى حةوت ساكَلييةوة دةستى كردوة بةخوكَيندن ،دةورى فةقكَييةتى زوو بةسةر بردووةو لةتةمةنى )(14 ساكَليدا لى باوكى دةخوكَينكَيت.لةتةمةنى )(18 ى .كة ى وةردةطر كَ ساكَليدا ئيجازةى زانستى ل كَ باوكى لةساكَلى 1908زايينى كؤضى دوايى دةكات نازناوى سةركَوكى زانايانى )رئيس العلماء( ى ئيتر لةوة بة دواوة بة)مةلى وةردةطر كَ طةورة(لة هةموو كوردستاندا ناوبراوةو ناسراوة هةروةها ِرؤذانة بةشكَيوةيةكى بةردةوام لةهةردوو مزطةوتى طةورةو حاجى مةلئةسعةدى جةليزادة بةضِرى دةرسى بةو خوكَيندكارانة طوتووة كةلةهةموو ليةكى كوردستان ِروويان لةكؤية كردووة ،لةساكَلى 1916دا بووة بةئةندامى ئةنجومةنى )وليةت( لةشارى موص ل ،لةساكَلى 1913لةسةر داواى مةلى طةورة يةكةمين قوتابخانة لةشارى ككَوية كراوةتةوة لةسةرخواست و ِروولكَينانى لةدةوكَلةت. هةروةها لة ساكَلى 1912زايينى دةبكَيتة موفتى شارى كؤية ،وة لةساكَلى 1919زايينى دةبكَيتة )قازى ككَوية( لة دادطاى ككَوية ،وة لةساكَلى ى بةئةندام 1924زايينى هةكَلدةبوذكَيردر كَ لةئةنجومةنى دامةزراندنى عيراق)المجليس التأسيس العراقى(وةلةوكاتةوة كة لة ئةنجومةن دابووة بةهةموو توانايةكى يةوة ماف و بةرذةوةندى نةتةوايةتى كوردى دلكَيرانة خستكَوتة بةرضاوان و ئةنداكَمىكى كارامةو لكَيهاتوو ديار بووة. دواى ئةندامكَيتى لة ئةنجومةنى دامةزراندن لةبةغدا كة ماوةكةى شةش مانط بووة هةر بةثلةى قازيةتى )دادوةرى(ماوةتةوة تا ساكَلى 1928ى زايينى ،ئينجا دواى ئةم ساكَلة بةيةكجارى وازى لةفةرمانى ميرى هكَيناوةو هةموو ساتةكانى خكَوى بؤ كتكَيب دانان و دةرس طوتنةوة و خوكَيندنةوةو شيعر تةرخان كردووة) ،مةلى طةورة(لة ناخى دةرونيةوة بكَو هكَوشيار كردنةوةى نةوةى كوردى نوستوو هاوارى دةكردو بيرى لةِركَيطاى ِرزطاربونيان دةكردةوة لةضنط ذكَيردةستى و هةذارى و نةخوكَيندةوارى ،مةلى طةورة بؤ كورد بووةو بكَو كورد ذياوةو تكَيىككَوشان و ل خكَويا ئاخ و غةمى ميللةتى طةلى كوردى لةطة كَ بردكَوتة ذكَير خاك بة دكَلسكَوزى و غةمخكَورى ذيانى تفت و تاكَلى ككَومةكَلى كوردةوارى بووة ،وة ض خكَوشييةكى دنياى بكَوخكَوى نةويستووة ،وةك ى-: دةبينين لةم شيعرة دةكَل كَ ) من يةخةى خ كَوم لة ب كَوية دادةدرم ئ كَيوة نابن بة هيض من دةمرم ى من كةيفى ضيم بة دنيا ب كَ ى دةب كَ
ى( قةومى من وا رةزي ل و رةسوا ب كَ وة هةميشة هةر ضرثاندوويةتى لة ى-: طوكَيى ركَوكَلةكانى كوردو دةكَل كَ بة قةولى جاهيالن خ كَوتان مةط كَورن ى بش كَورن ل لة دنياي كَ بة ضاوى د كَ بؤيةدةتوانين بلكَيين كةوا مةلى طةورة تةواوكةرى بيرى حاجى قادر بووة، مةلى طةورة هةميشة بة ميللةتى كورد ى هةكَلداوةتةوة، شانازى كردووة خكَوى ث كَ وة زياتر لة تورك و عةجةم ئةمةى ئةنجام داوة ،وةك لة شيعركَيىكيدا ى-: دةفةرمو كَ ) ميللةت كَيىكة لة قةومى تور ك و عةجةم صاحيبى حةزم و رةزم و بةزم و كةرةم( مةلى طةورة سةبارةت بة كةركوك و نةوتى كةركوك بة شيعر هةكَلويستى خكَوى ئاشىكرا كردووة لةكاتكَي ك دا كة هيض حزبكَيىكى سياسى كورد ِراى خكَوى لة بارةى ِركَيىكىكةوتنةكةى نةوت لة بةروارى 9/3/1937دةرنةبِريوة ،ئةوة بؤمان دةردةخا كة مةلى طةورة لم مركَوظكَيىكى لكَيهاتوو مةزنى كورد بوة بة كَ لة ِرؤذطاركَيىكى تاريىكى كورددا ذياوة. ) ئةى كاكى نةفامى طةوج ى م ل هو ِر بنوا ِرة لة دةورى بابة طو ِر طو ِر
ذمارة ،3حوزةيرانى 2009