18. Interview
tekst Malini Witlox fotografie Erik Verburg
Schoon geweten, lege kas Na 55 jaar sluit IVA (instituut voor beleidsonderzoek en advies) de deuren en verliezen 35 mensen hun baan. De recessie is daar vooral debet aan, maar is niet de enige oorzaak, aldus IVA-directeur Marc Vermeulen. Volgens hem heeft de overheid duidelijk minder behoefte aan onafhankelijk onderzoek. Wordt de vrijheid van de wetenschap bedreigd? “We kregen steeds vaker het verzoek onze vraagstelling en conclusies richting het ingezette beleid te sturen. Maar dat weigeren we.”
T
ijdens het interview haalt Vermeulen een bekende slagzin aan. Wij van WC-eend adviseren WC-eend. Niet ongewoon voor het bedrijfsleven, maar de overheid kon een kritische noot nog wel waarderen. Dat klimaat is veranderd door de opkomst van politieke partijen op de flanken, zoals de LPF, de SP en de PVV die de kritische noten uit onderzoeken kunnen inzetten voor eigen politiek gewin. En dus zijn de ministeries bang voor onwelkome boodschappen. Vermeulen: “Door veranderingen in het politieke discours staat de behoefte aan onafhankelijk beleidsondersteunend onderzoek onder druk. We kregen de afgelopen vijf jaar steeds vaker het verzoek ons advies gewenst te maken. Dit probleem speelt ook bij andere instituten, hoor ik. Maar onderzoek is zelden eensluidend. We zeggen nooit, taakstraffen verminderen de criminaliteit, punt. We zeggen altijd, taakstraffen kunnen bijdragen aan vermindering van criminaliteit mits voldaan wordt aan voorwaarde x en y.”
Geen behoefte aan nuance Maar de overheid heeft geen behoefte meer aan kritische wetenschappers of nuance, stelt Vermeulen. “We kregen meer dan
eens te horen dat opdrachtgevers bang waren dat de oppositie onze kanttekeningen zou uitvergroten. Het proces van beleidsonderzoek is verpolitiekt. Vaak laat de overheid überhaupt geen onderzoek meer plegen, omdat ze denken dat ze er toch niets mee kunnen. Als ze al iets laten doen is het quick and dirty. Niet te diepgaand, niet te ingewikkeld. Dat type gedrag krijg je in een low trust society die niet goed in zijn vel zit. Door alle kabinetswisselingen staat het systeem onder druk. Kritisch onafhankelijk denken is typisch een fenomeen dat past bij een high trust society. Een samenleving of instelling die zich veilig en senang voelt, durft zichzelf de maat te nemen.”
Een miljoen minder IVA is voor honderd procent afhankelijk van een derde geldstroom, projectgebonden financiering van (semi) overheid en van private instellingen. Het gaat om kortlopende opdrachten van enkele maanden tot een half jaar. En door de crisis moet ieder dubbeltje omgedraaid worden. In het verleden kwam een deel van die spaarzame dubbeltjes nog bij IVA terecht. In de 55 jaar dat het instituut bestaat, overleefde het minstens drie crises. En die waren vaak nog zwaarder dan de huidige, bijvoorbeeld die uit
'Men stelt nu hoge eisen aan de relevantie van onderzoek' Univers vroeg een aantal - op TiU gevestigde onderzoeksinstituten of ze bovenstaand beeld herkennen. Theo Nijman, wetenschappelijk directeur Netspar “Ik herken het beeld dat maatschappij en overheid meer eisen stellen aan het bekostigen van onderzoek. In die zin dat er een aantal jaar geleden meer ruimte was voor onderzoek om het onderzoek, terwijl men nu hoge eisen stelt aan de relevantie van dat onderzoek. Ik herken niet dat de opdrachtgevers het onderzoek meer dan vroeger naar een bepaalde conclusie willen sturen.”
Univers 22 november 2012
Ton Wilthagen, directeur ReflecT “Wij hebben van dit verschijnsel geen last. Dat zal zeker te maken hebben met het feit dat we in veel mindere mate opdrachtonderzoek in enge zin doen. Wij werken of in een duurzame samenwerkingsrelatie met partners of we krijgen funding (onderzoekssubsidie) waarbij
de output alleen in wetenschappelijk opzicht hoeft te worden verantwoord. Natuurlijk zijn wij ook ons bewust van de spanning die Marc Vermeulen noemt, die heeft altijd bestaan. Maar ik kan niet aangeven of hier sprake is van een groeiende tendens.” Henk Garretsen, directeur Tranzo “Nog nooit meegemaakt! Maar wij verrichten amper kortdurend opdrachtonderzoek, dus de situatie is bij ons heel anders. We hebben in verhouding wel veel tweede geldstroom onderzoek.” Manon Osseweijer, Managing Director CentER “Mede namens Prof. Frans de Roon, Vice-Decaan Onderzoek bij TiSEM, laat ik weten dat wij de door u genoemde (toegenomen) vraag naar ‘gewenst onderzoek’ niet herkennen binnen de instituten verbonden aan TiSEM.” Anton Vedder, directeur bij TILT “Wij hebben geen last van de toegenomen
vraag naar onderzoek met (vooraf vaststaande) gewenste conclusies. Dat komt denk ik door een veel grotere variëteit van financiers en onze oriëntatie op interdisciplinair onderzoek. We zijn een echte universitaire instelling en stralen dat ook uit. We hebben kritische distantie behoorlijk stevig in het vaandel staan. Bij elke offerte, projectvoorstel of mogelijke onderzoeksopdracht kijken we of het past in het instituutsbrede onderzoeksprogramma.” Marcel Das, directeur CentERdata “Ik herken me niet in het beeld dat er een toegenomen vraag is naar gewenst onderzoek. Bruikbaarheid voor de opdrachtgever staat telkens centraal, maar dat betekent niet dat we het naar de opdrachtgever toeschrijven. We proberen in de onderzoeken zo objectief mogelijk te zijn. We zijn ook voorstander van openbaarheid van de geschreven rapportages. Het is echter aan de opdrachtgever wat er met het rapport en de resultaten gebeurt.”