Mak 7/8

MAKCD 17: ПОЛЬСКИ ЛЕМКИ Vol.2

CARPE

Мултимедиялни културно-политични часопис за младих число 7-8 / юлий – авґуст 2014. / цена: 100 динари

DIEM

фото: Саня чизмар МАК 7-8/2014 • 1

CARPE DIEM

Змист 03 МФейди: Рецензия 04 ИГорняк: Култура нє здохла 05 Др Шукс: Култура як лїк 06 МЗазуляк: Керестурски рекреативци 08 РДжуджар: Макети 09 МКолошняї, ТҐовля: Рубикова коцка 10 ЦНадь: Читанє 11 СНадь: Интервю ТБандич 12 ССабадош: Iron Maiden 14 ПНяради: Биоенерґия 15 ОРаґаї: Шмих йоґа 16 СИван: Интервю ВВарґа 18 АЖивкович: Канадски хор 19 АРимар: Гармония 20 ЯВинаї: Снежа и седем патульки 22 Unknown: Проза 23 АРац, ЦНадь: Поезия 24 ДДурман: Стрип

Розпуст уж навелько тирва, прешол испитни рок, велї на рочних одпочивкох, и тераз нагода же би кажде голєм даскельо мешаци, (тижнї, днї) “пущел розум на пашу”. Док ше даєдни слункую на плажох, путую, други нащивюю родзини, пайташох, фестивали, концерти, а тот хто остал дома, хаснує нагоду пойсц ше окупац на базен, на озера, до баньох, лєбо на даяки иншаки способ вихасновац дзень максимално. Тоти хтори сцекаю од слунка, вилєгую ше дома при телевизору, компютеру, лєбо зоз кнїжку, шольку кафи... Кажде з нас ма свой способ за “луфтиранє”, цошка цо роби лєм за свою душу, цо го опущує, виполнює, помага же би голєм на хвильку забул на каждодньово бриґи у нєшкайшим стресним, швидким способе живота. Даєдни читаю кнїжки, други их пишу, даєдни патра сериї, филми, фотоґрафую, “кафенишу” з товаришами, путую, ходза на хор, фолклор, ґлумя, граю, шпиваю, вежбаю аеробик, йоґу, тренираю даяки спорт, лєбо го бавя рекреативно зоз дружтвом, а дакому досц лєм ошмих милей особи же би ше му виправело розположенє. На шлїдуюцих бокох пречитайце як млади препровадзую свой шлєбодни час, а як и у остатнїх двох числох, и у тим можеце уживац у музики док читаце МАК, тераз зоз сучаснима шпиванками даскелїх лемковских бендох.

МАК Мултимедиялни културно-политични часопис за младих

Помоцнїци редакторки: Сенка Надь Цецилия Надь

issuu.com/mak.magazine makmagazine.bandcamp.com Facebook: MAK MAGAZINE mak.magazine@gmail.com

Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди

Число 7-8/2014 юлий – авґуст Директорка: Мартица Тамаш Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк

2 • МАК 7-8/2014

Лекторка: Блажена Хома-Цветкович Насловни бок: Саня Чизмар Видава НВУ “Руске слово” Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21 000 Нови Сад Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад

Друкує “Maxima graf” Петроварадин CIP – Каталогизација у пубиликацији Библиотека Матице српске, Нови Сад 008+32(=161.2) (497.113) MAK : културно-политични часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

Мирослав Фейди Рецензия компакт диска “Наша Горнїца – Польски Лемки vol.2”

РИЖНОРОДНОСЦ И ОРИҐИНАЛНОСЦ Тота компилация нам, як даяки облачок, дава кратки увид до лемковскей забавней музичней сцени нєшка. На CD-у представена музика пейц ґрупох – Dollars Brothers, Надiя, Lemko Tower, ДаМир и Bratskład. Музика шицких ґрупох, окрем музики ґрупи Bratskład, ма вельки уплїв народней музики. Док даєдни шпиванки маю лєм елементи народней музики, пожички, други цалком маю народну мелодию и народни текст, лєм аранжмани и оркестер сучасни, односно нє народни. Видвоєл сом ґрупу Bratskład, хтора єдина на тим компакт диску твори гип-гоп музику. Вони нє хасную елементи народней музики, а за себе гваря же су перши и єдини бенд хтори твори гип-гоп музику на русинским язику. Ґрупу творя троме браца Дзямба з Пшемкова – Ян “Yа’аn”, Ярослав “JаR” и Андрей “AnD”. У своєй музичней биоґрафиї маю даскельо албуми – “Nie Ma Na Co Czekać”, “Bratosfera/RapDarmo” и “Toasty”. Ян и Андрей основали и свою продуцентску хижу Rymobittofabryka, а тераз робя на шлїдуюцим албуму. Ґрупу Dollars Brothers творя Мирослав Дзюбина (вокал и бас-ґитара), Пиотр Криґовски (клавиятури), Кшистоф Мика

(буґни), Ярослав Ґавор (ґитара) и Марек Коморовски (бас-ґитара). Вони приходза зоз Ґорлицох. Бенд постої од 2006. року, а творя музику хтора инспирована з музичним фолклором Лемкох. Їх музика, як вони гваря, “енерґетска комбинация” традицийней музики Лемкох, поп-рока, фанка и диско музики. Пробую на вше нови и нєвипробовани способ повязац шицки тоти елементи до своїх писньох, и можем повесц же им то барз добре идзе. Барз ше ми пача писнї, хтори сом скорей чул як народни, у фанки Dollars Brothers стилу, а окреме женски back вокали, хтори наприклад у писнї “Лiсом лiсом” у єдней часци звуча сучасно, а у другей цалком народно, карпатски и барз моцно виноша тот фолк елемент. Но, шицко у шицким, їх музика ше ми попачела такой кед сом их першираз слухал. Бенд наисце добре хаснує добри елементи на барз добри способ, и наздавам ше же так и предлужа. Як и у музики ґрупи Dollars Brothers, так и музика ґрупи Надiя микс лемковскей народней музики и рижних других стилох, як цо то рок, фанк, ска и реґе. За розлику од “Доларсох”, музика того бенду дакус “твардейша”, базована баржей на року, а нє на фанку. Ґрупа Надiя настала 2008. року, а творя ю Андрей Кайфаш (главни вокал), Павел Басалиґа (гушля и вокал), Ярослав Клинкєвич (клавиятури и вокал), Радек Кожба (ґитара), Фабиян Кравчик (бас-ґитара) и Мацєй Хас (буґни). За собу маю два албуми – “DeBiut” и “Kultural”.

Ґрупа Lemko Tower, хтора на тей компилациї представена зоз трома шпиванками, вельочислена – Паула Зимнї (вокал), Сара Зимнї (вокал), Александра Сивєц (вокал), Олґа Чирнянска (вокал и флаута), Дария Кушвара (вокал), Маґдалена Чирнянска (мандолина), Кристиян Тутко (флаута), Пршемислав Бортновски (саксофон), Марек Тутко (перкусиї), Пйотр Чухта (гармоника), Маґдалена Филак (акустична ґитара), Ришард Дудик (бас-ґитара) и на гушльох Рамона и Наталия Бочнєвич. Вони формовани 2005. року як часц Дружтва любительох лемковскей култури. Постали популарни дзекуюци своїм наступом на фестивалох у Польскей, хтори характеровали їх динамични и модерни приступ ґу народней музики. И на концу ґрупа ДаМир, хтору предводзи Дарко Матийчак. Їх музику характеризую ориґинални тексти и музика, хтора досц вязана за народну музику, алє є авторска, потим интересантни аранжмани, як и вельки и рижнородни оркестер, у хторим єст и гушлї, саксофони, як и гармоника, ґитара (електрична, акустична), бас и перкусиї. Албуми остатнїх трох ґрупох, обявела иста видавательна хижа – LEMKO TOWER. Ище словко, або два о CD-у. Тота компилация рижнородна, интересантна, барз лєгко “уходзи до уха”, а писнї ше лєгко памета, досц су базовани на народней музики, алє нательо маю елементи рижних напрямох популарней музики, же их мож дефиновац як забавну музику. Писнї квалитетно и написани и виведзени, а и випродуковани. Голєм на основи тей компилациї мож видзиц же єст єден озбильни приступ ґу музики при Лемкох, рижнородносц и ориґиналносц. З двома словами, препоручуєм преслухац. МАК 7-8/2014 • 3

Иґор Горняк Пишта Будзенє младих у Коцуре

КУЛТУРА НЄ ЗДОХЛА, ЛЄМ ТАК ШМЕРДЗИ Нє можем повесц же при Руснацох нєт културни сходи на хторих ше обновюю шиви клїтинки, хтори ше помали префарбюю до целових, алє, гоч и єст, слабо су нащивени, поготов з боку младих. Шмем повесц же у Коцуре донєдавна шицко було мертве, алє зявела ше єдна нота у цалим тим “реквиюму”, хтора нємилосердно цага тоту гой*у, културу, за власи вонка з гроба, у underground стилу, под меном Демиґод. Однєдавна, у Коцуре ше случую “нєзвичайни”, мож их наволац, чуда. Як ше зявел Демиґод, у Коцуре тота гой*а як кед би прияла ботокс. Зявели ше ещи два рок бенди, а єден з нїх Амброзия, хтора оддавна росла, алє озда єй Демиґод помогнул же би преквитла и почала шириц свой “отров” бунту, шмелосци и, розуми ше, даяку файту образованя и култури о хторей бешедуєм. Часто мож чуц же Коцурци барз упрекосни и подзелєни, ещи баржей як други Руснаци. Думам же Коцур епицентер подзелєня Руснацох, точнєйше, ми ту

4 • МАК 7-8/2014

найбаржей тото (жемотрешенє) чувствуєме, а о тим дзе гипоцентер нє будзем, и нє шмем, бо би то було явне преволованє. Но, понеже зме так подзелєни, маме даскельо дружтва хтори ше у остатнїм чаше почали будзиц, и з того упрекосценя и доказованя за рок ше зродзели даскельо представи. Даєдни финансовани, даєдни нє, алє знова, то уплїв гипоцентра на епицентер, шицко то бависка подзелєня Руснацох хтори того року були продуктивни. Мушим спомнуц же дзеци у Коцуре сами рихтаю представи, и же тоти представи вельо узретши у одношеню на други дзецински представи хтори маю помоц одроснутих, и, як цо и гварел селектор Давид Дако Кецман зоз Зомбора, же кед приходзел обчековал “три гвиздочки на нєбе”, а ту го причекало дозрете нєсподзиванє. Представи ту, витворени су, алє гоч дзе Коцурци наступали, то за “гипоцентер” нє ма значносц, и просто маю гендикеп медийох, думам... чи треба дацо вецей повесц о тим од того же я мушим писац о тим? Нє знам чом, алє даєдни мена и твори нароком вихабяни, озда лєм Руснаци та... Значи наш театер сеґинь достал штучне

диханє у остатнєй хвильки. Мото-сходи Мото клуба “Пеґасус” ше подзвигло на висши уровень з наступом Atomskog skloništa. Прешлого року Демиґод орґанизовал “Новорочни концерт”, на хторим госцовал и Сашо Палєнкаш у провадзеню Златка Русковского на тарабуку, и наздавам ше же тот концерт постанє традиция. Теди сом похопел же у тей хвильки лєм Демиґод з ноту оживйованя може пребудзиц тих цо заспали, и оформиц нєформованих до дачого цо нє векшина у тим “прекрасним” околїску вандализма, кичу и препущеносци шлєбодного прилапйованя шицкого цо “ин”.

Др Шукс Kултура як лїк

КУЛТУРА

РУЦИЦ ДО

ШОЛЬКИ,

ПОЦАГНУЦ

ВОДУ, ЧИ ВРЕДЗИ ИСЦ

ДАЛЄЙ?

Доцагло ше по штредок 2014. року, и вельки швет, у хторим и ми, меншини, хтори нїч нє менши од других. Цали тот период зачувала ше култура. На цо то здабе после шицкого? Стадиони и празни пажици у нашей жеми полнї жена котрей муж бул воєни злодїй. У швеце Lady Gaga заблювана у кадзи кладзе selfie-ї на койдзеяки Face-и и Twitter-и же би швет видзел, а кариєра нє окляпла.

Бунт рокенрола, панка, заменєли клуби зоз музику з машинох, котри при широкей маси нє так же отримали курс освидоменя и якого-такого просвищеня. После шицкого наступела инерция и вицадзованє зоз шицкого постояцого цо мож, и кельо мож. Нормално, вочи пенєжу шицко. Нємилосерднєйше як гоч кеди. Автентичносци у нєшкайшей култури лєм цо же єст лєм за лїк. А култура праве тото – лїк.

число конзументох на тим язику. Чи вец вредзи, кед нєт за цо и за кого? Баяко же нє вредзи. Е, то ци одвит. Нє вредзи.

Цо вец мож робиц у таким малим швеце як руски швет? Кельо ту култура ище може жиц, кельо ю ище вредзи твориц, жертвовац ше за ню, и чи вредзи жертвовац себе за єй автентичносц, ориґиналносц и квалитет? Ми, з єдного боку, досц добре оградзени од комерциялизациї, зависносци од тарґовища, вязаносци за видавательни хижи, корпорациї котри би загартушели ориґиналносц и шлєбоду твореня и виразу. З другого боку ши примушени шицко робиц задармо и скоро нїкому, а и тих дораз годно нє буц.

Заш лєм, муши то так буц? Нє муши вообще. Чом би нє могло буц конкурентни швету коло нас? Баяко же мож. Чом бизме лєм за себе постояли? Кажди музичар, писатель, подобови уметнїк на початку мал лєм празни папер опрез себе и трешку у глави котру требало креснуц и рушиц до побиди. Зоз того можу добри ствари випаднуц. Конзумент може дожиц у тим ошлєбодзенє, катарзу, склонїско. Язик у тим нє найважнєйши, а поготов нє єдини.

Же би ше на єдней кнїжки заробело пенєж, требало би предац од 200 фалати, та на вецей, кед би ше ю предавало по цени як и шицки други кнїжки, у гоч хторей кнїжкарнї. У музики тиж, зоз тим же ше там можеш “покерпиц” зоз концертну активносцу, лєм треба же би це хтошка плацел. За шицко менєй од того ци треба помоц институцийох, а и там вше менєй розкоши, дзеки за часценя и нєрентабилни вилєти. Вшелїяк, ясна ствар же заробиц зоз того нє мож, а друга ствар, огранїчене

Прето, хто ґод ше сце занїмац зоз тим, при нас, меншинох, муши два ствари лїґнуц. Зоз того нєт заробку, а число конзументох годно ше звесц, у оптимистичней проґнози, лєм на даскельо стотки. Треба прето дзвигнуц руки? Хто як сце.

И кед би Джими Хендрикс бул Руснак, його ґитара би ище вше добре звучала. Орвел, кед би писал по руски, було би го хто преложиц, и нє мог би буц нєзамерковани. Но, дакус би длугшу и церньовитшу драгу мушел прейсц, алє є можлїва. Енди Воргол конзерву юшки нарисовал, то му прешло, освоєл швет, гоч напевно бул Руснак, то го нє зопарло. Чи 50 людзе, чи пейц, чи гет вецей, цо ци бриґа, на це стої лєм най направиш ствар котра конзумента “витреше з ґачох”. Оптимизем брату! О тим ци бешедуєм, а могло би ище гет повесц...

МАК 7-8/2014 • 5

Мая Зазуляк “Луфтиранє” през спорт

РЕКРЕАЦИЯ И ДРУЖЕНЄ Даскельо ґрупи Керестурцох ше уж роками кажди тидзень збераю на пияцу на терену, у ткв. Старей школи и у школскей физкултурней сали, дзе рекреативно бавя кошарку, фодбал и одбойку, а после тренинґу обовязно шлїдзи друженє, лєбо заєднїцке навиянє, кед бави їх облюбени клуб. Шицким то рекреация, опущованє од роботох и обовязкох, алє кед маю нагоди, змагаю ше и на турнирох и Спортских бавискох “Яша Баков”, дзе указую свою цалорочну увежбаносц.

“ХИТРО И ЗОЗ СТИЛОМ” Дружтво Керестурцох, бувших фодбалерох, ше вецей як дзешец роки кажду соботу и нєдзелю сходзи у Старей школи, дзе рекреативно бави фодбал. Праве прейґ фодбалу ше и упознали, и предлужели ше шицки дружиц аж по нєшка. Як тота екипа гвари, фодбал їх способ живота и без нього нє функционую. Кажде ма и свою облюбену екипу за хтору навия, алє, як гваря, шицки любя (окрем єдного) “Червену гвизду”. Вєдно патра и змаганя, окреме кед су барз значни, як нпр. Лиґа шампионох, Шветове першенство,

6 • МАК 7-8/2014

лєбо змаганя репрезентациї, алє анї єдно змаганє им нє таке стресне и напарте як кед бави “Гвизда”. Цалорочне трениранє и увежбаносц, тота екипа уж роками указує на Турниру у малим фодбалу у Керестуре, котри ше отримує кажде лєто, и дзе вони єдна з найлєпших домашнїх екипох. У своєй витрини маю погар титули найлєпшей екипи у Руским Керестуре 2011. року, а тиж и освоєне друге и треце место,

як и поєдинєчни припознаня за найлєпшого бавяча и ґолмана. Екипа потераз мала вецей мена, бо мали даскелїх спонзорох на Турниру, алє по мену “Хитро и зоз стилом” су найпрепознатлївши. Гоч маю простор дзе ше можу фодбаловац, гваря же им хиби даяке место кед подла хвиля и вжиме, та ше шицки наздаваю же пошвидко будзе отворена спортска гала, дзе цали рок годни буц активни зоз лабду.

ДЛУГОРОЧНА ТРАДИЦИЯ ОДБОЙКАШОХ Традиция бавеня одбойки пиятками у физкултурней сали у керестурскей школи “Петро Кузмяк” барз длуга, та ше терашнї ґенерациї одбойкашохрекреативцох здогадую же ище їх оцове ходзели бавиц, а вони им, як така челядз, зберали лабди и лєдво чекали кеди захиби даєден бавяч, же би могли дакус и бавиц. Кед терашня екипа була у штредней школи, мали озбильни тренинґи три раз до тижня, алє, як гваря, теди, нажаль, було чежко основац клуб, лєбо нїхто нє мал добру дзеку же би ше за тото завжал. И на општинским уровню зазначовали добри успихи, медзитим, то и далєй остало на

рекреативней бази, та анї нєшка у Керестуре нєт одбойкашки клуб. Потим велї почали робиц, студирац, та престали часто мац тренинґи, алє, ище и нєшка ше сходза пиятками. Тераз тоти ґенерациї на хтори ше вони дакеди припатрали задлужени пополнїц екипу кед захиби бавяч, лєбо, як гваря, порихтац скушу за роштиль. Тота одбойкашка екипа бави у физкултурней сали през школски рок, а скорей бавели и влєце на Новим населєню на трави. Медзитим, поносую ше же у школскей сали чежко дойсц до термина, и же звичайно

вони, як рекреативци, можу достац лєм єден, та би и им, як и фодбалером, одвитовало кед би спортска гала була цо скорей отворена, дзе би мали свой простор. Тераз ше змагаю на турнирох “Яша Баков”, и там зазначую добри резултати, алє одбойкаше наглашую же им одбойка насампредз способ за “луфтиранє”, и то и єдна з главних причинох прецо ше сходза, як и пре рекреацию, друженє. Змаганя нє провадза вєдно, алє друженя маю вше, и то, як гваря, нє гоч яки. После тренинґу, уживаю зоз роштильом, пражену рибу и винком.

БАСКЕТ НА ПИЯЦУ На кошаркашким терену на керестурским пияцу, уж роками ше даскельо раз тижньово збера ґрупа младих, дзе рекреативно бавя кошарку. Єст их вельо, прето же з нїма може бавиц кажде, кед ма дзеку и кед може витримац їх увежбани темпо, алє вше патра же би их було голєм шейсцме, же би бавели “три на три”.

Спортских бавискох “Яша Баков” завжали перше место. Кошарку бавя насампредз пре любов ґу тому спорту, и спорту вообще. Бавя озбильно, алє нє важне хто победзи, а хто страци. Як гваря, гоч су яки вистати и нє маю дзеку, кед ше позбераю и почню бавиц, на шицко забуду. То им нагода за друженє, франтованє, луфт од каждодньових бриґох.

Нє маю проблем коло порадох, понеже ше найчастейше орґанизую прейґ Facebook-у, алє, як и други керестурски рекреативци, през жиму маю проблем з простором. Теди доставаю єден термин тижньово у школскей сали, алє им то нє досц, та и вони нєсцерпено чекаю же би цо скорей була отворена спортска гала.

Кед ше им укаже нагода, пойду и на змаганя, а остатнїраз на МАК 7-8/2014 • 7

Роберт Джуджар Едукативне препровадзованє шлєбодного часу

МАКЕТИ – РЕКОНСТРУКЦИЇ ЛЮДСКЕЙ ТВОРЧОСЦИ Макетарство то интересантна комбинация уметносци и инжинєрства котрe нєшка слабо и нєдосц розвитe. Макета то зменшани модел даякого предмета, а же би ше ю направело, треба уложиц надосц часу и сцерпезлївосци, окреме теди кед ше меркує на кажду дробнїцу. Же би ше могло занїмац зоз макетарством, перше нужне видвоїц часу за виглєдованє. Пред тим як ше вибере даяки стародавни авион, ладю, подморнїцу, або дацо штварте, треба дакус пошпиртац по кнїжкох, лєбо ше на интернету поинформовац о ориґиналу. Ту мож найсц упутство як модел, тє. його часци треба поскладац, офарбиц и полїпиц, а мож ше и ширше едуковац о обласци котра вас интересує. На початку треба вибрац файту макети. Поведзме же то модел ладї зоз Другей шветовей войни. Перше треба купиц макету, односно єй состойни часци. Постоя макети котри маю 30-40 часци, а єст и таки цо маю и по даскельо тисячи часточки, понеже шицко правене

8 • МАК 7-8/2014

у розмирох у одношеню на ориґиналну велькосц. Мож повесц же то нє тунї гоби, прето же ше цени рушаю од 700 динари, та по даскельо стотки евра. Шлїдуюци крочай то преучованє упутства же би ше знало котри часци як треба уклопиц, роздвойованє часточкох, виглєдованє историї о макети котру ше прави. Потим идзе фарбенє зоз окремнима фарбами за пластику зоз рижнима щеточками, а фарби ше на основи того як випатра ориґинал. Же би модел випаднул цо вирнєйши, муши ше мерковац на дробнїци, так же треба видвоїц коло дзешец годзини за склапянє даєдного моделу. Медзитим, то може буц и вельо вецей часу

прето же постоя и модели котри вельо зложенши. Кед модел вельки и ма громаду часточки то може потирвац и пол рока. Член Медзинародного здруженя пластичних макетарох зоз Нового Саду Раде Марянович гвари же макетарство гоби хтори досц вимага, алє баржей у смислу же треба мац сцерпеня и пошвециц ше виглєдованю, як цо є компликовани за реализованє.

– Шицко завиши до котрей мири ше меркує на деталї. Макетарство нє подрозумює лєм правенє бавискох, алє и нєпреривне ученє о историї и рижних збуваньох, їх оживйованє зоз витворенима моделами, та и можлївосц змаганя – гвари Раде.

Нєшка на териториї Сербиї постоя дзешец макетарски дружтва, котри припадаю Макетарскому союзу Сербиї, и Медзинародне здруженє пластичних макетарох Сербиї. Макетарски клуби котри члени Союзу маю осем змаганя, од котрих три медзинародного характеру, а котри ше отримує ище од осемдзешатих рокох. Макетарски клуб “Нови Сад” отримує школу макетарства у Новосадским Отвореним Универзитету, так же ше каждей соботи од 16 годзин можеце пойсц розпитац о тим цо робя, як робя, а тиж так и започац свой макетарски гоби.

Марияна Колошняї и Татяна Ґовля Рубикова коцка наполнєла 40 роки

БАВИСКО ЗА ШИЦКИ ҐЕНЕРАЦИЇ Рубикова коцка шицким нам познате и єдно з найпредаванших бавискох на швеце. Кажде голєм раз у дзецинстве пробовал ришиц тоту, надалєко познату “мозґалицу”, а велїх з нас ище вше заболї глава кед ю вежнєме до рукох. У маю того року, тота популарна Коцка преславела свой 40. родзени дзень. Позната и як Чаривна коцка, або Мадярска коцка, Рубикова коцка то механїчне бависко (гм, “бависко”), хторе нє так давного, 1974. року видумал мадярски виглєдовач и професор архитектури Ерне Рубик. Перши Рубиково коцки направени 1977. року, кед ше зявели у предавальньох у Будапешту, а нєодлуга после того, о барз кратки час, освоєли и цали швет.

Коцка, у своєй основней 3х3х3 форми, составена зоз 26 менших пластичних коцочкох, хтори ше обрацаю коло нукашнього ядра. Кажда з шейсцох бокох хтори творя коцку у ришеней форми розличней фарби. За велїх, Рубикова коцка на перши попатрунок то препреченє хторе нє мож ришиц и дума ше же треба буц надпросеково интелиґентни, або аж и ґениє, же би ше ю ришело. Медзитим, то нє точне, бо Рубикову коцку може звладац кажде. Потребне лєм видвоїц досц часу, буц сцерпезлїви, а и з помоцу упутствох хтори мож найсц вшадзи на интернету, лєгко мож ришиц тоту мистериозну “мозґалицу”.

Шветови рекорд у ришованю Рубиковей коцки хвильково трима Матс Валк зоз Голандиї, хторому за ришованє було потребне лєм пейц секунди и 55 стотинки. Кажду Рубикову коцку, гоч кельо ше ю обраца и миша єй фарби, вше мож ришиц у найменєй 20 поцагох. Звучи нєможлїве и ридко хтори чловек то може зробиц, алє математика поведла свойо. Постоя рижни методи и алґоритми котри “лєм” треба запаметац. Наздаваме ше же зме вас голєм дакус зацикавели и здогадли на дзецинство. А тераз, попонагляйце поглєдац свойо стари Рубиково коцки, захпани даґдзе у вельких шкатулох з бависками на пойдзе и нє одуставайце, алє ю пробуйце зложиц ознова.

МАК 7-8/2014 • 9

Цецилия Надь Чи при младих популарне читанє

ТРЕНИНҐ ЗА МОЗОҐ Нєшкайши пошвидшани способ живота одбера вельо шлєбодного часу. Заш лєм, кед вон иснує, шицки го любя препровадзиц квалитетно. Млади ше углавним найволя дружиц, “кафенисац”, час препровадзовац у розваги. Вельку увагу ше нєшка дава и дружтвеним мрежом, а дописованє, односно “четованє”, постало єдно з найоблюбенших способох комуникованя. Доступносц информацийох хтори ше достава прейґ интернета олєгчую каждодньовосц и здобува ше упечаток же швет понукнути на дланї. Вельке число младих свой час за одпочивок препровадзує праве при рахункару и на интернету. Дакеди то було иншак и шлєбодни час ше препровадзовало читаюци. Так ше збогацовало знанє, язик. Нєшка то процивно, а млади особи хтори ше любя упущиц до видуманого швета кнїжки, охарактеровани як асоциялни, односно нєдружелюбиви, поцагнути. Подрозумює ше же постоя винїмки, млади хтори почитую записане слово у кнїжки.

10 • МАК 7-8/2014

Библиотекарка Мария Дорошки зоз Народней библиотеки у Руским Керестуре гвари же мале число младих чита, алє заш лєм, кнїжка нє цалком оцудзена.

– При штредньошколцох, окрем обовязней литератури, односно лектирох, досц заступена белетристика у читаню, а хлапци ше надосц интересую и за кнїжки у хторих описани живот и каждодньовосц у других жемох. Цо ище интересантне, штредньошколци ше часто любя поздогадовац дзецинскей литератури, озда ше на таки способ здогадую и власного дзецинства – гвари вона. Кельо кнїжка и читанє наисце заступене при младих, питали зме ше и им самим.

– Лектири нє любим читац. Допити су, чежко ми розумиц їх значенє, способ на хтори су написани дакеди бул интересантни, нєшка нє. Ми нє научени читац, и ту настава проблем. Вше ше скорей одлучим за даяке бависко на рахункару, дзе єст акциї, случованя, и то ми вельо динамичнєйше, но, алє дакеди любим дацо пречитац о науковей-фантастики – гварел єден штредньошколєц.

З другого боку, єст и младих хтори уживаю у читаню, а часто ше и здогадую своєй першей пречитаней кнїжки. Смаки розлични, а кажде пренайдзе свой облюбени жанр.

– Углавним читам през лєто, теди кед сом розтерховани од фаховей литератури. Дзешка ище у основней школи сом похопел же любим читац, а то сом заключел по тим же сом лектири нїґда нє одбивал од себе. Кнїжка хтора ше ми урезала до паметаня, то вшелїяк “1984”, автора Джорджа Орвела, хтору бим каждому нєсебично препоручел за читанє – припознал студент Медицинского факултета. Библиотекарка Мария надпомина же ше зоз читаньом особа духовно збогацує, постава сцерпена, злєпшує свойо виражованє у комуникациї, а вельо того мож и дознац, и провадзиц у кнїжкох.

– Як ше розвиваме физично, и злєпшуєме физичну кондицию, так зоз читаньом розвиваме и тренираме функционованє мозґа – заключує вона.

Сенка Надь Правенє лакоткох и прикраскох на модерни способ

ГОБИ МОЖЕ ПОСТАЦ И РОБОТА Людзе свою креативносц и мрию манифестую праве прейґ гобийох. Даєдни з нїх тот гоби чуваю за себе, а даєдни ше опредзеля на нїм и заробиц. Тияна Бандич зоз Руского Керестура ше занїма зоз правеньом медовнїкох, прикраскох, ручних роботох и украшованьом рижних предметох, хтори потим предава.

– Зоз правеньом ручних роботох сом ше почала занїмац пред двома роками. За тераз ми барз добре идзе и вше баржей преширюєм асортиман. Видзим же людзом треба досц часу же би прилапели дацо нове, же би ше то почало ценїц, и можем повесц же аж тераз, после двох рокох видзим же як сом напредовала. Треба буц сцерпезлїви и у роботи, алє и у обчекованю резултатох. Кед робим, любим же би шицко було точно и прецизно поробене, а така ме робота и опущує – гвари Тияна.

правим у специфичним стилу “за свою душу”, алє, розуми ше, кед дахто ма даяке окремне жаданє, пробуєм направиц таке яке тота особа пожада. Найинтересантнєйша ствар котру ми глєдали же бим направела то мендюши у форми телефонских бешеднїцох зоз сериї “Dr Who”. Нажаль, теди кед ме тота дзивка контактовала, я нє мала часу, та сом их нє направела, алє интересантне би було пробовац направиц таке дацо – толкує млада креативка.

Вона ше почала занїмац зоз таким гобийом спонтано. Медовнїки правела зоз того цо уж мала дома, алє за прикраски и рижни предмети котри познєйше почала обрабяц, требало уложиц пенєжи до репроматериялу.

Тияново муштериї за медовнїки то углавним дзеци и мацери, док прикраски найбаржей купую млади, и то зоз цалей Сербиї, а гвари же мала потенциялних купцох и зоз других державох, медзитим, прикраски спадаю до стварох котри нє мож посилац до иножемства.

– Прикраски углавним правим зоз полимерней глїни, односно беолину. Тота маса здабе на пластелин и лєгко мож зоз нєй направиц жадану форму и випатрунок прикраски. Потим их треба запечиц и по жаданю олаґовац. Окрем таких прикраскох, правим и гевти зоз репроматериялу котри уж готови, и лєм го треба поскладац и укомбиновац. Прикраски

– З оглядом на тото же тераз людзе нє маю пенєжи, намагам ше уклопиц цени до даякого стандарду, же би ше их могло купиц, а же би и я мала голєм даяки заробок. Мам щесце же сом нашла репроматериял по вигодних ценох, та можем прилагодзиц цену прикраскох спрам можлївосци купцох – заключує Тияна. МАК 7-8/2014 • 11

Саша Сабадош Одгуки з Калемеґдану, або...

УЛОГА IRON

MAIDEN-У У ПРОЦЕСУ МЕНЯНЯ ШВЕТА

Дакус нєподзековне писац о дачим цо наисце авторови того текста вельо значи, поготов кед тото писанє идзе до друку. Найлєгчейше, алє и найгорше би було написац же “дня 17. юния 2014. року єдна з найзначнєйших шветових геви-метал ґрупох Iron Maiden отримала свой шести концерт у Беоґрадзе, наступаюци пред коло 20 000 людзми на Калемеґданскей твердинї.” Тото виреченє фактоґрафски гутори вельо, алє нє гутори нїч о тим же чом праве тот бенд иншаки од шицких других анґлофоних рокенрол бендох, хтори поряднє нащивюю тоти простори. Праве прето, на самим початку мушим спозориц милих читачох же ту анї о од обєктивносци нє будзе присутне, голєм у моєй чисто субєктивней визури. ЦО ТО ЗА IRON MAIDEN? У тей краткей студиї перше треба идентификовац “предмет виглєдованя”. Такой вас мушим спозориц – ту нє буду представени основни податки о ґрупи, як цо то рок снованя, члени, видати албуми и найзначнєйши гити, бо то маце на Википедиї. Ту будзе слово о тим же чом даєдни виводзаче, хтори од Maiden-ох у єдней хвильки були вельо популарнєйши и їх заробок на албумох и концертох бул вельо векши, а їх гити и нєшка вельо присутнєйши при ширшей публики, нєшка граю по кояких вашарох, пред публику хтору творя дас 150 кус виталнєйши пензионере, а Maiden, хтори того року полнї 39 роки свойого “металского” живота, грає пред тисячми фанатизованима слухачами и патрачами. Мам єдну барз подлу прикмету же чуєм и обачуєм ствари хтори бим нє требал чуц

12 • МАК 7-8/2014

и обачовац, и хтори ше мнє анї кущичко нє дотикаю. Так и у хвилькох пред самим концертом доминантни були виреченя як цо то “повадзел сом ше зоз класну”, “того року, нажаль, нє будзем одлични” и им подобни. Правда, публика була рижнородна, було ту политичарох, старших и младших музичарох, лїкарох, майстрох, та аж и руских писательох. Чом то так? Елем, читаюци музични часописи з конца седемдзешaтих и початку осемдзешатих рокох, у хвильки кед у “урбаним” милєу найпопуларнєйши напрями у музики були панк и нова габа, просекови слухач геви-металу бул описовани як полуинтелиґентни школяр якейшик ремеселнїцкей школи а, верце ми, пребарз сом благи у преношеню тих констатацийох. Найпростейше поведзено, на геви-метал ше

патрело з подшмихом. З приходом Iron Maiden-у на шветову сцену початком осемдзешатих, помали ше почала меняц стереотипна слика геви-метал бендох и їх слухачох. Члени Iron Maiden-у, зоз своїм солидним формалним (велї погришно, гоч нє до конца, думаю же сом студиї историї вибрал прето же шпивач ґрупи Брус Дикинсон дипломовал историю) и пребогатим нєформалним образованьом (исти Дикинсон пре свой атлетски випатрунок, длуги власи и вельку начитаносц осемдзешатих рокох достал назвиско Конан библиотекар) унєсли нови теми до того музичного напряму – историю, наукову-фантастику, шветову литературу, сучасни дружтвенополитични проблеми и другe. Мож цалком шлєбодно повесц же Maiden геви-металу “обезпечел факултетску диплому”.

ДЗЕ ТУ Я? Перше мушим виражиц окремне задовольство же сом провадзел тот концерт з пайташом хтори ме уведол до тей файти музики, та и упознал з тоту конкретну ґрупу. Врацаме ше прето 11 роки назад, кед директор и наставнїк технїчного у моєй основней школи дали двом хлапцом з найдлугшима власами у седмей класи, єден з нїх праве тот мой товариш, музичну линию и вельки звучнїк же би пущали музику на вельких одпочивкох. Так тоти двоме нємилосердно наруцовали свой музични смак ґенерациї хтора помали, алє сиґурно дриляна до турбо-фолк декаденциї. Мнє особнє прицагла тота горор-стрип тематика обачлїва у велїх Maiden-ских текстох, алє и у дизайну рамикох шицких їх албумох, дзе доминує єден метаморфозни зомби з

меном Еди. Свой перши концерт Maiden-у сом дожил у марцу 2007. року у гали 1 Беоґрадского сайма, дзе сом у своєй тинейджерскей занєшеносци потрошел голєм дас пейц литри води. Седем роки познєйше сом, нїби, озбильнєйши и обєктивнєйши спрам идолопоклонства, алє сом себе, слава Богу, и тераз дал шлєбоду буц голєм дакус “нєнормални”. ДАСКЕЛЬО СЛОВА О ПРАВЕЙ ТЕМИ ТЕКСТУ Уж сом спомнул же тот концерт Maiden-у бул їх шести у Беоґрадзе, и то на пиятей локациї – перши бул 1981. року на Гиподроме (кед випадло же грали як предґрупа ґрупи Bijelo dugme), 1984. року у гали 1 Беоґрадского сайма, 1986. у гали Пионир (кед у Беоґрадзе и почали свою шветову турнею),

2007. року заш у гали 1 Сайму (ту и я бул, як уж спомнуте), 2009. у Беоґрадскей арени, и тераз на Калемеґдану. Наступ ґрупи бул обчековано одлични – музичаре искусни и виртуозни, а 56-рочни шпивач Дикинсон, за розлику од велїх своїх колеґох хтори превжали имидж климактеричних бабох алкоголизованого гласу, доказал нє лєм же є у физичним смислу нєвистати, алє же и у велькей мири зачувал свой глас. Обезпечене тото цо и обчековане – добра сет-лїстина, солидне озвученє (гоч ше даєдни нащивителє поносовали на подли звук) и богата пиротехнїка пре хтору велї и пришли. Я закончим лєм з єдну кратку констатацию – крашнє було ознова мац 17 и пол роки!

МАК 7-8/2014 • 13

Павлина Няради З биоенерґию будовац каждодньовосц и лїчиц постояци хороти

БИОЕНЕРҐИЯ – ЕНЕРҐИЯ ЖИВОТА Наша планета ма зраченя, нагли пременки хвилї, пребуваня и подобне. Кед природне маґнетне польо места чловек длуго виложени подлим дїйством, енерґетске польо (маґнетосферу), та так и може буц вименєне, цо знова кажди чловек ма свойо може неґативно дїйствовац на психофизични стан. биомаґнетне польо, хторе ше твори з помоцу биоструї. При губеню того ЛЇЧЕНЄ З БИОЕНЕРҐИЮ баланса, приходзи до Под час терапиї, биоенерґетичар розсипованя електронох, и ше намага одклонїц проблем хтори завадза, так же би енерґия прето настава поремеценє без препреченя могла чечиц през пациєнта. На тот способ, функционованя нукашнїх цело чловек хтори ма достаточне орґанох. количество енерґиї, пациєнтови помага же би ше вилїчел, алє ше у сущносци цело хорого лїчи саме. Биоенерґия помага же би ше ознова обновело нормалне функционованє орґанох, так же ше обнови баланс биомаґнетних польох – позитивней и неґативней енерґиї у орґанох. Биоенерґия то енерґия живота. Лїченє з помоцу биоенерґиї то терапия, хтора може направиц ровновагу и усоглашиц физични и духовни стан орґанизма. На биоенерґию дїйствую рижни неґативни звикнуца, алє и нєпредвидзени ситуациї, як цо то стрес, подле костиранє, неґативни

14 • МАК 7-8/2014

Кажди чловек ма свою биоенерґию, алє кед ше дума на биоенерґию хтора потребна за заслужену назву биоенерґетичара, вец одвит иншаки. Постоя вецей теориї, а єдна з нїх обяшнює же ше кажди чловек родзи з одредзеним уровньом биоенерґиї. У цеку живота, тота биоенерґия може варирац, з тим же ше нє може подзвигнуц понад уродзеного потенциялу. То значи же нє маю шицки людзе исти уровень биоенерґиї, и прето нє можу шицки буц биоенерґетичаре.

З другого боку, буц добри биоенерґетичар нє значи мац достаточне количество биoенерґиї, алє нєобходни и одредзени уровень школованя, ученя, вежби и, нормално, искуства. Така особа муши добре познац людски орґанизем, як єдну зложену систему, и звладац технїку з хтору може, у позитивним смислу, дїйствовац на енерґию других людзох. Биоенерґия як вид лїченя, найлєпши резултати дава кед у питаню проблеми з имунитетом, циркулацию, диханьом, як и рижни психични проблеми (страх, депресия...). Може ублажиц физични боль, окреме кед є хронїчного характеру. Биоенерґия спада до природней файти лїченя, хтора потераз нє мала нєжадани ефекти, и служи як помоц класичней медицини. Комбинация сучасней и алтернативней медицини може мац вельке значенє кед слово о чловековим здравю.

Оля Раґаї Шмих йоґа

ПРЕЗ СИМУЛАЦИЮ ШМИХУ ҐУ ЛЄПШОМУ СПОСОБУ ЖИВОТА Шмих позитивна емоция хтора меня попатрунок на живот, вон найдрагши продукт на тарґовищу. Одлична є инвестиция и хасновити дарунок злєкнутому, лєбо анксиозному. Шмих ше злїва дo нашого живота природно, як звонка, так и знука. Жиєме швидки и стресни живот. Кед ше пооглядаме коло себе, похопиме же єст вше менєй ситуациї у хторих ше шмеєме, або хтори до нас уноша позитивни емоциї. Вше вецей єст ситуациї пре хтори ше нагнїваме и пре хтори ше хмуриме. Шмих уплївує на красши випатрунок, виздравенє и отримованє здравого живота, а тиж и на будованє характеру у дзецинстве. Вон важни елемент за драгу ґу успиху, звекшує капацитет мозґу, и помага у одлучованю и приношеню важних одлукох. Просекови чловек ше шмеє коло 15 раз дньово, а дзеци 300 – 400 раз. Прето, пренайдзме дзецко у себе. За шмих нє потребни вше лєм добри гумор, франта, або причина. Можеме ше шмеяц и без причини,

и на таки способ злєпшац квалитет живота. Пременїц попатрунок и на себе, и на других, и лєгчейше ше ношиц зоз каждодньовима почежкосцами. На перши попатрунок випатра нєкаждодньово, алє постоя розвити технїки хтори нам помагаю нашмеяц ше.

Hasyayoga – шмих йоґа, аспект йоґи хтори хаснує симулацию шмиху же би крев почала струяц. Hasya подрозумює шмих и енерґию, котри потребни за чловекову емотивну часц розума, а yoga означує зєдиньованє. Понеже шмих йоґа два розлични поняца, погришно ю волац йоґа шмиху. Тот концепт розвил ґуру Їтен Кохи зоз Индиї, а популаризовал го индийски дохтор Мадан Катариа. Шмих йоґа ма фундаменти у филозофиї, а ориєнтована є на физични аспект чловека. Тота файта йоґи руша од предпоставки же цело нє може розликовац симулирани шмих, а його физиолоґийни предносци єднаки.

на чловеково цело, вони злєпшую и диханє, физичну и менталну способносц, а обезпечую и лєгчейшу комуникацию зоз околїском. Шмих йоґу ше углавним вежба у шмих клубох, а годзина шмих йоґи то множество розличних симулацийох шмиху з єдноставнима вежбами диханя. Єден з прикладох, то кляпканє у ритму, док ше вигваря “го, го, го, га, га, га”. Розбавиц ше, глїбоко дихац и симуловац шмих. Шмих йоґа нє риши проблем, нє пременї живот, алє пременї приступ ґу проблему, а тиж и способ патреня на живот. Кед же ше вам дакеди случело же сце пре каждодньово бриґи у предавальнї на предавачково питанє “ище дацо?” одвитовали “дас сто евра”, роздумайце о шмих йоґи, цалком є безплатна.

Вежби шмих йоґи часто випатраю шалєно, алє то барз добри способ за розтерхованє. З помоцу лєгких, интересантних и єдноставних вежбох, хтори маю моцни уплїв МАК 7-8/2014 • 15

Сенка Иван Розгварка зоз Владимиром Варґом зоз Коцура

ПУТОВАЦ И ЗАРОБИЦ У ИСТИ ЧАС?

ГЕЙ, МОЖЛЇВЕ Роками иснує програма Work and Travel, котра оможлївує студентом же би одпутовали до Америки, мали нагоду робиц и заробиц, а попри тим и нащивиц вельки, шветово метрополи. Владимир Варґа зоз Коцура лєм єден зоз студентох котри таку нагоду нє препущел, и котри вам у тей розгварки приблїжи и упозна вас зоз тоту програму, а тиж так и виприповеда свойо упечатки зоз америцких городох хтори нащивел. Як ши пришол на тоту идею и цо ци було нєобходне же биш тото путованє реализовал? Владимир Варґа: Прешлого року сом бул у Америки, алє сом тоту идею мал вельо скорей. Нє сцел сом исц сам и чекал сом же можебуц и дахто од моїх товаришох надума пойсц. Медзитим, нє було нїч з того, та сом заш лєм одлучел же пойдзем сам. То ми була єдинствена нагода же бим путовал и заробел, а и сцел сом пойсц далєй од Европи, и видзиц други бок швета. Ишол сом насампредз пре тото же бим пошол до иножемства,

16 • МАК 7-8/2014

бо барз любим путовац, алє чул сом и же ридко хто пошол, а да ше врацел без заробку. Сцел сом и лєпше научиц анґлийски язик и упознац ше зоз другу културу, людзми и обичаями. И з тим путованьом сом наисце шицко тото и посцигнул. Аґенциї котри понукаю таку програму єст вельо и треба ше добре розпитац яки условия понукаю, и чи аґенция ма добри препоруки. Чул сом же даєдни студенти нє добре попреходзели, а я, на щесце, добре прешол и шицким бим то препоручел. Цо ше дотика документациї, нє нєобходне вельке число документох. Треба же бисце були порядни студент и же бисце мали порихтану одредзену суму пенєжох, цо мнє у сущносци бул и найвекши проблем, прето же треба мац од 2 000 – 3 000 евра, цо наисце нє мало. Я, наприклад, пожичел тоти пенєжи, вец их у Америки заробел, и врацел пожичку, а и мнє остала шумна сума. У котрим месце ши робел и яки ци упечатки? ВВ: Бул сом на Флориди у Панама Сити Бичу, и там сом робел два роботи. У Флориди у єдней хвильки пада диждж, буря, жимно,

а о 15 минути знова слунко, 30 ступнї, горуцо. Були зме змесцени у готелу котри на 200 метери од океану, и кеди ґод зме мали часу могли зме пойсц на плажу купац ше, так же з того боку було супер. Праве же у тим океану були и айкули, котри приходзели блїзко ґу побрежю, мушели зме мерковац, алє були там и чуваре котри о тим водза рахунку. Людзе барз дружелюбиви и нє патра на вас боком, бо сце странєц у їх жеми. Медзитим, у нїх нє як у нас, же ше по цали дзень, кеди ґод єст нагода, випива кафи, нє приповеда ше о своїх проблемох, и дакус су по тим питаню на дистанци, алє вше помогню кед треба. Вообще нє мали нїяки предрозсуди ґу нам же зме зоз Сербиї, барз су културни, и кед вас добре упознаю, без проблема вас прилапя до дружтва. Маю даяки свойо правила котри ше муши почитовац, алє нїч страшне. Раз, кед зме у дворе пражели роштиль, о кратки час пришли огньогасци, бо хтошка приявел огень. У нас би то було шмишне, алє там людзе маю иншаку систему живота и друженя.

Дзе ши пошол после Флориди? ВВ: З товаришами з котрима сом ше там упознал, пошол сом до Нюйорку. Путовали зме на автобусу, же бизме после дознали же там скоро нїхто на таки длуги драги нє путує на автобусох. Медзитим, и у тим, як го вони волаю, социялним автобусу маце безплатни интернет, можеце полнїц телефон, так же окрем того же у нїм було дакус чудних людзох и вше дахто мушел мерковац на ствари, нам було добре. Перше, кед зме сцигли до Нюйорку було же “вааауу”, алє после даскелїх дньох нїч нє було таке спектакуларне, мал сом чувство як кед бим бул у гоч хторим векшим городзе. Думал сом же будзем ходзиц зоз вищиренима очми и же сом ше нє годзен лєм напатриц шицкого цо там єст, и наисце так и було з початку, алє вец сом ше звикнул и на огромни гужви на улїцох, розличних людзох, будинки котри нє маю менєй як 50 поверхи, огромни тарґовински центри. Шицко иншаке, нє мож прейсц по улїци, а же би вас дахто у тих гужвох нє заквачел зоз плєцом, нїхто нї на кого нє обраца увагу, нєт того як у нас же “пать на того/тоту як ше пооблєкал(а)”.

Нормално, бул сом горе на Empire State Building, и погляд зоз 86-ого поверху дацо цо нє мож описац зоз словами. После Нюйорку сом бул у Вашинґтону, Филаделфиї и вец у Европи, и у Израелу, котри тиж феноменални. Обишол сом музеї, знаменїтосци варошох, Билу хижу и вельо того, алє место котре мнє одушевело то Нияґарово водопади. Тота слика ми занавше останє у паметаню. То феноменалне чувство, и дацо найлєпше цо сом видзел и дожил. Природу нє мож описац зоз словами, барз чисте, єст полно квеца, древа, рижни файти рошлїнох, наисце прекрасне. Мал сом чувство же сом на даєдней другей планети. Вожел сом ше у ладьочки и бул сом на даяки 50 – 100 метери од водопаду, вода на мнє падала, бул сом цалком мокри, алє у такей хвильки и у такей природи вам нїч нє завадза. Од шицких местох хтори ши нащивел на тим путованю, єст даєдно хторе ци ше нє пачело? ВВ: У сущносци шицко було супер, алє Истанбул ми ше нє так барз пачел. Я бул у старим городзе котри нєушорени, дакус сом мал

чувсто як кед бим ше находзел у даякей дзивини. Транспорт катастрофа, беж тадзи-тамаль, нє зна ше хто дзе идзе и шицко ми здабало на єден вельки пияц, прето же вшадзи по улїцох єст людзох котри дацо предаваю. Маю фини стари будинки, алє то єдине цо ше ми пачело. Дзе биш ше любел врациц? Отримуєш контакт зоз товаришами хторих ши там упознал? ВВ: Любел бим ше врациц на Флориду до Панама Сити Бичу, дзе сом и препровадзел найвецей часу. Вон мирнєйши, а и кед єст туристох, вони уживаю на мирнєйши способ, нєт там такого велького галайку и людзе наисце знаю уживац. Здобул сом вельо товаришох, з котрима ше и нєшка чуєм и отримуєм контакт. Пача ми ше Американци як людзе, барз су приємни, сцу помогнуц. Єдна дзивка з котру сом ше там упознал пришла до Сербиї, прето же сцела упознац нашу жем, обичаї и културу. Тото путованє ми принєсло вельо того позитивного, и шицким бим препоручел таке искуство.

МАК 7-8/2014 • 17

Александра Живкович Канадски хор у Сербиї

ШПИВАНКА – УНИВЕРЗАЛНИ ЯЗИК

Початок мая означени зоз нащиву канадского универзитетского хора University of Manitoba Singers, хтори свою турнею мали у Мадярскей, Сербиї и Чарней Гори. Пристанїще у Сербиї им було у Новим Садзе, а значне наглашиц же окрем наступох у новосадскей Синаґоґи и у Коцуре, тоти млади шпиваче ше дружели и у Руским културним центре, а домашнї им бул Хор “Гармония”. Такой кед сцигли, млади шпиваче пришли до Матки, дружиц ше зоз Хором на лєм им характеристични способ. После краткого упознаваня, почали шпивац, а найинтересантнєйша подїя була кед тоти два хори одшпивали руску шпиванку “Били орґони”. Єдна з причинох прецо пришли

18 • МАК 7-8/2014

праве до Сербиї, а потим и до новосадскей Матки, то помоцнїца дириґента Мелита Мудри Зубач, хтора родом зоз Коцура. По Мелитових словох, тоти млади шпиваче були одушевени же можу присц до держави дзе вона одросла, алє и же можу упознац нову културу.

– Ми сами за себе нє думаме же зме интересантни, а така була и моя реакция кед ше ми директор питал чи бизме могли присц до Сербиї. Члени Хору барз заинтересовани за упознаванє других културох. Барз су весела и щира младеж, и барз им було мило же пришли до держави хтора нє така комерциялна, и дзе туризем нє таки розвити – гварела вона. Шицки шпиваче хтори нащивели Матку млади студенти, а векшина студира праве на музичним факултету. Джон Ендерсон студира класичне шпиванє на “Манитобским универзитету”, а шпива баритон.

– Нє знам вельо о тей култури, алє ми барз интересантне упознавац нових людзох. Мали зме и роботнї, а барз нас

обрадовало же маме нагоду шпивац и на винчаню у Сербиї – гварел Ендерсонов и додал же му ище милше же упознали и членох Хору “Гармония” и подзелєли з нїма искуства. Мара Порко тиж студира на музичним факултету. По єй словох, барз є задовольна з тоту турнею, а окреме ше єй пачи Будапешт, алє исто так и Нови Сад.

– Шпивали зме на концерту у Синаґоґи и у Коцуре литурґию, и барз ми було мило. Возбудзена сом же можеме упознавац людзох на каждей нашей турнеї – гварела Поркова, хтора иншак шпива сопран у Универзитетским хору. Єдина розлика медзи новосадским и канадским хором тота же у канадским Хору скоро шицки млади, студенти, а у хору “Гармония” нєт тельо вельо младих. Медзитим, гоч ше медзи собу спорозумйовали на рижни способи, хори вельки препреченя у комуникациї нє мали, бо, як велї гварели, знаю универзални язик, а то шпиванка.

Ана РимаР Новосадски Хор грекокатолїцкей парохиї и РКЦ-у

ВИТИРВАЛОСЦ И ОШМИХ ВИБУДОВАЛИ ГАРМОНИЮ Гармонию зме сами вибудовали. Шпиваче барз розличних ґенерацийох, алє то нїкому нє завадза, цо и найважнєйше за успишну роботу. Злога, сцелосц, пожертвовaносц, любов ґу шпиванки и позитивна енерґия хтора нас повязує, дала нам таке мено. Нєшка шицки маю вельо обовязки, алє хто сце буц член “Гармониї”, почитує каждого у тим хору и поряднє приходзи на проби два раз до тижня. Анї єдну композицию нє мож добре научиц за два-три проби. Нє досц лєм знац крашнє шпивац, треба кажди глас укомпоновац до цалосци.

През витирвалу роботу зме упознавали єдни других и будовали приятельски одношеня, та гармония ґу хторей зме ше намагали у музичним смислу, преросла до гармониї хтору зме будовали у медзисобних одношеньох. Так на єдней проби спонтано пришло до того же зме “Гармония”. Прето кажда проба важна за каждого, бо наступаме як єден хор. Важне буц позитивни, нашмеяни, отворени за нови искуства и приятельства. Нєдосц лєм присц на пробу, шеднуц, одшпивац свойо, и сцекац дому накадзи ше проба закончи. Так ше нє будує гармония, так ю мож лєм розбиц. Важне же би кажде з нас бул порихтани подзелїц красне слово зоз шицкима, чи

Мишани Хор грекокатолїцкей парохиї св. апостолох Петра и Павла и Руского културного центру у Новим Садзе основани пред седем роками. Ма вецей як 30 членох, од младих, студентох, по пензионерох. Заступени припаднїки коло дзешец националних и даскелїх вирских заєднїцох. Од снованя Хору, дириґентка Сузана Ґрос Маркович. На репертоаре духовни и народни композициї на вецей язикох – руским, старославянским, українским, анґлийским, италиянским, сербским и словацким. Хор провадза – на гармоники Давор Сабо и Владимир Сивч, и на клавиру Йожеф Ритер. Як солисти наступаю Свитлана Декар – сопран, Ана Римар – сопран, Драґана Вучетич – алт, Славолюб Коцич – тенор и Йоаким Гаргаї – баритон. Хор потераз госцовал у Беоґрадзе, Вербаше, Шидзе, Руским Керестуре, Коцуре, Кисачу, Горватскей и Словацкей.

зоз старшима, чи зоз младшима. Нормално же ше случовало же зме ше дараз медзи собу поспричкали, алє зме ше вше намагали тот проблем ришиц и рушиц далєй. Дириґенткa барз добре упознала каждого члена и зна од кого кельо може вимагац. После успишней проби и наступу нє патри на годзинку и нїґдзе нє понагля, алє остава зоз хористами. У шлєбодних хвилькох шицки єднаки, блїзки и весели. “Гармония” зоз каждого члена вицагує гевто найкрасше цо вон ма у себе – ошмих и позитивну енерґию. А то нєобходне за будованє гармоничней атмосфери як на пробох, так и на наступох, та и после нїх, кед вєдно пойдземе до кафичу, лєбо кед у Руским културним центре славиме родзени дзень, дипломованє на факултету, лєбо народзенє унучеца. Без добрих одношеньох медзи нами, нєт анї добри наступ. На публику вше треба пренєсц порученє и емоцию хтору єдна шпиванка ноши. То можлїве лєм кед шицки вєдно на пробох тото почувствуєме. Аж вец зме ГАРМОНИЯ и у музичним, и у духовним смислу. МАК 7-8/2014 • 19

Яким Винаї Цумай New age сказка 2

СНЕЖА И

ПАТУЛЬКИ

Раз давно жил єден краль. Раз давно мал вон и кралїцу. Гварим, раз давно прето же тераз кральох вецей нєт, окрем єдного краля на твардей подлоги Новака Дьоковича, слава му и аминь. Е, та тот краль, цо давно бул краль и цо мал и кралїцу, єдного дня постал тато. Нє старайце ше, и свадзба и дзецко були плановани. А тото дзецочко було прекрасне на краля, кед же кралїца нє “муляла” дацо з боку, з прекраснима лїчками и твару билу як шнїг. Лоґично, дали єй мено Снежана. Снежа, за пайташох, лєбо Снекс нафурана мава на Face-у. Медзитим, нєодлуга после народзеня Снежи, прекрасна кралїца умарла. Стари краль, цо будзе, мале дзецко треба воспитовац, вивесц на праву драгу, а вон краль нє може шицко сам, та ше надумал ознова оженїц. Як то и идзе при нас хлопох, место же би вибрал даяку певну цо ма дацо у глави, зна правиц голєм капущанїки, и хтора би була права особа на котру би ше млада принцеза могла упатрац, вон, маймун, нашол якуш старлету хтора ше

20 • МАК 7-8/2014

по цали дзень лєм “пирлита”, преблєка, приповеда зоз жвератком и кладзе selfie-ї на нет. Е, тото же приповеда зоз жвератком, то досц значне, гоч я думам же то нєчиста робота, алє кед так було, вец лєм правда. И вше ше вона випитує тому жвератку же хто найкрасши на цалим швеце, а жвератко як кед би було од Китайцох на батериї – фурт одвитує же вона. Яй, яка радосц! Алє, як час преходзел и Снежа росла, пришли тоти злогласни тинейдж роки, и мала принцеза уж вецей нє була така мала... И кед ше гевта зла кралїца єдного дня питала свойому “трип” жвератку же хто найкрасши, а воно як кед би го дахто хаковал, гвари же уж вецей нє вона, алє же Снежа найкрасша! Гаос! Нє трацела вона часу, такой знала цо ма робиц, док таблоиди ище нє достали тоту информацию. Поєднала єдного ловара най Снежу одведзе до лєса и най ю забиє. Гей, гей, страшне! А як доказ же то и зробел, най принєше єй шерцо. Аж така зла була! Но, та, так то и було...

Лєм, як сом уж и гварел, ми хлопи дакус слаби на нїх, жени, та майстор нє мал кхм, най будзе же шерца, забиц таку младу красавицу. “Контал” чловек же забиє даяку дзиву швиню, та єй винє шерцо и однєше гевтей злей, ша як же вона може знац яка розлика медзи людским и швиньским шерцом, нє? А Снежи гварел най сцека дзе лєм зна, и нїґда най ше нє враца. Так то и було... Сцекала кельо ю ноги ношели, нє знала кадзи идзе, лєм най будзе цо далєй од лєса. Одразу наишла на чисцину, и збачела якуш хижочку зоз малима облаками и малима дзверми. Подумала же би єй предлужиц далєй, алє з оглядом же була барз вистата, надумала закукнуц нука. А таааам! На столє три танєри з кашу, єдна була жимна, друга була лїтна, а тре... Оу, нє, чекай, то хижа медведзох, то у другей улїци. У тей хижи були седем карсцелїки, седем кавчи, шицкого по седем. Дахто би повед же седмеро ту биваю, алє вона нє була сиґурна. Нашла цошка заєсц, та лєгла дакус одпочинуц, и як то и идзе, захрапела як права! Нє знала вона же то хижа патулькох, вредних малих людзох хтори робя у рудокопу, и предаваю дияманти на чарним тарґовищу. А да сце их видзели кед вошли до свойого обисца! Нє знали цо ше стало, думали же ше им хижа звалї як тота храпи. Таргли ю з лопату, и аж вец ситуация постала напарта. Та док себе нє пояшнєли же хто су и цо су, док им вона нє обяшнєла свою ситуацию, та уж “спадла” и догварка. Дошлєбодзели єй же би бивала з нїма, кед им будзе пораїц и вариц. И шицким добре.

Алє кед гевта зла дознала же Снежа и далєй жиє, ловара покарала так же по цали дзень мушел патриц емисиї Леи Киш на Пинку, а вона “сконтала” же кед цошка сцеш зробиц як треба, мушиш зробиц сам! Намаскировала ше до старей баби, спаковала якиш отровни яблука до кошарки, и гайд до лєса. Блукала, блукала, док конєчно нє нашла хижу и Снежу у нєй. Правела ше же є фина, та Снежи дала яблуко. А тота себе подумала, га задармо, та чом да нє, агей? Закушела, и одразу пляс! Ляпла зоз собу на жем, а гевта стара зла ше врацела до замку задовольна, ґад єден езерни. Кед патульки то видзели... га то ше нє могло зблагац, нє тельо пре Снежу, бо ю анї нє барз познали и барз храпела, алє хто же им тераз будзе вариц и пораїц, кукукукуку.

У тот час, преходзел тамаль єден конь. Пребачуєм ше, конь зоз принцом на хрибце. Або наспак... Но, нє важне, и конь и принц були там. Та кед видзел принц таку красавицу, аж ше и йому шерцо зламало по поли. Понукнул патульком силне злато и стрибло лєм кед му допуща же би ю побочкал. Тим було дакус чудне же чловек сце бочкац мертву жену, алє злато є злато, як гвари, “бизнис из бизнис”. И одразу, як спущел свойо ґамби на єй, як кед би ше случела даяка маґия. Снежа отворела очи и збачела красного принца. А вон, випатра, пред тим дакус поцаг домашнєй палєнки, та то нєутрализовало тот отров, або таке дацо. Яяяяй, яка там радосц одразу була, шицки ше вешелєли, и патульки, и принцеза, и принц, аж и конь.

И тераз жию, кед их гевта зла ознова нє нашла... МАК 7-8/2014 • 21

UNKNOWN Проза

ЄЙ МЕНО ОД ТЕДИ НЄ СПОМИНАМ Отверам перше єдно, а вец пошвидко и друге око. Щиро, волєл сом нє. И гей, болї ме глава. Уж штири роки кажде рано. Як сом пришол дому, нормално, нє паметам. Гварим нормално, бо у моїм живоце хвильково нїч нє ма смисла. Шицко нормалне, або нє. Шицко ми єдно. Дзе сом бул вчера, нє знам. Поправдзе, нє знам точно у хторей карчми. Знам лєм же сом пил найтуньшу палєнку хтору мали, бо за лєпшу пенєжи нє мам. Вироятнє сом и так остал длужни, алє дали ми най пиєм, да ме нє слухаю. Уж длугши час сом предмет вишмейованя шицких госцох у карчми, а и цалого валалу. Свидоми я шицкого того гоч, да ме видзице, нє дзелєли бисце исте думанє зо мну. Маю ше людзе и з чого шмеяц, так же им то нє берем за зле. Дакеди, док ми мозоґ ище голєм кельо-тельо одрабял основни функциї, а то и здогадованє на прешли вечар, здогадуєм ше же ми бешедовали якиш двоме подобни мнє, о моїм живоце. Поглєдал бим их лєм да сом их запаметал, алє думам же уж помарли. Лєм наисце хори людзе и людзе високого стадиюму алкоголизма можу повесц же сом мал будучносц пред собу, хтору би кажде пожадал. Здогадуєм ше точно їх поровнаня: “як асфалтована драга на Русинскей улїци.” Мой живот нє мож поровнац анї зоз дильовом на Сейки. Наисце були пияни тоти двоме. Я мал закончени факултет и почитованє цалого валала. То бим могол лєм шнїц, кед бим вообще шнїл дацо. И то анї вецей, анї менєй, алє докторски студиї. Таке цошка гварели. Нє знам цо то значи, озда сом лєм бул дохтор. Я дохтор!? Хех... Єдини лїк за хтори я знам то ягодача. Кайсовача ище лєпша, алє оддавна прешла глїбину моєй кишенки. Нє питал сом ше им нїч на тото шицко, бо сом им нє верел. Но, алє у карчми ше часто водзи монолоґ. А диялоґ анї зоз швитаньом нє престава, так же вони двоме предлужели. Уж ми дакус допили, алє принєсли за стол пол литри якейшик домашнєй, та сом мушел буц цихо. Но, ниа, так гварели: “знаш, я думам, алє пайташ, лєм думам, нє нагнївай ше пайташ мой. Думам же за шицко тото виновата вона.” З початку сом думал же бешедує о палєнки, алє кед вигварел єй мено, шерцо ме заболєло як нїґда. Дзень нєшка ше здогадуєм тей приповедки. Крашнє то мнє тоти двоме “фарбели”, а и гевта палєнка им нє була подла. До нїчого того я нє верим, алє єй мено... єй мено од теди нє споминам... “Остатнє слово младого граждана Руского Керестура. Специялиста биомедицини, з поробеним докторатом у Бечу.”

22 • МАК 7-8/2014

Поезия

Андрий Рац

ПОНДЗЕЛКОВА РАНА Пондзелок рано обично як посрано алє нєшка, “ґарант” нєдзеля була чежка Пол шестей – очи отворени нє, я нє шалєни Алє кед ши вечар бул дзиви рано нє будзеш щешлїви Прето палїм нукашню “кочницу” скорей ме нє могло зопрец анї зоз палїцу Алє кед рано у жвератку збачиш ошмих на лїцу будзеш уживац у тим дожицу Умереносц = позитивни чувства вер ми, пишем з искуства Кед превершиш, будучносц це чека пуста и вше це будзе оганяц як длуства Нє як, алє наисце длуство животу нє плювай людзох цо прежили цмоту Вообще людзох нє плювай так свою будучносц зачувай Бо обично будзе так, же сам себе на нос здзеєш тото з чого ше шмеєш

Цецилия Надь

НЄМОЖЛЇВА, А БЛЇЗКА ХВИЛЬКА Чувствуєм попатрунок твой. Цихо ши, алє заш рухи и нємир твой шептаю ми нєможлїве. Прикрити думки виплївали на поверхносц и лєм вони паную над нами. Благи ошмих и стриманосц помали одходза. Поставаме блїзки и нєт вецей препреченя, нєт вецей страценей хвильки... Хаснуєме шицко цо нам понукнуте, пробуєме ше засициц єдно другого, а заш, нє поспишує ше нам. Час капе, нєстава, реалносц забува на нас... А ми ше трациме у капкох дижджу и малим, цеплим, задуманим простору.

МАК 7-8/2014 • 23

Теди збойнїки вошли до пещери. Каунт почувствовал огромну нєнависц и ґадзенє ґу нїм.

24 • МАК 7-8/2014

Душан Дурман