MAK 6-7/2022

Mak

Мултимедиялни часопис за младих / число 6-7 / юний-юлий 2022 / цена: 100 динари

Илустрация: Аня Заґоричник

ЕМИЛИЯ ЧИЗМАР МИЛИ МАК-У: BEST OFF MAKOFF22

ЗМИСТ У ФОКУСУ 03 М. Надь: Резултати анкети 06 Ц. Надь: Розгварка Е. Чизмар 08 И. Лїкар: Интервю И. Буила МАК-ОВ КОЛАЖ 10 М. Еделински: Любимци 12 С. Планчак и М. Надь: Розгварка А. Козар

ЗОЗ ПРЕДПЛАТУ НА МАК ДАРУНОК ДВА КНЇЖКИ Хто ше у 2022. року предплаци на наш часопис МАК, достанє як дарунок два кнїжки – Себастияна Нярадия „Инисур – рика княза” и „Дньовка – два декади 1998-2017: Зборнїк литературних и визуалних творох”, лєбо Сашу Сабадоша „Дармоєди” и „Гумно 2: Дзеци з дружтвених мрежох”.

УПЕЧАТКИ 14 М. Горняк: „The Northman” ЯЗИЧНИ АЛАРМ 15 Б. Хома Цветкович: Юнийско-юлийски поради РУСИНИСТИКА И Я 16 МАК-ова редакция: Дзе су и цо робя ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ 18 С. Маґоч: Интервю Ф. Орос СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ 20 С. Планчак и М. Надь: Розгварка Д. Чордаш МАК-ОВО 50 РОКИ 22 М. Зазуляк Гарди: Розгварка А. Паланчанин АЛТ ШОУ У МАК-У 24 Т. Салаґ: Анкети ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У 26 М. Планкош: „Licorice Pizza”

МАК Мултимедиялни часопис за младих

Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк Гарди

www.ruskeslovo.com → рубрика МАК Facebook: MAK MAGAZINE Instagram: mak.magazine mak.magazine@gmail.com

Дизайн и компютерски обробок: Аня Заґоричник

Директор: др Борис Варґа

2

\\\ МАК 6-7/2022

Яв ше нам до поруки на Фейсбуку (MAK MAGAZINE), Инстаґраму (mak.magazine), лєбо на мейл (mak.magazine@gmail.com). Хто виплацел за тот рок предплату на МАК, лєбо ше предплаци и виплаци ю, може купиц „Мацерову руску кухарку” по туньшей цени – за 1 000 динари (порядна цена 1 500 дин.). МАК чека и нових сотруднїкох, та хто сце писац тексти за наш часопис, обявйовац свою литературу, фотоґрафиї, лєбо други твори, може ше явиц на уж спомнути способ.

#читаймак #читайпоруски

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ 27 Резултати Конкурса 28 Наява преслави

Число 6-7 юний-юлий 2022

Рочна предплата на МАК 1 000 динари.

Язична редакторка: Ясмина Дюранїн На насловним боку: „МАК-ов 50. родзени дзень” Авторка илустрациї: Аня Заґоричник

Видава НВУ „Руске слово” Футожска 2/ІІІ 21 000 Нови Сад Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад Друкує „Maxima graf” Петроварадин CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113) MAK : мултимедиялни часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк Гарди. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

У ФОКУСУ

Мартина Надь Резултати онлайн анкети

МЕНТАЛНА ГИҐИЄНА МЛАДИХ Того року зме уж писали о менталним здравю, а як предлуженє тей важней теми, була направена онлайн анкета, котру пополньовали млади од 18 по 35 роки. Анкета була на сербским язику же би ю могли пополнїц и млади зоз других заєднїцох. У тим кратким виглєдованю участвовали 40 особи, од котрих було 23 женски и 17 хлопски особи. Ниа яки резултати зме достали.

На питанє „Цо вам значи менталне здравє?”, вельо одвити були: мир у глави и души. Добре знаме же у нєшкайшим чаше живот од нас глєда вшелїяки пременки, виволаня, а праве у таких хвилькох мушиме буц здрави, як физично, так и психично. Одвити котри бим видвоєла на тото питанє то: „Буц функционална особа у професийним, социялним, фамелийним окруженю и у каждодньовим живоце вообще. Ментално здрава особа ма интерну мотивацию за дачим, постоя ствари котри ю щиро виполнюю и доприноша єй щесцу, ма добри одношеня зоз другима людзми и вообще є щешлїва.” „Менталне здравє за мнє представя нукашнї мир, благостан, кед ше успишно бориме процив стресу, проблемох, можеме нормално функционовац, робиц каждодньово активносци.” На питанє „Чи менталне здравє єднак важне як и физичне здравє?” 39 особи одвитовали же „Гей”, а лєм єдна особа гварела „Нє”. На питанє „На хтори способ можеме зачувац менталне здравє?” були вшелїяки одвити. Тоти котри ше повторйовали то же нам треба

розгварка з людзми котрим можеме вериц, читанє кнїжкох, одвоїц ше од людзох котри нам нє одвитую, исц до психотерапеута, шейтац ше, видвоїц час за себе голєм пол годзини–годзину кажди дзень. Одвит котри бим видвоєла то: „Длуга и чежка тема. Перше треба же бизме видвоєли причину хтора нам загрожує менталне здравє. Перша причина то финансийни проблеми, хтори у Сербиї барз чежко ришиц. Друга причина то же поставаме интровертни, оцудзени (интернет и дружтвени мрежи виновати за тото), вше менєй ше ценї морални вредносци, а пропаґирує блудносц, цо нам ознова на даяки способ и загрожує менталне здравє.” Барз важне же бизме водзели рахунок о своїм физичним здравю, ходзели на порядни препатрунки, же би нє пришло до загрожованя нашого здравя. Тиж так, треба же бизме ше старали и о своїм психичним здравю. Одход до психотерапеута нє треба же би нам бул дацо цо нєможлїве, нєпотребне. Нє треба ше ганьбиц поглєдац помоц, так як цо ходзиме до дохтора кед ше прехладзиме, треба же бизме ходзели и до психотерапеута/психолоґа кед МАК 6-7/2022 ///

3

У ФОКУСУ

почувствуєме же нам то потребне. На питанє „Чи луксуз одход до психотерапеута?” 22 особи гварели „Нє”, а 16 „Гей”. Свидоми зме же за сеансу у психотерапеута треба видвоїц пенєж, цо дакому анї кус нє лєгко. Кед зме прешлираз писали о менталним здравю, були спомнути здруженя и орґанизациї котри даваю безплатно психотерапию. Споминали зме их углавним за Нови Сад, алє верим же єст и у других варошох. На концу, нє треба же би нам було жаль видвоїц пенєж за нашо здравє. Нє треба забуц же без нього нє можеме нормално функционовац. На питанє „Хтора реална цена же би кажде могол себе обезпечиц одход до психотерапеута?” одвити були: – 3 000+ дин. (гварели три особи) – 2 000 дин. (гварели пейц особи) – 1 000–1 500 дин. (гварели осем особи) – 500–1 000 (гварели осем особи) – Нє знам (гварели пейц особи) – На мешачним уровню 50–70 евра, 70–100 евра (гварели два особи) – Безплатни (гварела єдна особа) О тей теми ше донєдавна мало бешедовало, алє тераз зме уж на добрей драги же би ше то и пременєло. На дружтвених мрежох можеме пренайсц профили на котрих ше бешедує праве о тей теми. Кед нє можеме пойсц до психотерапеута, можеме голєм дознац информациї котри вязани за тоту тему, та на таки способ пробовац ришиц сами дацо цо можеме. Праве и одвити на питанє „Дзе найчастейше чуєце же ше бешедує о значносци менталного здравя?” були: дружтвени мрежи, телевизия Н1 и НоваС, емисиї котри о тим бешедую, на роботи, Каритасово кампанї о менталним здравю. На питанє „Цо думаце, чи хлопи и жени єднак водза рахунку о менталним здравю?” пейц особи одвитовали зоз „Гей”, а зоз „Нє” 19 особи, док шейсц особи нє мали нїяке становиско, лєбо нє знали. Окремни одвит котри бим

4

\\\ МАК 6-7/2022

видвоєла то: „Абсоооооооолутно нє. Патриярхат условює жени же би проблем находзели у себе, док у истим чаше хлопох женє же би ше чувствовали слабши кед поглєдаю гоч яку помоц (окреме, тото их нє застановює же би од своєй партнерки глєдали же би им вона була терапеут), так же лєпше повесц же ше жени явно стараю о менталним здравю, док хлопи тот проблем ришую у обисцу. Тиж так, насилнїки (хтори углавним хлопского пола) кед пойду на психотерапию хасную рижни технїки манипулациї ґу психотерапеутови, а тиж ствари хтори научели на терапиї познєйше хасную за манипулацию своїх жертвох.” Праве пре таки ситуациї треба же бизме о тей теми могли нормално бешедовац, а нє же би то була табу тема. То треба най будзе єднак важне и за жени и за хлопох. Жени частейше бешедую о тих темох, док при хлопох то мож ридше чуц. За хлопох випатра ище вше важи тото правило же вони муша буц моцни, нє шму указовац свойо емоциї, алє ше наздаваме же ше и то пременї у скорейшим чаше. Питанє котре було на концу у анкети то „На хтори способ як дружтво можеме нормализовац тоту тему?” одвити були: нормализовац тоту тему у школох, на фестивалох, розбиванє рамика же до психотерапеута/психолоґа ходза лєм шалєни, на таки способ же ше явносц будзе едуковац як и прецо важне менталне здравє. Треба рушиц од себе, най кажде бешедує о тей теми. Кед же дахто нє бул у психотерапеута, треба голєм же би потримовал особи котри направели тот найчежши крочай и пробовали. Тиж так, треба же би родичи и дзеци отворено бешедовали о тей теми, понеже знаме же ше дзеци упатраю на своїх родичох. Едукация тиж єден од способох на хтори можеме дознац нови спознаня и информациї, а и на дружтвених мрежох, як зме уж и спомли, можеме провадзиц рижни профили котри о тим бешедую.

У ФОКУСУ

Цо о тей теми гвари дипломовани психолоґ Соня Алексич: – O менталним здравю треба же бизме ше старали исто як цо ше стараме и о нашим физичним здравю. Почежкосци з менталним здравйом то нє слабосц поєдинца як ше часто гвари, або дума, алє здравствени проблем за котри, кед на час поглєдаме фахову помоц, постої и адекватне ришенє. Фаховци нам нє риша нашо проблеми, алє нам поможу же бизме у єдним сиґурним окруженю научели препознац емоциї котри нам ше явяю и же бизме дошли до информацийох, ришеньох котри ше уж находза у нас, алє су з якуш причину дзешка глїбоко „загребани”. Же бизме зачували свойо менталне здравє треба же бизме були свидоми и єдного факту. Менталне здравє нє подрозумює анї константне щесце, радосц, односно, одсуство нєприємних емоцийох, як часто думаме. Напроцив, нєприємни емоциї ту же би нам цошка гварели. Єден од способoх же бизме зачували свойо менталне здравє то освидомйованє своїх емоцийох, прецо ше чувствуєме на одредзени способ. Комуникация – розгварка з ближнїма, слуханє музики, писанє дньовнїка, физична активносц, препровадзованє часу у дружтве животиньох, танєц, загашиц дакеди дружтвени мрежи, та аж и осамиц ше

теди кед нам то потребне, практиковац медитацию, технїки диханя, константна робота на своїм самодовирию и подобне то добри механїзми за очуванє нашого менталного здравя. Теди кед ше нє чувствуєме добре у своєй скори то нам аларм же бизме дацо, у даякей сфери живота пременєли. Факт же приватни третмани знаю буц драги, же вам треба видвоїц тот пенєж попри шицких других трошкох, алє ту вец приходзиме до ситациї же маме напр. установи, орґанизациї як цо то напр.

NSHC котри робя з младима котри безплатно можу достац совитованє. А старши од 30 рокох, з донацию од 300 динари. Становиска сом же хлопи и жени нє водза подєднак бриґу о менталним здравю, аж и податки указую же жени маю лєпше становиско по питаню глєданя психолоґийней потримовки. Дружтво од дзецинства наруцує традицийни родни улоги и стереотипи. Так хлоп важи за когошик хто муши буц стабилна и шмела особа, а кед указує емоциї, то ше видзи як слабосц. Хлоп треба же би бул таки же би ше жена могла на ньго опрец. Пре таке видзенє, хлопи частейше як жени, скриваю од других, дакеди аж и од себе, же им чежко, а ище менєй су порихтани же би започали о тим приповедац або поглєдали помоц – визначує вона.

МАК 6-7/2022 ///

5

У ФОКУСУ

Цецилия Надь Розгварка з Емилию Чизмар, авторку кнїжки „МИЛИ МАК-у: Best off”

У ТРОХ СЛОВКОХ Твитература по руски – слова хтори вирнo описую твори Емилиї Чизмар. Нєшка, кед час лєци и увагу нам чежко затрима лєм єдна думка, вистка, або информация – вшелїяк волїме чуц и пречитац даскельо кратши, алє поентовани виреченя. Кед вони ноша у себе гумор, лєбо „длобу до оч”, теди импресия моцнєйша и вшелїяк же є запаметана. Док пишеме тот текст, з нєсцерпезлївосцу чекаме же би вишла кнїжка Емилиї Чизмар „МИЛИ МАК-у: Best off”. Емилия єдина хтора пише таку форму, такволану твитературу по руски, а кнїжка хтора нєодлуга будзе у рукох читачох составена зоз творох хтори настали медзи 2015. и 2018. роком.

– Сотруднїцтво з МАК-ом почало дзешка 2015. року, нєодлуга як порушани блоґ „Студентски кухар” – єдина робота хтору сом писала нароком. Теди сом достала предкладанє же би ше то и обявйовало и преложело на руски язик – як стаємна рубрика у часопису. Шлїдуюци роки зме ошвижовали формат и так почал розвой. Мойо записи представяю

6

\\\ МАК 6-7/2022

углавним особни упечатки и коментари на збуваня, дожица, заключеня, и то у датим периодзе кед су писани – приповеда Емилия. Дїйство модерного дружтва меня стил и роздумованє, а дава доступносц и широке

интеракция. Обявйовала сом „статуси” без окремней намири. Витворенє того проєкту – од початку писаня першей рубрики, прейґ виставох и тераз кнїжки – єден мой Ikigai. (Мили читаче, ґуґлайце.) То мнє, єдноставно, ишло саме од себе – припознава Чизмарова. У кнїжки „МИЛИ МАК-у: Best off” представени три поглавя, а кажде ноши приповедку за себе.

польо виглєдованя. Кед патриме же „час пенєж”, вец упечатлїве и „упаковане” писанє права драга.

– Правда – цо кратше. Тераз то уж „мими”. Три словка. Форма вше цикавша – най нє брешем. :) Щиро, Твитер сом найкратше хасновала, алє ше виродзела назва „твиток, твитки”, та так и остало. То барз динамична мрежа на хторей велька робота постац и остац релевантни. Но, сущно ше дума на „статуси” на дружтвених мрежох, дзе можлїва

– Заш лєм, мнє „Студентски кухар” наймилши, бо тот блоґ бул єден з ридких идейох хтори ше витворели – озда тото до чого ше вецей даш, милше ци. У велїх творох мож препознац збуваня зоз валалу, виходу, шопинґу, теми о Руснацох – то шицко мойо дожица и даскельо вислухани приповедки, урбани леґенди и „нє збуло ше” анеґдоти. Правда иста же сом нє знала же чи перше макарона, чи вода до шерпенки. Kед нєт потреби и прихильносци ґу вареню, та то вец так. Початки, шмихота Божа. Но, прето и векшина рецепти о чечней поживи з хтору ше вельо дзечнєйше експериментовало у тих рокох – одгадла нам млада авторка.

У ФОКУСУ

Як приповеда Емилия, з писаньом мала рижни цилї. Часто през гумор указовала на проблематику у дружтву, нашмеяла, алє и одшмелєла младих же су нє сами у каждодньовосци. Вона перша хтора охабя шлїди по руски зоз „новим” писаньом и форму. Присподобела сучасносц рускому язику, а традицию и обичаї прецагла през нови тренд и каждодньовосц, а то красне досцигнуце.

– Було ту бизовно рижни цилї – ратованє швета, длобанє до ока, указованє з пальцом, глєданє истодумацих, валидациї и тому подобне.

Kласик вербализована адолесценция. Подзековна сом на потримовки и нагоди же сом на тельо заводи представела свойо писанє. Нїч з того сом нє плановала, а красне чувство буц препознати и припознати.

Kед то ма остац запаметане як дацо перше и нове – будзем ше пишиц – толкує Чизмарова. Потераз, Емилия ше публики представела през вистави на „Дньовки” „Твитература з мура”, у Руским доме у Коцуре и у Заводу за културу войводянских Руснацох. Вистави були пририхтани 2019. року.

– Найудатнєйша и мнє наймилша реакция то шмих, на виставох ми окреме то було мило видзиц и чуц. А було и щири вияви о тим як дахто нє розуми у чим „фора”. Цо тиж у шоре, бо порушує цалу приповедку споза. Кед слово о дружтвених мрежох, гайд дацо мудре най повем; хаснуйце ви їх, а нє вони вас. Безконєчно су цикави, алє их мож загашиц – шокантне, знам. И дацо ещи важнєйше – хлопи нє треба же би мали Инстаґрам, (нашмеяли ше шицки мойо парнячки). За конєц, мою кнїжку препоручуєм богатим, бо вона будзе барз драга – заключує Емилия.

Як дойсц до кнїжки МАК-ово предплатнїки кнїжку годни достац кед ше нам явя на дружтвених мрежох, лєбо на мейл (mak.magazine@gmail.com), а шицки други ю годни купиц по цени од 300 динари у Руским слове у Новим Садзе, у Дописовательстве у Руским Керестуре, при колпортерох по наших местох, лєбо прейґ нашей онлайн кнїжкарнї, на сайту knjizkiporuski.com.

Виривок з рецензиї Александри Бучко #SayYesTo ГУМОР Кнїжка Емилиї Чизмар „Мили МАК-у: Best off” писанє нєшкайшого часу, писанє и записованє думкох як млади бешедую и роздумую. Швидко, инстант „до глави”. Перша асоцияция зоз твитами Чизмаровей ме одведла на факултет дзе нас учели же Твитер барз добри кед сцеме написац вистки, точнєйше – лиди. „Док напишеце добру вистку у тих 140 карактерох – вец сце на добрей драги” – гварели.

МАК 6-7/2022 ///

7

У ФОКУСУ

Иван Лїкар Интервю зоз Иваном Буилом з Коцура о правеню пива

Найлєпши ствари наставаю кед ше повяже теория и пракса. Так поробел и Иван Буила зоз Коцура, студент на Технолоґийним факултету у Новим Садзе, напрям биохемийске инженєрство. Живот у варошу му оможлївел нови искуствия, а єдно з нїх було и ремеселнїцке пиво. Як гвари, ище вше ше здогадує його смаку кед го першираз покоштовал. Нєсподзивал го приємни смак и пах, а надпомина же: „...моцни, алє приємни пах хмелю ми ше такой попачел”. Як шицко почало? Иван Буила: Єден пайташ през франту коментаровал же правиме одлични домашнї кулен и же є сиґурни же би и домашнє пиво було єднак смачне кед бизме го направели. Теди сом ше лєм нашмеял и одвитовал же му можебуц було досц пива за тот вечар, алє идея остала на розуме. Кед сом лєпше роздумал, основне знанє потребне за правенє пива сом уж мал. После краткого виглєдованя на интернету нашол сом рецепт и место дзе мож

8

\\\ МАК 6-7/2022

купиц основни сировини и лапел сом ше до роботи. Цо шицко потребне же би ши направел пиво? И. Б: Основни состойки вода, ярцов слад, хмель и пивски квас. Од початку вареня та по момент кед пиво дозреє, муши прейсц голєм мешац, а за дзепоєдни файти муши ше причекац и пол рока. Процес правеня ма три крочаї: – Перши крочай варенє и ту ше одредзує стил пива.

– По законченим вареню, пиво ше

хладзи и претака до стерилного ферментору, додава пивски квас и почина други крочай – ферментация.

– Остатнї крочай подрозумює пакованє, ґазиранє и „одпочиванє” пива. Я пиво ґазирам на традицийни способ – до фляши положим дакус меду хтори оможлївює квасу же би под час „одпочиваня” пива природно створел угльовдиоксид. Помага ци дахто, чи шицко робиш сам? И. Б: Векшину роботох може постарчиц єдна особа. Медзитим, процес вельо швидши кед мам помоц, а за дзепоєдни часци нєобходни штири руки и теди ми помага оцец. Окрем помоци коло вареня пива, од огромней помоци и „морална потримовка”, односно друженє док ше пиво вари и помоц коло його деґустациї. Ту главну улогу маю моя фамелия, дзивка и товарише.

У ФОКУСУ

Случовали ци ше нєуспихи у продукциї? И. Б: Спочатку ше знало случиц же ше пиво нє удало. Даєдну туру ше попило, а з даєдну сом залял мацерово мушкатли. Як преходзел час, през методу проби и гришки, здобувал сом искуствиє, унапредзовал опрему и пиво поставало вше лєпше. Як доходзиш до состойкох? И. Б: Векшину состойкох купуєм онлайн. Цо ше дотика води, углавним ю купуєм у дутяну, а у плану ми купиц и филтер за воду хтори ми зменша трошки єй купованя. Од велькей помоци ми бул и мой дакедишнї сушед Любомир Тимко хтори ми з часу на час принєше слад зоз сладарнї у Бачкей Паланки.

Яки були коментари твоїх пайташох кед покоштовали пиво? И. Б: Упечатки були мишани. Як Серби гваря: „сто људи, сто ћуди”. Кажде з нас ма специфични преференци. Дахто волї чарни пива, дахто бляди. Дахто ґазиранши, дахто менєй ґазирани. Тото коло чого ше зложели шицки хтори покоштовали, то же з часом постава вше лєпше и смачнєйше. Задовольни ши з витворену идею? И. Б: Баяко! Правенє пива барз цикави гоби и пачи ми ше же ми оможлївює виражиц свой уметнїцки бок на инженєрски способ. Окрем креативного виражованя, мило ми кед видзим же ше людзом пиво пачи.

Маш даяки плани за будучносц? И. Б: Мам цошка медзи планом и жаданьом. Любел бим кед би мойо ремеселнїцке пиво покоштовали цо вецей людзе. Праве з тим цильом, у догварки зоз Иваном Канюхом, у клубу Руского културного центра у Новим Садзе 13. априла отримана промоция, дзе госци мали нагоду коштовац два файти пива: ИПА-у и портер. Водзени з позитивнима упечатками госцох, зоз пивом и приємну атмосферу клуба, заключели зме же ше таке збуванє муши повториц. Затераз нє догварени точни датум, алє хто жада буц обвисцени о збуваньох тей файти, може запровадзиц профил Руского културного центра на дружтвених мрежох (rkc_matka).

Яки файти пива правиш? И. Б: Затераз правим штири файти пива: портер, стаут, ИПА и пейл ейл. Окрем тих рецептох хтори цалком формовани, даскельо рецепти ше находза у експерименталней, а подаєден и у думковей фази. Фото: Уна Томашевич

МАК 6-7/2022 ///

9

МАК-ОВ КОЛАЖ

Михаела Еделински Мой любимец – мой товариш

РОЗВИВАЮ НАШУ ГУМАНОСЦ, ОДВИЧАТЕЛЬНОСЦ, СОВИСНОСЦ...

Дакеди ше знало же ше у обисце мало пшичка котри чувал тото обисце и статок, а мачка була ту же би лапала миши. Нєшка одношеня медзи чловеком и животиню маю дакус иншаку перцепцию и самим тим су комплекснєйши и етично вецей вимагаю. Нашо собешеднїци нам представели своїх любимцох, виприповедали цо за нїх вони представяю и цо думаю о чловековей одвичательносци ґу любимцови. Милица Малинович: Мойому любимцови мено Поко и вон африцки патулясти їжик. Ма два роки и три мешаци, а у нас є коло два роки. Достала сом го од родичох. Найвецей часу препровадзує у своєй клїтки за котру важне же би була цо векша. Найактивнєйши є вноци. Найволї спац и на таки способ найвецей часу и препровадзує. Люби ше зацаговац и скривац. Найволї єсц ґранули за мачата, овоц и желєняву. Люби ше купац. При ньому ми ше окреме пачи же є нєзвичайни, интересантни и нє чежко ше о нїм старац. Попри нього мам пса и мачки, а мала сом и вивирки. Думам же буц власнїк велька одвичательносц, бо кажди любимец глєда увагу и основни условия за живот. Же би дахто бул добри власнїк, вон муши обезпечиц животинї место за биванє, єдзенє, воду, як и час за друженє зоз любимцом.

10

\\\ МАК 6-7/2022

Тамара Максимович: Мойому патулястому заяцови мено Пинчи, воламе го Пинчика. Ма три роки, купела сом го кед мал мешац. Вон бул фамелийна инвестиция. За мнє, мой любимец представя комедию. Забавни є и вше ме орозположи. Тото цо ми ше пачи при ньому то же ше можем бавиц зоз нїм и же є мудри. Кед му ше достаточно пошвеци увага мож го вельо того научиц и на даяки способ видресирац. Послухни є и добри любимец котри нє прави хаос (окрем кед ми раз поєдол скрипту). Тото цо нам подобне то же обидвойо любиме спац, єсц и розмазовац ше. Любимец вше муши буц у чистим простору, муши ше го вакциновац, поряднє купац, кармиц, чесац, штригац му нохци и пущац го вонка же би ше вибегал. Власнїк муши буц барз одвичательни, сцерпезлїви и пошвецени док животиня ище мала и нєсташна, а насампредз, же би любел тоту животиню и же би шицко коло нєй робел з лєгкосцу. Обовязки коло любимца однїмаю досц часу, алє задовольство котре доставаме за тото нє мож поровнац нї зоз чим. Животинї як таки наисце маю добри уплїв на людзох, насампредз же би особа витворела якуш файту дисциплини. Тиж так, обачуєм же ше шицки людзе, а окреме дзеци, обрадую и орозположа кед видза мойого Пинчия. Каждому хто ше побави зоз нїм и вежнє го до рукох зяви ше ошмих на твари.

МАК-ОВ КОЛАЖ

Кристина Малацко: Рекс кувас, котрого зме купели як щенє 2014. року и того року наполнєл осем роки. Алфи били, персийски кандур, хтори того року у марцу наполнєл два роки. Мнє мойо любимци члени фамелиї. Тиж представяю и єдну чистоту и нєпогубеносц, хтору нєшка чежко достац од людзох. Вони ми розвага после чежкого и длугого дня. Нїхто ми нє кладзе таки ошмих на твар як вони двоме кед почню паратовац и виводзиц свойо „глупосци”. Тиж, и Алфи и Рекс, кед видза же дахто смутни, або и кед є нє, знаю дац потримовку и поцешенє, так же ше приду порозмазовац. При Рексови ми ше найбаржей пачи його безусловна любов хтору нам шицким дава. Пачи ми ше його розбавеносц и енерґичносц. При Алфийови ми ше пачи його прґави характер и кус гейтерске становиско ґу шицкому. Єдине цо ми ше при ньому нє барз пачи то його любов ґу лапаню мишох и тащкох, алє є таки шумни, же му аж и то пребачене. Док будзем мац уж фамелию и дзеци, плануєм мац любимцох, бо думам же коло нїх дзеци поставаю гуманши и лєпши людзе, а и мнє мойо родичи одмалючка обезпечели же бим вше мала любимца. Як особа сом подобнєйша Алфийови, бо и я часто знам буц гейтер, або лєм охабям людзом таки упечаток, а у ствари сом добра особа у души и жадам шицким

помогнуц кеди можем. Думам же буц власнїк нє превелька одвичательносц, бо, кед ше урахує шицко цо доставаш од любимца, тото укладанє барз мале у розмири з тим. Тиж, думам же чловек и треба же би мал даяку одвичательносц и дакого, або дацо о чим ше стара, бо ше вец при нїм розвиваю и пестую позитивни характеристики, як цо то гуманосц, одвичательносц, совисносц итд. а хтори значни и у других сферох у живоце. Сцем надпомнуц же би пес нїґда нє требал буц завязани на ланцу, а мачку би, гоч є нукашня мачка, требало голєм дакеди пущиц вонка же би ше там вибегала. Уж сом гварела же животинї маю добре дїйство на людзох у смислу же розвиваю при дзецох, аж и при одроснутих, гуманосц, одвичательносц, совисносц... Як психолоґ можем повесц же то доказане и у велїх виглєдованьох. Доказане и же любимци, голєм у одредзеней мири, помагаю же би ше зменшали неґативни симптоми депресиї, анксиозносци, посттрауматского стресного поремеценя итд. Як заключок сцем повесц же любимцох, голєм я так думам, нє сце мац и нє люби лєм дахто хто их ище нє мал, або и кед их мал, нє потрудзел ше им приблїжиц. Думам же чежко хтора особа нє полюби животиню и хторей тота животиня нє злєпша живот, лєм кед єй да нагоду. МАК 6-7/2022 ///

11

МАК-ОВ КОЛАЖ

Сара Планчак и Марина Надь Розгварка зоз Анастазию Козар з Кули о правеню тортох

Часто млади нє знаю цо робиц у шлєбодним чаше. Найчастейше вибераю патриц сериї, або сурфовац по дружтвених мрежох, док меншина вибере вежбац, або пойсц ше прешейтац. Анастазия Козар зоз Кули на цикави способ препровадзує свой шлєбодни час – почала правиц торти под час карантину, кед єй було допито. Нєшка тота допитосц и креативносц постали єй гоби, хтори помали прераста и до „роботи”. У розгварки зоз Анастазию дознали зме як почала правиц торти и хто ю научел.

ТАЙНИ СОСТОЙОК

– Мой гоби правеня и декорованя тортох почал 2020. року. Час у карантину препровадзовала сом на телефону, або сом робела дацо цо ме нє виполньовало. Же бим го препровадзела квалитетно, роздумовала сом о тим цо бим могла почац робиц. Ришела сом направиц свою торту, же би сом потим випекла ище трицец за мешац. На интернету сом нашла продукти хтори ми потребни за торту и шицко сом одробела сама. Як и першираз, так и тераз, нїхто ми нє помага физично, провадзим кухарох зоз интернета и учим зоз їх прикладох. На тот способ ше и усовершуєм – приповеда Анастазия.

Кажди кухар, або цукрар ма свойо тайни рецепти. Питали зме ше Анастазиї чи и вона ма даяки тайни рецепт и дзе находзи идеї за рижни файти тортох.

– Рецепти, найчастейше, находзим на Ют’юбу, або на кухарских сайтох на интернету. Нє притрумуєм ше стриктно рецептох, понеже мам єден тайни состойок, хтори вше уруцим додатно до рецепту. Же би ше ми шицки намирнїци складали, вименїм рецепт так же би ше тайомни состойок складал з нїм. То нє вельки вименки, алє су вше праве по моїм смаку – визначує вона. Анастазия нам виприповедала и чи ю родичи спочатку потримовали, хто купує єй продукти, хтори торти найчастейше прави...

– Найвекша потримовка ми родичи, брат и дїдо, хтори ме потримую одпочатку. Кажду мою торту випровадза и посовитую ме, а совити вше добродзечни, та прилапюєм и критику, и похвалу. Кед же здумам, або пренайдзем даяки нови рецепт, перше им направим торту, же би ми могли повесц цо най пременїм, або злєпшам. Попри фамелиї, правим торту и младим людзом зоз валалу, моїм товаришом и людзом хторих познам, та ми ше почали явяц аж и людзе зоз других валалох. Верим же ми на початку нє досц верели, понеже сом млада и нова у тим, алє цо вецей особом направим торту, то вецей чую за мнє и так ми баржей веря. Торта хтору сом найчастейше правела то киндер буено торта, односно – множество печених лїсковцох, крема од ванелиї и прелїв од чоколади – гвари вона.

12

\\\ МАК 6-7/2022

МАК-ОВ КОЛАЖ

ДВА РАЗ ШКОЛЯРКА ҐЕНЕРАЦИЇ Анастазия успишна и у других обласцох – була два раз школяр ґенерациї, а тераз є на Факултету технїчних наукох у Новим Садзе, напрям ґрафични дизайнер. Одгадла нам як посцигує и правиц торти, и закончовац шицки обовязки на факултету, алє и чи би любела єдного дня предлужиц правиц торти, чи би волєла робиц як ґрафична дизайнерка.

– Нїґда сом нє занєдзбала ученє и обовязки, та анї тераз. Образованє барз важне и нє сцем себе нї зоз чим погубиц свою рутину ученя. Поряднє ше учим и окончуєм шицко цо мам за факултет, а правенє тортох ми лєм одпочивок од истого. Найчастейше правим торти през викенд, кед ше врацим дому зоз Нового Саду, теди ше максимално опущим и нє роздумуєм анї о ученю, анї о факултету. Важне ше учиц, алє важне и направиц якиш баланс, же би цело нє було вше напарте. Затераз плануєм закончиц факултет и найсц роботу у фаху, а як гоби же би ми остало правенє тортох. Алє, „нїґда нє поведз нїґда”, можебуц ми єдного дня правенє тортох будзе примарна робота – додава Анастазия. Схопна є у правеню тортох, а чи зна и дацо инше направиц, увариц...

– Мушим повесц же сом пред штирома роками нє знала нїч увариц, а анї ме робота у кухнї нє интересовала. Одкеди сом почала правиц торти, єднак сом ше зацикавела и за слани, алє и за други сладки єдла. Тераз уж кажди тидзень дацо уварим, або направим у кухнї. Нє можем розлучиц чи волїм правиц сладки, чи слани єдла, шицко цо ма вязи зоз вареньом и правеньом єдлох ме цикави и могла бим стац гоч кельо у кухнї и вариц. Попри тортох, родичи и брат вше хваля кед направим даяку питу, або даяке єдло зоз месом. А цо ше дотика мойого вибору, волїм слани єдла. Любим поєсц и сладке, алє волїм кед дахто други ужива у моїх лакоткох – припознава Анастазия. Часто млади започню даяку активносц, а на концу одустаню, понеже нє маю досц мотивациї. А цо єй мотив...

– Найвекши мотив ми думка же каждого дня можем буц вше лєпша и вше баржей напредовац у тей моєй „роботи”. Коло виполньованя самей себе, виражуєм и свою креативносц, цо ми, тиж так, можем повесц, свойофайтови мотив – заключує наша собешеднїца. Кажде хто жада може поопатрац Анастазийово роботи и контактовац ю на Инстаґраму, на @аnjine.tortice. МАК 6-7/2022 ///

13

УПЕЧАТКИ

Мария Горняк Филм „The Northman”

ПРИПОВЕДКА СИВЕРНОГО ЧЛОВЕКА

Филм „The Northman” режисера Роберта Еґерса єден зоз, шлєбодно можем повесц, найлєпших филмох котри сом одпатрела у остатнїм чаше. Историйни и епско-фантастични филм вишол того року, а у нїм ґлумели велї познати ґлумци. Главну подобу ґлуми Alexander Skarsgård, а коло нього и Anya Taylor-Joy, Nicole Kidman, Willem Dafoe... Приповедка провадзи младого принца Амлета у своєй животней мисиї, котра му представя єдини циль, а то же би ше ошвецел чловекови котри му забил оца. Одмалючка, през цали живот ше водзи з виреченями ,,I will avenge you, Father. I will save you, Mother. I will kill you, Fjölnir.” Слова поставаю мантра, одгукую у його глави и даваю му моци же би витворел свой циль. Амлет фиґура у штредньовиковней скандинавскей леґенди. Вон бул инспирация за Шекспирового Гамлета. Мнє окреме интересує история и любим кед даєдни историйни подїї екранизовани. Думам же филми з таку тематику, котри одробени з полно деталями и котри наисце историйно точни, найвиродостойнєйши и самим тим публики цикавши. Нє любим превершованє, алє почитуєм уметнїцку шлєбоду, бо ше часто може направиц ефект котри уплївує на публику и їх упечаток о самим филму. Шицки ми сцени були барз моцни, цалком тримали увагу и знали буц барз емотивни. Нє упозната сом зоз деталями традициї и историї того народу, алє ме филм сам по себе досц упознал зоз нїма и зацикавел ме же би сом далєй предлужела виглєдовац и учиц ше. О самим филму и часцох котри ше йому пачели нам кус вецей гварел Иґор Салак, котри тиж патрел тот филм и котри зна вецей о самей нордийскей историї як я.

– Филм сам по себе барз квалитетно одробени. Значне кед ше филми з таку тематику добре и правдиво одробя, кед ше правя паралели з историйнима подїями. Видзи ми ше же нордийска история и митолоґия постали популарни и то ми ше, щиро, барз пачи. У шлєбодним чаше любим виглєдовац и дознавац податки о їх историї. Обачел сом же велї ситуациї, алє и мали деталї наисце зробени як и було у прешлосци того народа. Хлапцова одлука же би ше ошвецел приказую правдиви характеристики народа, борбеносц и потребу за вимсценьом. У филму ше бешедує на анґлийским язику, алє ме барз нєсподзивало кед сом чул же маю окремни наглашок котри наисце уплївує на саме искуство патреня филма. Можебуц ми ше лєм нє пачели даєдни моменти котри були кус превершени, алє то цалком нормалне за филм, бо то зна охабиц моцнєйши упечаток на патрачох – потолковал вон.

14

\\\ МАК 6-7/2022

ЯЗИЧНИ АЛАРМ

Зоз кнїжки Блажени Хома Цветкович „Язични аларм – поради з язика”

ЮНИЙСКОЮЛИЙСКИ ПОРАДИ

ПОВАГА и УВАГА Велька повага дата новому закону. И то под уплївом сербского пажња. У нашим язику дакому, або дачому даваме увагу. Требало би написац: Велька увага дата новому закону.

ПОБИЦ ПРОЦИВНЇКОХ и ПОБЕДЗИЦ Домашнї фодбалере були наоштрени и по кажду цену сцели побиц процивнїкох. Часто мож слово побиц чуц у бешедней форми, алє знаме же воно значи потлучиц дакого, добре го набиц. Процивнїкох победзуєме, або зме од дакого поражени. У тим виреченю предкладам: Домашнї фодбалере були наоштрени и гоч як сцели победзиц процивнїкох.

ПОЧИМ и ПОНЕЖЕ Почим там було рижней ґардероби за купиц, зашли зме и до того странского бутику. *Нашо стари ше питали: „А почим пирє у Пешту?” Нє знаме почим була тота ґардероба, т. є. облєчиво, алє у бутику, ище у странским, сиґурно нє було тунє. Ми хаснуєме понеже место почим хторе под вплївом сербского пошто, а опитац ше дакому можеме же почим дацо, за кельо динари дахто дацо купел, кельо заплацел, або лєм – кельо коштало. Лєпше так: Понеже там було рижного облєчива...

ПРЕБАЧУЄМ ШЕ и ПРЕБАЧ МИ

Наисце ше пребачуєм, алє нє годзен сом ци о тим написац. Кед чувствуєме вину, або нє можеме дацо сполнїц цо ше од нас обчекує, вец питаме од дакого пребаченє и повеме же най нам пребачи. Лєпше: Наисце ми пребач, алє нє годзен сом ци о тим написац.

ПРЕДАВАЦ и ПРЕПОДАВАЦ

Тот професор зоз историї барз добре предава. *Нє знаме цо професор предава... Бо кед маме преподаваня, вец и професоре преподаваю, а нє предаваю як тарґовци. Предкладам: Тот професор зоз историї барз добре преподава. МАК 6-7/2022 ///

15

РУСИНИСТИКА И Я

МАК-ова редакция

Русинистика як универзитетска дисциплина на Филозофским факултету у Новим Садзе постої од 1. децембра 1972. року. При Иниституту за педаґоґию 1981. року основана Студийна ґрупа за руски язик и литературу, а школского 1981/82. року уписує перших студентох. Уж 1983. року основана Катедра за руски язик и литетаратуру, нєшка Оддзелєнє за русинистику. Основни и мастер студиї на Русинистики потераз закончели вецей як 60 студенти, а велї тераз робя у просвити, медийох... Ми вам представяме даєдних з нїх. Ана Римар Симунович, Нови Сад: Основни студиї сом закончела 2014. року. На початку нас було шесцеро, кед добре паметам, алє по конєц студийох остали зме лєм тройо. Гоч сом любела и предмети зоз язика и зоз литератури, заш лєм ме литература баржей интересовала, та сом ше по законченю основних студийох уписала на мастер студиї на хторих сом ше ориєнтовала на предмети зоз литератури. Под час мастер студийох сом гонорарно робела як лекторка у Руским слове, була сом анґажована на ушорйованю бокох за младих, а вецей роки сом мала стаємну рубрику у часопису МАК. То за мнє була нагода же бим применєла знанє хторе сом здобула на факултету. Мастеровала сом 2015. року зоз мастер роботу на тему Уплїв українских писательох на Михайла Ковача. Такой по законченю мастер студийох уписала сом ше на докторски студиї Язика и литератури (модул: литература) на Филозофским факултету у Новим Садзе и од початку своїх докторских студийох сом як докторандка тримала вежби зоз предметох зоз рускей и українскей литератури. За тото сом нє була плацена, алє сом штири роки доставала стипендию Министерства просвити, науки и технолоґийного розвою, так же сом тоту стипендию доживйовала як плацу, а, тиж так, же бим затримала стипендию, мушела сом на час покладац шицки испити, хтори з велькей часци повязани зоз виробком самей дисертациї. Окрем того, искуство у настави зоз студентами, як и писанє наукових роботох и участвованє на велїх наукових конференцийох хторе сом здобула за тот час, було драгоцине. Од академского 2019/2020. року робим як асистентка за узшу наукову обласц Русинистика. Тераз закончуєм докторски студиї. Студиї на Оддзелєню за русинистику бим препоручела шицким хтори любя руски язик, алє и други славянски язики хтори ше уча на тим напряму, як и руску литературу и историю.

16

\\\ МАК 6-7/2022

РУСИНИСТИКА И Я

Лидия Костелник, Руски Керестур/Нови Сад: На Катедру за руски язик и литературу сом ше уписала 2015. року, же бим ше баржей информовала о нашей култури, обичайох, традициї, же бим читала нашу литературу и научела о язику на високим уровню. Нашо фахови префесoре подполно преноша свойо знанє на студентох и наисце мам чесц же сом була часц Катедри. Дакус ми було нєзвичайне на початку, бо нас було штверо у ґенерациї, гоч ше нєодлуга двойо виписали. Алє, зоз часом сом похопела же ше малей ґрупи професоре можу баржей пошвециц, шицко зме ше могли опитац цо нам нє було ясне, а же бизме нє брали час другим студентом. У першим року ми предмет фолкористика бул найинтересантнєйши. Ту ше учи о обичайох Руснацох, як було дакеди за Крачун, Пасху, свадзбу, яки були вереня, обряди... Наисце вельо интересантни предмети хтори сом любела слухац, а тиж студенти маю и виборни предмети. Инклузия, информатика, филозофия, психолоґия – предмети на других катедрох хтори тиж охабели уплїв на мнє. Ту и широки спектер велїх иножемних язикох же бисце вибрали хтори будзеце виучовац. Обовязни зме мали українски и словацки, а виучовала сом и польски. Попри факултетских обовязкох, приход до Нового Саду дава огромни можлївосци и драги хтори кажде треба най вибере по хторей жада исц. У першим року сом почала сотрудзовац зоз Новинсковидавательну установу Руске слово, дзе сом почала писац за рубрику Мозаїк и за младежски часопис МАК. Попри тим сом ше приявела и на авдицию за новинара и водителя у Радиотелевизиї Войводини, дзе сом почала робиц на младежскей радио емисиї. Тоти активносци ме повязовали зоз младима у Новим Садзе, а и зоз другима людзми у рускей заєднїци. У трецим року сом участвовала на Науковей конференциї младих науковцох, фаховцох и студентох. Оддзелєнє за русинистику наисце дава вельки можлївосци кед знаме цо нас интересує. Мнє окреме прицагла новинарска робота и жадала сом ше усовершовац и виглєдовац тоту сферу. Попри радийскей и друкованей новинарскей форми, жадала сом ше опробовац и на телевизиї. Як абсолвент сом мала свою авторску емисию Слово младих хтора обрабяла теми о проблематики младих. Ту сом ше опробовала окрем авторства, и у улоги режисера и сценаристи. Попри шицких активносцох под час студийох, факултет дакус „заостал”, алє сом дипломовала у октобру 2021. року. Наша ґенерация уж ишла по новей програми, та зме нє мали дипломску роботу, алє сом зоз законченим испитом дипломовала. Остатнї испит ми була поровнуюца ґраматика шицких славянских язикох, думам же до конца живота будзем паметац и предмет и испит. По дипломованю, нєодлуга сом достала роботу у Радио-телевизиї Войводини, дзе тераз робим як новинар на радию. Жадала бим шицким школяром, будуцим студентом же би ше уписали на Оддзелєнє за русинистику же би виглєдовали о своєй нациї, же би були информовани и же би витворели свой сон, як цо го витворела и я. МАК 6-7/2022 ///

17

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

Силвия Маґоч Интервю зоз Филипом Оросом з Керестура о крипто швеце

НАША БУДУЧНОСЦ, АЛЄ И ТЕРАШНЬОСЦ

Кажде з нас хаснує дружтвени мрежи, алє нє кажде на прави способ. Же вони можу мац и добри бок, увидзице през розгварку зоз Филипом Оросом з Руского Керестура, котри нєдавно вошол до крипто швета.

едукуєме ше и дружиме. Тото з чим ше я тераз занїмам то швидки форекс. Тота академия ма вельки обсяг тарґованя на берзи през рижни способи. Як ши дошол на идею опробовац ше у таким, велїм нє барз познатим бизнису? Ф. О: Попри рукомету сом вше глєдал дацо цо будзем робиц прейґ интернета, телефона. Нє можем повесц же сом цалком сам дошол на идею, алє ше ми моя терашня менторка сама явела. Теди сом одлучел пробовац. Цо главна поента у тим, прецо ше людзе опредзелюю за тоту файту бизниса?

Цо подрозумює и як ше вола тота робота з котру ше ти занїмаш? Филип Орос: Нє поведол бим же то робота, алє баржей як даяке дошколованє, дзе преширюєме знанє,

18

\\\ МАК 6-7/2022

Ф. О: Поведол бим же ше опредзелюю прето же видза же то терашньосц, а сиґурно и будучносц. Можу робиц з дому, з другого валалу, з другей держави, а найважнєйше шицким же ше з того и зароби. Тиж так, нє маю одредзени час. Нїхто им нє „диха за карком” же кеди цо законча, або поробя, алє сами себе розпоредзуєме час и роботу. Аж и людзе котри маю роботу можу ше занїмац з тим, бо сами орґанизую свой час, дньово можу видвоїц гоч и лєм годзину, лєбо два. Ту доставаме едукацию, робиме на себе и на своїм особним розвою и после одредзеного периоду можеме заробиц.

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

Єст у тим даяки ризик? Ф. О: Ризик, нормално, вше постої, алє кед ше слуха людзох котри маю вецей искуствия, вон минимални. На яки способ ше мож приключиц ґу вам? Ф. О: Шицки людзе котри заинтересовани и сцу чуц вецей о тей теми, можу ше явиц мнє и я их посовитуєм о тей академиї. Можу аж и присц на даєден од семинарох котри ше часто отримує. Найчастейше то у Новим Садзе, Беоґрадзе, Краґуєвцу.... Цо им за початок треба? Ф. О: Дзека научиц, початни пенєж, як и за шицко кед ше почина. Сиґурно же ше треба информовац вецей о тим, можебуц

ше дакому баржей попачи, дакому менєй, алє вше треба буц информовани о тим цо ше случує коло нас. Окруженє у академиї барз позитивне и позитивно дїйствує на чловека, цо барз важне. Филип на концу додава же кед ше приключел, достал тим котри вше ту за ньго, котри ту кед дахто ма даяке питанє, совитую их, мотивую и вше су розположени потолковац, цо му барз важне. Його искуствиє потераз то тим билдинґ у Врнячкей банї, дзе ше коло друженя, упознаваня нових товаришох, и вельо едуковали. Ту упознал велїх квалитетних товаришох, людзох котри му помагаю же би напредовал и же би ше цалком усовершел у тей обласци. Там мали специялного госца зоз Словениї, а маю и вельки конвенциї дзе приходза велї людзе з Европи и едукаторе.

МАК 6-7/2022 ///

19

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

Сара Планчак и Марина Надь Интервю з Давидом Чордашом з Керестура о першей награди у бенч пресу

ВИДНО РЕЗУЛТАТИ ТРЕНИРАНЯ Давид Чордаш з Руского Керестура, школяр першей класи штреднєй технїчней школи „Михайло Пупин” у Кули, свой шлєбодни час препровадзує у терховнї. Концом мая було орґанизоване державне змаганє у бенч пресу у Бачкей Паланки, на хторим Давид завжал перше место у катеґориї субюниорох.

Цо ци значи успих зоз того змаганя? Давид Чордаш: Понеже ми то друге змаганє у бенч пресу и бул сом успишнєйши як на прешлим, барз

сом задовольни зоз посцигнутим резултатом. Знам же сом дал шицко од себе и посцигнул сом найвекши можлїви резултат. Дзвигнул сом 85 кґ. Значи же идзем у добрим напряме, видзим же ше труд и трениранє виплаци, понеже резултати ту, цо ми дава надїю же будзем вше лєпши. Награда ме мотивує же бим предлужел тренирац зоз таким темпом и нє одуставал. Як ши ше заинтересовал за тоту дисциплину?

Фото: Соня Сабадош

20

\\\ МАК 6-7/2022

Д. Ч: Понеже ходзим до терховнї индивидуално од октобра прешлого року, там сом упознал велїх нових людзох зоз хторима сом ше зблїжел. Єден з нїх бул и Мартин Ґовля, хтори ше тиж змагал у бенч пресу. През бешеду зоз нїм сом ше зацикавел за тоту дисциплину и предлужел тренирац у тим напряме. Барз ми значи же мам товаришох коло себе у терховнї, та ше и им, попри тренера, можем питац кед ми дацо нєясне, або кед сцем знац вецей, гоч коло вежбаня, гоч коло змаганьох.

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

Потолкуй нам цо то у ствари бенч прес. Д. Ч: Бенч прес то дзвиганє терхи, поддисциплина у Power Lifting-у, дзе спадаю тиж куканє и „мертве дзвиганє”. Як випатра єдно змаганє? Д. Ч: На змаганю ше зоз руками трима палїцу зоз хтору ше спущує на преси. Ту правило же судия муши повесц „старт” же би ти спущел палїцу. Потим, кед ю спущиш, вон ци пове press и вец ознова можеш дзвигац. Як випатраю твойо тренинґи?

Спомнул ши же ши бул на змаганю и пред тим. Яки резултати ши там посцигнул? Д. Ч: Змаганє було отримане у Зомборе и то було першенство Войводини, за хторе ме тиж так пририхтовала Илона Зарубица. Змагал сом ше у истей дисциплини и завжал сом друге место, дзекуюци хторому сом ше пласовал на державне змаганє. Плануєш ше змагац и далєй? Д. Ч: Гей, алє то найвироятнєйше будзе нарок, понеже ше того року вецей нє будзe орґанизовац таки змаганя.

Д. Ч: Ходзим до терховнї пейц раз до тижня, од пондзелку по пияток, кажди дзень коло два годзини, завиши цо вежбам тот дзень. У сущносци, притримуєм ше того ритму од самого початку и плануєм так предлужиц и далєй. На початку тренинґа ше мушим зограц, и гоч то нє тирва длуго, то барз значне. Найволїм тренирац на бенчу. Понеже за тоту дисциплину найважнєйши мускули на першох, плєцох и трицепс, на нїх ше найбаржей фокусуєм. У тренираню ми помага Илона Зарубица. Чи маш окремну програму костираня хторей ше мушиш притримовац? Д. Ч: Нє. Патрим лєм же бим нє єдол сладке.

Фото: Мартин Ґовля МАК 6-7/2022 ///

21

МАК-ОВО 50 РОКИ

Мая Зазуляк Гарди Розгварка зоз бувшим редактором МАК-у Александром Паланчанином

ЖВЕРАТКО ЄДНОГО ЧАСУ У маю 1992. року МАК почина виходзиц лєм як мешачни чарно-били додаток новинох Руске слово. Такого го превжал дотедишнї новинар у МАК-у, Александар Паланчанин.

– Почал сом робиц у Руским слове 1987. року и бул сом прияти як новинарсотруднїк часопису МАК. Теди редакторка була Славица Шовш, а у септембру 1992. року МАК остал на мнє. Часи були барз чежки, була криза, война, були зме под ембарґом, мали зме санкциї, барз ше було чежко знаходзиц и за папер, та зме мушели одустац од друкованя окремного

Фото: Златко Русковски

22

\\\ МАК 6-7/2022

виданя МАК-у, як цо бул дакеди. Найдзене ришенє же би вон виходзел як додаток у новинох Руске слово, раз мешачно. Було дзешец числа, зоз двома двочислами, а понеже теди формат Руского слова бул векши, МАК мал штири вельки, односно осем мали боки – здогадує ше Паланчанин и додава же тедишнї час бул подзековни за писанє.

– Голєм ми ше то тераз так видзи. Уводзело ше вецейпартийну систему, було вельо новосци, вельо того ше случовало цо могло прекоментаровац... Мали зме и єдну таку рубрику, волала ше Маковина, дзе ше писало коментари на актуални подїї хтори ше случовали у цеку єдного мешаца. Од сотруднїкох сом мал Михала Романа, Єлену Перкович, Олену Папуґа и других, а Любо Сопка ми робел карикатури за дзепоєдни тексти хтори вимагали карикатуру же би ище баржей допринєсли моци текста. Вон их правел на свой способ и то була наисце добра ствар. Пре тото зме нїґда нє мали даяки проблеми, бо то бул час кед ши могол шлєбодно бешедовац цо ши сцел, бо шицки шлєбодно бешедовали. Шпиртаюци по старих МАК-ох, видзел сом цо сом писал, тераз би то можебуц мушело дакус ублажиц, алє єдноставно, теди були таки часи. Як цали народ зме були унапрямени на политику, бо ше мало-мало случовали даяки протести, митинґи, промоциї, каждодньово зме

МАК-ОВО 50 РОКИ

мали директни преношеня схадзкох републичней скупштини. Нє могол ши нє прекоментаровац, нє могол ши висц до дружтва, а най дацо нє повеш. Прето, и тота ґенерация младих теди була барз унапрямена на политику. МАК бул жвератко тедишнього часу, як цо ваш МАК жвератко терашнього часу – толкує вон. О кратки час ше мушело одрекнуц и додатку, та МАК нє виходзел скоро пейц роки, од юлия 1993. по марец 1998. року.

– Кед МАК пре чежки часи престал виходзиц и як додаток, прешол сом робиц до редакциї Руского слова. Бул сом перше новинар-сотруднїк, ходзел сом по теренох, пошвидко сом прешол за редактора политичней рубрики, после на спорт, вец

сом робел и маркетинґ и друге. Треба визначиц же новинаре у Руским слове чуваре язика, култури и традициї Руснацох – наглашує Паланчанин, а на питанє як видзи будучносц МАК-у, його бувши новинар и редактор гвари: – Добре же МАК и далєй виходзи у друкованим формату, бо остава якишик шлїд. Предпоставям же ше у будучносци вше баржей будзе исц на даяки други медий. Чежко направиц даяке предвидзованє цо го чека, кед жиєме у чаше интернета, Ют’юба, дружтвених мрежох, кед за тото цо ци треба досц лєм же биш удуркал и информациї ци такой вискоча, а нє треба чекац же биш то пречитал у новинох... – визначує вон на концу.

МАК 6-7/2022 ///

23

АЛТ ШОУ У МАК-У

Тамара Салаґ Нашо стаємни рубрики

ЦО ДУМАЦЕ О ЗВОНКАМАЛЖЕНСКИМ ЗАЄДНЇЦКИМ ЖИВОЦЕ? А. Н: Цо ше того дотика, мойо думанє цалком флексибилне. Мам у околїску людзох хтори жию у заєднїци, а нє у малженстве су и цалком нормално функционую, як и людзе хтори у малженстве, так же цалком сом согласна зоз тим кед дахто нє жада войсц до малженства. С. Д: Цо ше дотика звонкамалженского заєднїцкого живота, у европских державох то нормалне кед двойо жию вєдно и маю дзеци, гоч су нє у малженстве, док то у нас на Балкану ище вше дакус табу тема. И. М: По моїм думаню, то дацо цалком окей и дацо цо уж тераз модерне, и то мушиме прилапиц, бо думам же ше на таки способ хвильково нєшкайша младеж найлєпше упозна и так увидзи з ким будзе жиц цали живот, кед до того придзе. М. Р: Нїґда сом барз нє роздумовала о звонкамалженским

24

\\\ МАК 6-7/2022

заєднїцким живоце, медзитим, думам же то нормалне и у остатнїм чаше вше популарнєйше, так же, нє мам нїч процив того. О. П: Нє мала сом нїяки стретнуца зоз таку ситуацию и просто сом нє роздумовала о тим. М. М: Думам же кажде ма право вибрац як жада жиц заєднїцки живот, чи ше жадаю даґдзе повинчац, чи у церкви, чи у општини, думам же то шлєбодни вибор и так би требало и остац. М. Х: Га думам же то наисце нє подла идея почац заєднїцки живот звонка малженства. О. Г: Потримуєм то, часи ше пременєли, алє шицко по одредзену гранїцу, по одредзени роки и так далєй. В. С: Щиро, нє роздумовала сом нїґда о тим вельо, алє можебуц би то була и добра ствар, з оглядом на тото же би ше теди особи баржей упознали и видзели чи би могли жиц вєдно, чи нє, а з другого боку

лоґично почац жиц вєдно, т. є. заєднїцки живот, аж кед ше повинчаю млади. ЧИ СЦЕ ДАКЕДИ БУЛИ ЗАЛЮБЕНИ ДО СВОЄЙ ПАЙТАШКИ/ДО СВОЙОГО ПАЙТАША? М. М: Нє бул сом нїґда залюбени до своєй пайташки, прето же якошик вше сом себе розлучел яка любов за пайташку, а яка за партнерку. М. Р: Нїґда сом нє була залюбена до барз доброго пайташа, була сом кус залюбена до пайташох з хторима сом ше нє нательо видзела, алє иншак нє. И. М: Га як бим нє, я думам же зме шицки були дакеди. К. А: Гей, була сом. С. Д: Нє, нїґда сом нє була залюбена до пайташа. В. С: Гей, алє то шицко були лєм дзецински симпатиї. И. Н: Конкретно, чи сом бул дакеди залюбени до пайташки, нє бул сом, нє. Пайташку сом доживйовал як пайташку и так сом ше

АЛТ ШОУ У МАК-У

и обходзел ґу нєй и нїґда сом нє мал даяки други чувства, бо кед бим ше залюбел до нєй, вец би ми то уж вецей нє була пайташка. О. П: Гей, була сом залюбена до пайташа. М. Х: И я була залюбена до пайташа. О. Г: Гей, бул сом залюбени до пайташки. ЧИ СЦЕ ФИЗИЧНО АКТИВНИ? КЕД ГЕЙ, ХТОРА АКТИВНОСЦ У ПИТАНЮ? В. С: Щиро, нє барз. Алє ходзим на фолклор, так же мам даяку файту активносци, и любим ше шейтац. А думам же найвекши проблем же сом нє нательо активна у ствари мотивация и жаданє же бим була активнєйша. И. Н: Углавним сом физично активни, моя робота узко повязана

зоз физичну активносцу, нажаль, або на щесце, алє я скорей гварим же на щесце. Попри тим, нє мам вецей нїяку физичну активносц, просто сом нє жадни, алє кед нє робим, кед жима, вец патрим най ше дакус активуєм, шейтам, або пойдзем на даяки спорт. М. Р: Хвильково сом нє нательо физично активна як цо сом була скорей, єдине цо робим то же ходзим пешо на факултет и назад до квартелю, и то би було тото. И. М: Га нє, лєм пальци тренирам на компютерох. О. П: Гей, ходзим на фолклор, и дакеди ше шейтам и гонїм бициґлу, а и одбойку з часу на час бавим. М. М: Физично сом активни можем повесц од рана, понеже робим рано, та сом такой активни, ходзим пешо на роботу, пешо зоз роботи и ище вец

после роботи направим даяки километер, два исто пешо, так же то моя активносц. Зоз даякима спортскима активносцами ше ридко кеди занїмам, алє трошим ноги, як ше гвари. М. Х: Я активна, ходзим на фолклор, тренирам, шейтам ше. О. Г: Нє Бог зна як сом активни, алє з оглядом на тото же жиєм на валалє, робиме кажди дзень дацо, бициґлу ше гонї, алє же тераз дацо тренирам, то нє. С. Д: Хвильково сом физично нє активна, нє ходзим нї на яки спорт, бо нє мам часу. К. А: Кед ше за физичну активносц подрозумює же ше по пейц раз на дзень зиходзи зоз пиятого поверху пешо и пендра, вец гей, физично сом активна, голєм я на тото патрим як на физичну активносц.

„Емисия за младих – АЛТ шоу”, каждей стреди од 21:30 г и репризно штварток од 12:30 г на габох Радио Нового Саду (92, 100, и 107,1 меґагерци)

МАК 6-7/2022 ///

25

ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У

ЛЄТНЄ СЛУНКО Понеже нє знам одкаль почац, а барз жадам бешедовац о тим филму, ниа перше даскельо слова о режисерови. Пола Томаса Андерсона упознал сом лєбо кед сом патрел „Маґнолию” (єден компликовани, длуги, алє приємни омнибус), лєбо кед сом патрел „Будзе креви”, филм хтори анализує як треба дакому попиц милкшейк, кед знаце на цо думам.

Фотомонтажа: Михайло Планкош

И тераз як сом тото написал, зрозумел сом же єст цошка наисце америцке у його филмох, га анї нє знам як почац писац, а же бим нє попробовал потолковац наслов, цо нє мож посцигнуц без рекламованя єдней од „силох”... а то нє жадам. Ликориш сладке єдло хторе сом коштовал раз и анї кус ми ше нє пачело. Пица, вона наша. Наслов совершено описує компликовану атмосферу того филма. Пред нами цошка дзецинске и сладке, и цошка цо може буц и

26

\\\ МАК 6-7/2022

Михайло Планкош | YouTube → Evo ništa „Licorice Pizza” цале єдзенє, алє бизме могли повесц и же є лєм цошка цо ше є у драже. Филм єден од гевтих хтори маю совершени амбиєнт, як цифровани дим хтори уметнїки вимоделовали до жаданей форми. Цо ше дотика американства, ПТА нам представя живот таки яки є на тих местох, и кед гварим же його филм америцки, вецка то у єдним щирим смислу. Провадзиме єден лєтнї дзень, на улїцох долїни Сан Фернанда, провадзиме велї лєтнї днї и єдно пайташство хторе жада постац вецей, алє му нє нужне же би постало вецей док нє вирошнє. Зезаме ше зоз Купером Хофманом, сином леґендарного Филипа Симора Хофмана и Алану Хайм, єдну од шпивачкох зоз ґрупи Хайм хтора ма „бааарз жидовски нос”. Идземе зоз нїма и їх пайташами на вшелїяки городски авантури, яки лєм дзеци можу видумац, а у истим чаше провадзиме єдну медитацию на тему любови, одрастаня и красоти. Филму ше удава совершено пренєсц нєповязану атмосферу красоти и возбудзеня хторе чувствуєме кед ше здогаднєме нашей младосци. А з другого боку, тото шицко запаковане до безпрекорней амбалажи хтору може створиц лєм око искусного и уж дакус змиреного режисера. За розлику од филма „Проєкт Флорида”, наприклад, тот филм як кед би бул менєй обтерховани зоз видумованьом цеплей води. „Проєкт Флорида” дїло єдного младшого режисера хтори чувствує потребу же би ше доказал, док ПТА, у маниру античного ґения, полихистра з нїчого прави алхемичне злато. Филм ода варошу, як писня „Под мостом” Ред Хот Чилипеперса, алє без меланхоличного и депресивного елемента, як Сорентинова „Велька красота” зоз попатрунку дзецох, як „Було то раз у Голивудзе” од Тарантина, лєм єдноставнєйше, понеже тому слунку досц тоти двойо людзе хторим твари прекрити зоз пирщками, цепли бетон и авантури хтори ше збуваю медзи нїма. Так же, на чесц слунку хторе нам пришло, ниа єден лєтнї филм. Позз, позз!

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

Мая Зазуляк Гарди Розподзелєни средства Роботного цела за младих НС Руснацох

ПОТРИМАНИ ШТЕРНАЦ ПРОЄКТИ Члени Роботного цело за младих Националного совиту Руснацох 15. юния отримали онлайн схадзку, на хторей розподзелєли средства за проєкти хтори сцигли на Конкурс за софинансованє младежских проєктох у рускей заєднїци – 2022. На Конкурс сцигли 15 проєкти, за цо вкупно глєдане 841 500 динари, а додзелєни 350 000 динари за 14 проєкти, а то: • Проєкт „Водицов камп 2022 – нащива Коцуру” Парохийного каритасу за хтори опредзелєне 10 000 динари.

• „Pact Ruthenorum” за проєкти „МАК-ово 50 роки”, „Дньовка 25” и „Основни курс фотоґрафиї” достал 30 000, 40 000 и 15 000 динари.

• Дружтво Руснацох у Суботици за проєкт „Витайце у Суботици!” достало 20 000 динари.

• КПД ДОК НС за „Коцурску чуточку 2022” достало 20 000 динари.

• КПД „Дюра Киш” за „Стретнуце рускей младежи у Шиду” достало 30 000 динари.

• За проєкт „Жатва за младих 2022” КУД „Жатва” з Коцура опредзелєне 25 000 динари.

• КУД „Тарас Шевченко” з Дюрдьова за „Караоке вечар по руски” и „Квиз – укаж цо (нє)знаш” достало 20 000 и 15 000 динари.

• КУМ зоз Коцура достал 45 000 динари за „Стретнуце младих Руснацох 2022”.

• За „Прадки у Матки #2” Руского културного центру з Нового Саду опредзелєне 45 000 динари.

• Туристичне здруженє Руски Керестур за проєкти „За красши Руски Керестур” и „Отворени дзвери музея 2022” достало 30 000 и 5 000 динари.

МАК 6-7/2022 ///

27

З нагоди 50 рокох нашого часопису МАК, на базену у Руским Керестуре 23. юлия будзе отримана програма и журка на хтору поволани шицки хтори сцу з нами преславиц пол вика МАК-у. На 19 годзин почнє промоция нового зборнїка поезиї и фотоґрафийох „Ґенерация 3@” и вистава фотоґрафийох Андреи Новак, на 20 годзин квиз, на 21 годзин ше будзе пущац документарни филм „МАК-ово 50 роки”, а на 22 годзин почнє журка и друженє, у орґанизациї Пакту и МАК-у. Чекаме це!