Mak 5 6 2016

ВИР ТУА ЛНИ ШВЕ Т

МУЛТ И ЧИСЛ МЕДИЯЛ НИ О 5-6 / МАЙ КУЛТУР – Ю Н Н О-П О ЛИ ИЙ 20 15. / ТИЧНИ Ч А ЦЕНА : 100 СОПИС ЗА ДИНА МЛА Д РИ ИХ

+ Му

рови

кале

ндар

МАК 5-6/2015 • 1

Змист 03 M.Зазуляк: Интервю Я.Винаї 04 А.Живкович: Дружтвени мрежи 06 Я.Винаї, З.Емейди: Бунт 08 Ц.Надь: Ґимназия “Петро Кузмяк” 10 Збуло ше: Май-юний 11 А.Римар: Так и нїяк иншак 12 Г.Папуґа: Оддзелєнє за русинистику 13 С.Надь: Интервю Лю.Фечо 14 А.Гудак: Електронске насилство 16 Т.Ходак: Интервю М.Планчак 18 Д.Болдиш: Сайбер мидлїна 19 Т.Ивков, Е.Чизмар: Студентски кухар 20 С.Иван: Интервю А.Боднар 22 М.Колошняї, Т.Ґовля: Репортажа з Атини 23 С.Няради: Проза 24 “Дзе(нь) младосц(и)?” РКЦ

МАК Мултимедиялни културно-политични часопис за младих issuu.com/mak.magazine makmagazine.bandcamp.com Facebook: MAK MAGAZINE mak.magazine@gmail.com Число 5-6/2015 май–юний Директорка: Мартица Тамаш Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк Помоцнїци редакторки: Сенка Надь Цецилия Надь

2 • МАК 5-6/2015

ВИРТУАЛНИ И ДИҐИТАЛНИ ШВЕТ Факт же виртуални швет состойна часц живота младих, а уж вше баржей и старших ґенерацийох. На дружтвених мрежох, а окреме на фейсбуку, активни и тоти хтори ище нє знаю анї читац, алє и старши ґенерациї, хтори можебуц аж и превершую з активносцами и способом як го хасную. Без интернета велї вецей нє можу анї задумац свой живот, опатраю новосци на фейсбуку такой з раншу кафу, а тота дружтвена мрежа постала место бизарносцох, дзе ше кладзе и найприватнєйши ствари, бо, як ше гутори, кед дацо нє було на фейсбуку, як кед би ше анї нє случело. Електронске насилство нєшка барз присутне и подєднак є опасне як и физичне насилство. Тиж так, од интернета, а окреме од компютерских бавискох, велї млади поставаю зависни, алє даєдни з того направели и бизнис. Вшелїяк же интернет и шицко спомнуте ма и велї предносци, лєм их треба знац добре хасновац и вихасновац. Зоз тим МАК-ом вишол мурови календар, на хторим єст 12 фотоґрафиї младих авторох, а вибрал их наш ґрафични дизайнер Златко Емейди зоз фотоґрафийох хтори сцигли на МАК-ов конкурс. Нє було их лєгко вибрац, понеже на Конкурс сцигли аж 189 фотоґрафиї 17 авторох – зоз Керестура, Коцура, Нового Саду, Дюрдьова и Беркасова. Дзекуєме шицким хтори их послали, а понеже зме тераз могли обявиц лєм 12 фотоґрафиї, даєдни з тих хтори нє вибрани за календар, будземе обявйовац у наших шлїдуюцих числох.

Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди

Друкує “Maxima graf” Петроварадин

Язична редакторка: Блажена Хома Цветкович

CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

Насловни бок: Златко Емейди (хасновани фотоґрафиї авторох хтори вибрани на Конкурсу)

008+32(=161.2) (497.113)

Видава НВУ “Руске слово” Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21 000 Нови Сад Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад

MAK : културно-политични часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

МАЯ ЗАЗУЛЯК РОЗГВАРКА З НОВИМ ПРЕДСИДАТЕЛЬОМ “ПАКТ РУТЕНОРУМУ” ЯКИМОМ ВИНАЙОМ

МЕСТО “ВОДОВЕЙ” ТОГО РОКУ БУДЗЕ ЄДНОДНЬОВА ЖУРКА МЛАДЕЖСКА НЄВЛАДОВА ОРҐАНИЗАЦИЯ “ПАКТ РУТЕНОРУМ” ОЗНОВА АКТИВНА ПОСЛЕ ВЕЦЕЙ ЯК РОКА, ПОНЕЖЕ ВИБРАНИ ЄЙ НОВИ ПРЕДСИДАТЕЛЬ, ЯКИМ ВИНАЇ ЦУМАЙ, ЯК И ПОДПРЕДСИДАТЕЛЬКА, СЕНКА НАДЬ. ЯК ВИНАЇ ГВАРИ, “ВОДОВА ФЕСТ” АНЇ ТОГО РОКУ НЄ БУДЗЕ ОТРИМАНИ, АЛЄ МЕСТО НЬОГО БУДЗЕ ЄДНОДНЬОВА ЖУРКА. ГЛАВНИ ЦИЛЬ НОВО-СТАРЕЙ ЕКИПИ ЖЕ БИ ШЕ ДО “ПАКТУ” ПОЗБЕРАЛО И УКЛЮЧЕЛО ЦО ВЕЦЕЙ МЛАДИХ ВОЛОНТЕРОХ ЗОЗ ШИЦКИХ НАШИХ МЕСТОХ. Попри Якима и Сенки, у Управним одборе и дотерашнї членїци – Марина Гайдук, Светлана Няради и Ивана Дудаш. Медзитим, як нови предсидатель гвари, гоч “Пакт” ознова активни, то лєм пейц особи хтори ше анґажовали же би ше нє загашела тота орґанизация, а потребни им ище млади особи хторим “Пакт” познєйше и останє.

– Нєт заинтересованих младих. Барз би шицки любели же би була отримана “Водова” и сцу же би “Пакт” бул активни, а нїхто ше нє сце уключиц и помогнуц, гоч то орґанизация шицких нас, младих. Пришло до того же “Пакт” постал синоним за “Водову

фест”, гоч я думам же то цалком наспак. Любел бим кед би ше уключели млади з новима идеями, з рижних обласцох. Учленїц ше можу млади зоз шицких наших местох, нє лєм Керестурци, и то од штредньошколцох, та по 35 роки. Ми тоти два роки, кельо тирва мандат, будземе ище ту, алє познєйше будзе требац младших од нас хтори то превежню – гвари Яким и наглашує же шицких найбаржей корци чи того року будзе отримана “Водова”, и твердзи же то нєможлїве, бо би ше ю иншак у тим периодзе уж навелько рихтало. Медзитим, место нєй будзе єднодньова журка, найвироятнєйше концом юлия.

– Затераз нє маме нїч на рахунку, маме лєм длуства, алє найвекшу помоц обчекуєме од наших институцийох и орґанизацийох. Будземе мац финансийну потримовку за порядну дїялносц од Националного совиту Руснацох, од його Роботного цела за младеж прейґ проєктох, а наздаваме ше и од Заводу за културу войводянских Руснацох, Општини Кула, односно Месней заєднїци Руски Керестур.

“Дньовку”, гоч як, будзе и далєй орґанизовац “Пакт”, а Волонтерски камп пребера Туристичне здруженє “Руски Керестур”. Журка хтору плануєме орґанизовац найвироятнєйше будзе на базену, а од финансийох ище завиши хто на нєй будзе наступац. Алє, сиґурне же буду скромнєйши змисти як потераз. Нє циль нам заробиц пенєж, алє указац же зме ознова ту, же и далєй сцеме робиц, а главни и основни циль тей журки позберац младих. И ми би барз сцели же би ше обновело “Водову” и будземе робиц на тим же би ше з часом врацела така як цо була, алє нє сцеме обецовац нїч до чого зме нє сиґурни же годно витвориц. Нє сцем анї же би циль “Пакту” бул лєм орґанизованє того фестивалу и же би ше його робота зведла лєм на тото – наглашує Винаї. Тиж так, “Пакт” планує увесц и нови збуваня, а затераз його члени роздумовали о орґанизованю лєтнього кина на отвореним, як и даяких роботньох, алє, як предсидатель гвари, шицко то знова завиши од финансийних средствох, та и од того кельо буду мац людзох за орґанизованє. МАК 5-6/2015 • 3

РАДИО У МАК-У: АЛЕКСАНДРА ЖИВКОВИЧ, ЕМИСИЯ – “РУТИН” КАЖДИ ВОВТОРОК НА 13.30 ГОДЗИН НА 100 МЕҐАГЕРЦОХ НА РАДИО НОВИМ САДЗЕ

ЦАЛКОМ НОВА ҐЕНЕРАЦИЯ – ИПСИЛОН ҐЕНЕРАЦИЯ ЧИ СЦЕ ЗНАЛИ ЖЕ ПРОСЕКОВИ ПРИПАДНЇК, АБО ПРИПАДНЇЦА ҐЕНЕРАЦИЇ ИПСИЛОН (ПОПУЛАЦИЯ ОД 15 – 34 РОКОХ) ХАСНУЄ ДВА И ПОЛ ДРУЖТВЕНИ МРЕЖИ, АБО ЖЕ ШЕ КОЛО 80 ОДСТО ЄЙ ПРИПАДНЇКОХ ЛОҐУЄ НА ДРУЖТВЕНИ МЕДИЇ КАЖДИ ДЗЕНЬ? ТЕЙ ҐЕНЕРАЦИЇ МРЕЖИ ПОСТАЛИ НЄЗАМЕНЛЇВИ У КАЖДОДНЬОВИМ ЖИВОЦЕ, АЖ ЧАСТО ПАТРА НА НЇХ ЯК НА НАЙВАЖНЄЙШЕ СРЕДСТВО КОМУНИКАЦИЇ И ИНФОРМОВАНЯ, ПРЕ ЇХ АЖУРНОСЦ И ПРИЛАГОДЛЇВОСЦ. Моц и дїйствованє медийох, а зоз тим и дружтвених мрежох нєшка нательо вельки же нам ше уцагли под скору, а розвой нових технолоґийох пременєл швет у хторим жиєме, нашо звикнуца, справованє и комуникованє. Окремна мета, можеме повесц и загарештовани у нових способох комуникациї и дружтвених мрежох вшелїяк, млади. Вони ше, остатнї роки, вше вецей обрацаю ґу онлайн комуникованю и онлайн швету. Дружтвени мрежи постали найєдноставнєйши способ за медзисобну комуникацию, а праве тот факт приводзи нас до роздумованя о улоги тих медийох и мрежох у живоце шицких младих. Кельо лєм годзини и

4 • МАК 5-6/2015

минути млади хасную же би ше дописовали зоз товаришами, односно френдами, алє нє шмеме забуц же вони так и чераю идеї, информациї и фотоґрафиї. Так настала єдна цалком нова ґенерация, диґитална, або ипсилон ґенерация. То ґенерациї хтори одросли у швеце у хторим вше бул присутни интернет. Тоти ґенерациї технолоґию хасную и вецей як осем годзини дньово. Вельочислени виглєдованя указали же праве нови технолоґиї и дружтвени мрежи значно пременєли комуникованє медзи младима. Праве пре вименєну, модификовану и прилагодзену комуникацию у дружтвених мрежох найчастейши скраценя то OMG – о мой Боже, LOL – шмеянє наглас, и BRB, або такой придзем. Прето можеме заключиц же нови ґенерациї нє ширя свой вокабулар, алє го скрацую. Интерперсоналну, або комуникацию оч до оч ше заменєло зоз онлайн комуникацию, а свойо емоциї млади виражую нє зоз чувствами, алє зоз смайличами, або стикерами. Тиж так, млади траца свидомосц гранїци медзи

правим и виртуалним шветом, та таку комуникацию преноша и до вербалней комуникациї. Виглєдованє у 2010. року указало же 57 одсто жени хтори участвовали у нїм виявели же частейше комуникую зоз людзми на интернету, як у реалним живоце, особнє, а 39 одсто за себе гварели же су фейсбук зависнїци. Тиж так, у марцу 2010. року було обявене ище єдно виглєдованє хторе указало яки людзе обшеднути зоз дружтвенима мрежами. Од шицких цо участвовали у виглєдованю, 48 одсто припознали же новосци на своїм фейсбуку и твитеру опатраю и вноци, або такой чим станю. Интересантне же 19 одсто випитаних хтори младши од 25 рокох обявюю свойо статусни поруки на фейсбуку, або твитеру и кед ше пребудза вноци. Же хаснованє фейсбуку и других дружтвених мрежох може мац барз нєвигодни ефекти на тинейджерох и на младих людзох, указало виглєдованє под назву “Як дружтвени мрежи можу помогнуц и начкодзиц нашим дзецом”, хторе направел

дохтор Лери Роузен, професор психолоґиї на Державним универзитету у Калифорниї, а хторе було презентоване на 119. Конференциї америцкого здруженя психолоґох 2011. року у Вашинґтону. Одкрица до хторих дошол дохтор Роузен резултат одвитох 100 адолесцентох, як и 15 минутовей обсервациї 300 тинейджерох док його виглєдованє тирвало. Тинейджере и адолесценти барз повязани зоз диґиталнима сервисами, а препровадзую вельку часц свойого часу на дружтвених мрежох и комуникую зоз товаришами и родзину прейґ СМС порукох вельо вецей як цо бешедую зоз нїма на телефон, або особнє. Тинейджере хтори хасную фейсбук частейше указую нарцистични тенденциї, алє и знаки психичних поремеценьох, як цо асоциялне справованє, манию и аґресивносц. Превершене каждодньове хаснованє медийох и технолоґийох ма неґативни уплїв на здравє при шицких дзецох, а прето су виложенши анксиозносци, депресиї и другим психолоґийним поремеценьом. Фейсбук може виволац и поремеценє уваги и неґативно уплївовац на ученє.

У ЯКЕЙ МИРИ ДРУЖТВЕНИ МРЕЖИ ЗБЛЇЖУЮ, А У ЯКЕЙ ОДДАЛЮЮ МЛАДИХ? Наташа: То дакеди вообще нє було, и нашо родичи то нє мали, а вецей ше дружели, видзели ше, приповедали. Нєшка шицко идзе прейґ тих мрежох, а вони нам можу нанєсц зло. Алє, заш лєм, велї, та и я, маме досц пайташох хтори нє у нашей держави и вецка ше можеме з нїма и чуц и видзиц, и пре тото дружтвени мрежи знаю буц и добри.

Аня: Думам же социялни мрежи баржей хасновити, прето же ше можеце повязац зоз гоч хтору особу у каждей секунди, гоч вона у Африки, Америки, або 20 хижи далєй. А интернет тото цо ми направиме з нього. Так же, кед ми направиме же би нам вон бул хасновити, та нам и будзе, а кед нє направиме – нє будзе.

Снежана: Зоз єдного боку нам помагаю, а з другого одмагаю. Мам досц пайташки и пайташох хтори нє у нашей жеми, нє у валалє су, та прейґ дружтвених мрежох зоз нїма можем комуниковац. З другого боку, то нє добре, бо людзе нєпреривно на тих мрежох и нє маю особни контакт.

Тамара: Оддалюю. Єдноставно, оддалюю их од швета, од дружтва. Млади шедза дома за компютером и лєм чачкаю до фейсбука. Нє дружа ше, нє бешедую єдни зоз другима и то уж постава буц хоре. Треба то на даяки способ зменшац, алє думам же то уж тераз чежко, и нєможлїве вименїц.

З другого боку, фейсбук ма и позитивни уплїв на дзеци и адолесцентох. Поцагнути, интровертни млади праве ше на фейсбуку можу без страху социялизовац, та гоч скрити споза монитора, або екрана телефона. МАК 5-6/2015 • 5

ЯКИМ ВИНАЇ ЦУМАЙ И ЗЛАТКО ЕМЕЙДИ ЗОЗ ЖИВОТА И ИНТЕРНЕТА

ДЗЕ СКАПАЛ БУНТ!? Поздрав! Чул сом же нєшка свирка у диску. Идземе? Могло би уж пойсц даґдзе, алє до диску сиґурно нє. Айд идземе до парку, може? Так як дакеди? Буду патриц на нас же зме клошаре. Пойдземе крашнє до диску. Рахуєм же нєшка будзе полне. Правда же народна музика, алє кед ше попиє, мож витримац. Вер ми, вредзи пойсц. Пайташ приводзи пайташки зоз штреднєй. Будзе “лудница”. Пать, нєт тей сили на швеце хтора ме одцагнє! Скорей буду патриц на мнє як на клошара кед пойдзем на живу свирку оркестра зоз єдну клавиятуру, кед будзем плациц уходнїцу и стац там як пняк. Шицки здабу єдни на других, гоч ше и облєчем же бим ше уклопел до маси, заш лєм будзем одскаковац и нє чувствовац ше приємно. Так крашнє шеднєме на лавочку, попиємє, побешедуєме, можебуц и дацо мудре видзе з того. Га, цо гвариш? Нє складам ше. Прешло ме тото дзецинске бунтовнїцтво. Були зме млади, сцели зме буц иншаки. Слухали зме иншаку музику, иншак ше облєкали, иншак ше справовали, та аж и иншак роздумовали од широких народних масох. Шицко то було у шоре у свой час, алє мам чувство же сом тото прероснул. Вецей сом нє, як ми то дараз волали, андерґраунд. На младших швет остава. Най вони орґанизую журки, най ше вони буня процив тей меланголиї хтора залапела младеж, мнє ше вецей нє сце. Бул сом етикетирани як клошар, наркоман, секташ... Досц ми того. Волїм облєчиц узки фармерки, же би нє патрели на мнє боком, пойсц на народне вешелє до даякого клубу и зроляц ше як швинька, лєм же бим бул як и други. Кед ши и бул дакеди у тей приповедки требал биш знац же то нє можеш прероснуц, забуц, лєбо вилїчиц. Єдноставно нє прилапюєш тото цо ци широки народни маси надрилюю. Кажде иншаки, у тим и красота шицкого. Яки би то швет бул кед би шицки були исти, роздумовали исто, облєкали ше исто? Треба пробовац, вислухац, опатриц, алє важнєйше остац свой, мац свойо становиско и свойо думанє! И цо, вец, твоя алтернатива? Прешол ши на бок тих истих котри це вшелїяк наволовали и квилєли, уцагнул задок до узких фармеркох, лєм прето же би це нїхто нє рушал... Нє повед бим же сом прешол на їх бок. Голєм нє цалком. Дома кед сом сам, нє слухам музику хтору ми наруцую медиї. З оглядом же жиєме на валалє, маш 2–3 места дзе можеш висц. На тих местох подобни репертоар и з роками ми, шицко цо ми завадзало на тих местох, престало завадзац. Людзе з хторима сом дакеди бул у конфликту, тераз ми пайташе. Добре, нє прави пайташе, алє ту и там ше дружиме. Зачирел сом ше до тей “єдноличней” маси. Мушим припознац же ми дакеди импоновало буц иншаки. Нєраз пришло и до физичного обрахованя з людзми з хторима нєшка знам подзелїц карчмарски стол. Як сом ше так пременєл? Кед бим могол стретнуц осемнацрочного себе, думам же би ме огашел як вола у капусти.

6 • МАК 5-6/2015

Розумим прецо ши ше пременєл. Нє лєгко мац свойо думанє нєшка, поготов кед ше розликуєш од векшини. Алє, найлєгчейше ше препущиц... Пробовац и страциц, то розумим. Алє анї нє пробовац и поцагнуц ше, то нє. Правда же валал як мали штредок ма окремну систему за провадзенє рушаня и “стартованє” сплєткох, алє того вше було, и будзе. Музика найменши проблем, най слуха хто цо сце, цо я мам зоз тим? Лєм най мнє нїхто нє надрилює свойо становиска и смаки. А на концу, кед положиш набок музику, облєканє и роздумованє, цо ци остава? Можеш мац свойо Я, або цудзе Ти. Цалком маш право. Назнїмам музику на телефон, ти куп даєдну буцку, та ше найдземе у парку. Будзе фино здогаднуц ше старих часох. Догварене, ево рушам! Ееее, а контай цо ми цимер гварел хторишик дзень. Приповедали зме цошка о виходох и таке, гварим му же ми вше даґдзе по лавочкох, свиркох и подобним, а вон патри на мнє яґод целє на нову капуру, гвари – за ньго то ганьба. Ок, думам себе, млади чловек, вельо младши одо мнє, нолє ти бачикови потолкуй же цо то нєшка ин. Да сом замлєл, нє знам анї нач сом ше питал! Перше идзе рихтанє, ґардероба муши буц нова и бренд, маникир, педикир и фул третман – яґод жени кед ше рихтаю. А кед треба пиц, стриктно вискиї, шампаньци и Ред були на литри. Нє сцел сом ше му анї питац кельо то шицко кошта... Катастрофа. Шицко ше зведло на пенєж. Дакеди зме у старей хижи правели феноменални журки. Кажде дал кус пенєжи, поєднали зме озвученє и зволали людзох. Кажде себе принєсол напой и до рана журка нє ставала. Нєшка и кед би дахто зорґанизовал таке, та би ше людзе розишли коло пол ноци, бо треба пойсц на центар “буц видзени”. Так. Алє айде, и да то заробени пенєж, алє то углавним пенєж од родичох. Можебуц ми за таке нє знаме, бо нам родичи нє давали пенєж на розкошованє, як ци ше видзи? Но, можебуц то анї нє таке важне, и так нам нє хиби нїч. Нє було на розкош, алє дацо дробне ше вше нашло и знали зме ше препровадзиц зоз тим. Нєправо ми же нови ґенерациї нє знаю. Ту и там стретнєм младих панкерох у парку, алє нє робя нїч по питаню промовованя своєй култури. Но, алє, ту им помогнуц нє можем. Сами ше муша таргнуц... Закон векшини. Алє покля єст иншаких, єст и надїї... Рушам, видзиме ше! Айде, поздрав. ✓ Seen 20:18pm МАК 5-6/2015 • 7

ЦЕЦИЛИЯ НАДЬ ОСНОВНА И ШТРЕДНЯ ШКОЛА ЗОЗ ДОМОМ ШКОЛЯРОХ “ПЕТРО КУЗМЯК” У РУСКИМ КЕРЕСТУРЕ

Национални совит Руснацох сотрудзує зоз Школу так же дзешецеро

ШКОЛОВАНЄ НА МАЦЕРИНСКИМ ЯЗИКУ ВШЕ ПРЕДНОСЦ

школяре з найлєпшим успихом хтори ше упишу до руского оддзелєня достаню стимулацию, 5 000 динари мешачно. Школяре зоз других местох, хтори ше упишу до руского оддзелєня, а буду пребувац у интернату, у першим року школованя достаню задармо змесценє и костиранє. З плаценьом драгових трошкох по место школованя, Општина Кула тиж стимулує школярох же би ше уписовали до школох хтори єст у тим штредку.

8 • МАК 5-6/2015

Ґимназия “Петро Кузмяк” общого напряму, а кажда ґенерация ма два оддзелєня – на руским и на сербским язику. Oд 2009. року уведзене и нове оддзелєнє штреднєй фаховей школи, напрям туристични технїчар. Саме поняце ґимназиї общого напряму подрозумює ровноправне знанє зоз шицких обласцох, єднаку увагу ше дава и язиком, и природним и дружтвеним науком, як и уметносци и схопносцом. Директорка Школи Хелена Пашо Павлович гвари же ше у тей школи применює сучасни и креативни методи у настави, дзе школяре здобуваю функционалне знанє, а и технолоґийно є добре опремена, провадзи ше стандарди и сучасни тренди.

– Роби ше и на тим же би ше школяре и сами активовали и доходзели до нових информацийох. Вони часто през рижни роботнї преноша здобуте знанє и на младши ґенерациї, а уча и єдни од других – гвари директорка.

Боян Колошняї бувши школяр Ґимназиї, а тераз є на докторских студийох на Технїчним Универзитету у Минхену у Нємецкей, дзе є тиж так и асистент на Катедри за безпечносц у ИТ системох.

– Зоз штреднєй школи сом достал добру подлогу за дальше школованє. Мнє на початку студийох було найпотребнєйше знанє з математики и физики, а тоти предмети сом у штреднєй добре звладал. Професоре мали мотивацию, а тиж так зме мали можлївосц участвовац на змаганьох з тих предметох – гвари Боян и додава же Ґимназия вше добри вибор за школярох хтори планую предлужиц свойо школованє и на факултету, бо дава можлївосц же би ше упознали з рижнима предметами. Школа ма и богату библиотеку, компютерски учальнї, спортски терени и другу сучасну опрему хтора нєобходна за анимацию и потреби єдного штредньошколца. У рамикох Школи єст и Дом школярох, а то ище лєм єдна єй специфичносц. Капацитет интернату 80 места, а школяром

БОЯН КОЛОШНЯЇ

МАРИНА РОМАН

хтори у нїм пребуваю, а и тим хтори ходза ту до штреднєй школи, на розполаганю интернет, терховня и рижни секциї дзе можу препровадзовац свой шлєбодни час. Прешлого року, нашу Ґимназию закончела и Леся Чепа зоз України, хтора потим и свойо дальше школованє предлужела у нашей жеми.

ЛЕСЯ ЧЕПА

Садзе, на Одсеку за русийски язик. Штредня школа на руским язику чува и наш национални идентитет. Школяр другей класи Иван Бесерменї з Нового Орахова предлужує фамилийну традицию – вон уж штварти брат хтори штредню школу закончує у руским оддзелєню Ґимназиї “Петро Кузмяк”.

15. по 17. юний – покладанє закончуюцого испиту 19. юний – прелиминарни резултати 25. юний – конєчни резултати 26. и 27. юний – пополньованє и придаванє лїстинох зоз жаданима школами 5. по 7. юлий – конєчни розпорядок и упис школярох до штреднїх школох – Вєдно зоз родичами, 2010. року сом одлучела уписац ше до Ґимназиї у Керестуре, и нє погришела сом. Нє було ми лєгко на початку, алє сом мала потримовку. Воспитаче у интернату, професоре у школи, педаґоґ, директор – шицки вони ше барз намагали же бим ше цо швидше и лєгчейше звикла на нови способ живота – здогадує ше Леся, хтора тераз студира на Филозофским факултету у Новим

ИВАН БЕСЕРМЕНЇ

И матурантка Марина Роман, школярка Основней школи “Петро Кузмяк” свойо школованє предлужи праве у Ґимназиї по руски.

– За тоту школу сом ше одлучела прето же є у моїм месце, можем ше учиц на своїм мацеринским язику и познам уж досц професорох. Думам же предносц остац дома после основней школи, бо ше ми видзи же велї з нас ище нє порихтани за живот далєко од свойого дому и од родичох – гвари вона.

– Шицки штирме браца зме ту ходзели, прето же зме Руснаци и думам же би кажди Руснак мал уписац тоту школу, бо є єдина штредня школа на нашим язику. Правда, треба ше звикнуц на друге место, нову школу, алє препоручуєм и другим же би ше уписали до Школи у Керестуре. Змесцени сом у интернату, но, терашнє дружтво ше ми нє барз пачи, бо ше барз подзелєли по ґрупох – гвари Иван. МАК 5-6/2015 • 9

1.5.1886. – У Чикаґу 40 000 роботнїки вишли на улїци и започали штрайк, у хторим вимагали лєпши условия роботи, медзи хторима бул роботни час од осем годзинох. На тот дзень ми нєшка славиме 1. май – Медзинародни дзень роботи.

ЗБУЛО ШЕ

5.1880. – У Дюрдьове основана Руска школа.

9.5.1960. – Зєдинєни Америцки Держави постали перша держава хтора леґализовала контрацептивни лїки.

16.5.1929. – У Голивуду першираз додзелєни награди Америцкей филмскей академиї, хтори познєйше постали познати як “Оскар”.

9.5.1945. – Нємецка подписала капитулацию у Другей шветовей войни и тот датум ше у велїх жемох, та и у Сербиї шветочно означує як Дзень побиди.

12.5.1796. – Запровадзене перше вакцинованє. Теди британски физичар Едвард Дженер нароком пациєнта заражел зоз малим количеством овчих покох, а пациєнтов орґанизем, зоз стваряньом антицелох, створел имуну реакцию на хороту.

15.6.1945. – У Руским Керестуре вишло перше число новинох Руске слово.

9.6.1928. – Микробиолоґ Александер Флеминґ пренашол пеницилин.

10 • МАК 5-6/2015

24.6.2010. – Одбавене потераз найдлугше змаганє у историї професийного тенису. На турнире у Вимблдону, после трох дньох закончени меч медзи Американцом Джоном Изнером и Французом Николасом Махутом, дзе Американєц победзел зоз резултатом 70:68, у пиятим сету.

ЖРИДЛО: ИНТЕРНЕТ САЙТИ И РУСКИ ХРИСТИЯНСКИ КАЛЕНДАР

АНА РИМАР, ДИПЛ. ФИЛОЛОҐ ЗА РУСКИ ЯЗИК И ЛИТЕРАТУРУ ТАК И НЇЯК ИНШАК

Гоч знаме же уплїв сербского на руски язик нєшка барз моцни, на дружтвених мрежох на интернету ше можебуц и найбаржей мож прешвечиц же то наисце так. Прейґ статусох и коментарох на фейсбуку мож провадзиц записану каждодньову бешеду младих Руснацох до хторей ше, нажаль, вше баржей уруцує сербизми и сербски конструкциї. Нє можеме обчековац же би шицки хасновали руску кирилку, кед ю нє шицки анї маю инсталовану на рахункару, або телефону, алє голєм хаснуйме руски слова вше кед мож. :-) У хижи ми русвай⁄хаос. У хижи ми нєшор. Проґрам бул слични як и два роки назад. Треба повесц так: Програма була подобна як пред двома роками.

Хтошка сцел подзековац шицким стоцецерим цо му винчовали родзени дзень на фейсбуку, та написал так: ДЗЕКУЄМ ШИЦКИМА!!! Тото шицкима то форма превжата зоз сербского язика, бо бизме по сербски гварели ХВАЛА СВИМА, а по руски ше гвари: Дзекуєм шицким. Могучносц то можлївосц

Того року упишем факултет. Кед ше так пове то значи же ми його (факултет) сцеме даґдзе уписац, напр. на плїванє. Мац може дзецко уписац до школи, бо воно саме то нє може зробиц, а будуци студенти ше можу лєм уписац на факултет, бо ше уписую вони сами, нє уписує их дахто, так же треба повесц так: Того року ШЕ УПИШЕМ НА ФАКУЛТЕТ.

Рики потопели велї валали. Топи ше древо до пеца, а рика ше може лєм виляц. Розменюйме идеї. Черайме идеї.

МАК 5-6/2015 • 11

ГЕЛЕНА ПАПУҐА ОДДЗЕЛЄНЄ ЗА РУСИНИСТИКУ ФИЛОЗОФСКОГО ФАКУЛТЕТА У НОВИМ САДЗЕ

ОД ЄШЕНЇ БУДЗЕ МАЦ НОВОГО ОДДЗЕЛЄНЄ ЗА РУСИНИСТИКУ НА НОВОСАДСКИМ ФИЛОЗОФСКИМ ФАКУЛТЕТУ РОБИ УЖ ВЕЦЕЙ ЯК 30 РОКИ, А ОСТАТНЇ ЧАС ШЕ ПРОСЕКОВО РОЧНЄ НА НЬГО УПИСУЮ КОЛО ПЕЙЦ СТУДЕНТИ. ТОГО РОКУ ЗАНЯТИ РОБЕЛИ НА ТИМ ЖЕ БИ ШЕ МЛАДИ ЦО ЛЄПШЕ УПОЗНАЛИ З ТИМ ОДДЗЕЛЄНЬОМ, ТА ТАК ПРЕДСТАВЯЛИ СВОЮ ПРОГРАМУ НА ДНЮ ОТВОРЕНИХ ДЗВЕРОХ ФИЛОЗОФСКОГО ФАКУЛТЕТА, А И ШКОЛЯРОМ У КЕРЕСТУРСКЕЙ ҐИМНАЗИЇ. ОД ЄШЕНЇ НА КАТЕДРИ БУДЗЕ И НОВОГО, ПОНЕЖЕ СТУДЕНТИ БУДУ МАЦ ШИРШУ МОЖЛЇВОСЦ ЗА ВИБОРНИ ПРЕДМЕТИ, ХТОРИ ГОДНИ БРАЦ И ЗОЗ ШИЦКИХ ОДДЗЕЛЄНЬОХ НА ТИМ ФАКУЛТЕТУ.

– Дотераз зме мали у єдним виборним блоку по два-три предмети зоз хторих мож виберац, а тераз студенти буду мац вельо векши вибор. Шицки оддзелєня на Филозофским факултету понукню даєдни свойо предмети и зоз нїх мож оформиц и други фах, а то дава вецей можлївосци за напредованє – гварел шеф Оддзелєня за руски язик и литературу проф. др Юлиян Тамаш. Основни и мастер студиї мср. Александер Мудри закончел праве на нашей Катедри, дзе тераз и роби, а перши є хтори ше после длугшого часу ту уписал и на докторски студиї.

12 • МАК 5-6/2015

– Од трецого року основних студийох сом обачел же ше ми пачи тота робота и же бим любел, кед нє на факултету, вец у школи робиц як професор руского язика. З часом ше мойо амбициї звекшали, видзел сом же можем звладац цалу материю, здобул

Пред даскельома роками оформена и ґрупа за руски язик як виборни предмет за шицких студентох з Филозофского факултета, а студенти маю можлївосц закончиц два уровнї – початни, хтори преподаваю мр Ксения Сеґеди и мср. Александер Мудри, и висши, або НАЙЛЄПШИМ ПЕЦЕРИМ СТУДЕНТОМ ТРЕЦОГО И ШТВАРТОГО напредни уровень, хтори трима РОКУ НА КАТЕДРИ, ХТОРИМ ШТРЕДНЇ ПРОСЕК ОЦЕНОХ НАЙМЕНЄЙ 8,5, НАЦИОНАЛНИ СОВИТ РУСНАЦОХ ДОДЗЄЛЮЄ проф. др Михайло НАГРАДИ У ФОРМИ СТИПЕНДИЙOХ, У ВРЕДНОСЦИ ОД 5 000 Фейса. Руски язик ДИНАРИ МЕШАЧНО. як виборни тераз уча аж коло 70 сом вецей самодовирия и тераз студенти. сом на докторских студийох, а и робим тото цо любим – гвари – Єст рижни мотиви прецо Александер и додава же єдна студенти вибераю руски язик. часц роботи професора хтори Даєдним ше пачи, бо чули руски заняти на факултету то настава, язик на телевизиї, або на радию, а друга, можебуц и векша часц, лєбо им ше пача нашо шпиванки то писанє наукових роботох, цо итд, а єст таких хтори думаю же можебуц анї нє нательо обачлїве, им руски язик будзе лєгчейши понеже их углавним чита мале учиц як други язики. Даєдних нам число людзох, а презентує ше понукнул и Центер за язики, прето их на конференцийох. Алє вони, же на ґрупох хтори тоти студенти вшелїяк, преглїбюю материю вибрали нєт места – гвари мср. хтору ше виглєдує и, як Мудри Александер Мудри. гвари, прето нїґда нє допито.

ШИЦКИ ИНФОРМАЦИЇ КОЛО ПРИЯВЙОВАНЯ И УПИСОВАНЯ ГОДНО ДОСТАЦ НА УРЯДОВИМ ИНТЕРНЕТ БОКУ ФИЛОЗОФСКОГО ФАКУЛТЕТА FF.UNS.AC.RS ФОТО: М.ПАВЛОВИЧ

ЗОЗ МАК-ОВЕЙ НОВИНАРСКЕЙ РОБОТНЇ СЕБАСТИЯН НАДЬ ИНТEРВЮ ЗОЗ ТЕЛЕВИЗИЙНУ НОВИНАРКУ ЛЮБИЦУ ФЕЧО

И ЯК ДЗЕЦКО СОМ ШЕ БАВЕЛА “НА ТЕЛЕВИЗИЇ” МЛАДУ НОВИНАРКУ ЛЮБИЦУ ФЕЧО ЗОЗ РУСКОГО КЕРЕСТУРА УЖ ШЕЙСЦ РОКИ МАМЕ НАГОДУ ПАТРИЦ У РУСКЕЙ ПРОГРАМИ НА РАДИО-ТЕЛЕВИЗИЇ ВОЙВОДИНИ ЯК ВОДИТЕЛЬКУ, НОВИНАРКУ, ОСТАТНЇ ЧАС И ЯК ПРЕЗЕНТЕРКУ ВИСТОХ, А НАЙБАРЖЕЙ Ю ПОЗНАМЕ ПО МЛАДЕЖСКЕЙ ЕМИСИЇ “ЧАСИ МЛАДОСЦИ”, ХТОРУ ПРАВЕ ВОНА ВОДЗИ И ПРИРИХТУЄ. ЯК ВИПАТРАЛ ЄЙ ПОЧАТОК У ТЕЙ РОБОТИ, ЯК ФУНКЦИОНУЄ РОБОТА НА ТЕЛЕВИЗИЇ И ЧИ ЛЮБИ СВОЮ РОБОТУ, ВИПРИПОВЕДАЛА НАМ ЗА НАШ ЧАСОПИС. ЯК ТО ЖЕ ШИ ПОЧАЛА РОБИЦ ПРАВЕ ТОТУ РОБОТУ, А НЄ ЯК ВОСПИТАЧКА, ЗА ЦО ШИ ШЕ И ВИШКОЛОВАЛА? ЛЮБИЦА ФЕЧО: ПОЧАЛА СОМ РОБИЦ ГОНОРАРНО ИЩЕ ДОК СОМ СТУДИРАЛА. КЕД СОМ ЗАКОНЧЕЛА СТУДИЇ, ЄДЕН ЧАС СОМ ГЛЄДАЛА РОБОТУ У ФАХУ, АЛЄ ЯК ЧАС ПРЕХОДЗЕЛ, НЄ МОГЛА СОМ Ю НАЙСЦ, А У ТЕЛЕВИЗИЇ СОМ ШЕ ВШЕ БАРЖЕЙ УСОВЕРШОВАЛА. АЛЄ, ОДМАЛЮЧКА СОМ СЦЕЛА РОБИЦ ПРАВЕ ТОТУ РОБОТУ, ТАК ЖЕ МИ АНЇ НЄ ТАКЕ ЧУДНЕ ЖЕ НЄ РОБИМ У ФАХУ. ЯК ДЗЕЦИ ЗМЕ ШЕ НА УЛЇЧКИ БАВЕЛИ “НА ТЕЛЕВИЗИЇ”. Я БУЛА ВОДИТЕЛЬКА, ПАЙТАШКИ ГОСЦИ У ЕМИСИЇ, А НАШО РОДИЧИ ПУБЛИКА, ТАК ЖЕ СВОЮ РОБОТУ ЛЮБИМ, БО ШЕ МИ СПОЛНЄЛО

ЖАДАНЄ З ДЗЕЦИНСТВА. ЛЮБИМ И СВОЙ ФАХ, АЛЄ БИМ УЖ ПОСЛЕ ТЕЛЇХ РОКОХ ВОЛЄЛА ОСТАЦ У МЕДИЙОХ. КРАТКО ОПИШ ЄДЕН ДЗЕНЬ У СТУДИЮ. ЛЮ.Ф: У СТУДИЮ КАМЕРИ, КАМЕРМАН, ПРЕЗЕНТЕР/ВОДИТЕЛЬ И ПОЛНО ШВЕТЛА. ПРЕЗЕНТЕР ЧИТА ВИСТИ, А ВОДИТЕЛЬ ВОДЗИ ЕМИСИЇ. КЕД ЧИТАШ ВИСТИ, МУШИШ ИХ ЧИТАЦ ДИНАМИЧНЄЙШЕ, А КЕД ВОДЗИШ ЕМИСИЮ, ВЕЦ ШЕ ЧИТА ДАКУС ОПУЩЕНШЕ. УГЛАВНИМ, У СТУДИЮ ШЕ ПОСЛЕ ОДРЕДЗЕНОГО ЧАСУ ЧУВСТВУЄШ ЯК У СВОЄЙ ХИЖИ. ЧИТАШ И ПАТРИШ НА ЯКУШИК КАМЕРУ, И НЄ СВИДОМИ ШИ ЖЕ ТЕЛЇ ОБИСЦА ПАТРА ДИРЕКТНИ ПРЕНОС З ТЕЙ “ТВОЄЙ ХИЖИ”. ЧИ ЦИ ШЕ ДАКЕДИ СЛУЧИ ЛАПСУС НА ЗНЇМАНЮ? ЛЮ.Ф: ГРИШКИ ШЕ СЛУЧУЮ, ПОГОТОВ ЖЕ НАМ ШИЦКИ ЕМИСИЇ ИДУ НАЖИВО. ТО НАЙЧАСТЕЙШЕ ГРИШКИ У ТЕЛЕВИЗИЙНИМ ДНЬОВНЇКУ. СЛУЧУЄ ШЕ ДАРАЗ ЖЕ ПРИЦИШНЄМ ПЕДАЛУ БАРЖЕЙ ЯК ТРЕБА И ТЕКСТ ХТОРИ МАМ ПРЕЧИТАЦ ЄДНОСТАВНО ПРЕЛЄЦИ, ТА ШЕ МИ НЄ УДА ПРЕЧИТАЦ ДАЄДНО СЛОВО. А МОЖЕ ШЕ СЛУЧИЦ И ТАКЕ ЖЕ ШИЦКО ЯК ТРЕБА, МАМ КОНТРОЛУ НАД ПЕДАЛУ, АЛЄ СОМ НЄ ДОСЦ СКОНЦЕНТРОВАНА.

***

НОВИНАРЕ ОБИХОДЗА ВЕЛЇ МЕСТА, ДЗЕ ТИ НАЙЧАСТЕЙШЕ ЗНЇМАШ? ЛЮ.Ф: ЗНЇМАМЕ ПО МЕСТОХ ДЗЕ ЖИЮ РУСНАЦИ, УГЛАВНИМ У ВОЙВОДИНИ. НО, ПРЕШЛОГО РОКУ СОМ МАЛА НАГОДУ ПОЙСЦ ДО ГОРВАТСКЕЙ. МИКЛОШЕВЦИ, ПЕТРОВЦИ И ВУКОВАР ХТОРИ ЗМЕ НАЩИВЕЛИ БЛЇЗКО ПРИ ГРАНЇЦИ, АЛЄ МИ ТО БУЛО ПЕРШИРАЗ ЖЕ СОМ БУЛА ЗНЇМАЦ О РУСНАЦОХ ЗВОНКА НАШЕЙ ЖЕМИ. ВОЛЇШ РОБИЦ НА ТЕРЕНУ, ЧИ У СТУДИЮ? ЛЮ.Ф: ВОЛЇМ РОБИЦ НА ТЕРЕНУ. ДУМАМ ЖЕ ШИЦКИ НОВИНАРЕ ВОЛЯ ТЕРЕН, ПРЕ КОНТАКТ З ЛЮДЗМИ. НА ТЕРЕНУ ШЕ ДОЗНАВА НОВИ ТЕМИ И УПОЗНАВА НОВИХ ЛЮДЗОХ, И ВШЕЛЇЯК ТО ВЕЛЬО ИНТЕРЕСАНТНЄЙШЕ. ЦО БИШ ПОРУЧЕЛА МЛАДИМ ХТОРИ МАЮ АМБИЦИЇ РОБИЦ ТОТУ РОБОТУ? ЛЮ.Ф: МЛАДИ ХТОРИ ШЕ СЦУ ЗАНЇМАЦ З НОВИНАРСТВОМ МУША ЗНАЦ ЖЕ У ТЕЙ РОБОТИ НЄТ РОБОТНИ ЧАС. РОБИ ШЕ НЄДЗЕЛЯМИ, НА ДЕРЖАВНИ И ЦЕРКОВНИ ШВЕТА, ВЧАС РАНО И ПОЗНО ВНОЦИ. НА ТОТО ШЕ МУШИЦЕ ЗВИКНУЦ ВИ, АЛЄ И ВАША ФАМЕЛИЯ. МЕДЗИТИМ, КЕД ТО ЛЮБИЦЕ – НЄ ЧЕЖКО.

МАК 5-6/2015 • 13

АНЯ ГУДАК, САЙБЕР ПИОНИР ЕЛЕКТРОНСКЕ НАСИЛСТВО

З ГАШЕНЬОМ ҐОМБИЧКИ НАСИЛСТВО НЄ ПРЕСТАВА БРЕНКА АЛАРМ, БУДЗИМ ШЕ, ОТВЕРАМ ЄДНО ОКО, ОТВЕРАМ ФЕЙСБУК, А ВЕЦ И ДРУГЕ ОКО. ТАК ПОЧИНА КАЖДИ МОЙ ДЗЕНЬ И КАЖДИ ДЗЕНЬ ВЕКШИНИ МОЇХ ПАРНЯКОХ. ПРЕЗ СМАРТФОНИ НАМ ДОСТУПНИ ЦАЛИ ШВЕТ, АЛЄ ИСТО ТАК И МИ ДОСТУПНИ ШВЕТУ ПОКЛЯ ИХ ХАСНУЄМЕ, А МОБИЛНИ ТЕЛЕФОНИ НАМ ВШЕ У РУКОХ.

Надалєко уж познати думки старших и, так повесц, мудрейших особох же виртуални швет нє исти як стварни, же четованє з даским нє єднаке як и жива розгварка медзи людзми и же вони одбиваю прилапиц таки способ комуникациї. Алє, цо будземе з гевтима котри виртуални швет прилапели з обидвома руками? Факт же дружтвени мрежи каждодньова часц живота велькей векшини младих людзох и тот факт ше з иґнорованьом нє вименї, точнєйше вообще го нє мож вименїц. Потребне участвовац, провадзиц його розвой и учиц о нїм, а нова габа родичох на фейсбуку нам гутори же старши помали похопюю ситуацию. Правда же “любим це” прейґ фейсбук чету нє ма єднаку вредносц як кед би вам тоти слова пошептала любена особа док вам патри до очох, алє чи можеме исте повесц и кед нам прейґ интернета сцигню порученя “мержим це, глупа ши, забий ше”. Док патриме до облачка през котри ше дописуєме на дружтвених мрежох, вельо нам лєгчейше виртуално вигвариц чежки слова и у позитивним, и у неґативним смислу. То там хтошка далєко, нє видзим тоту особу, пать як вишол на тей фотоґрафиї, лайкуєм, уключим ше и я до вишмейованя, розпочнєм сайбер насилство.

14 • МАК 5-6/2015

Вина звалєна на нєморал нових ґенерацийох и на тото зло, волане интернет. Медзитим, интернет масовно зажил медзи людзми лєм пред даскельо дзешатки роками, дружтвени мрежи ище младши, а обидва нам пришли без упутствох за хаснованє. Старши надумали же то нє за нїх и направели ше, або ше и далєй правя же то анї нє постої, а ми ше знашли у цалком нєпознатих

ЧИ ДУМАЦЕ ЖЕ СЦЕ ЗАВИСНЇК ИНТЕРНЕТА И ЧИ СЦЕ ШЕ ДАКЕДИ СТРЕТЛИ ЗОЗ ЕЛЕКТРОНСКИМ НАСИЛСТВОМ?

СЛАДЯНА ЮГАС: Думам же сом нє зависна, бо нє мам константну потребу за интернетом, а дньово на нїм препровадзуєм коло штири годзини, кед слухам музику, глєдам одредзени информациї. Нїґда сом ше нє стретла зоз насилством на интернету.

ШКЛЬ: Нє зависни сом, прето же сом нє цали дзень на интернету, лєм опатрим даяки информациї. Дакеди знам буц и по дзешец годзини, бавиц бависко з пайташом, а дакеди лєм войдзем на фейс. Углавним патрим койяки глупосци. Гей, наишол сом на расистох.

АНА РАЦ: Нє зависна сом, бо кед бим нє могла пойсц на интернет, нє барз би ми завадзало. Дньово сом коло пейц годзини на интернету, дописуєм ше, найбаржей ходзим на дружтвени мрежи, а часто опатрам дацо и за школу. Гей, стретла сом ше зоз насилством. На фейсу дзеци вишмеюю єдни других пре даяки слики, лєбо обяви.

психолоґийних ситуацийох у котрих сами маме преценїц и одвагац кельо видлїве тото цо зме обявели на интернету, чи то исте як кед бизме наглас кричали свойо думки по улїци, хто шицко увидзи нашо фотоґрафиї и хто их зачува и злохаснує. Младки и наївни дзивчата и хлапци мали сами розвиц свидомосц о тим же споза профилней фотоґрафиї може шедзиц особа з “остатнїма” намирами, же ше податки о нїх можу злохасновац и же дахто потроши годзини на дописованя же би вицагнул материял за уценьованє, або их на даяки способ спреведол. Часто активисти котри гласни по питаню озбильносци сайбер насилства зочени з коментарами же попри количества физичного насилства медзи людзми, виртуалне насилство нє заслужує таку увагу. На першу лабду, як би ше поведло, таки коментари маю смисла. Медзитим, кед ше дакус глїбше войдзе до приповедки,

АНКЕТУ ПОРОБЕЛИ ЧЛЕНИ МАК-ОВЕЙ НОВИНАРСКЕЙ РОБОТНЇ

КРИСТИНА: Поправдзе, єден час сом думала же сом зависна, алє сом тераз пре обовязки вше менєй на интернету. Нащесце, нє стретла сом ше з насилством на интернету. Треба барз мерковац, бо ше случую вшелїячини.

МАРКО: Нє думам же сом зависни и нє стретнул сом ше з насилством на интернету. Дньово на нїм препровадзим коло три годзини, углавним на фейсбуку.

можу ше вименїц становиска. Физичне насилство ше случує у єдним моменту, наприклад, у школи, а кед компетентни одреаґую, або ше дзецко враци дому, насилство престава. Електронске насилство може тирвац 24 годзини дньово, бо сце прейґ мобилного телефона, або компютера вше доступни, а до гевтого, же лєм прицишнєш ґомбичку за гашенє и насилство престава, веря лєм гевти, котри насилство нє почувствовали. Нєшка дружтвени мрежи маю широки дияпазон хаснованя и чежко нам ше одвоїц од нїх, медзитим, то анї нє праве ришенє проблему прето же, гоч ше ми и одрекнєме хаснованя дружтвених мрежох, други ше нє одрекню и надалєй нас можу знємирйовац, вишмейовац, або шириц циґанства о нас по интернету. Виртуални зраженя часто кулминую так же ше особи зоча наживо, а вец проходзи и до физичного насилства цо потвердзує становиско активистох же сайбер насилство, гоч на иншаки способ, подєднак опасне як и физичне насилство. На концу ше поставя питаня, чи вина у нєморалу младих, чи у иґнорованю проблема з боку старших, чи вообще нєобходне глєдац виновнїкох за проблем котри вимага колективну одвичательносц. Интернет треба плански виглєдовац зоз шицких углох, застановйовац способи на котри мож злохасновац, ушориц законску реґулативу и обезпечиц едукациї дзецом и младим на котрих буду розвивац здрави становиска и свидомосц о опасносцох и вигодносцох котри им интернет приноши и на котри способи можу защициц себе и других од електронского насилства.

АЛЕКСАНДРА: Можлїве же сом зависна, алє кед ше забавям, интернет ми вообще нє хиби. Нє шедзим вельо за компютером, алє ми мобилни стално уключени, та сом скоро цали час прейґ нього на интернету. Нє стретла сом ше зоз насилством, алє вецей раз ми даяки нєпознати людзе писали “ретардирани” поруки. МАК 5-6/2015 • 15

ТАНИТА ХОДАК РОЗГВАРКА ЗОЗ ПРОГРАМЕРОМ МИРОСЛАВОМ ПЛАНЧАКОМ З КОЦУРА

ЗАРАБЯ НА КОМПЮТЕРСКИХ БАВИСКОХ КОМПЮТЕРСКИ БАВИСКА НЄШКА УЖ ГЕТ ДАЛЄКО ОД ГЕВТИХ ЄДНОСТАВНИХ БАВИСКОХ, ЯК ЦО ТО, ПОВЕДЗМЕ ПАКМАН. ОД НАСТАВАНЯ ПАКМАНА, КОМПЮТЕРСКИ БАВИСКА ЗАЗНАЧЕЛИ ЕНОРМНЕ НАПРЕДОВАНЄ, ЗОЗ РОЗВОЙОМ РАХУНКАРОХ, КОМПЮТЕРСКЕЙ ҐРАФИКИ И АНИМИРОВАНЯ, И СЦИГЛИ ПО ЦОШКА ЦО ШЕ ВОЛА MMORPG БАВИСКО, ЛЄБО MASSIVE MULTIPLAYER ONLINE ROLE PLAYING GAME. ЄДНО З НАЙПОПУЛАРНЄЙШИХ ТАКИХ БАВИСКОХ ТО WORLD OF WARCRAFT. ПРОГРАМЕР МИРОСЛАВ ПЛАНЧАК З КОЦУРА ЄДЕН З НАЙЛЄПШИХ БАВЯЧОХ ТОГО БАВИСКА У ЕВРОПИ, А ПОПРИ ЗАБАВИ, НАШОЛ СПОСОБ ЖЕ БИ СВОЙО ИСКУСТВО ПОДЗЕЛЄЛ ЗОЗ ДРУГИМА И ТАК И ЗАРОБЕЛ. У WOW-у, як ше го скрацено вола, бавяч ше уживює до задуманого виртуалного швета, дзе сам формує свойого карактера у бависку, и напредує зоз нїм. Же би то наисце було праве MMORPG бависко, приступ интернету обовязни, и кед ше уплаци членарина хтора мешачно 13 евра, вец мож бавиц процив бавячох зоз цалого швета, хторих єст вецей як 12 милиони. Єден з тих милионох то и Мирослав, хторому WOW забера векшину шлєбодного часу.

16 • МАК 5-6/2015

– За компютерски бависка сом ше заинтересовал концом основней школи. Теди сом купел компютер, и з тим то и почало. Озбильнєйше и за пенєжи сом почал бавиц дас пред штирома роками, а до того ме уключел єден пайташ, понеже обачел же бавим наисце добре. Такой ми ше попачело же можем робиц дацо цо любим, а источашнє и заробиц – гвари Мирослав. Мирослав зоз пайташами найвецей бави Арену, дзе ше тим од двох, лєбо трох бавячох з єдней екипи и бори зоз процивнїцким тимом до шмерци. На основи количества побидох и страцених мечох у Арени, бавяче ше ранґирую и здобуваю репутацию.

– Тоти ранґ-лїстини може кажде видзиц, а бавяче хтори на сподку лїстини би любели бавиц з нами, хтори зме на верху. Понеже тоти бавяче порихтани плациц за таку услугу, ми бавиме Арену зоз нїма и так их подучуєме. Теди я бавячови обрацим увагу на його гришки, укажем му же як най дацо одбави лєпше и подобне – толкує Мирослав.

Но, даєдни бавяче нє жадаю научиц сами бавиц и напредовац, алє ше Мирослав улоґує на їх налог на серверу, и за одредзени пенєжи їх карактера у бависку злєпша по одредзени рейтинґ представяюци ше яґод вони, медзитим, тоти бавяче гнобя правила того бависка. Тиж так, Мирослав на єдним сайту поставя видео туторияли о Warcraft-у, и там на основи числа преглядох достава одредзени пенєж. На концу шицкого, кед Мирослав зоз своїм карактером у бависку досцигнє одредзени рейтинґ, вон тот налог може предац другому бавячови, и започац бавиц на цалком новим налогу.

– Цо ше длужей бави, карактер у бависку постава моцнєйши, схопнєйши, и розвива ше. Интересантне кельо людзе даю пенєжи же би купели уж унапредзени карактер у бависку. Я ше вше шалїм же то як кед бим одховал буяка – дакеди го мож предац и за 500 евра, а аґенти хтори го предаваю достаню ещи вецей – толкує Мирослав и додава же ше тарґовину окончує як и кажду другу, дзе єст и догварки, и спреводзки.

– Я зоз бавискох заробел вельки пенєж, алє приходи нє порядни. Скорей як сом почал бавиц, таки способ зарабяня пенєжу бул барз розвити и могло наисце вельо заробиц. Суми пенєжу хтори ше доставали були и дзешец раз векши як тераз. Поправдзе, уж ми дакус и допило бавиц на тот способ. Тераз уж ридко бавим пре свойо задовольство, вецей на тото патрим як на роботу, бо то лєм способ як заробиц пенєж – гвари Мирослав. Мирослав даєдни боки зарабяня пенєжу потримує, а даєдни би нїґда нє потримал. Сам би, як гвари, нїґда нє заплацел за даяку услугу у бависку.

– Я бавим даяке бависко зоз жаданьом же бим бул цо лєпши и же бим напредовал. То дава якушик сатисфакцию. Тоти особи хтори ми плаца же бим их дацо научел, ещи и потримуєм, бо вони тото знанє можебуц можу даяк и вихасновац. Алє тоти хтори ми плаца же бим им унапредзел карактера, же би ше вони после правели важни пред пайташами за дацо цо нє поробели, нїґда нє будзем розумиц – гвари вон.

Скорей Мирослав вельо часу препровадзовал за компютером, часто прескаковал фриштики, полудзенки и обовязки. Тераз поцагнул смугу, та находзи часу и за приватни живот, а и за “роботу”. Окрем заробеного пенєжу, Мирославово искуство зоз бавискох ма и други позитивни боки.

паркирує Тойоту королу, хтора будзе опиплїви резултат його роботи, нїхто му вецей нє годзен пригвариц же трацел час на бависка – задармо.

– Мушим повесц же сом през бависка усовершел анґлийски язик, понеже ше комуникация у бависку одвива прейґ скайпу на анґлийским. Упознал сом барз вельо людзох, и здобул пайташох у швеце, и знам же кед бим ше нашол у їх держави, вше бим мал сиґурни ноцнїк у нїх. Людзе подценюю познанства прейґ интернета, алє я думам же ше вообще нє розликую од приятельства зоз особу хтору познаш особнє – прешвечени Мирослав. И кед ше загаши жажда за тим бависком, кед пенєж престанє чуриц, Мирослав остава задовольни зоз искуством хторе за тот час здобул, а пенєж хтори заробел жада потрошиц на авто. Док Мирослав до ґаражи МАК 5-6/2015 • 17

ДАЛИБОР БОЛДИШ САЙБЕР МИДЛЇНА

Жиєме на планети на хторей вецей нє спектакуларне мац рахункар и знац даяку рахункарску фору як CTRL-C. Яґод у даякей длугометражней индийскей сериї зоз 2048+ епизодами, хтору ше емитує кажди дзень у “ударним” термину, а репризує ше на кажди 4-5 годзини на стратеґийно розпоредзених найпатренших ТВ програмох. И вец комушик цалком случайно, дзешка у 1354. епизоди вилєци же гевтот шапутрак у куце зли компютерски ґениє. Шлїдзи медзисобне полгодзинове черанє длугих и престрашених “индийских” поглядох, а потим сцена сцеканя бидного geek шапутрака по индийским бувляку зоз лаптоп-ом и куфром под руку, док му з рук випадую шнури, компютерски часци, шрафциґери... Мудри предсидатель ЗАД Барак Обама конєчно ришел же би таким злим процивнїком америцкей електронскей нациї станул на хвост з помоцу заврачаного пентаґона од хторого шицким рахункарским

18 • МАК 5-6/2015

гакером преставаю супермоци. Обамова администрация, по даякей нєдефинованей лоґики, годна у мено америцкей нациї пренаходзиц и карац шицких прейґокеанских гакерох и то гевтих за хторих думаю же су терористичне загроженє америцкому, або гоч хторому другому народу. “Wait, what?” Чи то нє значи же Америка ма подполне право санкционовац гоч хторого чловека, орґанизацию, фирму, або державу за хтору вери же загрожує Америку, кед трима же їх власна держава нє способна то зробиц? Хтора би з тих державох одобрела же би Америка заверала и санкционовала їх гражданох? Я то видзим як одлични поцаг за знїщованє конкуренциї, правенє подлоги за воєни акциї, провокованє Русиї и Кини and so on…. Уж видзим як хтошка пробує “превалїц” до рахункара помоцного совитнїка трецого заменїка секретара института за квантну физику у союзней держави Оклахоми и як ше у истей хвильки дзвига прах у сушедней, нам, Румуниї, одкаль

вилєцує америцка супертайна вселенска ладя, приходзи по злого гакера и одноши цале його обисце до америцких сайбер лаґрох. “Too bad...” У хвильки кед америцки специялни сайбер єдинки детектую attack такого типа, автоматски ше палї червени аларм и на телефон ше зоз бесним бреханьом чує: “Nobody touch nothin’! We’re taking over”! Зна ше хто ґазда на тей планети. Но, алє, то можебуц анї нє таке страшне як цо випатра, з оглядом же таки крочай Обами, як вожда з вельким уплївом, можебуц направени же би дакому и помогнул. Наисце исную слабучки и нєдостаточно розвити державки и таки ше нє можу сами вибориц зоз сайбер нападанями и гакерами. Документ хтори Обама подписал насампредз ту же би помогнул таким державом, алє исти тот документ направел неґативну бурю у явносци, бо нєт нїякей лоґики же прецо би дахто хпал нос до цудзого танєра.

However, цо ше далєй будзе случовац можеме обчековац у шлїдуюцей епизоди.

ТЕОДОРА ИВКОВ И ЕМИЛИЯ ЧИЗМАР БЛОҐ У МАК-У (STUDENTSKIKUVAR.BLOGSPOT.COM)

СТУДЕНТСКИ КУХАР 50 ниянси водки - I часц Макарони Ступень моєй упознатосци з принципами кулинарства евидентни кед повем же питанє хторе сом поставела кед сом першираз варела макарони глашело: Перше най уварим макарони, чи воду? Но, алє после звладаней основи (за тих цо нє начисто – до превареней води – вода з ґомбульками, нє квашна, ше уруци макарони) нєбо, най нє повем, пенєжи гранїца рижним вариянтом хтори мож зготовиц за 15 минути. Мой наймилши рецепт, хтори ше у фамелиї преноши з колєна на колєно (ок, мнє рецепт бачи пренєсол – то голєм єдно колєно) то макарони зоз шметанку и сардинами. До уварених, одцадзених макаронох положиц: • Погарик шметанки • 2 конзерви сардини/тунєвини • Солї/веґети/инше • Нарезани парадичи/цибулї/огурочки/пальци..

Ех. Но, ту рецепт хтори ґарантує успишни вечар з вариєтетом активносцох, хторих ше, заш лєм, ютредзењ нє будзеце здогадовац. Скептични поведза же то пре алкоголну компоненту, алє спреведню ше – тайна у вишнї. Водка вишня: • Водка • Сок зоз вишнї После конзумованя ше найщирше препоручує поврацанє на швижим воздуху. Нє, нє старайце ше – и далєй оставаце пияни, алє цалу ноц правице гаос без чувства “нєдобре ми”. Ютредзењ можебуц мушице написац даскељо пребаченя, вирайбац ташночку и почитац збелавени места на целу, а можебуц сце праве вечар, после звади за шанком упознали чловека свойого живота, за хторого сце прешвечени же му мено Драґан. Но, мено му цалком иншак и тераз вам є и нєшка лєм на терху, та дараз аж побануєце же сце положели гевтот испит и вишли преславиц, а дараз и нє... Та, то aнї нє таке важне. Наздраве!

Хто нє люби макарони, нє люби анї людзох. Чи єдноставно нє люби макарони? Смачного!

МАК 5-6/2015 • 19

СЕНКА ИВАН ИНТЕРВЮ ЗОЗ АЛЕКСАНДРУ БОДНАР ЗОЗ КОЦУРА

ВИБЕРЦЕ ЗАНЇМАНЄ У ХТОРИМ БУДЗЕЦЕ УЖИВАЦ У ЖИВОЦЕ ШИЦКО ВИБОР, БАРЗ ВАЖНЕ ДОБРЕ РОЗДУМАЦ И ОДЛУЧИЦ ЦО ДОБРЕ ЗА НАС, ЦО ЛЮБИМЕ И З ЧИМ ШЕ СЦЕМЕ ЗАНЇМАЦ У ЖИВОЦЕ. ТИЖ ТАК, ЄДНО ЗОЗ ЗНАЧНИХ СТВАРОХ У ЖИВОЦЕ ТО ОБРАЗОВАНЄ. НЄ МОЖЕМЕ ОБЧЕКОВАЦ УСПИХ И ДОБРУ РОБОТУ БЕЗ АДЕКВАТНОГО ОБРАЗОВАНЯ. АЛЕКСАНДРА БОДНАР ЗОЗ КОЦУРА ЗАКОНЧЕЛА ТОТО ЦО ЛЮБИ, А ЦО ШЕ НЄШКА ДОСЦ ГЛЄДА, АЖ И ГОЧ ТО ШТРЕДНЯ ШКОЛА. ВОНА У ШКОЛИ “4. ЮЛИЙ” У ВЕРБАШЕ ЗАКОНЧЕЛА НАПРЯМ ЗА ИНДУСТРИЙНОГО ФАРМАЦЕУТСКОГО ТЕХНЇЧАРА, А КЕД ТОТО ЗАКОНЧЕЛА, ПРЕКВАЛИФИКОВАЛА ШЕ ДО ФАРМАЦЕУТСКОГО ТЕХНЇЧАРА И ТАК НАДОПОЛНЄЛА СВОЙО ЗНАНЄ. ТЕРАЗ СТАЖИРА У АПАТИКИ.

20 • МАК 5-6/2015

Цо ци ишло чежше, а цо лєгчейше през тоти штири роки? Александра Боднар: Тоти напрями маю и теорийну часц и практичну, и можем повесц же теорийна чежша. Кажди рок єст надосц хемиї, математики, фахово предмети, хтори анї нє таки чежки за ученє кед ше люби тото цо ше учи. Я нє мала даяке вельке пред’знанє цо ше дотика главного предмета, т. є. хемиї, алє сом учела, пачело ми ше, та и ишло помали. Практична часц то цалком инше. То єдна найинтересантнєйша часц мойого школованя. Наприклад, кед слово о напряму – индустрийни фармацеутски технїчар, ту ше на пракси прави койдзеяки помади, мидла, лабела, лаґи за нохци, кармини, креми за руки, лосиони за бритвенє... Робели зме зоз рижнима квашнїнами, субстанцами, єдноставно, то єден напрям хтори дава можлївосц експериментованя и ученя хасновитих стварох. То робота хтору я сцем робиц и барз ми значи же сом закончела цошка цо ми ше пачи и цо любим робиц.

После того шицкого цо ши научела, чи знаш можебуц направиц даяки препарат и дома сама, наприклад, даяку помаду, лєбо мидло...? АБ: Шицко лєпше кед ше направи у адекватних условийох, и пре квалитет, а и пре сиґурносц же тот препарат поробени так як треба, алє єст даяки ствари хтори бим знала и дома сама направиц зоз састойкох хтори ми лєгко доступни. Наприклад, домашнє мидло, пасту за руки и пасту за чисценє меблю мож и дома направиц, а гевто шицко друге заш лєм лєпше направиц у апатикох и лабораторийох, окреме лїки. Тераз кед купуєш дацо од козметичних препаратох, знаш препознац же цо добре, а цо менєй добре за скору? АБ: З тоту тему ше баржей занїмаю фармацеутски технїчаре, хтори муша знац хтори состойки у кремох, лїкох добри, а хтори нє, поготов кед дахто алерґични на даяку субстанцу. Я зоз тим знаньом хторе мам, можем знац же цо ми тераз вецей одвитує,

а цо менєй за скору, знам и цо у помадох, кремох и других козметичних препаратох нє таке добре, а тото шицко сом научела под час школованя, док перши напрям вязани лєм за индустрию, цо значи за правенє препаратох. Зоз тим напрямом ше роби у лабораторийох, прави ше препарати, а зоз тим другим напрямом ше лєм предава у апатикох и теди ше муши знац вельо того, же би ше случайно дакому нє дало даяки погришни препарат, бо то може буц барз опасне. Алє я мам щесце же сом закончела обидва тоти напрями, та окрем правеня препаратох, знам и їх добри и подли боки за скору и здравє чловека.

любим експериментовац, правиц нови ствари, вше учиц дацо нове и робиц дацо динамичне и интересантне. Та, з того боку бим перши, индустрийни напрям препоручела тим хтори баржей за лабораторию и конкретну роботу, а тим котри баржей за теорийну часц, ученє о состойкох и роботу за шалтером у апатики, препоручела бим други напрям – фармацеутски технїчар. Знам же, без огляду же сом ше и преквалификовала, останєм при индустрийней фармациї, прето же ми то вельо интересантнєйша робота.

Прецо биш совитовала будуцим штредньошколцом най ше упишу на твой напрям? АБ: Перше бим им поведла же най роздумаю цо би любели робиц, цо ше им пачи. Я особа котра люби природни науки и без огляду же сом добре пред’знанє зоз велїх предметох нє мала, заш лєм ми нє було так чежко шицко похопиц и научиц. Алє я особа котра люби хемию, МАК 5-6/2015 • 21

ЗОЗ МАК-ОВЕЙ НОВИНАРСКЕЙ РОБОТНЇ МАРИЯНА КОЛОШНЯЇ И ТАТЯНА ҐОВЛЯ РЕПОРТАЖА ЗОЗ АТИНИ

ГОРОД ПОЛНИ З ДУХОМ ПРЕШЛОСЦИ У Атини зме мали нагоду представиц насампредз нашу Ґимназию, Керестур и Руснацох, як и нашу державу. Понеже Конференция тирвала пейц днї, окрем нашей презентациї, мали зме часу нащивиц и презентациї наших парнякох з других европских жемох, рижни орґанизовани роботнї, алє и детально обисц город и упознац прави дух Атини и Греческей. На инициятиву нашей професорки математики, Наталиї Будински, приявели зме ше, а познєйше, концом марца, и участвовали на Европскей математичней конференциї “Euromath” у Атини, у Греческей. З помедзи 350 учашнїкох зоз 16 европских державох, презентовали зме свой мали виглєдовацки проєкт “Експедиция хтора повязує математику и науку о материялох”. Атина наисце город хтори би каждому остал у паметаню. Скоро на каждим крочаю мож наисц на рижни знаменїтосци хтори шведоча о чаше античней Греческей. Же Атина наисце полна з духом прешлосци, може пошведочиц и интересантносц же яке вельке число археолоґийних находзискох пренайдзене под час

22 • МАК 5-6/2015

правеня поджемней желєзнїци. Главни город Греческей дом велїм будинком хтори и нєшка чуваю дух старей греческей цивилизациї. Кажди з тих будинкох приповеда окремну приповедку о часох кед на тих просторох жили рижни познати филозофове, математичаре, историчаре... Видзели зме и зрозумели тото о чим зме потераз могли лєм слухац на годзинох историї. Нащивели зме храми пошвецени богом античней Греческей од чиєй велїчезносци и красоти нєшка, нажаль, барз мало остало, площи на чиїх фундаментох настала демократия, основа нєшкайшого дружтва... Алє, заш лєм, найкрасши упечаток на нас охабел Акрополь, хтори и найпознатша туристична знаменїтосц Атини, а и Греческей вообще. Познати є як найвекше и найкрасше святилїще пошвецене Атини, богинї мудросци, по котрей и сам город достал мено, а погляд на цали город з висотох Акрополю би наисце каждого охабел без словох. Нажаль, гоч ма барз длугоку историйну традицию, як и кажди город у котрим жиє вельке число жительох, а през хтори рочнє преходза милиони туристи,

Атина ма и свойо нєдостатки котри настали пре вше векши розвой индустриї. Чежко задумац же дакеди праве на тим просторе исновали улїчки по котрих ходзели снователє филозофиї и науки о котрих тераз учиме у школи. Чловекови вше найважнєйши його интереси, цо мож обачиц и по тим же популарнєйши знаменїтосци котри приноша векши профит очуванши, а тоти хтори менєй нащивени – занєдзбанши. Кед поздаваме шицки упечатки, искуства и памятки, мушиме повесц же бизме каждому препоручели нащивиц Греческу, а насампредз Атину як єй главни город. Участвованє на тей конференциї наисце було єдно нєзабудлїве искуство за нас. Наздаваме ше же и будуци ґенерациї школярох нашей Ґимназиї буду мац нагоду участвовац у подобних програмох и же ше и надалєй предлужи посиланє красних сликох о нашей школи и нас, Руснацох, до швета.

СЕБАСТИЯН НЯРАДИ ПРОЗА

Рика княза... (3) Спал сом, док ше ми у царстве шлєбоди нє зявйовал нїяки сон. Чувствовал сом слаби витрик як пирха и кединєкеди нас нащиви з жимним поздравом. Шветлосц ше помали уцаговала до пещери з помоцу блїщацого ляду хтори ю розруцовал. Швижи воздух помали виходзел з пещери, док ше сциха уцаговал смрод жвирини. Помали сом ше витарговал зоз празного сна. Отворел сом нїжно, нєвиспани, кирвави очи. Руцел сом погляд на уход пещери, нє оглядаюци ше. Коло себе сом збачел два шиви вовки хтори лїзали стиднуту крев пеґаза. Диханє ми ше нагло пошвидшало. Чувствовал сом як ми плюца бояжлїво ґрабу фалатки воздуху. Пущел сом руку же би нїжно цекла по лук хтори бул опарти на муре. Помали сом го приблїжел ґу себе, поцихи же бим нє знємирел вовки хтори з уживаньом лїзали цму червену крев. Док сом у єдней руки тримал лук, з другу руку сом попод ангелски кридла долапел стрелу хтора була у футроли, опарта на поспаним пеґазови. Вицагнул сом ю

и поцихи шеднул патраци на вовки хтори нє дзвигали свойо било-шиви твари з ляду. У блядо белавих очох ше им червенєли дробни капки креви. Змарзнути лук сом положел у їх напряме, залядзену стрелу приложел на лук и нацильовал. Удихнул сом и помали почал пущац стрелу. Почувствовал сом моцни витор хтори провадзел блїщацу шветлосц хтора ше нагло приблїжовала ґу мнє. Нараз сом почувствовал страшну боль на моєй правей руки. Руцел сом погляд на руку, док ми през вирезану бунду капкала швижа, цепла крев. На змарзнутей жеми сом збачел кирваву, оштру цомплю хтора ми олїзала цеплу скору, и за собу направела жридло креви. Сциснул сом зуби, нє випущуюци глас болю. Крев ше нїжно спущовала през дробну густу шерсц кафовей бунди. Подзвигнул сом главу и на самим уходзе до пещери видзел белавих, лядових людзох. Престрашени вовки ше помали поцаговали ґу нїм з вищиренима зубами з хторих чурела ридка пена, помишана з дробнима фалатками креви.

Блядо белави очи ше им вше баржей и баржей блїщали, з каждим дробним крочайом ґу виходу. Станули коло лядових людзох, а потим шедли. Спущел сом жимни лук, з лїву руку сом ше тримал за рану док ми крев плївала по скоряней рукавици. Збунєто сом патрел на нїх, док єден з нїх тримал длугоку блїщацу цомплю у моїм напряме.

Виривок з рукопису кнїжки “Рика княза” МАК 5-6/2015 • 23

“Дзе(нь) младосц(и)?” – “Жени vs. Хлопи” Руски културни центер Нови Сад

24 • МАК 5-6/2015

ФОТО: М. РАМАЧ И А. ЖИВКОВИЧ