Mak 3 4 2014

КАДЗИ ДАЛЄЙ?

MAKCD 15:

Саня Полдруги – Поведз ми

Мултимедиялни културно-политични часопис за младих / число 3-4 / марец – април 2014. / цена: 100 динари

Змист

КАДЗИ ДАЛЄЙ? ПОВЕДЗ МИ!

03 МПреґун: Рецензия 04 СНадь: Факултети 06 РДжуджар: Парада гордосци 07 АЛендєр: Есей 08 АЖивкович: Интервю СПолдруги 10 МЗазуляк: Штреднї школи 12 ЛЧепа: Приказ кнїжки 13 НСивч: Приказ сериї 14 ТХодак: Диплинґ 15 ММалацко, МРамач: Поезия 16 ЦНадь: Интервю СКовач 17 ЙНоґавица, СЧапко: Новосадизация 18 ТҐовля, МКолошняї: Анкета 20 ЯВинаї: Зоз живота и валалу 21 СИван: Думки студента 22 ДрШукс: Хоротоскоп 24 ДДурман: Стрип

Април – мешац кед осмаком и штредньошколцом закончуюцих класох за петами примаци и закончуюци испити. Период кед треба вибрац свою будуцу професию. За цо ше опредзелїц? За державни, чи приватни факултети, лєбо штреднї школи? За тото цо сцу родичи, там дзе иду и пайташе, тото з чим после лєгко найсц роботу, чи заш лєм тото цо жадаш и любиш робиц? А знова, цо ше нєшка глєда? Можебуц вам праве тексти хтори пред вами одгадню одвити на даєдни з тих питаньох, хтори трапя велїх будуцих штредньошколцох и студентох. У Сербиї ше кажди рок до штреднїх школох упишу вецей як 70 000 школяре, а на факулети коло 50 000 студенти. Док даєдни пошвидко после законченя достаню роботу, нажаль, велї роками нє можу найсц роботу у фаху, а даєдни ю, можебуц, нїґда анї нє найду, та аж и тоти з найвисшима академскима дипломами. Гваря: уч сине, уч, же биш бул перши на бироу! Два дипломовани Коцурски, Танита Ходак и Сенка Иван, чийо тексти можеце пречитац на шлїдуюцих бокох, маю праве таки проблем, гоч на час закончели факултети. Вони щиро подзелєли свойо искуства, амбициї хтори мали кед ше уписовали на факултети, а хтори тераз дакус иншаки, и у їх текстох ше, верим, пренайду велї. Кед сцеце знац цо вам гваря гвизди за наиходзаци период, пречитайце Хоротоскоп Др Шукса. Док читаце МАК, послухайце CD Санї Полдруги “Поведз ми”, на хторим ше находза 15 шпиванки, а у хторих буду уживац и младши, а сиґурно и тоти, дакус старши читаче.

МАК Мултимедиялни културно-политични часопис за младих

Помоцнїци редакторки: Сенка Надь Цецилия Надь

www.makmagazine.rs Facebook: MAK MAGAZINE mak.magazine@gmail.com

Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди

Число 3-4/2014 марец – април Директорка: Мартица Тамаш

Лекторка: Блажена Хома-Цветкович Насловни бок: Златко Емейди

Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк

Видава НВУ “Руске слово” Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21 000 Нови Сад

Редакторе додатку: др Борис Варґа Мая Зазуляк

Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад

2 • МАК 3-4/2014

Друкує “Maxima graf” Петроварадин CIP – Каталогизација у пубиликацији Библиотека Матице српске, Нови Сад 008+32(=161.2) (497.113) MAK : културно-политични часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

Музична рецензия албума Санї Полдруги “Поведз ми”

Мирко Преґун

МУЗИКА ЗА ПОЗИТИВНЕ РОЗПОЛОЖЕНЄ Як професийни музичар и млади продуцент, можем повесц же комбинация талантованих, младших и старших музичарох, искусних продуцентох и композиторох, скоро вше давала високи резултати у правеню проєктох у гоч хторим жанру музики. И тераз маме нагоду видзиц цо тота комбинация зробела у албуме Санї Полдруги “Поведз ми”, хтори треба же би послухали любителє музики ’70. и ’80. рокох, алє исто так и слухаче модернєйшого стилу. Централни жанр албума то поп музика, алє у шпиванкох можеме пренайсц и елементи других жанрох и поджанрох, як цо то поп-балада, рок, еверґрин, диско-поп, джез, акустични рок, и на концу дабстеп, як додаток албума. Шпиванки рижного характеру и змисту, у хторих главна тема – любовни страсци рижного порядку и духа. Гоч у поп музики постоя велї протаґонисти идеї любови, цо иншак досц очежує екслоатацию подобного роду тематики, нє патраци на околносци, ми, слухаюци тот албум, чувствуєме потребну дозу квалитету и ориґиналносци, же бизме могли у нїм шлєбодно уживац.

Цо ше дотика квалитету, ориґиналносци и общих упечаткох, мож видвоїц дакельо шпиванки – “Поведз ми”, “Без тебе”, “Место розходу”, “Ти ме познаш”, у хторих найбаржей виражена спомнута комбинация талантох. За тоти шпиванки характерни интересантни аранжмани, квалитетни авдио запис и микс, ефективна робота главних и провадзацих вокалох и инструменталного ансамблу, емоцийни и инвентивни соло саксофона, труби, ґитари... Як контраст музичному напряму албума, мож видвоїц и шпиванку “Ошмих у ноци”, обробок шпиванки “Били орґони” и дабстеп ремикс “Поведз ми”. Треба обрациц увагу на тото же ше обробки як Kixo-в дабстеп ремикс, частейше видаваю окреме, як синґл, лєбо на албумох електронїки подобного жанру. Можеме лєм спекуловац же як, медзи шветлєйшу концепцию, дабстеп зоз своїм синтетичним басом и “даркерским”, “зубатим” характером, будзе прияти медзи слухачами того албума. Нє патраци на тото, ремикс поробени квалитетно и приноши ошвиженє албума по шицких параметрох. З другого боку, за младих слухачох то будзе интересантни дарунок.

После слуханя, албум охабя приємни чувства и позитивне розположенє, прецо мож предпоставиц же то и главни циль тей музики. Думам же ше даєдни слухаче буду зо мну складац кед повем же тоти шпиванки асоцирую на мирне, вечарше воженє у авту з музику, хтора створи романтичну атмосферу барз лєгко. И на концу, можем дац лєм позитивни коментар о квалитету, труду и часу уложеного до албума, и повесц же ше наздавам и будуцим проєктом тей екипи, хтори можебуц виволаю ище лєпши упечатки. Верим же слухаче хторим ше попачел тот албум положа даєдни, кед нє и шицки шпиванки на свой стаємни playlist. МАК 3-4/2014 • 3

Будуцих студентох найбаржей интересую медицински науки, право и ИТ сектор

Сенка Надь

НАЙПОПУЛАРНЄЙШИ СТУДИЇ МЕДИЦИНИ У НОВИМ САДЗЕ Универзитети у Сербиї понукаю образованє у рижних обласцох, отвераю нови напрями зоз хторима провадза тренди у швеце и потреби за одредзенима кадрами. Будуци бруцоше треба же би ше добре информовали о тим чи им диплома факултету на хтори ше упишу єдного дня оможлїви роботне место, чи факултет ма допущенє за роботу, такволану акредитацию, алє и цо то у ствари подрозумює студирац на одредзеним напряме. Високошколске образованє ше одвива у пейцох обласцох: природно-математичней (математика, физика, биолоґия, еколоґия итд.), дружтвено-гуманистичней (виучованє язикох и литератури, новинарство, социолоґия, филозофия, право итд.), технїчно-технолоґийней (информатика, електротехнїка, машинство, будовательство, ґрафика итд.), медицинских наукох и уметносци. Найвекше интересованє будуцих студентох праве за студиї

4 • МАК 3-4/2014

медицини у Новим Садзе, дзе за єдно место конкурую аж шесцеро кандидати, а на другим месце то студиї психолоґиї у Беоґрадзе. Гоч ше трима же то роботи хтори ґарантую добру плацу, дипломи тих факултетох нє ґарантую и роботне место, прето же потенциялних роботнїкох єст вельо вецей як цо реална потреба тарґовища роботи. Пре розвой сектора информацийних технолоґийох (ИТ) и вельку шансу за доставанє роботи ище под час студийох, напрями информатики медзи будуцима студентами вше популарнєйши. Зоз другого боку, потреба за инжинєрами машинства и менаджменту велька у одношеню на интересованє. Виглєдованє хторе 2012. року робел сайт Инфостуд указало же за студиї машинства заинтересовани менєй як єден одсто випитаних, а потреба за таким кадром була векша як штири одсто. Квалитет студираня на факултетох у Сербиї була тема виглєдованя, хторе першираз окончене 2012. року, а на основи резултатох

направена ранґ-лїстина 65 анализованих факултетох, хтору мож опатриц на сайту www.iserbia.rs. Найвисше ранґирани то Факултет орґанизацийних наукох (ФОН) у Беоґрадзе, за хтори його студенти найлєпше оценєли квалитет наставней програми и звонканаставни активносци. На другим месце новосадски Факултет технїчних наукох (ФТН), чийо студенти найвисши оцени дали за добре одношенє ґу студентом и инфраструктуру факултета.

– Податки до хторих зме дошли буду барз хасновити гевтим хтори ше планую уписац на факултет. Вони можу опатриц кельо часу треба же би ше порихтало примаци испит за одредзени факултет, кельо просеково треба учиц на студийох, алє и хтори факултет орґанизує найвецей журки. Закончуєме анализу податкох зоз 2013. року, та би пошвидко требали буц обявени и найновши резултати – гвари єдна зоз членох виглєдовацкого тиму Ана Ранитович.

ДЕРЖАВНИ VS ПРИВАТНИ ФАКУЛТЕТИ У нашим дружтве часто постоя предрозсуди о розликох медзи приватнима факултетами и гевтима чий снователь держава. Углавним ше дума же на приватних нє треба вельо учиц, лєм ше заплаци и достанє диплому. Медзитим, постоя и приватни и державни факултети на котрих ше, або мало учи, або чежше дойсц до дипломи.

Тото цо велї нє преверюю при уписованю на факултет, або до високей школи то податок чи тота високошколска установа акредитована. Кед ма акредитацию то значи же сполнює условия за роботу, ма одвитуюци наставни кадер, простор, опрему и други условия хтори нужни за отримованє настави. През процес акредитациї муша прейсц и державни и приватни универзитети, а акредитацию ше обновює кажди пейц роки.

Теодора Вранєш студира анґлийски язик на приватним факултету и гвари же ше на ньго уписала по препорученю професорки хтора закончела державни факултет, а потим уписала мастер студиї на приватним.

– На державни факултет сом анї нє конкуровала, а нє так же сом нє могла, з оглядом на тото же сом була вуковец и у основней и штреднєй школи. Посовитовала ме професорка и гварела же кед би ознова могла студирац, сиґурно би ше опредзелєла за приватни, прето же ту настава була вельо квалитетнєйша. Предносци тоти же робиме у менших ґрупох, нєт пасивного присуства и професор ше може пошвециц каждому. Тиж так, факултет участвує у рижних случованьох, на хторих ми доставаме задатки, и на тот способ здобуваме праксу – гвари Теодора. За велїх финансиї барз значни фактор при уписованю на факултет. Гевти хторим ше поспиши достац финансованє зоз буджета держави у вельо вигоднєйшим

положеню од гевтих, хтори ше финансую самостойно. Лєм студенти хтори “на буджету” маю право конкуровац до студентских домох и доставац студентски кредит, лєбо стипендию. За самофинансуюцих студентох на державних факултетох школарини рочнє виноша од 54 000, та по 240 000 динари. Школарини на приватних факултетох у просеку коло 1 500 евра, а даєдни з нїх потримую найлєпших студентох так же их ошлєбодзую од плаценя цалей школарини, лєбо лєм єдней єй часци. Информованє о цалей системи високого образованя барз важне за будуцих студентох, а окреме за гевтих котри ше ище вше нє опредзелєли цо сцу студирац. За початок, хасновите поробиц тест професийней ориєнтациї и утвердзиц яки файти професийох вам одвитую, а потим ше прейґ шицких доступних жридлох информовац о одредзеним факултету.

МАК 3-4/2014 • 5

ЛҐБТ популация ище вше нє прилапена у нашим дружтве

Роберт Джуджар

ЧИ ТОГОРОЧНА ПАРАДА ГОРДОСЦИ ПРЕЙДЗЕ БЕЗ ИНЦИДЕНТОХ? Отримованє Тижня гордосци того року плановане за период од 25. по 30. май, а шейтанє 31. мая. Членїца орґанизацийного одбору здруженя гражданох “Парада гордосци Беоґрад” Бояна Ивкович гвари же тот тидзень задумани як платформа за шицки ЛҐБТ питаня и отворени є за шицких хтори ше жадаю придружиц и допринєсц промоциї ЛҐБТ правох и зменшаню дискриминациї. Потераз ше даскельо раз пробовало отримац Параду гордосци, алє нє мож повесц же то було успишно. ЛҐБТ ґрупа ше першираз зишла 2001. року у Беоґрадзе, медзитим, учашнїкох нападли гулиґанє и покалїчени вецей як 40 особи. После того ище два раз ше пробовало, алє ше орґанизованє Парадох забранєло пре нєбезпечносц учашнїкох. Перша Парада гордосци у Сербиї отримана 2010. року, у парку Манєж у Беоґрадзе, а мала вецей як тисяч учашнїкох. За безпечносц людзох на тим збуваню були задлужени 6 000 полицає, а гулиґаном ше заш лєм поспишело на беоґрадских улїцох направиц нєшор. Розбивали, крадли и пробовали дойсц ґу колони хтора ше шейтала. У тим

6 • МАК 3-4/2014

У дружтве постоя вельки розлики у одношеньох ґу ЛҐБТ популациї — Од смертельней кари, або доживотного гарешту, по припознаванє малженства и можлївосц снованя фамелиї. Найпознатши бунт у швеце процив малтретированя, такволана Стоунволска револуция, започати 1969. року у Нюйорку. Теди ше ЛҐБТ заєднїца одуперала малтретированю и поступнє достала свойо права. У розличних державох Парада гордосци ма и розлични цилї: у дружтвох котри припознаваю права ЛҐБТ популациї вона значи фестивал славеня шлєбоди, а у гевтих хтори тото нє прилапюю, Парада то алат зоз котрим ше людзе боря за свойо права.

популациї, друженя, упознаваня, проєкциї филмох и концерт ґрупи Army of lovers, а шицко тото финансовали амбасади Норвежскей, Нємецкей и Голандиї.

гаосу повредзени 132 полицає и 25 гражданє. Шлїдуюци три роки тиж так було плановане отримац Параду, медзитим, вона забранєна пре исти причини як и скорей – гулиґански гроженя.

По резултатох анкети, хтора робена за потреби того текста, од вкупно 90 анкетованих лєм дзешец особи були присутни на даєдним зоз збуваньох Тижня гордосци. Статистика указує на тото же при стрейт особох подзелєни думаня о потримованю Паради, но, вшелїяк, интересантне же и тоти цо ю нє потримую, гваря же за нїх отримованє Паради цошка позитивне, алє би ше бали прешейтац и активно дац потримовку ЛҐБТ популациї. На питанє чи зоз потерашнїм орґанизованьом Паради злєпшане положенє ЛҐБТ популациї, 62 одсто випитаних гварели же нє, 24 нє знаю, и лєм 14 одсто думаю же положенє злєпшане.

Праве пре забранєне шейтанє, рижни шветово орґанизациї, котри ше боря процив дискриминациї, ище баржей потримали ЛҐБТ популацию у їх анґажованю. Гоч саме шейтанє було забранєне, отримани ткв. Тидзень гордосци, дзе були рижни дискусиї о положеню и проблемох ЛҐБТ

Гоч у Сербиї постої Закон о забрани дискриминациї, зоз хторим ше забранює и дискриминацию ЛҐБТ особох, то ище вше нє дава людзом шлєбоду иснованя. У остатнїх 30 рокох злєпшане положенє ЛҐБТ популациї, алє вона ище вше марґинализована и загрожена.

Есей

Александра Лендєр

ПОСТВИБЕРАНКОВА ЦИХОСЦ

Гей, о политики слово. Нє можем же бим нє. Алє, анї нє тельо о политики, алє о нас яки зме пре политику... О преобраценю котре доживюєме ознова и ознова у предвиберанковим чаше, без огляду на тото чи то сцеме, або нє. И аполитични людзе жадаю лєпше жиц, и я, и ти... Жажда за пременку ше нє пита хторого ши политичного опредзелєня, вона лєм пита... Пременку. И ми меняме. Голєм нам ше так видзи. Заш вибераш цошка нове и оправяш старе дружтво, а уж зме давно попребрани и поплатани, уж зме вецей, анї нє за secondhand. Ознова исти стан, гуя прешла, а ми остали зоз горким чувством же зме анї тераз нє поробели добре, виберали, лєбо нє. Остава нам лєм ище бешеда о тим же цо би требало и як, а факт же зме уж и зоз тим допили єдно другому. Нє требало би тото, а анї гевто. Нє гутор о тим, тому, теди... А о чим? И кеди? И цо би требало меняц, кед уж нїкого нє интересує, а шицких болї... Аж пече. Нєдавно ми єдно виреченє врацело надїю. Шри Чинмой гварел: “Вчера сом бул мудри и сцел сом пременїц швет, нєшка сом ище мудрейши, прето меням себе”.

Пременка муши почац од нас, од тебе и одо мнє... Гайде най тоту енерґию котру трошиме на “солєнє” же цо би требало, а цо нє, потрошиме же бизме свойому колеґови на испиту щиро поведли “Жадам ци шицко найлєпше”, и же бизме циґаретлу руцели до канти, а нє на жем. Пробуйме обачиц ошмих дзецка хторе ше бави зоз мацеру и нахмуреного, залюштаного хлопа, алє и його спукани руки котри моцно тримаю Микийов забавнїк. Нє преходзме коло людзох як кед би були ту же би пополньовали наш дзень. Вежнї мещок свойому старому сушедови, побав ше зоз шестринїцу на джмурки, мацери куп дарунок и осмого априла, а себе обецай ошмих каждого дня.

Людзе, знєйме тоти маски кловнох и смутних Пєрох, бо и тота нєщешлївосц и тот цинїзем и так лєм ище єдна маска, бо под ню шицко лєгчейше... Нє забудзце же наш сушед ма лєм єдну старосц и наша шестринїца лєм єдно дзецинство, а ми лєм єдну младосц... Кед нє можем пременїц свой терашнї стан у тей жеми, пременїм себе дзень, голєм єден. И будзем нашмеяна и позитивна, и нє будзем дудрац, наисце. Пробуй и ти, можебуц ше стретнєме и будземе нашмеяни, и будзе нам cool. Share-уйце ошмихи live, а нє силиконски барбики online. И вибер, и лєпшого и позитивнєйшого кандидата. Вибер себе!

Пременки витворя щири, нєсебични и позитивни людзе, и ґу тому треба намагац. Ми уж раз мали вельки плаци, добри драги и моцни економиї, алє док моя ґенерация пришла по час у живоце же и тото важне, а нє хто ма вецей пильки, лєбо шматки за барбику, уж зме их страцели... Нє знам же хто виновати, анї ме нє интересує. Сцем вериц же ми, ти и я, то годни достац, алє и отримац. МАК 3-4/2014 • 7

Интервю зоз шпивачку Саню Полдруги

Александра Живкович

МУЗИКА НАС НЄ ОГРАНЇЧУЄ – МИ ШЕ ОГРАНЇЧУЄМЕ Саня Полдруги, шпивачка, новинарка и активни член Руского културного центру уж велї роки. Шпивац почала одмалючка, а “афирмовац” ше зоз наступом на “Пупчецу”, кед наполнєла седем роки. И як гвари, ишла по правилней драги. После велїх визначних наступох, праве на тим дзецинским фестивалу, и достатих наградох за шпиванку, алє и за виводзенє, достала и ладу на змаганю за найкрасши дзивоцки глас. То єй отворело драгу за манифестациї — “Ружову заградку” и “Червену ружу”, и же би ю спатрали як професийну шпивачку на нашей културней сцени. На першим наступу на “Ружовей заградки” ше єй колєна тресли, цо ю наведло же би ше усовершовала и же би єй тераз, сцена и наступи були природне окруженє. Саньова мац на початку найбаржей уплївовала на єй шпиванє. Вона обачела же ма талант, робела з ню, критиковала ю и хвалєла, указовала як треба шпивац. Финални обробок гласу и шпиваня поробел Мирослав Пап кед пришла до штреднєй медицинскей школи до Нового Саду и почала шпивац у дзивоцкей ґрупи у Матки. Саня люби музику

8 • МАК 3-4/2014

хтора у нєй вивола чувства. Найволї руски шпиванки и найприроднєйше ше чувствує кед шпива праве по руски. Як гвари, почежкосци при видаваню єй першого музичного компакт диска “Поведз ми” нє були вельки, а и шицки єй вишли вочи, та шицко швидко покончела.

Прецо вишла праве ретроспектива твоєй роботи, а нє наприклад CD зоз новима шпиванками? Саня Полдруги: Думам же треба рушиц од того цо сом поробела, а вецка на дацо нове. Кед бим тераз видала CD зоз новима шпиванками, тоти би остали з боку. Жадала сом позберац шицко цо сом потераз поробела. Зоз тим ше цешим и думам же то нє подла робота, и же єст материялу за компакт диск. На нїм ше находза и пейц мойо авторски шпиванки. Сцела сом вианализовац тото цо сом потераз поробела, а вецка можем рушиц далєй.

Любиш сотрудзовац зоз другима шпивачами? СП: Барз любим сотрудзовац зоз рижнима шпивачами и шпивац у дуетох. То и волїм, як шпивац соло. На компакт диску єст єден

женски и три хлопски дуети. Тиж так ми барз миле и сотруднїцтво зоз Михалом Иванцом Киксом, хторого сом упознала на моєй драги до Словацкей. Там сом наступала, и йому ше пачело мойо шпиванє, а я послухала його шпиванки. Найбаржей му ше пачела шпиванка “Поведз ми”, та сом зняла вокали и послала му, и одушевена сом як ю обробел. Ту и сотруднїцтво зоз Сашом Палєнкашом. По моїм, вон вискакує зоз наших рамикох. Твори у своїм фазону и твардо ше трима того, и прето му знїмам шапку. Жада буц присутни и на “Ружи”, дзе ше жанровски можебуц нє уклопює, а заш лєм сце дац свойо доприношенє. То поента. Кажде хто може и хто зна, треба же би творел, бо нам то потребне.

Чи було вельо дзвиганя и паданя у твоєй шпивацкей кариєри? СП: Нє можем повесц же сом спадла, думам же сом вше учела на своїх гришкох, вше ше пендрам. Tераз сом дошла до фази дозретосци. Уж 21 рок сом присутна як шпивачка на нашей културней сцени и думам же сом ше потераз лєм розвивала, а тераз треба же бим з рока на рок була вше лєпша.

Яка сучасна руска музична сцена? СП: Нєт єй достаточно. Або нєт достаточно младих авторох, односно авторох котри би провадзели сучасну музику у швеце и применєли то и при Руснацох. Осемдзешатих рокох, кед була актуална рок музика, було и Армитона и Маринера, и велї ґрупи хтори провадзели тоту файту музики. Нє пременєло ше нїч вельке у шветовей музики, кельо ше пременєло при младих хтори нє творя по руски. Можебуц сом и дакус критична. Маме Казансох хтори граю панк, зявела ше перша гип-гоп шпиванка.

CD електронскей музики Мирка Преґуна провадзиме, алє думам же нє достаточно. Уж тераз можлїве, а то видно и през приклад Златка Русковския, на

компютеру направиц шпиванку. Нє муши буц електронска, мож направиц и матрицу, або у приватним студию, як Саша Палєнкаш. Значи же мож направиц музику и нє вязац ю за нашо фестивали, конкретно думам на “Червену ружу”. Думам же би требало так правиц музику. Младих шпивачох єст, и думам же су заинтересовани сотрудзовац зоз авторами, лєм их треба контактовац. Дефинитивно нам потребни фестивал алтернативней музики на хторим годни наступац шицки. “Ружа” ма свойо рамики, правила, и то у шоре, алє ми маме и творительох хтори ше нє уклопюю до тих рамикох, и вони би требали достац свой простор. Од комбинацийох електронскей музики и опери, до панку и дет металу. Музика нас нє огранїчує

же бизме творели – ми ше огранїчуєме. Творце, правце, нє чекайце на “Ружу”. Кладзце на интернет, и най ше то слуха. Мам чувство же ми преламна ґенерация. Понеже робим радио-емисию хтора вязана за младих, круцим ше коло нїх. Седмаки и осмаки вецей нє слухаю радио. Вони слухаю музику прейґ интернета, а нє постої нїч цо би их прицагло, тє. нє постої нїч цо би им наша руска фонотека понукла. Кед тоти дзеци нє буду слухац нашу музику, за кого ми то вецка робиме? Ми єдного дня остариме, и цо вец? Треба же бизме створели шпиванки котри буду шицки слухац.

фото: А. Ґусман МАК 3-4/2014 • 9

Кадзи далєй после основней школи?

Мая Зазуляк

ГЛЄДА ШЕ

РЕМЕСЛА Дораз конєц школского рока за осмакох, и помали треба роздумовац кадзи далєй. Буц економиста, кухар, пекар, медицинар, ґрафичар, будователь, чи дацо инше? З оглядом же у нашей жеми после законченя школи велї нє можу найсц роботу, скорей як виберЕЦЕ будуцу професию, добре би було розпитац ше и о тим чи ше тото занїманє вообще глєда. У Сербиї ше до штреднїх школох каждого року упишу вецей як 70 000 школяре. Найпопуларнєйши школи, до хторих ше велї осмаки уписую, то медицинска, економска, електротехнїчна школа, як и ґимназия. Окрем до державних, даєдни ше уписую и до приватних штреднїх школох, хтори з рока на рок єст вше вецей, а у хторих рочна школарина виноши и даскельо тисячи евра. Податки Националней служби за обезпечованє роботи указую же ше остатнї роки у Сербиї досц глєда ремесла, як наприклад столар, фасадер, армирач, швайзовач, автомеханїчар. Медзитим, гоч ше их глєда, вше менєй школярох ше опредзелює за тоти ремесла. Тиж так, роботу лєгчейше найду и пекаре, кухаре,

10 • МАК 3-4/2014

месаре, фризере, козметичаре, кнїжководителє, фармацеутски технїчаре, технїчаре драгового транспорту, царински технїчаре, док за роботу длуго чекаю текстилци, економски, тарґовецки, туристични, погосцительни, ґеолоґийни технїчаре итд. Педаґоґ Мария Шанта гвари же барз значне же би школяре спознали свойо интересованя и способносци, и на основи того уписали тото цо жадаю, та вец познєйше буду и робиц роботу хтору любя – квалитетнєйше и з дзеку, а же нє треба нїч уписовац на силу.

– Кед школяре после осмей класи ище нє сиґурни цо сцу уписац, препоручуєме им ґимназию, прето же так маю ище штири роки же би роздумали, упознали сами себе, а тоти цо сиґурни, з нїма нєт проблеми. Медзитим, добре би було кед би мали и алтернативне ришенє, з оглядом же нє сиґурне же буду прияти до школи хтору жадаю – наглашує Шантова и додава же школяре пред уписом треба же би ше добре информовали о роботи хтору буду робиц кед законча школу, прето же велї нє маю добру представу о даєдних занїманьох.

– Кед маю можлївосц, можебуц треба же би пробовали пред тим робиц, лєбо голєм опатриц як наисце випатра тота робота, же би нє направели гришку при виборе школи. Треба бешедовац и з родичами, алє вони нє треба же би форсирали свойо дзеци же би ше уписали на дацо цо сами сцели закончиц, лєбо робиц, а нє могли. Тиж так, нє треба ше уписац до даєдней школи лєм прето же ше до нєй и пайташе уписую, лєбо лєм прето же ше находзи у векшим городзе – додава вона.

ДОБРЕ ЗОГРАТИ КАРСЦЕЛЬ → ЖАДАНА ШКОЛА У векшини школох у Сербиї ше у седмих и осмих класох реализує проєкт професийна ориєнтация, хтори им през роботнї помага же би вибрали свойо будуце занїманє. Тот проєкт ма пейц фази – самоспознаванє, информованє о занїманьох, упознаванє у хторих ше местох мож уписац до школи, нащива привреднїкох и одход на сайми, и на концу – одлука дзе ше уписац и цо.

ИСКУСТВА ШТРЕДНЬОШКОЛЦОХ Ивана Чордаш, школярка першей класи у Музичней школи “Исидор Баїч” у Новим Садзе

Наставнїца у Основней школи “Петро Кузмяк” у Руским Керестуре Саня Тиркайла, хтора и класна осмей класи, гвари же тот проєкт наисце помага дзецом же би ше опредзелєли кадзи далєй, алє же даєдних зопера же би ше уписали до жаданей школи тото, же су свидоми же з ню после нє найду роботу.

– Нєшка им и интернет наисце велька помоц, дзе можу найсц вельо информациї о школох. Кед сцу уписац жадане занїманє, нє досц лєм сцец, муша ше учиц и добре ше порихтац за закончуюци испит, и вец им то нє будзе проблем – додава Тиркайлова. Закончуюци испит за школярох осмей класи будзе отримани од 16. юния, а од того року, окрем теста з математики и мацеринского язика, осмаки буду мац и комбиновани тест, хтори облапя питаня з ґеоґрафиї, историї, физики, хемиї и биолоґиї. У маю будзе орґанизоване и пробне покладанє малей матури же би ше школяре цо лєпше порихтали за сам закончуюци испит.

Предмети хтори найволїм то теория музики, клавир, италиянски и история. Професоре опущени и нє таки строги, а дружтво ми одвитує, бо шицки роздумуєме на исти способ. На примацим сом мала теорию, солфедьо писмену (диктат) и усмену (шпиванє) часц. Препоручела бим уписац тоту школу гевтим, хторих музика барз интересує и хто сце уложиц вельо труду, прето же тота школа нє така лєгка, як цо велї думаю.

Єлена Човс, школярка трецей класи у Медицинскей школи “7. април” у Новим Садзе, напрям Фармацеутски технїчар Препоручела бим им най ше упишу до тей школи прето же мож вельо научиц, бо професоре вимагаю, а пракса добра. Тото занїманє ше глєда, и то єдна з причинох чом сом вибрала праве тот напрям. Жиєм у доме “Бранково коло”, а у хижи нас єст два. Же би дахто бул прияти, муши мац просек найменєй 4,50. Ту маме и секциї, я ходзим на фолклорну, а часто орґанизовани и журки, одходи до кину, театра.

Павлина Шепински, школярка штвартей класи у Медицинскей школи у Суботици, напрям Козметични технїчар

Мирослав Виславски, школяр другей класи у Штреднєй технїчней школи “Михайло Пупин” у Кули, напрям Елетротехнїчар енерґетики

Найволїм предмет – естетика и декоративна козметика. Од другей класи мам и праксу раз тижньово и даскельо тижнї на концу рока у школи, шпиталю, салону и поликлинїки. Ту сом змесцена у штредньошколским доме, и мам три цимерки. Треба буц одлични же биш бул прияти до дому, алє углавним прияти и тоти хтори маю менши просек, прето же дом преширени, та єст места скоро за шицких хтори конкурую. Мешачно плациме 5 385 динари. Супер ше дружиме, а ходзим и на секцию фламенко.

Зоз тим напрямом мож робиц шицко цо ма вязи зоз струю. Препоручел бим осмаком най ше упишу до тей школи прето же за 5–10 роки ше тот напрям барз будзе глєдац хтори ма вязи з обновююцима жридлами енерґиї. Дружтво у школи барз добре, а наймилши предмети ми математика, електрични инсталациї и ошвиценє, и пракса. Путуєм кажди дзень до школи на автобусу, а дакеди и стопирам, и то ми нє напарте.

МАК 3-4/2014 • 11

Кнїжка хтора на мнє зохабела найглїбши упечаток

Леся Чепа

ЕМОТИВНЕ ЗБОГАЦОВАНЄ Пред даскельо роками патрела сом филм хтори зняти по кнїжки анґлийскей писательки Джейн Остин, а вола ше “Пиха и предрозсудок” (“Prajd and Prejudice”). Як романтична особа, одушевела сом ше зоз историйним периодом кед дзивки и жени ношели длугоки розкошни сукнї, кед ше жило у замкох, а хлопи ше борели за свою любов на дуелох.

12 • МАК 3-4/2014

Таке нєшка нєможлїве задумац, бо нєшкайши представителє хлопского роду постали пребарз женствени и маю звикнуце указовац свойо чувства частейше як жени. Одкеди сом одпатрела тот филм у мнє росла жажда же бим пречитала и кнїжку писательки Джейн Остин, бо думам же ше ридко хторому филму поспишело так добре представиц слику особох и збуваньох, як цо задумуєме кед читаме даяке добре литературне дїло. Длугши час сом одкладала тоту задумку, алє шицко ше пременєло єдного пополадня кед сом вжала до рукох мобилни телефон и, як сом по нїм типкала, наишла сом на слику кнїжки глєданей писательки, хтору сом презняла зоз интернета пред двома мешацами. Отворела сом тот файл же бим видзела цо там пише и вецей сом ше нє могла застановиц док ми на екрану нє писало же сом пречитала и остатнї бок. Тот розкош хтори сом задумовала читаюци описи женох у розкошних, длугоких, деколтованих сукньох, їх воспитанє, справованє, одношенє ґу любови ме одушевйовали. Припознавам же сом потрошела цале паклочко хусточкох на

слизи пре смуток, алє и щешлїви хвильки. Тота кнїжка була єдна з ридких хтора у мнє виволала таки емоциї. Вона ме нагнала же бим иншак патрела на швет коло себе, на любов нас, младих. Була сом смутна же сом закончела зоз читаньом, алє сом чувствовала же ме кнїжка збогацела и же сом дознала о ище єдней любови хтора прешла през шицки препреченя, а обстала. Часто плачем кед патрим филм, алє тота кнїжка ме емотивно збогацела и одведла до прешлосци, поучела и зохабела на мнє найглїбши упечаток.

Науково-фантастична серия “Doctor Who” жиє уж 50 роки

Никола Сивч

ДОХТОР КОТРИ МЕНЯ ПОПАТРУНОК НА ШВЕТ Як вельки любитель науковей фантастики, представим вам серию хтору найволїм, а то “Doctor Who”. Скоро нєможлїве же сце нїґда нє чули за Дохтора – вон символ Велькей Британиї, исто як и їх кралїца, або чай на пейц годзин пополадню. Остатнї 50 роки Дохтор научел публику же нє подле буц иншаки, же зоз насилством нє треба ришовац проблеми, алє и же нє постої проблем хтори нє мож ришиц. Главни актер тей приповедки то “Пан Часу”, котрого шицки волаю Дохтор, а шицко ше случує на планети Жеми, котра ше находзи у видуманей вселени. Дохтор приходзи зоз планети Ґалифрею, а його авантура почала кед украднул ТАРДИС, белаву вселенску ладю у форми британскей полицийней кабини зоз ’60. рокох, зоз хтору уж вецей як тисяч роки путує през час и простор. Його мисия то очуванє мира медзи шицкима цивилизациями. При себе ма симпатичну справу ткв. “сонїчни закруцач”, и то му єдине оружиє. Дакеди ше после патреня сериї опитам, чи вон наисце участвовал у велїх историйних збуваньох, дискретно меняюци їх цек. Прешвечлївосци збуваньох у

сериї доприноши вельке число специялних ефектох, хтори каждей идуцей сезони маю вше лєпши квалитет. У вкупно 33 сезонох, кельо их єст потераз, мали зме нагоду патриц Дохтора у своїх 11 виданьох. У осмей сезони нового сериялу, хтора почина на єшень того року, будземе патриц и 12. инкарнацию Дохтора. Його будзе ґлумиц Питер Капалди, хтори завежнє место 11. Дохтора, Мета Смита. Випатра ми же серия направена по принципу складанки, бо кажда секунда, каждей епизоди, важна за розуменє комплетней приповедки. Гевтим котри заинтересовани патриц Дохтора препоручуєм же би почали од першей сезони. Медзитим, кед нє маце сцерпеня патриц шицки 800 епизоди, шлєбодно почнїце од нового сериялу зоз 2005. року. Мой особни упечаток же ше после патреня тей сериї чловекови отвера цалком нови швет опрез нього, на шицко коло себе патри на иншаки способ, научи ришиц проблем по найкратшим лоґичним поступеню, алє и цалком усоверши британски акцент.

И попри тим же єст вельо америцки сериї такого жанру, хтори маю вельо лєпши ефекти, вони нє можу парирац Дохторови, бо тота серия ма цошка окремне у себе – попри вельо акцийох и драми, ма и гевту дозу емоцийох хтора наганя слизи на очи. Наприклад, звикли сце на єдного Дохтора хтори освоєл вашо симпатиї и одразу ше закончує його животни циклус, односно шлїдзи його шмерц. Потим на його место приходзи нови Дохтор, котри продукт реґенерациї старого Дохтора, и так почина ище єдна авантура хторей конєц нєпознати. МАК 3-4/2014 • 13

Визия

Визия младей особи о своєй будучносци, у хвильки кед ше уписує на факс: Є**те, за штири роки будзеш дипл. инґ.! Готове, нєт вецей школи! А док достанєш роботу, сиґурно нє будзеш мац меншу плацу як 50 000. Твойо родичи укладаю до це, бо знаю, и шлєпо веря до того же ше мудрей главки уда. Є**те, цо шицко мож зоз таким пенєжом... Купиш себе авто, яки лєм зосцеш! И хижку даяку вимуруєш, обрацену ґу раншому слунку. И даш мами и татови най себе пойду на єдно заслужене путованє. Шоруєш дзешатки з таку мотивацию, бо, як професор гварел “Ви за штири роки будзеце инжинєре!”. И вец, “сконташ” Його. Залюбиш ше як нїґда. Любиш до безконєчносци. Нїґда ци так крашнє нє було! Уж маце и плани! Заєднїцки! Бистри, весели и ясни. Любице ше и складаце. Закончуєш факс! Диплома ту! Упарто глєдаш роботу. После даякого часу ю и находзиш. Робиш тото цо любиш, за фину плацу, у стабилней фирми.

14 • МАК 3-4/2014

Купуєш авто. Шевролет спарк, яки ши вше сцела! После даякого часу муруєш шумну хижу обрацену ґу слунку. И вец... Одаваш ше! Питал це! Вон! Тот за кого ши вше знала же є тот прави! Нє важне нїч вецей, лєм ви и любов хтора на концу зродзела трох малцох, хтори маю його очи и твой ошмих. Днї ци весели и виполнєти, бо маш шицко за цо ши тельо робела.

Визия младей особи о своєй будучносци, у хвильки кед закончує факс:

“сконташ” – на роботу це нє сцу, бо нє маш пракси. Праксу нє можеш здобувац, бо нє маш пенєжи. Вязу нє маш. Маш родичох хтори тельо обчековали од це, а ти им нє даваш нїч назад. Га нїч, будзеш у валалє, кед нїч инше, голєм будзе од це хасну. Шицки у Новим Садзе, Суботици, або Беоґрадзе, та аж и Вон. Нє маш нїкого у валалє. После даскелїх дньох, починаш лєгац з курами, а ставац з когутами. Обовязки закончиш до дзешец годзин, а остаток дня препровадзуєш креативно – “Фарма”, “Сулейман”, “ТЛЗП”, “ВБ”, “ПГС”, WTF? Чекаш викенд. Теди полнїш батериї. А вец, страциш и Його. Бо сце ше оддалєли. Бо це нє було, та мал вецей часу виходзиц. И медзи иншим, вецей часу дружиц ше зоз єдну... пайташку. Далєй нє сцеш чуц!

Готове. Помали “конташ” же вецей нє ходзиш на факс. Готове. Закончела. Дипл. инґ. Нєт вецей школи. Тото цо 16 роки було твой способ живота тераз готове. Наздаваш ше роботи. После даскельо апликованьох

Одразу, шицкого того, за цо ши була прешвечена же нїґда нє пойдзе, вецей нєт. Празне. Пошло. Як кед би го нїґда анї нє було. Голєм Його. А зоз Нїм пошло и дружтво. Бо вони иду у пакету. Бо це здогадую на Ньго. Бо ше

Шедзиш старенка з нїм опрез хижи. Глава ци спаднє на перша и вецей це нєт. Алє маш ошмих на твари. Нєодлуга поволаш и свойого дїдка ґу себе. И знова сце вєдно. А шлїди хтори ши охабела, твойо потомки длуго споминаю.

Поезия

дружа з Його... пайташку. Нє маш нїч. Починаш робиц у предавальнї. Ринташ там за 10–15 тисячи. Без перспективи. Длуго ше уж нє наздаваш и нє жадаш. Одаваш ше за якогош шмокляна хторого ци мац намесцела, лєм же биш своїм дала на волю най уж раз правя свадзбу. Родзиш дзеци, нє з любови, алє з нужди. Пред нїма цали час ґлумиш щесце и гуториш же тато любов твойого живота, гоч цали живот шпице з обраценима хрибтами. Без пенєжу. Без перспективи. Умераш релативно млада од рака. Дзеци ци раз у року запаля швичку, на Шишяти, єдино прескоча теди кед маю “роджус”, журку, “блею”. Хто є*е кеву. Анї на памятнїку ци нє пише гевто так барз жадане дипл. инґ. Є**не дипл. инґ.!

Мирослав Малацко

Михаил Рамач

КОМПЛИКОВАНИ ШВЕТ

ДЗЕВЕДЗЕШАТИ

Цошка глєдам. Нє знам анї сам цо ми треба.

Нє такой так далєко були колони за хлєб и млєко. Раз ше случели роки прекляти велїм познати як дзеведзешати.

У ствари, свидоми сом же воно придзе само. Гм... Алє я и далєй чекам. Чекам даяки знак. Чекам потвердзенє, допущенє же то вона. Же то тота животна феферона хтора це раз опече, алє ше на єй горкосци будзеш длуго “вожиц”. Аж док ци нє попукаю косци. Зоз ню треба шицко дожиц. До посцелки дзецко уложиц, лєм ср**є нє направиц и у “чузи” нє заґлавиц. И то шицко, цала мудросц. Пояшнєня и деталї нєт. Єдноставно, упознаш компликовани швет.

Раз людзе мали вецей оружия як до дакого довирия. Раз ше нєдалєко случели войни, занавше млади остали покойни. Раз зме куповали бензин по яркох, при дилерох меняли динари до маркох. Лєм, нє раз була чежка ситуация, лєм, нє раз народ била полиция. Раз млади почали ґаднє лац, якни до панталонoх запасовац. Теди на нас бомби падали, велї без своїх милих остали. Од теди постали героє криминалци, чесни мушeли забрудзиц пальци. Идоли младим постали шпивачки, на каждим боку були “плячки”. Тераз ше на плакату припатрам на хторей пише “любим дзеведзешати”. Я при своїм твардо оставам, нє жадам най ше враца роки прекляти.

МАК 3-4/2014 • 15

Интервю зоз столнотенисерку Софию Ковач

Цецилия Надь

НА ЧАС ОДКРИТИ ТАЛАНТ И УПАРТОСЦ – РЕЗУЛТАТИ НА ХТОРИХ МОЖ ЗАВИДЗИЦ София Ковач, школярка седмей класи у Основней школи “Петро Кузмяк” у Руским Керестуре, посцигла значни успих у столним тенису. Почала тренирац кед мала лєм седем роки, а тераз за собу ма уж надосц награди и припознаня. Тренира у столнотенисерским клубе “Русин”, а бави за СТК “Нови Сад”. Змага ше у катеґориї кадеткиньох, цо значи же єй процивнїци дзивчата хтори маю 13 и 14 роки. София 2011. року була преглашена за найлєпшого спортисту рока у “Русину”, а рок познєйше вошла до ТОП 12 у Сербиї. На Медзинародним змаганю у Мадярскей, у Сеґедину, 2013. року освоєла перше место.

– Цешим ше зоз шицкима наградами, алє наймилша ми перша златна медаля хтору сом освоєла такой на початку, кед сом мала седем роки. То було на першенстве у Новим Кнежевцу – гвари София, и додава же ше упатра на мадярску столнотенисерку Ґеорґину Пота, по чиєй шеми бависка бави и сама. София почала тренирац столни тенис цалком случайно. Перше тренирал єй брат, та стол за

16 • МАК 3-4/2014

тренинґи, и теми о хторих дзечнє любя приповедац и розправяц, а интересантни искуства зоз змаганьох вше найлєгчейше подзелїц и виприповедац особом хтори це розумя, хтори преживюю исти чувства, страх и радосц.

– Найчежше ми змагац ше процив даєдней товаришки. Дакеди єст и гнїву, алє прейдзе то шицко, бо знаме же ше под час змаганя мушиме заозбилїц и бориц ше єдна процив другей. Можебуц нас праве тото змоцнює – наглашує вона. бависко мали дома, и так ю тренер “Русина” Драґан Ковачевич замерковал, и поволал же би ше ґу нїм придружела.

– Тренинґи ми напарти, бо тренирам кажди дзень, углавним по два годзини, а пред самим одходом на змаганє робиме и интензивнєйше. Конкуренция моцна, та треба уложиц вельо труду и вибориц ше за свойо место – гвари талантована столнотенисерка. Понеже София у тим спорту активна уж длугши час, упознала велї нови особи, хтори єй тераз добри товаришки и товарише. Їх зблїжує заєднїцки спорт,

Найвекшу потримовку София ма од родичох, а потим и од тренера. Вельо того научела и од товариша Деяна Надя, хтори єй спаринґ партнер, и з нїм часто ище после тренинґу вежба. Вон єй помага же би постала ище лєпша у спорту хтори вибрала. Попри змаганьох, София люби нащивйовац и кампи, хтори орґанизовани за младих и активних столнотенисерох, а потераз була у Вербаше, Тополї, на Златибору, як и у Горватскей и Словацкей. София на столни тенис нє патри лєм як на гоби, алє о нїм роздумує озбильнєйше, и подрозумює ше же го предлужи тренирац и надалєй.

Векши город – векши можлївосци

Наймладши МАКовци Йована Ноґавица и Саня Чапко

НОВОСАДИЗАЦИЯ Ми ше ище вше школуєме у Руским Керестуре, у основней школи, алє уж помали мушиме роздумовац кадзи бизме сцели далєй, бо дораз будземе осма класа. Обачели зме же младеж з Керестура масовно одходзи до Нового Саду и там ше школує од штреднєй школи, та надалєй. Чули зме од нїх же ше им до Керестура нє враца и же би любели предлужиц там жиц.

Прешлого лєта зме мали нагоду нащивиц Нови Сад и вечарами зме ше ходзели шейтац до центру города. Нам, дзецом, нїч нє було нєзвичайне, алє нашо родичи и баба цали час коментаровали же кед вони були млади, Нови Сад иншак випатрал, и нє були таки вельки гужви як тераз. Приповедали нам о кинох и робних хижох хтори найволєли нащивиц кед мали можлївосци. Приповедали нам и як Дунайски парк випатрал пред 30 роками, у котрим зме тераз лєдво нашли место за шедзенє. Гварели нам же є подобни як и скорей, лєм же дакеди през Дунайску улїцу преходзели и авта. Тераз направени плато зоз прекраснима цегелками кадзи авта нє шму исц, а дражка ше предлужує и през Змай Йовову улїцу, коло Катедрали, та аж по Театер. Мож ше тамаль шейтац, шедзиц на лавочкох опрез Милетичового памятнїка и уживац. Тих вечарох, новосадски центер бул полни з младежу, малженскима парами и малима дзецми, и така була гужва же лєдво могло преходзиц. Вшадзи кафич до кафича, и нука и вонка. Шицки шедза, дружа ше, пию

сок, кафу... Окрем кафичох, єст и вельо бутики зоз вшелїяку робу, як и рижни бависка, балони, гайзибанчки, конїки за дзеци. Стретли зме и наших студентох, хтори нам гварели же велї млади ту и студираю и робя, як и же у городзе єст вецей можлївосци за роботу, як на валалє. Вони углавним подквартельоше, а квартель нє чежко найсц, понеже єст вельо понуканя. Младеж ше збегла до Нового Саду зоз цалей Войводини, а и ширше, та валали помали препадаю. На валалє оставаю гевти хтори маю стаємну роботу, лєбо хтори ше занїмаю зоз польопривреду, прето же їх родичи маю жеми и механїзацию. Кед зме ше врацели до Керестура, було нам чудне яки центер пусти у одношеню на новосадски, а у ухох нам ище вше дзвинєла музика хтору там велї улїчни музичаре грали. Чи наисце валали останю пусти и цо нас чека?

фото: в. Катона МАК 3-4/2014 • 17

Анкета з керестурскима ґимназиялцами

Татяна Ґовля и Марияна Колошняї

ПРЕЦО ДОБРЕ БУЦ ҐИМНАЗИЯЛЄЦ? Шицки знаме же Ґимназия “Петро Кузмяк” у Руским Kерестуре єдина ґимназия на швеце хтора пестує руски язик и зазберує младих Руснацох зоз цалей Сербиї, та аж и зоз иножемства. Окрем оддзелєньох на руским язику, у Ґимназиї єст и оддзелєня на сербским язику, а у нашей штреднєй школи маме и напрям Tуристични технїчар. Шицки тоти факти велїм з нас уж добре познати, алє ми жадали же би нашу Ґимназию представели тоти цо ю найбаржей познаю – єй школяре. У сотруднїцтвe з професорку руского язика Люпку Малацкову направели зме анкету, и ниа цо нам гварели:

До Ґимназиї сом ше уписала прето же сом нє була сиґурна цо бим любела буц и робиц у живоце. Так сом себе “купела” дакус часу за роздумованє, а попри тим, здобула сом знанє зоз котрим сом годна предлужиц школованє.

Шатор Папучица, I2

В.Б., IV1

Тулїпан, IV1

Думам же нєт потреби уписовац ше до школох у других местох, кед маме Ґимназию ту, у Керестуре. Одвитує ми же маме наставу на нашим, руским язику, понеже треба же бизме очували наш язик и традицию.

Оля, IV1

До Ґимназиї сом ше уписал праве прето же после нєй можем уписац гоч хтори факултет.

Павле, III1

Прето же сцем буц астронаут, а ту мам найлєпши условия то и постац.

18 • МАК 3-4/2014

Пачи ше ми же зме вше шицки нашмеяни.

Любим буц у нашей Ґимназиї прето же ше дружим зоз товаришами хторих уж познам, а годзини ше отримую углавним на руским язику. Тиж так, нє мушим чекац автобус кажди дзень, а блїзко нам и дутян и пекара. :)

Прецо ши ше уписал/а праве до тей Ґимназиї?

RooneyRusnak, IV1

Прецо любиш буц у Ґимназиї?

Любим же є у истим месце дзе и жиєм, же ходзим до школи зоз товаришами з основней школи, а тиж так и же маме добрих професорох.

G., IV1

Прето же ше цешим же ше школуєм у єдиней Ґимназиї у хторей ше настава отримує на руским язику и сцем затримац свою рускосц.

ЮлеПикасо, I1

Єден з добрих бокох нашей Ґимназиї то же нє мушим понагляц на автобус.

Трунар, I1

Думаш же ци наша Ґимназия дава достаточну основу за дальше школованє?

Думам же є тим цо ше намагаю и уча достаточна.

Танїка, III1

Напевно же наша Ґимназия нє тото цо була дакеди. По моїм думаню, пре нїзки критериюм и вообще орґанизацию у школи достаточне знанє можу здобуц лєм школяре хтори наисце сцу учиц дацо и котри нє уча лєм пре оцени.

Тулїпан, IV1

Думам же є достаточна основа, понеже маме предмети з шицких обласцох, та ше после мож уписац на велї факултети, зоз добрим предзнаньом.

Хтори предмет ци наймилши?

Думам же гей. Уж помали знам и цо упишем далєй.

Наймилши предмет ми физичне, прето же тренирам атлетику и любим бежац. Тиж, любим и италиянски язик и биолоґию.

Барбара, III1

Барз любим руски язик прето же на годзини шицки активни. Часто правиме реферати и доставаме добри оцени.

Марта, I1

Лоґика ше ми барз пачи, а любим, нормално, и наш мацерински – руски язик.

В.Б., IV1

Срки, III1

Достаточна є. Думам же ту наисце мож научиц вельо, лєм треба мац дзеку.

Хрле, I1

ЦО БИШ ПРЕМЕНЄЛ/А У ҐИМНАЗИЇ?

Можебуц бим пременєл даскелїх професорох, купел лєпши рахункари и, гей, додал бим єден вельки кавч за спанє до класи.

Лолек, I1

Пременєла бим професорох хтори нам преподаваю по сербски, и заменєла их зоз тима цо знаю бешедовац по руски. Звекшала бим число бодох потребних за упис, прето же ше часто уписую школяре котри нє можу провадзиц ґрадиво.

В.Б.,IV1

Лидия, Коле1, III1

Мой наймилши предмет то биолоґия, прето же сом ше у нєй за тоти пол рока пренашла.

Дея, I1

Думам же нєпреривно треба уводзиц дацо нове же би наша школа напредовала.

Оля, IV1

У нашей милей Ґимназиї бим нїч нє менял. У ствари, єст єдна ствар... Купел бим єден ел. микроскоп же бим могол опатриц часточку котра ми спадла зоз Вселени до клїтки за пса.

RooneyRusnak, IV1

Можебуц би требало зменшац число предметох, бо ше ми видзи же их єст превельо. Гевто шицко ище добре, єдино би могло пременїц карсцелї же бизме мали даяки модернєйши и комфорнєйши, бо и так шедзиме на нїх по шейсц годзини. :)

Ґаби, I1

МАК 3-4/2014 • 19

Зоз живота и валалу

Яким Винаї Цумай

ЦО

Кажде ше голєм раз до рока стретнул зоз тим фамозним виреченьом. Гоч авторски права на ньго маю старши особи, воно ше як даяке преклятство преноши з колєна на колєно, на долу, та нє ридко мож чуц таке и од младших, еманципованих особох. Лєгнє даяки динар на рахунок, прешпацираш ше по предавальньох, видзиш цошка цо ци ше пачи, добре ци стої, купиш и конєц. Чвирк. Статива. Гоч живот у 21. вику принєсол привидну демократию, тото шицко заш лєм остало на паперу и под час виберанкох. Демократия нє иснує, поготов нє у малих руралних штредкох, як цо то населєнє, валал, комуна. Яка би то заєднїца була, кед би кажде нє мал свойо думанє!? И вецка почнє... “Тото будзеш ношиц?? По вонку?? Да це людзе видза!?” И гоч кельо ше ти намагаш дочаровац же котри це точно часци цела зашвербя на тото же цо людзе думаю, упечаток

20 • МАК 3-4/2014

!?

ПОВЕДЗА ЛЮДЗЕ

же ши зробел цошка добре, заш лєм ше погубел. Бо, цо поведза людзе!? Надумал ши пойсц до карчми зоз пайташом/пайташку? Роздумай сину ещи раз. Акурат ши у истим “моменце” або ґей, або спреведаш дзивку/леґиня, лєбо ши лєм обична пиянїца, цо попри шицкого анї нє таке подле. И, вец, гайд ти пробуй потолковац, кед ци людзе гварели... Да ши случайно дацо нє зробел по своїм, бо цо поведза людзе!? Нєшка, випатра, лєгчейше препущиц ше, як робиц цошка свойо. Можебуц зме и прето ту дзе зме. Можебуц и прето єст тельо ґенерализованя, дзелєня на тих и тих, таких и иншаких. Чловекова глупосц и телевизия нє маю гранїци. У 21. вику, дзе науковци можу клоновац особи, дзе швет повязани медзи собу баржей як гоч кеди потераз, еволуция досцигла найвисши уровень, а нам значне цо други думаю и приповедаю.

Думки студента

НАЙ ПОНАГЛЯМ?

ПРЕЦО? Як ше барз цеша родичи зоз своїма дзецми кед ше после штреднєй школи упишу на факултет. Яка то радосц знац же свойо дзецко виведли на праву драгу, же одросло, и же ше сце усовершовац, напредовац и посцигнуц дацо у живоце. Цеша ше родичи, хваля ше сушедом, колеґом, же як їх чадо вредно учи, же єдного дня будзе дохтор, професор, учитель, лєбо цо уж. Школую родичи свойо дзеци, даваю и остатнї динар, през цали рок шпорую, одрекаю ше од велїх стварох, лєм же би оможлївели шицко цо потребне за школованє. А цо доконца родичи дочекаю?! Же їх професор, дохтор, учитель, роби у кафичу! Но, можем повесц же сом и сама єдна з тих дзецох з хторим ше родичи цеша, док нє похопя же после школованя будзе робиц – нїґдзе! Здогадуєм ше кед сом ше уписала на факултет. Яке то було дожице! Наисце сом мала волю учиц, покладац испити. Нїч ми нє було чежко. Аж сом и под час основних студийох робела у єдним кафичу, сцела заробиц даяки пенєж, же бим помогла родичом и участвовала у финансованю своєй будучносци. Робела сом, и нє було ми чежко шицко уклопиц, бо

сом мала на розуме же “Ша я ше школуєм, сцем буц професорка. И будзем професорка. Будзе роботи, за каждого ше найдзе, лєм ше треба потрудзиц.” Преходзел рок за роком. Шицко сом посциговала, испити поряднє покладала, алє веренє до того же будзе роботи помали нєставало. До того же закончим факултет сом нє сумняла, алє сом сумняла же будзем робиц як професорка. Борела ше я сама зоз собу и своїма думками, родичом о тим нїч нє споминала, алє було ясне же нє будзе шицко так як цо я, и велї други котри ше уписали на факултет, задумали. Но, приблїжовал ше конєц мойого студираня, прешли штири роки, и требало почац роздумовац же цо далєй. Алє, вше постої тото – алє. Задумайце, вишол нови закон. Яке то чудне, нонагей, то ше у нас нє случує так часто! Закон гвари же кед сцеце же би вашо штири роки школованя цошка вредзели, як кед би то нє було досц, мушице закончиц и мастер студиї. Яааай, такой нас шицких заболєла глава! Нє можем вериц. Ша нє досц им штири роки? Ище нас сцу трапиц и пенєжи повицаговац.

Сенка Иван

Та цо же будзем, кед ше дацо муши... Уписала я, як и векшина, тоти мастер студиї. Лєм настал єден проблем. Похопела сом же од моєй професорскей роботи нє будзе нїч! Воля за ученьом опадла. Шорую ше питаня: “Чом бим понагляла? Чека ме, можебуц, робота?” Нє чека мнє нїч! Медзитим, чи ше мнє сце, чи нє, я тот мастер закончиц мушим. Уж нє пре себе, алє пре тих родичох котри тельо уложели, и котри ше так цешели. Цо длужей одцагуєм, то вони баржей прицискаю: “Гайде дзивко наша, думаш ти уж раз закончиц тот факултет? Учиш ти? Пишеш тоту твою мастер роботу?” И так, вони прицискаю, а мнє, га, мнє ше нє понагля, прето же знам яке ми питанє шлїдзи док закончим: “Иии, най чуєме, кеди же ше одаваш?”

МАК 3-4/2014 • 21

ХОРОТОСКОП

Др Шукс

ДР ШУКС ВАМ ЧИТА И ТОЛМАЧИ НЇЧ ЗОЗ ГВИЗДОХ ЗА ВАС

Цап aka Козак

Буяк

Лєв

Цапе, гвизди ци так поскаладани, коню єден, же найвироятнєйше козу оженїш у живоце. Велї ше упарли процив того, алє вам, цапом, так судзене. Гвизди так стоя, а ти их попремесцай кед ци ше нє пачи.

Ти подобно як и козак. Кед нє превежнєш радикални мири у живоце найвироятнєйше оженїш краву, котра будзе з тебе правиц вола до конца живота. Зберай пенєжи, шпоруй, та можебуц тоту краву єдного дня обегнє даяка мазґа, а вец доєдна бриґа и трапеза будзе однєшена зоз живота.

Зобудзиц би ци ше. По найновших виглєдованьох автора тих шорох, вше вецей популациї ше обраца ґу єленьом, а понеже ше вше вецей обрацаме ґу хробачному заходу, мож замерковац и тренд обрацаня ґу рижним туборґом, бексом, карлзберґом, та и бадвайзером. Давно ище Монти Пайтоновци гварели за тоти файти же су исти як секс у чамцу – преклято блїзко при води! Алє, цо робиц, популация ше ґу нїм вше вецей обраца, и на це же биш поробел крочай виратованя. Нє мам идею як, насправди.

Шкорпия Нє оєдай ше з масним и сладким, понеже ше раз дацо забудзеш и шеднєш таки натовени на власни хвост, та ци ше так задзеє до задку зоз тим токсином же нє будзеш знац дзе ши, та це мац, або жена ореже же ши ше знова “напаковал” зоз лєвом, або гевтим другим начишлєним при лєвови, а хто ци будзе вериц же ши шеднул на власни отровни хвост? Нїхто. Анї я, котрому би и так и так, жени нє верели як ствар стої.

22 • МАК 3-4/2014

Рак Тебе уж лєпше, алє тому цо це ма, живот виши на цверенки. Завиши як обрациш. З єдного боку патраци, особа цо ма тебе – рака, цали живот унапрями ґу тому же би це ше ришела. Єден совит мам за це – цо длужей будзеш дискретни и тайомни, годзен ши буц сиґурни и на мире же нїяке гирурґийне подняце, або нїяка хемотерапия, нє будзе ци тамбурац живец у твоїм иснованю и жицу живота.

Баран Пать, як цо сом гварел буякови и козакови, подобно, алє заш лєм кус иншак, повем и тебе. Ниа, кед нє превежнєш радикални мири годзен ши закончиц зоз овцу. И то, просторно – у посцелї, а часово – до конца живота.

Медзитим, нє муши то буц таке подле, питай ше дакому о тим у южних поднєбйох нашей жеми, та ци можебуц и осладза цалу ствар. Овца ци нє будзе вельо брундац, кодкодакац и пищац же би буц видзена на екстраваґантних местох, або най єй купуєш златни ланцущки, и найновши таблет. Дакеди дацо бекнє и то будзе то, а увидзиш яке то цепле спац зоз шицку тоту волну. Акурат.

Стрилєц Цо будзеш старши то будзеш горши, и безидейнєйши, и чека це ровно горша каждодньовосц. Ниа, познам єдного, перше з ентузиязмом послал койдзеяки романи о своїх шпацирох по дну штамбира, а нєшка уж як старши спаднул на писанє гороскопох. Та ти, вец, опать як стрилєц трафя до центру и нє пристава на компромиси. Готови ши чловече. Роки иду, а ти ше чиряш.

Дївица Пать ту, дївицо. Твойо опатранє гороскопа, закукованє до того як ци гвизди поскладани, и вичитованє подобних мудротох, нє помогнє ци анї кус же биш була инше у живоце од дївици. Єдноставно, або нажаль, ствар так стої же би вельо вецей поробели єдни найлоново ботоши, и то зоз смужку од паса по жем. Наука о гвиздох ту нє може нїч.

Риби

Двойнятка

Рибоооооо! Нє по суууухим. Риииибоооо! Нє по сухим! И нє на ринґлу... Паметай слова мойо. А чувай ше и од горуцей релни. Рииибоо! Далєй од мрежи и далєй од квачки, бо филет постанєш, а хто сце таке себе наробиц?! З другима словами, кед нє будзеш мерковац цо робиш, закончиш як дачия вечера, и то голєм да даяка вечера, алє закончиш як дачия посна вечера. Думам же то нїяки нє конєц живота. У найлєпшим случаю можеш закончиц у болонєзи зоз морскима плодами, гоч би за преходну оцену бул и рижото. Алє розум до глави, яка є – така є.

Ти кед думаш и вериш же ши двойнятка, ти маш криштально чисту форму шизофрениї. Ти подзелєна особа и конєчно треба же биш нащивел психиятра, або голєм лїкара общей пракси. Нїяк ше нє пробуй сам лїчиц, бо будзе гет горше. Кед думаш же ци нїч, а же ши и далєй, заш лєм двойнятка, та попробуй зоз собу одбавиц партию, два, пинґ-понґ-у, а кед ци ше то нє да, то знак же ши нє як треба, та попробуй бавиц одбойку зоз собу, и то на авиону, та увидзиш же то так лєтац доокола нє мож, и нє културно. Аж покус и простота. Поготов кед ци брусхалтер лїхо закапчани, а през кабину и коло глави предуваю моцни витри.

Килаши Цо повесц чловекови котри “килаши”!? Нє, насправди читателю, цо повесц чловекови котри “килаши”!!!? Мож го можебуц послац на єдно место одкаль дакеди давно вишол, а ма вязи з власну мацеру. Насправди нє знам цо повесц чловекови котри ше трима же є “килаши”, и вери до того. Гайд, голєм кед би думал же є фоґаш, релна, або календар, та бизме и одишли даґдзе. Но, алє гайдe, ево, повем ци: меркуй як мераш, та! Меркуй як себе мераш и як мераш других, бо часто кед нє добре себе и свойо премераш, та нє премераш и цудзе. И после велькей нужди ше нє оглядай до срач шольки, бо нєт там цо видзиц, анї зоз чим ше хвалїц.

Водолєй Цо, я, знам. Будзеш ляц, ляц и ляц воду, а вона будзе чуриц. Цо же то за слово, у ствари, – водолєй? Ма то нїхто анї нє зна. Но, та таки то и живот и судьба ма буц...

МАК 3-4/2014 • 23

Руїни

Очудацени жителє забутих руїнох зарабровали Ґерия Каунта и його пайташку, священїцу Таниу. Священїца у себе ноши ґен страценей планети, и єдино вона може отвориц портал медзи шветами з помоцу своєй маґиї.

Ситуация випатра подло. Алє Таниа чувар капури медзи шветами и ма ище даскельо трики у рукаве. Похасновала врачанїни же би до нашого швета доволала Иркалох, существа хтори у прешлосци знїщели тот город. Теди их доволали наївни людзе, хтори думали же их можу контроловац. Була то їх остатня гришка.

Отвор портал, лєбо вон умре!

Ґери, сцекайме! Иркали були потомки и любимци Ки’ин, богинї цмих глїбинох. Були то єдноставни существа. Походзели з далєких шветох, зоз хторих вигнали шицких богох и владарох, окрем своєй любеней Ки’ин, бо им лєм вона могла обезпечиц мир и хладок, без животней борби.

Ти виновата же нам священїца сцекла! Тераз шедз ту у цмоти и гнїй!

Душан Дурман

Нє, панє! Нє охабяй ме ту саму, модлїм це!

Блїскавки, громи, очи хтори ше швица... То трики хтори вше упаля. Постоїм уж тисячи роки, и вше упалї. Нє старай ше, Ґери. Ище у мнє єст досц маґиї хтора нас одведзе до даякого лєпшого швета, далєко од тих руїнох и шмерци!