MAK 11/2017

МУЛТИМЕДИЯЛНИ ЧАСОПИС ЗА МЛАДИХ ЧИСЛО 11 / НОВЕМБЕР 2017 / ЦЕНА: 100 ДИНАРИ

Михаил Рамач – Нє стой!

Фото: Андреа Новак

ЗМИСТ У ФОКУСУ

03 С. Иван: „Удом, нє купуй!”

04 45 роки МАК-у: А. Новак

05 45 роки МАК-у: Д. Болдиш МАК-ОВ КОЛАЖ

06 Ц. Надь: Интервю С. Сабадош

08 М. Зазуляк Гарди: Интервю С. Няради ДНЬОВА ДОЗА РУСНАЦОХ

10 Фоґаш

УПЕЧАТКИ

12 М. Зазуляк Гарди: „Дньовка” 2017 ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

14 М. Мали: Уплїв животиньох на людзох

15 Д. Болдиш: Крочай по крочай СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

16 А. Орос: Интервю Б. Регак

17 А. Русковски и К. Гайдук: Интервю М. Надь УПОЗНАЙ СЕБЕ

18 К. Малацко: Тест

ДРАГА ПО ЗДРАВЄ

22 А. Дудаш: Цми бок блїщацей технолоґиї ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

23 „Нє стой!”; Наяви

24 Уметносц як гоби: К. Сопка

Число 11 новембер 2017 Директорка: Мартица Тамаш Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк Гарди

2 МАК 11/2017

Мултимедиялна манифестация младих „Дньовка” 17. и 18. новембра преславела свой двацети родзени дзень, зоз дискусию „Округли стол без стола”, зоз виставу фотоґрафийох и уметнїцких роботох, алє, насампредз, зоз квалитетну главну програму.

12

ЗОЗ ЗМАГАНЬОХ ШЕ ВРАЦА З БЕЛАВИМ ОКОМ

Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди Язична редакторка: Блажена Хома Цветкович На насловним боку: Медзи духом и целом Авторка фотоґрафиї: Андреа Новак Видава НВУ „Руске слово” Булевар ошлєбодзеня 81/VII 21 000 Нови Сад

17

Марина Надь з Руского Керестура почала тренирац карате кед мала лєм пейц роки. Тераз ма уж чарни пас, а однєдавна у Карате клубу „Русин” преноши свойо знанє о тей борительней схопносци и на дзеци. Вредна є школярка першей класи керестурскей Ґимназиї на руским язику, а тиж так є и активна членїца Дома култури Руски Керестур.

ДРАГА ПО ЗДРАВЄ

З МАК-ОВЕЙ АРХИВИ

20 Текст зоз числа 6 (11)/2004

21 Тексти зоз числа 4/2003

www.ruskeslovo.com → рубрика МАК Facebook: MAK MAGAZINE mak.magazine@gmail.com

ДВА ДЕЦЕНИЇ СЛУЖИ МЛАДИМ

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

ТАК И НЇЯК ИНШАК

11 А. Римар: Лєпши и найлєпши

МАК Мултимедиялни часопис за младих

УПЕЧАТКИ

22

ЦМИ БОК БЛЇЩАЦЕЙ ТЕХНОЛОҐИЇ

Сучасни живот понука рижни можлївосци, а єдни з нїх то апарати и средства комуникациї, хтори маю позитивни боки. Медзитим, у налєту еуфориї, часто ше забудзе же праве тот швицаци екран телефона, таблета, рахункара, ма и свой опасни и цми бок.

Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад Друкує „Maxima graf” Петроварадин CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад 008+32(=161.2) (497.113)

MAK : мултимедиялни часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк Гарди. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

У ФОКУСУ

РОЗГВАРКА З ЕМИЛИЮ ЧИЗМАР, ЧЛЕНЇЦУ ЗДРУЖЕНЯ „ХРАБРО СРЦЕ” Сенка Иван

Емилия Чизмар з Коцура, попри роботи у Новим садзе, як дїловни секретар у єдней софтверскей фирми, находзи часу пошвециц ше и гуманитарней роботи. Од прешлого року стаємна є членїца здруженя „Храбро срце – Друштво за заштиту животиња и животне средине”. Дзе и як промовуєце свойо акциї и як находзице псом дом? Емилия Чизмар: Найвецей прейґ Фейсбуку, алє однєдавна ходзиме и по рижних манифестацийох и збуваньох, водзиме пси зоз собу и на тот способ, а и зоз флаєраме, указуєме людзом яки пси маме и информуєме их же себе и на таки способ можу набавиц куцова. Тиж так, и прейґ медийох... У Коцуре зме були на Кирбаю, у Карловцох на „Ґрождєнбалу”, а у Вербаше поряднє ходза стреду на пияц... Иншак то

j

кед людзе видза уживо, а велї анї нє знаю же на таки способ можу набавиц пса. Велї и нє доживюю тот проблем як стварни и осудзую таку файту гуманитарней роботи. Кельо пси єст у азилу и чи лєм вони там, чи єст и други животинї? ЕЧ: Лєм пси єст у азилу и то коло 200, вшелїяки файти, та аж и расни, так же за каждого єст сиґурно даяки любимец, вшелїяк, за тих хтори го жадаю. Наприклад, кед дахто пренайдзе маче, лєбо даяку другу животиню, ту вец наступа тиж так Здруженє, промовує и прейґ Фейсбуку, находзи нового власнїка, хтори жада тоту животиню и хтори ше будзе о нєй старац так як треба. Проблем у тим же людзе надумаю, пре помодарство, лєбо хир, набавиц любимца и вец кед похопя же тот пес

Проєкт „Удом, нє купуй!” у Коцуре

У Коцуре 3. новембра отримана едукация и промоция здруженя „Храбро срце”, з потримовку Роботного цела за младеж Националного совиту Руснацох.

– Нажаль, промоция пре подлу хвилю нє отримана на пияцу, як плановане, та зме нащивели єдну зоз секцийох у Руским доме и дзецом отримана нєформална роботня, представени едукативни материяли хтори зме друковали зоз достатих средствох. Побешедовали зме и о проблему напущених псох, як и о ришованю того истого проблема – визначує Емилия.

кажди дзень сце єсц, же сце увагу, же дакус и кошта, вец им допиє и сеґинь пес, закончи на улїчки. Так же, треба пред тим добре роздумац же чи наисце жадаце любимца и длуги роки го ховац, допатрац, а насампредз – любиц. Яка процедура кед дахто сце удомиц пса? ЕЧ: Нєт пробне удомйованє. Значи, нє можеце вжац пса зоз азилу на даяки кратки период же бисце видзели чи вам одвитує. Придзеце, зоз вами ше побешедує чи сце свидоми яка то обовязка, чи маце условия и вец пес будзе на вас чиповани, так же вам треба особну карточку. Кед го удомице, постава ваша одвичательносц. Кед ше их приведзе до азилу, пси ше вакцинує и вилїчи од хоротох, кед же их маю, так же ви удомюєце здраву животиню. Здруженє помага же би ше нашло и страцени пси? ЕЧ: Гей, помага у каждим проблему хтори маце зоз животиню. У таких случайох, швидкосц реаґованя барз важна, так же ше то такой шерує и пробує найсц животиню хтора заблукала. Яке то чувство єдному куцовови найсц дом и сиґурносц? ЕЧ: Яй, барз фине. То нє мож анї описац яку радосц у тей хвильки чувствуєце, кед похопице же сце виратовали єдно живе створенє. МАК 11/2017

3

У ФОКУСУ

// НАША СОТРУДНЇЦА – АНДРЕА НОВАК

Фотоґрафку Андреу Новак з Коцура скоро анї нє мож видзиц без фотоапарата. Прави є приклад особи хтора барз люби свою роботу и у нєй ужива.

Школована є фотоґрафка, понеже закончела Применєну фотоґрафию на Високей технїчней школи фаховних студийох у Новим Садзе, а штредню школу у Руским Керестуре, дзе ше поступнє и почала интересовац за тоту уметносц.

З МАК-ом почала сотрудзовац 2015. року, и одтеди Андреово фотоґрафиї крашели велї МАК-ово насловни боки (та и того числа). Тиж так, Андреа за МАК фотка и даєдни збуваня за младих.

Инспирацию за фотоґрафиї находзи у людзох, односно їх емоцийох.

Розробела свой мали бизнис, та роби як фотоґрафка на свадзбох, кресцинох, родзених дньох... а єдного дня би найволєла робиц модну фотоґрафию у даякей модней аґенциї.

Мала даскельо самостойни вистави фотоґрафийох, а єй роботи були представени и на колективних виставох.

4 МАК 11/2017

У ФОКУСУ

// НАШ СОТРУДНЇК – ДАЛИБОР БОЛДИШ

Далибор Болдиш зоз Шиду прешлого року закончел Високу школу фаховних студийох за образованє воспитачох и дїловних информатичарох СИРМИЮМ у Сримскей Митровици, напрям – Дїловна информатика. Вецей як пол рока „фриленсує” на интернету, дзе, гвари, „налапал” даскельо добрих клиєнтох зоз Нємецкей, Америки, Шведскей, аж и зоз Сербиї. За МАК пише уж треци рок, на цо реаґує зоз словами – „O my God… Ша, як кед би вчера було!” МАК теди глєдал особу хтора би писала о сучасней технолоґиї, а нє було анї младих хтори пишу за МАК зоз Сриму. Далибор ше, токлує, нашол як perfect fit и зоз задовольством прилапел буц часц часопису МАК.

Гвари же людзе думаю же є з Керестура, бо приповеда ориґинал „по керестурски” и наглашує же потребна лєм моцна дзека же би ше научело даєден язик. А вон мал и кеди, и дзеку, и од кого ше научиц.

Твардо може потвердзиц же му писанє за МАК помогло же би усовершел фонт словох и руску ґраматику. Любел би писац и о младих зоз цалого Сриму, односно зоз шидскей општини и зоз Сримскей Митровици, як цо уж раз и робел, та ше наздава же ище найдзе успишних, лєбо интересантних младих Сримцох зоз хторима направи интервю. Потамаль, остава при технолоґиї!

Член є Управного одбору КПД „Дюра Киш” зоз Шиду. Попри тим, член є Младшей мишаней шпивацкей ґрупи, понеже, припознава, танцовац нє зна „аж на тельо же ганьба”. У Шпивацкей ґрупи су тройо хтори од початку у орґиналним составе, и пре тото ше барз цеши. Роби и зоз нову ґрупу дзецох, зоз хторима нєдавно наступали зоз представу „Алибаба и нєлапшни збойнїки”. Понеже вери же би вони потенциялно могли нашлїдзиц нашу културу и Дружтво у Сриме, бо, гвари, у тей хвильки нєт хто други, наисце вельо моци дава за тоти дзеци, на першим месце же би прилапели руски язик як свой и же би го научели, а и же би бул и пайташ, и учитель, и дахто кого запаметаю по добрим.

Спочатку мал помоц при писаню текстох по руски, бо нє бешедує по руски одвше, а гвари же шицко цо научел, научел од паноца Владимира Еделинския Миколки и панїматки Наташи. Вони були главни лекторе пред тим як послал текст до МАК-у, а и тераз углавним нїґда нє пошлє текст без того да му го препатра. Додава и же вони нїґда нє поставяли питанє „як ши таке уж нє научел”, и нїґда го нє форсирали. Требало ше му уклопиц до швета, а вони му праве у тим помогли.

Тиж так, член є Роботного цела за младеж Националного совиту Руснацох, гоч, гвари, наисце досц чежко позберац и орґанизовац дацо за младих Руснацох у Сриме.

МАК 11/2017

5

” И Т И Р К „С Я Н Е Ч У Р ПО М О Ч А Т И Ч МАК-ОВ КО

ЛА Ж

О З С А ШОМ ИНТЕРВЮ З М, АВТОРОМ О САБА ДОШ АРМОЄДИ” КНЇЖКИ „Д

Ц ец и ли я Н

Саша Сабадош зоз Зомбора обявел свою другу кнїжку, а тераз читачох зацикавел зоз поезию. Кнїжка „Дармоєди” подзелєна на пейц часци и кажда часц, алє и писня, водзи свою дилему и проблематику. Праве през розгварку зоз нїм, дознали зме його мотиви, инспирацию, алє и його перши крочаї цо го одведли ґу писаню.

Кнїжка обявена початком октобра у виданю НВУ Руске слово, а Саша гвари же людзе любя посилац порученя, та так, анї вон нє „оперовани” од того. Своїм парняком и младшим од себе поручел же би ше нє подценьовали алє указали вшадзи розкош свойого таланту, без огляду на тото кельо їх творчосц одступа од зарисованих нормох. „Главу горе, нє можу вам нїч!” – визначує Сабадош. „Потаргани червени цверни” зоз 2013. року, твойо перши самостойно друковани твори. Цо бул порушовач же биш ознова назберал материял и у релативно кратким чаше закончел писанє ищє єднєй кнїжки? Можеме визначиц

6 МАК 11/2017

же друга кнїжка то крочай ґу иншакому, узретшому роздумованю – без маскох и скриваня?

Саша Сабадош: После першей збирки кратких приповедкох, у моєй глави остала назберана єдна громада рижних, по теди нєвиповедзених думкох, хтори ше могли чежко претвориц до прозней форми, та сом ше врацел ґу поезиї, тераз без римованя и по руски, же бим тоти свойо роздумованя даяк формуловал. Процес писаня нє тирвал длуго, дас рок ефективно, гоч сом и познєйше надбудовйовал тоту свою збирку. Можем ше зложиц же тота збирка свойофайтове одкриванє, алє чи тото у нєшкайшим швеце файта дозретого роздумованя, наисце нє знам. Кажда „глава”, алє и писня написани сами за себе и мож их самостойно представяц? Прецо праве таке подзелєнє и прецо праве таки назви поглавйох?

СС: Мож повесц же кажда писня у сущносци за себе. Исновала идея у хвильки кед сом почал складац збирку же би то була єдна концептуална цалосц, алє заш лєм, кажда з тих писньох може стац сама за себе. Сам процес подзелєня бул баржей инстинктивни,

найбаржей ми ше видзи же слово о якейшик подсвидомосци. Назви „главох” вязани за змист писньох и якишик мойо попатрунки на швет. Єст ту и „скрити порученя”, алє у тим случаю на читачох ше стої же би сами одкрили о чим ше ту роби. Хтори мотиви ше находза у твоїм писаню, о якей тематики ци найлєгчейше и найинспиративнєйше писац?

СС: Основни мотиви гевти о хторих я у сущносци и нє сцем писац, алє їх присуство нательо доминує же их чежко обкеровац. То осаменосц, погубени медзилюдски одношеня, жимне шерцо и подобне. Єст вшелїяк и тих позитивних порушовачох, як цо то рокенрол, край у хторим сом вироснул, природа и платонска любов. Особнє бим жадал написац єдну позитивнєйшу, гоч и уметнїцки менєй вредну збирку поезиї, а наволал бим ю, наприклад, „Пахняци писнї”, алє ми ище вше хиби нєпоштредне присуство тей ключней инспирациї, гевтей отїлотвореней, хтору уж барз длуго чекам. Твойо писнї кратшого змисту, односно, маю даскельо стихи, строфи. Як ци ше уда зоз так мало,

а дь

МАК-ОВ КО

ЛА Ж

Фото: Верон

повесц тельо вельо?

СС: Думам же то емоция хтора ше твори у самей хвильки виходзеня стихох з глави. Писнї кратки пре хто зна хтору причину, можебуц зберам енерґию за писанє першей андерґраунд поеми по руски... Одкаль черпаш енерґию, сцелосц ґу писаню? Цо ци порушовач и инспирация?

СС: Ту як порушовач вшелїяк уж спомнути рокенрол и (скоро) шицки його деривати, бо слово о интеґралней енерґиї, о чимшик цо нє лєм музични жанр, алє цали єден културни напрям „бар-а-бар” з импресионизмом, класицизмом, итд. Знам же ме велї викритикую пре тоти слова, алє рокенрол по моїм думаню найзначнєйши продукт ХХ вику. Порушує ме и инспирує и порив же бим тому свойому народу охабел дацо, без огляду же вон то можебуц у тей хвильки и нє сце. Нїтка ґу писаню вше постояла, чи ше тот порив з часом у це пребудзел? Можебуц уплїв школованя, односно читаня и виглєдованя тиж охабел на це моцни уплїв?

СС: Перши писнї почали виходзиц з моєй глави дзешка у ґимназиї, на

ика В уячич

годзинох математики. Тоти стихи, тераз уж давно забути и одруцени на остатнїх бокох моїх текох з предмету хтори сом наисце нє любел, були форма бунту хтори кажди тинейджер ма, алє го на розлични способи указує. Думам же жаданє буц иншаки у одношеню на „чупор” бул главни „лайт-мотив” тей поезиї, а тот порив за иншакосцу ме у одредзеней мири и нєшка порушує. Читаш и дїла других авторох, можеш нам дакого видвоїц... А твой облюбени жанр хтори? Цо думаш о нашей рускей поезиї?

СС: Од старшей литератури ме у остатнїм чаше прицагую горватски писателє, насампредз Крлежа и Янко Полич Камов, нє нательо познати поета, прозаик и драмски писатель з початку прешлого столїтия хтори умар у 24. року свойого живота. Мушим спомнуц и успишного младого українского писателя Андрия Любку, з хторим сом вецей раз интензивно приятельовал. Од наших писательох, вше ше любим врациц ґу Иванови Медєшови, думам же є наймоцнєйши наш писатель младшей ґенерациї. Цо ше жанрох дотика, ту мушим припознац же ми „сладки грих” вше бул детективски роман. Моя мац твердзи же то прето же вона читала Аґату Кристи док була у другим стану зо

мну, алє нє твердзим. Ту бим препоручел русийского писателя Бориса Акунїна. Цо ше рускей поезиї дотика, маме єдну нову ґенерацию хтору треба даяк мотивовац же би вецей виступала и обявйовала. Мушим, од поетох хтори ше зявели од 2000-ого року поталь, видвоїц творительох як цо то спомнути Шукс, Славко Винаї, лєбо Ася Папуґа. Перши двоме уж нє обявюю, алє ше наздавам же тото ядро будзе ношитель нашей поетскей сцени убудуце. Нєшка поезия читана, препознава ше ю? Чи писане слово заменєли други вредносци?

СС: Поезия ше даяк поцагла до илеґали, проза ше указала як комерциялнєйша, гоч бизме нїяк нє шмели патриц на литературу як на конар привреди. Резултат такого роздумованя промоциї кнїжкох хтори здабу на стереотип ґастарбайтерскей свадзби. Поезия вшелїяк ма потенциял за будучносц, алє як интимни диялоґ поету и читача цо би абсолутно требала и буц.

МАК 11/2017

7

МАК-ОВ КОЛАЖ

ИНТЕРВЮ ЗОЗ СЕБАСТИЯНОМ НЯРАДИЙОМ, АВТОРОМ РОМАНА „ИНИСУР – РИКА КНЯЗА”

Мая Зазуляк Гарди

ПОЧАТКОМ ОКТОБРА ВИШОЛ ЗОЗ ДРУКУ РОМАН МЛАДОГО КЕРЕСТУРСКОГО АВТОРА СЕБАСТИЯНА НЯРАДИЯ, З НАЗВУ „ИНИСУР – РИКА КНЯЗА”, У ВИДАНЮ НВУ РУСКЕ СЛОВО, А У ЕДИЦИЇ ЖРИДЛА, ПЕРША КНЇЖКА. СЕБАСТИЯН ЗА МАК, ДАКУС И ПРЕЗ ФРАНТУ, ПРИПОВЕДА О ТИМ СВОЇМ ПЕРШИМ РОМАНУ, НЄЗВИЧАЙНОГО ЖАНРУ.

8 МАК 11/2017

Верим же кажде хто це позна и хто провадзел твою потерашню творчосц, обчековал даяки гумористични змист романа, а достали зме цалком иншаки жанр, и то аж – епску фантастику. Як ци пришла идея же би твой перши роман бул праве того жанру? СЕБАСТИЯН НЯРАДИ: Думам же бим нїґда нє почал писац кед би ше ми редакторка нє питала чи мам даяки текст за МАК, прозу. Праве теди сом нє мал, алє, реку, склєпем дацо, та так и почало... Мал я таке дацо у глави заплановане, алє сом нє думал же з єдного текстa настанє роман. Алє, раз кед почнєш писац и складац приповедку, чежко мож престац, поготов кед испитни рок. Якош, лєпше дуркац по тастатури, як обрацац допити боки. Нє знам же би дахто уж писал таке дацо по руски, а най обявене, алє верим же будзе, бо кед дахто пречита тот мой роман, похопи же горше од того нє може буц. Приповедка твойого романа ма наисце богату мрию и детальни описи, и прето лєгко мож задумац и провадзиц дїю. Чи то лєм

продукт твоєй мриї, чи ши пред тим дацо и виглєдовал же биш так детально могол виприповедац тоту приповедку? СН: Шицко мрия, нє робел сом нїяки виглєдованя. Кус попречитуєш кнїжки того жанру, кус вежнєш Геминґвея и похопиш як вон богато зна описовац. Я ше, наприклад, „розруцуєм” з епитетами, бо з нїма найлєгчейше дацо описац, док други стилски фиґури хаснуєм менєй, цо нє значи же вони и менєй значни. Патрим будовац свой стил. Читал сом Толкина, алє вон пише у трецей особи („The Lord of the Rings”). И, думам же лєгчейше писац новши жанри, бо, наприклад, спаднє ноц у моєй кнїжки, а будала Азби нє ма запалєну факлю и такой цма у кнїжки. Нєт Тесли най розцага шнури до колїбох, нє мож запалїц грушочку. Прето треба досц мерковац, врациц ше кус до прешлосци, и пробовац ришиц таки дробнїци, та прето муша вше буц блїзко даяки каменя, и лєм кресац. Мена твоїх подобох, у ствари, мена твоїх пайташох, членох твоєй фамелиї... лєм ши ше дакус бавел зоз словами. Чи вец и характери тих подобох

МАК-ОВ КОЛАЖ

будовани на основи особох по хторих ши им дал мено? СН: Так, так, пробовал сом видзиц як випадню мена кед ше их пообраца, и досц интересантно звуча. Хто позна моїх товаришох, верим же ше зложи же характери исти як и у кнїжки. Як вони реаґовали кед пречитали кнїжку? Чи ши уж чул даяки коментари и од других читачох? СН: Ридко хто з мойого дружтва чита, так же од нїх нє учуєм упечатки. Но, єдно дзивче затераз пречитало, и єй леґинь, та су задовольни. Єдна зоз „ШВЕКРОХ” (я ю лєм так волам, алє ме єй дзивка нє сце ) ми гварела же ше єй пачи роман, гоч є за младих, и же го часом пречитала. Була и критика же початок добре розробени, а конєц кус слабше, алє я ше нє секирам, єст голєм єдна часц хтора ше дакому пачи. Себе сом гварел же кед ше найдзе єдна, лєм єдна будала хтора похвалї мой роман, почнєм писац други, акурат нашли ше даскельо будали, та мушим предлужиц ламац пальци на тастатури.

Чи тот роман наменєни лєм младим и як длуго вон наставал? СН: Тот роман наменєни тим цо им допито у живоце, а сцу же би им було ище допитше. Роман наставал длуго, коло три-штири роки, а потим сом пар роки чекал най го видрукую. Порученє младим же най сцекаю од того романа як дябол од крижа... Порученє, у тим же ше треба бориц за тото цо любице и до чого верице! На рамикох твоєй кнїжки єден специфични малюнок хтори намальовал Янко Бики. Чи тота слика настала праве за тот роман? СН: Так, Янко Бики ми мальовал слику за рамик, лєм пре мою кнїжку, прето му дзекуєм, бо ридко хто ма такого шовґра! Верим же ше му будзе пачиц же го споминам, бо, як вон гвари, годзен ше з тим МАК-ом „педе**сац” по валалє. Дїя твойого романа одвива ше, насампредз, у Словацкей. Праве там ши „сцекнул” робиц накадзи „Инисур” вишол

з друку. Кеди вец можеме обчековац даяку промоцию на хторей будзеш и ти? СН: Перша промоция зо мну будзе у Братислави, при шанку, док позберам Керестурцох хторим мам дац кнїжку. Ище є нє заказана, алє будзе пошвидко. Два прикладнїки останю у Словацкей, уж даскельо у Польскей, єдна у Нємецкей, а на други континенти ище нє сцигли, а анї нє сцигню. Скорей ши споминал же уж маш идею и за други роман. Чи вон, можебуц, уж и настава и цо можеме обчековац, предлуженє „Инисура”, чи дацо цалком иншаке? СН: Идею мам и за треци роман, лєм нїяк най почнєм. Плануєм же би треца часц вишла у САК-у. (Старосц Активносц Креативносц). Друга часц уж запланована у глави, лєм треба же бим розвязал „клубко”, а воно вец саме пойдзе. Мам ище єдно жаданє, а то – написац войнови роман з назву ,,Байбер хтори бритвел фашизем”, на здогадованє на нашого байбера Кренїцкия. Фото: В. Вуячич

МАК 11/2017

9

ДНЬОВА ДОЗА РУСНАЦОХ

Фоґаш

„Новосадски Октоберфест” = Керестурски Кирбай – 2. часц

Од чого ше Руснак найбаржей бої?

– Од своєй жени и празней фляши.

Намаскира ше до празней фляши палєнки. Завежнє 1. место на змаганьох за маску. Други нє шму попатриц на ньго, такой ше розплачу.

Шицких вєшенї лапа меланголия, окрем Руснацох. Вони теди найщешлївши, бо прешла сезона паприґи.

Док други людзе за Ноц босоркох дзиравя бундави, Руснаци дзиравя паприґи. Рубрика гумористичного характеру и єй змист нє ма намиру дакого увредзиц, алє буц читачом розвага.

10 МАК 11/2017

РУСНАК

ЛЄПШИ И НАЙЛЄПШИ

ТАК И НЇЯК ИНШАК

1. воуторок вовуторок 2. у єдним моменту

Ана Римар мастер професор руского язика и литератури

вовторок у єдней хвильки

3. Роздумай о розлики, точнєйше, ниянси у значеню шлїдуюцих прикладох:

1. а) Придзеце? Гайде, тельо лєм на кафу. б) Придзце, чекаме вас.

2. а) Повеце ми тото? б) Поведзце ми тото.

4. БИЗМЕ ше пише вєдно (як и бисце), а НЄ МАМ и НЄ

ЗНАМ окреме.

5. Були прешлого року да нас посетя. Нащивели

нас прешлого року.

7. Придзем зоз тройку (дума ше на число автобуса). Придзем на тройки. Правилно повесц придзем на автобусу, бо, кед бизме гварели придзем з автобусом, значело би же зме нє у автобусу, алє же ше, напр. тримаме за автобус и бегаме коло нього. По сербски ше гвари доћи ћемо аутобусом, пишемо оловком, та вец под уплївом тей конструкциї, вельо раз так гуториме и по руски, а то нє правилне.

8. Нє розумим, прето питам. _____________________________ 9. крадки 10. лєбши, найлебши

кратки лєпши, найлєпши

11. Примецела сом го на железничкей станїци. Збачела∕обачела сом го на гайзибанскей станїци.

МАК 11/2017

8. ше питам

Дзеци ше оганяли на одпочивку.

3. Придзце и поведзце, форми императива, т. є. розказуюци способ. Придзеце и повеце нє маю тоту розказуюци ниянсу у значеню.

6. Дзеци ше вияли на одмору.

11

..

УПЕЧАТКИ

„ДНЬОВКА” 2017

Мултимедиялна манифестация младих „Дньовка” 17. и 18. новембра преславела свой двацети родзени дзень, зоз дискусию „Округли стол без стола”, зоз виставу фотоґрафийох и уметнїцких роботох, алє, насампредз, зоз квалитетну главну програму. На означованє єй дводеценийного постояня всоботу, 18. новембра, пришли числени нащивителє вецей ґенерацийох, углавним младих, и наполнєли Вельку салу Дома култури у Руским Керестуре. На тей, централней програми, участвовали млади з Руского Керестура, Зомбора и Нового Саду, а по сиґурносци учашнїкох у наступу, могло обачиц же велї з нїх праве тераз „дозрели” за тоту манифестацию, та шицки точки були квалитетни, а сценоґрафия, як и прешли роки, ориґинална и креативна. Програма почала зоз видеом хтори направели орґанизаторе „Дньовки”, члени здруженя „Пакт Рутенорум”, у хторим Мирослав Виславски Миксер и Дарко Папуґа водза полемику о тим чи вообще треба исц на „Дньовку”, односно о тим цо наисце мож чуц од даєдних

12 МАК 11/2017

особох, алє полна сала з публику вшелїяк демантовала тото прешвеченє. Ляд того року пребил Себастиян Надь зоз єдну странску нумеру, хтору одшпивал и одграл на ґитари, а Саша Сабадош вихасновал нагоду же би младим, а и другим нащивительом, представел свою нову кнїжку „Дармоєди”, хтору, як и свою першу кнїжку, подаровал нащивительом, так – же их руцел до публики. У читаню єдного диялоґа, помогнул му Иван Канюх. Мирослав Виславски Миксер през поезию дал свойо критичне видзенє валалского способу живота, а поезию Андрия Раца, на тот завод любовну, пречитал Мирослав Малацко. Мирослав познєйше участвовал и як шпивач, та вєдно з Елеонору Вучкович, хторей то бул и перши таки наступ, виведли штири обробени странски нумери, а на ґитари, як и вокално, провадзела их Марина Роман.

– Вежбали зме дас тидзень. Понеже ми то було першираз, страшне ми було висц пред тельо вельо публики, алє їх потримовка ми барз значи. Плануєм предлужиц участвовац на „Дньовки” – гварела Елеонора, чий глас, як после

Мая Зазуляк Гарди

велї коментаровали, здогадує на глас Ейми Вайнхаус. Зоз Словацкей ше прейґ видеа явел Керестурец Себастиян Себо Няради, хтори зоз даскельома вицами нашмеял публику, штредньошколки Николина Шарич и Марина Роман виведли сучасни танєц, а Марина на концу програми одшпивала и два композициї по руски у дуету зоз Кристину Афич, а з провадзеньом Владимира Медєша и Сашу Палєнкаша на ґитарох. Публика шицких потримовала и наградзовала зоз гласнима аплаузами, а тот, остатнї наступ, достал окреме моцни аплауз. Окрем того же Марина на тогорочней „Дньовки”, як уж и спомнуте, шпивала, танцовала, грала на ґитари, вона шпивала и зоз Шпивацку ґрупу „Пашово ангелки” и грала им на клавиру. Слово о векшини членїцох Дзивоцкей шпивацкей ґрупи Дома култури Руски Керестур, хтори ше першираз представели у цалком иншаким виданю, зоз ремиксом шпанскей, анґлийскей, сербскей и рускей писнї.

– То ми штварта „Дньовка” на хторей участвуєм, а мой перши наступ ми теди отворел очи же єст и таки швет, дзе можем робиц тото цо любим, дзе ше

УПЕЧАТКИ

З нагоди ювилейней, 20. „Дньовки”, у Голу Дома култури були виложени фотоґрафиї зоз прешлих „Дньовкох”, алє могло видзиц и рисунки автомобилох Златка Чизмара, як и рисунки животиньох Дарка Папуґу. Тиж так, бул поставени и наш, МАК-ов штанд.

можем указац така яка сом и дзе ме людзе таку и прилапя. Од теди нє сцем престац участвовац на „Дньовки”, бо, ми, млади, маме ю, МАК и „Акустику Рутенику”, и була би велька чкода кед бизме то страцели – визначела Марина после штирох точкох у хторих участвовала. Програму водзела Ребека Планчак, хтора през конферансу упознала публику и зоз першу „Дньовку”. Манифестациї технїчно помогли Златко Русковски, Желько Пашо, Йован Живкович, Павле Рац и Жарко Остоїч, а финансийно Роботне цело за младеж Националного совиту Руснацох. После програми отримани „афтерпарти” у локалу „Москва”. АЛТЕРНАТИВА НАШИМ КУЛТУРНИМ МАНИФЕСТАЦИЙОМ „Дньовка” почала пияток, 17. новембра, зоз дискусию „Округли стол без стола”, хтора отримана праве з нагоди єй двацетого родзеного дня, у Червеней сали керестурского Дома култури. О тим як „Дньовка” настала, як ше з роками меняла, розвивала, яки розлики медзи дакедишнїма и терашнїма

манифестациями, алє и яка єй будучносц, приповедали єдни з єй сновательох Павле Малацко и Борис Варґа, як и єй длугорочни орґанизаторе, Сашо Палєнкаш и Марина Дудаш. Тиж так, у дискусиї участвовала и Ивана Дудаш, а модератор бул Яким Винаї, предсидатель здруженя „Пакт Рутенорум” и єден з терашнїх орґанизаторох, а спред „Пакту” и терашнєй орґанизациї „Дньовки” бешедовали и Дарко Папуґа, Томи Рац и Ясна Медєши. Тиж так, до дискусиї ше уключовала и публика. На „Округлим столу без стола” гварене же „Дньовка” 1998. року настала як алтернатива шицким нашим културним манифестацийом, понеже млади нє мали дзе презентовац свойо твори. На початку була самостойна, а пред коло дзешец роками єй орґанизацию превжало здруженє „Пакт Рутенорум”, кельо ше ю отримує и у рамикох манифестациї „Костельникова єшень”, праве як и тогорочну. Окрем Малацка и Варґу, орґанизаторе першей „Дньовки” були и Любица Фа (Гарди), Соня Сопка (Сечуйски), Владимир Микита и Владимир Надь Ачим. На дискусиї визначене же то бул єден дзень у року кед млади могли указац

авторску творчосц, а идея була же би ше „Дньовку” кажди рок орґанизовало на другим месце. Гварене и же у атмосфери у якей ше ю дакеди отримовало учашнїки и публика були „єдно”, а бешедоване и о тим же млади дакеди були „гласнєйши”, же на „Дньовки” виражовали свой бунт, а терашнї орґанизаторе нєзадовольни же нєшка велїх младих треба „цагац за рукав” же би участвовали. Медзитим, бувши орґанизаторе потолковали же то и скорей було так и же ше нє треба обтерховйовац зоз тим же яка „Дньовка” була дакеди, а яка є тераз. Медзи иншим, на дискусиї заключене же ше „Дньовка” за тоти 20 роки барз пременєла, як ше меняли и ґенерациї младих, алє и же то, насампредз, цалком природне, бо кажда ґенерация младих треба же би на тей манифестациї охабела свой власни печац. Тиж так, визначене и тото же барз важне же би ше ю очувало.

МАК 11/2017

13

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

УПЛЇВ ЖИВОТИНЬОХ НА ЛЮДЗОХ

Мелания Мали студентка биолоґиї

ПРИНОША ЩЕСЦЕ И ПОЗИТИВНУ ЕНЕРҐИЮ

ЧЛОВЕК ВИКАМИ ЖИЄ У ЗАЄДНЇЦИ ЗОЗ ЖИВОТИНЯМИ, А ПОЗНАТЕ НАМ ЖЕ И ЖИВОТИНЇ МАЮ ПОЗИТИВНИ УПЛЇВ НА ЧЛОВЕКОВУ ПСИХУ. НА ОСНОВИ ВЕЛЇХ ВИГЛЄДОВАНЬОХ, ДОКАЗАНЕ ЖЕ ХИЖНИ ЛЮБИМЦИ ДО ОБИСЦА ПРИНОША ЩЕСЦЕ, ПОЗИТИВНУ ЕНЕРҐИЮ, ИНТЕРЕСАНТНИ СУ, А ТИЖ ТАК МОЖ НАУЧИЦ И ВЕЛЬО О ТИМ ЖЕ ЯК ШЕ МОЖ СТАРАЦ О ДАКИМ, ВОДЗИЦ РАХУНКУ, МАЦ ДАЯКУ ОБОВЯЗКУ. ТИЖ ТАК, ЗМЕНШУЄ ШЕ НАПАРТОСЦ У ОБИСЦУ И ЛЮДЗЕ ПРАВЯ МОЦНУ ЕМОТИВНУ ВЯЗУ ЗОЗ СВОЇМ ЛЮБИМЦОМ. Трецина людзох котри участвовали у єдней студиї виявели же зоз своїм псом чувствую исту вязу як и зоз членами своєй фамелиї. У нєшкайшим чаше любимци барз популарни. Углавним на инсистованє дзецох людзе у своїх обисцох маю пса, мачку, папаґая, герчка, коритнявку, рибку... Велї людзе котри жию

14 МАК 11/2017

сами, у квартелю, лєбо у хижи, одлуча ше за любимца же би мали дружтво. При вибору любимцох, людзе патра же би вон бул интересантни, красни и же би ше го могло лєгко отримовац.

живот зоз животиню зменшує анксиозносц и депресию, и прето доприноши швидшому виздравеню после операцийох, так же у кризних ситуацийох емотивно помагаю особи и зоз своїм присуством.

Старши людзе хтори жию зоз любимцом маю вельо меншу потребу одходзиц до дохтора, прето же их животинї порушую

Часто мож чуц же млада пара нє сиґурна чи удомиц пса, лєбо мачку, прето же маю мале дзецко, та думаю же нє гиґиєнски у хижи мац мале дзецко и животиню. Гоч кажде ма право на свойо думанє, становиско дакус иншаке. У першим шоре, любимец ма позитивни психосоциялни уплїв на дзецко. Самодовириє дзецох котри рошню зоз любимцом векше, бо любимец сце вельо любови и уваги, та ше на тот способ розвива чувство стараня и одвичательносци. Любимец дзецку обезпечує чувство довирия и сиґурносци, смисел за нєзависносц и инициятиву, жаданє за виглєдованьом околїска, сцерпезлївосц и самоконтролу. Потвердзене же дзеци котри маю любимца, посцигую лєпши резултати у школи, у одношеню на дзеци котри нє у стаємним контакту зоз животинями.

на физичну активносц, и у хижи, и вонка. Власнїки псох активнєйши од других, та су з тим и виталнєйши. Животинї маю стаємну потребу за увагу и бавеньом, та так помагаю и нам же бизме затримали розбавени дух. Заєднїцки

Фото: В. Вуячич

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

КРОЧАЙ ПО КРОЧАЙ

ЯК ОТРИМОВАЦ РАХУНКАР ЖЕ БИ БУЛ БЕЗПЕЧНИ Подобне питанє досц часто чуєм. Велї ше ми питаю: „а цо мушим поробиц же бим бул безпечни на интернету, же бим нє мал вируси, нєприємни ситуациї на моїм компютеру...” Єдноставни одвит на таке питанє нє постої, та бизме тераз пробовали облапиц найчастейши технїки як защициц себе и компютер од рижних сайбер нєприятельох, крочай по крочай.

Уровень 1. Понеже шицки ґенерално хаснуєме Виндовс оперативну систему, хтора нє така сиґурна як Линукс, лєбо Мек, важне надпомнуц же велька векшина сайбер гроженьох фокусирована на Виндовс. Спознанє же зме нє безпечни зоз Виндовсом кед нє меркуєме то источашнє и наш перши крочай хторого мушиме буц свидоми. Уровень 2. Шицко почина и закончує ше зоз хасновательом рахункара. Найчастейше за шицки нєприємни ситуациї хтори нам ше годни случиц док шедзиме и препатраме компютер виновати гевтот цо шедзи за нїм. Ґенерално, за просекове хаснованє компютера часто лєм досц примерковац на цо ше клика,

цо ше опатра, инсталує, додава... У нормалних околносцох цалком досц притримовац ше такей политики, алє кед єст потреби за таким, вец би добре було попрепатрац други „левели”.

Уровень 3. Як цо нїґда нє охабяце одомкнути дзвери од обисца, так нїґда нє охабяце компютер без защити. Добри антивирус у векшини случайох може виправиц гришки хтори случайно, лєбо нароком направиме. У тим смислу, вше добре мац голєм даяку защиту – Виндовс Дефендер цалком добре одрабя роботу. Тиж так, барз мудре мац добру и моцну лозинку на компютеру, Фейсбуку и имейлу. Уровень 4. Барз важне апдейтовац шицки апликациї хтори хаснуєме на компютеру. Остатня верзия, наприклад Виндовса, лєбо Крома, ноши у себе остатнї сиґурносни платки хтори нас щица од найновших вирусох и софтверских дзирох, односно „баґох”.

Далибор Болдиш

инсталировац апликациї зоз сумнївих бокох на интернету. Шицким нам ґенерално ясне же нє треба таке робиц, алє дакеди, у барз велькей потреби за дачим, можеме погришиц и направиц себе чкоду, а нє достали бизме тото цо зме глєдали. Шицко тото цо наведзене то ґенерални напрямки за просекового хаснователя рахункара. Гакере, односно криминалци, вельо опрез обичного швета у технолоґийним смислу и маю технїки зоз хторима досц успишно можу спреведнуц аж и дакого хто ма вецей роки искуства у технолоґиї. Остава нам лєм же бизме мерковали цо и як робиме на интернету и компютеру, понеже пошлїдки можу буц наисце катастрофални – од крадзи идентитету, податкох и налогох, по сцеранє шицких податкох, документох. Just think about it…

Уровень 5. Нїґда нє треба кликац на сумнїви линки, знїмац сумнїви апликациї и файли, лєбо пущац же би ше „такой” инсталировало цошка з цильом патреня найновшей епизоди „ҐоТ”! Нє треба МАК 11/2017

15

СПОРТ И РЕК

РЕ А Ц ИЯ

З ИНТЕРВЮ ЗО М БОРИСОМ О РУКОМЕТАШ НА ДИ А РЕГАКОМ З К

ЛЮБОВ ҐУ СПОРТУ ШЕ НЄ ГАШИ

ДАКЕДИШНЇ КЕРЕСТУРЕЦ, БОРИС РЕГАК БУЛ ДЛУГОРОЧНИ, УСПИШНИ РУКОМЕТАШ „РУСИНА”. ОСНОВНУ ШКОЛУ ЗАКОНЧЕЛ У КЕРЕСТУРЕ, ДЗЕ ШЕ УПИСАЛ И ДО НАШЕЙ ҐИМНАЗИЇ НА РУСКИМ ЯЗИКУ. МЕДЗИТИМ, КЕД НАПОЛНЄЛ ШЕСНАЦ РОКИ, 2014. РОКУ, ВЄДНО ЗОЗ РОДИЧАМИ И МЛАДШУ ШЕСТРУ ШЕ ПРЕСЕЛЄЛИ ДО КАНАДИ, ДО НОРТ БЕТЛФОРДУ. ПОНЕЖЕ СПОРТ СОСТОЙНА ЧАСЦ БОРИСОВОГО ЖИВОТА, И У КАНАДИ ПРЕДЛУЖЕЛ ТРЕНИРАЦ РУКОМЕТ. ЗОЗ ХТОРИМ СПОРТОМ ШИ МАЛ ПЕРШИ КОНТАКТИ? Борис Регак: Перши спорт зоз хторим сом ше упознал бул фодбал. Почал сом го тренирац у першей класи основней школи при тренерови Борисови Шайтошови у керестурским „Русину”.

ОКРЕМ ФОДБАЛУ, ХТОРИ СПОРТИ ШИ ИЩЕ ТРЕНИРАЛ? БР: Тренирал сом и кошарку, а у трецей класи сом ше опробовал у столним-тенису, хтори ми ше барз пачел, алє сом го тренирал лєм рок. Потим, у пиятей класи, шлїдзи упис на рукомет зоз велїма моїма парняками.

16 МАК 11/2017

Андрей Орос

ЧИ РУКОМЕТ ПРАВЕ ТОТ ХТОРИ ЦИ НАЙБАРЖЕЙ ПРИРОСНУЛ ҐУ ШЕРЦУ, З ОГЛЯДОМ НА ТОТО ЖЕ ШИ ГО НАЙДЛУЖЕЙ ТРЕНИРАЛ?

могол поряднє ходзиц на тренинґи. Прето ми моя тренерка послала план и програму по хторей сом сам тренирал у спортскей гали.

БР: Гей. Од тих спортох цо сом тренирал, рукомет ми найбаржей прироснул ґу шерцу, насампредз прето же сом мал вельку потримовку тренера Мирка Папуґу. Од парнякох, хторих сом спомнул, на концу остал лєм я. И мал сом нагоду предлужиц тренирац зоз першим тимом „Русина” док сом нє пошол до Канади.

ЧИ МАШ ДАКОГО НА КОГО ШЕ УПАТРАШ У РУКОМЕТУ?

КЕД ШИ ПОШОЛ ДО КАНАДИ ЛЮБОВ ҐУ СПОРТУ ШЕ НЄ ЗАГАШЕЛА? ХТОРИ ШИ СПОРТ ПРЕДЛУЖЕЛ ТАМ ТРЕНИРАЦ? БР: Любов ґу спорту ше анї кус нє зменшала после приходу до Канади. Предлужел сом тренирац, цо бим друге, кед нє рукомет. Почал сом го тренирац у Реджайни, понеже Реджайна єдине место у нашей провинциї котре ма рукометни клуб. Того лєта ше ми поспишело бавиц за провинцию Саскачеван, дзе зме освоєли перше место у цалей Канади.

КЕЛЬО ЧАСУ ЦИ ОДБЕРАЮ ТРЕНИНҐИ? БР: Чежко повесц. Од Норт Бетлфорду по Реджайну єст 400 километри, та сом праве пре тоту вельку дистанцу нє

БР: Гей. То би вшелїяк були Момир Илич, Ивано Балич и Микел Хансен.

ЯК ШИ ШЕ УКЛОПЕЛ ДО НОВОГО ШТРЕДКУ У КАНАДИ? БР: Нєназдаваюцо сом ше швидко уклопел до нового штредку, гоч сом мал почежкосци зоз язиком, алє нє длуго.

И, ОД ШИЦКИХ СПОРТОХ ЦО ШИ ТРЕНИРАЛ, ХТОРИ ТЕРАЗ ПРОВАДЗИШ? БР: Провадзим фодбал, дзе ми облюбени тим „Ливерпул”, кошарку, дзе провадзим „Торонто Репторс”, тиж так гокей, окреме тим „Едмонтон Ойлерс”, а у рукомету провадзим нємецки „Кил”. Вшелїяк, и далєй провадзим шицки национални селекциї Сербиї у рижних спортох.

ДУМАШ ЖЕ МОЖЛЇВЕ ЖЕ БИШ ЄДНОГО ДНЯ БУЛ ПРОФЕСИЙНИ РУКОМЕТАШ, ЧИ ОСТАВАШ У РЕКРЕАТИВНИХ ВОДОХ? БР: Постої жаданє за професийне занїманє з рукометом, алє затераз остава на рекреативним характеру.

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

ИНТЕРВЮ ЗОЗ КАРАТИСТКУ МАРИНУ НАДЬ З КЕРЕСТУРА

ЗОЗ ЗМАГАНЬОХ ШЕ ВРАЦА З БЕЛАВИМ ОКОМ МАРИНА НАДЬ З РУСКОГО КЕРЕСТУРА ПОЧАЛА ТРЕНИРАЦ КАРАТЕ КЕД МАЛА ЛЄМ ПЕЙЦ РОКИ. ТЕРАЗ МА УЖ ЧАРНИ ПАС, А ОДНЄДАВНА У КАРАТЕ КЛУБУ „РУСИН” ПРЕНОШИ СВОЙО ЗНАНЄ О ТЕЙ БОРИТЕЛЬНЕЙ СХОПНОСЦИ И НА ДЗЕЦИ. ВРЕДНА Є ШКОЛЯРКА ПЕРШЕЙ КЛАСИ КЕРЕСТУРСКЕЙ ҐИМНАЗИЇ НА РУСКИМ ЯЗИКУ, А ТИЖ ТАК Є И АКТИВНА ЧЛЕНЇЦА ДОМА КУЛТУРИ РУСКИ КЕРЕСТУР. ЗДОГАДУЄШ ШЕ ЖЕ ПРЕЦО ШИ ТЕДИ, НА ПЕЙЦ РОКИ, ВИБРАЛА ПРАВЕ ТОТ СПОРТ? Марина Надь: Понеже сом була барз нємирне дзецко, полне зоз енерґию, мац знала же ме муши уписац на даяки спорт, та вибрала карате.

А ХТОРЕ ЗМАГАНЄ НАЙБАРЖEЙ ЗАПАМЕТАШ? МН: Державне змаганє, дзе сом освоєла друге место, алє сом ше барз мушела трудзиц и бориц за ньго. ЯК ДРУГИ, А ОКРЕМЕ ХЛАПЦИ, РЕАҐУЮ КЕД ЧУЮ ЖЕ МАШ ЧАРНИ ПАС? МН: Нєсподзиваю ше, прето же им нєкаждодньове же би дзивче тренирало карате, а ище мало и чарни пас. Дакеди ше и вишмеюю. ПОКАЛЇЧЕЛА ШИ ШЕ ДАКЕДИ? МН: Гей. Скоро зоз каждого змаганя ше врацим зоз белавим оком, викривеним ставцом, и вше закончим у дохтора, алє ше то виплацело. ПРЕЦО ЛЮБИШ КАРАТЕ И ЦО ЦИ ТОТ СПОРТ ПРИНЄСОЛ?

ЯКИ НАГРАДИ ШИ ПОТЕРАЗ ДОСТАЛА? МН: Найвекша награда ми булo перше место на Европским змаганю. На тим змаганю сом робела и кати, и борби. Попри Европского, достала сом награди и на Державним, Интернационалним и Войводянским змаганю.

Александра Русковски и Кристина Гайдук

МН: Любим карате, насампредз, пре тренера Михала Ороса. Вон нам приблїжел шицки боки каратеа и вше нас потримує кед нам нє идзе добре. И друге, карате любим прето же барз добре уплївує на здравє. ОДНЄДАВНА ТРЕНИРАШ ДЗЕЦИ У „РУСИНУ”? ТРЕНИРАШ ИХ САМА, ЧИ

МАШ ДАЧИЮ ПОМОЦ? МН: Перши два-три тижнї сом их тренирала сама, а вец ми помогнул тренер и Йована Ноґавица. АКТИВНА ШИ И У КУЛТУРИ. КЕЛЬО ПОВЯЗАНИ КАРАТЕ И ФОЛКЛОР? МН: Гей. Фолклор и карате нє барз повязани, алє и за єдно и за друге треба мац схопносци, координацию и ритем. НА КОГО ШЕ УПАТРАШ? МН: На каратисту Рафаела Aґаєва. ХТО ЦИ НАЙВЕКША ПОТРИМОВКА? МН: На першим месце – тренер. Вон вше ту дац даяки совит, потримовку и надїю и потолковац цо добре, а цо нє. Алє, ту и родичи и блїзки товарише. ВШЕ ШИ УПАРТО ТРЕНИРАЛА, АЛЄ ЧИ ДАРАЗ БУЛО ЖЕ ЦИ ШЕ НЄ СЦЕЛО? МН: Мала сом вельо таки хвильки. Бул єден период кед сом мешац нє тренирала, алє сом ше врацела, бо сом нє могла вецей витримац лєм шедзиц и нє буц активна. Нормално, було и даяки хвильки кед сом була покалїчена, та сом прето нє могла тренирац. ЧОМ БИШ ДРУГИМ ПРЕПОРУЧЕЛА ЖЕ БИ ТРЕНИРАЛИ КАРАТЕ? МН: Карате барз добри за розвиванє цалого цела и добре уплївує на здравє. МАК 11/2017

17

УПОЗНАЙ СЕБЕ

ТЕСТ

Кристина Малацко студентка психолоґиї

ЦО БИСЦЕ ПОРОБ НАЙЛЄПШОГО

ЧЛОВЕЧЕСТВО ОД ВШЕ СЦЕЛО ПРЕНАЙСЦ ОДВИТ НА ПИТАНЯ ЧИ ЗМЕ САМИ НА ТИМ ШВЕЦЕ, ЧИ ПОСТОЇ ДАЦО ВЕКШЕ ОД НАС, БОГ, СУДЬБА, ДАЯКА НАДПРИРОДНА СИЛА... МЕДЗИТИМ, КЕД РОЗДУМУЄМЕ О ТИХ ПИТАНЬОХ, ЗАДУМУЄМЕ ДАЯКУ ПОЗИТИВНУ, ДОБРУ ВЕКШУ СИЛУ, ХТОРА БИ НАМ ПОМОГЛА ПРЕЗ ЖИВОТ. СЕРИЯ „STRANGER THINGS”, ХТОРА ЗАЗБЕРУЄ ПАТРАЧОХ ВШЕ ШВИДШЕ И ШВИДШЕ ПО ЦАЛИМ ШВЕЦЕ, УКАЗУЄ ТОТУ СИЛУ НА ДАКУС ЦМЕЙШИ, НЕҐАТИВНЄЙШИ СПОСОБ. ТИЖ ТАК, СЕРИЯ ШЕ ЗАНЇМА ЗОЗ ПРОБЛЕМАМИ ХТОРИ ВЯЗАНИ ЗА ПИТАНЯ ДОБРОГО ПРОЦИВ ЗЛА, ТОВАРИШСТВА ПРОЦИВ ПОЧЕЖКОСЦОХ, ЛЮБОВИ ПРОЦИВ ЦМИХ СИЛОХ... Понеже ше „Stranger Things” насапредз фокусира на моц товаришства и цо воно шицко може прежиц, як и на тото же цо би прави товариш поробел лєм же би помогнул свойому товаришови, ми вам даваме нагоду же би и ви видзели – яки сце товариш. Упутство: За кажде наведзене твердзенє треба означиц кельо ше з нїм складаце. То можеце поробиц так же на скали коло твердзеня, означеней зоз числами од 1 до 6, заокружице у якей мири ше складаце зоз твердзеньом. У нашим случаю – 1 значи же ше вообще нє складаце зоз твердзеньом, а 6 же ше цалком складаце зоз нїм.

1.

Важнєйше ми же би ше мой товариш добре чувствовал, як я.

1 2 3 4 5 6

2.

Поробел/а бим гоч цо за товариша, гоч и на свою чкоду.

1 2 3 4 5 6

3.

Нє завидни/на сом.

1 2 3 4 5 6

4.

Волїм давац, як доставац.

1 2 3 4 5 6

5.

Думам же любов моцнєйша од шицкого.

6.

Блїзки людзе то мой смисел живота.

1 2 3 4 5 6

7.

Нє любим конфликт.

1 2 3 4 5 6

8.

Звичайно ше я прилагодзуєм ґу другим.

9.

Нє мам вельо жаданя.

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

10. Лєгко ми прилапиц каждого, гоч го нє розумим цалком.

1 2 3 4 5 6

11. Нє осудзуєм.

1 2 3 4 5 6

12. Мам лєпше думанє о других, як о себе.

13. Думам же ше людзе народза добри.

14. Каждому треба дац шансу.

1 2 3 4 5 6

15. Швет би бул лєпше место кед би себе шицки жичели добре.

18 МАК 11/2017

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

УПОЗНАЙ СЕБЕ

БЕЛИ ЗА СВОЙОГО О ТОВАРИША? Найвецей заокружени – 4

Найвецей заокружени – 1 Лукас: Часто швидко осудзуєш других и чежко ци прилапиц каждого цо ци сце буц товариш. Думаш же у шерцу єст места за огранїчене число людзох и вше обчекуєш же би ше други прилагодзовали ґу це. Медзитим, то нє значи же ши нєдобри товариш тим цо их пущиш до свойого шерца. Вони барз щешлїви, бо ти кед любиш дакого, гоч ше часто погнїваш и повадзиш з нїма, кед значне, вше ши ту за нїх. Найвецей заокружени – 2 Дастин: Ти найпопуларнєйши/ша и найбешедлївши/ша у ґрупи товаришох. Шицки любя буц коло тебе, бо приношиш позитивну енерґию зоз свою нєозбильносцу и оптимизмом. Понеже ши вше таки/ка нєозбильни/на, велї можу думац же ци нє бриґа за нїх и же нє маш даяки глїбоки чувства. Алє, тоти цо це познаю, знаю же праве тота нєозбильносц указує кельо их любиш, бо и кед ши смутни/на, найдзеш голєм кус енерґиї же биш голєм их орозположел/а. Найвецей заокружени – 3 Ненси: Чежко ци припознац же дакого барз любиш пре тот „имидж” цо сцеш створиц у очох других людзох, а то же ши моцна, нєзависна особа. Часто людзе хтори це нє познаю думаю о це же ши жимни/на и же думаш лєм на себе. Медзитим, вше кед дойдзе до озбильней ситуациї, дзе твоя помоц потребна, шицки видза же ти маш, у ствари, барз вельке шерцо и вельо вецей любови у нїм, як сцеш себе и другим припознац.

Майк: Ти вше бул/а добре дзецко хторе роби шицко цо му други поведза и вше пробуєш задоволїц дачийо обчекованя. Дакеди випатра як кед биш то робел/а прето же ши слаба особа, або же ше нє знаш за себе завжац. Медзитим, то нє указує твою слабосц, алє моц и велькосц, бо маш тельо любови ґу своїм товаришом, же без проблема жертвуєш свойо, же би дахто други достал його. Найвецей заокружени – 5 Джонатан: Досц ши циха и поцагнута особа, а то велїм випатра як нєзаинтересованосц и ровнодушносц. Причина пре хтору ши таки/ ка то нєприлапйованє и нєпорозуменє хторе ши през цали живот доставал/а од других. Алє, понеже ти часто нє бул/а прилапени/на, ти барз толерантна особа и прилапиш гоч кого. Нє знаш як виражиц чувства зоз словами, алє их вше виражуєш з дїлами. Думаш же за товариша нє постої превелька жертва и за своїх ближнїх биш поробел/а гоч цо, гоч яку цену да то за це ма. Найвецей заокружени – 6 Єденац: Ти цошка єдинствене на тим швеце цо ридко хто розуми. И ти тиж так вельо того нє розумиш, алє думаш же то анї нє потребне. Потребне лєм прилапиц каждого, гоч є цалком иншаки од це и од того цо ши потераз стретал/а. Велї це осудзую прето же ши нательо иншаки/ка од других, алє праве прето ти нїґда нє осудзуєш, анї нє будзеш осудзовац нїкого. Твойо шерцо найчистейша и найвреднєйша ствар, и прави товарише то видза. Кед у питаню добробут твойого товариша, нє роздумуєш яки за це буду неґативни пошлїдки. Других любиш вельо вецей як цо себе дараз будзеш, а тоту любов нє мож потолковац зоз словами и векша є од шицкого цо розумлїве людзом. МАК 11/2017

19

З МАК-ОВЕЙ АРХИВИ

20 МАК 11/2017

//

(КУЛТУРНО-ПОЛИТИЧНИ ЧАСОПИС ЗА МЛАДИХ • РОК XXVIII ЧИСЛО 6 (11) ОКТОБЕР-ДЕЦЕМБЕР 2004 • 26. БОК)

З МАК-ОВЕЙ АРХИВИ

//

(КУЛТУРНО-ПОЛИТИЧНИ ЧАСОПИС ЗА МЛАДИХ • РОК XXVII • ЧИСЛО 4 ЯНУАР 2003 • 14. БОК)

МАК 11/2017

21

ДРАГА ПО ЗДРАВЄ

БЛОҐ У МАК-У (DRAHAPOZDRAVJE.WEEBLY.COM)

ЦМИБОК БЛЇЩАЦЕЙ ТЕХНОЛОҐИЇ СУЧАСНИ ЖИВОТ ПОНУКА РИЖНИ МОЖЛЇВОСЦИ, А ЄДНИ З НЇХ ТО АПАРАТИ И СРЕДСТВА КОМУНИКАЦИЇ, ХТОРИ МАЮ ПОЗИТИВНИ БОКИ. МЕДЗИТИМ, У НАЛЄТУ ЕУФОРИЇ, ЧАСТО ШЕ ЗАБУДЗЕ ЖЕ ПРАВЕ ТОТ ШВИЦАЦИ ЕКРАН ТЕЛЕФОНА, ТАБЛЕТА, РАХУНКАРА, МА И СВОЙ ОПАСНИ И ЦМИ БОК.

Орґанизем каждого чловека функционує на идентични способ и то дацо цо ше през тисячи роки нє пременєло. Лєм пред сто роками ставало ше зоз швитаньом, а ишло ше спац теди кед ше змеркло. Нашо гормони хтори контролую процес будзеня и спаня, медзи хторима и кортизол и мелатонин, тиж так маю свой ритем котри ше окончує под уплївом шветлосци. Тота шветлосц до, так повесц, вчера, кед ше патри история чловечества, приходзела од слунка. Пре тоту причину чловек одвше завишел од слунка и прето погришне праве слунко преглашовац як опасне и нєздраве. Слунко емитує рижни фреквенциї видлївих и нєвидлївих електромаґнетних габох хтори, у зависносци од фреквенциї, маю розлични уплїв на чловеков орґанизем

22 МАК 11/2017

т. є. гормони. Так, наприклад, белава шветлосц, хтора присутна кед швита, супресує (поцискує) продукованє мелатонину, гормону сна, a стимулує кортизол, гормон стресу, та зме прето алертни (активни) рано кед природна белава шветлосц присутна. Вона през дзень опадує, и кед єй єст барз мало, почина одпущованє мелатонину, та ше нам теди почина и спац, праве кед ше змерка. Технолоґия, т. є. сучасни апарати хтори емитую шветлосц маю барз вельке количество белавей шветлосци, а ми єй виложени каждираз кед попатриме на екран. З другима словами, тото цо ми нашому целу поручуєме, вше кед опатриме хто нам послал поруку, або хто нам послал имейл, то же такой рано, або дополадня и треба одпущовац гормони хтори у тим периодзе маю окончовац роботу. Кед то наисце и поробиме раз на, поведзме, поладнє, то ище и нє таке неґативне, алє цо кед то робиме по 30-40 раз пред спаньом, през ноц, хронїчно, кажди дзень, 365 днї у року? Пошлїдки можу буц наисце рижнородни, од поремеценя сна, нервози, хронїчней вистатосци, громадзеня звишку

Александра Дудаш тїлесней чежини, поремеценей роботи гормонох до подполного очкодованя виду. Тото цо зоз особного искуства можем посовитовац, понеже спадам до ґрупи людзох чий здравствени стан бул загрожени, праве пре спомнути причини, то же виложеносц белавей штучней шветлосци наисце треба огранїчиц. Кед пре роботу, студиї, школу, нє мож тото заобисц, на мобилним телефону треба хасновац даєдну од безплатних апликацийох як цо Twilight, або BlueFilter, а на рахункару, таблету мож инсталовац безплатну програму f.lux. Исную тиж так и окуляри хтори блокираю штучну белаву шветлосц. Єст вельо розлични файти, а заєднїцке им же ше волаю BlueBlockers. Так неґативни уплїв штучней белавей шветлосци будзе зменшани, або и цалком одклонєни. Треба правиц части паузи и склонїц ше од екрана, висц вонка, понеже часто забуваме же неґативни уплїв нє ма лєм шветлосц зоз екранох, алє праве исти таки уплїв ма и флуоресцентна шветлосц, хтору ше вше вецей хаснує за ошвицованє просторийох. Жридла: chriskresser.com/how-artificial-light-is-wrecking-yoursleep-and-what-to-do-about-it/ ajsportscentre.com.au/blue-light-ruining-sleep/ www.msn.com/en-ph/health/wellness/blue-light-maybe-ruining-your-sleep/ar-AApCVEQ?li=AA4WWj www.health.harvard.edu/staying-healthy/blue-lighthas-a-dark-side gundrymd.com/blue-light-warning/ www.scientificamerican.com/article/q-a-why-is-bluelight-before-bedtime-bad-for-sleep/ www.allaboutvision.com/cvs/blue-light.htm

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

„НЄ СТОЙ!” Михаил Рамач з Дюрдьова тих дньох обявел ище єдну нову композицию, хтора ше вола „Нє стой!”. Як и його прешли два шпиванки, и тоту мож послухац на МАК-овим Ютюб каналу (Mihail Ramac – Nje stoj), як и на сайту makmagazine. bandcamp.com, дзе ю мож и безплатно презняц. „Нє стой!” зме могли чуц у акустичней верзиї на прешлорочней „Дньовки”, а тераз пред нами конєчна верзия тей шпиванки. Михаил до конца рока рихта ище нови писнї, а за єдну знєє и спот. >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>> >>>>> >>>>>>>>>>>>АЛЕКСАНДРА>>ЖИВКОВИЧ>>БУЧКО>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>> ЛЮСПП >>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>> >> >>>>>>>>>>>>>>>>>>> > > > > >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>> >> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>> >>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

МАКoff19 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>> >>>>>>> >>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>> МАК 12/2017 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>

ПОШВИДКО MOЖЕЦЕ ОБЧЕКОВАЦ НОВИ МУЗИЧНИ АЛБУМ ҐРУПИ „CRAZY COUSINS”, ХТОРИ СЦЕ ГОДНИ СЛУХАЦ НА САЙТУ MAKMAGAZINE. BANDCAMP.COM МАК 11/2017

23

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

УМЕТНОСЦ ЯК ГОБИ Кристиян Сопка з Руского Керестура абсолвент на Будовательним факултету у Суботици, на напряме – Конструкциї и материяли. Праве вон тот одкрити талант у прозним писаню. Злучел два контрасти, а пренашол ше у обидвох. Однєдавна, точнєйше, од початку рока почал и зоз явносцу дзелїц свойо записи, а до теди, роками писал лєм за себе. Мотив находзи у збуваньох зоз каждодньовосци, хтори му на даяки способ завадзаю, т. є. за хтори дума же би их требало критиковац, лєбо дакус вишмеяц. Кристиян потримує анґажовану литературу и намага ше зоз своїма приповедками нагнац людзох роздумовац и „читац нєнаписане”. Приповедка о нєстварних особох ше чита и прилапює лєгчейше, од отвореней критики. Вон чита рижни жанри, зоз шицкого покус, алє заш лєм, наймоцнєйши упечаток на ньго охабел русийски и французки реализем, поготов Ф. М. Достоєвски док, з другого боку, нє вихабя анї Буковского. Щиро гутори же литература по руски нє подла, єст кнїжки хтори му ше барз пача, алє, єст и тоти цо ше му нє сцело пречитац до конца.

СОВИСЦ (...)

– НЄЄЄ!!! Цо то?! Одкаль ту тельо людзох? – Елово думки поставяли питаня сами себе. Помали крачала коло краю же би була цо далєй од тих осудзовацих очох, хтори у Еловей глави випатрали як гладни очи вовкох.

– Далєй, далєй, крачай, лєм крачай – нєпреривно себе повторйовала.

Уж нє знала чи то лєм єй думки, чи гутори наглас, чи єй дахто з боку гутори. Каменьча на жеми хтори попод ню преходзели були дакеди ясни, дакеди мутни.

– Ище дакус и там сом. И вец, вец.... Вец цо? – ту єй думки ставаю. Празне. – Там шедза страшни людзе хтори знаю цо сом зробела. Тоти, тоти ту, коло мнє, нє знаю, а випатраю як судийове страшного суду. Цоже гевти буду.

Виривки: REALITY И СТВАРНОСЦ (...)

– Чула ши, Левоно, цо єй гварела тота у билей бунди? – питала ше сушеда сушеди.

– Чула сом, чула! – одвитує задовольно Левона.

– Як лєм шмела, так, без ганьби.

– Анї я себе нє верела кед сом чула – гварела тота озбильно.

– А, гевтот, високи, лєм стал и шмеял ше – виповедла занєшено, єй сушеда.

– Страшне, барз страшне.

– Гварим я мойому рано, таки красни дзеци, а так ше вадза. Тота, червена, вше ше лєм вимахує, лєм чекам кеди дакого пляшнє – пробовала таке справованє лєпше обяшнїц зоз дзвиганьом руки.

– Знаш кед гевту тлусту плясла, пред трома днями? – здогадла ше Левона.

– Боме же знам.

Так сушеди преприповедовйовали подїї вечаршого reality-я.

СУДЗЕНЄ (...)

– Цошка ши лєм мушел зробиц кед ше водзи поступок процив тебе на суду. Нашо служби одвичательно робя свою роботу. – предлужел судия – Бешедовал ши дацо цо ше нє шме?

– Нє знам – поганьбено гварел Рихри.

– Цо же знаш?! – нагнївано скричал судия.

– Нє знам цо ше нє шме повесц, алє то нїхто нє зна. То тайна. Я лєм гварел тото цо думам.

– Еее, ту зме тераз. Ти ше усудзуєш думац?! – знова скричал судия и почал ше гласно шмеяц, за нїм и шицки у сали.

– Я мам свойо думанє! – кричал нєщешлїви чловек.

– СВОЙО ДУМАНЄ! – злярмал судия ставаюци.