MAK 10/2021

Мултимедиялни часопис за младих число 10 / октобер 2021 / цена: 100 динари Фото: Ярослав Планчак

СТРЕТНУЦЕ РУСКЕЙ МЛАДЕЖИ У ШИДЗЕ ЯРОСЛАВ ПЛАНЧАК ВИЗУАЛНИ УМЕТНЇК ОКТОБЕР – МЕШАЦ МЕНТАЛНОГО ЗДРАВЯ

ЗМИСТ

У ФОКУСУ

4 14

Стретнуце рускей младежи у Шидзе

У ФОКУСУ 03 М. Буила: Фуяра, фуяра 04 А. Орос: Стретнуце рускей младежи 06 Л. Вереш: Розгварка Х. Папуґа МАК-ОВ КОЛАЖ 08 М. Надь: Розгварка И. Будински

Од 8. по 10. октобер отримани проєкт под назву „Стретнуце рускей младежи у Шидзе” котре вєдно реализовало КПД „Дюра Киш” зоз Шиду и Роботне цело за младих Националного совиту Руснацох. После длугшого часу, нашо млади мали нагоду нащивиц Срим, упознац ше зоз младима зоз тих крайох и започац розгварки о даяких будуцих планох.

УПЕЧАТКИ 10 М. Горняк: Кнїжка

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

ФРАЗИ И ВИРАЗИ 11 МАК-ова редакция: Студентски словнїк ҐИМНАЗИЯ И Я 12 М. Зазуляк Гарди: Бувши ґимназиялци ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ 14 Ц. Надь: Розгварка Я. Планчак СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ 16 Н. Горняк: Интервю Д. Чобанович УПОЗНАЙ СЕБЕ 18 Р. Планчак: Тест

Швет красши у його очох

Часто забуваме побавиц ше, украшиц каждодньовосц и допущиц себе видзиц дацо лєпше и иншаке. Коло нас постої морйо доступних информацийох и идейох, алє их забуваме и вони оставаю нєвихасновани и забути. Ярослав Планчак зоз Руского Керестура на ориґинални и креативни способ приказує фарби, идеї, фотоґрафиї, плакати и шицко друге цо задума. Праве вон нам одкрива як ше винашол у визуалней уметносци и цо шицко може буц инспирация.

АЛТ ШОУ У МАК-У

18

20 Л. Костелник: Розгварка М. Мали 21 Л. Костелник: Розгварка Н. Боянович

УПОЗНАЙ СЕБЕ

ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У

Октобер ше означує як мешац менталного здравя, а дзень менталного здравя 10. октобер. Прето вас здогадуєме яке значне старац ше о своїм менталним здравю и даваме вам нагоду превериц кельо знаце о тей обласци зоз психолоґийного боку.

22 М. Планкош: „Вельки готел Будимпешта” ВЛАСНИ ПЕЧАЦ 23 Ж. Остоїч; А. Фейди: Поезия 24 Я. Планчак: Уметнїцки роботи

МАК Мултимедиялни часопис за младих www.ruskeslovo.com → рубрика МАК Facebook: MAK MAGAZINE Instagram: mak.magazine mak.magazine@gmail.com Число 10 октобер 2021 Директор: др Борис Варґа

2

\\\ МАК 10/2021

Oдвичательна редакторка: Мая Зазуляк Гарди Дизайн и компютерски обробок: Златко Емейди Язична редакторка: Ясмина Дюранїн На насловним боку: „През скло годзинки” Автор фотоґрафиї: Ярослав Планчак

Цо знаш о менталним здравю?

Видава НВУ „Руске слово” Футожска 2/ІІІ 21 000 Нови Сад Жиро рахунок: 160-923244-82 Интеза банка, Нови Сад Друкує „BIROGRAF COMP” DOO Земун CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113) MAK : мултимедиялни часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк Гарди. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm ISSN 0350-8080 COBISS.SR-ID 15945730

У ФОКУСУ

Марко Буила Стретнуце у Падини

Вироятно же сце ше голєм раз у своїм живоце стретли зоз термином „фуяра”, голєм за Крачун кед сце ходзели по шпиваню. Медзитим, чи сце ше опитали можебуц цо значи тото слово? У коляди „Ноц над Вифлеєм” хтору шицки добре знаме, фуяру ше спомина у часци „Дари давали фуяри грали...”. Тераз уж яснєйше же ше роби о єдним инструменту, алє знали сце можебуц же праве тот инструмент ма вязи и зоз Руснацами? Фуяра по походзеню зоз Словацкей, та ю Словаци тримаю як їх национални инструмент, алє нєоспорне же вона ма вязи и зоз Руснацами. Праве тот инструмент представя ище єдну вязу медзи Руснацами и Словацами, хтори бул нагода же би ше орґанизовало стретнуце тих двох народох и упознало зоз тим инструментом. И я мал нагоду участвовац у тим заєднїцким проєкту

Фуяра то дуйни, пастирски инструмент зоз хторим ше нашо предки барз добре служели. Постоя рижни велькосци фуярох и кажда фуяра дава кус иншаки звук, а цикаве и тото же фуяра лєм дурски инструмент. Яки ше звук випродукує, завиши и од того з яку моцносцу ше задує до нєй. Найчастейше ше прави зоз габзи, на нєй ше находза три дзирки, а може досцигнуц велькосц аж и од два метери. Як цо сом спомнул,

фуяра пастирски инструмент хтори дава приємни звук и хтори отримує стадо на єдним месце. Интересантни податок и же фуяра могла служиц и як оружиє же би ше пастире могли одбранїц од предаторох хтори нападали їх стадо. Фуяру ше спомина нє лєм у коляди, алє и у других писньох и записох хтори нам шведоча же нашо предки були барз добре упознати зоз тим инструментом. Концом 19. вику, Володимир Гнатюк зазначел же ше тот инструмент споминало и у даскелїх кратких писньочкох на наших просторох (конкретно у Коцуре), зоз хторих видно же су познєйше преточени и обєдинєни до єдней, хтору нєшка познаме як шпиванку „Фуяра, фуяра”. Барз ми мило же сом мал єдинствену нагоду упознац ше зоз тим инструментом хтори з єдней часци цага и нашо коренї и пробовац грац на истим. На самим концу, Национални совит Словацох подаровал єдну фуяру нашому Националному совиту, хтору годно хасновац за очуванє нашей култури на рижни способи и самим тим нє допущиц же би тот инструмент зоз нєй скапал. МАК 10/2021 ///

3

Фото: Йован Живкович

ФУЯРА, ФУЯРА...

Националного совиту Словацох и Националного совиту Руснацох, хтори ше реализовало у Падини, єдним та скоро аж и єдиним месце у Сербиї дзе фуяри наставаю. Цала програма презентациї фуяри почала 9. октобра у Дому култури, дзе нам Сашо Палєнкаш з Руского Керестура и словацки фуяриста Юрай Лаврош, хтори тиж и прави фуяри, виприповедали интересантни податки о тим инструменту. Же бизме ше упознали зоз звуком фуяри, Сашо нам одграл даскельо писнї, а ми могли пробовац грац на тим инструменту. Такой по презентациї, шицки присутни мали нагоду пойсц видзиц на яки способ ше прави фуяри и поопатрац фуяри хтори особнє направел пан Юрай.

У ФОКУСУ

Aндрей Орос Проєкт КПД „Дюра Киш” и Роботного цела за младих НС Руснацох

СТРЕТНУЦЕ РУСКЕЙ МЛАДЕЖИ У ШИДЗЕ

Од 8. по 10. октобер отримани проєкт под назву „Стретнуце рускей младежи у Шидзе” котре вєдно реализовало КПД „Дюра Киш” зоз Шиду и Роботне цело за младих Националного совиту Руснацох. После длугшого часу, нашо млади мали нагоду нащивиц Срим, упознац ше зоз младима зоз тих крайох и започац розгварки о даяких будуцих планох. Под час стретнуца, млади зоз Нового Саду, Руского Керестура, Коцура, Дюрдьова, Бачинцох, Беркасова и домашнї нащивели Ґалерию малюнкох Сави Шумановича, потим Музей наївней уметносци „Илиянум” и Спомин памятнїк „Сримски фронт” при Адашевцох.

4

\\\ МАК 10/2021

Орґанизаторе гварели же су наисце задовольни зоз тим друженьом, окреме прето же ше у першим кругу приявйованя за стретнуце приявело нєдостаточне число особох.

змесцени, а потим предлужели нєформалне друженє у просторийох КПД „Дюра Киш”. Учашнїки у тим проєкту були задовольни, алє як векшина наглашела, жаль им же ше нє приявели вецей особи.

– Идея була же би и млади зоз Сриму почувствовали же и вони часц рускей заєднїци, алє и же би ше през друженє започало цошка цо може прероснуц до традицийного збуваня – потолковала Наташа Еделински Миколка, котра була єдна з орґанизаторох того стретнуца. Вона визначела же нови идеї и познанства найлєпше приходза до вираженя през нєформални друженя.

– Кед сом приходзела до Шиду була сом скептична, прето же сом знала же ше нє приявело вельо учашнїкох, медзитим, на самим стретнуцу сом похопела же зме супер екипа и наисце ми ше цали концепт котри домашнї обдумали барз пачел – гварела Татяна Буила зоз Коцура. Єй товаришка, зоз истого места, Настася Сакач додала же таки стретнуца нагода же би ше упознало нових людзох, алє и же би ше преглїбели стари познанства.

Стретнуце почало пияток, 8. октобра, кед ше млади зишли у „Руским дворе” дзе були

На идею за стретнуце пришол Михайло Ждиняк котри, як сам

У ФОКУСУ

– За першираз сом барз задовольни, алє ше наздавам же шлїдуюци раз, а потрудзиме ше най то будзе уж нарок, будзе вецей учашнїкох. Я бул задлужени за орґанизацию нащивох музейох и орґанизацию змесценя, та ше наздавам же госци пошли дому полни зоз упечатками – гварел Ждиняк. Другого дня стретнуца, попри нащиви спомнутих местох, отримане и квиз змаганє з обласци музики, култури, рускей кухнї, облєчива и других обласцох, а змагали ше пейц екипи. Перше место освоєла

екипа „Сримски фронт” з 55 бодами, друга була екипа „Пицикато” з 50 бодами, треца „Дюрдьовчанки” з 45 поенами кельо мала и екипа „Коцурици”, а екипа „Дюрово дзеци” завжала пияте место зоз 25 поенами.

– Найинтересантнєйша часц квизу ми була зоз обласци музики, кед зме мали трафиц мелодиї и тексти руских писньох котри були вимишани – виприповедала Лара Петкович зоз Нового Саду. Окрем квизу, Лари ше пачела нащива ґалерийох, окреме же научела дацо нове о наївней уметносци, понеже, як гварела, и вона малює, алє ше нє стретала зоз тоту файту уметносци.

Господнього хтору служел парох о. Михайло Режак, а котри им потим указал будинок Лєтнєй владическей резиденциї и приблїжел историю того будинку. Колективни заключок же би тото збуванє требало прероснуц до традициї, алє и же би таки стретнуца требало орґанизовац и у других местох, як у Сербиї, так и у шицких державох дзе жию Руснаци. Фото: Роботне цело за младих

гварел, думал же би було добре кед би ше младеж стретла у Шидзе, насампредз прето же ше млади нє досц познаю, алє и же би ше млади у Сриме порушали.

Остатнї дзень стретнуца учашнїки були на Служби Божей у церкви Преображеня МАК 10/2021 ///

5

У ФОКУСУ

Лидия Вереш Розгварка зоз Хелену Папуґову, волонтерку Центра за емоционалну потримовку и превенцию самозабойства „Шерцо”

ПОТРИМОВКА БЕЗ ОСУДЗОВАНЯ Центер „Шерцо” орґанизация хтора обезпечує емотивну потримовку особом у кризи и превенцию самозабойства. Центер цалком анонимни и довирлїви, нєпотребни нїяки податки же би особа наволала, а шицко о чим ше бешедує остава медзи Центром и тоту особу. Єдна з волонтеркох „Шерца” и Хелена Папуґа.

– На обуку сом рушела 2017. року и прешла шицки круги. На

студийох сом першираз чула же иснує така файта орґанизациї и тота думка остала зо мну даскельо роки, док сом ше нє приявела. Нє знала сом же чи сом за тото, алє випадло же сом ше цалком у тим пренашла. Скоро штири роки сом ту и мушим припознац, тото цо сом од ,,Шерца” достала нє може ше мерац з було чим другим. Комуникация, потримовка, порозуменє, чувство же ши нє сам/а, дарунок хтори нє ма цену – толкує Хелена.

Як мож поглєдац помоц До „Шерца” ше мож явиц на числа телефонох 0800 300 303, 021 6623 393, прейґ електронскей пошти vanja@centarsrce.org, лєбо прейґ чету на сайту www.centarsrce.org Єст и андроид апликация прейґ мобилного телефону Centar Srce. Роботни час кажди дзень од 14 до 23 г.

6

\\\ МАК 10/2021

Обука тирва коло пейц мешаци и звичайно ма пейц круги селекциї. Почина у октобру, медзи иншим и прето же то мешац менталного здравя, а у тим чаше отримує ше и Фестивал менталного здравя на хторим ,,Шерцо” участвує у орґанизациї и реализациї. Хеленова робота подрозумює волонтиранє у просторийох Центра одредзене число годзинох тижньово. Исную три канали комуникациї: людзе можу волац на телефон, писац

У ФОКУСУ

мейли, або „четовац” зоз волонтерами. Шицко анонимне и довирлїве, так же шицко цо ше пове остава у рамикох Центра. Попри тим, Хелена уключена и до проєктох, а медзи остатнїма бул проєкт з Фондациї Ани и Влади Дивац. У рамикох того проєкта тримали ґрупи потримовки людзом хтори робя у фаху хтори помага другим, а написали и приручнїк за обезпечованє потримовки у ситуацийох кризи.

– Намагаме ше же бизме мали

цо вецей трибини, госцованя, проєкти, а медзи иншим, циль нам же бизме мали достаточне число волонтерох и могли робиц 24 годзини дньово. То затераз нєможлїве, а роботни час од 14 по 23 годзин кажди дзень – гвари вона. Обачлїве же осаменосц єден з векших факторох пре хтори би особа наволала до Центру, вше частейше обачиц же гоч зме у дружтве, чувствуєме ше осамено. Ковид допринєсол тому ище баржей. Однял

право на шлєбоду рушаня, а принєсол нєизвесносц, страх, подозривосц. Кажде з нас ше може найсц у проблему, лєбо ситуациї кед терха хтору ноши дїйствує пречежко. Дакеди подумаме же нє иснує виход и же нє маме моци зочиц ше з проблемом. „Шерцо” ту же би о тих стварох могло отворено бешедовац. Дава простор у хторим шицко поведзене нє будзе осудзене, алє прилапене, и особа нє будзе сама у своїм болю.

МАК 10/2021 ///

7

МАК-ОВ КОЛАЖ

Мартина Надь Розгварка зоз Ивону Будински з Керестура о єй козметики

ПРИРОДНЕ З ПРИРОДНИМ РИШИЦ

Ивона Будински з Руского Керестура закончує други рок на Фармацийним факултету у Новим Садзе. Одмалючка люби природу и природни ствари. Длугши час роздумовала чи би сама могла правиц природну козметику и после одредзеного часу одлучела направиц свой перши продукт, хтори ше єй и удал. Знанє о природней козметики здобува сама. Виглєдує и учи на интернету, од других искусних людзох, а тиж так ма и квалитетни енциклопедиї о козметики, лїкох и рошлїнох.

– Найвецей знаня упивам зоз тих кнїжкох. Потераз, на факултету зме нє учели нїч о природних препаратох и состойкох, алє ше наздавам же будземе на висших рокох

8

\\\ МАК 10/2021

студираня. Закончела сом штредню медицинску школу, напрям тиж так фармация, и вельо того сом научела як ше прави. На факултету ше баржей учи о хемийних свойствох и других состойкох, понеже то баржей заступене у Сербиї. Достава ше знанє о природних свойствох рошлїнох. Шицки нєприємносци цо нам ше зявя на целу то природне зявенє и прето их треба зоз природу и ришиц – гвари Ивона. Продукти котри Ивона прави шицки на природней бази, а то рижни файти миделкох, невенова крема, гидратантна крема, стик дезодоранси, олєй процив целулита, пахняца соль за купанє, лабело и „шумеча” купка за купанє.

– Вше додавам нови продукти. Плануєм у будучносци правиц продукти хтори лїча скору,

природни шампони за власи и маски за твар. Док будзем мац вецей знаня, любела бим правиц лїки на природней бази – толкує вона. Шицки продукти хтори Ивона прави перше пробує на себе же би видзела яки реакциї цело прави, провадзи яке дїйство ма тот продукт на скори, та аж вец почина правиц и предавац другим. Єй продукти наменєни шицким возростом, за дзеци, жени, хлопох и старши особи. Продукти нєконцентровани и нє маю моцни состойки, так же су наменєни за кажди тип скори.

– Затераз ми тота робота лєм гоби попри факултету. Любела бим кед би ми єдного дня робота була баржей базована на природних стварох зоз цо менєй хемикалиями котри нам лєм чкодза. Сцела бим же би

МАК-ОВ КОЛАЖ

шицки уживали у природи и природних продуктох, же би наша скора и наш орґанизем нє церпели кед хаснуєме даяки продукти хторим нє знаме анї состав зоз хторого су направени. Барз ми мило кед особи задовольни зоз моїм продуктом, то ми дава моци же бим предлужела далєй и була вше лєпша у тим цо робим – визначує Ивона. Понеже студира на Фармацийним факултету, хтори досц чежки, Ивони ше дакеди нє лєгко зорґанизовац и направиц шицки продукти. Кед є под прициском, правенє продуктох єй помага и опущує ю. За кажди продукт єй треба одредзени час же би го направела, даєдни ше прави швидше, а даєдни помалши. Наприклад, миделка ше после правеня муша ище и сушиц.

– Приємно ме нєсподзивало же кельо людзе купую мойо продукти, односно кельо дзбаю за свою скору и свойо здравє. Дакеди мам тельо продукти направиц же ученє за факултет муши буц з боку. Скорей я була тота хтора хасновала вшелїяки продукти цо приказовали на ТВ рекламох, нєроздумуюци цо ше шицко находзи у тих продуктох. Вше вецей сом учела и напредовала у тим, та сом провадзела же цо ше шицко находзи у продуктох хтори хаснуєме кажди дзень, а то шампони, миделка, стики и видзела яки чкодлїви состойки кладземе на свойо цело. Попри шицким цо хаснуєме звонка за нашу скору и орґанизем, потребне то поробиц и од нука. То подрозумює, занїмац ше зоз спортом, шейтац ше, исц цо вецей до природи, розпатрац и уживац у шицким коло нас. Тиж

так важна позитивна енерґия и вода. Цо вецей пиєме води, то наша скора и орґанизем помалши стареє – гвари Ивона. Свою козметику затераз предавала на вашарох, алє єй продукти вше мож видзиц на Инстаґрам профилу: body_care. ivona, дзе дзечнє одвитує на шицки питаня.

– Любела бим же би єдного дня мойо продукти були у варошу у предавальнї, понеже думам же ше там баржей ценї ручни роботи и людзе вецей купую як у валалє. Обачела сом и же младши баржей ценя природну козметику. Шицко цо правим, затераз постарчим сама направиц, алє ми фамелия и пайташки вше потримовка у тей моєй „авантури” – визначує на концу наша собешеднїца.

МАК 10/2021 ///

9

УПЕЧАТКИ

Мария Горняк Кнїжка ,,Баба Ануйка – Банатска босорка”

КЕЛЬО ЧЕЖКИ ВАШ ПРОБЛЕМ? Кнїжка ,,Баба Ануйка – Банатска босорка” автора Шимона А. Дярматия дїло котре засноване на правдивих и доступних податкох и записох. Писане без отрушини сензационализма, важни документ о єдней историйней подоби котра виновата за нєщешлїви законченя животох велїх людзох.

Коло главней приповедки о баби Ануйки, з початку можеме найсц податки о „главним ремеслу” ширцом наших просторох концом XIX и початком XX вику – тровацким „ремеслу”. Описани афери трованя у Свилайнцу, Жебелю (нєшка Румуния, теди Австроугорска), Ралї (Сопот, Беоґрад), Смолїнох, Касидолу... Медзитим, анї єден з тих случайох нє мож поровнац зоз случайом баби Ануйки. Баба Ануйка була жена котра ше зоз трованьом занїмала коло 50 роки, була пошвецена своєй „роботи” и нє видзела цо у нєй єст подле. Мала и сотруднїкох з помоцу котрих ше єй „робота” ширела и розвивала.

10

\\\ МАК 10/2021

Єй славна „баяна водичка” котра мала лїчиц хлопох од хоротох, алє и од подлого способу живота, була вода помишана з арсеном (мишомором). Людзе котри сцели же би ше дахто „умирел” приходзели до баби Ануйки же би им помогла. Вше ше питала же кельо проблем чежки, з тим думаюци на тїлесну чежину особи спрам котрей правела одредзену дозу „лїка”. Предпоставя ше же од єй „лїченя” умарли коло 50 особи, гоч даєдни твердза же число дупло векше. Правда баби Ануйки после велїх рокох заш лєм подуркала на дзвери. У кнїжки описани шицки случаї до котрих була умишана, судзеня, алє и єй одход и пребуванє у гарешту.

Кнїжка на мнє зохабела барз вельки упечаток праве пре шицки повязани случаї и податки котри нам доступни у дїлу. По моїм думаню, баба Ануйка у глїбокей старосци уж нє знала цо робиц и як дойсц до пенєжу, та робела и на чкоду других, лєм же би жила як вона сце. Єй пакосц, схопносц, алє и народ котри сцел дакому зле и заш лєм верел до єй моцох и мал страх од нєй, допущели же би ше велї животи загашели.

ФРАЗИ И ВИРАЗИ Пририхтала МАК-ова редакция

СТУДЕНТСКИ СЛОВНЇК Попри нового способу ученя, пременки околїска, нових професорох, товаришох... початок студентского живота подрозумює и велї нови термини з хторима ше векшина першираз стрета аж после штреднєй школи. Ниа даєдни з тих поняцох и їх значенє:

Абсолвент – студент хтори вислухал шицки предмети, алє ище нє положел шицки испити. Болоня – студиранє „по Болонї” подрозумює студиранє у складзе зоз Болоньску декларацию. Студенти доставаю боди за присуство на преподаваньох и вежбох, покладаю ґрадиво прейґ колоквиюмох, цо олєгчує покладанє испитох итд.

Бруцош – студент першого року. ЕСПБ – лєбо европска система преношеня бодох. Кажди предмет ноши одредзене число ЕСПБ бодох. Тоти боди ше здава и на основи нїх ше одредзує чи студент ма условиє за буджет, самофинансованє, чи муши обновиц рок.

Испит – єст усмени, лєбо писмени испит, а зоз даєдних предметох и усмени и писмени. Питаня можу буц, наприклад, у форми теста, лєбо есейски. Мож го покладац у вецей испитних рокох.

Колоквиюм – пред испитом, зоз даєдних предметох ше поклада и колоквиюм. Кед ше го положи, дакеди то значи же ше вец тото ґрадиво нє муши покладац на испиту. Коловиюм зна буц и условиє за виходзенє на испит.

Мобилносц – черанка студентох. Можлївосц студираня у даєдней другей держави даскельо мешаци, лєбо рок, два...

Семестер – єст жимски и лєтнї семестер и теди ше отримує преподаваня и вежби. Так як у школи полрочя.

Скрипта – позберане, скрацене ґрадиво зоз даєдного предмета, а правя ю професоре, лєбо студенти.

Студентски кредит – попри студентскей стипендиї, єст и студентски кредит, хтори ше муши врацац кед ше нє витвори одредзени просек. МАК 10/2021 ///

11

ҐИМНАЗИЯ И Я Мая Зазуляк Гарди Представяме бувших школярох керестурскей Ґимназиї „Петро Кузмяк”

ДЗЕ СУ И ЦО РОБЯ Маю щесца тоти хтори одмалючка знаю цо єдного дня сцу робиц, та ше им вец анї нє чежко одлучиц до хторей штреднєй школи ше упишу. Медзитим, вироятнє заш лєм єст вецей тих хторим на штернац-петнац роки нє лєгко надумац кадзи далєй, та за нїх добри вибор може буц ґимназия. Думам же шицки знаце же маме ґимназию и на руским язику, у хторей ше вишколовали велї млади, нєшка успишни студенти, лєбо фаховци у своїх обласцох. Ми вам представяме даєдних з нїх.

Биляна Дудаш, Руски Керестур/Нови Сад: Ґимназию сом закончела 2005. року. У класи нас було 17. Число ше перши два роки меняло, бо нам даєдни одходзели, даєдни приходзели. Памятки на Ґимназию и школованє красни, прето же зме були мала класа и досц зложна, та ми вироятно през саме друженє лєгко прешло школованє. Найчежши були тоти ранши змени и ставанє. После Ґимназиї сом закончела Високу технїчну школу, напрям Применєна фотоґрафия. Нажаль, мало сом робела у фаху. Тераз мам свою фирму за виробок ручних роботох и свой локал дзе предавам шицко тото. Углавним ше занїмам зоз виробком ручних роботох и тримам курси шица. Моя робота подрозумює вецей сеґменти, нє лєм саме шице. Я ше вше любим нашалїц же окрем креативца, я и секретарка, и курир, и тот хто задлужени за сликованє, маркетинґ, виробок сайту...

Алумнистох Школи „Петро Кузмяк”, односно єй бувших школярох, можеце провадзиц и у Фейсбук ґрупи „Petro Kuzmjak ALUMNI”

12

\\\ МАК 10/2021

ҐИМНАЗИЯ И Я

Боян Колошняї, Руски Керестур/Лондон: Ґимназию сом закончел 2007. року. У класи нас було одприлики 15–20, кед ше добре здогадуєм. У Ґимназиї ше ми пачело же зме мали добри контакт з професорами. Професоре ше намагали дац нам добру основу за дальше школованє и помагали нам же бизме розвили свойо интересованя. Добри приклад за тото то секция з физики, лєбо школярски часопис Time Out. После Ґимназиї сом ше уписал на Факултет технїчних наукох у Новим Садзе, на студиї Рахункарства и автоматики и дипломовал 2011. року. Познєйше сом мастер и докторски студиї Информатики закончел на Технїчним Универзитету у Минхену у Нємецкей. Тераз сом заняти у HSBC банки у Лондону у обласци безпечносци у ИТ системох. Робим на софтверу за унапредзованє анализи рахункарскей мрежи у банки и одкриванє потенциялних нападох хтори би загрожели функционованє ИТ сервисох.

Терезия Катона, Нови Сад: Ґимназию сом закончела 2011. року. У нашей учальнї воланей „автобус” було 18 школярох, 17 з Керестура и єден хлапец з Дюрдьова. Памятки з того периоду наисце вельо. Попри тим же зме наисце були добри школяре, здогадуєм ше хвилькох бавеня бависка Кантер на рахункарох у учальнї, правеня фризурох на одпочивку, алє и шедзеня при радияторох у жимским периодзе. Наисце зме були зложна класа и вше зме себе помагали, як и скорей, так дзекеди и на контролних задаткох. Занавше будзем паметац мою першу єдинку при професорови з латинского, перше сцеканє з годзини физики, алє и поезийох и рисункох хтори зме правели у тим периодзе. Товаришства хтори настали у основней школи, у штреднєй ище змоцнєли и сиґурно оставаю за цали живот. После штреднєй школи сом закончела Факултет технїчних наукох, напрям Ґрафичне инженєрство и дизайн. Запошлєла сом ше 2015. року як ґрафични дизайнер, а хвильково робим у фирми Elanwave, дзе моя робота подрозумює дизайн мобилних и десктоп апликацийох и веб сайтох, цо практично значи же обдумуєм дизайн хтори будзе препознатлїви и интуитивни за хаснованє. МАК 10/2021 ///

13

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

Цецилия Надь Розгварка зоз Ярославом Планчаком, визуалним уметнїком

Часто забуваме побавиц ше, украшиц каждодньовосц и допущиц себе видзиц дацо лєпше и иншаке. Коло нас постої морйо доступних информацийох и идейох, алє их забуваме и вони оставаю нєвихасновани и забути. Ярослав Планчак зоз Руского Керестура на ориґинални и креативни способ приказує фарби, идеї, фотоґрафиї, плакати и шицко друге цо задума. Праве вон нам одкрива як ше винашол у визуалней уметносци и цо шицко може буц инспирация.

– Уметносц одвше була зо мну – и то през слики, филми и кнїжки, цикавело ме як мож дожиц рижни чувства хтори преткани през слику, кнїжку лєбо филм. Базу, або подлогу за дальше усовершованє достал сом од мацери, прето же вше мала креативни гобиї хтори мнє були инспирация – приповеда Ярослав. Ярослав злучел вецей файти модерней уметносци. Упознаванє зоз подобовима и колажнима активносци дошлєбодзели розвиванє його власней креативносци хтору после почал випитовац през анимацию и монтажу. Буц визуални уметнїк и чувствовац швет коло себе представя окремне виволанє.

– Шветлосц през осет виду ма найбогатшу варияцию формох, през визуалну уметносц тоти форми мож зазначиц. Вше

14

\\\ МАК 10/2021

ме интересовало як природа приходзи до совершених формох хтори каждодньово видзиме коло себе. Нужно випитац можлївосци и технїки хтори нам нєшка доступни же бизме креировали цо лєпшу представу идеї хтору сцеме преточиц до дїла. Буц визуални уметнїк значи здогаднуц ше цо ши шнїл, тиж треба знац шнїц док патриш, а уж кед ше припатраш и припознац себе тото цо видзиш – толкує Планчак. Наш собешеднїк ше интересує и за илустрацию, фото-колаж, анимацию, филм, монтажу. За процес твореня и саму реализацию идеї дознаваме же му углавном увага унапрямена на релациї идея-технїка-дїло.

– Зоз хторого боку приступим ґу идеї, лєбо думки завиши од самей инспирациї и способа як то найлєпше годно приказац

и зоз чим. Инспирация нє тирва длуго и приходзи хвильково, потим опадує и траци ше у морю других интерпретацийох. Зато кед сом инспировани робим такой док ше нє укажу основни риси, после того почина интервал бавеня и спонтаносци хтори нє здумани, а заш лєм приведзе до реализациї. Фарбиц любим барз, и док фарбим забудзем на шицко друге. Вше дацо райзуєм, лєбо фотоґрафуєм. През роки ми од навики же би дацо требало створиц, прешло до потреби же бим стварял, пече ме совисц кед длуго нїч креативне нє поробим. Цудзи дизайн любим видзиц, алє власни, щиро, робим лєм пре комерциялни намири. Хвильково випитуєм мурали и експериментуєм зоз нїма пре ефект хтори зохабяю у амбиєнту – бешедує Ярослав.

ШВЕТ НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ ПОРУШАЦ И ПРЕБУДЗИЦ БОГАТСТВО ИДЕЙОХ Уметнїка у себе треба допатрац. Мож робиц и буц з дня на дзень вше лєпши, а тиж ше мож препущиц и одблукац и з дня на дзень щезовац и препадац.

– Тайна у тим же треба себе допущиц чувствовац и виражиц то. Уметносц вше приходзи пре ексцес чувства, пре цошка цо чувствуєме и сцеме указац другим. Питанє лєм на яки способ? Место же биш бешедовал доокола – запиш думку, приповедку, роман... Место же биш шпивал цудзи писнї – здумай, одграй свою. Место цудзих сликох и филмох на хтори ше припатраш – укаж як ше ти чувствуєш. Єст безконєчно можлївосци приказац кажде розположенє хторе нам живот порихтал. Можеш ше бац цо други поведза, цо буду думац, лєбо яки критики буду, алє заш лєм, горше кед анї нє пробуєш. Kед ти нє поробиш, нїхто нє пороби место тебе. Идеї приду, будзе их тельо же их нє годно вислухац и витвориц кажду. Природа, музика, история можу буц инспирация. Природа у своїх безчислених формох у хторих нам ше указує, музика хтора пупенци вирве зоз нас и история як дарунок шицких людзох хтори жили скорей нас. То богатство хторе нам кажди дзень и вшадзи доступне, зоз хторим можеме напоїц дух и виражиц го у нових формох, сликох, мелодийох – толкує млади уметнїк. Ярослав гвари же ше идеї константно рециклую. Нови методи приказованя зажию лєгко, алє идеї ше обрацаю доокола.

– Ориґиналносц вше будзе замеркована, прето же ю першираз видзиме и пребудзи дацо у нас, док копиї, наприклад, барз лєгко забудземе – припознава Ярослав.

ФОКУС ЗНАЧНИ У чаше диґиталней ери на дланї ше находзи цали швет. Дружтвени мрежи оможлївюю доступносц и препознатлївосц, а тиж каждому даваю єднаку шансу же би виложел и приказал свойо идеї.

– Дружтвени мрежу помагаю, бо су доступни каждому. И кажде ше може усовершиц у гоч хторей уметносци, бо материялу за ученє єст по цалим интернету. Неґативни бок постої, а то морйо информацийох хтори одбераю час и служа за краткорочну забаву. Важне ше фокусовац на тото цо сцеме научиц и усовершиц – гутори Планчак. Ярославово роботи полни зоз фарбами, упечатлїви су, а заш лєм, ноша гармонию и красоту. Вон гвари же ридко кеди ма назву за слику, лєбо рисунок, же му важнєйша интерпретация дїла и же би кажде интерпретовал дїло на свой способ и на основу особного чувства.

– Наздавам ше же през роботи зохабям отворену поволанку шицким – же би ше одшмелєли указац як ше чувствую – заключує Ярослав. МАК 10/2021 ///

15

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ

Николина Горняк Розгварка зоз Дуню Чобанович зоз Бечу о бициґлизме

БЕЗ БИЦИҐЛИ АНЇ НА ОДПОЧИВОК Петнацрочна Дуня Чобанович зоз Беркасова тераз жиє у Бечу зоз фамелию, а там ходзи и до ґимназиї. Єй перша любов ґу спорту почала зоз рукометом кед мала седем роки, а на єденац роки ше залюбела до бициґлизму.

интересовац за бициґлизем як змагательни спорт. Теди сом достала окремну бициґлу хторей ше и дзень-нєшка здогадуєм. Зоз бициґлизмом сом ше почала занїмац пре забаву, нове окруженє и нови познанства. Познєйше мою витирвалосц отримовал адреналин, побиди хтори присциговали, як и цилї хтори сом себе поставела. З оглядом на тото же ши млада, чи ше плануєш у будучносци витвориц и як професионална бициґлисткa? Д. Ч: То єден з моїх цильох ґу чийому витвореню чежим. За тото потребне вельо труду и одреканя, як и вельо тренираня, алє мам помоц фахових людзох хтори ми помагаю у тим.

Чи ше здогадуєш своєй першей бициґли и як ши одлучела свою любов пошвециц бициґлизму? Дуня Чобанович: Першу бициґлу сом достала на дарунок од родичох. Гонєла сом ю длуго, док сом ше нє почала

16

\\\ МАК 10/2021

На кого ше упатраш у швету бициґлизма? Д. Ч: Мам даскельо особи зоз розличних дисциплинох у бициґлизму на хтори ше упатрам, алє шлєбодно можем повесц же ми облюбена наша бициґлистка Єлена Ерич.

Чи думаш же це бициґлизем огранїчує у дачим? Д. Ч: Понeже чежим ґу тому же бим була цо успишнєйша у бициґлизму, повем же гей. Случовало ми ше вельо раз же нє мам часу за дружтво и фамелию, бо ми цали дзень зведзени на школу и тренинґи. З рока на рок обачуєм як ше озбильно мушим пошвецовац спорту кед жадам буц успишна. Вожиш за клуб „Єднота” Шид и за клуб у Австриї. По чим же разликує робота бициґлистичних клубох ту и у Австриї? Д. Ч: Лиценцована сом лєм за шидски клуб, а зоз австрийским клубом сом була у сотруднїцтве лєм даскельо раз. Цо ше дотика самих тренинґох, нє розликую ше барз, алє кажди тренер ма свой способ роботи. У Бечу сом першираз мала нагоду опробовац ше у писти, то єдна ридка дисциплина дзе ше през жиму место природного амбиєнту хаснує специялизовани сали. У австрийским клубу вецей людзох участвує у роботи. Маю тренера хтори тренира лєм

СПОРТ И РЕКРЕАЦИЯ дзеци, механїчарох за оправянє бициґлох, як и фаховцох коло костираня и окрипеньох после тренинґох. Австрия ма вельо розвитши бициґлизем як Сербия и то главна причина пре хтору робота там вельо квалитетнєйша як ту. Як випатраю пририхтованя пред єдним змаганьом? Д. Ч: У сезони маме змаганя каждого викенду и прето тренираме цали тидзень, з тим же єден дзень охабяме за одпочивок. Бициґлиста вше муши буц у форми без огляду на тото же кеди ма змаганє. Случовало ше же ше за змаганє пририхтуєме по два и три мешаци, а за даяки важнєйши и цали рок. През рок маме даскельо пририхтуюци кампи, а теди тренираме по цалей Сербиї зоз другима бициґлистами и тренерами зоз Сербиї. Постоя и окремни програми плана тренинґох, як и костираня, без хторих би нє було анї успиху. Каждого року кед идземе на одпочивок оставаме по 1214 днї. З оглядом на тото же два тижнї без тренинґу можу неґативно дїйствовац на форму у сезони змаганьох, инсистуєм же би ше бициґлу ношело на одпочивок. Того року бициґла була на морю. Вожиш абсолутно шицки бициґлистични дисциплини. Хтора дисциплина ци облюбена и прецо, а хтору ци найчежше вожиц? Д. Ч: Облюбена дисциплина ми драгови бициґлизем. У нєй сом найуспишнєйша,

та прето у нєй и найбаржей уживам. Нєдавно сом ше опробовала у писти хтора ми тиж постала мила. Найчежша ми хронометер, бо за таку дисциплину змагатель муши буц добре порихтани, моцни и професийни. Треба мерковац на кажди деталь, а часто стотинки одредзую побиднїка. У юнию ши освоєла титулу шампиона на Державним першенстве. Хтори ши титули ище освоєла и зоз хторима ше найбаржей цешиш? Д. Ч: Того року сом освоєла титулу державного шампиона на циклокросу, то дисциплина хтора ше вожи вжиме. Однєсла сом титулу шампиона хронометру, то дисциплина хтора ше вожи на час, яґод и титулу державного шампиона на драговим бициґлизму. Того року сом першираз у остатнїх штирох рокох страцела титулу державного шампиона у горяцким бициґлизму, була сом друга. Найбаржей ше цешим зоз титулу державного шампиона у драговим бициґлизму, прето же ми то облюбена дисциплина и прето же сом до нєй вельо уложела. Од шицких потерашнїх змаганьох, хторе ци ше найбаржей урезало до паметаня и прецо? Д. Ч: Мам вецей таки змаганя, алє ми облюбени змаганя за репрезентацию, бо то окремна чесц. Потераз ше ми найбаржей пачели змаганя у Новим Месту и Требиню. Того року сом наступела за репрезентацию у Словениї.

Дуня стої у штредку

Вожело ше три змаганя у трох дньох, завжала сом друге место и була сом барз блїзко при златней медалї. Барз ше ми пачела орґанизация и наздавам ше же и нарок там пойдзем. Змаганє у Требиню було мойо перше Балканске першенство, на хторим сом на 13 роки наступела як наймладша учашнїца. Коло бициґлизму ше занїмаш и зоз рукометом. Чи то гоби, чи плануєш озбильнєйше тренирац? Д. Ч: Жадам ше опробовац и у озбильнєйшим тренираню рукомету и то плануєм у Австриї. У Сербиї сом одбавела даскельо змаганя за репрезентацию. Анї рукомет, анї бициґлизем нє плануєм претаргнуц. Пробуєм балансовац обидва спорти, а познєйше, кед ше будзем мушим опредзелїц за даєден, одлучим хтори ми баржей лєжи. Чи маш даяки гоби коло бициґлизму? Д. Ч: Коло бициґлизму любим читац, рисовац и учиц нови язики. То активносци хтори ме опущую и у хторих уживам после тренинґох. МАК 10/2021 ///

17

УПОЗНАЙ СЕБЕ

Ребека Планчак, студентка психолоґиї Тест

ЦО ЗНАШ О МЕНТАЛНИМ ЗДРАВЮ?

Октобер ше означує як мешац менталного здравя, а дзень менталного здравя 10. октобер. Прето вас здогадуєме яке значне старац ше о своїм менталним здравю и даваме вам нагоду превериц кельо знаце о тей обласци зоз психолоґийного боку. Пред вами осем питаня хтори ше одноша на менталне здравє, а ваш задаток вибрац хтори од понукнутих одвитох найточнєйши. Надпоминаме же на кажде питанє єст лєм єден таки одвит, а на концу вам понукаме точни одвити и нагоду же бисце научели дацо вецей!

1. Фаховци у обласци менталного

4. Ментални проблеми ше...

здравя...

а. лїча з лїками хтори им ублажую симптоми

а. психолоґове б. психотерапеути в. психиятрове

б. лїча зоз розгварку (на психотерапиї) и ришованьом проблемох

г. шицко понукнуте

в. нє можу ришиц, т. є. вилїчиц, вше су присутни

2. Проблеми зоз менталним здравйом,

г. можу превеновац и ублажиц зоз помоцу вецей фаховцох

т. є. ментални хороти наставаю... а. як пошлїдок ґенетичних аберацийох б. нє цалком познате

5. Психолоґийну помоц треба най поглєда...

в. як пошлїдок воспитаня и дїйства

а. кажде хто депресивни, або анксиозни

околїска (дружтво, школа) г. як пошлїдок психолоґийних проблемох

и стресу

б. кажде хто ше зочує зоз даяким проблемом хтори му треба помогнуц ришиц

3. Кед приповедаме о менталним

в. кажде хто то сце, без огляду на тото чи ма конкретни проблем

здравю, приповедаме о…

г. кажде хто сце пременїц себе

а. виоставаню менталних хоротох и б. позитивней адаптациї на дружтво

6. Проблеми у вязи менталного здравя мож обачиц...

в. позитивних и неґативних аспектох

а. гоч у хторим периоду живота

психопатолоґиї

функционованя чловека

б. у адолесценциї

г. задовольству зоз животом и

в. аж у одроснутим периоду

г. уж у дзецинстве

18

позитивним роздумованю \\\ МАК 10/2021

УПОЗНАЙ СЕБЕ 7. Одлуку о глєданю помоци у вязи менталного проблему приноши... а. фамелия особи хтора ма проблем б. сама особа хтора ма проблем в. фахово институциї хтори обачели проблем (напр. школа) г. гоч хто хто обачел же проблем иснує

8. Єден з найвекших проблемох особох хтори маю проблеми з менталним здравйом… а. стиґма, т. є. неґативни стереотипи о особох з менталнима проблемами б. симптоми проблема (наприклад, стално наглашени страх) в. почежкосци при пренаходзеню роботи, партнера и подобне г. финансийни проблеми хтори наставаю пре драге лїченє

1 – г. Фаховци у обласци менталного здравя и психолоґове, и психиятрове и психотерапеути. Попри тим, фаховци у тей обласци и социялни роботнїки, педаґоґове, медицински роботнїки итд. Найлєпши резултати ше посцигує зоз сотруднїцтвом, а кажда з тих професийох може буц хасновите жридло информацийох за особи хтори глєдаю помоц.

3 – в. Длуго ше у тей обласци увагу обрацало лєм на психопатолоґию, т. є. ментални хороти. У остатнїм чаше ше увагу почало пошвецовац и позитивним аспектом людского функционованя як цо то надїя, оптимизем и задовольство зоз животом.

4 – г. Ментални проблеми барз комплексни феномени на хтори мож дїствовац на вецей способи, а же би ше особа хтора таки проблеми ма чувствовала лєпше и же би могла функционовац, потребне применїц вецейдисциплинарни приступ, дзе фаховци з вецей професийох вєдно найду способ на хтори найлєпше мож помогнуц конкретней особи хтора глєда помоц.

5 – в. Помоц треба най поглєда кажде хто на даяки способ сце робиц на себе, без огляду на тото чи ма конкретни симптоми даєдней з менталних хоротох, конкретни проблем на хторим сце робиц, або жада пременїц даяки звикнуца, або упознац себе лєпше.

6 – а. Проблеми у вязи зоз менталним здравйом ше зявюю на каждим возросту и нїґда нє пребарз вчас, або пребарз позно поглєдац помоц кед ше особа нє чувствує добре.

7 – б. Одлуку о глєданю помоци приноши сама особа хтора ма проблем. Други можу обачиц проблем и препоручиц глєданє помоци, алє конєчну одлуку о тим приноши сама особа. Важне же би особа мала потримовку околїска кед надума поглєдац помоц и же би нє була осудзена.

8 – а. Стиґма дакеди зна буц векша терха як сам проблем. Прето важне же бизме як дружтво робели на прилапйованю особох зоз проблемами шицких файтох, толеранциї и отвореносци ґу иншаким, бо на таки способ нє помагаме лєм тим особом, алє и сами себе злєпшуєме. МАК 10/2021 ///

19

Фото: Андреа Новак

2 – б. Науковцом нє цалком ясне як точно приходзи до проблемох зоз менталним здравйом. Понеже єст вельо таки проблеми и ментални хороти, котри ше на вецей способи можу манифестовац и хтори кажде доживює на иншаки способ, у обласци менталного здравя ше до огляду беру и дружтвени и особни фактори, их медзидїйство и контекст у хторим ше дацо одбуло.

АЛТ ШОУ У МАК-У Лидия Костелник „Емисия за младих – АЛТ шоу”, каждей стреди од 21:30 г и репризно штварток од 12:30 г на габох Радио Нового Саду (92, 100, и 107,1 меґагерци)

Мини розгварка зоз Меланию Мали, нову предсидательку КУД ,,Жатва” зоз Коцура

НОВА ЕНЕРҐИЯ И ИДЕЇ На Позарядовей скупштини КУД „Жатва”, отриманей 18. мая у Руским доме у Коцуре вибране нове руководство, нови Управни одбор, а Мелания Мали вибрана за предсидательку. Вона одмалючка активна у спомнутим КУД-у як фолклорашка и шпивачка у Мишаней дзивоцкей ґрупи, медзи иншим є и наставнїца у коцурскей Основней школи, а активна є у здруженьох як у Коцуре, так и у општини Вербас. Член є Совиту Месней заєднїци у Коцуре и Коцурского здруженя младих.

– То було мойо вельке жаданє. Думам же була потребна нова енерґия, прето вибрани нови млади особи хтори маю идеї, познанства и моци. Нє таки зме завжати як можебуц други людзе хтори були пред тим у Управним одборе, хтори попри роботох маю и фамелиї и други додатни гобиї. То права ствар же тераз векшина руководства у ствари млади. У тогорочним плану була наша коцурска ,,Жатва”, главна манифестация у Коцуре. Робиме на унапредзованю наших секцийох, та зме тераз купели хлопски чижми за фоклор и плануєме по дакус обновиц кажду секцию и простор у хторим ше отримує секциї. Жадам же би шицки млади, а и тоти хтори ше так чувствую, вецей ходзели до нашого Дому култури, на нашо активносци. Плануєме оформиц даяки нови секциї, тиж так плануєме кажди викенд отримовац интересантни роботнї, гоч лєм и даяки друженя, патреня филмох итд. Поволуєм шицких же би нас нащивели у Коцуре – поручує млада предсидателька „Жатви” Мелания Мали.

20

\\\ МАК 10/2021

Интервю зоз Наташу Боянович з Керестура о авторскей писнї ,,Turn it up”

ИСЦ НАПРЕДОК И НЄ ОГЛЯДАЦ ШЕ

Наташа Боянович зоз Руского Керестура видала авторску писню ,,Turn it up” зоз видео-спотом, хтора вишла до явносци 1. септембра на иножемним Ют’юб каналу.

– У писнї ше роби найвецей о тим же би людзе напредовали, робели на себе, тиж и зарабяли, як цо ше и у самим рефрену спомина. Мотивация писнї же би ше ишло напредок и же би ше нє оглядало. З векшей часци є унапрямена ґу женом, же би ше медзисобно потримовали, цо мож видзиц и у споту, дзе мам даскельо танцошки и указуєме свой моцнєйши бок, нєт ганьби – толкує Наташа. АЛТ ШОУ: Хто здумовал хореоґрафию за спот, костими, шминку и фризуру?

АЛТ ШОУ У МАК-У Наташа Боянович: Цо ше дотика костимох, ми як танєчна ґрупа вєдно обдумали, вони ми барз помогли коло дробнїцох. Власи сом сама надумала же будзем мац белави, бо любим белаву фарбу и вше сом сцела мац даяки длугоки варґочики и вихасновала сом за таку нагоду. Хореоґрафию обдумал Иґор Савин, вон хореоґраф зоз Нового Саду и на тей хореоґрафиї зме робели дас два мешаци. АЛТ ШОУ: На хторих локацийох сце знїмали видео-спот? Н. Б: Спот ше знїмало у Беоґрадзе, єдна часц знїмана на Сави, а друга часц на мосце на Ади. Видео стої на словацким каналу, мож го найсц на моїм Фейсбук и Инстаґрам профилу. АЛТ ШОУ: Чи ши уж мала даяки госцованя, або поволанки за сотрудзованє? Н. Б: Гей, такой после двох дньох ми ше явели телевизиї Toxic rap то у составе зоз MTS-ом и SuperNova, так же ше тераз писня и спот приказую и на їх програмох. Коментари єст и позитивни и неґативни. Обачела сом же у Сербиї людзе досц процив того же би жена шпивала, або аж нє дай Боже и реповала о даяких темох як цо то робим я. Нє сиґурна сом же прецо ше им то нє пачи, алє прето неґативни коментари. Кажде ма иншаки смак, алє з другого боку єст и потримовки, праве прето же женска особа таке дацо роби цо нєзвичайне у нас. АЛТ ШОУ: Прецо ши вибрала у писнї шпивац по анґлийски? Н. Б: Прето же сом закончела анґлийски язик и литературу на Филозофским факултету у Новим Садзе и прето же сом на тим факултету анализовала вельо прози и поезиї хтори були анґлийского типа. Так ми було лєгчейше писац писнї и римовац их, алє мам плани за убудуце же бим правела писню по сербски, т. є. и робим хвильково на тим. АЛТ ШОУ: Чи маш даяку стаємну екипу зоз хтору робиш? Н. Б: Мам тим, ище нє цалком оформени и нїч нє урядове, прето же то ище нє афирмоване уметнїцке мено NAT. Плануєм, алє єст нас коло

Фото: Стефан Мунджич

дзешец, хтори робя на музики, я пишем тексти, тераз сом уруцела ище даскельо людзох хтори ми помагаю коло текстох по сербски. АЛТ ШОУ: Яки ци плани за убудуце, цо ше дотика музики? Н. Б: Плануєм закончиц тоту писню по сербски, добре випромововац тоту по анґлийски, а цо ше дотика самей продукциї, то ми шлїдуюци проєкт. АЛТ ШОУ: Кеди ши ше заинтересовала за танєц и за музику? Н. Б: Одмалючка ме танєц интересовал, вше сом любела музику, мойо дома тиж шицки музикални. З часом сом прешла на фолклор, то у Керестуре була традиция. Дзешец роки сом ходзела на фолклор, вец сом у штреднєй школи прешла на латино танци, гип-гоп... и кед сом рушела на факултет прешла сом на dance hol и twerk и ту сом ше застановела. Тераз у споту за нову писню зме танцовали twerk мишани зоз гипгопом. АЛТ ШОУ: Як ше чувствуєш кед знаш же ше видвоюєш од такого на цо Руснаци звикли и же це нє интересую стереотипи? Н. Б: Поправдзе, скорей ми нє було шицко єдно, чувствовала сом же сом осудзована, алє думам же тераз уж людзе и прилапели тот мой бок и же похопели на даяки способ же сом иншака и же то часц мнє. То нїч нє нароком, просто сом така народзена, у тим ше видзим и фино ше чувствуєм. Слухайце мою писню, дзельце кед вам ше пачи, а кед нє – можеце и то прекоментаровац, чом да нє, потримуєм шицки думаня! МАК 10/2021 ///

21

ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У

YouTube → Evo ništa Михайло Планкош „The Grand Budapest Hotel”

ЧЛОВЕК ЗА ШИЦКИ РОЧНИ ЧАСЦИ Нєшка шицко подле. Людзе чудни и жимни єдни ґу другим, а дзеци лєм патра до мобилних телефонох. Алє дакеди, е, дакеди шицко було лєпше. Дакеди було правих людзох. Филм „Вельки готел Будимпешта”, Веса Андерсена гутори праве о єдней такей особи. О дакому хто бул Дахто. Пан Ґустав менаджер єдного готела у єдней видуманей жеми на верх єдного завятого брега (знова пишем о филму у хторим єст шнїгу, а лєм цо зме до єшенї дошли... нє знам цо зо мну. На жиму вас одведзем на лєтованє!). Вон бул Чловек. Знал ше одношиц ґу другим гоч дзе ше находзели на дружтвеней драбинки. Розумел же дахто нєприємни и безобразни лєм прето же ше бої же го разчарую, а тому учел и своїх колеґох, же таким людзом нужна лєм любов, хтору им вон и давал (без гранїцох). Зоз своїма колеґами бул вельо озбильнєйши и грубши, алє правдиви и добри. Алє госци заш лєм найважнєйши. Готел пре нїх.

22

\\\ МАК 10/2021

Фотомонтажа: Михайло Планкош Тот филм одлични. Полни є акциї хтора представена на єден нєхарактеристични способ. Реално и забавно. Шицко зачесане и цифроване и симетричне, як єдна идеална торта. З другого боку, през подїї у филму ше рушаме зоз енерґию и у ритму єдного крими филма. На даскелїх добрих местох зоз дакус труду можеме обачиц манири хтори режисер пожичел од оца таких филмох Алфреда Хичкока. Стално даґдзе бежиме, оганяме дакого, лєбо сцекаме. Краднє ше гевто цо нашо и вецка ше бежи од войска хторе нас лови, бо зме обвинєни за забойство гевтей хтору зме любели. Я патрел филм тераз и даскельо роки пред тим, и мушим припознац же сом забул яки є динамични и забавни. Думам же то єдна характеристика филмох того режисера на хтору лєгко забуц. Його филми маю понад шицкого барз упечатлїви випатрунок, яґод мали идеални швети у хторим жию идеални

людзе, котри ше трудза же би нїхто нє почувствовал же су, поправдзе, нє идеални, алє то досц лєгко почувствовац. Оркестровани гаос у хижи з бабкох. Е, тот гаотични елемент додава красоти тих филмох забави, алє яґод кед би тота енерґия часто падала до циню красоти фарбох, симетриї, и ґлумцох хторих можеме найсц у його филмох. Ґлумци. Уф, ґлумци. Га нє будзем писац ту шицки вельки мена хтори у филму можеце почувствовац, бо би превельо места украдло, алє повем тельо же пана Ґустава бави Ралф Файнс. Чудне кинематоґрафске дожице патриц „Вельки готел Будимпешта”, нєзвичайнє, алє думам же є нє менєй забавни од других блокбастерох. Єдноставно є на єден кущик иншаки способ упаковани. На єден симпатични способ нам гутори о куражи и о тим же хто ю шицко у себе може найсц. П.С. Сучасни чаше, шалєл сом ше, знаш же це любим, а и твойо мобилни телефони...

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ Поезия

Жарко Остоїч

ДИЖДЖИ Чекали зме го тисяч днї и ноци най пременку принєше. Глєдали зме го на побрежйох и у лєше, алє вон пришол сам и принєс превельо моци.

Адрияна Фейди

КЕРЕСТУР-ЦИ Питоме слунечко шеда и огляда ше на валал котри ше купа у паприґи. Уж загаснул огень у каждим дворе, цихи вечарши витрик нє справи бриґи.

Ошлєбодзел нас власних трапеньох и змил блато з пишних каменьох, алє нє удало му ше най шицко очисци, бо бруд остал у напукнутих дзирох, у совисци.

Ясни гвизди як искри патра, а хмарки помали мешачок обиходза. И през ноц час як рика чече, рано валалу нови дзень народзи.

Його лупанє було достаточне най нас поруша подли звикнуца за собу най охабиме, бо у нас людзох нательо слаба душа, ми ше без пременки сами нє виправиме.

И ознова польово путнїки руша под воздушне морйо на оази червени. А стара турґуня им каждодньови шведок же ше вечаром буду врацац витрапени.

Уж нательо сити слунка лєгчейше пременку чекац же чкодзиме сами себе нє потрафя нас думка. Ми волїме од правди сцекац.

И лєм питанє часу подли звикнуца кеди врациме, бо ми нє видзиме красу же пременки треба сами най правиме.

Илустрация: Ярослав Планчак МАК 10/2021 ///

23

ВЛАСНИ ПЕЧАЦ

Ярослав Планчак з Руского Керестура мал свойо самостойни вистави, а участвовал и на рижних конкурсох. Од найзначнєйших видвоює Публицисов конкурс за кратки автобиоґрафски филм и виставу под час Прайда у KЦ Ґрад. Хвильково рихта самостойну виставу рисункох и фотоґрафийох за Kостельникову єшень и Мемориял.

– Наймилша награда ми зоз фестивалу Мерлинка. Важна ми є прето же то найзначнєйши фестивал ЛҐБТ филма у околїску. Понеже вибрали мою плакату, цешим ше же сом през свою дїялносц поробел голєм дацо на векшей видлївосци ЛҐБТ заєднїци – гвари Ярослав.