Lecz widać można żyć bez powietrza

„Lecz widać można żyć bez powietrza”

Maria Pawlikowska – Jasnorzewska

opracowanie: JOANNA MARCHLEWSKA

W wielkim skrócie Maria Janina Teresa Pawlikowska – Jasnorzewska, z domu Kossak, córka malarza Wojciecha Kossaka. Urodziła się 24 listopada 1891r. w Krakowie. Sławna polska poetka i dramatopisarka okresu dwudziestolecia międzywojennego. Luźno związana ze Skamandrem. Zmarła 9 lipca 1945r. w Manchesterze po długiej walce z rakiem.

Miłość w życiu Marii Maria miała trzech mężów.

Pierwszy z nich – Władysław Bzowski – był oficerem armii austriackiej. Ich małżeństwo trwało krótko – około 4 lata – i zostało unieważnione.

Jej drugim mężem był Jan Henryk Gwalbert Pawlikowski. Poślubiła go w 1919r. Zamieszkali razem w Zakopanem. Ich szczęście nie trwało długo, jednak małżeństwo zostało unieważnione dopiero w 1929r.

Stefan Jasnorzewski – oficer lotnictwa – wziął Marię za żonę w 1931r. Był jej trzecim i ostatnim mężem. Los rozdzielił ich w 1945r.

W międzyczasie we Francji Maria przeżyła wielką miłość z lotnikiem i poetą Sarmento de Beires.

Twórczość W pierwszym okresie jej twórczości (do około 1927r.) przeważała poezja o tonacji jasnej, chwilami radosnej i żartobliwej.

Począwszy od tomu „Cisza leśna” poetkę zaczęły coraz silniej fascynować zjawiska przemijania, starzenia się, śmierci.

W wierszach z lat trzydziestych można zauważyć inspiracje dziełami przyrodniczymi, filozoficznymi, a także okultystycznymi. Jak powiedział Jerzy Kwiatkowski – „Z Poetki Miłości przekształciła się w Poetkę Natury”. Kult natury oraz zainteresowania spirytyzmem i magią skierowały uwagę poetki w stronę religii hinduskiej., skąd wywodzą się – charakterystyczne dla poezji z tych lat – motyw palingenezy i braterski stosunek do przyrody.

W późniejszym okresie twórczości Maria odchodziła od ścisłych rygorów formalnych, dążąc ku coraz większej prostocie środków wyrazu. W jej poezji pojawiła się poetyka fragmentu, poetyka notatki, a proces ten doprowadził ją do prozy poetyckiej.

Po wybuchu wojny jej poezja stała się wyrazem uczuć antywojennych, katastroficznych przewidywań, tęsknoty za krajem i rodziną, jednak wiersze z tego okresu nie są uważane za tak udane, jak wcześniejsze.

Tomy poezji o Niebieskie migdały, Kraków 1922 o Różowa magia. Poezje, Kraków 1924 – z ilustracjami autorki o Pocałunki, Warszawa 1926 o Dancing. Karnet balowy, Warszawa 1927 o Wachlarz. Zbiór poszyj dawnych i nowych, Warszawa 1927 o Cisza leśna, Warszawa 1928 o Paryż, Warszawa 1929 o Profil białej damy, Warszawa 1930 o Śpiąca załoga, Warszawa 1933 o Balet powojów, Warszawa 1935 o Krystalizacje, Warszawa 1937 o Szkicownik poetycki, Warszawa 1939

Wybrane dramaty

o Szofer Archibald, Warszawa 1924 o Kochanek Sybilli Thompson, Kraków 1926 o Powrót mamy, Warszawa 1935 o Dowód osobisty, Warszawa 1936 o Baba – dziwo, Kraków 1938

W oczach Ignacego Paderewskiego

- Spotkaliśmy się dziś, by porozmawiać o dobrze Panu znanej poetce Marii Pawlikowskiej – Jasnorzewskiej. Zna Pan ją już kilkadziesiąt lat. Jaka była mała Maria?

- Marysię poznałem oczywiście w Kossakówce. Odwiedzałem to miejsce dość często. Pamiętam doskonale, jak była taką drobną kruszynką, zawsze ubraną w za duże śpioszki. Im Lilka (bo tak na nią mówiliśmy) była starsza, tym coraz bardziej uwidaczniała się jej artystyczna dusza.

- Czyli już od lat dziecięcych przejawiała swoje zdolności?

- Tak. Pamiętam, jak pewnego razu siedzieliśmy razem z Wojtkiem – tatą Lilki – i Staśkiem Witkiewiczem, a mała przybiegła do nas i powiedziała nam swój pierwszy wierszyk. Opisywał on parę zakochanych ptaszków siedzących na gałęzi drzewa i śpiewających o swoim uczuciu.

Miała wtedy sześć lat.

- Nie bez powodu nazywamy ją Poetką Miłości.

- To prawda. Lilka od zawsze była wrażliwą, uczuciową dziewczyną. Jako dziecko, a później także jako nastolatka bardzo przeżywała każdą bliższą znajomość z rówieśnikami. Często opowiadała o koleżankach i kolegach. Widywałem też ją czasami siedzącą w kącie i płaczącą.

Kiedy ktoś ją zranił, zamykała się w sobie, nie pozwalała nic sobie wytłumaczyć.

- Rozmawiając o Pani Marii często ograniczamy się tylko do poezji. Ale nie na tym kończą się jej zdolności.

- Dokładnie tak. Maria doskonale gra na fortepianie. Często umilała nam jesienne wieczory swoją grą. Oprócz tego zna sporo języków obcych. Wszystkiego nauczyła się oczywiście w domu, ponieważ nie chodziła do szkoły. A że w Kossakówce zawsze było mnóstwo uzdolnionych ludzi, Lilka miała od kogo się uczyć.

- No i doskonale na tym wyszła. Mam nadzieję, że jeszcze nie raz o niej usłyszymy.

- A ja mam pewność, że tak właśnie będzie.

Warszawa, 1930r.

Ciekawostki o

o

o o o

o

o

Maria nie chodziła do szkoły. Uczyła się w domu. Poznała kilka języków obcych i zdobyła wykształcenie humanistyczne. o Zmagała się z ryzykowną ułomnością kręgosłupa.

Przez krótki czas uczęszczała jako wolna słuchaczka na Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. o Zadebiutowała trzema wierszami w „Skamandrze”.

Wywoływała wiele skandali głównie przez swoje zdanie na temat aborcji czy związków pozamałżeńskich.

Była blisko związana ze Skamandrytami. Przyjaźniła się również z Witkacym i krakowskimi formistami.

Została laureatką Złotego Wawrzynu Akademickiego Polskiej Akademii Literatury (1935). o Otrzymała nagrodę literacką miasta Krakowa.

Współpracowała z Polskim Radiem jako autorka słuchowisk radiowych. o Na jej cześć nazwano jedną z planetoid – (4114) Jasnorzewska. o Wiersze Marii były często wykonywane jako piosenki.

Siostra Marii – Magdalena Samozwaniec dwukrotnie wydała wspomnienia o niej - „Maria i Magdalena” oraz „Zalotnica Niebieska”.