ई - मािसक अंक २८, स टबर २०१० प व
पभेद
१८१० सालातील गणेश िचत्र, स या चंदीगढ संग्रहालयात
न ृ यरत बौद्धगणेश, म य ितबेट मिधल िचत्र - कालः पंधरा या शतकाचा प्रथमाधर्
भारतीय िश प व िचत्रकलेत गणेश एक अ यंत मह वपण ू र् व लोकिप्रय मूतीर्िवषय आहे .गणपती या नाना वणर्न जे पुराण व इितहासात िमळते, ते भारतीय उपखंडात व भारताबाहे रही िविवध
पात आिव कृत झाले आहे .
गणेशा या िविवध पातील मत ु क ू ीर् आहे त. कोठे उभा, कोठे न ृ यरत, कोठे असरु वधकारी वीर यव
तर कोठे पूजक
पांचे
हणून, कोठे िशशु
पातील गणपती िदसतो. गणपतीची उपल ध प्राचीनतम मूतीर् इसवीसना या दस ु र्या शतकात
ीलंकेत िनिमर्ली गेली. इसवीसना या सहा या शतकापासून या गणेशमूतीर् भारता या िविवध भागात िमळा या
आहे त. इसवीसना या सात या शतकात गणपती लोकिप्रय दै वत
हणून
थािपत झाले असे िदसते.
प
भारतीय िश पकलेत प्रथमपासूनच गणेश गजानन, एकदं त व लंबोदर मंत्रही असेच
सवर्ं
पवणर्न करतात-
थूलतनंु
गजे द्रवदनं
ल बोदरं
सु दरं
पात आहे . गणेशा या
यान, प्राथर्ना व
प्र य द म ग धलु धमधुप यालोलग ड थलम ्।
द ताघातिवदािरतािर िधरै ः िस दरू शोभाकरं व दे शैलसुतासुतं गणपितं िसिद्धप्रदं कामदम ्।। (गणेश यानम ्) एकदं तं
महाकायं
ल बोदरं
िवघ्ननाशकरं दे वम ् हे र बं प्रणमा यहम ्।। (गणेशप्रणामः)
गजाननं।
दे वे द्रमौिलम दारमकर दकणा णाः।
िवघ्नं हर तु हे र वचरणा बज ु रे णबः।। (गणेशप्राथर्ना) सुरवाती या काळापासूनच गणपती एकदं त
पात िश पबद्ध आहे . गु तकाळातील गणेशमूतीर्ही लंबोदर आहे त.
ब्र मांड पुराणात या उदरात सारे जग सामावू शकेल असे मतांिच िविवधता िदसते. गणपती चतुभज ूर् ,
अंकुश, वरदह त व मोदक असे
प असते.
हटले आहे .
गणपती या हातां या व अ त्रां या संख्येत
िबभूज, ष भज ू अशा अनेक
माय मराठी सं था, मंुबई.
पात िदसतो. हातात साधारणपणे पाश-
पान. - २३