212. zkia. - 2014ko martxoa
KUXKUXEAN: Zorion agurrak ERREPORTAJE NAGUSIA: Plazaolaren mendeurrena ZABAL: I単igo Ulazia HAIZEAK ERAMANA: Ainara Saralegi KIROLA: Adrian Beloki EKINAREN EKINEZ: Javier Autoeskola
Ikusi hemen Mailope
issuu.com/mailopealdizkaria
Bertsoa lagun Mikel Huarte
Bertso berriak Mailoperi jarriak
Aitor Irastortza, Luis Mari Larreta eta Joana Ziganda lehenengoz aritu dira bertsotan aurten Nafarroako taldekako Bardoak ekimenean. Hirurek ederki aurre egin zioten erronkari, nahiz eta martxoan hasiko den bigarren fasera pasa ez diren.
MAILOPEtxiki Gure aitak amari... gona gorria ekarri...
Mailopek oraingoan txano gorria jantzi du neguko ezbeharrei aurre egiteko, egun hauetan galtzagorri asko ikusi ditugu gure inguruko inauterietan... Eta zein mailopekidek ez du janzteko osagarriren bat? Bidali zure argazkia osagarri gorri batekin eta Denonartean argitaletxearen ZAPATAGORRI ipuina irabazteko aukera izanen duzu. Ez du axola argazkia nola ateratzen duzuen, telefonoarekin, argazki kamerarekin... zuen sormena da garrantzitsuena! Gure amak aitari... Bidali erantzuna mailope@labrit.net-era eta ez ahaztu zuen izen-abizenak eta herria jartzea.
-2-
211. Alean hieroglifikoak gordetzen zuen hitza asmatu behar izan zenuten. Erantzun zuzena KAIXO zen. Lekunberriko Izaro Otegik jasoko du beraz Pamiela Argitaletxeak argitaratutako aurtengo Etxepare Sariaren ale bat. ZORIONAK!
Bidali erantzuna mailope@labrit.net-era martxoaren 20a baino lehen.
M. Angeles Urrizalki iragarkiak, berriak, eskelak... Diario Vasco eta Diario de Navarrako Korrespontsala 948513056 699179437
04> Iritzia 08> Luze: Koldo Nu単ez-Betelu 09> Zabal: I単igo Ulazia 10> Erreportaje nagusia: Plazaola 13> Kuxkuxean: Martxoko zorion agurrak 14> Batzarre
16 > Ihoteak!! Lekunberrin, Baraibarren, Betelun eta Arruitzen inauteriak ospatu zituzten otsailean. Irudi ederrak bildu ditugu aurten ere.
18> Kultura: Bardoak 21> Lauburua:
22 > Etxebizitza pasiboa
-3-
Koldo Monreal etxebizitza pasibo estandar bat eraikitzen ari da Lekunberrin. Helburua ahalik eta energia gutxien kontsumitzea da eta horretarako xehetasun guztiak hartu behar dira kontuan.
26 > Arruizko Txikitoren omenezko Legoa
Hilaren 16an eginen da eta dagoeneko izen emateko epea zabalik dago. 16 kilometro eta 40 metro dira lasterkariek egin beharreko ibilbidea. Lehen 120 korrikalarientzat opariak izanen dira.
27> 28> 29> 30>
Kirol elkarrizketa: Adrian Beloki Lurrak emana: Tutankhamon Faraoiaren maldizioa Haizeak eramana: Ainara Saralegi Ekinaren ekinez: Javier Autoeskola
Mailope doan banatzen da honako herrietan: Albiasu, Aldatz, Alli, Arribe, Arruitz, Astitz, Atallu, Azkarate, Azpirotz, Baraibar, Betelu, Errazkin, Etxarri, Gaintza, Gorriti, Intza, Iribas, Lekunberri, Lezaeta, Madotz, Mugiro, Oderitz, Uitzi eta Uztegi. Argitaratzen du: Mailope Kultur Elkartea. L.G.: NA 719/93 Mailopek ez du bere gain hartzen bertan adierazitako iritzi eta esanen erantzukizunik. issuu.com/mailopealdizkaria
ERREDAKZIOA: Agurtzane Altuna, Urko Aristi, Mikel Hernandorena, Ainhoa Iriarte, Itziar Luri, Arantxa Mikeo eta Andoni Tolosa. ARGAZKIAK: Labrit, Julio Calonge, Ioseba Artzeluts, Igor Mitxaus, Juan Antonio Garaikoetxea, Mikel Huarte, Rafa Etxarri, Mitxausenea Kultur Etxea, Plazaola, Ainara Saralegi, Joxe Mari Zabaleta, Sastraka 4x4 eta Agurtzane Altuna. PUBLIZITATEA: Labrit Multimedia - 948 210 103 mailope@labrit.net. MAKETAZIOA: Araitz Amatria. TIRADA: 1.600 ale.
Eusko Jaurlaritzak, eskualdeko Udal, kontzeju eta bazkideek babestutako aldizkaria.
(H)iriTZIA Amazabal Institutuaren Aldeko Plataforma Amazabal Institutuaren Aldeko Plataformak lanean jarraitzen du gure eskualdean, Ibarberri eskolako gazteek DBHko bigarren zikloa eta Batxilergoko ikasketak gure eskualdean egin ditzaten, Iru単eraino joan gabe. Hori lortu ahal izateko, gure asmoa bildutako informazio guztia gurasoen esku jartzea da, Ibarberriko gela guztietako gurasoen artean sinadura bilketa abian jarri aurretik. Horregatik, Blog bat sortu dugu informazioa familia guztietara zabaldu eta jendearen ekarpenak jasotzeko. Hauxe da helbidea: http://amazabalera.blogspot.com.es/ Helbide elektronikoa ere badugu: amazabalplataforma@gmail.com Ez beldurrik eduki informazioari, sartu eta ikusi!!!
Larraungo Udalak 2013ko aurrekontuetan, UDALBILTZA GAINDEGIA eta EUSKAL MEMORIARENtzat 3.000 euroko partida bat sortu zuen. Larraungo Udalak aurrekontuetan onartutako konpromisoa hauxe zen: Udalbiltzari 2.000 euroko diru laguntza bideratzea. Baina abenduko Udal Batzarrean kontrako bozkak nagusitu ziren, hauxe emaitza: kontrako bozkak, Larraun Bai taldeko 3 eta alkatearena. Aldeko bozkak berriz, ezker abertzaleko 2 bozkak eta Larraungo Elkarteko bat. Nahiz hau horrela izan Larraungo ezker abertzaleak lanean segituko du Udalbiltza proiektua bultzatzen, guretzat garrantzitsua delako: lurralde garapena eta kohesio sozioekonomikoa sustatzea, Euskal Herriaren nazio egituratzean laguntzea, herrien arteko saretzea bultzatzea, Euskal Herria nazioa dela aldarrikatzea eta nazioartea lantzea.
Lekunberriko Udalaren Gazte Zentroa proiektuaren inguruan sortu den egoera ezagutarazi nahi du Lekunberriko Bilduk. Orain dela egun batzuk Bilduk jakin du Nafarroako Gobernuak ez duela onartu Lekunberriko Udalak Gazte Zentroari emandako diru-laguntzen inguruan aurkeztu zuen alegazioa. Nafarroako Gobernuak, ondorioz, honako hau eskatzen dio Lekunberriko Udalari: subentzio guztia buelta dezala, 424.473,48 euro, eta horren interesak ere bai, 76.150,08 euro. OSOTARA, 500.623,56 euro. Horrekin batera, Bilduk Gazte Zentroko proiektuan hainbat ziurtagiri eta faktura aztertu ditu, eta hainbat irregulartasun daudela iruditzen zaigu. Ekipamenduko atalari dagokionez, 130.281,08 euro daude zertifikatua; horrek esan nahi du, ofizialki, ekipamendu guztiaren instalazioa ontzat ematen dela. Eta enpresa eraikitzaileak, Obenasak, 130.281,08 euroren fakturak aurkeztuak ditu. Gainera, faktura horietatik, momentuz, 17.969,81 euro soilik ordaindu zaizkio enpresari. Ondorioz, 112.311,27 euro gelditzen dira ordaintzeko fakturetan, eta Lekunberriko Taldeak hala ere esaten du pixkanaka proiektuan inbertitzen jarraituko dutela, nahiz eta Udal arduratsu baten lehen lana zor dituen fakturak ordaintzea izan beharko lukeen. Bilduk premiazkoa jotzen du gaia argitzea, uste dugulako Gazte Zentroan ekipamendura bideratu behar zen materiala oraindik jarri gabe dagoela, nahiz eta ziurtagiriak eta fakturak bideratuak egon. Honekin batera, ekipamendurako 50.998,11 euroko dirulaguntza jaso zen Nafarroako Gobernutik, baina atal honetan lehen esan bezala 17.969.81 euro gastatu dira. Horregatik gure galdera argia da: Zertan gastatu da, orduan, diru hori? Azkenik, Lekunberriko Bilduren ustez, bai Nafarroako Gobernuak eta bai Lekunberriko Taldeak azalpen asko eman behar dituzte proiektu honen kudeaketaren inguruan, eta gure helburua gertatu dena argitzea izango da. Gauzak ez dira ongi egin, eta gaizki egiteagatik herriaren eta herritarren gain eroriko den zama oso handia izan daitekeelako.
Larraungo Udaleko ezker abertzaleko zinegotziok
Lekunberriko Bildu
Amazabal Institutuaren Aldeko Plataforma
Larraungo Udalak uko egin dio UDALBILTZAri dirulaguntza emateari
-4-
Gazte Zentroaren proiektuari buruzko azalpenak eman behar direla uste du Lekunberriko Bilduk
Zure iritzia bidali nahi badiguzu idatzi mailope@labrit.net-era
iragarkiTauLA ARAIZKO UDALAK ONARTUTAKO MOZIOAK: NAFARROAN D EREDUAN ARI DIREN IRAKASLEEI GURE BABESA ETA ESTIMUA AGERTZEKO. Udal honek: 1- Bere errekonozimendua eta babesa erakusten dio D ereduko irakasleei eta irmoki baztertzen du edozein kriminalizazio saiakera. 2- Salatzen du Barcinaren Gobernuko manipulazioa inguruko komunikabideen laguntzarekin. 3- Bozketa honetako emaitza Nafarroako Gobernuari eta hedabideei bidaltzea adosten du. TOKIKO ADMINISTRAZIOA ARRAZIONALIZATZEKO ETA IRAUNARAZTEKO LEGE EGITASMOAREN ETA NAFARROAKO PARLAMENTUAN TOKIKO ADMINISTRAZIOAREN BERRANTOLAKETA AZTERTZEKO OSATU DEN PONENTZIAREN AURREAN ETA TOKI ERAKUNDEETAN IZANEN DUTEN ERAGINAZ JABETURIK. Udal honek: 1- Ministro Kontseiluak 2013ko uztailaren 26an onartu zuen Tokiko Administrazioa Arrazionalizatzeko eta Iraunarazteko Lege Egitasmoaren edukia errefusatzen du. 2- Tokiko Administrazioa Arrazionalizatzeko eta Iraunarazteko Lege Egitasmoak jasotzen dituen neurriak Foru Lurraldean aplikatzearen aurka dagoela adierazten du. 3- Tokiko erakundetzea bere osotasunean defendatu dezala exijitzen dio Nafarroako Gobernuari eta lege honek Lurraldeko Kontzeju eta Udalen eskumen eta funtzionamenduan inolako ondoriorik izan ez dezan konpromisoa hartu dezala. 4- Udal hau bereziki kezkatuta agertzen da Tokiko Administrazioa Arrazionalizatzeko eta Iraunarazteko Legea Toki Erakunde txikien gain aplikatua izateko arrisku berezia dagoelakoz, eta horregatik Estatuko Administrazioari zein Erkidegoko Administrazioari hemengo udalerrietan ez aplikatzea exijitzen du. 5- Tokiko Administrazioa Arrazionalizatzeko eta Iraunarazteko Legea aplikatzeak zerbitzu publikoetan eta Foru zein Toki Administrazioari lotutako enpleguan, izan ditzakeen ondorioak ezagututa Udal honek zerikusia duten administrazio guztiei zerbitzuen prestazioa zein lanpostuak eta lan baldintzak bermatu ditzatela exijitzen die. 6- NAFARROAKO TOKIKO ENTITATEEN BERRANTOLAKETA LANTZEKO OSATU DEN PONENTZIAN parte hartzeko bideak ezar daitezela eskatzen du. EMAKUMEEN AUTONOMIAREN ETA ERABAKITZEKO ESKUBIDEEN DEFENTSAN Besteak beste, PPk aurkeztutako “Kontzebituaren eta emakume haurdunaren eskubideen babeserako” legearen aurreproiektua gaitzesten du, atzerakoia delako eta emakumeen eskubideak urratzen dituelako. Eta Emakumeen autonomiarekiko eta zehazki ugalketarako autonomiarekiko duten eskubidearekiko konpromisoa berresten du. Haurdunaldia eteteko erabakiak emakumeen borondatea izan behar du ardatz eta baldintza nagusi.
-5-
Bertso berriak Mailoperi jarriak Martxoan sartuta gaude eta Udaberria ia danik Kabi egiteko txotxa bila Ikusten ditugu txorik Umeak goxo goxo hazteko Zuloa prest du azarik Bere lorea atera gabe Ez da ikusten sahatsik Gertatzen da nahiz eta naturan Ez dute egutegirik
Mikel Huarte (Baraibar)
Oraingo mundu erotu honek Hartu dun abiadura Pixka bat gelditu arazi ta Jaitsiko nintzen gustora Internet eta telebista da Orain guk dugun kultura Piztiri begira egotea Galdu da gure ohitura Gehiago erreparatu eta Maita dezagun natura
Doinua: Euskal Herriko lur maite hartan
-6-
MUSIKA ETA SAGARDOA
BERTSO AFARIA KATTAGORRIN
PILOTA GOXUA TXAPELKETAKO FINALA
Larraun Sagardotegian kontzertuak izanen dira hilabete honetan. Martxoaren 8an sagardotegiko menuarekin batera Silver Dollar Band Country-Rock taldearen kontzertua eskainiko da eta hilaren 29an berriz, The Phailons Taldea izanen da Iribasko Sagardotegian.
Uxue Alberdi eta Andoni Ega単a izanen dira bertsotan martxoaren 15ean Lekunberriko Kattagorri Elkartean. Sarrerak 15 eurotan erosteko aukera izanen da martxoaren 1etik 13ra Ainhoa eta Elosta tabernetan.
Martxoaren 8an 17:00etan Lekunberriko Jaian Jai frontoian jokatuko dira Kirol Mankomunitateak antolatutako Pilota Goxua Txapelketako lehen eta bigarren mailako finalak.
elKArrimokoKA Basoa hartu eta txoootx Larunbata da eta normalki ez dut goizegi jaiki beharrik. Gaur ordea goiz xamar jaiki naiz eta urduritasuna nabari dut gorputzean. Azkenik iritsi da eguna! Posible al da urtero, ohiturari jarraituz, egiten dudan gauza batek horrelako zirrara sortzea? Bueno egia esanda urtero egin arren, urtean behin izate horrek berezia egiMikel Lasarte ten duela data hau … Etxetik abiatu eta elkartera heldu naiz. Jendea agurtu, gezurra dirudi inguruan bizi arren urtebete elkartu gabe eman izana. Mahai gainean urdaiazpikoa, patea
“Ez gara kantari finenak baina zeinen gozagarria den” eta txilindron pertza ederra. Ezin janaria irentsi ardo pixka batekin (edo pixka bat baino gehiagorekin) lagundu gabe. Garai bateko istorioak kontatu (urteak ez dira alperrik pasatzen) eta azken urteko berriak ere, batzuk ezkondu, beste batzuk seme-alabak izan, lan kontuak… bueno iritsi da benetako momentua! Autobusa esperoan dugu! Abiatu gara sagardotegira, zer ekarriko digu aurtengo eskurtsioak? Iritsi bezain pronto basoa hartu eta txotxari tira. Ez dugu oraindik mokadutxorik hartu eta kantari hasia naiz. Menua ezin errazagoa: bakailao tortila, bakailaoa piperrekin, txuletoia (ahoa lerdea daridala dut berriro ere) eta gazta irasagar gozoarekin. Lagunekin kantuari etengabe ekin. Ez gara kantari finenak, baina zeinen gozagarria den horrelako esperientzia! Sagardotegitik Hernanira bueltatxo bat ematera (hau ere galdu ezineko ohitura). Tragotik tragora batekin eta bestearekin hitz egin, erakartzen zaituen norbait ikusi eta harekin aritu… Gozategik zioen bezala “gurekin kontatu gabe aldatu egin dute ligatzeko sekretua…” berdin du! egun (eta gau) paregabea! Zeinen erreza den pozik bizitzea!
Zein erraza den zoriontsu izatea tokaio, arrazoi duzu. Edozein aitzakia da ona lagunekin elkartzeko eta kontu kontari ibiltzeko. Zuk esan bezala, sagardotegia da horietako espazio komun bat lagunekin elkartzeko, tragotxo batzuk hartzeko eta bide batez, aspaldiko kontuak lau haizetara zabaltzeko. Gainera, gure kulturaren zentroan kokatzen den elementu bat da, hau da, Mikel Alvarez denak mahai baten inguruan elkartzen gara, eta hori euskaldunek urteetan zehar egin dute. Hala ere, badakigu tradizioak ez direla bere horretan erreproduzitzen, baizik eta, momentuan momentuko ezaugarriak hartzen dituztela. Adibidez, idi probak iraganean lana ziren eta gaur egun, ordea, kirola da; herri kirol guztiekin berdina gertatu dela esan dezakegu. Jauzi kualitatibo bat izan dute, hau da, lanetik aisialdira pasa dira. Sagardote-giekin antzeko zerbait jazo da, hau da, jauzi kualitatibo bat egon da hemen ere. Iraganean, hainbat base-rritan sagardoa egiten - 7 zen eta inguruan bizi zen jendeak disfrutatzen zuen hori
“Gure ondarea den hau mundu guztian erakutsi behar dugu” baserriko bizilagunekin, bai ospakizun moduan edo nolabaiteko gertaera sozial bat eginez; gaur egun ordea, izaera hori galdu eta etekin ekonomikoetara bideratu da sagardoaren tradizioa. Ez dut ukatzen, tokaio, mundua aurrera doanik eta guk horrekin batera aldatu behar dugula, baina tradizio baten erabilera interesatua salatzen dut. Zer “saltzen” du Eusko Jaurlaritzak turismoa erakartzeko? Gastronomia, eta horren barruan, sagardotegien kultura hau ere saltzen da. Gure ondarea den hau mundu guztian erakutsi behar dugu, baina ez etekin ekonomikoa ateratzeko asmoarekin. Kultura guztien partekatzea da onuragarria herri guztientzat, baina kultura horiek kapitalaren zerbitzuetara eta interes konkretu batzuen zerbitzura jartzen direnean, partekatzea eten eta beste zerbait hasten da: globalizazio behartua eta inposaketa. Azkenean, etekin ekonomikoa izango da irizpide bakarra kultura mundura zabaltzeko orduan, eta hori ezin dugu onartu. Sagardotegiak, kamerak dituzten txinatarrez, “txuleta fast food” eta horrelakoez betetzen direnean zentzu guztia galduko du gure tradizio maiteak. Eta horrela jarraituz gero (bizi logika honetan eta mundu eredu honetan), ez nuke esango egun hori urruti daukagunik.
Koldo NuĂąez-Betelu
LUZE
Gaizki sentitzen naiz baina ez dakit zergatik
-8-
Gezurra badirudi ere, gureak ez diren emozioak bizi ditzakegu. Esaterako, aitonak edo amonak bizitzan gertaera gogorrak pasatu badituzte eta ez badira gai izan gertaera horiei emozionalki aurre egiteko, zauriak geratzen dira sendatu gabe. Zauri horiek ondorengoei iritsi ahal zaizkie eta hauek sufritu. Orain dela hilabete batzuk, Amaia etorri zen nire kontsultara. Neska honek 34 urte ditu eta 18 hilabeteko mutikoa. Aspaldi dabil depresioak jota eta egindako terapiek lagundu badiote ere, ez du lortu bere arazoa konpontzea. Izan ere, 21 urte zituela Andoni ezagutu zuen eta berehala maitemindu. Handik aste batzuetara, depresioak jo zuen lehenengo aldiz eta ohean pasatu zituen 9 hilabete, negarrez, ulertu gabe zer gertatzen zitzaion. Botikek eta psikoterapiek lagunduta, lortu zuen ohetik ateratzea eta berriro lanean hastea. Urte batzuk geroago Amaia eta Andoni elkarrekin ezkondu ziren eta pisu bat hartu zuten herri handi bateko etxe batean. Amaiak amaren aldeko amona, Teresa, Soriako herri txiki batekoa zen eta ondoren Nafarroako herri batera etorri zen senarrarekin bizitzera. Umetan Amaiak asko maite zuen amona Teresa baina 13 urte zituela, amona hil egin zen. Urte batzuk geroago, ezertara ez bazetorren ere, aitonak behin konta-
tu zion Amaiari Soriako herriko etxean non izan zituen amona Teresak aurreneko bi umeak. Amaia bera haurdun geratu zenean Soriara joateko gogoa etorri zitzaion bat-batean.
“Nire barruko tristura aspaldikoa da� Amatasunaren baja eta hartutako eszedentzia bukatu ondoren, Amaiak bere betiko lanpostura itzuli behar zuen aurtengo urtarrilean. Senarraren lanpostuaren baldintzak malguak direnez gero, Andoni geratuko zen umea zaintzen ama lanean egon bitartean. Hala ere, lanpostura itzultzeko garaia hurbiltzen zen neurrian, Amaia gero eta okerrago sentitzen zen. Nire kontsultan bere egoera landu ondoren, ikusi genuen Amaiak ikaragarrizko beldurra zuela umetxoa bere senarrarekin uzte-
ko, Andonik bere gurasoengana maiz eramango baitzuen umea. Dena den, Amaiak ez du inoiz benetan ezer txarrik izan Andoniren gurasoekin eta ez du arrazoirik kezkatzeko. Hala ere, umea kenduko ote dioten beldur zentzugabe baina indartsua sentitzen zuen. Zergatik? Gaia landu genuen kontsultan eta berehala azaldu zen Amaia eta amona Teresaren arteko lotura emozionala. Eskatu nion Amaiari amona Teresari buruzko ahalik eta informazio gehien lortzeko, batez ere izan zituen umeen inguruan. Hara non amona Teresak lau ume eta izan ondoren, azken bi umeak hil omen zitzaizkion ospitalean jaiotzean. Hauetako lehenengoa ez zioten erakutsi. Bigarren aldiz gauza bera gertatzean, indarrez exijitu zuen umea ikustea. Izoztutako umetxo bat erdi erakutsi omen zioten orduan. Amona, 20 bat urte zituela ezkondu zen bere senarrarekin eta honen gurasoen etxera joan ziren bizitzera. Han oso gaizki pasatu zuen, isilean, sufrimendu handia. Itxuraz, beraz, bereak balira bezala ari da bizitzen Amaia baina benetan amona Teresari gertatu zitzaizkion. Gaztetan depresioa eta orain umea kenduko ote dioten beldurra. Hau guztia jakinda, badugu orain, nondik heldu terapia Amaiaren arazoei aurre egiteko. Maiz, gureak ez diren emozioak bizi ditugu geureak balira bezala, ulertu gabe zergatik gertatzen zaizkigun. Familian aurretik gertatutakoei begiratzen badiegu, bertan aurki ditzakegu gure sentimenduen sustraiak. Nik neuk ere, horrela ari naiz ni orain ulertzen nondik etor daitekeen aitak nigan ikusten zuen tristezia.
ZABAL
IĂąigo Ulazia
Oroimen historikoari buruz Herriaren, gizartearen memoria gertakizunetan oinarritua egotea ezinbestekoa da identitatea eusteko eta berresteko. Memoria, herri bakoitzaren nortasuna elikatzen duena, berreskuratzea, ekintza askatzaile bat da. Honen bitartez autoestimua eta duintasuna eskuratzen baita. Identitatea, nortasuna oinarrizko osagaia da edozein herriren iraunkortasunerako. Eta gizarte hori menperatua baldin badago identitatea osatzeak garrantzi handiagoa du. Oroimen kolektiboak giza-talde horren identitatea ziurtatzen du. Ez dago identitaterik oroimenik gabe. Baina, oroimen kolektiboa subjektibotasunean oinarritzen da, sentimenduetan. Historia berriz, bere ikertzeko metodoarekin, ahalegintzen da ikuspuntu partzial edo oker bat ez izaten. Beste modu batean esanda, Historia oroimen kolektiboa, nortasuna elikatzen duena, bideratzen saiatzen da. Biak, elementu osagaiak izanda identitatearen nukleoan. Gizartearen bihotza nortasuna baldin bada, eta identitate hau, memoria historikoak elikatzen baldin badu, nola ez du eskubiderik izan behar gizarte honek, bere kontakizun propia idazteko historiografia ofizialaren aurrean. Herri eta gizarte orok eskubidea du bere historia propioa idazteko, bere nortasuna eraikitzeko edo elikatzeko. Eskubide hau kentzen baldin badigute, gure nortasuna suntsitzen ari dira eta historia faltsutzen, menperatzailearen ikuspuntua bakarrik izango baitugu eta Historia, kontakizun partziala, alde batekoa, ez osoa izango da. Esandako honengatik, herri bezala, subjektu bezala gaur egun indar berezia jarri behar dugu gure kontakizun pro-
-9-
“Herri eta gizarte orok bere historia propioa idazteko eskubidea du� pioa eraikitzen. Lan honetarako beharrezkoa da historiografia ofiziala goitik behera berraztertzea modu kritiko eta zintzo batean. Argudio sendoekin gure historia propioa idazteak gure nortasuna indartuko du eta honi esker konplexuak alde batera utziko ditugu, be-
har den harrotasunarekin, etorkizunari neurria hartzeko. Asmo, xede edo intentzio honekin aurre eginen diot proiektu berri honi. Nire kolaborazioa xumea izanen da, baina saiatuko naiz Eukal Herriko historiari buruz idazten eta gure herriari buruz ofizialtasunak errotu dituen hainbat ideiari buelta ematen. Hurrengo batean Erroma eta euskaldunen arteko harremanei buruz arituko naiz eta grina piztu nahian galdera bat airean utziko dut: Nola izan daiteke Euskal kultura eta hizkuntza erromanizazioaren aurrean bizirik mantendu izana?
ERREPORTAJEA >>
- 10 -
Plazaolako burdinbidean barrena Urtean milaka pertsonak egiten dute Plazaolako bide berdeko ibilbidea, baina bide estu horrek badu beste historia bat, bertatik pasa baitzen 44 urtez Plazaola trena.
Burdinbidearen lehen zatia, 1904an eraiki zen eta Leitzako Bizkotxeko meatzetatik ateratako minerala Andoainera eramateko, gero handik Iparraldeko trenean Pasaiako portura eramaten zuten mea. Hori “Sociedad Anónima Leizarán” enpresak kudeatu zuen 1905a arte, gero “Sociedad Minera Guipuzcoana” egin zen bai burdinbidearen eta baita Bizkotxeko meatzeen jabe ere. Urte batzuen ondoren ibilbidea handitzea erabaki zuten Gipuzkoa eta Nafarroako Hiriburuak lotuz, baina beti ere helburua Iruñetik merkantzia Pasaiako portura eramatea zen. Horrela leku guztietako langileak etorri ziren trenbidea eraikitzera, izan ere 60 tunel baino gehiago, tren geltokiak, zubiak eta zubibideak eraiki behar izan zituzten.
1914ko urtarrilaren 19an bi tren atera ziren, bat Iruñeko Geltokitik eta beste bat Donostiako Geltokitik eta Uitzin elkartu eta bedeinkatu ondoren Iruñean egin zen inaugurazio ekitaldia. Handik sei egunera ireki zen publikoki. Ezbairik gabe aurrerapen izugarria ekarri zuen tren hark bidearen inguruan zeuden herrientzat. Manolo Galartza (81 urte) Mugiroko Benta Zaharrean jaioa da, etxearen ondo-ondotik pasatzen zen trena. Manolo: “Guk taberna genuen etxean eta Aldaztik, Beruetetik eta inguruko herrietatik jendea etortzen zen, bidean zikindutako abarkak bentan utzi beste zapata batzuk jarri eta Iruñera joaten ziren”. Gogoan du Manolok orduko zaharrek nola kontatzen zuten Uitziko tunela egiteko bi aldeetatik hasi
zirela zulatzen, eta bikain atera zelako langileak bazkari batera gonbidatu zituela enpresak. Hain zuzen ere, lanera etorri zen Maria Teresa Antonen (81) aitona, Vicente Anton. Vicente Soriakoa zen jaiotzez baina Bilbon bizi ziren eta handik etorri zen Anton familia Lekunberrira bizitzera. 1936. urtean ordean, Latasako geltokiko arduradun izateko eskaini zioten eta hara joan zen familia eta bertan bizi izan zen Maria Teresa 14 urte zituen arte. “Primer obrero” zen Vicente, izan ere brigada modukoak izaten ziren geltoki batetik bestera lan egiten zutenak, 1958ko irailean eman zuten Plazaola burdinbidea kentzeko agindua. Arg: Plazaolako Artxiboa. brigada bakoitza langileburu batek eta lau langilek osatzen zuten. Maria Tereedo hamar bagoi zituzten makinak Denetariko merkantzia eramaten sa: “Nire aitona Latasako geltokitik Leere baziren bidaiariez gain merkantzia zuten, baina batez ere pentsua eta arkunberriraino joaten zen, hilean behin eramateko. Joaquin: “Bagoiak merkandoa. Manolo: “Herritarrak behiekin edo trena pasa aurretik beraiei zegokien tziarekin kargatuta zihoazenean, Uitziidiekin bultzatutako gurdiekin joaten tartea berrikusi behar zuten trenbidean tik Iruñe aldera zihoazenean abiadura zen tren geltokira eta han ardo upelak oztoporik ez zegoela ziurtatzeko, hahandian pasatzen ziren baina kontrako hartzen zituzten edo etxetik ekarritako rriak edo hildako animaliaren bat...” noranzkoan Etxeberria edo Iribasenea babarrunak bidaltzen zituzten trenean. Brigada horietan Lekunberri eta LaGuk bentan ostatua genuenez modu rraungo gizon batzuk ere lan egiten horretan ekartzen genuen ardoa”. Tezuten. Joaquin Erro (85 urte) Lekunresa: “Gero hustutako upelak buelberriko alde zaharreko Barranean bizi tan ekartzen zituzten bidaltzeko. Upel zen eta gogoan du elurra egiten zuebakoitzak bere zenbakia zuen norenak nean nola garbitzen zituzten trenbiziren identifikatzeko eta geltokian dedea trenak pasa ahal izateko. Joaquin: klarazio moduko batzuk egin behar “1942an metro baterainoko elurtea parean gelditu egiten ziren bagoi erizaten genituen. Gogoan dut Urritzako egin zuen eta trenbideko agintariek hediak bertan utzi eta beste erdiak Uitzira Bentako nagusia, Francisco Mina, upel rritarrak deitu zituzten garbiketa laneeramateko eta ondoren bertan utziaskorekin azaltzen zela geltokira eta tan laguntzeko. Herri guztietako jendea takoen bila joaten zen atzera”. deklarazioak berak egitea gustatzen etorri zen palak eskutan zituztela elurra trenbidearen gainetik kentzera, militarrak ere hemen ziren eskiatzen eta han ibili ziren garbitzen”. Teresak gogoan duenaren arabera, egunero goizeko 8:30ean iristen zen trena Iruñetik Latasara korreoarekin eta postariak tren geltokira joaten ziren postaren bila. Tren hura bidaiariekin joaten zen Donostiara eta 10:30ak aldera Donostiatik irten zena iristen zen. Teresa: “Azkeneko urteetan gasoliozko motorra zuen tren txiki bat pasatzen zen el ‘rapidillo’ deitzen zioten eta bi edo hiru bagoi baino ez zituen. Tren hartan erdia baino gehiago bankuak ziren eta beste zatitxo batean saloi bat zegoen butakekin hori garestiagoa zen eta bien erdian komunak zeuden”. Manolo Galartza, Joaquin Erro eta Maria Teresa Antonek euren oroitzapenak kontatu dikigute. Baina horiek txikienak ziren, zortzi
“Trenbidetik elurra kentzen zuten trenak pasa ahal izateko”
- 11 -
- 12 -
zitzaion, baina logalearen gaixotasuna zuen eta amaitzerako lo gelditzen zen eta nik egin behar izaten nituen azkenean”. Bidaiariak ere mota guztietakoak izaten ziren, alde batetik Lekunberriko Ayestaran Hotelera jende aberats ugari etortzen zen uda osoa pasatzera euren haurtzain, laguntzaile eta guzti. Baina bertako herritarrek ere askoz ibiltzen zuten trena, batez ere Iruñera eta Irurtzungo feriara joateko. Joaquin: “Donostiara joateko ohiturarik ez zegoen, Donostiara bikoteak joaten ziren ezkonbidaian”. Maria Teresa: “Udan igandetan tren berezi bat zegoen Iruñetik etortzen zena, eta hango jende asko etortzen zen eguna pasatzera, errekan ibiltzen ziren bainatzen batzuk, beste batzuk karramarroak hartzen... Tren hura beteta etortzen zen beti”. Igandeetako bertako gazteen ohitura aldiz tren geltokietara hurbiltzea izaten zen, trena nola pasatzen zen ikustera, zein jaisten zen eta nor igotzen zen ikustera... Joaquin: “Trenaren atzealdean frenoez arduratzen zen gizona joaten zen eta gu gaztetxo ginela askotan umore txarrean jartzen genuen, harriak botatzen ere ibiltzen ginen...”. Baina garai guztiak ez ziren horren politak izan, Gerra Zibilaren eta ondorengo urteetan Gipuzkoa aldetik jende asko etortzen zen gosez hemengo herrietan babarrunak, gaztak eta ahal zutena erostera. Joaquin: “Hemen ez genuen goserik pasa, urtean pare bat txerri hiltzen genituen, eta denok genuen gure lur zatia edo baratza eta askotan saldu egiten genien”. Maria Teresa: “Trenean emakume asko etortzen ziren orduan, berokiaren barnealdean poltsiko handiak izaten zituzten
josita eta herrietara joan eta babarrunez betetzen zituzten eta besapean berriz gaztaren bat ere gordetzen zuten... Baina Irurtzungo guardiak etortzen zirenean dena kentzen zieten, miseria handiko urteak izan ziren”. Garai hartan presoz betetako trenak ere ikusi zituen Maria Teresak, “Ezkabako Gotorlekutik Gipuzkoa aldera lan egitera eramaten zituzten. Uitzin eta Latasan tren makinek ura hartzen zuten, uraren lurrunarekin funtzionatzen baitzuten trenek eta presoz betetako tren haiek gauez pasatzen zirenean batzuetan trenarentzako ura hartzera gelditzen zirenean hantxe ikusten genituen bagoietan sartuta”. Maria Teresak lehen pertsonan bizi izan zituen bai Plazaola trenaren istorioak eta baita Gerra Zibilarenak ere, izan ere aita Andoaingo tren geltokiko nagusia zen eta 27 urte zituela hil egin zuten. Teresa: “Salaketa faltsu baten ondorioz hil zuten, soldaduz betetako tren bat pasatzen utzi zuela esan zuen gizon batek bekaizkeria hutsagatik, aitak Andoaingo Geltokian zuen lanpostua nahi baitzuen hark”. Hiru herritar hauek ez dute gogoan istripurik gertatu izana, baina animalia asko hiltzen omen ziren trenak harrapatuta bero edo hotz handiko egunetan ardiak tuneletan gordetzen baitziren.
“Uitzi eta Latasako ura hartzera gelditzen ziren trenak, uraren lurrunarekin funtzionatzen baitzuten” Manolori ere behin tunel baten barruan zela pasa zitzaion trena, “Igandea zen eta egun hartan nire koinatua eta ni mendian genituen txerriak ikustera gindoazen, Mugiro parean hiru tunel zeuden eta hamar eta erdiak aldera ‘rapidilloa’ pasatzen zen. ‘Rapidilloa’ etorri aurretik pasako al gara? Tunelaren erdian ginela konturatu ginen bazetorrela, ni beldurtu egin nintzen, izkinetan ez zegoen distantzia handirik baina paretaren kontra pega-pega eginda jarri ginen biok eta hantxe pasa zen”. 1950eko krisiak Plazaolaren beherakadan eragin handia izan zutela diote. Bestalde, Roncalesa autobusak ere hasiak ziren martxan eta merkantzia ere kamioetan garraiatzen hasi ziren. Hori gutxi ez eta 1953ko urriko 13 eta 14an egindako euriteen ondorioz burdinbidearen azpiegiturak kalte handiak eragin zituen, zubiak erori, hormak erori... Manolo: “Lekunberriko festak ziren eta Lizarratik etorritako ‘Alaska’ musika taldea astebete gelditu zen hemen etxera ezin bueltatu eta egunero dantzaldia izan genuen. Ikaragarria izan zen eta horrekin amaitu zen Plazaolako ibilbidea”. Enpresak 1958ko irailean trenbidea kendu eta behin betiko itxi zuen. Egun Plazaola burdinbidea bide berde bilakatu den arren gogoan geldituko dira eskualdeko adinekoek trenaren inguruan bizitakoak.
Plazaola trena Lekunberriko Alde Zaharretik pasatzen. Arg: Mitxauseneako Artxiboa.
Jon Martxoak 4, urtebete Zorionak, Jon! Martxoaren 4an gure etxeko txikiak urtebete egingo du! Muxu haundi bat, pottoko! Etxekoak. Jesus Altuna Martxoak 24, 60 urte Zorionak attuna!! Muxu haundiet eta ongi pasa zore eune!! Egoitz, Eneko eta etxeko guztin partez... urte askotako!!
- 13 -
Uxue Jauregi (Arribe) Martxoak 6, 11 urte. Zorionak Uxue! Ondo pasa eta jarraitu orain bezain jator. Muxu handi bat etxekoen partetik. ZORIONAK!
Lander Martxoak 30, 5 urte ZORIONAK!! Zorionak Lander, dagoeneko 5 urte. Zorionak etxekoen partez, Naroa, Ibai, aitatxo eta amatxo. Eguna oso ongi pasa eta muxu bat.
Irune Saralegi Martxoak 6, 6 urte ZORIONAK!! A ze festa egingo dugun zure urtebetetzea ospatzeko. Muxu potolo bat printzesa, aitatxo, amatxo eta Eki単eren partetik. Zorionak Gaintzako poxpolinari! Egun polit bat pasa dezazula. Pa! Martin, Idoia, Joane eta Goiuri.
Mailope aldizkaria zorion agurrak jasotzeko irrikan dago! Idatz iezaguzu mailope@labrit.net e-postara hilaren 20a baino lehen.
BATzarre Lekunberri eta Larraungo Kinto Eguna
Konpondu ezazu zuk zeure autoa
Martxoaren 29an Kinto Eguna ospatuko dute larraundarrek eta lekunberriarrek. Lekunberriko frontoian edo trinketean paella lehiaketa eginen da eta kuadrilla bakoitzak paella bat prestatu beharko du. Bazkalondoa kantuan pasa ondoren trikipoteoa eginen da herrian barna. Iluntzean kinta bakoitzak bere aldetik afaldu eta gauean dantzaldia izanen da Aner Ansorenaren eskutik.
Lekunberriko SASTRAKA AUTO 4X4 enpresan norberak bere autoa konpontzeko gunea estreinatu berri dute. Boxes moduko batzuk dira non edozein erabiltzailek ibilgailu arin batekin, automobilarekin, furgonetarekin edo 4x4 ibilgailuarekin joan eta bertan konpondu dezakeen. Bere eskura izango du jasogailu bat, eskuko makina, hondakinen kudeaketa eta bere ibilgailua konpontzeko beste edozein tresna.
Arantxa eta Pantxoaren kontzertua Aldatzen
- 14 -
Aldazko Ostatuko Lagunak Taldeak antolatuta joan den hilean ia ostiralero ekitaldiren bat izan zen Aldazko Ostatuan. “Searching for the Sugar Man” filma izan zen ikusgai lehen ostiralean. Potxin Pailazoak ere ikuskizun ederra eskaini zuen txikienentzat eta primeran pasa zuten. Helduei zuzendutako hitzaldi batekin amaitu zuten hilabetea, Patxi Zamora kazetaria izan zen bertan “El Banquete” liburua aurkezten eta CANeko auziari buruzko solasaldia eskaintzen. Bestalde, martxoaren 8an, 19:30ean Arantxa eta Pantxoa izanen dira euren musika estilo mexikar-euskaldunarekin.
Errazkingo ostatua berriz ere zabalik Errazkingo I単igo Orejak herriko ostatuaren martxa hartu berri du. Joan den otsailaren 15ean izan zen tabernaren irekiera. Astelehenetik ostegunera 9:00etatik 13:00etara eta 16:00etatik 20:00etara irekiko dute asteazkenetan izan ezik. Asteburuetan berriz, 9:00etatik 24:00etara.
Nafarroako meategien eta harrobien eragina jasaten duten herrien topaketa Otsailaren 8an, Lekunberriko Plazaolako gelan, Nafarroan meategien eta harrobien eragina jasaten dutenen batzarra egin zen. Deialdia Sustrai Erakuntza Fundazioak egin zuen. Batzarran 28 bat lagunek parte hartu zuten eta Nafarroako txoko desberdinetatik etorri ziren, Altsasu, Zangoza, Zilbeti, Erreniaga, Baztan, Aurizberri, Arakil, Aldatz, Jaitz eta Aritzu besteak beste. Biltzar horretan, besteak beste herri horiek dituzten arazoez mintzatu ziren, eta harrobien proiek-tuak geldiaraztea lortu duten herriek ere euren esperientzia partekatu zuten.
Urko Aristi Tokikomeko lehendakari Tokiko hedabideen bateraguneak joan den hilean berritu zuen bere zuzendaritza eta lehendakari izendatu zuten Urko Aristi. Horrela orain arte lehendakari izan den Mikel Irizarren lekukoa hartuko du Aristik.
Pilotakadaz pilotakada espetxe politikak salatuz Euskal Herrian antolatutako ekimen honek kirolaren bidez "Sakabanaketaren salaketa eta euskal preso politikoen eskubideen urraketa salatzea" du helburu. Horretarako Euskal Herrian hain errotua dagoen kirola erabiliko dute parte hartzaileek. Toki bakoitzean modalitate ezberdinak izanen dira eta Nafarroan Pilota Goxua Txapelketa eginen da. Hemen eskualdeka egingo dira kanporaketak, eta jaialdi nagusia (finalak) ekainaren 29an Iru単eko Labrit pilotalekuan izango da. Larraunen eta Araitzen hainbat kanporaketa egingo dira. Inskripzioa 5 eurokoa da eta kamiseta bat oparituko da. Animatu eta eman izena martxoaren 9a baino lehen : 677755147 telefono zenbakian edo imitxaus@hotmail.com e-postaren bidez.
- 15 -
erreportajetxoa >>
- 16 -
Kolore guztietako inauteriak Otsailean zehar gure eskualdeko hainbat herritan ihauteriak ospatu zituzten. Hilaren bigarren larunbatean Betelun eta Baraibarren era guztietako mozorroak ibili ziren herrian barrena. Baraibarren etxez etxe erronda egin zuten Mendiberri soinujolearekin eta ondoren ostatuan bazkari ederra egin zuten. Betelun aurten berritasun bezala, karrika dantza berreskuratu zuten. Urteak ziren dantza hori dantzatzen ez
Iluntzean hil zuten “Attezarko” Lekunberrin.
zela inauterietan, garai batean errondan ibiltzen zirenean geldialdi batzuk eginez dantza egiten zuten. Arruiztarrak ere goitik behera mozorraturik atera ziren, bertan egun osoan “Atterzarre” herrian barna paseatu ondoren iluntzean erre egin zuten. Eta Lekunberrin Ibarberri Eskolako ikasleak kalera atera eta herriko plazan “Attezarkoren” inguruan dantza ezberdinak eskaini zituzten.
Baraibarren eta Arruitzen etxez etxe ibili ziren. Eta Arruitzen gainera “Attezarre� atera zuten kalera gero iluntzean erretzeko.
- 17 -
Betelun mota guztietako karrozak prestatu zituzten inauterietarako. Lekunberrin berriz, ostiraletik hasita Ibarberriko ikasleak dantzan ibili ziren herriko plazan.
kULTURa Martxoa, emakumeen hilabetea Martxoaren 8an izanen den Emakumeen Nazioarteko Egunaren harira hilabete guztian zehar ekitaldi ezberdinak antolatu ditu Lekunberriko Udalak. Hilaren 1etik 7ra bitarte Parisera bidaia eginen du Larraungo eta Lekunberriko emakume talde batek eta 21ean berriz Lizarrara joateko aukera izanen da. Martxoaren 8rako afaria antolatu dute Lekuonberri tabernan. Urteroko ekitaldiez gain aurten besteak beste hilaren 29an, “Sex o no sex� antzezlana izanen da Kantinan. Egitarau osoa Agendan duzue ikusgai.
- 18 -
Abestuz egiten zaio aurre hotzari
Santa Ageda bezpera egun hotza izan zen aurtengoa, baina hala ere umore onarekin atera ziren kuadrilak kalera abestera. Lekunberrin txistularien laguntzarekin aritu ziren koplak kantatzen eta taldetxo bildu zen, ondoren meriendatu eta Gorriti eta Uitzira joan ziren bertako kaleetan ere abestera. Araiztarrak eta betelurrak berriz Uztegin bildu ziren eta Mu-
sika Eskolako kideen eta eskualdeko bertsolarien laguntza izan zuten bertan. Gero handik Gaintzako Elkartera joan ziren merendatu eta barrenak berotzera.
T i r i k i t r au k i d a nt z a t a l d e a
Noiz sortu zen? Tririkitrauki dantza taldea duela 14 urte sortu zen, Maider Goikoetxea eta Jose Javier Irigoienen eskutik. Zer moduz zabiltzate? Oso gustura, harreman polita daukagu haurrekin eta giro onean pasatzen dugu larunbat goiza. Zein da taldearen helburua? Haurrak momentu on bat pasatzea, dantzaren bidez, euren mugak ezagutzea, jo-
lasaren bidez pauso ezberdinak ikastea... Bestalde, Euskal Herriko kulturan murgiltzea bertako dantzak ikasiz. Zenbat kide zarete? 21 neska-mutil gara taldean. Noiz eta non biltzen zarete? Larunbat goizetan biltzen gara, 11:00etatik 12:00etara. Lekunberriko kiroldegiko gelatxo batean. Zein da taldekide izateko bete beharreko baldintza? Ez dugu baldintza berezirik eskatzen. Dantzaren bidez momentu on bat pasatzeko gogoa izatea baizik.
Zer duzue zuen alde? Gure artean sortu den harremanak sustatzen duen giroa. Bestalde, gure egunerokotasuna denbora tarte txiki batetik at uzteko aukera izatea. Eta zer kontra (zailtasunak) Toki aldaketa dela eta, materialak, jantziak... beste entsegu aretoan dauzkagu. Egokiena izango litzateke, material hori gure eskura izatea. Bestalde oztopo bat materialaren galera da, hainbat material falta zaizkigu.
kULTURa Eskualdeko hiru bardo berri aritu dira jendaurrean 2014ko Nafarroako Bardoak Taldekako Ekimenaren lehen fasea amaitu da eta martxoan bigarrenari ekingo diote Nafarroako bardoek. Otsailaren 7an izan zen lehen saioa eta dagoeneko hamazazpi bertso saio eskaini dituzte Nafarroako hainbat txokotan, horietako bi gure eskualdean gainera. Gaintzako Sonbelu elkartean Mailopetarrak eta Baztandik etorritako Lepatanatuek 2, txipiroien itzulera taldea aritu ziren bertsotan. Aritz Saragueta, Oskar Estanga eta Aitor Irastortza ederki ibili ziren. Gainera bertso saioaren ondoren Mailopetarrak ongi aritu ziren Gaintzan. aurreikusita zegoen merienda aurretik egin zen eta horrek giroa goxatzen lagundu zuen. Uitziko Merkualde Elkartean berriz, Larraungo Paalletan Mocedades eta Berako Bordboiak taldea aritu ziren. Bertan etxeko taldea osatu zuten Joana Zigandak, Arkaitz Goikoetxeak eta Luis Mari Larretak. Nabarmentzekoa da Larraungo Helduen Bertso Eskolako hiru kide aritu direla lehenengoz. Aitorrek, Joanak eta Luis Marik urduritasuLuis Mari Larreta bertsotan. nari eta beldurrei aurre egin eta bakoitzak bertsoa behar bezala osatzeko denbora hartuz lortu zuten saioaren erritmoari eustea. Saioaren ondoren pozik zegoen Joana: “Lortu du ta ez da
gutxi!”. Luis Mariri eta Aitorri kopletan aritzea egin zitzaien zailena, Joanari berriz Zortziko Handiko ariketa. Luis Mari: “Ez zait horren zaila iruditu, baina egia da lasai egon arren mikrofonoaren aurrean jartzerakoan nerbioak atera egiten direla”. Aipatu gabe ezin utzi Bertsozale Elkartearekin batera antolaketa lanetan aritu diren Bertso Eskolako gainontzeko kideak. Ea bi urtetik bi urtera gehiago izaten diren jendaurrean aritzera animatzen direnak. Martxoan hasiko den bigarren fase horretara, guztira sei talde sailkatu dira: Bertze Maldikoak eta 12 obario eta 11 pedrada,
- 19 -
Paalletan Mocedades taldeak umore onarekin ekin zion saioari Uitzin.
Etxeko Kontuk, Harrapazank, Zortziko Haundiena eta Lepanatuek 2, txipiroien itzulera. Saioen datak eta lekuak oraindik erabakitzeke badaude ere, Bertsozale Elkarteak aurreratutakoaren arabera, martxoaren 7tik 30era izanen dira.
kULTURa Etxe bakoitzeko mailopekide bat
- 20 -
Mailope Aldizkariaren Zuzendaritza Taldeak hainbat bilera egin ditu azkeneko hilabeteotan. Joan den hilean besteak beste eskualdeko udal eta kontzejuei dei egin zitzaien Mailopek bizi duen arazo ekonomikoari irtenbide bat bilatzeko. Oso ordezkari gutxi hurbildu ziren ordea: Araizko Udala, Beteluko Udala, Larraungo Udala, Gorritiko Kontzejua, Astizko kontzejua, Azkarateko kontzejua eta Errazkingo kontzejua. Bertan Udalek eta Kontzejuek diru laguntza gehiago eman aurretik bazkide kanpaina indartu beharra dela eta horretan ahalegindu behar dela adostu zuten. Horretarako dagoen denbora ordea oso murritza da, lau hilabete inguru baino ez baitugu arazoari konponbidea emateko. Otsailean ospatutako Bazkideen Urteko Batzarrean azaldu bezala egoera ez da behin ere horren estua izan. 2014. urtea - 993,27 euroko defizitarekin hasi zuen aldizkariak. 2013. urteko diru zati bat (Eusko Jaurlaritzaren diru laguntzarena, 1.707,00 euro) martxoa hasieran jasoko du. 2014. urtean izanen diren gastuak, iazkoen antzekoak izango dira, hortaz, 46. 642,00 euro ingurukoak. Gehi mila euro inguru, 2013. urteko defizita. Sarrerak, oso positiboan hartuta, 40.200,00 euro ingurukoak aurreikusten dira. Aldea beraz, -7.435,00 eurokoa izango da. Aipatu beharrekoa da, azken hiru urteotan, Nafarroako Go-
bernuak eta Nafarroako Kutxako “ Zuk aukeratu, zuk erabaki” egitasmoak kale egin digutela. Bi sarrera horiek desagertu zaizkigu, guztira 15.000,00 euro inguru. Mailopeko Zuzendaritzako kideek horren aurrean uste dute
“Urteko kuota 50 eurora igotzeko erabakia hartu du taldeak” aldizkariak sarrera finkoak behar dituela. Beharrezkoak izango dira aurten ere unean uneko jarduerak antolatzea baina horiek ez dute ziurtasunik bermatzen. 200 bazkide inguru ditu Mailope Kultur Elkarteak. Bazkideen bidez finkotasun bat lortzeko, etxe bakoitzeko bat lortu beharko litzateke, eta hori oso zaila da. Horregatik bazkideekin kanpainaz gain, kuota igotzea ere erabaki du taldeak, urtean 40 eurotik 50 eurora pasatzea. Erabaki horretan desadostasunak izan dira, izan ere batzuen ustez ardura hori Udalek hartu beharko luketeelako eta ez bazkideek. Apirilean bilduko da berriz ere zuzendaritza Udal eta Kontzejuekin, ea ordurako bazkide gehiago biltzen ditugun. Egin zaitez bazkide mailope@labrit.net helbidean edo 948 210 103 telefono zenbakian.
ZIENTZIA
EKOLOGIA
HEZKUNTZA
GIZARTEA
LauBURU
>> Kalaxka Taldea
Larraunen harrobi handiak zabaltzeko ahaleginak 2002. urtean, larraunen harrobi erraldoiak eraikitzeko enpresa handi batzuen ahaleginak zirela eta, Udalak, aho batez, arau subsidiarioak aldatu zituen. Arau berri horien bidez, debekurik gabe, harrobien ustiapena erregularizatu eta mugatu egiten zen. Helburua bikoitza zen: 1. Kontzeju bakoitzak bere harrobia edukitzeko aukerarekin batera, gure paisaia, baliabide eta garapenaren arteko oreka bat mantentzea. Horretarako, besteak beste, harrobien neurria eta etxeetarako egon behar den distantzia mugatu eta era berean lehergailuen erabilera debekatzen zen. 2. Kontzejuak beren baliabideen jabe izatea eta ez enpresak. Aipatu behar da, meategien legediaren arabera, enpresa batek ustiapenerako baimena lortzen duenean, lur horren desjabetzea lor dezakeela, baita kontzejuarena izanda ere, eta horrela ustiapena garatu dirurik ordaindu gabe. 10 urte ondoren enpresa batek, HORGOBISAk, berriz ere Larraunen harrobi erraldoiak eraiki nahian, Larraungo udalaren araudiak, eta horren ondoren udala eta larraundar guztiak, epai bidean jarri ditu. 2002. urtean larraundarrek aho batez onartutako araudiak “legalak� ez direla argudiatuz, epaiak bertan behera uzteko eskatu du HORGOBISAk. Lehendabiziko epaia Larraungo uda-
laren eta larraundarren aldekoa izan da, baina justifikazio gabeko azpiegituretan (abiadura handiko trena, eta abar.) materiala behar dela argudiatuz, HORGOBISAk epaia errekurritu egin du. Era berean, orain arte gauza bat bozkatu duten zinegotziak presionatzen ari da araudiak aldatzearren. HORGOBISA, epaiketen bidez, larraundarren borondatea usurpatzen ahalegintzen ari da eta horrela, Aldatzen, 1.400.000m3ko harrobi erraldoi baten ustiapena lortu nahi du (horrela zehazten da HORGOBISAk Nafar Gobernuan eta Larraungo udaletxean aurkeztutako proiektuan) Ez dago zalantzarik: enpresa honek nola jokatzen duen ikusita, helburua lortuz gero, bere hurrengo pausoa kontzejuei baliabideak lapurtzen ahalegintzea izango da eta, tamalez, ate guztiak irekita izango ditu. Aipatutako guztiagatik, Kalaxkatik publikoki salatu nahi ditugu HORGOBISAren jokaera hauek. Bestalde, Udalak aho batez onartutakoa babestera dei egiten dugu, hau da, manten daitezela gure paisaia, baliabideen eta garapenaren arteko oreka eta baita ere kontzejuek bere baliabideen gain duten burujabetza. Larraungo Udaleko alkateari eta zinegotziei orain arteko araudiak mantentzeko eskatzen diegu eta ez etsitzea kontzejuen baliabideak bereganatzeko enpresa hauek egiten ari diren ahaleginen aurrean.
- 21 -
elkARRIZketa: Etxebizitza pasiboa >> Koldo Monreal
- 22 -
Pasiboak, etxe tradizionalek baino energia behar gutxiagoko eraikinak
Bere familiarekin Iru単etik Lekunberrira bizitzera etortzeko asmoa du Koldo Monrealek. Etxe pasibo bat eraikitzen ari da bertan eta halako etxebizitza batek gurea bezalako inguru batean dituen onurak azaldu dizkigu.
Nolatan erabaki zenuten Lekunberrin etxea eraikitzea? Gu IruĂąekoak gara eta ez genuen han bizi nahi, lehenik Basaburura bizitzera joatekotan egon ginen, baina proiektu hura bertan behera gelditu zen. Luis Azpiroz ezaguna genuen eta bere lursail batean etxebizitza bat egitea adostu genuen. Aurretik ingurua ezagutzen al zenuten? Bai, nik nahiko elitista den eraikuntzako materiala ekartzen egiten dut lan eta inguruan ibilia nintzen bai lan kontuengatik eta baita Plazaolako ibilbidea hainbat aldiz egin dugulako ere. Gainera gure asmoa hemen bizitzeaz gainera, hemen gure lantokia kokatzea ere bada, gure lanerako leku nahiko estrategikoa baita. Oso etxe pasibo gutxi daude penintsulan ezta? Passive House Institutuak ziurtatutako etxe pasiboak penintsula osoan bost baino ez daudela uste dut, baina etxe pasibo estandarrak badira 58 inguru. Proiektu honekin hasi aurretik horrelako etxerik bisitatu al zenuten? Bai bai, Espainia eta Euskal Herri osoan egin zen lehenengo etxebizitza pasiboa Erronkarin dago eta oso pozik daude jabeak, Asturiasen ere izan ginen... Garrantzitsua da esperientziak partekatzea, horregatik, joan den hilean bi topaketa egin genituen, bat hemen bertan eta bigarrena Donostian, arkitektoak eta eraikuntzaren arloko langile ugari bildu ginen.
Koldo bere emaztearekin eta bi seme-alabekin etorriko da laster Lekunberrira.
“Etxe pasibo batek 15 watt erabiltzen ditu metro karratuko urtean� Nolatan hasi zineten etxe pasibo bat egiten? Hasierako proiektua Javier Gortari arkitektoak egin zuen, izan ere hasieran gure asmoa etxe tradizional bat egitea zen eta etxearen altuera erdira paretak egin ondoren dena bota eta proiektua berdiseinatu genuen. Etxe pasibo estandar horretara bideratzeko lanetan
Peter Albrecht arkitektoak lagundu digu. Zuen asmoa etxe pasibo bat egitea da orduan? Bai baina ez dugu ziurtagiria lortzeko helburuarekin egin, beti ere estandar bat izango da. Ziurtagiria lortzeko kontsumo energetikoak ezin du urtean eta metro karratuko 15 wattekoa baino gehiagokoa izan eta gu 18 watt ingurutan gabiltza. Jendeak uler dezan, orain gutxi IruĂąe aldean egin den ikerketa batek dio batez beste ehun eta piko watt metro karratuko erabiltzen direla urtean. Zein elementu hartu behar dira kontuan? Orientazioa da garrantzitsuena, orientazio zuzen batek eguzkia aprobetxatzea ahalbidetuko digu. Bestalde etxea ongi baino hobeto isolatu behar da eta ez orain arte egin izan den moduan, irregularki eta zubi termikoekin. Behar bezala isolatuta dagoela jakiteko froga bat egin dugu, etxearen kanpoaldetik kea botaz batez ere leiho eta ateen zirrikitu txikietatik haizerik edo hotzik sartzen den ikusteko.
Kanpotik kea botaz etxearen barrura ke izpirik sartzen ez zela ziurtatzen ibili ziren.
Isolatzeko erabilitako materiala berezia al da normalean erabili ohi denarekin alderatuta? Gauza batzuk bai eta beste batzuk ez. Adreiluak esaterako, Alemaniatik eka-
- 23 -
elkARRIZketa: “Etxea kanpotik isolatu dugu, barrutik beharrean�
rri ditugu, hauetako batek ilaran jarritako hemen ezagutzen ditugun ohiko sei adreiluren baliokidea da. Bestalde, jendea gehien harritzen duena aireztapen sistema da. Sabaian ditugun hodiei esker etxea modu kontrolatu batean baina etengabe aireztatzen ari da. Horrela, ez da leihorik ireki beharrik etxea aireztatzeko. Sistema horri esker, adibidez sukaldeko eta komuneko airea 24 orduz hartuko du usainak, gasak etab. kentzeko eta aire hori makinara iristean aire biziatua kalera botatzen du, baina bota aurretik beroa kentzen dio eta sartuko den aireari jarriko dio bero hori. - 24 -
filtroak aldatu baino ez zaizkio egin behar. Horri esker etxe barruko airea beti garbi mantenduko da, leku atsegina eta erosoa bilakatuz. Eta horrela ez duzue berogailurik beharko? Berogailuaren energia ekarpena etxearen gaitasun termikoaren araberakoa izango da. Hau da, posible da berogailu elektriko txiki bat edo pellet bat jartzea edo metro gutxiko zoru erradiatzaile bat jartzea, guk hemen adibidez 50 metro karratukoa jarri dugu. Beti izango da energia ekarpen bat baina etxe tradizionaletan izaten denarekin zerikusirik ez du. Beheko surik ere ez orduan... Hemen oso ohikoa da beheko sua jartzea, baina horrelako bat jarriz gero,
Eta makina hori nondik ekarri duzue? Makina hori kataluniarra da eta oso ekonomikoa da egiten duen lana kontuan hartuz. 2.000 euro baino ez ditu balio eta Frantzian 500 eurotan ere saltzen dituzte. Makina horiek oso erabiliak izan dira industrian. Mantenimenduari dagokionez urtean behin
Alemaniatik ekarritako adreilu bereziak.
barruko aire beroa erabiliko dugu erretzeko eta tximiniaren aurrean jarriz gero bizkarra hotza dugula nabarituko dugu eta hori ez da ona. Hemen erosotasuna eta osasungarritasuna oso kontrolatuta daude. Gainera su baxuak horren isolatuta dagoen etxe batean bero gehiegi sortuko luke eta leihoak ireki beharko genituzke etxea epeltzeko. Dena den, badira kanpoko airea erretzeko aukera ematen duten tximiniak eta beraz, hori
litzateke egokiena. Antzeko zerbait gertatzen da sukaldeko ke-erauzgailuarekin, barruko aire beroa hartzen du eta kanporatu egiten du, kasu horretan egokiena karboizko ke-erauzgailu bat jartzea izango litzateke airea garbitu ondoren berriz ere barrura botatzen duena. Eskualdeko jendeak jakin mina adierazten al dizu? Bai, batzuk ikustera hurbildu dira eta askok esan didate ez dakidala Lekunberrin zer-nolako hotza egiten duen. Baina hain justu hor dago koxka, kanpoaldeko klima zenbat eta okerragoa izan probetxu handiagoa aterako diogu. Adibidez, leihoak jarri genituenean, kanpotik kondentsatzen zuten kristal motarengatik. Leihoak Suitzatik ekarri dituzue... Bai, hauek handik ekarriak dira baina bada Araban hauek baino leiho hobeak egiten dituen fabrikatzailerik, nik berandu ezagutu nuen. Leihoak erosterako orduan kontsumitzaileak UW datua da eskatu behar duena, horrez gain leihoak behar bezala jartzea ere oso garrantzitsua da airea ez sartzeko. Zubi termikoak saihestu behar ditugu, gure baserrien kulturan adibidez harri bat jarri ohi da leihoen azpian kanpotik barruraino sartzen dena harri bakar bat eta horrela hotza zuzenean barrura sartzen da. Hormigoirik ere ez duzue erabili... Ez, hormigoizko egitura izotza bezalakoa izaten da kanpoko hotz guztia transmititzen duelako barrurantz. Horregatik, guk hormigoia beharrean ijetzitako egurra erabili dugu. Bestalde, gure kulturan ez dira eraikinak kanpotik isolatzen, baizik eta barrutik. Gertatzen dena da kanpotik isolatuz gero etxea berotzen dugunean eraikinaren egitura berotzen dugu eta berogailua itzaltzean beroa ezin da kanpora atera, barruan gelditzen da. Aldiz, barrutik isolatzen badugu, etxea berehala berotuko dugu baina hoztu ere oso azkar hoztuko da. Horregatik bigarren aukera hau oporraldietarako erabiltzen dugun etxebizitza baterako egokia izan daitekeen arren ez da inola ere gomendagarria egunerokorako. Isolamenduak kanpotik behar du, eraikitzeko erabilitako adreilu eta harri horiek inertzia termiko hori erabili dezaten barrura sartzeko.
Luis Azpiroz
“Bezeroari hipoteka bat kentzen diozu gainetik� Berastegiko Azpiroz y Zubillaga S.L. Enpresa arduratzen ari da Koldoren etxebizitza eraikitzeaz. Luis Azpiroz eta bere langileentzat lehen aldia izan da halako etxebizitza bat egin dutena. Zuek orain arte halako esperientziarik izan al zenuten? Ez, baina oso esperientzia ona izan da, norbera mentalizatzea da hemen kontua, gainera ikusten duzu bezeroari hipoteka bat kentzen diozula gainetik. Gauzak ongi egitearekin diru asko aurrezten da. Teknikoki zaila izan da zuentzat? Ez, ez da zaila. Inportantzi haundia dute arkitektoen gomendioek, zein material erabili behar den leku bakoitzean etab. Gainera, hemen erabili ditugun materialak askoz errazagoak dira eskulanerako normalean erabiltzen ditugunen aldean. Zer izan da gehien harritu zaituena? Ni gehien harritu nauena eta orain arte behar bezainbesteko inportan-
tziarik ematen ez geniona izan da leiho inguruen garrantzia eta haizea ez sartzeko teknika horiek. Oso interesgarria izaten ari da proiektu hau, nik uste jendeak mentalizatu egin beharko lukeela, gainera ez da garestia.
Eta ekonomikoki zer eskatzen du horrelako etxe bat egiteak? Ez da askoz ere garestiagoa ateratzen, ordaintzeko tokia baino ez da aldatzen. Gure kasuan, proiektu hau esperimentu bat izan da guretzat eta hanka sartzeak egin eta gero konpondu behar izan ditugu eta horregatik gehiago kosta zaigu, baina ni ausartuko nintzateke esatera etxe tradizional bat baino %5 garestiagoa izango dela, baina gainera hori ez da kontua, oso errentagarria den etxe bat da, lehenengo egunetik gainera. Hau ez da etxe ekologiko bat, ongi egindako etxea da, helburua ahalik eta gutxien kontsumitzea da. Guk adibidez ur depositu bat jarri dugu lorategiaren azpian non teilatuko euri ura biltzen den eta ur hori komun zulorako, garbigailurako, lorategirako edo autoa garbitzeko erabiliko dugun, eguna iritsiko delako non urak bikoitza balioko duen. Eta zentzugabekeria bat iruditzen zaigu edangarria den ura esaterako komun zuloan erabiltzea. Zein gomendio emango zenituzke? Gauzak bitan pentsatzea bestela etxebizitza zahar bat eraikitzen ariko zara. Gaur egun modu tradizionalean etxe bat eraikitzen ari dena, etxe zahar bat ari da eraikitzen eta horrek ez du zerikusirik estetikarekin. Guri asko kosta zaigu guretzat berria zelako eta buelta asko eman behar izan dizkiogulako baina horrelako etxe bat sei hilabetetan egin daiteke eta gainera modu garbian, ez baita hautsik edo urik erabiltzen. Passive House estandarreko etxebizitza duten guztiek nabarmentzen dutena erosotasuna da, ez baita hotzik sartzen, eta ez da ekarpen energetiko handirik behar eta gainera tenperatura eta hezetasun gradu bera mantentzen da etxe guztian.
- 25 -
KIROLa Aizkora apustua Martxoaren 16an Doneztebeko frontoian Ruben Saralegik bere aizkolari ibilbideko bigarren apustua jokatuko du. Oraingoan bere osaba den Daniel Vicenterekin batera arituko da Felix Etxeberria eta Oian larretxearen aurka. 20 kana erdiko eta hamar 60 ontzakoa izango da egin beharko duten lana eta 12.000 euro egongo dira jokoan.
Korrika, korrika Azpirotzera
Neguko pilota txapelketa Joan den hileko lehen igandean jokatu ziren Pilota Eskolak antolatutako Neguko Txapelketako finalak. Araizko eta Larraungo Pilota Eskolako gaztetxoak bikoteka aritu ziren eta ondoren bikote txapeldunek saria jaso zuten irakasle lanetan aritzen diren Igor Mitxaus eta Angel Soroaren eskutik. Horra hor egunak utzitako irudiak.
- 26 -
Martxoaren 16an burutuko da aurtengo Arruizko Txikitoren omenezko Lekunberriko Legoaren 26. Lasterketa. Lekunberritik Azpirotzerainoko joan etorriak 6 kilometro eta 40 metro ditu. Dagoeneko izen emateko epea zabalik dago. Horretarako www.kirolprobak.com atarian duzu aukera. Urtero bezala legoaren aurretik, goizeko 10:30ean, Umeen Krossa egingo da, beraz gaztetxoek ere euren neurriko lasterketan parte hartzeko aukera izango dute. Egunaren aurretik lasterkariak prestatzeko eskaintza egin dute Plazaola Kirolgunetik, beraz aitzakiarik ez da.
Helduentzako igeriketa ikastaroan izen emateko aukera Heldua bazara eta igeri egiten ikasi nahi baduzu, asteazkenetan 18:30tatik 19:30etara eta ostiraletan 18:00etatik 19:00etara Plazaola Igerilekuan aukera hori eskaintzen dizute. Anima zaitez! Informazio gehiago eta izen ematea: 948507377 telefono zenbakian edo plazaolakirolgunea@gmail.com helbidean.
“Aita izan da orain arte nire squash irakaslea� >> Adrian Beloki Latasako hamabi urteko mutiko hau igandero aritzen da squashean Lekunberriko Plazaola Kiroldegian, iaz gainera Lizarran burutu zen squash txapelketan parte hartu zuen eta sub 11 kategoriako txapelduna izan zen. Noiz hasi zinen zu squashean ibiltzen? 8 urterekin hasi nintzen. Aita Lekunberrikoa da Juan Manuel Beloki, urteak dira bera squashean aritzen dela eta berarekin igandeetan etortzen hasi nintzen kiroldegira. Aurten astean behin Ororbiara joaten hasi naiz, han Euskadiko eta Nafarroako txapelduna den Javier Villanuevak entrenatzen nau, baina orain arte nire irakasle bakarra aita izan da. Squashean ibiltzeko zein material behar da? Urdai-zola duten zapatilak behar dira ez irristatzeko, nik ez dut marka berezirik erabiltzen, oinean gustoura baditut aski. Bestalde, gomazko pilota txikiak erabiltzen dira kirol honetan, horiek askotan txapelketetan parte hartzen dugunean oparitzen dizkigute. Erraketak ere bereziak dira, frontenisean erabiltzen direnekin alderatuta meheagoak dira, txapelketetara beti bi eraman behar izaten ditugu, bat hausten bada bigarrena izateko. Noiz hasi zinen txapelketetan parte hartzen? Hamar urterekin. Nafarroan hainbat tokitan antolatzen dituzte squash txapelketak, Ororbian, Donibane Kiroldegian, Amaya Kiroldegian... nik noizean behin txapelketa batzuetan izena ematen dut, futbolean ere aritzen naiz eta batzuetan partiduetara joateko squasha alde batera uzten dut, txandaka ibiltzen naiz, baina azkenaldian squasharekin animatuago nabil. Iaz Lizarrako Txapelketa irabazi zenuen... Bai, eta Ororbiakoa ere ia-ia irabazi egin nuen, hirugarren gelditu nintzen. Orain arte sub 11 kategorian aritu izan naiz, baina aurten sub 13an hasi naiz lehiatzen.
Palentziara ere joaten zara... Bai, udan astebete Palentzian egiten den campus batera joaten naiz, jada lau urte badira bertan parte hartzen dudana. Han Espainia eta Euskal Herriko squash jokalariak biltzen gara. Eta bertan zer egiten duzue? Normalean hiru taldetan banatzen gaituzte. Goizean lehendabizi atletismoa egiten dugu eta ondoren bi orduz squashean aritzen gara, gero igerilekuan ibili eta bazkaltzera eta arratsaldean berriz ere atletismo pixka bat eta squashean aritzen gara. Gainera han ere txapelketak jokatzen dira azkeneko bi egunetan. Eta astez Latasako frontoian ibiltzen zara batere? Bai frontenisean ibiltzen naiz han, baina teknika ezberdina da eta aitak ez jokatzeko esaten dit.
- 27 -
LURRAK EMANA inguruko zizak
> Julio Calonge
Tutankhamon Faraoiaren maldizioa Oraingo honetan, kasu magiko batez hitz egingo dugu, izan ere TUTANKHAMON faraoi gaztearen hilobiaren aurkikuntzak zenbait heriotza misteriotsu ekarri zituen.
- 28 -
Hilobia Erregeen Ibarrean aurkitu zuen Howard Carter egiptologo britainiarrak bere sozioa zen Lord Carnavon inbertitzailearekin batera 1922ko azaroaren 14an, baina hamabi egun behar izan zituzten hilobiaren ateraino iristeko. Behin atea irekita Carter hilobiaren barruan sartu eta txundituta gelditu zen ikusi zuenarekin. Altxor ikusgarri bat zen hura hainbat aretotan banatuta, urrezko sarkofagoaekin, bitxiekin, bastoiekin, mota guztietako haziekin... azkeneko gelan errege-sarkofagoa zegoen, urrezko eta harribitxizko maskararen azpian aurkitu zuten Tutankhamon faraoiaren gorpu momifikatua. Grabatuak deszifratuz Carterrek ez zuen maldizioari buruzko erreferentziarik aurkitu faraoiaren deskantsua aztoratuko zutenentzat. Ezerk ez zuen iragartzen 3.000 urteren
Tutankhamon faraoi gaztearen aurpegi momifikatua estaltzen zuen maskara ezaguna.
Lagundu Mailope! Mailopeko bazkidea izan nahi duzu? mailope@labrit.net
ondoren faraoia maldizio horri esker egingo zela ezagun, izaki misteriotsu, magiko eta mendekari bat bezala. Aurkikuntzaren eta profanazioaren ondotik, azalpen arrazionalik ez zuten heriotzak gertatu ziren eta hilobia profanatu izanarekin lotu zituzten. Izan ere, hilobia bisitatzen lehenetarikoak izan ziren 20 pertsona hil egin ziren. Carnavon, Carterren sozioa, handik aste gutxira hil zen eltxo baten ziztada batek sortutako infekzio batengatik. Beste egiptologo frantses bat hilobiko eskailerak jaisten ari zela erori eta hil zen, beste batzuk berriz pneumonia arraroen ondorioz hil ziren, beste bat pulmoniak jota eta horrela faraoiaren maldizioak hil zituenaren legenda sortuz joan zen. Kasualitatezko kasuez gain, 1922an ez zekiten pneumonia, pulmonia edo antzeko arnas infekzioak gaur egun bezala tratatzen. Diagnostikoek askotan ez zuten errealitatea edo gaixotasunaren jatorria islatzen eta orduko bizi itxaropena ere ez zen gaur egun duguna. Orain badakigu, hareazko arrokez sortutako hobiaren itxieraren ondoren, hezetasuna filtratu zela 3.000 urtetan. Irekitzerakoan paretak ASPERGILLUS NIGER izeneko lizun batez estalita zeudela aurkitu zituzten eta mila miloi espora zeuden ia arnastezina zen giro horretan. Espero guzti horiek aktibatzeko baldintza egokiak aurkitu zituzten eta hilobia ireki ondoren arnas infekzioak sortu zituzten eta hori sendatzeko 1922an tratamendurik ez zen. Aspergillus niger lizunak batzuetan euren sistema inmunologikoa ahulduta duten pertsonen eta animalien birikak infektatzen ditu. Aspergillusaren infekzioa, aspergilosis ere deitua, noiz behinka edozein organo edo kaltetutako gorputzeko organoen sisteman ager daiteke. Beraz, badirudi gertakari horien guztien atzean ez dagoela ezer magikorik. Dena kasualitatea baino ez dela, prentsaren imajinazioa, izan den hileta-ondare handienari publizitatea emateko gogoa eta beldurrezko pelikulak eta misteriozko nobelak idazteko ere ongi datorkie askori. Bakean deskantsa dezala uzten badiote. Historia honetan guztian errudunik bada hori ASPERGILLUS NIGER onddoa da, zorte txarraz gainera.
HAIZEAK ERAMANA
atzerritik iritsitako kontuak > Ainara Saralegi
“Bragança, terra de três meses de inferno e nove meses de Inverno” Ainara Saralegi beteluarra Portugalen da, Bragança-ko unibertsitatean dabil lanean eta bere berri izan dugu. egin, otorduak prestatu, etxekoekin hitz egin... Aste-bukaerak libreago ditudanez, ingurua ezagutzeko aprobetxatzen dut. Nolakoa da bertako gizartea? Oraindik 2 hilabete besterik ez daramatzat, baina orokorrean oso jatorrak eta lagunkoiak dira. Etorri nintzen lehenengo egunetik beti laguntzeko prest, eta egia esan, hasieran eskertzen da hurbiltasun eta laguntza hori. Janariarekin zer moduz moldatzen zara? Janariarekin primeran! Janaria nahiko antzekoa da eta oso ondo jaten da Bragançan eta inguruetan. Batez ere, nola ez, bakailaoa. Ez nuen sekula ere imajinatu bakailaoak hainbeste aukera eman zitzakeenik. Kuriositate moduan aipatu behar dut, supermerkatuetan denetatik aurki daitekeela, dilistak izan ezik.
Noiztik zaude Portugalen eta zertan zabiltza? Urtarrilean etorri nintzen Portugalera eta doktoretza ondoko beka batekin Bragança-ko unibertsitatean nabil lanean. Kimika ikasi nuen eta hemengo laborategi batean nabil polimeroen inguruko ikerketa lanetan. Zenbat denborarako joan zara? Urtebeteko kontratua daukat, beraz, momentuz hemen urte bukaera arte egongo naiz, eta ondoren, nork daki? Zergatik aukeratu zenuen Portugal? Edo bertara joateko aukera nolatan sortu zitzaizun? Tesia amaitzear nengoela doktoretza ondoko beka baten berri jakin nuen nire tesi zuzendariari esker, eta aukera eta esperientzia berri hau alferrik ez galtzea erabaki nuen. Gainera, aurrez hiru hilabeteko egonaldi bat egina nuen Suitzan eta gustura egon nintzenez, aukera onartzea erabaki nuen. Zein da zure egunerokoa bertan? Nahiko normala da nire egunerokoa. Goizean goiz joaten naiz lanera, bertan igarotzen dut eguna eta ondoren kirol pixka bat
Eta hizkuntzarekin? Bragançak Gaztelarekin egiten du muga, eta gazteleraz hitz egiten ez baldin badute ere, askok ulertzen dute, beraz, mantso hitz eginez gero ulertzeko moduan. Hala ere, laster portugeseko klaseekin hasteko asmoa dut, ea zer moduz moldatzen naizen… Euskaldunik aurkitu al duzu bertan? Momentuz ez dut euskaldunik topatu. Unibertsitatean, gehienbat, Angola, Ginea, Espainia, Frantzia, Polonia eta Txekiar Errepublikako jendea dago. Bertara joateko asmoa duen bati zer gomendatuko zenioke? Hotzari aurre egiteko prest etortzea! Kontatu didatenez, esaera zahar batek dio, ‘Bragança, terra de três meses de inferno e nove meses de Inverno’. Etxekoei, lagunei edo hemen dagoen inori mezuren bat bidali nahi badiezu, aprobetxatu! Lehenik eta behin, etxeko guztiei eskerrak eman nahi dizkiet abentura honetan beraien laguntza eta babes osoa eskaintzeagatik. Lagunak agurtzeko ere aprobetxatu nahiko nuke aukera hau, eta nola ez, eskerrik asko Mailoperi eta Mailope bizirik irautea posible egiten duten guztiei!
- 29 -
ekinarenEKINEZ >> Javier Autoeskola “Erosotasuna eskaintzen diegu gure bezeroei”
Abenduaren 20tik Irurtzunen autoeskola berria dago zabalik. Matxain Autoeskola zegoen lokal berean ireki du Javier Barbajerok berea eta dagoeneko zabalik dago apirilean emango den Heziketa Jarraiko GGA ziurtagiria ateratzeko ikastaroan izen emateko epea.
- 30 -
Autoeskolen arloan esperientzia baduzu Javier... Bai hamar urtez Iruñean aritu nintzen autoeskola batean lanean baina langabezian gelditu nintzen eta Matxain Autoeskolako nagusiak aurretiko erretiroa hartzeko asmoa zuenez interesik banuen galdetu zidan. Badakit ez direla garai onak baina gastuak ordaindu eta soldata ateratzearekin aski dut nik. Pixkanaka martxa hartzen hasiak gara, dagoeneko intentsibo bat egin dugu, zortzi edo bederatzi pertsona aritu ziren, Irurtzungoak batzuk eta baita Lekunberri inguruko zenbait ere. Zer eskaintzen duzue? Eskualde honek behar duena eta bertakook nahi duguna eskaintzen dut, erosotasuna. B lizentzia ateratzeko, egunero ordu betez autoeskolara etortzearena amaitu da, gazteek ez dute hori nahi horregatik sarean programa bat daukagu gure webgunearen bitartez sartu eta bertan klaseak zuzenean jaso ditzakete eta testak ere egin ditzakete. Hala ere nahi izanez gero hona ere etor daitezke, hemen ordenagailuak ditugu
Ikasleek ordenagailu gela bat dute eskura nahi izanez gero.
eta edozein azalpen behar badute jaso dezakete. Bestalde klase intentsiboak daude denbora gutxian teorikoa prestatzeko, horiek asteburuan egiten ditugu beti ikasleen ordutegietara egokituz. Gainera horretarako ni neu joaten naiz euren etxeetara bila hona etortzeko, orain Lekunberrin badut taldetxo bat eta ni arduratzen naiz euren bila joan eta ondoren bueltan eramateaz. Baina bestelako eskaintzak ere badituzue... Bai, autobus, kamioi eta motoen baimenen kasuan, nik ez dudanez praktikak egiteko beharrezko diren ibilgailu eta pistak Iruñeko Foncillas Autoeskolarekin elkarlanean aritzen naiz. Horrela, hemen teorikoa eskaintzen diet bezeroei eta ondoren bertan ateratzen dute praktikoa. Bestalde, profesionalentzako CAP edo GGA (Gidarien Gaitasun Agiria) ziurtagiriari dagokionez, hasierako GGA atera behar dutenentzat ez dugu eskaintzarik hemen baina informazioa, matrikulazioak eta bestelako erraztasunak eskaintzen ditugu. Profesionalek bost urtetik behin egin beharreko heziketa jarraiko GGA ziurtagiriaren kasuan azterketarik ez da izaten eta hori hemen eskaintzen dugu. Inguru honetan kamioi eta autobus gidari asko daude eta beraientzat oso erosoa dela uste dut ikastaroa hemen egitea, Iruñeraino joan beharrik gabe. Apirilean izango da hurrengo Heziketa Jarraiko GGA ikastaroa ezta? Bai, dagoeneko izen
FITXA Javier Autoeskola Nueva kalea, 6. 948 600 621 / 681105616 www.autoescuela-javier.es info@autoescuela-javier.es emateko epea irekita dago. Urtean horrelako hiru edo lau ikastaro egitea da nire asmoa. GGA ziurtagiria 2008an jarri zen indarrean kamioi edo autobus gidariak urte gutxitan egunean jar daitezen. Horregatik, heziketa jarraiko Gidarien Gaitasun Agiria 2014ko iraila baino lehen derrigorrez berritu beharko dute 2008ko irailaren aurretik ateratako D gida baimena (autobus gida baimena) 7 edo 8an amaitzen zaienean eta 2015eko irailaren aurretik berriz 9 edo 0an amaitzen zaienean. C gida baimena duten kasuan berriz (kamioi gida baimena), 2014ko irailaren aurretik atera beharko dute 5 edo 6an amaitzen denean eta 2015eko irailaren aurretik 7 edo 8an amaitzen denean. 35 orduko ikastaroa da... Bai, 35 ordu dira derrigorrez eman behar direnak, beraz, bi asteburutan egiten da, ostiralean, larunbatean eta igandean zazpi orduko saioak emanez. Kasu horretan azterketarik ez dagoenez, ahalik eta atseginena egiten saiatzen naiz, luze egiten da bestela, gainera programa jarraitu arren interesgarria da ikasleek euren artean esperientziak partekatzea.
kontuTXIKIAK merkatu txikia
martxoa 8
Emakumeen Nazioarteko Eguna.
8
Aldatz: Ostatuan, 19:30ean. Arantxa eta Pantxoren kontzertua (musika mexikar-euskalduna).
9
agenda
BESTERIK
Lekunberri: Kantinarocken Crisix.
15
Lekunberri: Kattagorri Elkartean bertso afaria Uxue Alberdi eta Andoni Ega単arekin. (Sarrerak 15 euroan Ainhoa eta Elosta tabernetan martxoaren 1etik 13ra).
15
Gaintza: Inauteriak. Egunean zehar, puska biltza herriko etxeetan zehar. Iluntzean afaria Sonbelu Elkartean eta ondoren gaupasa.
16
Lekunberri: XXV. Legoa.
22
- Kotxea konpartitu: Lekunberri - Landaben. Lan ordua: 07:30 - 15:00. Telefono zenbakia: 616 956 899. Emilio.
ADI!
Merkatu Txikian iragarki bat jarri nahi baduzu idatzi mailope@labrit.net-era. Publizitate eskariak bi hilabetez egongo dira jarrita, ondoren kontrako abisurik jasotzen ez badugu kendu egingo ditugu.
Lekunberri: The Buzz Lovers (Tribute to Nirvana)
AGENDA: Mailopeko agendan ekitaldiren bat edo deialdiren bat agertzea nahi baduzu idatzi mailope@labrit.net-era hilaren 20a baino lehen.
Guardiako farmaziak Martxoaren 1 eta 2 Lekunberriko M.I. Mendia
Martxoaren 17tik 23ra Beteluko C.A. Carrillo Ruiz
Martxoaren 3tik 9ra Leitzako M.Z. Campos Mendoza
Martxoaren 24tik 30era Lekunberriko Plaza - Arrupea
Martxoaren 10etik 16ra Leitzako M.I. Larraya Astibia
Martxoaren 31 Arribeko A. Garmendia
Telefono zenbakiak Larrialdiak.......................112
Beteluko osasun etxea........948513300
Araizko osasun etxea........948513040
Lekunberriko osasun etxea........948504208
- 32 -