197. zkia. - 2012ko azaroa

ERREPORTAJEA: Birziklapena ELKARRIZKETA NAGUSIA: Ane Zabala KULTURA: Ardoaren eguna KIROLA: Aiboa Casares LURRAK EMANA: Hankagorriak MAHAIRA ERAMANA: Maskarada

Ez da arraza kontua, izaera kontua baizik Joseba Eskamendi

7PEKAtu

Ane Zabala 7 urterekin hasi zen zaldiz ibiltzen, aurten du ordea lehiaketa batean parte hartzen duen lehen urtea. Kuka bere behorrarekin Bedaioko Raidean izan zen eta geroztik argi du beste askotan parte hartuko duela.

MAILOPEtxiki Geroglifikoen eta asmakizunen txokoa sortu berri dugu. Jasotzen ditugun erantzun zuzenen artean Argia Taldeak oparitutako 20 mahai-joko zozketatuko ditugu. Animatu eta bidali zure erantzuna eta izen-abizenak mailope@labrit.net e-postara. Ea lehendabiziko hau asmatzeko gai zareten:

Zer jaso ohi dugu hilabete hasieran etxeko postontzian? Erantzuna:

-2-

04> Iritzia 08> Luze: Koldo Nu単ez-Betelu 09> Zabal: I単aki Usabiaga

10 > Birziklapena eta hondakinen kudeaketa Sortzen ditugun hondakinen birziklapena eta erabilera egokia erabakigarriak dira ingurumenaren osasunerako. Hori ederki dakite Mendialdea eta Araxes Mankomunitateetako langileek. Zorionez Euskal Herrian beste herrialdeekin alderatuta birziklapen tasa altuenetakoa dugu beira, ontzi eta paper-kartoia birziklatzen.

13> Kuxkuxean 14> Batzarre 16> Elkarrizketa: Ane zabala

22 > Mikel Intsausti Gara egunkariko zinema kritikaria da Mikel Intsausti. Donostiako Zinemaldia burutu berri den honetan, halako jaialdiek duten garrantziaz, zinemak bizi duen momentuaz eta oro har bere lanaz gehiago jakiteko aukera izan dugu.

-3-

23> Kultura: Ardoaren eguna eta Lekunberriko jaiak

24 > Liztor asiarra Iaztik gurean daude liztor asiarrak izenez ezagun egin diren erleak. Eztigile eta suhiltzaileak beraien atzetik ibili arren ez dute lortzen beraiek amaitzea hemengo erleak baitira euren eguneroko bazka. Itxuraz hemengo erlearen berdintsuak badira ere, euren hozkak askoz mingarriagoak dira.

25> Kuttunenak 26> Kirolak 28> Lurrak emana: Hankagorria 30> Agenda 31> Trikuharriak: Kategainako menhirra eta Lamear Mailope doan banatzen da honako herrietan: Albiasu, Aldatz, Alli, Arribe, Arruitz, Astitz, Atallu, Azkarate, Azpirotz, Baraibar, Betelu, Errazkin, Etxarri, Gaintza, Gorriti, Intza, Iribas, Lekunberri, Lezaeta, Madotz, Mugiro, Oderitz, Uitzi eta Uztegi. Mailopek ez du bere gain hartzen bertan adierazitako iritzi eta esanen erantzunkizunik. issuu.com/mailopealdizkaria ERREDAKZIOA: Agurtzane Altuna, Urko Aristi, Mikel Hernandorena, Ainhoa Iriarte, Itziar Luri, Arantxa Mikeo eta Andoni Tolosa. ARGAZKIAK: Txarli, Agurtzane Altuna, Inma Etxarri, Aiboa Casares, Julio Calonge, Felix Olaetxea, Mendialdea, Kirol Mankomunitatea, Ane Zabala eta Joseba Satrustegi. PUBLIZITATEA: Labrit Multimedia - 948 210 103 - mailope@labrit.net. MAKETAZIOA: Araitz Amatria. Eusko Jaurlaritzak, eskualdeko Udal, TIRADA: 1.600 ale. kontzeju eta bazkideek babestutako aldizkaria.

(H)iriTZIA Jesus Jaimerena Jesus Jaimerena edo Don Jesus jende askorentzat, orain, gaitz fisiko batek ez dizunean uzten ibiltzen kalean, elizan eta etxean zuk nahi bezala, beti egin duzun moduan, ez ezazu pentsa ezagutzen zaitugunok ahaztuta zaitugunik, ez, askok eta askok sarritan gogoratzen zaitugu eta askotan galdetzen dugu zutaz. Izan ere, Baztanen, Aranon, Lekunberrin, Larraunen eta beste leku askotan ere egin duzun lana handia baita; ez da lan makala izan. Batere kobratu gabe, hau da, dohainik, zure eginbeharrez gain, urte askoan aritu zara haur, gazte eta helduei pilotan, dantzak, antzerkia, solfeoa, txistua, euskara, latina, abestiak eta abar irakasten, partiturak prestatzen, grabazioak egiten, Eguberrietako jaiotzak atontzen eta bat eta beste. Hori guztia zaila da egiten bizitza bakar batean, baina zuk horrela egin duzu, eskuzabaltasunez, eta, ezagutu eta ezagutzen zaitugun guztiok hori ez genuke behin ere ahaztu beharko. Nik neronek ere oso ongi gogoratzen dut, hamabi bat urte nituenean, eta Behiko Bordan bi hankak igeltsuz bilduta nengoenean, ebakuntza baten ondoren, nola joan zinen oinez

nireganaino, plastikozko Poxpolin izeneko txistu xume bat eta zerorrek idatzitako musika eskala bat eskuetan hartuta, eta nola eman zenidan lehenengo eskola etxean bertan, denbora ongi aprobetxa nezan. Horixe bai dela etxez etxeko dohaineko zerbitzua, alajaina! Geroago ere, zerorrek utzitako liburuxka txiki bati esker, hasi nintzen hartzen euskarari buruz, funtsezko lehenengo nozioak. Eta seguru nago, niri bezalatsu, beste jende askori ere antzeko zerbait gertatuko zitzaiola zurekin. Pixka bat ezagutzen zaitugun guztiok, oso ongi dakigu ez dituzula inondik ere gustuko omenaldiak, baina, hala ere, oraingo honetan bekatu txiki hau barkatu beharko didazu, idatzi 単imi単o hau zu gogoratu eta goratzeko egin baitut. Eta haserretu baino lehen, badakizu, Don Jesus, oraindik jende askok gogotik estimatzen zaituela; hauxe horren froga txiki bat besterik ez da izan. Ea egunen batean, aukeratxoren bat ote dudan zuri bisita motz bat egiteko. Bitartean, ongi bizi eta eutsi goiari! Besarkada bero bat. Xanti Begiristain Madotz. Iru単ea

-4-

Araizko Udalak honako mozioa onartu du: Lehentasunak aldatu behar dira: pertsonei eta giza eskubideei lehentasuna eman, AHT-rako diru xahuketaren aurretik. Argi adierazi nahi dugu Nafarroako gizartearentzat ezinbestekoa dela agenda politikoan 180 graduko bira ematea, eta pertsonei eta eskubide nahiz behar sozialei erabateko lehentasuna ematea. Abiadura Handiko Trena Nafarroan inoiz planteatu den azpiegiturarik handiena da, bai diru kopuruari dagokionez (milaka miloi euro guztira), bai haren dimentsioari eta ondorioei dagokienez.

Beteluko Udalbatzak Herrira mugimenduak aurkeztutako mozioa onartu du: 1- Udal honek, bizi dugun egoera historiko honen aurrean, Euskal Preso Politikoen errespetua eskatzen du. Hala nola zigorra beteta duten presoak askatzea eta Parot Dotrina bertan behera uztea. 2- Udal honek datorren irailaren 15ean Parot Doktrina bertan behera uzteko Lekunberrin burutuko den manifestaldiarekin bat egiten du.

Araizko Udalak preso gaixoen eskubideen aldeko mozioa onartu du: Giza eskubideen ikuspuntutik egoera gordina ari gara bizitzen. Azken asteetan, Josu Uribetxeberria presoaren osasun egoera atzeraezina izan dugu mahai gainean. Hala ere, badira oraindik oso gaixorik eta kartzelan jarraitzen duten hamahiru preso. Preso gaixo hauek sufritzen dituzten gaixotasunei behar bezalako jarraipena egitea bateraezina da espetxean egotearekin.

Zer gertatzen ari da EITB-n? Euskaltzaindiak duela zenbait urte, besteak beste, honako hauxe idatzi zuen bere Hiztegi Batuan: <bailara iz. Gip. “eskualde txikia” (ez da haran edo ibar-en sinonimoa)>. Eta hiztegiaren orrialde bakoitzaren bukaeran beste honako hau agertzen da, alegia, Oharra: zerrenda honek arau maila du. Hara, bada, aurreko egunetan Euskal Herrian izan diren euriteak direla eta, 2012-10-22an, Euskadi Irratiko ordu bateko albistegian (eta baita aurreko egunetan ere) honako perla hauek entzun dira: Saraitzu eta Erronkari bailaretan…; Saraitzutik Frantziarako errepidea…; …dagokionean… eta abar, Saraitzu ongi balego bezala, bailara eta ibar edota haran gauza bera balira bezala, Zuberoa euskaldunontzat Frantzia balitz bezala, eta, dagokionean eta dagokionez berdinak balira bezala. Geroxeago, ETB1en, ordu bietako Gaur Egun albistegian, kasu honetan ere euriteak zirela eta, Liedena esan dute Ledearen ordez. Eta bukatzeko, programa berean, eguraldiaren atalean, Andoni Aizpuruk kexa txiki bat egin du, normalean ez dituztelako jasotzen edo ez zaizkielako iristen Iparraldeko datuak. Gezurra dirudi, 2012an, hainbeste aurrerapen tekniko eta teknologikorekin, EITBk oraindik arazoak edukitzeak Ipar Euskal Herriko eguraldi-datuak lortzeko. Ni neroni, dagoeneko nahiko aspertuta eta nazkatuta nago, urtero antzeko gauzak esan behar izateaz. Antza denez, oraingo EITBko zuzendaritzakoek ez dituzte hartzen Nafarroa Garai eta Iparraldeko kontu eta gaiak behar luketen funts eta profesionaltasunarekin. Behin baino gehiagotan ikusten dira akatsak eta errespetu eskasa; ematen du Euskal Autonomia Erkidegoz kanpoko gauzak eta arazoak bigarren mailan uzten dituztela. Sarritan, erdipurdiko moduan jokatzen dute aipatutako terminologiarekin. Espero dezagun, Gasteizko Eusko Legebiltzar eta Eusko Jaurlaritza berriekin, gauzak pixka bat zuzentzen hastea, baita gai honetan ere. Xanti Begiristain Madotz. Iruñea

Zure iritzia bidali nahi badiguzu idatzi mailope@labrit.net-era

lurraldeGARAPENApubli-berria Jose Mari Aierdi, Cederna Garalur elkarteko lehendakaria Cederna Garalurren estrategia definitzeko Mendialdeko eskualdeen diagnosia egin duzue. Zonaldeko diagnosiaz zer esan diezagukezu? Gure eskualdearen diagnostikoak agerian uzten ditu krisiak eragin dituen arazoak. Egia da azken urteotan lurreko komunikazio-bideak hobetuz joan garela; alabaina, eskualdeen arteko komunikazio-bideak ez dira hobetu eta eskualdean ez dago barneko garraio publikorik ere. Enpleguari dagokionez, biztanleria aktiboa (15 urtetik 64ra bitartean) % 65,53 da; hala ere, 233 langabe izatetik 482 izatera pasa gara, eta 2.447 langabetu izatetik 6.026 izatera Cederna Garalur Elkartearen jardueraeremu osoan. Bestalde, natura-baliabide aberatseko eremuan bizi gara, baina horiek ez dira behar adina erabiltzen, ez dago horiek antolatzeko edo kudeatzeko planik. Diagnosi horren aurkezpen bilerak egin dituzue? Diagnostikoak egin dira Cederna Garalur Elkarteko teknikarien laguntzarekin, bai Iruñekoen zein zonalde bakoitzeko eragileen laguntzarekin. Zonaldekoek ekarpenak egiteko modurik dute? Nola? Zinez pentsatzen dugu parte-hartzea ezin dela mugatu udal-ordezkarietara. Askoz ere zabalagoa behar du izan. Datozen hilabeteotan hausnarketa horiek herritarrei helaraziko dizkiegu. Zertarako tresna izanen da diagnosi hori? Diagnostikoak, lehenik eta behin, gure egoeraren, indarguneen, ahulezien eta aukeren argazki eguneratua edukitzeko izan behar du baliagarria. Bestetik, zonaldeko erakunde guztiek adostutako Ibilbide-orria finkatzeko; ezinbestekoa garapenerako. Ibarreko diagnosiarekin zer eginen du CedernaGaralurrek? Gure erakundearen lan-ildoak zonaldeetan bertan ernetzen ez badira, ez dute zentzurik.

-5-

7PEKAtugaldera 1. Nagikeria: zerk alfertzen zaitu erabat? Edozein aparailu berriren instrukzioak irakurri behar izateak. 2. Gorrotoa: zerk bihurtzen zaitu otso? Norbaitekin gelditu eta hura berandu iristeak. 3. Sabelkeria: zerk bihurtzen dizu ahoa ur? Afal ondorengo Brugal kubata batek. 4. Zikoizkeria: zer desio duzu gehiegi? Euskal Herrian euskara hutsean bizi ahal izatea.

5. Inbidia: zerk ematen dizu inbidia? Bertsolarien etorriak. 6. Luxuria: zerk jartzen zaitu berobero? Valentino Rossi motoaren gainean ikusteak.

Joseba Eskamendi Beteluko Zinegotzia

7. Harropuzkeria: zerk jartzen zaitu oilar? Nire emaztearekin batera osatzen ari naizen familiak.

-6-

ARAIZKO KULTUR ASTEA

AURTENGO OMENDUAK

ETORRI EUSKALTEGIRA!

Azaroaren 29tik abenduaren 8ra izango da aurtengo Araizko Kultur Astea. Antolatzaileek oraindik prestaketa lanetan dabiltza, baina aurreratu digutenaren arabera, herri kirolak, hitzaldiak, euskararen eguna, AraitzBeteluko eguna (Astunaldek antolatuta), batukada, haurrentzako ekitaldiak, filmak, piano kontzertua, bertsolariak, gaupasa eta gehiago izanen dira.

Urteroko moduan, Pilarika jaiei hasiera emateko Lekunberri-Larraungo errtiratuen bazkaria izan zen Ayestaran Hotelean. Aurten 130 inguru bildu ziren eta horien artean sei pertsona omendu zituzten: Esther Seminario, Jose Antonio Goikoetxea, Manoli Larrayoz, Francisco Arroki, Lucia Aldaya eta Sabino Olaskoaga. Zorionak!

Jo eta su hasi dira lanean AEK euskaltegiko ikasle eta irakasleak. Astearte eta ostegunetan B1 mailako ikasleak aritzen dira goizeko 09:30etatik 12:00etara. Sei lagun dira dagoeneko eta zu eskuzabalik hartuko zaituzte euren taldean. Animatu eta eman izena edo informa zaitez: larraun@aek.org edo 948 604 704 telefono zenbakian.

elKArrimokoKA Hiriaren mendeari desafioka Kaixo tokaio! Zer moduz joan da hilabetea? Udazkenean buru belarri sartuta gaude dagoeneko, eta nabaritzen da. Egunak motzagoak dira, tabernek beraien terrazak jaso dituzte… Jendearen umoreak ere sufritu du aldaketa nabarmena nire ustez, izan ere, azken finean inguruan dugunak zuzenki eragiten digu modu batean ala bestean. Gaurko hi-labetean hortaz hitz egingo dizut Mikel, bizi garen inguMikel Alvarez runeari buruz hain zuzen ere. Lehengo hi-labetean ere horretaz hitz egiten aritu ginen, baina beste fokalizazio bat kontuan izanda. Gaurko honetan, ordea, ikuskera soziologikoagoa izango dut irizpide. Argi dago hiriaren mendean bizi garela, non geurea bezalako landa edo herri inguruneek ez duten beharko luketen bezain besteko garrantzia. Egia da ere komunikazioen kontuetan asko aurreratu dela, eta beraz, hiri eta landa gunearen arteko erlazioa estutu egin dela zentzu batean, eta urrundu beste batean. AHT eta autobia bezalako makroproiektuek helburu hori dute azpian. Izan ere, mundu guztiak ikusten du ekartzen duen txikizio ekologikoa, baina haratago ikusten ere saiatu behar dugu. Adibidez, AHTa hartzeko, hirira mugitu beharko ginateke, eta gainera, geltoki bakarrak aipatutako hiri horietan kokatuta daude. Prozesu orokor batean kokatu behar dugu egoera hau, izan ere, prozesu horretan, zerbitzu guztien zentralizazioa da protagonista nagusia. Horrek, nahitaezko hiritartze prozesu bat ekartzen du, landa inguruneak hustuz. Ez

“Arbasoek utzi diguten ondare kultural eta soziala indartzen jardun behar dugu” al duzu pentsatzen horrela dela Mikel? Guk horren aurrean geure alternatibak planteatu behar ditugu, eta horretan aritu behar jo eta su. Mikel, gure espazio txiki hau kokatzen den lekua, hau da, Mailope, horren adibide argi eta garbi. Herri txikietako aldizkari xume honek landa ingurunean bizi garenon izaera eta nortasuna indartu egiten du, daukaguna gehiago apreziatuz eta gure harrotasuna (zentzu onean) indartuz. Herri-ekintza horien barruan kokatu behar ditugu herrietako festak, gazteek sortzen (edo behintzat, saiatzen) ditugun ekimenak, musika-eskolak, kirol-aktibitateak… Herriko tabernara lagunekin zerbait hartzera joaten garenean ere, herriari bizia ematen diogu, geure nortasuna indartuz! Azken bolada honetan herrien aktibazio txiki bat sumatzen da, edo nik behintzat sumatzen dut, Mikel. Geroz eta ume gehiago ikusten ditut, familia berriak gure herrietara etorri direnaren seinale! Geure arbasoek utzi diguten ondare kultural eta soziala indartzen jardun behar dugu, ditugun baliabide berriak aprobetxatuz. Izan ere, gu izango gara etorkizuneko aitzindari, eta guk egiten dugunaren arabera piztuko ala itzaliko dira geure herri txikiak. Badakizu nola den esaldia: izan zirelako gara eta garelako izango dira!

Arrazoia Mikel! Udazkena gainean dagola ez dago dudarik eta nola etorri ere! Euria eskatu eta eskatu aritu gara eta dena batera etorri da … gero berriro ere eguzkia eta zer jantzi ez dakigula ibiliko gara, azkenean, sudurretik mukia isuri eta isuri. Baino aipatzen duzunari helduz, ez dut gutxitan hitz egindako gaia hau eta egia esanda nola Mikel Lasarte bideratu ere ez dut batere argi. Bizimodua asko aldatu dela ez dago zalantzarik eta hiriaren eta herriaren arteko harremana ere zeharo aldatu da. Lehen hirietan bakarrik aurkitzen ahal genituen zerbitzuak herrian ere nahi ditugu, eta baita aurkitu ere, eta komunikazioetan eman den hobekuntzari esker leku batetik bestera mugitzea askoz errazagoa da. Eta honek herrien (herritarren) hiritartzea ekarri duela esanen nuke… eta hirian dauden gauzak nahi izatea geurean, askotan beharrik ez kontrolik gabe… garai bateko hiriari inbidia orain ere. Oker ez banago herriak bizirik mantentzea da arduratzen zaituena eta testuinguru honetan kokatzen ditut aipatzen dituzun herri-ekintzak. Zenbait galdera eta zalantza etortzen zaizkit burura: Zer da herri bat edo landa ingurune bat? Zer da herrian bizitzea?

“Lehen hirietan bakarrik aurkitzen genituen zerbitzuak herrian ere nahi ditugu” Herria biztanle kopuruarekin mugatzen ahal den entitatea al da? Edo bertan bizi diren gehiengoaren lanbidea landa eremuarekin zer ikusterik izatea? Herrian bizitzea bertan lo egitea al da? Zerk ematen dio herri edo landa eremu bati zerbitzu bat edo beste bertan ezartzeko eskubidea? Oraindik ere Nafarroan biztanleriaren gehiengoa landaeremuan bizi omen da… beraz definizioa ez dator bat nik buruan dudanarekin. Eta egun herri txikienean ere gehiengoa nekazaritzan edo landa eremuarekin lan egiten duenik ezin esan beti… Gure kasuan herria baino beste maila duen eremu batez ari gara gainera (Mailope eremua?) eta honek beste aukera asko zabaltzen dizkigula iruditzen zait, herri txiki batek bere aldetik ezinezkoak lituzkeena. Herria bizirik mantentzeko hiru aspekturi begiratu behar diegu egungo gizartean: etxea, lana eta aisialdia. Lan kontutan ez da garairik hoberena baino inguruan, nahiz eta nekazaritzan ez izan, zertan aritzeko aukera badago (zegoen…), etxeetan ere, akaso gehiegi eta garestiegi…, baino eraikin asko egin da eta aisialdirako aukerak ere baditugu. Gure eremuak bizirik jarraitzeko baliabideak badituela argi dago eta baliabide horiek behar bezala erabiltzea gure esku dago (eta zuk aipatu bezala kanpotik etorritakoak horren seinale ere). Baino ez gaitezela behar ez ditugun gauzak eskuratu nahian jardun, bakarrik besteek badituztelako, eta behar ditugunak lortzeko aitzakiarik ez! Gurea ez da biztanleria handia duen eremua (eta ez da botoak lortzeko leku aproposa izanen), baino bere bidea badu eta guk egin beharrekoa da!

-7-

Koldo Nuñez-Betelu

LUZE

Hildakoengatik dolua, osasunerako beharrezkoa

-8-

Nahiz eta gero eta gutxiago egiten den, Santu Guztien egunean kanposantura joan ohi gara hildakoei agur esatera. Loreak, kandelak eta otoitzak. Joandakoak senideen memorian badaude ere, egun hori berezia izan ohi da askorentzat hildakoei “bisita” egiteko. Izan ere, norbait hiltzean lurperatu edo erraustu egiten dugu eta era batera edo bestera agur esaten diogu. Egia esan, gehienetan agur esaten diogu egoerak behartuta ez benetan hori nahi dugulako. Heriotza, kalte bezala bizi dugu eta ez dugu nahi izaten maite dugun inor betirako gure ondotik joatea. Gainera, hil ondorengo erritualek gero eta indar gutxiago dute eta dolua gero eta arinago egiten ari gara. Eta hau, azkenean, gure kalterako izan daiteke. Erritualak, erlijiosoak edo laikoak, oso lagungarriak dira dolua egiteko. Lehengoan, Araitz inguruko herri baten etxe batean egon nintzen Mila izeneko emakume batek horrela eskatuta. Pisu honek baditu bi logela eta haietako batean hil zen orain dela hilabete batzuk Milaren ama. Beste logela Milak berak erabili izan du aspaldidanik. Energiak begiratzean, Milaren logelan gizonezko baten energia sumatzen da, oso indartsu eta oso triste. Egongelako sofan ere beste gizon baten energia dago baina ez horren indartsu eta loturarik gabe tokiarekin. Milaren ama hil zen logelaren paretetan tristura eta larritasuna daude itsatsita. Izan ere, ama bizitzaren azken partean oso gaixo eta deprimituta egon

“Hil ondorengo erritualek gero eta indar gutxiago dute eta dolua gero eta arinago egiten ari gara. Eta hau, azkenean, gure kalterako izan daiteke” zen eta denbora luze pasatu zuen logela hartan. Amaren beste energiarik, dena den, ez da sumatzen. Milarekin hitz eginda, berehala argitzen da gizonezkoen energien jatorria. Egongelakoa amaren lehenengo senarrarena da. Izan ere, lau urte ama ezkondu ondoren, hil egin zen senarra kotxe istripu batean. Amak 24 urte zituen, senarrak pare bat gehiago eta ume txiki bat utzi zuen. Handik urte gutxira berriro ezkondu zen ama eta alaba bat izan zuten, Mila. Hildako gizon honen energia sofan dago, ama esertzen zen tokiaren ondoan. Milaren gelakoa, Milaren senarrarena da. Mila, amak egin zuen bezala, 20 bat urterekin ezkondu zen. Izan zuen seme bat eta bigarren umearekin haurdun zegoela, senarra kotxe istripuz hil zitzaion. Milak 25 urte zituen eta senarrak pare bat gehiago. Mila, ama ez bezala, ez zen berriro ezkondu. Milaren senarraren energia, ia esan dezakegu “mamua”, Milaren ondoan egon da azken 40 urteotan. Bi emakume hauei errepikatu zaie

historia bera. Biek galdu zuten senarra kotxe-istripuetan, biek adin bertsua zutenean. Bientzat kolpe gogorra izan zen eta amak izanda, umeengatik jo zuten aurrera. Hortzak estutu eta aurrera. Ez zegoen benetan dolua egiteko modurik. Gizon hauen gorpuak kanposantuan daude lurperatuta eta familiak ez ditu ahaztu baina oraindik erabat agurtu gabe daude. Dolua, barru-barruko lana da eta ongi eginda ere, denbora eskatzen du. Era traumatiko batean norbait hiltzen denean, senide asko “shock” batean geratzen dira harrapatuta eta azalezko dolua baino ez dute egiten. Egin gabeko edo bukatu gabeko dolua, bizitza osorako traba edo zama da. Ez digu behar bezala aurrera egiten uzten. Irekita dagoen zauria da, sendatu gabea eta modu batera edo bestera kaltegarri suertatzen zaigu. Horregatik, beharrezkoa da hildakoei agur esatea, agur eta ohore, baina ez ahaztea, ahaztea zauria ezkutatzea baita. Hortaz, hildako senideen artean kokatu behar ditugu joandakoak eta horrela dela gure bihotzaren sustraietaraino onartu. Ez badugu horrela egiten, hildakoaren energia edo “espirituari” ez diogu uzten joaten eta gure ondoan geratzen da trabatuta, Argira ezin joan. Hauxe da “mamu” askoren jatorria. Ikusten ez baditugu ere, sumatzen ditugu, sentitzen ditugu, hortxe baitaude, gure artean. Hortaz, “mamu” hauek antzeman ona da ondoren joaten laguntzeko, betirako bakea har dezaten.

ZABAL

Iñaki Usabiaga

Aitona “A-tto-na” esaten gaur ikasi duen nire iloba txikiari handitzen denerako. Udazkena. Kraskateko bat entzun da. Lehen hostoz betea eta orain soildua dagoen alboko intxaurrondoari azken intxaur alea erori zaio. Egun neketsuaren amaieran, azken pausoak egin ondoren, etxe atzeko enborrean eseririk, bere begi lausoak sartalderantz begira jarri ditu aitonak, azken eguzki izpiak xurgatu nahiz. Ahal balu apurtxo bat luzeagotu jada igaroa duen bizitza luzea! Ongi daki ezin duela. Amaitu dela bere mundualdia. Begiak jaistean, aurrean belauniko duen ilobarenak sumatzen ditu begiz begi berari begira. Egunsentiko eguzkia dirudite. Eta, eguzkia sartu eta gauaren ahotzar gosetia guztia irenstear ez balego bezala, egun berri bat hasi balitz bezala, suspertu egiten da agurea. Eta, bat-batean, jada igaroak dituen bere bizitzako pasadizoak kontatzeari ekiten dio oinez hasi berria den iloba gazteari. Baina eguzkia sartu da. Amaitu eguna. Bukatu agurearen mundualdia. Haurrarena da egunsentia. Une berean nostalgiaren sentipen itoa barneratzen zaio agureari eta, arnasestuka, isilik geratzen. Ezin aurrera egin. Itzuli egin nahi. Lehenera itzuli. Eta ezin itzuli. Itzulminak jo du aitona. Eta itzulminak,

nostalgiak, bete-betean harrapatzen du arima, eta beronen barne ezkutu eta adieraztezinenean egiten du habia. Ilunabarrak dakarren gaueko jeinua dugu. Gaueko bera agian. Sarrerako eguzki printza gorriek ez zuten jada aitonaren aurpegi zurbila pizten. Agureari betazpia moretzen hasi zitzaion. Oinetakoak erantzi,

“Lokarri askaezina alde batera utzi eta aitonaren eskuak, ilobaren esku bero eta jostariekin korapilatu ziren behin betirako” betazal astunak jaitsi eta bere ohatzean etzan nahi zuen betirako. Iloba betargiak, ordea, ez zion begirik kentzen aitonari. Hain zituen handi, hain bizi, hain sarkor! Aitonaren barne zokorik zokoeneraino iritsi nahi zuketen. Iraganera igaro. Baina ezin zuen berak ere. Beste belaunaldi batekoa izaki. Ezin zuen atzera egin. Aitona, burumakur, bere oinetakoen

lokarriak askatzen hasia zen. Bere hatz atrofiatuak, ordea, ez ziren gai. - Txiki! –esaten dio agureak-, ea bion artean lortzen dugun korapilo gogor hau askatzea. Haurraren eskuak, aldiz, bigunegiak ziren. Ezin zuten korapiloa askatu. Aska ezinik zebiltzala, ordea, une batean elkar egin zuten bien esku biek. Lokarri askaezina alde batera utzi eta aitonaren eskuak, hotz eta dardartsuak, ilobaren esku bero eta jostariekin korapilatu ziren behin betirako. Biharamun goizean malkor hegaletik eguzkiak keinu egitean, esnatu ziren ilobaren begiak ere. Jo zuen, goizero bezala, atariko atarrira. Goizean han esertzen baitzen agurea. Baina, goizero bezala, ez zuen aitona, bere zain, eguzkirantz begira ikusi. Aitonaren oinetako gastatuak bai harri gainean, lokarriak askatuta. Norbaitek askatu zizkion eta berekin eraman zuen. -Aitona!- dei egin zion ilobak. Ez zuen erantzunik jaso. Geroztik Norbait hori nor den jakin nahian dabil, urduri, aitonarengana eraman dezan. Baina amets-korapiloren bat duen aldiro, aitonaren esku beroak sumatzen ditu bere esku hotzetan.

-9-

ERREPORTAJEA >>

“Olio erabilia hustubidetik botatzen dugun bakoitzean, 1.000 litro ur kutsatzen ditugu” - 10 -

2010ean sortu zen Mendialdea Mankomunitatea eta geroztik proiektu ezberdinak eraman dituzte aurrera. Lehen bi urte hauetako balorazioa egiteko eskatu diegu. Bestalde, AraitzBeteluren kasuan Araxes Garaiko Mankomunitateko Mikel Rekalde lehendakariarekin izan gara, bertan, zabor bilketa, birziklapena, konposta eta bestelako proiektuak nola kudeatzen dituzten ezagutzeko.

Mendialdea Mankomunitateak bere aldetik aurten kanpaina ezberdinak egin ditu. Ostalaritza mailan esaterako, tabernariek egiten zuten zabor bereizketa hobetu behar zela ikusita, CRANAk garatuta eta Mendialdea Mankomunitateak, Nafarroako Gobernuak eta Ecovidriok sustatuta, ostalaritzari zuzendutako sentsibilizazio kanpaina bat egin zuen. “Horretarako taberna, jatetxe eta elkarteei bisita egin zitzaien galdetegi bat egiteko eta bertatik atera dugun ondorioetako bat izan da denek mankomunitatearekin elkarlanean aritzeko asmoa agertu

dutela birziklapenean hobetzeko”. Horren harira hain zuzen ere, aurtengo Lekunberriko festetan BATUKADA BIRZIKLATZAILEA aritu zen jotzen herriko kaleetan. Oskar Estanga gidari zutela, gazte talde bat hondakin ezberdinekin egindako musika tresnekin birziklapenarekin zerikusia zuten abestiak kantatuz ibili ziren kaleetan zehar. “Zaborra ongi bereizten duten tabernetara hurbildu ziren gure esker ona emateko”. Bestalde, uztailean Birziklapenaren sentsibilizazio kanpaina bat burutu zuten Mendialdea Mankomunitateak

Lekunberriko festetan egindako Batukada Birziklatzailea.

lan egiten duen sei eremuetan. Hiru langile aritu ziren etxez etxe galdetegi batzuk osatuz. “Ekimen honekin zaborren birziklapenean sentsibilizatu nahi izan da, zaborrak era zuzen batean bereizteak duen garrantzia erakutsiz”. Orain berriz, Ekograsekin batera beste kanpaina bat jarri dute martxan, sukaldeko olio erabiliaren birziklapenak duen garrantzia erakusteko. Sukaldeko olio erabilia oso kaltegarria izan liteke ingurumenarentzat horregatik, nora eta nola bota behar den azaltzen zuen liburuxka bat banatu zuten etxez etxe. Harrigarria bada ere, sukaldeko olio erabiliaren litro batekin, litro bat biodiesela lortzen da. Ekograsen gerentea, Xabier Muro, eta Oier Eizmendi, Mendialdea Mankomunitateko Lehendakariak diotenez, kanpaina honen helburu nagusia, jendea sentsibilizatzea eta ondorioz, sukaldeko olio erabiliaren bilketa ratioak igotzea da. 2011 urtean Mendialdea Mankomunitatean 7.105

litro olio jaso ziren, 2010ean baino ia %5 baino gehiago. Baina zergatik da kaltegarria olio erabilia hustubidetik botatzea? Besteak beste, praktika horrekin ibaiak kutsatu, CO2 kantitatea gehitu, hodiak

“Sukaldeko olio erabiliaren litro batekin, litro bat biodiesela lortzen da” buxatu eta usain txarrak eragin eta hondakin uren araztaileen lana garestitzen dugu, litro bat olio hustubidetik botatzean, 1.000 litro ur kutsatzen baititugu. Mendialdea Mankomunitatetik jakinarazi digutenaren arabera, azken urteotan, Euskal Herrian beste herrialdeekin alderatuta birziklapen tasa altuenetakoa dugu beira, ontzi eta paper-kartoia birziklatzen. Hala ere, zaborrontzi ezberdinen banaketa

gehiago errespetatu beharko litzatekeela adierazi digute. “Azkenaldian edukiontzi urdinetan edozein hondakin botatzen du jendeak eta edukiontzi horian berriz bota behar ez diren plastiko handi industrialak agertzen dira askotan. Jendeak badaki birziklatu beharra duela, ez bada birziklatzen kalte egiten ari dela, baina ez daki zehazki ze kalte dakartzan horrek”. Arropa eta oinetakoak biltzeko edukiontziak, pilak biltzeko eta olioa biltzeko edukiontziak jada Larraungo herri guztietan daude erabilgarri. Baina horretaz gain, konpostagailuak eskatzeko aukera ere ematen du Mendialdea Mankomunitateak, guztira 122 banatu dituzte. Orain arteko ibilbideari erreparatuta Mendialdea Mankomunitateak ebaluaketa positiboa egiten du, “zabor bilketa datuetan nabari da hobera egin dugula, baina oraindik ere ibilbide luzea dugu egiteko”.

- 11 -

MIKEL REKALDE, Araxes Garaiko Mankomunitateko Lehendakaria

“Paper eta beira birziklapenean Araxes Garaiko Mankomunitatea Nafarroako lehenengo postuetan dago” eskaintzen du eta modu efizienteagoan, hau da herritarrei gutxiago kostatzen zaie. Hau, gaur egun bizi garen egoeran, ez zait txantxetakoa iruditzen.

- 12 -

Nola kudeatzen duzue, AraitzBeteluko zabor bilketa? Araxes haraneko 7 herriek Araxes Garaiko Mankomunitatea osatzen dugu: Arribe, Atallu, Azkarate, Gaintza, Uztegi, Intza eta Betelu. Hondakinen kudeaketaz Mankomunitatea arduratzen da eta horretarako hainbat entitate eta enpre-

“Zaborrontzi ezberdinen banaketa gehiago errespetatu beharko litzateke” sarekin ditu harremanak. Araxes Garaiko Mankomunitateak aurten 25 urte egingo ditu sortu zenetik. Haraneko herri guztien parte hartzea oso inportantea izan zen hastapenetan batez ere. Gaur egun Nafarroako edozein mankomunitatek adina zerbitzu kopurua eta kalitatea

M. Angeles Urrizalki iragarkiak, berriak, eskelak... Diario Vasco eta Diario de Navarrako Korrespontsala 948513056 699179437

Mankomunitateko lehendakaria zara, noiztik? Zu bertan sartuz geroztik zein aldaketa gertatu dira? Bederatzi urte ditut lehendakari gisa. Gertaeren artean, zera azpimarratuko nuke: Azkarateko Zabortegiaren itxiera, Nafarroako Hondakin Partzuergoaren sortzaileetako bat gara eta lehenengo momentutik apustu garbia egin genuen, zabor bilketa bereizituaren inplantazioa honako gai hauetan: ontziak, tamaina haundikoak, etxeko olioa eta garbigunea. Orain Konpostatze domestikoarekin izango dugu erronka. Zenbat konpostagailu banatu dituzue? Lehenengo fase honetan 50 konpostagailu banatzen ari gara. Aurretik jadanik beste 7 zeuden martxan. Zenbat langile zabiltzate lanean? Ez dugu langile finkorik. Modu partzialean eta dirusari baten truke idazkaria eta lehendakariak egiten dugu lan batez ere.

Jendea orain birziklapenarekiko kontzientziatuta al dago? Zer da gehien kostatzen zaiena? Jendeak geroz eta hobeki ulertzen du zaborraren gaia gure zibilizazioko arazorik haundienetakoa dela eta zerbait egin behar dela. Gehien kostatzen dena? Ohitura berriak hartzea, batez

“Etxez etxeko zabor bilketa oraindik ez da gurera iritsi” ere funtsezkoa den puntu batean: etxean bereizi egin behar dira hondakin mota ezberdinak. Bestela ondoren ezinezkoa da ezer berreskuratzea. Errespetatzen al da zaborrontzi ezberdinen banaketa? Bai, orokorrean bai. Datu bat: Paper eta beira birziklapenean Araxes Garaiko Mankomunitatea Nafarroako lehenengo postuetan dago, eta organikoaren produkzioan azkenekotan. Nafarroako herritar txukunenetakoak garela esan genezake.

KuxKuxean

koak Zoriondu itzazu zure lagunak edo senitarte Mailope aldizkariaren bitartez!

Clementina Martija Azaroak 23 Zorionak eta urte askotarako. Ongi pasa eguna. Etxekoak

Mari Paz Azaroak 13 Zorionak! azaroaren 13an ea elkartzen garen ospatzeko. Besarkada bat lagunen partez.

Amaia Mikeo Azaroak 22 ZORIONAK AMAIA! Ia iritsi die 18ak! Espero dugu egun polita pasatzea Santander aldean eta kuadrilan ospatuko deu asteburuan lasai, 18 urte ez baitira egunero egiten jejej! Muxu bat polita!! Zure kuadrilaren partez :)

Estitxu Castro Azaroak 14 Zorionak gure kolaboratzaileari! Mailope aldizkaria.

Estitxu Castro Azaroak 24 ZORIONAK ESTITXU, zure maitiak hoberena opa dizut zuretzat hasten den urte honetarako. Muxu handi bat. Koldo.

Uxua Huizi Azaroak 6 ZORIONAK UXUA! Ia 19 urte!! Espero dugu egun ikaragarria pasatzea eta asko disfrutatzea!! Nahiz eta astearten tokatu, asteburuan ea ospatzen dugun koadrilan eta ongi pasten deun. Muxu bat polita! Zure koadrilaren partez :)

Maider Azaroak 23 ZORIONAK MAIDER, aitatxorentzat munduko Maiderrik ederrena! Muxu asko! Aita. Dani Urriak 22 zorionak Dani!! primeran pasa eguna ta asko disfrutatu merezi duzu eta!! 20 muxu handii zure arreba Judith:)

Matxindo Azaroak 14 ZORIONAK!!! Egun ona pasa. Ea noiz ospatzen dugun otordu on batekin. Muxu haundi bat familia guztiaren partez, bereziki Luka eta Mikel.

Deitu 638652339/

948210103 telefono zenbakira edo idatz iezaguzu mailope@labrit.net e-postara.

- 13 -

BATzarre Dena prest Aldazko San Martin Jaietarako Urtero bezala aurten ere Aldazko San Martin jaiekin amaituko dira 2012ko gure eskualdeko festak. Dagoeneko udazkeneko hotza sumatzen hasi garen arren, antolatzaileek ahalik eta festa goxoenak pasatzeko egitarau ederra prestatu dute. Azaroaren 9an hasiko dira patata tortila txapelketarekin eta lau egunetan zehar iraunen dute ospakizunak.

Bertso-afaria Azkaraten Azaroaren 24an ardi jatea izanen da Azkarateko Balerdi elkartean. Zopa, tripotxak, gisatua... eta afalondoan bertso saioa izanen da. Sarrerak salgai dituzue Arribeko Surtidorean. Animatu eta ongi pasa!!

EGITARAUA: AZAROAREN 9 OSTIRALA 12:00 Suziria eta ezkila jotzea 13:00 Tortila txapelketa 17:00 Mus txapelketa 17:30 Puzgarriak, wii, moto zirkuitoa etab. 20:00 Haurrentzat Dj Raul 22:00 Afaria ostatuan 00:30 Dantzaldia karpan Gabenara Taldearekin. AZAROAREN 10 LARUNBATA 11:30 Erronda etxez etxe Iraunkorra Txarangarekin 17:00 Zezen mekanikoa karpan 20:00 Haurrentzat Dj Raul 21:00 Sagardo Festa: txistorra, sardinak… 00:00 Gaupasa Ukatu eta Gabenararekin. - 14 -

AZAROAREN 11 “ SAN MARTIN DEUNAREN EGUNA” IGANDEA 09:30 Diana Lekunberriko txistulariekin 12:00 Meza nagusia 13:00 Euskal Herriko III. Mailako Aizkora Finala: • Raúl Castro (Urrotz) * Julen Kañamares (Arostegi) • Ruben Saralegi (Leitza) * Arkaitz Jauregi (Ilarduia) • Asier Pellejero (Areso) * Iban Resano (Dorrao) Ondoren, harrijasotze erakustaldia. 17:30 Larraungo Eskolako pilota partiduak 18:30 Pintxo dastaketa: txistorra, gazta zaharra. 19:00 Bertso saioa: Julio Soto eta Uxue Alberdi, AZAROAREN 12 ASTELEHENA 12:00 Herri-kirolak bereziak “ Goiko Barreri” – “Beiko Barreri” 13:00 Toka txapelketa 14:30 Herriko bazkaria, ondoren dantzaldia Modestorekin ONDO PASA ALDATZKO JAIETAN!!

Lapurreta izan da Sorgintxo Haur Eskolan Joan den hilaren hasieran hartu zuten ezustekoa Sorgintxo Haur Eskolan. Haurrak izan ziren lapurreta egin zutela konturatzen lehenak – motoa falta da!! bizikleta falta da!!...- . Hiru moto txiki eta bi bizikleta lapurtu zituzten. Uxue Goikoetxea zuzendariak azaldu digunaren arabera, iaz ere eguberriak gertu zirela jostailu bat lapurtu zieten “orduan bat besterik ez zen izan eta ez genion garrantzi gehiegirik eman nahi izan, baina oraingoan bost izan dira eta udala jakinaren gainean jarri dugu”. Krisia dela eta ez dute uste momentua denik jostailuak erosten aritzeko beraz, herritarrei dei egin diete etxean jada erabiltzen ez dituzten jostailuak izanez gero Sorgintxo Haur Eskolari eman diezaz-kioten.

Sei zenbaki saridun atera dira Mailoperen aldeko azkeneko zozketan Urriaren 18an egin genuen Mailoperen aldeko azkeneko zozketa Aralar Irratian. Honako sei zenbaki hauek izan ziren saridunak: - 370 zenbakia: Jose M捉 Buldainen artelana - 666 zenbakia: Izaskun Lazkanoren artelana - 417 zenbakia: Araizko eskulan tailerretakoen artelana - 403 zenbakia: Plazaola Turismo Bulegoko lote bat - 429 zenbakia: Maskarada dendako lote bat - 720 zenbakia: Lekuonberri tabernan 2 lagunentzako afaria. Zu izan bazara saritua dei ezazu 948 504 400 zenbakira edo idatzi larbeleareuskaraz@iparmank.org e-postara eta jaso ezazu zure saria. Eskerrak eman nahi dizkizuegu zozketan modu batean edo bestean parte hartu duzuen guztioi. Eta zorionak saridunei!!

Otxokinenea baserriaren egoera.

Errazkingo sutea Joan den urriaren 12an gertatu zen ezbeharra. Sutea Otxoki単enea etxean piztu zen goizaldean eta bizilagunak izan ziren suhiltzaileak etorri artean sua itzaltzen saiatu zirenak. Herrigunean bertan egonik ondoko etxeak su ez hartzeko ahaleginetan aritu ziren herritarrak, izan ere, pareta batek baino ez ditu banatzen Otxoki単enea eta Azpikoetxea. Goizeko bederatzietan jaso zuten abisua Nafarroako Larrialdi Zerbitzuetan eta Errazkineraino bertaratu ziren Iru単ea eta Altsasuko suhiltzaileak. Etxearen barnealdea eta teilatua guztiz erre ziren, baina zorionez bertan bizi zen gizonezkoa onik atera zen eta suak ez zuen bestelako kalterik eragin. - 15 -

Folk Ametsetan Azaroan bi kontzertu izanen dira Lekunberriko Kantina Tabernan Folk Ametsetan ekimenaren harira. Hilaren 9an ilunabarreko 20:00etan izanen da lehena, Ubalia Rurana laukoteak Valentziako musika tradizionala eta mediterraneoko herri musika egiten du. 1990ean eman zuten euren lehen kontzertua eta geroztik bide luzea egin dute musikaren munduan. Euren kontzertu akustikoaz gozatzeko aukera izanen duzue beraz azaroko bigarren ostiralean. Hilaren 16an berriz, ordu berean, Ganbara taldea izango da gurean. Maria Eugenia Etxeberria, Josean Martin Zarko, Alex Blasco, Juan Ezeiza eta Xabier Aburruzagak osatzen dute taldea. Euskal folka da euren musika estiloa eta dagoeneko 7 disko dituzte kalean. Hain zuzen ere, Argolia Diskoetxearekin kaleratu berri duten Eguntto batez diskoa aurkeztera datoz.

elkARRIZketa: Ane Zabala

â&#x20AC;&#x153;Hilabetean zaldi bat primeran hezi litekeâ&#x20AC;? - 16 -

Arribeko gazte honek 16 urte ditu eta egun batxilergoa ikasten dabil Leitzan, baina egunero ateratzen du tarte bat bere behorra eta zaintzen duen zaldiari bisita bat egiteko. Oraingoan berarekin joan gara Kuka eta Moxo ezagutzera, ogiz betetako poltsa astinduz sartu gara belardian eta korrika hurbildu zaizkigu.

Noiz hasi zinen zaldian ibiltzen? Txikitatik ibiltzen naiz, lau urterekin jada argi nuen handitan albaitaria izan nahi nuela eta zaldiak marrazten nituen. Inguru hauetan etxe askotan ohikoa da behorrak hazi eta haragitarako saltzea eta osabak horretarako izaten zituen zenbait behor. Koxkortu nintzenean, berak moxal bat oparitu zidan baina gaixotasun bat zuen eta saldu egin behar izan genuen. Gero diru horrekin hiltegira zihoan behor bat erosi nuen, duela gutxi saldu berri dut lasterketetarako beste bat erosi nahi dudalako. Eta orain dudana hirugarrena da Kuka izena du eta iaz erosi nuen. Nola ikasi zenuen zaldi gainean ibiltzen? Zizurkilgo Pottoka Zaldi Eskolan hasi nintzen ikasten zazpi urterekin, larunbatero joaten nintzen hara eta nola eseri, sokak nola hartu, erritmo ezberdinetan ibiltzen etab. ikasi nuen. 14 urterekin utzi nion hara joateari eta etxeko behorrarekin nire kontutik ibiltzen hasi nintzen. Baraibarko zalditegian ere ibili izan naiz, batez ere mendian ibiltzen ikasteko eta esperientzia hartzeko. Eta erraza al da zaldian ibiltzen ikastea? Niretzat ez da zaila, bizikletan ibiltzen ikastea bezala da, baina gustatu egin behar zaizu. Denbora asko ematen duzu zaldiekin? Udan egunero eta ikasturtean zehar, behor gainean asteburuetan ibiltzen naiz, baina egunero ateratzen dut tarte bat bisitan joan eta ogi edo fruta pixka bat eramateko. Lasterketaren batean parte hartu al duzu inoiz? Aurtengo irailaren 30ean egin zen Bedaioko Raid Txapelketan parte hartu nuen, lehenengo aldia eta oraingoz bakarra izan da niretzat. Orain arte ez nuen zela bereko nire behor propiorik bertan parte hartzeko eta aurten probatu dut eta egia esan gustatu egin zait. Oraingoz ez dut behorra alde batetik bestera ibiltzeko gurdirik eta joan etorria behor gainean egin nuen. Nolakoa izan zen Bedaioko Raid hori? Zer moduz moldatu zinen? Ongi, 40 kilometroko lasterketa bat da,

Egunero joaten zaie bisitan ogi puska edo fruta batzuekin.

mendiz egiten dena. Behorrari pultsazioak kontrolatzen dizkiete epaileek eta beti 50-60 pultsazio artean mantendu behar dira bestela kanporatu egiten zaituzte. Eta hidratazioa eta hanketan herrenik baduen edo ez ere kontuan hartzen dute. Aldapa goratan edo azkar zoazenean pultsazioek gora egiten dute eta behorra gehiegi ez behartzeko zure animalia ongi ezagutu

â&#x20AC;&#x153;Arraza bakoitzak bere ezaugarri eta gaitasunak ditu eta raid lasterketetarako arabiarrak dira gehien erabiltzen direnakâ&#x20AC;? eta erresistentzia landu behar duzu. Nahiko ongi moldatu nintzen, azkena behintzat ez nintzen iritsi, lehenengoa ere ez bainaâ&#x20AC;Ś nolabait bukatu nuen eta gustura. Eta gainean zoazenean nola kontrolatzen dituzu bere pultsazioak? Normalean behorraren izerdiaren eta arnasaren arabera ikusten duzu nola dabilen, baina lasterketa baino hilabete lehenago lagun batek pultsometroa utzi zidan zaldiari jartzeko eta horrekin askoz hobeki kontrolatzen dut egoera.

Uda osoa nire behorra lasterketa horretarako prestatzen aritu naiz, egunero bi edo hiru orduz ibili dut aldapa gora eta behera erresistentzia lantzeko. Orain beste lehiaketaren batera aurkezteko asmorik baduzu? Gustatuko litzaidake Raid gehiagotan parte hartzea. Korrika eta saltoak egiteko lasterketak ez zaizkit gustatzen, pistan ibiltzea baino nahiago dut mendiko lasterketak, zure zaldia ezagutzean dagoelako gakoa, noraino irits litekeen, pultsazioak neurtuz etab. Orain lasterketetan parte hartzeko behor bat erosi nahi dut eta ea pixkanaka Bedaion, Orion eta beste zenbait tokitako lasterketetan parte hartzen hasten naizen. Horretarako gogor entrenatu beharko dut, ongi ibiltzeko ezin zara bi edo hiru egun entrenatu gabe egon berehala jaisten dutelako erritmoa. Arrazei garrantzia ematen diezu? Ez, ez zait askorik inporta, arraza batzuk besteak baino garestiagoak dira. Baina niretzat txorakeria bat da, azken batean inporta duena zaldiaren izaera baita. Dena den arraza bakoitzak bere ezaugarri eta gaitasunak ditu eta Raid lasterketetarako arabiarrak dira gehien erabiltzen dire-

- 17 -

elkARRIZketa: “Belarriak atzeraka botatzen badituzte haserre dauden seinale eta ezpaina gorantz altxatuz gero gustatu egin zaiola esan nahi du” Eserlekurik gabe ibiltzeko konfiantza baino ez da behar.

nak. Nirea mestizoa da baina jatorri ingelesa du, oso txintxoa da eta jende arrotzarekin ere ona da.

- 18 -

Orain arte izan dituzun hirurak behorrak izan al dira? Bai baina Raidetan denetik izaten da zaldiak, zaldi irenduak, behorrak, moxalak… Nik nahiago ditut behorrak, hazitarakoak arriskutsuagoak dira, tokatu al zaizu oso txintxoa den bat, baina azken batean arrak dira eta behor bat araldian sumatuz gero edozein gauza pasa liteke. Behin Betelutik Arribe aldera nentorrela, nire behorra aral-

gehiegi ematea gainontzean loditu eta alpertu egiten baitira. Bestalde, gripearen kontrako txerto bat jartzen diet eta urtean hirutan parasitoak hil egin behar dira. Negurako badut belaze bat borda batekin baina ez zaie bordaren barruan egotea gustatzen. Noizbait sustorik hartu duzu? Bai Kuka nire behorrarekin batera auzoko baten zaldi bat zaintzen dut, Moxo du izena. Zaldi horrekin hasi nintzenean, hezia zegoen baina aspaldi inork ibili gabea zegoen eta berriz hezten ari nintzela, gainean jarri eta salto batzuk eman zituen eta lurrera bota ninduen. Orduan kolpe dexente hartu izan dituzu… Bai, beste behin behorrarekin nindoala batbatean ardi bat atera zen bidera eta zaldia izutu eta eman zuen saltoarekin ni atzeraka erori nintzen, baina ez nuen minik hartu.

dian zegoen eta zaldi bat aldapan behera korrika atzetik etorri eta gainera salto egin zuen eta juxtu-juxtu ez ninduen hankekin buruan jo. Nolabait behorretik jaitsi nintzen eta komeriak izan nituen zaldia barrutian sartzeko. Urtean zehar ze zaintza behar ditu behor batek? Hiruhilabetero beharrezkoa da behorra perratzea. Bestela ez dute zaintza berezirik behar, nik larrean izaten ditut eta urte osoan belarra jaten dute eta neguan belarraz gain pentsu pixka bat ematen diet baina ez da komeni ere

Erraz izutzen al dira? Edozerekin izutzen dira eta adi ibili beharra dago edozein momentutan salto bat eman eta gaizki eroriz gero oso arriskutsua izan litekeelako. Mugimendu azkarrek beldur handia ematen diete. Entzumenaren eta usaimenaren bidez orientatzen dira eta inguruan dabiltzanen mugimenduak guk baino azkarrago sumatzen dituzte, baina ez dituzte xehetasun bisualak guk bezala bereizten. Uste duzu zenbait kasutan batez ere, zaldi eskoletan animaliak gehiegi behartzen direla? Bai, ez zait gustatzen eskoletan zaldiak

nola tratatzen dituzten, baina beste alde batetik ikusten dut zaldian ibiltzen ikasteko beharrezkoa dela eskola horietara joatea. Eskola askotan zaldiak behartu egiten dituzte gauzak egitera eta ongi egin arte hantxe edukitzen dituzte eta behar izanez gero usta ere erabiltzen dute. Han zaldiak tentsioarekin ibiltzen dira eta gaizki pasatzen dute. Zorionez badira zaldiak hezteko beste metodo batzuk, esaterako hezte naturala. Eta zaldi bat nola heztzen da metodo naturalarekin? Ez zaie horrenbeste behartzen, zaldiak egiten dituen mugimenduak eta posizioak ulertu egin behar dira. Jakin egin behar da egiten dituzten mugimenduak interpretatzen. Adibidez, belarriak atzeraka botatzen badituzte haserre dauden seinale eta ezpaina gorantz altxatuz gero gustatu egin zaiola esan nahi du. Gauza bat edo beste egiteko gonbita egiten zaie, behartu gabe eta zaldiak hori sentitzearekin gusturago egiten du, ez du zigor edo

“Euskal pottokak penintsulako beste zenbait tokitara eramaten hasi dira” betebehar bat bezala hartzen. Berak eman beharra du lehen pausoa eta behin zuregana hurbilduz gero pixkanaka sokak jartzen joaten zara, eta mantso-mantso bizkar gainean pisua jartzen. Normalean ez zaie ahoko burnirik jartzen eta makilarik ere ez da erabiltzen, behar den denbora har dezala, azkenean egingo du eta. Motibatuta ez daudenean janariarekin saritzen ditut baina onena hitzekin zoriontzea izaten da, bestela gaizki ohitzen dira.

Egun zein preziotan saltzen dira zaldiak? Orain krisia dela eta oso merke saltzen ari dira, denak zaldiak saldu nahian dabiltza. Dena den, arrazaren arabera prezioa asko aldatzen da, baina normalean 1.000 eurotik gora ordaindu behar izaten dira.

Hezte naturalarekin, zaldia ez da horrenbeste behartzen.

Eta metodo hori ere Zizurkilgo eskolan ikasi zenuen? Ez, 10 eguneko ikastaro intentsibo bat egin nuen Gredosen (Avila) Lucy Rees-ekin. Bera aditua da zaldiak hezten, pentsa Arizonako zaldi basati bat bi egunetan hezi zuen. Guk han euskal pottokekin egin genituen praktikak eta sei egunetan hezi genituen. Oso azkar egin genuen eta lana ez zegoen osota bukatuta baina hilabetean zaldi bat primeran hezitu liteke. Euskal pottokak Avilan? Bai, euskal pottokak oso famatuak dira, galtzeko bidean dagoen arraza bat da eta Euskal Herrian ongi zaintzen ez dituztenez penintsulako beste zenbait tokitara eramaten hasi dira. Avilako ikastaro horretaz gain beste ikastarorik egin duzu? Bai, aurtengo maiatzean Aldatzen egin zen ikastaro batean parte hartu nuen. Vanesa Ugarte izan genuen irakasle, hori ere Lucyrekin aritutakoa da eta hezte naturalarekin egiten du lan. Hamar pertsona inguruk parte

hartu genuen eta hiru egunez aritu ginen goiz eta arratsalde berarekin. Hala ere, ikastaro hori oso teorikoa izan zen eta ia ez genuen ikasitakoa praktikan jarri. Zer eduki behar da kontuan zaldi bat erosterako orduan? Gehienbat lepoa eta bizkarra begiratu behar zaie. Gaizki hezita dauden zaldiek lepoan konkor bat izaten dute eta bizkarra kurbaturik. Hori postura

â&#x20AC;&#x153;Azkarregi jan edo edanez gero kolikoak ematen dieâ&#x20AC;? txarrean ohitu dituztela iza-ten da. Bestalde, hankak ere kontuan hartu behar dira, txikituta dauden zaldiek hanketako tendoiak hazita eduki ohi dituzte. Adina jakiteko berriz, hortzak begiratu behar zaizkie, zaharrak diren zaldiei hortzak kanporantza hazten zaizkie eta hortzen behealdean hiruki formako bultotxo bat izan ohi dute.

Eta ilea ongi mantentzeko ez duzue ezer erabiltzen? Ez, pentsua ematerakoan beti disdiratsuago jartzen zaie. Zaldiak garbiak dira eta beraiek bakarrik garbitzen dira, baina zaldi gainean ibili ondoren beti dutxatu behar izaten zaie izerdia kentzeko bestela urradurak sortzen zaizkie. Hotza egiten duenean hankak bustitzearekin aski da hanken atzeko tendoietako presioa jaisteko, baina bestela osorik dutxatzen zaie izerdiak ez pikatzeko. Eguraldiak eragiten al die? Bai pertsonei bezala. Bero handia egiten duenean ez dute ezertarako gogorik izaten eta fresko dagonean aldiz aktiboago egoten dira. Paseatzera ate-ratzeko gogoarekin. - 19 -

Gure inguruan zein izaten da zaldiek duten arazorik ohikoena? Arazo handiena kolikoak izaten dira, normalean hipiketan janaria ordu jakin batean ematen diete eta behin juxtu ordu horretan ematen ez badiete zaldiak estresatu egiten dira eta berehala kolikoak ematen die. Berdina pasatzen da pentsua eta ura azkarregi jan edo edaten badute. Taldean daudenean ezberdin portatzen dira? Bai, zaldia taldeko animalia da eta ezin duzu inoiz bakarrik eduki, gutxienez asto edo ardi batekin jarri behar duzu, ezin da bakarrik egon bestela estresatu egiten dira

kuttunenak

Josebaren

Joseba Satrustegi Ni Joseba Satrustegi naiz, Betelukoa, 23 urte ditut. Lehen Hezkuntzako gradua ikasten ari naiz. Gustuko du lagunekin egotea eta musika entzutea eta baita parrandaren bat edo beste egitea ere.

Liburua: "El tiempo de las luces" Arnaldo Otegi

Diskoak: “Las aceras están llenas de piojos” Marea

Filma: “Lo imposible” J.A. Bayona

Arnaldo Otegik aurrenekoz kontatzen ditu gure herriko errealitatea aldatu duen eraldatze prozesuaren barneko gorabeherak. Oraindik ere egiteko asko dagoen une historiko honetako gakoak ulertzeko ezinbestean irakurri beharreko liburua da.

Berriozarko (Nafarroa) taldea da honakoa, Kutxi Romero eta gainontzeko beste kide batzuek osatua. Bertako kantek esanahi desberdina izan dezakete aldi berean.

Tsunamiaren inguruko gertaerak jasotzen ditu film honek. Familia bat Thailandian aurkitzen da oporretan. Bat-batean, itsasoa oso zakar jartzen da eta bere maila etengabe handitzen da. Itsasoak pertsona asko harrapatzen ditu, baita protagonista den familia hau ere. Familiako kideak galdu egiten diren arren, azkenean bizirik elkartzea lortzen dute. Filme tristea izan arren, bukaera ederra du.

lurraldeGARAPENApubli-berria

Nafarroako Mendialdeko sei enpresak parte hartu dute Enpresarean Azokan Produktu eta zerbitzuak euskaraz ematen dituzten enpresen, elkarteen eta erakundeen arteko harremana sustatzea izan zen Enpresarean azokako antolatzaileen helburua. Donostian egin zen urriaren 2an eta bertan izan ziren Cederna Garalur Elkarteko hiru ordezkari: Izaskun Abril (Baztan-Urdazubi-Zugarramurdi eskualdeko garapen-eragilea), Arantxa Arregi (Malerreka-Bortziriak-Bertizarana eskualdeko garapen-eragilea), eta Irene Gastaminza (Cederna Garalur Elkarteko enpresak eta enplegua arloaren koordinatzailea). Bertan parte hartu zuten beste enpresa eta erakundeen gisan Cederna Garalur Elkarteak ere bere stand-a jarri zuen burutzen dituzten jardueren eta proiektuen berri emateko. Horrekin batera Nafarroako Mendialdeko enpresei bertan parte hartzeko aukera eman nahi izan zieten eta stand berean norberak bere enpresaren berri emateko informazio puntu bilakatu zen. Cederna Garalur Elkarteak Enpresarean azokan beraiekin batera parte hartzeko gonbita egin zien Mendialdeko enpresei eta horietatik seik onartu zuten. Bertan izan ziren: Lacturale (Arakil); Comercial Ciganda (Lantz); Vermican (Iruñea); Aralar-Urbasa Landetxeen Elkartea eta Kaardel landetxeak.

Bildu ziren enpresen materialaren irudia.

Stand-a bisitatu zuten enpresen interes nagusiak teknologia berrien aplikazioarekin, infografiarekin, konpostaje komunitarioarekin, arkitektura leheneratu eta integratzearekin, berdintasun-planekin eta euskaraz emandako prestakuntzarekin lotutakoak izan ziren.

LauBURU

GIZARTEA

Asertibitatea

EKOLOGIA

HEZKUNTZA

ZIENTZIA

> Maite Mariñelarena

Idatzi nuen nire lehen artikuluaren azkeneko esaldietan hitz eman nuen hurrengoan asertibitateari buruz hitz egingo nuela. Azkeneko urteetan hainbestetan aipatu eta entzun izan den kontzeptu berri honi buruz sakontzea eta zertan datzan azaltzea da nire helburua. Asertibitate hitza latinetik dator (assertus = autoafirmazioaren ziurtasuna). Kontzeptu berri hau psikologia sozialaren eremuan du jatorria eta 90. hamarkadan indarra eta ezaguna izan zena. Jokabide terapian, trebetasun sozial gabezia zuten pertsonekin, bereziki, erabiltzen hasi ziren eremu honetan aritzen ziren psikologoak, hala ere, urteak pasa ahala eta bere erabileraren onurak aztertu ondoren, beste eremuetara zabaldu izan den kontzeptua izan da: hezkuntza arloan, enpresa munduan, arlo sozialean,… Asertibitatea, beste pertsonekin eta

“Asertibitatean oinarritzen den pertsonak ez du bere nortasuna eta norberak dituen sentimenduak, balore eta interesak zalantzan jartzen” norberarekin errespetuz jokatzeko, pentsatzeko eta sentitzeko gaitasuna da. Asertibitatean oinarritzen den pertsona pentsatzeko, sentitzeko edo jokatzeko orduan ez ditu beste pertsonak iraintzen ezta erasotzen ere, baina ez du bere nortasuna eta norberak dituen sentimenduak, balore eta interesak zalantzan jartzen. Egunerokotasunean, egoera asko izaten ditugu modu asertibo batean erantzun beharrean modu erasotzaile edo modu pasibo batean (norbera manipulatzen dugunean besteen onarpena eskuratzeko) erantzuten ditugunak: besteen sentimenduak kontuan hartzen ez ditugunean zerbait esaterako orduan, masa sozialaren partaide sentitzeko gure baloreak, sentimenduak eta interesak baztertzen ditugunean (nerabezaroan suertatzen den egoera arrunta da). Jokabide asertiboa duen pertsona

batek bere interesak defendatzen ditu eta bere iritziak beldurrik gabe adierazten ditu. Ez dugu berekoikeriarekin nahastu behar, baizik eta gure nahiak eta itxaropenak errespetuz adierazteko modu batekin erlazionatu behar dugu, beti ere, bizi dugun egoera edo kontestua kontuan harturik. Gure gurasoek eta hezi izan gaituzten pertsone beti esan izan digute besteak errespetuz tratatu behar ditugula, besteen sentimenduak “ulertu” behar ditugula … baina gure sentimenduak errespetatzen ditugu? Gure pentsamenduak zaintzen ditugu? Gure jokabideak baldintzarik gabe adierazten ditugu? Horretarako gure nortasuna eta izaera ongi ezagutu eta autoestimua zaindu behar dugu, momentu oro, jokabideak, sentimenduak eta pentsamenduak errespetuz adierazteko, ez soilik besteekiko, baizik eta norberarekiko ere. Zer egin modu asertibo batean erantzuteko? Lehenik eta behin errealitatea den bezala onartu. Gure bertuteak eta gure akatsak onartu eta ditugun gaitasunak ongi ezagutu, hauek beti ere positiboki baloratuz. Azken finean gure arrakastak, gure eboluzioa eta ditugun aurrerapausoak baloratu behar ditugu, besteen arrakastak eta ematen dituzten aurrerapausoak deuseztatu gabe. Batzuetan egoera eta pertsona batzuekin modu erasotzaile izateko joera adierazten dugu, batzuetan inkonszienteki, beste batzuetan, aldiz, beste pertsona ho-rren ezaugarriak ikusita adierazi nahi dugun modu bat da, nahiz eta jakin egokia ez dela. Modu erasotzailean jokatzen duen pertsonak ez ditu besteen pentsamenduak, sentimenduak edo jokatzeko moduak errespetatzen. Modu pasiboak aldiz, ez ditu bereak bere gain hartzen eta norberarekiko errespetua galtzen du, besteen onarpena lortzea baita bere helburua. Asertibitatea bi modu hauen artean kokatuko genuke, abantailak hauek izanik: nahi dugun hori lortu dezakegu besteak iraindu gabe, gure interesen alde jokatu dezakegu errudun sentitu gabe, ahoz egiten diren erasoak alde batera utziz. Bakoitzaren iritziak eta sentimenduak errespetatuz eta inolako manipulaziorik gabe adierazteko eta ondoko pertsonaren eskubideak

errespetuz erantzuteko gai izan behar gara. Hala ere, asertibitatea praktikan jartzea ez da erraza, baina ez da ezinezkoa ere. Portaera asertiboa ikasten den portaera bat da, baina praktikan jartzerakoan kontuan hartu behar ditugu jokabide terapian oinarrizkoak diren hiru eremuak: pentsamendua, emozioa eta jokabidea.

“Nahi dugun hori lortu dezakegu besteak iraindu gabe eta gure interesen alde jokatu dezakegu errudun sentitu gabe” Pertsonen arteko harremanek satisfakzio maila altua eman dezakete suertatzen den komunikazioa argia eta garbia baldin bada. Prozesu horretan asertibitatea da parte hartzen duen osagai garrantzitsuena, beraz, gure harreman sozialak eta gure pentsamendu, sentimendu/emozioak mantendu nahi izanez gero praktikan jarri behar dugun portaera da. Beraz, irakurleok, asertibitatea, gure eguneroko bizitzan sortzen zaizkigun egoera sozialean praktikan jarri beharrekoa izan behar da, besteak errespetatuz baita gu geu garen pertsona baloratuz eta defendatuz.

- 21 -

elkARRIZketa:

Mikel Intsausti

"Donostia Zinemaldia bezalako jaialdiek zinea bizirik mantentzen laguntzen dute" 32 urte daramatza Mikel Intsaustik zine kritikari lanetan, Egin egunkarian hasi zuen bere lan ibilbidea eta Gara sortuz geroztik bertan dabil. Zarauztarra dugu jaiotzez baina egun Lekunberrin bizi da eta berarekin egoteko aukera izan dugu. Nolatan egin zinen zine kritikari? Nik zinea ikasi nahi nuen Madrilgo Zine Eskola Ofizialean, Antxon Eceiza eta belaunaldi horretako zinegile guztien moduan, baina itxi egin zuten eta ikasketa hori Informazio Zientzietako adar bat izatera pasa zen. Ikasketa horiek oso teorikoak ziren, ez genuen ia praktikarik egiten eta azkenean kritikak egiten bukatu nuen.

- 22 -

Donostia Zinemaldian parte hartzen duzu, nolakoa izan da aurtengo jardunaldia? Oso ongi joan da, azkeneko edizioen artean onena izan da aurtengoa. Zein izan da zuretzat aurtengo Donostia Zinemaldiko filmik onena? Nik pelikula ofizialak baino ez ditut ikusten eta horien artean gehien gustatu zaidana Pablo Bergerren Blancanieves izan da. Baina aste honetan zerrenda ez-ofizialeko zenbait film ere jarri dituzte Golem-en eta horietatik onena Paolo eta Vittorio Tavianiren CĂŠsar debe morir iruditu zait. Zure lana oso subjektiboa da baina zein irizpide hartzen dituzu kontuan kritika bat egiterako orduan? Nik beti ikuslearen ikuspuntutik ematen dut nire iritzia. Batzuetan gaiak teknikak baino indar gehiago izaten du eta beste batzuetan alderantziz, zine motaren arabera. Badira edukia gehiago lantzen duten zinegileak eta forma edukia baino gehiago zaintzen dutenak, eta badira bi gauzak lantzen dituztenak edo bat ere ez.

Zinearentzat zenbateko garrantzia izaten dute Donostia Zinemaldia bezalako jaialdiek? Ikaragarria. Halako jaialdiak izaten dira zinea kulturalki bizirik mantentzen laguntzen dutenak. Jaialdirik ez balegoâ&#x20AC;Ś zine komertzialarekin bakarrik ezinezkoa litzateke batez ere zine independenteen produkzioa aurrera eramatea. Badira komertzialki ikusten ez diren pelikulak, soilik Internet bidez ikusten direnak, horiek lehen aldiz halako jaialdietan aurkeztu ohi dira, modu egokian eta jatorrizko bertsioan. Krisia dela eta film gutxiago ekoizten al dira? Ez, jaitsiko dena ikusle kopurua da. Produkzioa ez da jaitsi, are gehiago geroz eta gehiago ekoizten dira. Egun merkatua handiagoa da, zineetan bataz beste astebete baino ez dira egoten baina gero dvdaren merkatura pasatzen dira, internet, telebistaâ&#x20AC;Ś gaur egun filmek bizitza luzea dutela esan liteke. Eta zein da euskal zinearen egoera? Inoiz baino hobeki dago. Nire ustez, batez ere euskarazko zinearen ibilbidean inoiz ez da horrenbeste ekoiztu eta horren zine ona egin. Hori ez da soilik euskal zinearen kasua, zine independente edo nazionalitateetako zineekin berdina gertatu da. Egun errazagoa dute ekoizpen bat lortzea herritarren harpidetzen bidez. Hori izan da esaterako Zuloak filmaren kasua. Badira halako ekoizpen sistemak zeinak aurrekontu baxuko pelikulak egitea ahalbidetzen duten. Gainera orokorrean oso film onak izaten dira, askatasunez eginak daudelako. Orain arte, dirulaguntzen menpe egonik askoz ere zine txarragoa eta ofizialagoa egiten zen eta gainera paradoxikoa bada ere gutxiago ekoizten zen.

a

KULTUR Nafarroako ardoak dastatzen... Edalontzia mugitu, usaindu eta barrura... horixe izan zen Lekunberrin ospatu zen Ardoaren Egunan askok egin zuten errituala. Gustu guztietarako ardoak aurkitu zituzten urriaren 14an

Lekunberriko plazan jarri zuten karpara hurbildu zirenek. Bertan Nafarroako zortzi upeltegik hartu zuten parte: Inurrieta, Irache, Lezaun, Marco Real, Orvalaiz, Pago de San Gabriel, Rafael Reverte, Marqués de Montecierzo eta Señorío de Sarría. Urtero Pilarika Jaien egitarauaren barruan egiten den ekimen honetan, ardoa dastatzeaz gainera, eskualdeko produktuak jateko eta erosteko aukera izaten da. Euria egin arren jende ugari bildu zen karpan eta 5 euroren truke nahi adina ardo edateko aukera izan zuten. Egun garrantzitsua izaten da batez ere parte hartzen duten ardogileentzat, beren produktua ezagutara eman eta jendearen kritikak nahiz zorionak jasotzeko aukera izaten baitute. - 23 -

Lau egunez ospatu dituzte Pilarika Jaiak lekunberriarrek Ohikoak baino motzagoak izan ziren 2012ko Pilarika jaiak, baina adin eta gustu guztientzako ekitaldiak izan ziren: Kontzertuak, patata tortilla lehiaketa, bazkariak, antzerkia, kirol ekitaldiak… Juani Azpiroz izan zen festetako suziria piztearen arduraduna, horrela udalak esker ona erakutsi zion Lekunberriko eskolan

euskararen alde egindako lanagatik. Urteroko ekitaldiak mantendu dituzten arren, zenbait berrikuntza izan dira egitarauan, esaterako ostegun gaueko House jaialdia. Euriak festetako zenbait momentu zapuztu bazituen ere, ez zuen herritarren animoetan eraginik izan eta normaltasunez joan dira aurtengoak.

erreportajetxoa >>

Liztor asiarra gurean da - 24 -

Iazko udazkenean Araitz aldean, aurkitu zen liztor asiarraren lehen habia, Arribeko etxe baten leihoan egin zuten, argazkian ageri dena. Beraz, iaztik gurekin da â&#x20AC;&#x153;Vespa velutinaâ&#x20AC;?, hau da liztor handi honen izen zientifikoa, nahiz eta gure artean ezagunagoa egin den lizAsiarra deitu zaio Asia aldetik datorrelako, hau da, Euskal Herrira Frantziatik etorri da, baina Frantziara, dirudienez, Asia aldetik zetorren itsasontziren batean etorri omen zen. Bertako liztor handiaren oso antzekoa da, baina bereizgarri gisa, asiarrak hankak horiak ditu eta gorputzaren atze aldean gerriko laranja nabarmen bat du. Tamainaz hiru zentimetro inguru ditu. Beraz, gure bailaran 2011z geroztik hemen dugu, eta Frantzian 2005ean ikusi zuten lehen aldiz. Azkar hedatu edo zabaltzen da, hemen ongi sen-

tor asiarraren izenarekin. Nahikoa buruhauste ematen ari da, eta bertako erlezain eta suhiltzaileekin egon nahi izan dugu gure eskualdean agertu dela eta pixka bat jakin dezagun bere inguruan.

titzen den seinale, oso azkar egokitu baita gure klimara. Dirudienez hemengo klima gustukoa du, badu nahiko janari eta ez du kontra egingo liokeen intsektu-jalerik. Horrela bada, urte bat gure inguruan badarama ere, aurten oso nabarmena izan da, Araitz eta Beteluko erlezainek, udararen hasieratik, beraien erle-kutxen inguruan bueltaka nola dabilen ikusi dute. Azpirotzen aldiz, bertako erlezainekin egon gara eta oraindik ez dute sumatu, baina Lekunberrin habiaren bat kendu omen dute, itxura guztien arabera bazter

Testua: Andoni Tolosa

CC BY SA - Wikimedia Commons

guztietara zabaltzeko denbora kontua dela dirudi. Erle-kutxen inguruan jarri eta erraz ikus daiteke nola erasotzen zituzten erleak, helikopteroarena eginez erlekutxaren sarreraren aurrean jarri eta

kargatuta datozen erleak harrapatzen dituzte, baina ahal badute ateratzen ari direnak ere bai. Erlezainentzat amets gaizto bat dirudi, eskuarekin bat akabatzea erraza da, baina laster beste bat dator atzetik eta lehengoan gaude berriro. Erleak ahul samar egonez gero, laster bukatuko ditu erlekutxan daudenak. Eta gizakiak ez du asmatu oraindik nola aurre egin modu eraginkorrean liztor honi. Baina zergatik egin behar diogu aurre? Bertan ere baditugu liztorrak, tamainan eta itxuran oso antzekoak direnak gainera, eta lasai asko bizi dira gure artean, ez digute kalterik egiten eta seguru naturan funtzioren bat izango dutela, bestela ez lirateke egongo. Ba hasiera batean gizakiari ez diote zuzenean erasotzen, lasaiak dira eta bertako liztorrak baino motelagoak, hori bai, beraiek arriskuan ikusten badira ziztatu dezakete, eta hauen ziztada bertakoena baino mingarriago omen da. Baina benetako arazoa erleek dutela esan genezake, eta noski, zeharka gizakiak ere bai naturan erleek duten kontuan hartzen badugu. Liztor asiarraren elikagai nagusia erleak dira, zuzenean erleak harrapatu, burua kenduz akabatu eta habiara eramaten dituzte. Errazkingo Iñigo Oreja suhiltzaile lanetan aritzen da Baztan eta Malerreka inguruetan, eta tokatu zaio behin baino gehiagotan liztorrarekin borrokan aritzea. “Aurten 20-25 habia inguru kenduko nituen, eta askoz gehiago izango dira basoan daudenak. Hainbeste ugaldu direla ikusita Nafarroako Gobernuak laster aginduko du toki publikoetakoak bakarrik kentzeko”. Etorkizunari begira, Iñigo ezkorra da, “tranpak eta jartzen dituzte, eta liztorren bat edo beste

Liztor asiarraren berezitasunak dira besteak beste, hanka oriak eta gerriko laranja. CC BY SA - Goiena

erortzen dira baina milatatik bat, ziztada bakarra egiten dute baina lizmomentuz ezin dugu ezer egin, tor asiar hauek behin eta berriro zizpazientzia izan eta erleak beraiek tatzeaz gain, eztena ere luzeagoa aurre egiten ikasten duten bitartean dute, 4-5 mm ingurukoa eta hau dela itxaron egin behar. Asian bertako eta jantzi berriak ekarri dizkigute erleek ikasi dute aurre egiten, liztor habia bat kentzera atera behar bat sumatzen dutenean inguratu eta dugunerako”. Asierren ustetan zenbat beroarekin hil egiten dute”. Negu ugaldu diren ikusita “suhiltzaileek ezin aldera, zuhaitzen hostoak erortzen izango dituzte hainbeste ateraldi egin direnean, habiak errazago ikusiko eta etorkizunean enpresa pribatu batek dira, “baina ordurako berandu izango egingo ditu lan hauek. Dena den, norda, datorren urtean habia berriak egin baitek habia bat ikusten badu abisua dituzten erreginak negua pasatzeko pasa dezala lehenbailehen kentzeko”. zuloren batean sartuta egongo dira, eta otsaila aldera atera eta kolonia berriak sortuko dituzte”. Azkarateko Asier Jauregi ere suhiltzaile bezala aritzen da, baina Gipuzkoa aldean, eta berari ere tokatu zaio liztor hauen habiak kentzea. Gipuzkoan dagoen protokoloaren arabera norbaitek ikusi duenaren abisua pasatzen duenean suhiltzaileak ateratzen dira kentzera, “egunez aktiboagoak egoten dira eta askotan gauez egiten ditugu lan hauek, askoz lasaiago egoten dira eta errazago egiten da lana. Hemengo jatorrizko erleak liztor asiatikoen jaki bilakatu dira. Bertako erle edo liztorrek

CC BY SA - Wikimedia Commons

KIROLa Galarza-Carrion eta Gelbenzu anaiak izan dira Pilota Goxua Txapelketako irabazleak Lekunberriko Pilarika jaietan jokatu zuten Pilota Goxua Txapelketako Finala. Abuztuaren 25ean izan ziren lehenengo bi partiduak eta guztira 12 bikotek parte hartu zuten. Finalera horietatik lau baino ez ziren iritsi. Lehen mailan Galarza-Carrion bikoteak irabazi egin zion bi tantoko aldearekin Legarra-Barbajero bikoteari. Bigarren mailan berriz Gelbentzu anaiak irabazi zuten, Betelu-Satrustegiren kontra. Baziren zenbait urte Pilota Goxua Txapelketa jokatzen ez zela eta aurten berriz ere martxan jartzea lortu du Kirol Mankomunitateak.

- 26 -

25.000 parte hartzaile inguru espero dituzte BehobiaDonostian Dena prest dago dagoeneko Behobia-Donostia Lasterketarako. Aurtengoa 48. edizioa izango da eta azaroaren 11n eginen da. Urtetik urtera geroz eta gehiago dira bertan parte hartzen duten korrikalariak. Iaz 19.877 pertsonek parte hartu zuten eta aurten antolatzaileek 25.000 korrikalari inguru espero dituzte. Maiatzaren 23an

ireki zen lasterketan izen emateko lehenengo deialdia eta egun bakar batean 22.104 pertsonek eman zuten izena. 20 kilometro dira Behobiatik eta Donostiako Boulevarreraino eta goizeko 11etan irtengo dira bertatik. Gure eskualdean badira urteroko hitzordu horretarako prestatzen aritzen direnak, iaz 13 pertsonak parte hartu zuten. Egun handi horren aurretik ordea, azaroaren 9an eta 10ean Anoetako Belodromoan Lasterkatien Azoka egingo da, bertan parte hartzaileek euren dortsalak jaso eta Behobia-Donostia lasterketarako bestelako arropak erosteko aukera izango dute. Bestalde, kirol horren inguruko hainbat hitzaldi eta ekitaldi burutuko dira. Informazio gehiago: www.behobiasansebastian.com

Psikomotrizitatea: gorputza, emozioa eta pentsamendua >> Aiboa Casares Haur hezkuntzako irakaslea da, psikomotrizitatearekin lotutako graduondoko bat egiten ari da eta ikasitakoa praktikan jartzen dabil gurean. Jaiotzez Erandiokoa (Bizkaia) den arren orain Lekunberrin bizi da. Psikomotrizitateko irakaslea berria zaitugu... Bai, urrian hasi ginen eta bi talde sortu dira. Lekunberrin astelehen eta ostegun arratsaldetan biltzen gara ordu laurdeneko saioetan eta Areson berriz ostiral arratsaldetan. Bost eta zortzi urte bitarteko haurrekin aritzen naiz.

Eta gero? Hori bukatutakoan gorputza gelditzen saiatzen gara eta gauzak jasotzen ditugu, lehen supereroiaren kapa zena orain oihal bat da, etxe bat izandako blokeak edo aterpea jada ez da etxea berriro dira blokeak orduan hasten dira distantzia bat hartzen emozio horietatik. Eta gero ipuin bat kontatzen zaie gelditu egin behar dutelako eta pentsatzen hasten dira. Ondoren errepresentaziora pasatzen gara eta egurrezko piezekin eraikinak egiten dituzte, marrazkiak etab. Amaitzeko saio horretan egin dugunari errepaso bat eman edo zerbait gertatu bada guztion artean hitz eginez bukatzen dugu. Hori guztia praktikan jartzea erraza al da? Gatazkak beti sortzen dira, hori ekidin ezina da eta gainera aurrera egiteko ere beharrezkoak dira. Haurrak ikasten eta sozializatzen ari dira eta ikasi behar dute gatazkak konpontzen eta horretarako txoko bat ere badugu. Gainera urte ezberdinetako umeak nahastuta daudenez, bakoitza fase ezberdin batean dago, hiru urtekoei esaterako asko kostatzen zaie gelditzea.

Zer da eta zertarako balio du psikomotrizitateak? Hizkuntza gaitasuna erabat garatuta ez duten haurrak, hau da 7 edo 8 urte artekoak, gorputzaren mugimenduaren bitartez adierazten dute eta psikomotrizitatean hori oinarri hartuta teknika bat garatu da. Saiatzen gara espazio bat sortzen, non askeki nahi duena egin, adierazi edo sortu dezakeen, minik ez ematea eta ez hartzea dira dauden baldintza bakarrak. Nolakoa izaten da psikomotrizitate saio bat? Hasteko denok bildu eta antizipazioa lantzen dugu, - Zertan jolastuko gara gaur? Beraiek hor jada irudi mentalak sortzen hasten dira. Saioak goma espumazko blokeekin egindako pareta edo dorrea apurtuz hasten dira, heldu batek beraientzako egindako zerbait apurtzen hasten dira, sinbolikoki heldua suntsitzen dute eta hori ez dago ongi ikusita. Gero hasten dira gauzak botatzen edo txirinbueltak egiten, korrika edo nahi dutena egiten, beraien beharren arabera. Normalean saioan zehar ikusten da badoala aktibitatea jaisten eta pasatzen dira jolas sinbolikora, hasten dira etxetxoak eraikitzen, hasten dira panpinak hartzen, oihalak hartzen... eta jolasaren bitartez bere barne mundua irudikatzen dute.

Hobea litzateke adin tarte txikiagoko taldeak sortzea? Posible balitz hobe litzateke bai. Haur guztiak ez daude fase ebolutibo berdinean, ez dituzte behar berdinak, baina hori da herri hauetako errealitatea. Azken batean kalean eta plazan ere adin ezberdineko umeek elkarrekin jolasten dute eta batak bestearengandik ikasten dute. Adibidez nabaritzen da bost urtekoek jada badutela dinamika bat barneraturik eta dakitena zabaltzen dute -Ez ezazu hori egin!!- orduan horrek ere errazten du lana. Ume guztientzat da gomendagarria? Gaur egun bizimodua asko aldatu da. Lehen haurrek denbora gehiago ematen zuten etxeetan, jolas librean aritzen ziren, ez zegoen hainbesteko arriskurik eta egun berriz ordu pila bat ematen dituzte jarduera bideratuetan, bai eskolan bai eskolatik kanpo. Errealitateak aldatu egin dira eta nire ustez euren sentimenduak askatasunez adierazteko espazio bat eskaini behar zaie. Onak zein txarrak, etengabe gaude esaten ez egin hori, ez jo!... baina agresibitatea existitzen da eta agian hori kanporatzeko beharra dute. Horregatik gure saioetan saiatzen gara hori bizitzeko espazio bat sortzen.

- 27 -

LURRAK EMANA inguruko zizak

> Julio Calonge

Urdindu egiten diren onddo jangarriak Oraingoan Hankagorri izenez ezagunak diren boletus onddoak aurkeztu dizkigu

- 28 -

Leku batean onddoak ateratzen direnean, erraza da larru koloreko txapela eta txorten gorrixka duen onddoekin topatzea. Mozterakoan urdindu egiten dira eta horregatik onddo biltzaileek baztertu egiten dituzte toxikoak direlakoan. Boletus Erythropus (Onddo Hankagorri izenez ezaguna) jangarri bikaina dugu eta beste onddorik ez denean erraz aurki daitezke. Gutxi dira onddo hau ongi ezagutzen duten zizalariak eta ez dira asko kontsumitzen, batez ere ezjakintasun horregatik.

gainontzeko boletusak ez bezala. Luridus-a esaterako antzekoa da, baina kalitate gutxiago du. Horrek Hankagorriaren aldean, sare gorri bat du txortenean, ez du punturik eta belakiaren azpiko haragia gorria da horia beharrean eta ez du Hankagorriak duen usain atsegin eta zapore gozoa. Onddo jangarri hau udan hasi eta udazken amaiera arte ateratzen da. Planifolioetan nahiz pinudietan atera ohi da eta merezi du ezagutu eta dastatzea. Ez zaitezte izutu mozterakoan urdintzeagatik, jangarriak diren beste onddo askorekin ere gertatzen baita. Oxidazio prozesu bat izaten da, sagarra ja-terakoan ere ez al da ba kolorez aldatzen moztuz gero? Dastatu ezazue.

Luridusak puntu gorriak ditu txortenean eta belakiaren azpian haragi gorria.

Jangarri ona da, zizare eta intsektuek gutxi erasotu ohi dutena. Haragi gogorra eta kolore horia du, baina mozterakoan urdindu egiten da eta olio beroa ukitu orduko berriz ere hori zurixka kolorea berreskuratzen du, gainontzeko onddo jangarriek duten kolorea bezalakoa. Bestalde, txortena bota egin ohi da, intsektuen markak izan ohi dituelako eta oso gogorra izaten delako. Onddo hori ongi egin behar da, olio bero-beroarekin eta nahi izanez gero beste onddoekin batera sukaldatu liteke, zaila izaten baita ezberdintasunik antzematea. Ez da komeni gordinik jatea. Onddo honek 20 zentimetroko diametroa izan dezake eta pena da ez aprobetxatzea, identifikatzea erraza izaten baita. Txapel marroi iluna du, txortenak berriz puntu gorrixkak ditu,

Boletus erythropus - Hankagorri. Mozterakoan urdindu egiten da.

MAHAIRA ERAMANA eskualdeko jatetxeak

> Jose Ignacio Jauregui

Maskarada Orain dela hiru urte Jose Ignaciok Ainhoa Taberna saldu eta Maskarada ireki zuen. Betidanik tabernan ibilitakoa zen eta gastronomiarekin lotutako zerbait egiteko ilusioa piztu zitzaion. Ordurako jada bederatzi urte zeraman euskal txerriak hazi eta bere produktuak saltzen. Egun, Lekunberriko kanpoaldean duen eraikinean, txerrikiak egiteko lantegia, denda eta bazkariak emateko lekua du. “Hasieran ez genuen bazkaririk emateko asmorik, bezeroei gure produktuak dastatzeko aukera emateko jantoki bat baino ez zen, baina orain asteartetan izan ezik egunero ematen ditugu bazkariak”. Hala ere, Jose Ignacioren diru-iturri nagusia denda da, “aurten hildako txerriak hemendik lau urtera sal-

duko ditugu, prozesu luzea da eta esfortzu ekonomiko handia eskatzen du, horregatik zenbait bazkari ematea ongi datorkigu, momentuan bertan irabazten dugulako diru hori”. Hori guztia aurrera eramateaz gainera, Luis Beguiristain eta eskualdeko beste hainbat artisten lanak ditu salgai. Jantokiak duen espazio zabala probestu nahi izan zuen hasieratik eta antza dagoeneko zenbait eskulan saldu dira. Kalitatezko produktuak dira Maskaradakoak eta prozesua bera garestiagoa izanik produktuaren azkeneko prezioa ere altua da. “Mota guztietako bezeroak ditugu, badira baliabide ekonomiko handiak dituzten bezeroak eta badira dirua jantzietan, kotxe batean edo bestelako zaletasunetan gastatu beharrean nahiago dutenak hona etorri eta ongi jan edo kalitatezko produktu bat erosi”. Kartaz gainera, 24 euroko menu bat eskaintzen dute. Maskaradan plater guztiek txerrikia dute. “Gure lehengaia oso ona denez ez zait gustatzen bestelako jakien zaporeekin gehiegi nahastea, jendeak txerrikia baloratzea nahi dut, protagonista txerria da, ez sukaldaria ezta txerriarekin batera ateratako piperrak edo saltsa ere. Horregatik plater sinpleak egiten saiatzen naiz”.

Errezeta: Txerri hankak brasan Osagaiak: -Txerri hankak -Gatza -Barazkiak edo abak Egin beharrak: Oso errezeta xinplea jendeak etxean egiteko ohitura handirik ez duena. Hasteko txerri hankak gatzatu eta hamar edo hamabost egunez bere horretan utziko dugu. Ondoren gatza

kendu eta jada prestatzeko moduan egongo gara. Horretarako, urte sasoiko barazkiak erabiliko ditugu, nahi haina barazkirekin batera uretan egosiko ditugu txerri hankak. Barazkiekin bezain goxoa gelditzen da esaterako aba beltzekin egosita. Ondoren hezurra kendu eta zerbitzatu aurretik txingarretan jarri eta pare bat minutu hor eduki ondoren jateko puntuan egonen dira. On egin!!

- 29 -

kontuTXIKIAK azaroa 1

agenda

16 24

SALGAI

Arantza: Baserritarren eguna

9 -12

9

merkatu txikia

Aldatz: San Martin jaiak

Lekunberri: Folk Ametsetan. 20:00etan Urbalia Rurana (Valentzia) taldearen kontzertua Kantinan

-BOE Duplexa Lekunberrin. Artzanegi 10, Telefonoa: 653 801 628 -Sua egiteko egurra Interesatuek, deitu: 659 836 561 -Etxea Uztegin. 605 712 848 1.200m lauez inguratua, 200.000 €.

Lekunberri: Folk Ametsetan. 0.00etan Ganbara (Euskal Folk) taldearen kontzertua Kantinan

-Etxea Uztegin Bizitzeko moduan, 4 solairu, 360m2. Telefonoa: 657 709 722. Saioa

Azkarate: Ardi jatea Balerdi Elkartean

-Pisu berria Betelun alokatzeko ere. Garajea eta igogailua. T. 629 403 220

29 - 8

Araitz: kultur astea

Larrialdiak...................112

Beteluko osasun etxea...948513300

Araizko osasun etxea...948513040

Lekunberriko osasun etxea...948504208

-Baba gorriak eta intxaurrak Telefonoa:606 375 855 Mikel -Akazea motako esolak saltzen dira. Barruti/hesiak ixteko. 646 524 796 (Peio) EROSI

Autobus zerbitzuak Conda Iruñeatik Donostiara: - 8:15. Irurtzun, Lekunberri, Gorriti eta Leitzan geldituz. Egunero. -Herriz herri: 11:30, 14:00, 18:15. Egunero. -19:30. Gorriti eta Leitzan geldituz. Ostiral eta igandetan. -20:00. Arrutiz, Gorriti eta Leitzan geldituz. Egunero, ostiral eta larunbatetan izan ezik. Donostiatik Iruñeara: - 8:15. Lekunberri eta Irurtzunen geldituz. Egunero. - Herriz-herri: 9:30(astelehenetik larunbatera), 18:30 (egunero). - 10:00. Leitza, Gorriti, Lekunberri eta Irurtzunen geldituz. Egunero. - 14:00. Lekunberri eta Irurtzunen geldituz. Egunero. - 20:30. Leitza eta Gorritin geldituz. Egunero.

Mugiroarra

-Araitzen edo Larraunen borda lursailarekin Deitu: 606 695 297 (Nerea) 679 631 725 (Aitor) -Belarra mozteko diskoa erosten da. Harremanetarako 679 092 896 OPARITU

-Katakumeak: bi harra eta emea. 616 956 899

-Etxe bat alokatuko nuke eskualdean. Nire telefono zenbakia: 948 513 121 -Baserria eta lurrak (60 bat hektarea) alokatuko nituzke eskualde honetan. Nire telefono zenbakia: 948 063 222 (Jonathan) -Lekunberrin, igogailua duen pisua alokairuan edota salgai. 667 797 904 (Iñigo)

LAN BILA

-Lan bila nabil. Umeen zainketan, jende helduen zainketan eta etxe garbiketan aritua. Interesa baduzu dei nazazu: 948 513 121 -Umeak zaintzen ditut. Esperientzia daukat. Interesatzen bazaizu, dei nazazu: 948 507 364 (Àngels) -Ikasgaiak erreforzatzeko klase partikularrak ematen ditut LHko eta DBH 1eko eta DBH 2ko ikasleei zuzenduta.Interasa baduzu, dei nazazu:948 507 364 (Àngels) -Bateriako klaseak ematen ditut, haurrentzat eta helduentzat. Bateria ikasi, musika bateriaren bidez irakurri (sentitu), erritmoak jo edota gozatu eta esperimentatu... nahi baduzu, deitu telefono honetara: 679 938 016 Igor de Castro.

Guardiako farmaziak

Lekunberri - Iruñea: astez 7:30, 14:30. Larunbatetan, 7:30tan. Iruñea - Lekunberri: astez 12:30, 19:00. Larunbatetan, 12:30ean.

Azaroarenen 1etik 4ra Leitzako M.Z. Campos

Leitzaran

Azaroaren 5tik 11ra Leitzako M.I. Larraya

Leitza - Iruñea: 7:50, 15:30. Larunbatetan: 9:00. 15:30. Iruñea - Leitza: 13:00, 19:30 (astelehenetik larunbatera).

-Uitzi. Pisu berria alokairuan. Terraza jardinarekin. Deitu: 696 269 511 677 026 614

-ARESOn Sastizar Baserria-Pisu berria Betelun. Landetxea. 25.000 m2 luGarajea eta igogailua. rrekin. Telefonoa 649 707 584 Telefonoa: 629 403 220 -Motoa Gas Gas 250 enduro 2006koa. Telefonoa: 679 648 861 Markos.

Telefono zenbakiak

ALOKATU

Azaroaren 12tik 18ra Beteluko C.A. Carrillo

Azaroaren 19tik 25era Leitzako Plaza Teresa, Arrupea Esther Azaroaren 26tik 30era Irurtzungo M. Gastearena

Larraungo monumentu megalitikoak Felix Olaetxea

F-7: Larraun Hegoaldeko trikuharriak - Oderitz eta Alli: Akittarro eta Alitzie

KATEGAINAko MENHIRRA

LAMEAR

Lekunberri eta Irurtzun elkartzen dituen NA 7500 errepideari jarraituz, 6. kilometroan, eta goi-tentsio zutoinaren ondoan ezkerrera abiatzen den bidea hartzen dugu. 260 metro ibili ondoren, bere ezkerraldean, Kategaina trikuharria topatzen dugu. Honen parean, bidearen beste aldean, eskuinaldean dago menhirra.

Pian trikuharritik gertu. Bidetik jarraitu eta 100 bat metrora, mendiko bizkar berean dago. Sailkapena: trikuharria. Kokapena: Madotz. Altuera: 960m.

Sailkapena: Menhirra. Kokapena: Madotz. Altuera: 793 m. Koordenatuak: X: 591,787 Y: 4,754,346.

Koordenatuak: X: 30,593,110 Y: 4,754,885. Aurkikuntza eta seinaleztapena: LuĂ­s Millanek eta Arantza Lizarraldek topatu zuten 1984ko azaroaren 1ean eta Gorosti Zientzi elkarteak seinalatu 1985.Deskribapena: Irregularra den lur eta harri metaketa honek 15-16 m. diĂĄmetro ditu; 0,5 metroko altuera iparraldera eta 2 hegoaldera. Harlosek kamera osatzen dute erdian. Iparraldeko harlosa 1,90 da luzean; 0,70 altueran eta 0,35 lodieran. Mendebaldeko harlosa metro bat luzean, 0,70 altueran eta 0,28 lodieran. Hegoaldeko harlosa 0,50 luzeran, 0,30 altueran eta 0,10 lodieran. Ekialdeko arlosa 0,65 luzera, 0,30 altueran eta 0,05 lodieran.