333

ολα για την αθηνα! free press δωρεαν οδηγοσ τησ πολησ κυκλοφορει καθε πεμπτη

τευχοσ 333 — 28 μαρ τιου 2013

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ Μέρος πρώτο

StatusUpdate εκδότης Στάθης Τσαγκαρουσιάνος ... O αντιπαθέστερος Αθηναίος ever είναι ο Ζάχος Χατζηφωτίου. διευθυντής Μιχάλης Μιχαήλ ... Ι love Athens. εμπορική διεύθυνση Δήμητρα Πασομένου συμβουλος δημιουργικου Γιάννης Καρλόπουλος ... Αρ. Δημοτολογίου 468211/1 (και ας αλλάξει επίσημα η Ελ. Βενιζέλου σε Πανεπιστημίου!). art director Στάθης Μητρόπουλος

υπεύθυνος lifo.gr Άρης Δημοκίδης ... Είδα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης το «Νεοναζί: Το Ολοκαύτωμα της Μνήμης» του Στέλιου Κούλογλου, όπου βλέπαμε παράλληλα την προβολή του σε τάξη σχολείου και παρακολουθούσαμε τις αντιδράσεις των μαθητών. Ούτε κραυγές, ούτε υπερβολές – ο μόνος τρόπος να χτυπηθεί η Χ.Α. στα σχολεία είναι να προβληθεί στις τάξεις αυτό το ντοκιμαντέρ. υπεύθυνος ψηφιακής ανάπτυξης Νίκος Ζαφείρης συντονισμός ύλης Μαρκέλλα Ανδρικάκη ... R.I.P. Scott HardKiss. συντακτική ομάδα columnists: Νίκος Δήμου ... Πόσες Εβδομάδες Παθών σε ένα Πάσχα; Δημήτρης Ρηγόπουλος ... Οι μειωμένες τιμές στις μηνιαίες κάρτες απεριορίστων διαδρομών είναι μία ευοίωνη ένδειξη ότι κάτι επιτέλους αρχίζει και αλλάζει σε αυτό το ρημαγμένο κράτος. Στέλιος Κούλογλου, Γιάνης Βαρουφάκης Θεόφιλος Δουμάνης ... Σαν από θαύμα, τα τριήμερα στις εθνικές εμφανίζονται τα χαμένα ακριβά τζιπ της προμνημονιακής καθημερινότητας. Βιβλίο: Κωστής Παπαγιώργης, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης ... Πάψε, Παρελθόν! Μίλα, Μέλλον! Κινηματογράφος: Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος Εικαστικά: Γιώργος Καρουζάκης Θέατρο: Ματίνα Καλτάκη ... Ο χειμώνας που τελειώνει δεν ήταν τελικά τόσο δύσκολος για τα θέατρα της Αθήνας, αφού το ενδιαφέρον του κοινού ήταν μεγάλο για πολλές παραστάσεις. Ο κινηματογράφος και η τηλεόραση, οι άλλοτε εχθροί και «ανταγωνιστές», δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τελικά τη γοητεία της ζωντανής, μη επαναλαμβανόμενης και τραγικά προσωρινής τέχνης του θεάτρου. Γεύση: Νίκη Μηταρέα Night Life: Φώτης Βαλλάτος

☛

αρχισυνταξία Σταύρος Διοσκουρίδης ... Ok.

take 1

το μοναδικο λαθοσ του τεύχους 332 1 Στο άρθρο με τίτλο «Δρα στην ΕΡΤ “συμμορία”»; που δημοσιεύσαμε στο προηγούμενο τεύχος αναφέρεται πως ο κ. Τέλης Σαμαντάς ήταν πρώην εκδότης του «Αθηνοράματος». Στην πραγματικότητα, όμως, δεν υπήρξε ποτέ εκδότης της έντυπης έκδοσης, αλλά διευθυντής της από το 1993 μέχρι το 2008.

StarFax: Μαριβίκυ Καλλέργη ... Η άνοιξη θα ήταν τόσο καλύτερη, αν δεν σηματοδοτούσε την έναρξη της αναπαραγωγικής περιόδου μερικών. Σύνταξη: Βασίλης Καψάσκης ... Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το χωριό του να είναι ένα από τα πιο όμορφα μέρη στον κόσμο... Παναγιώτης Κοτροκόης ... Σαν πρωταπριλιάτικο ψέμα.... Αλέξανδρος Διακοσάββας ... Όταν γνώρισα το ζεν.. Δημήτρης Κυριαζής ... Για άλλη μια φορά το... ξανθό γένος άφησε στα κρύα του λουτρού τον απανταχού ελληνισμό. (Από Ραφήνα μεριά ακούγεται ένα υπόκωφο «Σας τα ‘λεγα»).

Βρίσκετε λάθη ή παραλείψεις στη LifΟ; Στείλτε γράμμα, ή e-mail στο lathi@lifo.gr.

συνεργατεσ Χρήστος Παρίδης ... Τι κρίμα που μεγάλοι δημιουργοί (σαν τον Αλμοδόβαρ) επαναλαμβάνουν κακέκτυπα τον εαυτό τους. Θοδωρής Αντωνόπουλος ... Ξανθόν μένος. Ευθύμης Φιλίππου, Λένα Φουτσιτζή, Μαρία Παπαπαναγιώτου, Θεώνη Σκαλέρη, Βένα Γεωργακοπούλου, Ηλίας Μαγκλίνης, Πωλίνα Σαρρή, Τίνα Μανδηλαρά ... Για μια ακόμη φορά κατέληξε στον Καβάφη, όταν σκέφτηκε ξαφνικά και σχεδόν ανεπαισθήτως -μετά από μια επίσκεψη σε ένα σπίτι στο Παγκράτι- πόσο λατρεμένη πόλη είναι η Αθήνα: «Οικίας περιβάλλον, κέντρων, συνοικίας / που βλέπω κι όπου περπατώ χρόνια και χρόνια. / Σε δημιούργησα μες σε χαρά και μες σε λύπες: με τόσα περιστατικά, με τόσα πράγματα / Κι αισθηματοποιήθηκες ολόκληρο για μένα». Εύη Λαμπροπούλου φωτογράφοι Σπύρος Στάβερης, Αναστασία Βουτυροπούλου, Freddie F., Παντελής Ζερβός, Στάθης Μαμαλάκης, Γεράσιμος Δομένικος, Charlie Makkos, Νίκος Κατσαρός, Ινώ Μέη, Photoharrie creative media Kώστας Στανέλλος ... Ένα double beacon egg με πατάτες πνιγμένες στη μαγιονέζα... ΤΩΡΑ! aτελιέ Βανέσσα Φερλέ διόρθωση κειμένων Μαρία Δρουκοπούλου γραμματεία σύνταξης Ελένη Τσατσαλμά senior advertising manager Ισμήνη Βoυρδαχά ... Χρόνια πολλά, μπαμπάκα! senior direct market manager Κώστας Μαντάς direct market managers Φωτεινή Δαλαμάγκα Βούλα Καραβαγγέλη, Γιώργος Λυκουργιώτης υποδοχή διαφήμισης Ξένια Στασινοπούλου οικονομική διεύθυνση Δημήτρης Τασιόπουλος λογιστήριο Βασίλης Κοτρωνάκης, Μαριαλένα Παππού κωδικος εντυπου 7639

28.3.13 – lifo

1

περιεχόμενα

Στιγμιότυπο από τη μεταφορά του ανδριάντα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στο προαύλιο της παλιάς Βουλής. Πρακτορείο Ηνωμένων Φωτορεπόρτερ, 1954. Φωτογραφικό αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.

αθηνα Η ιστορία μιας πόλης

6 Εκδοτικο σημειωμα

Μεταξα

8 Χαιρετισμος

Αδελφές Καλουτά, Αττίκ και η ζωή με έναν δικτάτορα.

από τον Δήμαρχο Αθηναίων.

12 οταν η Αθήνα εγινε πρωτευουσα

Ta σύνορα της πόλης εν έτει 1832.

18 Πριν απο τη μεγαλη ηττα Η ζωή πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

21 Οι προσφυγες Εξαθλίωση, αρρώστια και ρατσισμός απέναντι στα χιλιάδες θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής.

2 lifo – 28.3.13

26 Στην πολη του Ιωαννη

από τη LifO Team.

31 Πεινασμένη πόλη Ο μεγάλος λιμός στην Αθήνα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

34 Τα θαμμενα αγαλματα

του Αρχαιολογικου Μουσειου

Η ηρωική ιστορία της διάσωσης των αρχαιοτήτων του Μουσείου.

38 Ελευθεροι! Εορτασμοί για την απελευθέρωση από τους Γερμανούς και οι πρώτες συγκρούσεις.

40 Τα Δεκεμβριανα Η πιο σκοτεινή περίοδος της αθηναϊκής ιστορίας μέσα από τον φακό του Dmitri Kessel.

44 Κατα τη διαρκεια του εμφυλιου πολεμου

Οι Αθηναίοι περνούν καλά όσο ένας αιματηρός πόλεμος μαίνεται λίγο πιο έξω από τα όρια της πόλης.

46 Μετεμφυλιακό κλιμα Προσπάθειες για μια καινούργια αρχή - πάντα με προστριβές.

28.3.13 – lifo

3

περιεχόμενα

Aριστερά: Η πλατεία Ομονοίας. Δημήτρης Χαρισιάδης, φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη. Κάτω: Το καφέ Zonar's

49 Η αντιπαροχΗ

74 Η πΟλη με τις πολλΕς

Ένα κριτικό κείμενο και μια προσωπική εμπειρία γι’ αυτό που άλλαξε την όψη της Αθήνας.

Συνέντευξη με τον Γιώργο Πίττα, συγγραφέα του βιβλίου «Η αθηναϊκή ταβέρνα».

100 ΤΗΕ WEEK

54 Βeach Culture

76 Η συναυλια που δεν

101 ΣινεμΑ

Ο Γιάννης Πετρίδης για τη συναυλία των Rolling Stones.

103 ΘΕατρο

Η ιστορία, οι λεπτομέρειες, οι άγνωστες πληροφορίες για πέντε αρχιτεκτονικά αριστουργήματα.

78 Eye Witness

105 Βιβλιο

Είδα τα επεισόδια του Πολυτεχνείου μέσα από τη βιτρίνα του μαγαζιού μου.

106 Βγες εξω

59 ενα βιβλιοπωλείο σε κΑθε

80 ΠλατεΙα ΟμονοΙας

Οι πρώτες οργανωμένες παραλίες.

57 5 Κτίρια-ορόσημα \ της πόλης

γωνιΑ του κΕντρου

τελεΙωσε ποτέ

Ένα φωτογραφικό αφιέρωμα.

Ο χάρτης των παλιών και θρυλικών βιβλιοπωλείων.

84 ΕξΑρχεια

62 Η κάθε παρέα είχε το

Ένα οδοιπορικό στη γειτονιά που συντηρεί την επαναστατική πλευρά της Αθήνας.

καφενείο της

Ποιος θρύλος σύχναζε σε ποιο καφέ της Αθήνας.

66 Ο ζωγρΑφος της ΑθΗνας Δύο άγνωστες φωτογραφίες του Γιάννη Τσαρούχη.

68 ολη η πολη μια σκηνη Δέκα θεατρικές παραστάσεις που άφησαν εποχή.

72 Στου παραδείσου τα μπουζοΥκια

Τα νυχτερινά κέντρα που αγαπούσαν τα λαϊκά τραγούδια.

4 lifo – 28.3.13

ταβΕρνες

88 Δημήτρης ΠαπαϊωΑννου Ο καλλιτέχνης που μετατρέπει σε τέχνη τη σύγχρονη ιστορία της πόλης.

92 Ενας σεισμΟς, Ενας καΥσωνας

Δύο φυσικές καταστροφές που σημάδεψαν τη μνήμη των Αθηναίων.

93 Η πρΩτη μΕρα του μετρΟ Η πρεμιέρα του πιο σημαντικού ΜΜΜ.

Τι καινούργιο αρχίζει αυτή την εβδομάδα

ΑνθρΩπινες ιστορΙες τηλεπικοινωνιΩν Από το πρώτο τηλεγράφημα που στάλθηκε, το πρώτο τηλεφώνημα που έγινε, το πρώτο καλώδιο που τοποθετήθηκε, τον πρώτο τηλεφωνικό θάλαμο που εγκαταστάθηκε, το πρώτο χτύπημα του τηλέτυπου που ακούστηκε, οι άνθρωποι υπήρξαν ανέκαθεν πίσω από την τεχνολογία των τηλεπικοινωνιών και την εξέλιξή της.

ό Σκληρή δουλειά κάτω από τον καυτ ής σκευ κατα ήλιο, την πρώτη μέρα του υπόγειου δικτύου του ΟΤΕ. θα Μέσα από αυτές τις σωληνώσεις περάσουν τα καλώδια.

Ακούραστοι στο καθήκον οι εναερίτες τεχνικοί, ώστε κάθε οικισμός και στην τελευταία γωνιά της ελληνικής γης να απολαμβάνει το αγαθό της επικοινωνίας.

ι σε αντίξοες Δουλεύοντας κα ώτο καλωδιακό πρ ο συνθήκες, στ λής ο Μιλήσιος, πλοίο του ΟΤΕ, Θα ύρουν καλώδιο ασ οι εργαζόμενοι αν ήρηση. ντ συ ι κα ή για επισκευ

ΧΕΙΡΟΚΙΝΗΤΗ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΗ ΣΥΣΚΕΥΗ ERICSSON (Συλλογή Μουσείου Τηλεπικο ινωνιών ΟΤΕ).

λον Ζητεί ο εις τον άλ γεί και εν Αθήναις. Και αι Αθήναι υρ ιτο λε ν νο φω ϊκάς πόλεις. Και τηλέ

PUBLI

υ στα φωνικού Κέντρο του Αστικού Τηλε ταλλάκτη με ν Τηλεφωνήτριες το ό απ ά στ στική πόζα μπρο ύμενη Χανιά σε αναμνη μητών. Μια χαρο ητας 260 συνδρο ότ μικ υς, το σία τους, δυνα γα ερ ς τω εξουθενωτική όν ν τη ό απ λα αυ . ανάπ νδρομητές τους τους τόσους συ εξυπηρετώντας

«Το λας ευρωπα λοιπόν με τας άλ ατά του. Και παραλληλίσθησαν υ και εδώ τα σύρμ το ι λία κο ευ αι ώ εδ ι κα ν άλ λον. υ το το εδώ η ζωή νή και ζητεί ο εις στιγμιαίως η φω ν ήρα τώ αυ ινθ δι’ σπ ν ει έχ ικό διατρ νή, εις ηλεκτρ η ανθρώπινη φω ρώνουσα τε δε ου εξ ι κα ις Και κυκλοφορεί σε ίπ τουσα αποσ τά ρρ τα κα η, έν ημ μεταβεβλ τον χρόνον» ΟΠΟΛΙΣ», ΚΡ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «Α ΙΗΛΙΔΗΣ, ΣΤΗΝ (ΒΛΑΣΗΣ ΓΑΒΡ 7) ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 189 ΦΥΛΛΟ ΤΗΣ 9ης

Οι τηλεπικοινωνιακές επινοήσεις του ανθρώπου, στην προσπάθειά του να υπερκεράσει τα χωρο-χρονικά εμπόδια για μια ασφαλή και γρήγορη επικοινωνία, αποτελούν τις ιστορίες που αφηγείται το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών ΟΤΕ, το μοναδικό στο είδος του και μεταξύ των λίγων μουσείων τεχνολογίας στην Ελλάδα. Λειτουργεί από το 1990 σε κτίριο του ΟΤΕ, στην Πρωτέως 25 (Νέα Κηφισιά, τηλ. 210 620 1899, 6201999). Η συλλογή του περιλαμβάνει πάνω από 4.500 αντικείμενα και πλούσιο αρχειακό υλικό. Μεταξύ άλλων, αυθεντικά τηλέφωνα, μορσικοί τηλέγραφοι, συστήματα ασύρματης επικοινωνίας, συσκευές τηλεφωτο-

ιά στα γνωστά κουτ Βρέξει-χιονίσει, ων όμ δρ ν νιές τω (ΚΑΦΑΟ) στις γω ί τω έργω», για οι τεχνικοί μας «επ να και άλλα φω λέ τη α βλάβες, νέ ά. τηλεπικοινωνιακ

γραφίας, telex, οπτικές ίνες, συλλογή παλαιών τηλεγραφημάτων και το πρώτο ελληνικό τηλεοπτικό studio (1965). Στις βασικές δραστηριότητες του μουσείου εντάσσεται το πρόγραμμα καθημερινών ξεναγήσεων σε σχολικές ομάδες, φοιτητές, άλλες ομάδες και μεμονωμένους επισκέπτες. Διοργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα με αντικείμενο τις τηλεπικοινωνίες και επίκεντρο το παιδί και τον έφηβο. Τα προγράμματα, οι συνεργασίες και οι δράσεις του συνθέτουν τη σύγχρονη εικόνα ενός μουσείου που διατηρεί μια δυναμική σχέση με την κοινωνία.

28.3.13 – lifo

5

aπ ο τ η lif o t eam

Edito

Δ

ιαπιστώνοντας μια μέρα πόσο εσωστρεφείς και απαισιόδοξοι έχουμε γίνει όλοι με την κρίση, σκεφτήκαμε ότι θα ήταν καλό να κάνουμε κάτι να αντιδράσουμε. Ναι, η πόλη είναι πεσμένη και ο Τύπος παλεύει με τα βάσανα της επιβίωσής του, αλλά στο μεταξύ ζούμε τη μόνη ζωή που έχουμε να ζήσουμε και περπατούμε αυτούς τους ίδιους δρόμους, που

είναι το περιβάλλον μας κι ο κόσμος μας. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να δημιουργήσουμε μια σειρά τευχών για την ιστορία της πόλης που αγαπάμε. Μέσα από τη γνώση των γεγονότων που μας οδήγησαν ως εδώ ίσως δούμε σε μια νέα προοπτική αυτό που μας συμβαίνει. Δεν ακολουθήσαμε μια συστηματική ιστορική καταγραφή – ούτε ιστορικοί είμαστε, ούτε αυτό θα ήταν δυνατό σε 112 σελίδες. Σε αυτό το πρώτο μέρος του αφιερώματος λείπουν πολλά, πάρα πολλά γεγονότα και πρόσωπα που διαμόρφωσαν την πόλη όπως την ξέρουμε. Γίνεται όμως η αρχή και σχηματίζεται μια πρώτη ιδέα για το εγχείρημα που ξεκινάμε. Αναγκαστικά, το πρώτο μέρος του αφιερώματος έχει έναν πιο ευθύ και γενικό χαρακτήρα, μέχρι να ειπωθούν τα βασικά. Στόχος μας είναι να καταγραφεί η ιστορία της πόλης μέσα από πλάγια γεγονότα και περιφερειακά πρόσωπα – όχι μόνο με τις αναμενόμενες, επιφανείς προσωπικότητες. Εκτός από τα κείμενα, τα οποία επιδιώξαμε να είναι και ιστορικώς ακριβή και ευχάριστα, δώσαμε μεγάλο βάρος στην πρωτότυπη (και ορισμένες φορές) ανέκδοτη φωτογραφία. Ψάξαμε πολλά αρχεία και συγκεντρώσαμε τεράστιο υλικό, για να καταλήξουμε στις φωτογραφίες του τεύχους που κρατάτε. Ευχαριστούμε για την πολύτιμη συνεργασία τους, μεταξύ άλλων, το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, το

στο εξωφυλλο Η Ακρόπολη φωτογραφημένη από τον Ιωάννη Λάμπρου τη δεκαετία του '60. Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

ΕΛΙΑ, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και τον Δήμο Αθηναίων. Βλέποντας πόσα πολλά έχει περάσει αυτή η πόλη, πόσες μεταμορφώσεις, σκαμπανεβάσματα και αλλαγές, πόσο εύκολα η χαρά εναλλασσόταν με τη βία και ο θρίαμβος με την ήττα, καταλαβαίνουμε ότι είναι θέμα χρόνου οι τωρινές δυσκολίες να οδηγήσουν σε καλύτερες μέρες. Μόνο που γι’ αυτό χρειάζεται, εκτός από υπομονή, και θέληση. Η δική μας θέληση είναι αυτό το τεύχος.

www.lifo.gr ΔΥΟ ΔΕΚΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α.Ε.

Boυλής 22, Αθήνα, 105 63, τηλ.: 210 3254 290, fax: 210 3249 785, info@lifo.gr

6 lifo – 28.3.13

28.3.13 – lifo

7

Xαιρετισμός

H

ταν μία από τις πρώτες και βασικές επιδιώξεις μας. Για να παραφράσω τον ποιητή – να σταματήσει να είναι η Αθήνα μια πόλη που πληγώνει. Η Αθήνα, η δική μας πόλη, ο τόπος των πολιτικών, πολιτισμικών, οικονομικών και ιδεολογικών συγκρούσεων αλλά και ο χώρος των συνθέσεων της πορείας αυτής της χώρας και της μεγάλης, εθνικής μας αφήγησης. Η Αθήνα με το σπουδαίο παρελθόν, το βαρύ πολιτιστικό φορτίο, αλλά το ρευστό και προβληματικό παρόν. Γι’ αυτό και η πρώτη, βασική μου επιδίωξη είναι να φέρουμε τον κόσμο πίσω, να δώσουμε πάλι ζωή στο κατακερματισμένο και, σε πολλές περιοχές, υποβαθμισμένο ιστορικό και εμπορικό κέντρο της Αθήνας. Να διασφαλίζουμε και να συμβάλλουμε στη συνεχή ανάδειξη των μοναδικών μνημείων της Ελληνικής Αρχαιότητας και των Μέσων Χρόνων αλλά και να διαφυλάξουμε και να αναδείξουμε τη νεότερη ιστορία της πόλης, την αστική της μνήμη. Να γίνει η Αθήνα μια ισάξια πρωτεύουσα της σύγχρονης Ευρώπης. Ναι, παραλάβαμε την Αθήνα μια πρωτεύουσα σε κρίση, σε μια χώρα σε κρίση. Και δώσαμε προτεραιότητα στην αναβάθμιση του δημόσιου χώρου, που υποφέρει από την εντεινόμενη φτώχεια, την παράνομη μετανάστευση, τον κατακερματισμό της κοινωνίας σε διαφορετικές, ετερογενείς ομάδες, αλλά και από την αδιαφορία της πολιτείας για ελεύθερο, προσπελάσιμο χώρο, και που έτεινε να μεταβληθεί από πεδίο συλλογικότητας και συνύπαρξης, σε χώρο σύγκρουσης. Θέλουμε να δικαιώσουμε το «μαζί», να απογοητεύσουμε τις πάσης φύσεως Κασσάνδρες, εγχώριες και διεθνείς, που στρεβλώνουν την εικόνα της πόλης και της χώρας, εστιάζοντας στα αρνητικά. Γνωρίζοντας ότι, πάνω απ’ όλα, οι πόλεις είναι οι άνθρωποι που τις ζουν και τις κατοικούν και ότι απαγιωργοσ καμινησ ραίτητη προϋπόθεση και συντεταγμένη για τη διατήρηση και Δήμαρχος Αθηναίων αναβάθμιση του αστικού τοπίου και ιστού είναι η συνοχή του κοινωνικού ιστού. Αλληλεγγύη, συνδρομή και συνύπαρξη με εκείνους που πλήττει η ανεργία, η φτώχεια, με εκείνους που απειλείται η επιβίωσή τους, που πλήττεται η αξιοπρέπειά τους. Αλληλεγγύη και πολιτισμός. Έχουμε επίγνωση ότι απαιτούνται, εδώ και τώρα, στοχευμένες παρεμβάσεις, προσεκτικά σχεδιασμένες πρωτοβουλίες, ρεαλιστικοί προϋπολογισμοί, αξιοποιήσιμοι πόροι, έργα υλοποιήσιμα και βιώσιμα. Καινοτομία –επίσης– αναζωογόνηση της επιχειρηματικότητας, ανάπτυξη –ναι, ανάπτυξη–, νέες θέσεις εργασίας. Μέγιστη και συνεχής προτεραιότητα στο πράσινο και στην καθαριότητα της πόλης. Η κρίση που περνάει η Αθήνα επανατοποθετεί την πόλη, τις ανάγκες, τις προτεραιότητες αλλά και τις ευκαιρίες. Το δικό μας στοίχημα, το δικό μας λιθαράκι, είναι η συνέχεια και η ολοκλήρωση της πόλης. Της πόλης που δικαίωσε την επιλογή της ως πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Της πόλης που στη διάρκεια της νεότερης ιστορίας της γνώρισε πολλές, συχνά αιφνίδιες και ενίοτε βίαιες αλλαγές και ανακατατάξεις. Της πόλης που πληγώσαμε, αλλά κυρίως αγαπήσαμε και αγαπάμε. Γιατί η αγάπη για την Αθήνα τα εμπεριέχει όλα. Τα εμβληματικά πρόσωπα, τα καθοριστικά γεγονότα, τα ιστορικά μνημεία, τα εντυπωσιακής αρχιτεκτονικής νεότερα και σύγχρονα κτίρια. Το εύκρατο κλίμα, το μοναδικό φως, τις μυρωδιές, τις παρέες, το «πάμε έξω», το ιδιωτικό και το δημόσιο, τις συγκρούσεις, τον διάλογο, τη σύνθεση. Τις γειτονιές, την αγορά και τις αναρίθμητες ανθρώπινες ιστορίες. Αυτή η Αθήνα φιλοδοξούμε να γίνει μια πόλη λειτουργική, δυναμική, ασφαλής, καθαρή, πράσινη και ελκυστική. Να ξαναβρεί τη θέση που της αξίζει στην ευρωπαϊκή και διεθνή κοινότητα.

8 lifo – 28.3.13

Γενική άποψη της «Τεχνόπολης» Δήμου Αθηναίων

ένη με κωκ

στασίου καλυμμ

Η αυλή του εργο

γοστάσιο

Βάνες από το ερ

Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου: Ανακαλύπτοντας τη βιομηχανική κληρονομιά και τη νεότερη ιστορία της Αθήνας Εργάτες στους φο

ύρνους

Το νέο Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου που άνοιξε πρόσφατα τις πύλες του στον χώρο της Τεχνόπολης επιχειρεί να εξοικειώσει τους επισκέπτες με την εκβιομηχάνιση της Αθήνας του 1860 και να τους φέρει σε επαφή με μία από τις πιο σημαντικές αλλά και σχετικά άγνωστες περιόδους της πόλης.

PUBLI

Τ

ο παλιό εργοστάσιο του φωταερίου ιδρύθηκε το 1857 από τον Φραγκίσκο Φεράλδι, φωτίζοντας την πόλη με φωταέριο και ακολουθώντας έτσι τα πρότυπα των μεγάλων πόλεων της Ευρώπης. Στα 130 χρόνια λειτουργίας του το εργοστάσιο αναδείχτηκε σε έναν από τους πιο σημαντικούς βιομηχανικούς πόλους της πρωτεύουσας, με συνεχείς επεκτάσεις και σπουδαίες τεχνολογικές καινοτομίες, συμβάλλοντας σημαντικά στην αστικοποίηση και στον εκσυγχρονισμό της πρωτεύουσας. Η μείωση της ζήτησης για φωταέριο τη μεταπολεμική εποχή και η αντικατάσταση των χρήσεών του από εναλλακτικές πηγές οδηγούν σταδιακά στην αποδυνάμωσή του και τελικά στο κλείσιμο της επιχείρησης το 1984, αφήνοντας πίσω ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των τεχνολογικών εφαρμογών και της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα, αφού στον χώρο σώζεται το μεγαλύτερο μέρος των κτιριακών εγκαταστάσεων και του μηχανολογικού του εξοπλισμού. Μερικά χρόνια μετά, οι εγκαταστάσεις αυτές έδωσαν τη θέση τους στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, έναν δραστήριο πολυχώρο τεχνών που άλλαξε ριζικά την εικόνα της περιοχής, μετατρέποντάς την σε μία από τις πιο

ζωντανές πιάτσες του κέντρου και σε νούμερο ένα προορισμό για τη νεολαία. Φέτος, η ίδρυση του νέου Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου έρχεται να ολοκληρώσει τον χαρακτηρισμό του χώρου ως διατηρητέου ιστορικού μνημείου και να αναλάβει, μέσα από μία πανέμορφη διαδρομή, να μυήσει τους επισκέπτες στις ιστορίες του εργοστασίου φωταερίου. Ιστορίες που απηχούν την αφετηρία της ελληνικής επιχειρηματικότητας, τις βιομηχανικές συνθήκες εργασίας της εποχής εκείνης αλλά και τον καθημερινό τρόπο ζωής των Αθηναίων του προπερασμένου αιώνα. Η διαδρομή που μπορούν να ακολουθήσουν οι επισκέπτες του μουσείου περιλαμβάνει 13 στάσεις και έχει διαμορφωθεί βήμα-βήμα με βάση τη γραμμή παραγωγής του εργοστασίου φωταερίου. Κατά τη διάρκεια της πρωτότυπης αυτής βόλτας, οι επισκέπτες μαθαίνουν πώς παραγόταν το φωταέριο και βλέπουν από κοντά τα παλιά μηχανήματα του εργοστασίου. Η διαδρομή συνοδεύεται από πλούσιο αρχειακό και οπτικοακουστικό υλικό, χρηστικά αντικείμενα του εργοστασίου (είδη γραφείου, παλαιές συσκευές φωταερίου, έγγραφα κ.ά.), συνεντεύξεις παλαιών εργαζομένων και κατοίκων της περιοχής, καθώς

και πολλές διαδραστικές εφαρμογές. Το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου δεν αποτελεί απλώς το πρώτο βιομηχανικό μουσείο της πρωτεύουσας αλλά αναδεικνύει με τον ιδανικότερο τρόπο ένα από τα λίγα σωζόμενα μνημεία βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης. Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου στην «Τεχνόπολη» Δήμου Αθηναίων,Πειραιώς 100, Γκάζι, 210 3475518, 210 3453548. Για ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα τηλ. επικοινωνίας: 210 3475535. Δευτ.-Παρ. 09:30-14:00/// Γενική είσοδος Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου: €1. Στην τιμή του εισιτηρίου περιλαμβάνεται και ο οδηγός μουσειακής διαδρομής, τον οποίο ο επισκέπτης μπορεί να προμηθευτεί από το ταμείο. Ώρες λειτουργίας Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου /// Χειμερινό ωράριο (15 Οκτωβρίου-15 Απριλίου): Τρ.-Κυρ.: 10:00-20:00 Τελευταία είσοδος: 19:00. Δευτέρα: κλειστά. Θερινό ωράριο (16 Απριλίου-14 Οκτωβρίου): Τρ.-Κυρ.: 10:00-18:00. Τελευταία είσοδος: 17:00. Δευτέρα: κλειστά. Κλειστά: 1 Ιανουαρίου, Κυριακή του Πάσχα, 1 Μαΐου, 28 Οκτωβρίου, 25 & 26 Δεκεμβρίου. Ώρες λειτουργίας πωλητηρίου: Χειμερινό ωράριο (15 Οκτωβρίου-15 Απριλίου): 10:00-21:00. Θερινό ωράριο (16 Απριλίου-14 Οκτωβρίου): 10:00-19:00. Κλειστά: 1 Ιανουαρίου, Κυριακή του Πάσχα, 1 Μαΐου, 28 Οκτωβρίου, 25 & 26 Δεκεμβρίου.

28.3.13 – lifo

9

10 lifo – 28.3.13

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ένα μεγάλο

αφιέρωμα της στην πόλη της ζωής μας 28.3.13 – lifo

11

12 lifo – 28.3.13

28.3.13 – lifo

13

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

αθηνα πρωτευουσα τα πρωτα 80 χρονια

1834

Ένας

γιγάντιος

σωρός

ερειπίων... Η Αθήνα μετά την Επανάσταση: Από «χωριό» πρωτεύουσα. α π ό τ ο ν δ η μή τρ η ρ η γ ό π ουλο

14 lifo – 28.3.13

Σ Στην προηγούμενη σελίδα: Frédéric Boissonnas, Η κατάφυτη παριλίσια περιοχή με το Ολυμπιείο και την Ακρόπολη στο βάθος, 1910. Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.

την αρχή, λίγη ιστορία για τα βασικά: Είναι κυρίαρχη η εντύπωση ότι σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, και σίγουρα μέχρι να ανακηρυχθεί πρωτεύουσα (το 1834), η Αθήνα ήταν ένα «χωριό». Ο κ. Λεωνίδας Καλλιβρετάκης του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συγκαταλέγεται στους ιστορικούς που επιχείρησαν να ανασκευάσουν την ιστορική ανακρίβεια. «Φτάνοντας με τον Λόρδο Βύρωνα στην Αθήνα το 1810 ο βαρόνος Hobhouse και ακούγοντας τον οδηγό τους να λέει “αφέντη, να η χώρα”, νόμιζε ότι άκουσε “να το χωριό”, αλλά “έκπληκτοι είδαμε σε μια πεδιάδα, σε μεγάλη από εμάς απόσταση, μια μεγάλη πόλη γύρω από ένα περίοπτο ύψωμα, πάνω στο οποίο μπορέσαμε να διακρίνουμε κάποια οικοδομήματα, και πέραν αυτής της πόλεως, τη θάλασσα”». »Πράγματι, σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η Αθήνα όχι μόνο παρέμεινε πόλη, αλλά παρέμεινε σταθερά η μεγαλύτερη πόλη της Στερεάς Ελλάδας, ακολουθούμενη από τη Θήβα, τη Λιβαδειά, τη Λαμία, την Αταλάντη, τα Σάλωνα και, αργότερα, το Μεσολόγγι, ενώ

παρουσίασε μια αισθητή γεωγραφική επέκταση, εκτός των μεσαιωνικών της ορίων. Έδρα Μητρόπολης καθώς και Οθωμανικού Καζά, ανέπτυξε την ειδίκευσή της σε μια σειρά από δραστηριότητες αστικού χαρακτήρα, όπως η βιοτεχνία μεταξωτών υφασμάτων, η σαπωνοποιία και η βυρσοδεψία. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν, τον Οκτώβριο του 1833, συντάσσεται ο κατάλογος των προς απαλλοτρίωση κτιρίων, χάριν ανασκαφών, καταγράφονται 400 σπίτια, 7 φούρνοι και 103 εργαστήρια, μεταξύ των οποίων 2 ελαιοτριβεία και 2 σαπουντζίδικα, μόνο στην περιοχή την οριζόμενη από τις κατοπινές οδούς Ηφαίστου, Μητροπόλεως, Νίκης, Αμαλίας και Λυσικράτους, δηλαδή στο ήμισυ περίπου της παλαιάς πόλης. Επομένως, ο ακριβής αριθμός των κατοίκων της είναι δύσκολο να καθοριστεί, αλλά όλες οι ενδείξεις, εντούτοις, τείνουν προς έναν αριθμό της τάξεως των 10.000. Τον Οκτώβριο του 1824, επί φρουραρχίας Γκούρα, πραγματοποιήθηκε μια καταγραφή στην επαναστατημένη Αθήνα, σύμφωνα με την οποία στην πόλη υπήρχαν 9.040 κάτοικοι και 1.605 σπίτια, που κατανέμονταν σε 35 ενορίες. Την εποχή εκείνη η πράγμα-

τι μεγαλούπολη Θεσσαλονίκη είχε περί τις 60.000 κατοίκους, η δε Τρίπολη και η Πάτρα περί τις 15.000. Δεν τεκμηριώνεται συνεπώς ο αφορισμός ότι η Αθήνα “δεν ήταν από τις σημαντικότερες προεπαναστατικές πόλεις”. Πολύ περισσότερο, δε, το να ονοματίσει κανείς έναν βαλκανικό οικισμό 10.000 κατοίκων των αρχών του 19ου αιώνα “χωριό” ή ακόμη και “κωμόπολη” συνιστά αναχρονιστική εφαρμογή μεταγενεστέρων κριτηρίων». Η Επανάσταση φτάνει γρήγορα και στην Αθήνα και το 1821, αφού επικρατούν στην Κάτω Πόλη, καταλαμβάνουν τον Ιούνιο του 1822, ύστερα από πολιορκία ενός έτους, και την Ακρόπολη. Η πόλη θα μείνει ελεύθερη για πέντε χρόνια. Το 1827 ανακαταλαμβάνεται από τους Τούρκους. Σημειώνονται πολλές καταστροφές, ενώ οι περισσότεροι κάτοικοι την εγκαταλείπουν, κυρίως για τη Σαλαμίνα. Επιστρέφουν το 1830, με την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι Τούρκοι αποχωρούν. Αυτό θα γίνει μετά τις 31 Μαρτίου του 1833, όταν ο βαυαρικός στρατός παραλαμβάνει το Φρούριο (της Ακρόπολης). Λίγο νωρίτερα, την 1η Μαρτίου,

Αριστερά: William James Stillman, άποψη της Αθήνας, 1869. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη. Δεξιά: Πέτρος Μωραΐτης, Πύλη του Αδριανού, 1870. Φωτογραφικά αρχεία Μουσείου Μπενάκη.

➳

28.3.13 – lifo

15

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

1834

1834 Στις 18/9 η Αθήνα ονομάζεται πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.

1835 Τοποθετούνται τα πρώτα φανάρια με λάμπες λαδιού σε κεντρικά σημεία της πόλης.

16 lifo – 28.3.13

ο Ιάκωβος Ρίζος έχει παραλάβει ως αντιπρόσωπος της κυβέρνησης τη διοίκηση της Αθήνας. Οι Τούρκοι της Αθήνας άρχισαν να φεύγουν (πολλοί καταφεύγουν στην Εύβοια), πουλώντας τις περιουσίες τους σε νεοαφιχθέντες Έλληνες και ξένους. Γράφει ο Διονύσιος Σουρμελής: «Οι εντόπιοι, δε, Τούρκοι, αναχωρούντες εντεύθεν έχυνον πικρότατα δάκρυα, στερούμενοι της γεννησαμένης και θρεψάσης αυτούς γης. Εις εξ αυτών, σκύψας κατά γης εν Πειραιεί, κατεφίλησεν αυτής τρις, “γλυκυτάτη μου”, λέγων. “Πατρίς, σε χάνω, χωρίς πλέον να σε ιδώ”». Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σημειώνει στο Αι Αθήναι ως ανατολική πόλις: « Ήκουσα ότι οι Τούρκοι των Αθηνών ήσαν πολύ καλοί και φρόνιμοι άνθρωποι. Ωμίλουν ελληνιστί. Επονούσαν τον τόπον. Όσοι επέζησαν μετά την Ανεξαρτησίαν και ηναγκάσθησαν από τας προλήψεις της φυλής των να φύγουν, έχυσαν πύρινα δάκρυα. Επώλησαν πλείστα κτήματα αντί εκατοντάδων τινών γροσίων. Άλλοι τα άφησαν έρημα, διά να τα καταλάβουν οι ημέτεροι Αθηναίοι...». Αλλά σε ποια πόλη έφτασε ο βαυαρικός στρατός τον Μάρτιο του 1833; Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής κάνει λόγο για «ερείπια επί ερειπίων». «Προχωρήσαμε λίγο και μπήκαμε στην πόλη» γράφει ο Γάλλος ρομαντικός Λαμαρτίνος όταν επισκέφθηκε την Αθήνα τον Αύγουστο του 1832, «δηλαδή σ’ έναν μπερδεμένο λαβύρινθο από στενοσόκακα στρωμένα με γκρεμισμένους τοίχους, σπασμένα κεραμίδια, πέτρες και μάρμαρα ριγμένα ανάκατα, ανεβοκατεβαίναμε από την αυλή ενός γκρεμισμένου σπιτιού στη σκάλα ή ακόμα και στη σκεπή κάποιου άλλου: κι ανάμεσα στα μικρά, άσπρα, ελεεινά χαμόσπιτα, ερείπια άλλων ερειπίων, μερικές βρώμικες και αποπνιχτικές υπόγειες τρώγλες όπου στοιβάζονταν οικογένειες Ελλήνων χωρικών». Παρόμοιες οι εντυπώσεις του αποσπασμένου στο εκστρατευτικό σώμα του Στρατηγού Maison, J.L. Lacour: «Η καρδιά σφίγγεται φτάνοντας στην Αθήνα. Νέα ερείπια καλύπτουν τα αρχαία, τα καταχωνιασμένα μέσα στη γη. [...] Στενά, σκοτεινά, λασπώδη, ακανόνιστα δρομάκια. Βρώμικα, καπνισμένα και δυσώδη μαγαζιά, με πραμάτειες που θα τις περιφρονούσαν ως και οι πλανόδιοι πωλητές στα χωριάτικα πανηγύρια μας, κι όλα αυτά περικυκλωμένα από ένα χονδροειδές τοιχίο, να τι έχει αντικαταστήσει το Ωδείο του Περικλέους, το Ελευσίνιο, το Λύκειο, τους Κήπους και τον Ναό της Αφροδίτης, τις Πύλες του Ερμού [...] και τα λοιπά μνημεία, των οποίων μόνον τα ονόματα έχουν απομείνει».

H προεπαναστατική Αθήνα, σύμφωνα με τον Κώστα Η. Μπίρη στο κλασικό του έργο Αι Αθήναι (εκδόσεις Μέλισσα), δεν κάλυπτε ολόκληρη την περιτοιχισμένη έκταση. Από τα 1.163 στρέμματα μόνο τα 772 είχαν οικοδομηθεί: 1.500 σπίτια και 124 εκκλησίες. «Με την επιστροφή των παλαιών Αθηναίων και με τη συρροήν νέων κατοίκων», γράφει ο Κώστας Μπίρης, «αρχίζουν να ανασυγκροτούνται επάνω εις τα ερείπιά των αι συνοικίαι της πόλεως και να ανακύπτη νέα αστική ζωή και εμπορική κίνησις. Το κέντρον

του εμπορίου και της βιοτεχνίας, χωρισμένον κατά διάφορους κλάδους, διεμορφώθη εις ευρείαν έκτασιν περί το Μεγάλο Μοναστήρι, το Μοναστηράκι σήμερον λεγόμενον».

Η

αρχαία αίγλη της Αθήνας προσελκύει στην πόλη νέους κατοίκους. Ανάμεσά τους ο Σταμάτης Κλεάνθης, αρχιτέκτονας, απόφοιτος της Ακαδημίας του Βερολίνου, και ο συνάδελφός του Εδουάρδος Σάουμπερτ (και οι δύο μαθητές του σημαντικότερου ίσως Γερμανού νεοκλασικού αρχιτέκτονα Karl Friedrich Schinkel), που φτάνουν τον Νοέμβριο του 1831 με σκοπό να τοπογραφήσουν την πόλη και να συντάξουν αρχαιολογικό χάρτη-οδηγό για τους επισκέπτες της Αθήνας. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης, κάτοικος Αίγινας, αγοράζει έκταση 24 περίπου στρεμμάτων κοντά στους Στύλους του Ολυμπίου Διός (γι’ αυτό αποκαλούμε την περιοχή «Μακρυγιάννη»). Ο Φαναριώτης ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας Μιχαήλ Βόδας Σούτσος αγοράζει «πελώριον κτήμα» μεταξύ των σημερινών οδών Αχαρνών και Λιοσίων. Ο Χιώτης τραπεζίτης Αλέξανδρος Κοντόσταυλος χτίζει το 1832 μέσα σε μεγάλο κήπο στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης οικία, τη θέση της οποίας θα πάρει το κτίριο της Παλαιάς Βουλής, Κολοκοτρώνη και Σταδίου. Στο διάστημα από τη σύνταξη του Σχεδίου Κλεάνθη - Σάουμπερτ μέχρι την οριστική ρύθμιση του ζητήματος των Ανακτόρων, δηλαδή από το 1832 ως τον Ιανουάριο του 1836, αρκετοί σημαίνοντες παράγοντες της Νέας Αθήνας, κυρίως Φαναριώτες, θεωρώντας ότι τα Ανάκτορα θα κτίζονταν όπου προέβλεπαν τα δύο πρώτα σχέδια, δηλαδή στην Ομόνοια, ή έστω στον Κεραμεικό, έσπευσαν να αγοράσουν οικόπεδα και να κτίσουν στην ευρύτερη περιοχή Ομονοίας και περί τον άξονα της οδού Πειραιώς. Έτσι εξηγείται η σημαντική παρουσία (ακόμα και σήμερα) κατοικιών αξιώσεων κοντά στην πλατεία Κουμουνδούρου. Στην πολεοδομική πρόταση των Κλεάνθη Σάουμπερτ μπαίνουν οι βάσεις για την Αθήνα που ξέρουμε σήμερα. Η Νέα Πόλη περιλάμβανε το ήμισυ περίπου της Παλαιάς, ενώ εκτεινόταν και προς τα δυτικά, βόρεια και ανατολικά αυ-

τής. Το υπόλοιπο ήμισυ της Παλαιάς Πόλης, το οριζόμενο από τις οδούς Ηφαίστου, Πανδρόσου και Αδριανού, όπως αναφέραμε προηγουμένως, προβλεπόταν να απαλλοτριωθεί χάριν αρχαιολογικών ανασκαφών. Αλλά και το διατηρούμενο τμήμα της Παλαιάς Πόλης διατηρούνταν μόνον ως γεωγραφική περιοχή και όχι ως δομημένος χώρος, αφού προβλεπόταν στο μεγαλύτερο μέρος του να τμηθεί από νέες οδούς και να χωριστεί σε κανονικά οικοδομικά τετράγωνα. Το σχήμα των κυρίων αξόνων ήταν ένα ισοσκελές τρίγωνο με κορυφή τη σημερινή πλατεία Ομονοίας, σκέλη τις οδούς Πειραιώς και Σταδίου και βάση την οδό Ερμού. Ο όλος προσανατολισμός είχε ως στόχους τον Πειραιά, το Στάδιο και, κυρίως, την Ακρόπολη, στα πόδια της οποίας η πόλη απλωνόταν ως μια ανοικτή αγκαλιά. Στην κορυφή του τριγώνου προβλεπόταν η ανέγερση των Ανακτόρων: η γεωμετρική κορυφή και η κορυφή της κρατικής εξουσίας σε μια συμβολική σύμπτωση. Ο προσανατολισμός των σκελών δεν ήταν τυχαίος: «Συναντώνται», όπως σημειώνουν οι Κλεάνθης και Σάουμπερτ στο υπόμνημά τους, «κατά τοιούτον τρόπον, ώστε ο εξώστης των βασιλικών ανακτόρων να απολαμβάνει ταυτοχρόνως του γραφικού Λυκαβηττού, του Παναθηναϊκού Σταδίου, της πλούσιας εις υπερήφανους αναμνήσεις Ακροπόλεως, και των πολεμικών και εμπορικών πλοίων του Πειραιώς» (Μπίρης 1938, σ. 16). Οι οδοί Πειραιώς και Σταδίου διακόπτονταν, συμμετρικά ως προς τα Ανάκτορα, από τις αντίστοιχες τετράγωνες πλατείες Μπόρσας (Χρηματιστηρίου) και Θεάτρου. Πρόκειται για τις σημερινές πλατείες Κουμουνδούρου και Κλαυθμώνος, οι οποίες πράγματι είναι συμμετρικές, κάτι που δεν το συνειδητοποιεί κανείς εύκολα μέσα στο σημερινό χάος της Αθήνας. Κατέληγαν δε –οι Πειραιώς και Σταδίου– σε δύο κυκλικές πλατείες-όρια της πόλης: η μεν πλατεία Κέκροπος στη μεγάλη διασταύρωση των προς δυσμάς παραδοσιακών υπεραστικών οδών της Παλαιάς Πόλης, όπου το σημερινό Γκάζι, η δε πλατεία Μουσών στην προς ανατολάς Πύλη των Μεσογείων, όπου η σημερινή πλατεία Συντάγματος. Η εφαρμογή του σχεδίου συνάντησε τεράστια εμπόδια, καθώς αντέδρασαν ιδιοκτήτες, τα σπίτια των οποίων θα απαλλοτριώνονταν. «Ο

Κάτω αριστερά: William James Stillman, Ακρόπολη, 1869. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη. Αριστερά: Αγνώστου φωτογράφου, Παύλος και Λέων Μελάς με τις συζύγους τους Ναταλία και Ανδρομάχη, 1890. Συλλογή Ναταλίας Ιωαννίδη. Κέντρο: Ludwig Köllnberger, Ο πύργος με το ρολόι στο παζάρι, 1836. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

1843 Στις 3/9 η μεγάλη διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας οδήγησε στην παραχώρηση Συντάγματος από τον βασιλιά Όθωνα και στη μετονομασία της πλατείας μπροστά στα Ανάκτορα σε πλατεία Συντάγματος.

1896 Oι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες διεξάγονται στην πόλη.

πρώτος μεγάλος και ευθύς δρόμος που αποφασίστηκε να ανοιχτεί ήταν η οδός Αιόλου» γράφει στην Αθήνα στου Όθωνα τα χρόνια (εκδόσεις Καστανιώτη) ο γνωστός αθηναιογράφος Γιάννης Καιροφύλας. «Κατόπιν, θ’ ανοιγόταν η οδός Αθηνάς. Έφταναν και οι δύο μέχρι την Ακρόπολη και θα διαμορφώνονταν μέχρι τη σημερινή πλατεία Ομονοίας, γιατί από εκεί και πέρα εκείνα τα χρόνια ήταν χωράφια και ερημιές, στις οποίες δεν ήταν φρόνιμο να κυκλοφορεί κανείς χωρίς κάποια ιδιαίτερη προστασία, αφού μπορούσε να ληστευτεί από συμμορίες αγνώστων. Τα πράγματα, όμως, δεν εξελίχθηκαν ομαλά. Ήταν Σεπτέμβριος όταν πάρθηκε η

περιοχες που ειναι σημερα το κεντρο της πολης, οπως η ιδια η Ομονοια και ολη η βορεια πλευρα της Πειραιως, παρεμειναν σχεδον ερημες ως τα 1870-1880. απόφαση και με κάποια τελετουργική διαδικασία επιχειρήθηκε η διάνοιξη της οδού Αιόλου. Οι εργασίες σταμάτησαν σχεδόν από τις πρώτες μέρες, γιατί οι αντιδράσεις των Αθηναίων ήταν εντονότατες. Κανείς δεν είχε σκεφθεί ότι ερχόταν αμείλικτος ο χειμώνας και όσοι θα έμεναν άστεγοι δεν θα είχαν πού να περάσουν τις μέρες τους». Έτσι, κλήθηκε ο διάσημος τότε Βαυαρός αρχιτέκτονας Leo von Klenze, ο οποίος κατέληξε στην αναθεώρηση του αρχικού σχεδίου, μειώνοντας την έκταση του χώρου των ανασκαφών και περιορίζοντας τη χάραξη νέων δρόμων στην Παλιά Πόλη. Αλλαγές και επιμέρους τροποποιήσεις έγιναν και στο νέο σχέδιο, με σημαντικότερη την μεταφορά των Ανακτόρων

από τον Βαυαρό Friedrich von Gaertner εκεί όπου τελικά χτίστηκαν, εκτός της Μεσογαίας Πύλης του τείχους, ανάμεσα στον Λυκαβηττό και στην Ακρόπολη. Η νέα θέση των Ανακτόρων οδηγεί την οικοδομική δραστηριότητα εκτός της Παλιάς Πόλης και προς νέες κατευθύνσεις. Παρ’ όλα αυτά, η Αθήνα άργησε να επεκταθεί στο σύνολο της προβλεπόμενης από τα σχέδια έκτασης, όπως σημειώνει ο κ. Λεωνίδας Καλλιβρετάκης. «Πράγματι, επί δεκαετίες τα όριά της παρέμεναν ουσιαστικά εκείνα της Παλιάς Πόλης. Είναι ενδιαφέρον να συνειδητοποιήσουμε ότι περιοχές που είναι σήμερα το κέντρο της πόλης, όπως η ίδια η Ομόνοια και όλη η βόρεια πλευρά της Πειραιώς, παρέμειναν σχεδόν έρημες ως τα 1870-1880. Το 1855, λόγου χάριν, όχι μόνον η Ομόνοια ήταν ακόμα τελείως άκτιστη αλλά και γενικότερα όλη η περιοχή βορείως της Σοφοκλέους. Το 1840, όταν άρχισε να λειτουργεί το πρώτο αθηναϊκό θέατρο, βρισκόταν, όπως παρατηρούν οι αυτόπτες, “έξω από την Πόλη [...] στη γυμνή, περιτριγυρισμένη από τα βουνά πεδιάδα”. Αυτό το “έξω από την Πόλη” αντιστοιχεί σήμερα στη μικρή πλατεία μεταξύ των οδών Μενάνδρου και Σωκράτους, πίσω από τη Λαχαναγορά, στο πολύβουο κέντρο της πόλης, όπου επιβιώνει ως ανάμνηση η οδός Θεάτρου. Το θέατρο παρέμενε στο άκρο της πόλης ακόμα το 1855. Το ίδιο ισχύει και για τους πρόποδες του Λυκαβηττού, καθώς και για μεγάλο μέρος της Νεάπολης. Το 1841 ο Hans Christian Andersen εντυπωσιάστηκε από το σπίτι του Αυστριακού πρέσβη, απομονωμένο στην “άκρη της πόλης”, με θέα στην “πλατιά ερημιά και τα ψηλά βουνά”. Το σπίτι αυτό βρίσκεται στην οδό Φειδίου, μεταξύ Πανεπιστημίου και Ακαδημίας, πίσω από το κινηματοθέατρο Rex».

Μ

ε την ανακήρυξη της Αθήνας σε πρωτεύουσα, δημιουργείται η ανάγκη για τα πρώτα δημόσια κτίρια. Τη δεκαετία του 1830 χτίζεται στην οδό Σταδίου το Βασιλικό Τυπογραφείο σε σχέδια του J. Hoffer (1834-1835), που σώζεται μέχρι σήμερα, αν και μεσολάβησαν σοβαρές μετατροπές, καθώς και το Νομισματοκοπείο στο προς τη Σταδίου άκρο της πλατείας Θεάτρου, δηλαδή της Κλαυθμώνος, το οποίο κτίστηκε το 1835, πιθανότατα σε σχέδια του Σάουμπερτ, και στέγασε αργότερα (1884) το υπουργείο Οικονομικών. Κατεδαφίστηκε το 1940. Αυτή την εποχή και μέσα στις επόμενες δεκαετίες χτίζονται ή μπαίνουν οι βάσεις για την ανέγερση πολύ σημαντικών κτιρίων: των Ανακτόρων σε σχέδια του Von Gaertner (1836-1843), του Δημοτικού Νοσοκομείου (1836-1858) στην οδό Ακαδημίας, που στεγάζει σήμερα το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, του Πανεπιστημίου, σε σχέδια του Christian Hansen (1839-1864), της οικίας Γενναδίου το 1845 στην οδό Ακαδημίας, όπου στεγάστηκε για λίγο η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή (1846-1856) και αργότερα διάφορα σχολεία, όπως η Ιόνιος Σχολή και το Οικονομικό Γυμνάσιο, και η οποία κατεδαφίστηκε το 1980, και του Αρσακείου στην Πανεπιστημίου στην αρχική του μορφή από τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου (1846-1852).

Η «πραγματική ζωή» Πέρασαν δεκαετίες για να αποκτήσει όψη ευρωπαϊκής πρωτεύουσας η Αθήνα. Το 1831 εμφανίστηκαν τα πρώτα δύο τροχοφόρα οχήματα, όταν ο Άγγλος ναύαρχος Μάλκολμ έφερε δύο δίτροχα κάρα από τη Μάλτα. Αργότερα, Βαυαροί αλλά και εύποροι Έλληνες έφεραν άμαξες. Στην πλατεία Μοναστηρακίου υπήρχε πιάτσα

αμαξών και η αμοιβή της μεταφοράς ήταν αποτέλεσμα παζαριού. Η ανάπτυξη της πρωτόγονης (τα πρώτα χρόνια) αγοράς ήταν γρήγορη. Γράφει ο Γιάννης Καιροφύλας ότι το 1837 οι κυρίες μπορούσαν να αγοράσουν καπέλα σαν εκείνα που διέθεταν τα καταστήματα στο Παρίσι. Η κυρία επί των τιμών Φον Νόρδενπφλυχτ έγραφε για τις Ελληνίδες ότι φορούσαν μεν ωραία φορέματα από πολύτιμα υφάσματα, αλλά ότι ήταν πολύ ζωηρά τα χρώματα, και κυρίως κόκκινα και μπλε. Οι πρώτοι εμπορικοί δρόμοι ήταν η Ερμού, η Αιόλου και η Πανδρόσου. Το 1836 άνοιξε το πρώτο φαρμακείο στην Αθήνα και βρισκόταν στην οδό Αιόλου. Τα καπέλα καπέλα, αλλά τα θέματα δημόσιας υγιεινής ήταν πολύ ψηλά στην ημερήσια διάταξη της επικαιρότητας και αγαπημένο θέμα των εφημερίδων της εποχής που χτυπούσαν την κυβέρνηση και τον νεοσύστατο δήμο. Λιγοστοί υπόνομοι, κι αυτοί σε κακά χάλια, αφού είχαν κατασκευαστεί τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Επιδημίες και ασθένειες δεν ήταν σπάνιο γεγονός, και μάλιστα η μείωση του πληθυσμού τη δεκαετία του ’40 αποδίδεται στην επιδημία της ευλογιάς που ενέσκηψε στην πόλη. Το 1854 ξεσπάει επιδημία χολέρας, που πάντως αποδόθηκε σε πληρώματα πλοίων που είχαν δέσει στον Πειραιά. Το 1838 λιθοστρώθηκαν τα πεζοδρόμια της οδού Ερμού. Σημαντική στιγμή για την Αθήνα ήταν η μεταφορά του Πανεπιστημίου από την Οικία Κλεάνθη της οδού Θόλου στο κτίριο της οδού που ξέρουμε σήμερα το 1843, αν και οι εργασίες δεν είχαν ολοκληρωθεί. Η λειτουργία του Πανεπιστημίου πυροδότησε την ανοικοδόμηση προς αδόμητες, μέχρι τότε, περιοχές προς τα βορειοανατολικά, δημιουργώντας την πρώτη νέα συνοικία της πόλης που ονομάστηκε (ευνόητα) Νεάπολη. Η «κοσμική ζωή» ήταν υποτυπώδης και περιστρεφόταν γύρω από τις δραστηριότητες του βασιλικού ζεύγους και κυρίως της Αμαλίας. Δημοφιλείς ήταν οι λεγόμενες «εσπερίδες» που διοργάνωναν τον χειμώνα μέλη της «καλής» αθηναϊκής κοινωνίας, κυρίως εύποροι Φαναριώτες. Σημείο αναφοράς και ένδειξη κοινωνικής καταξίωσης οι προσκλήσεις σε δεξιώσεις του παλατιού. Για τον «απλό λαό» η ψυχαγωγία περιοριζόταν στις επονομαζόμενες «βεγγέρες», στην ανταλλαγή επισκέψεων συνοδεία ταπεινών εδεσμάτων και φθηνού οίνου. Τον Μάρτιο του 1836 λειτουργεί το πρώτο «θέατρο», ένα ξύλινο παράπηγμα στη συμβολή των σημερινών οδών Αιόλου και Σοφοκλέους. Παρά τις αξιοθρήνητες υποδομές του, διέθετε βασιλικό θεωρείο! Τα επόμενα χρόνια υπήρξε «έκρηξη» θεάτρων στη νεοσύστατη πρωτεύουσα, ενώ αλματώδης ήταν και η ανάπτυξη της μουσικής ζωής. Επειδή μερικές φορές υπάρχει η τάση ωραιοποίησης του παρελθόντος, σημειώστε ότι ένα από τα μεγάλα προβλήματα των πρώτων χρόνων της Αθήνας ως πρωτεύουσας ήταν η ασφάλεια: στα περίχωρα της πόλης αλώνιζαν οι συμμορίες των Μπίμπιση και Τρακάδα. Αφήσαμε για το τέλος το πιο ωραίο: στις 31 Ιουλίου του 1856 η βασίλισσα Αμαλία υπέγραψε Διάταγμα που απαγόρευε το κάπνισμα στα δημόσια γραφεία και καταστήματα για τον κίνδυνο πυρκαγιάς. Δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο να ξεσπάει φωτιά εξαιτίας κάποιου απρόσεκτου καπνιστή. Ας είναι: 150 χρόνια μετά και με το ζόρι διατηρούμε ζωντανό το πνεύμα του Βασιλικού Διατάγματος. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να λέμε «ευχαριστώ» στη βασίλισσα Αμαλία που υπήρξε μία από τους μεγαλύτερους ευεργέτες της Αθήνας, αλλά οι ιδεολογικές μας ακαμψίες δεν μας επιτρέπουν να το θυμόμαστε και πολύ συχνά. ¶

βιβλιογραφια Κώστα Η. Μπίρη, Αι Αθήναι, από του 19ου εις τον 20όν αιώνα, εκδόσεις Μέλισσα Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, Η Αθήνα τον 19ο αιώνα: Από επαρχιακή πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πρωτεύουσα του Ελληνικού Βασιλείου, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Θανάση Γιοχαλή, Τόνιας Καφετζάκη, Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, εκδόσεις Εστία

Πάνω: Ludwig Köllnberger, Βαυαροί στρατιώτες κατασκευάζουν την οδό Πειραιώς, 1836. Κάτω: Andrea Gasparini, Το Θησείο, 1842. Mουσείο της πόλης των Αθηνών.

28.3.13 – lifo

17

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

η πολη πριν απο τα νεα τησ μικρασιατικησ εκστρατειασ

1921-22

1901 Στις 8 Νοεμβρίου αιματηρά επεισόδια έλαβαν χώρα στην Αθήνα, τα λεγόμενα «Ευαγγελικά», με αφορμή τη δημοσίευση των Ευαγγελίων στη δημοτική γλώσσα από την εφημερίδα «Ακρόπολις».

1903 Ιδρύεται η Εθνική Βιβλιοθήκη.

1906 Από τις 9 έως τις 19 Απριλίου η Αθήνα διοργάνωσε τη «Μεσολυμπιάδα», ουσιαστικά τους δεύτερους Ολυμπιακούς Αγώνες.

18 lifo – 28.3.13

Πριν απο τη μεγάλη ήττα Η Μικρασιατική Καταστροφή και μία μικρή ερωτική ιστορία. από τον ηλία μαγ κλίν η

Α

πό το καλοκαίρι του 1921 έως τον Αύγουστο του 1922 η Ελλάδα παρατάσσει στα υψίπεδα της Μικράς Ασίας τον μεγαλύτερο όγκο στρατού στην ιστορία της: 220.000 άνδρες, πολλοί από τους οποίους ήσαν επιστρατευμένοι από το 1912 και το 1917, ενταγμένοι σε μία εκστρατεία που γνωρίζουμε σήμερα όλοι πώς έληξε. Την ίδια στιγμή, όμως, η ζωή στο λεγόμενο εσωτερικό μέτωπο, και ειδικά στην Αθήνα, συνεχίζεται με αμείωτους ρυθμούς: θέατρα, χοροί, μουσικές, καφέ, εστιατόρια, κινηματογράφοι, φιλολογικά στέκια – η καρδιά της πόλης χτυπάει ακόμα δυνατά. Μπορεί στην τριακοσίων χιλιομέτρων περίπου γραμμή του μικρασιατικού μετώπου να βρίσκονται τόσο πολλές χιλιάδες ανδρών με το χέρι στη σκανδάλη, πίσω στην πατρίδα, όμως, οι λιποτάκτες και οι φυγόστρατοι αυξάνονται δραματικά, φτάνοντας κάποια στιγμή το νούμερο των 90.000! Είναι πολύ συχνό φαινόμενο και αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας του μέσου Αθηναίου να βλέπει ένστολους του στρατού και της Χωροφυλακής να εισβάλουν κάθε τόσο στα διάφορα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, ζητώντας επίμονα από τους θαμώνες πρώτα τις ταυτότητες και στη συνέχεια όλα τα πιστοποιητικά που πρέπει να έχουν μαζί τους ώστε να διαπιστωθεί αν βρίσκονται «εν στρατιωτική τάξη ή αταξία». Οι αποστολές εύρεσης λιποτακτών δεν είναι εύκολη υπόθεση όμως. Συχνά, η διασκέδαση σε ένα μπαρ ή ένα νυχτερινό κέντρο διακόπτεται βίαια, καθώς τσιλιαδόροι ειδοποιούν τους ενδιαφερόμενους, με αποτέλεσμα να προκαλείται πανδαιμόνιο: τραπέζια και καρέκλες αναποδογυρίζουν, ένστολοι κυνηγούν πολίτες μέσα στους χώρους διασκεδάσεως, η καταδίωξη συνεχίζεται και έξω από το κατάστημα, με τρεχαλητά, φωνές, βρισιές και κάποτε ανταλλαγές πυρών (οι λιποτάκτες συχνά οπλοφορούν), αναστατώνουν τους ήσυχους αθηναϊκούς δρόμους. Τα καταδιωκτικά αποσπάσματα αλώνιζαν τα κέντρα διασκέδασης της Αθήνας και του Πειραιά και αν ήσουν ανήρ σε ηλικία στράτευσης χωρίς τα απαραίτητα δικαιολογητικά, σε «τσιμπούσαν», σε έστελναν αρχικά στη διλοχία του Πειραιά όπου, ανάλογα με την περίπτωση, είτε φορούσες το χακί και στη συνέχεια, γραμμή για το λιμάνι και από εκεί στο μέτωπο, είτε αφηνόσουν προσωρινά ελεύθερος, για να συγκεντρώσεις τα απαραίτητα χαρτιά από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Γι’ αυτό και τα βουνά της Αττικής είχαν γεμίσει με νεαρούς άνδρες που κρύβονταν. Όπως γράφει στο εξαιρετικό βιβλίο του Δακρυσμένη Μικρασία (Μεταίχμιο) ο Βασίλης Ι. Τζανακάρης, το καλοκαίρι του 1921 οι Αθηναίοι και οι Αθηναίες ξεχύνονται στην πλατεία Συντάγματος, όπου η μουσική της στρατιωτικής φρουράς κάθε απόγευμα παίζει χαρούμενα εμβατήρια, κλείνοντας το πρόγραμμά της, φυσικά, με τον επιβαλλόμενο «Γιο του αϊτού». Την ίδια στιγμή, οι φίλοι του θεάτρου αναμένουν τα εγκαίνια του καινούργιου χώρου του Αλάμπρα, η ανοικοδόμηση του οποίου «σχεδόν επερατώθη», ενώ γίνεται γνωστό ότι έχει κιόλας κλειστεί για να το εγκαινιάσει ο επιθεωρησιακός θίασος του Σαμαρτζή, που με τη σειρά του ανακοινώνει ότι πλέον συμπεριλαμβάνει στο τιμ των συνεργατών του «και την γνωστήν χορεύτριαν του “Γύρου του κόσμου”, την περίφημον Αμερικανίδα Σούζη». Την ίδια εποχή, η Αστυνομική Διεύθυνση της Αθήνας γνωστοποιεί ότι το γυναικείο καπέλο, και ιδιαίτερα το μεγάλο, απαγορεύεται στις θεατρικές παραστάσεις, έτσι ώστε «οι όπισθεν καθήμενοι να μπορούν να

Αριστερά: Frédéric Boissonnas, Η οδός Πατησίων τη δεκαετία του 1910 © ΟΠΕΠ/ Θεματοφύλακας Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Δεξιά: Ο Στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας, 1922. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

➳

28.3.13 – lifo

19

Επιχρωματισμένες καρτ ποστάλ της εποχής που δείχνουν το λιμάνι του Πειραιά και όψη της Αθήνας από την περιοχή του Ζαππείου με το τραμ. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

παρακολουθούν τα επί της σκηνής διαδραματιζόμενα». Το δε αστυνομικό δελτίο της 31ης Μαΐου του 1921 περιλαμβάνει ένα περιστατικό σπάνιο για την εποχή: «Ολίγον μετά το μεσονύκτιον της χθες αυτοκίνητον πολυτελείας με επιβάτας διασκεδάζοντας, κατερχόμενον με ιλιγγιώδη ταχύτητα την λεωφόρον Αλεξάνδρας, παρέσυρε και διαμέλισε έξωθι του ζυθοπωλείου Μουρούζη τον Σπύρον Γαΐταν, καταγόμενον εκ Ζακύνθου μουσικόν της μανδολινάτας του “Ηραίου”. Ο σοφέρ, μετά την πράξιν του, έσβησε τους φανούς του αυτοκινήτου και εξηφανίσθη, πυροβοληθείς υπό των αστυνομικών οργάνων ανεπιτυχώς». Όλο εκείνο το καλοκαίρι, στην Αθήνα, οι νίκες του ελληνικού στρατού στο μικρασιατικό μέτωπο (ειδικά η κατάληψη του Εσκισεχίρ) γιορτάζονται με ολονύκτιες φιέστες, καμπανοκρουσίες, φωταγωγήσεις δημόσιων κτιρίων και συγκεντρώσεις. Δεν λείπουν, όμως, και τα έκτροπα. Τη νύχτα της 7ης Ιουλίου τα γραφεία του Σοσιαλιστικού Κόμματος (που ήταν αντίθετο στην εκστρατεία) καταστρέφονται από βάνδαλους παρακρατικούς αλλά και από ορισμένους ένστολους χωροφύλακες. Στον δε Πειραιά, «αι κυρίαι του πατριωτικού ιδρύματος» υποδέχονται με γλυκά και αναψυκτικά τους πρώτους τραυματίες του μετώπου, οι οποίοι ολοένα και αυξάνονται καθώς εντείνονται οι πολεμικές επιχειρήσεις στην τριών εβδομάδων αιματοχυσία του Σαγγάριου ποταμού τον Αύγουστο του 1921.

Οι Αθηναιοι αγνοουν, οτι στην αλλη πλευρα του Αιγαιου εχει ηδη ξεκινησει η ραγδαια, δραματικη καταρρευση του μικρασιατικου μετωπου. Μέσα σε όλα αυτά, έχουμε και μία ερωτική τραγωδία. Ο 24χρονος οπλίτης Χρήστος Πουλημένος νοσταλγεί στο μέτωπο την αγαπημένη του Αφροδίτη Δρόσου. Τόσο, που στο τέλος το σκάει κρυφά από τη μονάδα του. Έχοντας για σημάδι τη δύση του ήλιου, διασχίζει μονάχος τη Μικρά Ασία για να φτάσει ως τα παράλια. Από εκεί, κι έχοντας φορέσει πολιτικά για να μην ανακαλυφθεί, βρίσκει βάρκες και καΐκια και με τα πολλά φτάνει στον Πειραιά. Ο στόχος του παραμένει: να ξαναδεί την αγαπημένη του. Στην ακτή Ξαβερίου, όμως, συλλαμβάνε-

20 lifo – 28.3.13

ται από τη στρατιωτική αστυνομία, που πλέον εποπτεύει όλες τις διόδους διαφυγής και εισόδου στη χώρα, ψάχνοντας για λιποτάκτες και φυγόστρατους. Ο Πουλημένος φυλακίζεται και μετά από είκοσι ημέρες δικάζεται. «Λίαν επιεικώς» το Στρατοδικείο αποφασίζει να σταλεί και πάλι στο μέτωπο. Του δίνουν δύο ημέρες για να ετοιμαστεί. Σε ένα φτηνό δωμάτιο του ξενοδοχείου «Αχίλλειον», επί της Αγίου Κωνσταντίνου, σμίγει επιτέλους με το κορίτσι του. Η συνέχεια, όμως, είναι τραγική. Αφού περνούν δύο σχεδόν μέρες ερωτικής μανίας, ο Πουλημένος πυροβολεί τη νεαρή Αφροδίτη μέσα στο δωμάτιο και αμέσως μετά στρέφει το όπλο στο πρόσωπό του. Εκείνος πεθαίνει, αλλά η Αφροδίτη επιζεί του τραύματος. Όπως θα διηγηθεί αργότερα η κοπέλα, ο νεαρός, σε κατάσταση παράκρουσης, λίγο πριν εκπνεύσει το όριο των δύο ημερών που του είχαν δώσει, της ανακοίνωσε ξαφνικά, και ενώ βρίσκονταν ακόμα στο κρεβάτι, ότι δεν θα ξαναγυρνούσε στο μέτωπο και για να μη βασανίζονται και οι δύο, θα τη σκότωνε και θα αυτοκτονούσε. Οι ικεσίες της δεν του άλλαξαν τη γνώμη. Αλλά, τουλάχιστον, το κορίτσι δεν πέθανε. Η ερωτική αυτή τραγωδία κατέληξε σε δίστηλο κάποιας εφημερίδας. Προφανώς, όμως, για την κοπέλα πρέπει να ήταν μια ανάμνηση που τη στοίχειωσε μια ολόκληρη ζωή.

O

πως καλά γνωρίζουμε, οι εορτασμοί για τις νίκες του στρατού στη Μικρά Ασία θα έπαυαν κάποτε, και μάλιστα άσχημα. Αυτό το κάποτε ήρθε έναν χρόνο μετά. Ήταν Σάββατο, 13 Αυγούστου 1922 (26 με το Νέο Ημερολόγιο). Η μέρα ξημερώνει μάλλον ζεστή στην Αθήνα, με τη θερμοκρασία να φτάνει το μεσημέρι τους 33 βαθμούς Κελσίου. Τα ανώτατα στελέχη της κυβέρνησης Πρωτοπαπαδάκη συσκέπτονται «περί της στρατιωτικής καταστάσεως», η οποία, βάσει τηλεγραφημάτων του αρχιστράτηγου Χατζηανέστη από τη Σμύρνη, «είναι πάντοτε εξαίρετος». Οι φιλότεχνοι συζητούν ακόμα την παράσταση που ανέβασε η Μαρίκα Κοτοπούλη στο θέατρό της, τη Φαύστα του «αειμνήστου Βερναρδάκη» την Πέμπτη το βράδυ. Και η υπόλοιπη θεατρική κίνηση, όμως, συνεχίζεται ακμαία: το Σάββατο το βράδυ της 13ης Αυγούστου, στην Αθήνα παίζονται στο Αλάμπρα το Κορίτσι της γειτονιάς, στα Διονύσια το Ω, λαλά!, στο Παπαϊωάννου η Εύθυμη Χήρα. Οι πρώιμοι σινεφίλ αδημονούν για τη Δευτέρα το μεσημέρι, αργία Δεκαπενταύγουστου, προκειμένου να παρακολουθήσουν «απογευματινό κινηματογράφο» στο Κεντρικόν της πλατείας Κολοκοτρώνη. «Η ανακοίνωση διευκρινίζει ότι οι τακτικές απογευματινές προβολές, οι “άνευ βαριετέ”, αλλά με “ολόκληρον την υπό τον συνθέτην κ. Μαρτίνον ορχήστραν”, έχουν τιμή εισιτηρίου 2,80 δραχμές, ενώ οι προβολές της Κυριακής με το “βαριετέ” 5,80». Στα δε βιβλιοπωλεία, πωλούνται φρεσκοτυπωμένοι οι πεντάτομοι Άθλιοι του Ουγκό από τον εκδοτικό οίκο Μιχαήλ Σαλίβερου, σε μετάφραση του Ισίδω-

ρου Σκυλίτση, με τιμή για τους κανονικούς τόμους 30 δραχμές, για τους χρυσόδετους 40. Καθόλου άσχημα... Οι Αθηναίοι αγνοούν, όμως, ότι στην άλλη πλευρά του Αιγαίου έχει ήδη ξεκινήσει η ραγδαία, δραματική κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου, αγνοούν την τραγωδία που ετοιμάζεται να πλήξει τη χώρα ως παλιρροϊκό κύμα. Δεν υπάρχουν τηλεοράσεις, ραδιόφωνα ή φαξ και η ενημέρωση απ’ όσα γίνονται στη Μικρά Ασία αργεί να έρθει. Έτσι, το εορταστικό τριήμερο του Δεκαπενταύγουστου κυλά μάλλον ευχάριστα και γλυκά. Ξημερώματα Τρίτης, 16 Αυγούστου, επιστρέφουν στον Πειραιά οι εκδρομείς-προσκυνητές από την Τήνο. Κάπου εδώ, όμως, τα χαμόγελα παγώνουν. Ήδη μια άσχημη φήμη διαδίδεται μέσα στην ανάπαυλα του Δεκαπενταύγουστου, αλλά κανένας δεν δέχεται να ακούσει την αλήθεια. Τελικώς, οι φρεσκοτυπωμένες εφημερίδες φέρνουν τα δυσάρεστα νέα την Τρίτη το πρωί. Ωστόσο, για πολλούς υπάρχει ακόμα ελπίδα ανατροπής της κατάστασης. Καθώς περνούν οι μέρες ωστόσο, η ατμόσφαιρα στην Αθήνα βαραίνει, ενώ οξύνεται και η κυβερνητική κρίση. Ο κίνδυνος ταραχών είναι πια μεγάλος. Τρεις μέρες αργότερα, από τις οκτώ το πρωί του Σαββάτου 27 Αυγούστου, η Τροχιοδρομική Εταιρεία διακόπτει την κυκλοφορία όλων των τραμ, αφήνοντας μονάχα τον συρμό Αθηνών-Φαλήρου να πηγαινοέρχεται κάθε μισή ώρα. Από την Αστυνομική Διεύθυνση διατάσσεται το κλείσιμο όλων των οίκων ανοχής σε Αθήνα και Πειραιά, καθώς και η ένοπλη φρούρησή τους από αστυνομικούς. Απαγορεύονται επίσης οι δημόσιες συναθροίσεις σε ανοιχτούς και κλειστούς χώρους. Στον Πειραιά τα «καφωδεία» κλείνουν με διαταγή της Αστυνομίας, αφαιρούνται δε και οι άδειες διανυκτέρευσης των κέντρων διασκεδάσεως. Η πρωτεύουσα ερημώνει και τους δρόμους της διασχίζουν περίπολα της Χωροφυλακής, με διαταγή να διαλύσουν «πάσαν τυχόν γινομένην συγκέντρωσιν». Την ίδια ημέρα, το Σάββατο 27 Αυγούστου, καταφτάνει στον Πειραιά το ατμόπλοιο «Αθήναι» με τους πρώτους φαντάρους. Εξουθενωμένοι, λεροί και άυπνοι, με το ηθικό στα γόνατα και τα νεύρα κουρέλια, αποβιβάζονται πυροβολώντας στον αέρα, απαιτώντας να απολυθούν, τώρα, επιτόπου. Το απόγευμα άλλα δύο ατμόπλοια καταφθάνουν. Αυτήν τη φορά με 3.000 Μικρασιάτες πρόσφυγες. Είναι η αρχή. Μέσα σε λίγες ημέρες χιλιάδες εξαθλιωμένοι πρόσφυγες και στρατιώτες αποβιβάζονται κακήν κακώς στον Πειραιά και σε άλλα λιμάνια της χώρας. Ειδικά στον Πειραιά, μαζί με τις επιτροπές φροντίδας, τους υποδέχονται άνθρωποι του υποκόσμου, προσεγγίζοντας ορφανά κορίτσια για να τα εκμεταλλευτούν αναλόγως. Την Κυριακή 4 Σεπτεμβρίου, στις δέκα το πρωί, τελείται στον ναό του Αγίου Γεωργίου (Καρύτση) μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου που μαρτύρησε στην πυρπολημένη Σμύρνη, ενώ λίγες ημέρες αργότερα ο Πλαστήρας θα μπει έφιππος στην πρωτεύουσα. Είναι γνωστή η σχετική φωτογραφία, καθώς πλησιάζει προς το Σύνταγμα. Στις επευφημίες του κόσμου, καβάλα στο άλογο, θα φωνάξει αγριεμένα: «Τι ζητωκραυγάζετε; Ηττηθήκαμε». ¶

1908 Eισάγoνται στην Αθήνα το τηλέφωνο και τα ηλεκτροκίνητα τραμ.

1909 Τη νύχτα προς τη 15η Αυγούστου εκδηλώνεται το κίνημα στο Γουδί, με αιτήματα την αποπομπή του διαδόχου Κωνσταντίνου από το στράτευμα και την αναδιοργάνωσή του.

1910 Οι πρώτοι μόνιμοι κάτοικοι, κυρίως εργάτες στα Καμίνια, εγκαθίστανται στο Γαλάτσι.

1922 Εκδηλώνεται το κίνημα του Πλαστήρα από τα σώματα του στρατού που επέστρεφαν από τη Μ. Ασία, έχοντας ως αποτέλεσμα τη δίκη (και εκτέλεση) των έξι στο Γουδί.

Η πρωτεύουσα ΤΩΝ πρόσφυγΩΝ Πώς αντέδρασε η πόλη και οι κάτοικοί της στη μεγάλη κάθοδο των εκδιωγμένων Ελλήνων. από το ν η λί α μ α γ κ λ ί ν η 28.3.13 – lifo

21

1925 Κατασκευάζεται το φράγμα του Μαραθώνα με σκοπό να λύσει το χρόνιο πρόβλημα λειψυδρίας της Αθήνας.

1926 Το πρώτο ραδιόφωνο κάνει την εμφάνισή του στην Αθήνα.

1928 Κατασκευάζεται το πρώτο πολιτικό αεροδρόμιο στο Δέλτα του Φαλήρου.

1934 Ιδρύεται το αεροδρόμιο του Ελληνικού.

22 lifo – 28.3.13

Υ

πό τον καύσωνα και εν μέσω δυσωδίας κατάκεινται εις αθλίαν κατάστασιν περί τας πέντε και πλέον χιλιάδας προσφύγων της Σμύρνης, και κυρίως των προαστίων της και των χωρίων του εσωτερικού της Μ. Ασίας» γράφουν οι εφημερίδες τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου του 1922, περιγράφοντας τις αφόρητες συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί στον Πειραιά μετά τις πρώτες αφίξεις των Μικρασιατών προσφύγων. Άνθρωποι κάθε ηλικίας πλημμυρίζουν καθημερινά την προκυμαία, τους χώρους δίπλα στα παραπήγματα του Τελωνείου, την ακτή Ξαβερίου και εκείνη της Κρεμμυδαρούς. Και είναι όλοι τους απελπισμένοι. Οι πρώτες προσπάθειες της Αστυνομίας στρέφονται προς την προστασία των παιδιών, των γερόντων και των γυναικών. Όσον αφορά τις τελευταίες, πολλές έχουν φτάσει στον Πειραιά μονάχα με τα ρούχα που φορούν και

«

χωρίς τον πατέρα ή τον άνδρα τους που έχει μείνει πίσω, με συνέπεια να «περιπίπτουν εις τας χείρας διαφόρων εμπόρων της σαρκός». Το χειρότερο είναι ότι πολλές από τις γυναίκες αυτές έχουν ήδη πέσει θύματα μαζικών βιασμών και είναι τόσο απελπισμένες, που οποιαδήποτε υπόσχεση από τον κάθε επιτήδειο αρκεί. Με αυτά και με αυτά, μέσα στα επόμενα χρόνια η Αθήνα και ο Πειραιάς του 1.500.000 κατοίκων θα φτάσουν να έχουν περισσότερες από 40.000 κρυφά και φανερά εκδιδόμενες γυναίκες, εξαιτίας αυτής της μεγάλης καταστροφής στη Μικρά Ασία. Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα υποδέχεται όλο αυτό τον κόσμο χωρίς καμιά ουσιαστική υποδομή. Οι πρόσφυγες που είναι και τραυματίες (πολλοί φέρουν τραύματα από ξιφολόγχες, υποκόπανους όπλων, ακόμα και σφαίρες) διακομίζονται στο κοντινό Τζάνειο, στο οποίο όμως σημειώνεται το αδιαχώρητο, καθώς εκεί συρρέουν και οι τραυματίες στρατιώτες της

εκστρατείας. Η πολιτική κατάσταση είναι ρευστή και τεταμένη: ξεσπά η επανάσταση στη Μυτιλήνη και τη Χίο από τους Γονατά και Πλαστήρα, η οποία κινείται με 12.000 στρατιώτες προς την πρωτεύουσα μέσω του Αιγαίου (και που θα οδηγήσει στη «δίκη των οκτώ» και την ακόλουθη «εκτέλεση των Εξ», τον Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς). Η «ανθρωπιστική κρίση» όμως, όπως θα λέγαμε σήμερα, με τις χιλιάδες των προσφύγων που πλημμυρίζουν όλη τη χώρα αλλά και την Αθήνα, είναι τεράστια. Ανθρωπιστικές οργανώσεις του εξωτερικού αποστέλλουν χρήματα, είδη πρώτης ανάγκης, φάρμακα και, καθώς το ραδιόφωνο δεν έχει ακόμα έλθει στην Ελλάδα, όλες σχεδόν οι εφημερίδες καθιερώνουν «στήλες διά τους πρόσφυγας». Με δεδομένο ότι στους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας έρχονται να προστεθούν και εκείνοι της Θράκης, το πρόβλημα, αντί να οδεύει προς μια κάποια λύση, ολοένα και οξύνεται.

Στην προηγούμενη σελίδα: Οικογένειες προσφύγων εγκατεστημένες προσωρινά στο Δημοτικό Θέατρο. Επάνω: Αθήνα. Πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία συγκεντρωμένοι στα σκαλοπάτια των Παλαιών Ανακτόρων (σημερινή Βουλή). Συλλογή Πέτρου Πουλίδη, Αρχείο ΕΡΤ.

Ουδεποτε αλλοτε η ζωη της Αθηνας εγινε δυσκολωτερα και η υγεια επισφαλεστερα. Η φθισις οργιαζει παραπλευρως των αλλων ανθρωποκτονων νοσων. Τι πρεπει να καμωμεν; Τον Νοέμβριο του 1922, και ενώ συνεχίζει τις συνεδριάσεις του το επαναστατικό δικαστήριο, στο Παναθηναϊκό Στάδιο διοργανώνεται συγκέντρωση των αθλητών του Πανιωνίου Αθλητικού Συλλόγου – πρόκειται για μια επανασύνδεση προσφύγων. Διασωθέντες αγκαλιάζονται κλαίγοντας, καθώς πίστευαν ότι δεν θα ειδωθούν ποτέ ξανά, για να ξεκινήσουν αργότερα την προπόνησή τους σε μία προσπάθεια αναγέννησης, ατομικής και συλλογικής.

Σ

το μεταξύ, η πόλη έχει και τη δική της καθημερινότητα. Διαβάζοντας έναν από τους τελευταίους καταλόγους πεσόντων στρατιωτών «εν Μικρά Ασία» στις εφημερίδες, οι κινηματογραφόφιλοι Αθηναίοι προσπαθούν να ξεσκάσουν στο Αττικόν, όπου προβάλλεται η ταινία Ο ανηλεής δικαστής, η οποία όμως είναι «ακατάλληλη διά νευρασθενικούς». Φαίνεται πως είναι νέα μόδα, η οποία δεν περιορίζεται μονάχα στο σινεμά. Όπως σχολιάζει η εφημερίδα «Πατρίς», «Μόνον “ακατάλληλον διά κυρίους” δεν είχομεν ακούσει έως τώρα, και είδομεν και αυτήν την πρωτοτυπίαν εγκαινιαζομένην από τον ποιητήν κ. Φιλύρα εις την διάλεξίν του “Πώς αγαπούν οι Αθηναίες”, η οποία θα γίνη την Παρασκευήν εις το θέατρον Κοτοπούλη». Σταδιακά, αρχίζουν να οργανώνονται καταυλισμοί προσφύγων, καθώς μπαίνει ο χειμώνας και πολλά παιδιά και ασθενείς Μικρασιάτες αρχίζουν να πεθαίνουν από την ασιτία και το κρύο, ζητιανεύοντας στους δρόμους. Τα πρώτα ξύλινα παραπήγματα χτίζονται όπως-όπως στις Τζιτζιφιές του Φαλήρου, με στρατσόχαρτο και λαμαρίνες, όπως, ας πούμε, κάνουν σήμερα κάπου στον Βοτανικό χιλιάδες τσιγγάνοι. Τα παραπήγματα αυτά βουλιάζουν στο νερό και στη λάσπη, και αν τον χειμώνα το κρύο και η

υγρασία σκοτώνει πολλούς, το καλοκαίρι αρχίζει να θερίζει ο ελώδης πυρετός. Η πυκνότητα του πληθυσμού την περίοδο 1922-23 είναι πολύ μεγάλη και οι αρμόδιες υπηρεσίες ανεπαρκείς. Έτσι, αρχίζουν να καταγράφονται τα πρώτα κρούσματα τύφου, ιλαράς, οστρακιάς, μηνιγγίτιδας, ευλογιάς, δυσεντερίας και χολέρας. Η Αθήνα και ο Πειραιάς αλλάζουν πρόσωπο. Στις 15 Νοεμβρίου η εφημερίδα «Πρωτεύουσα» σημειώνει: «Οι δύο Δήμοι, που δεν εγνώρισαν ποτέ την υγιεινήν, δεν έχουν επαρκές νερό και τα δημοτικά λουτρά είναι άγνωστα. Οι δύο πόλεις είναι κτισμέναι επί μυριάδων βόθρων, οι οποίοι έχουν υπερπληρωθή. Τα ακάθαρτα νερά ρέουν εις τους δρόμους, εις πολλά δε μέρη σήπονται εις τα ρείθρα, η σκόνη αιωρείται διαρκώς με την ατελεύτητον, όσο και άσκοπον, κίνησιν των αυτοκινήτων. […] Ουδέποτε άλλοτε η ζωή της Αθήνας έγινε δυσκολωτέρα και η υγεία επισφαλεστέρα. Η φθίσις οργιάζει παραπλεύρως των άλλων ανθρωποκτόνων νόσων. Τι πρέπει να κάμωμεν; Καμία άλλη σωτηρία δεν υπάρχει από την αραίωσιν του πληθυσμού, από την απομάκρυνσιν εξ Αθηνών και Πειραιώς των υπεραρίθμων κατοίκων, όπως σωθούν αυτοί και όπως σωθή και η πόλις». Στο βιβλίο του Στο όνομα της προσφυγιάς (Μεταίχμιο), ο Βασίλης Τζανακάρης γράφει ότι «προς τα τέλη του 1922 και μέχρι τις 15 Δεκεμβρίου, όπως αναφέρει η Στατιστική Υπηρεσία, έχουν ήδη καταφύγει στην Ελλάδα 868.186 πρόσφυγες, ενώ 52.000 “ευρίσκονται καθ’ οδόν καθημερινώς, αποβιβαζόμενοι εις τα παράλια του Πόντου και τους λιμένας της Μερσίνης, Βηρυττού και Αλεξανδρέττας”. […] Το πλέον τραγικό του πράγματος είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος τους είναι γυναικόπαιδα και γέροντες, με τους άνδρες να αποτελούν μόνο το 15%. Αλλά και από αυτούς, σύμφωνα με το

υπουργείο Περιθάλψεως, δηλαδή από τους “εν Αττικοβοιωτία” εγκατεστημένους πρόσφυγες, από την 1η Οκτωβρίου έως την 1η Δεκεμβρίου πέθαναν 1.450!».

Θ

α πρέπει να συνυπολογίσουμε ότι μετά την καθεαυτό Καταστροφή του 1922, ήρθε να προστεθεί και η Σύμβαση της Λωζάννης, στις αρχές του 1923, με την υποχρεωτική «ανταλλαγή των πληθυσμών». Όπως γράφει ο Γεώργιος Τενεκίδης στον πρώτο τόμο της Εξόδου (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών), ο όρος αυτός, «ανταλλαγή πληθυσμών», «κρίθηκε εξοργιστικός: ανταλλάσσει κανείς πράγματα, όχι ανθρώπους». Για τη δε αποκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα, η Επιτροπή της Κοινωνίας των Εθνών χρησιμοποιεί στη μεγάλη της σχετική έκθεση τον όρο « Έξοδος» για να προσδιορίσει το γεγονός του ξεριζωμού των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Σε ό,τι αφορά την Αθήνα και τον Πειραιά, η «έξοδος» αυτή οδήγησε στη δημιουργία νέων συνοικιών, που σήμερα μοιάζουν με μικρές πολιτείες. Κοκκινιά, Ποδονίφτης, Φάληρο, Υμηττός και άλλες πολλές είναι οι περιοχές του Λεκανοπεδίου που θα αρχίσουν σιγά-σιγά να μετατρέπονται σε προσφυγικές γειτονιές, για να αποκτήσουν αργότερα τις ιστορικές ονομασίες με τις οποίες τις ξέρουμε σήμερα: Νίκαια, Νέα Φιλαδέλφεια, Νέα Σμύρνη, Καισαριανή κ.ά. Το προσφυγικό στοιχείο, το οποίο με τόση εχθρότητα θα αντιμετωπίσουν οι Ελλαδίτες τα πρώτα χρόνια, θα διαμορφώσει καταλυτικά το κοινωνικό, πολιτισμικό, ανθρωπολογικό εντέλει πρόσωπο της πόλης, μα και ολόκληρης της χώρας. ¶

Κάτω αριστερά: Βασίλης & Αλέξανδρος Τσακιράκης, Άποψη της οδού Αθηνάς μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, 1922. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο. Κάτω δεξιά: Εγκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Πρόσφυγες σε πλατεία της πόλης. Διακρίνεται στο βάθος το ξενοδοχείο «Ανατολή». Συλλογή Πέτρου Πουλίδη, Αρχείο ΕΡΤ.

28.3.13 – lifo

23

Προσφυγικός συνοικισμός Ποδονίφτη στη Ν. Φιλαδέλφεια. Μερική άποψη των σπιτιών. Γυναίκες και νεαρά παιδιά στον δρόμο. Διακρίνεται η πινακίδα με την ονομασία «Οδός Ρόδων». Συλλογή Πέτρου Πουλίδη, Αρχείο ΕΡΤ.

24 lifo – 28.3.13

28.3.13 – lifo

25

26 lifo – 28.3.13

28.3.13 – lifo

27

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

καθημερινοτητα επι μεταξα λιγο πριν AΠΟ τον πολεμο

1936

Στην προηγούμενη σελίδα: Βούλα Παπαϊωάννου, Το Ζάππειο, Αθήνα 193539. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη. Σε αυτήν τη σελίδα: Χρήστος Βλάντικας, Οι αδελφές Καλουτά, δεκαετία 1930. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

Η ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΞΑ

Συλλήψεις σεσημασμένων ληστών, Αφρικανοί μετανάστες αλλά και πολιτική ένταση. Τα συνηθισμένα, δηλαδή.

28 lifo – 28.3.13

a π ό τ ο ν η λ ί α μα γ κ λ ί ν η

Επάνω: Αναστάσιος Μελετόπουλος, παράσταση στη Μάντρα του Αττίκ, 1936. Κάτω: Αγνώστου, Ο Ιωάννης Μεταξάς συνομιλεί με τον βασιλιά Γεώργιο Β', 1936. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

H

Αθήνα του 1935-36 δονείται ακόμα από τον ισχυρό απόηχο που είχε το φιλοβενιζελικό Κίνημα της 1ης Μαρτίου του 1935. Ειδικά στην πρωτεύουσα, οι συγκρούσεις βενιζελικών και βασιλικών συνεχίζονται αμείωτες, ενώ συχνά την πληρώνουν με επιθέσεις και κακοποιήσεις οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι έτσι κι αλλιώς ουδέποτε έγιναν αποδεκτοί από τους γηγενείς ή παλαιοελλαδίτες. Τους Αθηναίους, όμως, της εποχής απασχολούν κι άλλα ζητήματα. Οι ληστές στα βουνά έχουν ξεκληριστεί από τη Χωροφυλακή, ωστόσο, όπως είχε προβλέψει ο λήσταρχος Γιαγκούλας δέκα χρόνια πριν, «οι κλέφτες θα ξοφλήσουν από τα βουνά και θα περάσουν στις πόλεις». Έτσι, μέσα στο 1935 έχουμε συλλήψεις. Ο συγγραφέας Βασίλης Τζανακάρης μνημονεύει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του Τότε που ξημέρωνε σκοτάδι (Καστανιώτης) τον «γνωστό και πολυώνυμο λωποδύτη ακούων –πάρτε ανάσα– στα ονόματα Στυλιανός ή Ηλίας ή Γεώργιος Ζουρνατζίδης ή Ασημακίδης ή Σταματελάτος ή Γιώργας ή Συμεωνίδης ή Βλάχος ή Σοπανίδης, τη στιγμή που ετοιμαζόταν να πιει, αραχτός σε κάποια καρέκλα «επί του πεζοδρομίου», το... γάλα του, μια και προηγουμένως είχε φροντίσει να ξαφρίσει το ταμείο του επί της οδού Ιουλιανού γαλακτοπωλείου του Γεωργίου Μπράσσου». Μπορεί στις μέρες μας να μιλάμε για τη δραματική αύξηση των μεταναστών από την Αφρική και την Ασία, φαίνεται όμως ότι και στην προπολεμική Ελλάδα γινόταν λόγος για τους... «μαύρους της Αθήνας». Σύμφωνα με τη στατιστική της Αστυνομίας του 1935, τόσο στην Αθήνα όσο και στον Πειραιά υπάρχουν πλέον περισσότεροι από εξήντα Αφρικανοί ως μόνιμοι κάτοικοι. Από αυτούς, οι άνδρες είναι σαράντα δύο και οι γυναίκες είκοσι τρεις – οικιακές βοηθοί στην πλειονότητά τους. Τόπος καταγωγής των περισσοτέρων είναι η Αραβία, το Σουδάν και άλλες χώρες της Αφρικής. Μιλούν πολύ καλά ελληνικά, ορισμένοι βαφτίζονται και χριστιανοί ορθόδοξοι. Μερικοί, μάλιστα είναι και διάσημοι: ο «Τζιμ Ντάουν», όπως τον «βαφτίζουν» οι «επιτήδειοι της αγοράς

και οι κλακαδόροι της πλατείας Αβησσυνίας» (Τζανακάρης), προωθείται από τους ίδιους λούμπεν τύπους ως... μποξέρ. Εξού και το όνομα. Σουδανέζος την καταγωγή, ο «Τζιμ Ντάουν» είναι ένας εξαθλιωμένος μετανάστης, άνεργος και πεινασμένος. Τη βγάζει με λίγο πατσά που τον κερνάει ο πάσα ένας. Ο Οσμάν ή Γιώργος είναι επίσης μία ακόμα χαρακτηριστική φιγούρα Αφρικανού της εποχής που σουλατσάρει άπραγος στην Αθήνα, ξυπόλυτος, φορώντας ψαθάκι κι έχοντας στο στόμα του επί μονίμου βάσεως ένα τσιμπούκι. Είναι και άλλοι όμως, όπως ο «πολύ γνωστός σοφέρ Αμπάς, που σταθμεύει με το αυτοκίνητό του πάντοτε στην οδό Παπαρρηγοπούλου, κοντά στο υπουργείο των Οικονομικών, δηλώνοντας με υπερηφάνεια ότι είναι Αθηναίος και μάλιστα γκάγκαρος! Μια νέγρα ασκεί το επάγγελμα της νταντάς, ντυμένη πάντα στα λευκά, ένας νέγρος είναι ιδιοκτήτης λατέρνας και δύο είναι συνοδοί σε ένα αποκριάτικο γαϊτανάκι» (προσωρινή εργασία, το δίχως άλλο). Πάντως, φαίνεται ότι οι Αθηναίοι έχουν πολύ κέφι. Το θέατρο «Μοντιάλ» διαφημίζει ότι την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου 8.000 θεατές απόλαυσαν την επιθεώρηση Η Κοσμική, με πρωταγωνιστές τις αδελφές Καλουτά, τον Ορέστη Μακρή, τον Δήμο Σταρένιο κ.ά. Την ίδια στιγμή, στα ήδη κυκλοφορούντα εβδομαδιαία περιοδικά προστίθενται άλλα δύο, η «Εβδομάδα» και ο «Ποδόγυρος», με ερωτικές ιστορίες κλεμμένες από την καθημερινότητα, όπως ο παράνομος έρωτας της κόρης του γνωστού εκατομμυριούχου Μοσχού με τον φτωχό συμφοιτητή της Μιχαήλ Σκευοφύλακα. Οι δύο νέοι «αλληλοκλέφτηκαν» για να ζήσουν τον έρωτά τους, προς μεγάλη απογοήτευση των γονιών της κοπέλας. Δεν ξέρουμε αν ο έρωτάς τους νίκησε τη φτώχεια και τη στέρηση – αν δηλαδή η πλούσια κοπέλα παρέμεινε κοντά στον φτωχό νέο. Το μεσοπολεμικό κέφι, παρά την οικονομική κρίση του 1929 και την πτώχευση της χώρας το 1932, φαίνεται ότι μέσα στο 1936 οδηγεί σε σειρά απαγορεύσεων, οι οποίες καταστρατηγούνται με την ίδια ευκολία που θεσπίζονται. Για παράδειγμα: απαγορεύεται, όταν είσαι πεζός, να περπατάς στο αριστε-

1941 Στις 27/4 τα πρώτα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στην Αθήνα.

1941 Τον Μάιο ο Μανώλης Γλέζος και o Απόστολος Σάντας κατεβάζουν τη σβάστικα από την Ακρόπολη.

1943 Τον Φεβρουάριο η κηδεία του Κωστή Παλαμά εξελίσσεται σε παλλαϊκή διαδήλωση κατά της ναζιστικής κατοχής.

➳

28.3.13 – lifo

29

Εκεiνο, λοιπoν, το πρωινo της 4ης Αυγοyστου, με πρωτοβουλiα του iδιου του Μεταξa, αποφασiστηκε η αναστολh πολλων διαταξεων του Συνταγματος, καθως και η διαλυση της Βουλης. ρό μέρος του πεζοδρομίου. Απαγορεύεται να περνάς από τη μία άκρη του δρόμου στην άλλη, παρά μόνο αφού επιλέξεις την κατάλληλη γωνία. Αν αυτά σας φαίνονται απλώς κουφά, ακούστε και αυτό: απαγορεύεται το κάπνισμα σε κλειστούς χώρους, σε τραμ και σε λεωφορεία (!). Επίσης, απαγορεύονται τα τραγούδια, οι χαρούμενες δυνατές φωνές, το παίξιμο της λατέρνας, της κιθάρας, του γραμμόφωνου. Όλα αυτά από τις 12 τα μεσάνυχτα ως τις 8 το πρωί και από τη 1:30 το μεσημέρι έως τις 3:00 το απόγευμα. Απαγορεύονται, επίσης, οι καντάδες μετά τις δέκα το βράδυ. Εννοείται ότι οι πάντες παρανομούν ή, αλλιώς, είναι σαν να μην άλλαξε τίποτα. Βεβαίως, σήμερα ξέρουμε ποιο ήταν το μεγάλο γεγονός του 1936, όχι μόνο για την Αθήνα αλλά για όλη τη χώρα. Ένα γεγονός που συνοδεύτηκε από πολλές ακόμα απαγορεύσεις. Βρισκόμαστε, λοιπόν, στις αρχές Αυγούστου. Οι Αθηναίοι παρακολουθούν με ενδι-

30 lifo – 28.3.13

αφέρον τα ατυχή αποτελέσματα των Ελλήνων αθλητών στους Ολυμπιακούς του ναζιστικού Βερολίνου, καθώς και τα νέα από τον Ισπανικό Εμφύλιο που φουντώνει σιγά-σιγά. Εξυπακούεται ότι πρωτίστως παρακολουθούν ανήσυχοι το εσωτερικό πολιτικό μέτωπο. Την αστάθεια, τις συνεχείς φήμες περί επικείμενης δικτατορίας. Η 4η Αυγούστου ξημερώνει ζεστή, γνήσια καλοκαιρινή και είναι Τρίτη. Στις εφημερίδες οι Αθηναίοι διαβάζουν ότι το ίδιο βράδυ θα πραγματοποιηθεί το μεγάλο κοσμικό JOURCHIC στη Μάντρα του Αττίκ. Πολλοί αγνοούν ότι στη μεγάλη αίθουσα του υπουργείου των Εξωτερικών συνέρχεται το υπουργικό συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει τη «λήψιν μέτρων διά την αντιμετώπισιν της προαναγγελθείσης διά την Τετάρτην 5 Αυγούστου γενικής απεργίας των εργατών». Θυμίζουμε ότι στις 14 Μαρτίου εκείνης της χρονιάς είχε ορκιστεί η εκλεγμένη από παλαιότερα κυβέρνηση Δεμερτζή, με αντιπρόεδρο και υπουργό στρατιωτικών τον Ιω-

άννη Μεταξά. Ο Δεμερτζής πεθαίνει ξαφνικά στις 13 Απριλίου και την ίδια ημέρα ο βασιλιάς Γεώργιος διορίζει τον Μεταξά πρωθυπουργό. Εκείνο, λοιπόν, το πρωινό της 4ης Αυγούστου, με πρωτοβουλία του ίδιου του Μεταξά, αποφασίστηκε η αναστολή πολλών διατάξεων του Συντάγματος, καθώς και η διάλυση της Βουλής. Ο βασιλιάς Γεώργιος ήταν σύμφωνος και με δύο βασιλικά Διατάγματα καταλύθηκε ο κοινοβουλευτισμός. Ούτε τανκς ούτε εμβατήρια. Το τέλος της Γ’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων ήρθε «όχι μ’ ένα βρόντο, μα μ’ ένα λυγμό». ¶

Επάνω: Παρτιτούρες από δημοφιλή τραγούδια του Αττίκ. Κάτω: Στιγμιότυπο από τη μετακομιδή των οστών των βασιλέων Όλγας, Κωνσταντίνου και Σοφίας. Αρχείο Μεγαλοοικονόμου. Φωτογραφικό Αρχείο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.

Η

Ο οικονομικός στραγγαλισμός από τους κατακτητές οδήγησε σε θάνατο από πείνα εκατοντάδες χιλιάδες Αθηναίους, σ’ έναν πρωτόγνωρο λιμό για τα δεδομένα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. α π ο τ ον δη μη τρ η κ υ ρ ι αζ η

ΠΕΙΝΑ 28.3.13 – lifo

31

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

1940

O

μεγάλος λιμός έφερε την πόλη της Αθήνας και τους κατοίκους της σε απάνθρωπα όρια, σε καταστάσεις που είχαν να εμφανιστούν από τους αρχαίους χρόνους. Τα θύματα του λιμού μετριούνται σε εκατοντάδες χιλιάδες, γεγονός που, αν το δούμε αναλογικά, αποδεικνύει ότι η δοκιμασία που πέρασε ο αθηναϊκός λαός υπήρξε πρωτόγνωρη, ακόμα και γι’ άλλες χώρες που λεηλάτησαν οι δυνάμεις του Άξονα. Τα στοιχεία όλων των ιστορικών συγκλίνουν στο ότι Γερμανοί και Ιταλοί προχώρησαν στη συστηματική καταλήστευση των κατεχόμενων χωρών από πρώτες ύλες, τρόφιμα και εργατικό δυναμικό, κατά παράβαση των κανόνων περί επιτάξεως σε κατεχόμενη χώρα που ορίζουν διάφοροι διεθνείς κανονισμοί. Στο μυαλό των ναζί οι Έλληνες ήταν ένας λαός που είχε φυλετικά διαβρωθεί, δεν ανήκε στις «ανώτερες» φυ-

λετικές τάξεις, οπότε η αντιμετώπισή του δεν χρειαζόταν να διαφέρει από αυτήν ενός ζώου. Η ζωή στην Αθήνα μετά τις 27 Απριλίου, ημέρα παράδοσης της πόλης στους Γερμανούς, δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω στην παλιά της καθημερινότητα. Ήδη, από τους πρώτους μήνες, αποκλεισμένοι άνθρωποι έψαχναν απεγνωσμένα για μια υποτυπώδη στέγη: φαντάροι που δεν μπορούσαν να γυρίσουν στις πατρίδες τους, εκτοπισμένοι της Αν. Μακεδονίας και Θράκης από τους Βούλγαρους (έφταναν τους 100.000), Πειραιώτες που είχαν μείνει χωρίς σπίτι μετά την καταστροφή του λιμανιού από την έκρηξη του αγγλικού μεταγωγικού και τον βομβαρδισμό της γερμανικής αεροπορίας. Ο ακατάσχετος πληθωρισμός (για παράδειγμα, τον Νοέμβριο του 1944 μια νέα δραχμή ισοδυναμούσε με 50 δισ. προπολεμικών δραχμών), απόρροια της κατεστραμμένης οικονομί-

ας, είχε θέσει ουσιαστικά στο περιθώριο κάθε νομισματική συναλλαγή. Χαρακτηριστικό είναι ότι τον Σεπτέμβριο του 1941 μια χρυσή λίρα στοίχιζε 961 δραχμές, τον Ιούλιο του 1943 1.662.890 και τον Αύγουστο του 1944 2.390.846.153. Κάπως έτσι φτάσαμε στο σύστημα της «μαύρης αγοράς», ενός συστήματος χωρίς κανέναν κρατικό, ηθικό και κοινωνικό κανόνα. Από τον Απρίλιο του 1941 έως τον Ιούνιο του 1942 η τιμή του ψωμιού αυξήθηκε 89 φορές. Το λάδι στην Αθήνα, ενώ προπολεμικά πωλούνταν 44 δραχμές η οκά, τον Οκτώβριο του ’41 είχε φτάσει τις 800 δραχμές και τον Ιανουάριο του ’42 τις 4.500. Στο αποκορύφωμα των δυσκολιών, πηγές της εποχής αναφέρουν ότι ολόκληρες μονοκατοικίες ανταλλάσσονταν με τρεις τενεκέδες λάδι. Υπολογίζονται ότι σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής 60.000 ιδιοκτησίες (σπίτια, οικόπεδα, διαμερίσματα) άλλαξαν

Τον χειμώνα του 1941-42, όταν η πείνα έπληξε την Αθήνα, ο φωτογράφος Δημήτρης Χαρισιάδης φωτογράφισε τους Αθηναίους με φανερά τα σημάδια της πείνας και της κακουχίας. Σκοπός του ήταν η διοχέτευση αυτού του υλικού στο εξωτερικό, ώστε να επισπευστεί η χορήγηση επισιτιστικής βοήθειας. Το 1943 το υλικό αυτό συμπεριλήφθηκε στο λεύκωμα Σούπα του παιδιού και ΙΚΑ Πειραιώς. Οι φωτογραφίες σε αυτήν και στην προηγούμενη σελίδα είναι από αυτό το λεύκωμα. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη.

32 lifo – 28.3.13

χέρια στην Αθήνα. Τα ποσά που αναγκάστηκε να πληρώσει η Ελλάδα στους κατακτητές της υπήρξαν τα υψηλότερα κατά κεφαλήν της κατεχόμενης Ευρώπης και έφτασαν στο 113,7% του ΑΕΠ της χώρας. Τον Μάιο του 1941 κατασχέθηκαν όλα τα διαθέσιμα, ζωτικής σημασίας εμπορεύματα και τα βιομηχανικά προϊόντα και στάλθηκαν στη Γερμανία. Με τον νόµο 108/1941 της κατοχικής κυβέρνησης Τσολάκογλου, το γερµανικό κράτος απαλλασσόταν και από κάθε υποχρέωση αποζηµίωσης. Τον επόµενο χρόνο, μάλιστα, µε τον νόµο 1586/1942 η Ελλάδα αποζηµίωνε τους Γερµανούς υπηκόους «διά πάσας τας λόγω των πολεµικών επιχειρήσεων… επί ελληνικού κρατικού εδάφους προξενηθείσας ή προξενουµένας έτι ζηµίας». Ένα εκατομμύριο περίπου χρυσές λίρες, προερχόμενες κυρίως από την εβραϊκή κοινότητα

της Θεσσαλονίκης, πωλήθηκαν σε εξευτελιστικές τιμές στη Γερμανία μέσω της Τράπεζας της Ελλάδος. Επιχειρήσεις που αρνήθηκαν να δεχτούν ως «συνεταίρους» τους Γερμανούς έκλειναν και τα κινητά τους μέρη στέλνονταν στη Γερμανία. Η σκληρότερη περίοδος υπήρξε ο χειμώνας του 1941-1942, εξαιτίας του μεγάλου ψύχους και του βρετανικού αποκλεισμού, που δυσκόλευε ακόμα περισσότερο τη διακίνηση των αγαθών. Οι κατεστραμμένες υποδομές και τα οδικά δίκτυα απέκλειαν την Αθήνα από τις παραγωγικές περιοχές της χώρας και τα πλέον ζωτικά είδη, με αποτέλεσμα οι κάτοικοί της να «συνηθίσουν» στο θέαμα ατροφικών παιδιών που ψαχούλευαν στα σκουπίδια και εκατοντάδων νεκρών σε πεζοδρόμια και δρόμους της πρωτεύουσας που κείτονταν άθαφτα. Σύμφωνα με τα αρχεία των κατοχικών Αρχών, τον Νο-

έμβριο του 1941 ο αριθμός των νεκρών τετραπλασιάστηκε σε σχέση με τον αντίστοιχο της περιόδου 1931-1940, ενώ το διάστημα Ιανουαρίου-Μαρτίου εξαπλασιάστηκε. Ο αριθμός άγγιζε τους 300-400 νεκρούς την ημέρα μόνο τον Δεκέμβριο. Με στοιχεία από το Ελληνικό Υπουργείο Ανοικοδομήσεως, το β΄εξάμηνο του 1941 οι γεννήσεις στην Αθήνα ήταν 5.400 και οι θάνατοι 20.300, δηλαδή πέθαναν 15.000 άνθρωποι περισσότεροι απ’ όσους γεννήθηκαν. Το α΄εξάμηνο του 1942 η «μακάβρια» διαφορά εκτινάχθηκε στους 22.500 περισσότερους νεκρούς. Ακόμα και αυτοί οι επίσημοι αριθμοί, όμως, παρουσιάζουν συντηρητικά το πρόβλημα, καθώς οι θάνατοι δεν αναφέρονταν επίσημα σκοπίμως, προκειμένου τα κουπόνια διατροφής των αποθανόντων να χρησιμοποιούνται από συγγενείς. ¶

1944 Στις 12/10 η Αθήνα απελευθερώνεται από τους Γερμανούς.

1945 Η Συμφωνία της Βάρκιζας που υπογράφηκε στις 12 Φεβρουαρίου μεταξύ του ΕΑΜ και της κυβέρνησης σηματοδότησε (με την καταπάτηση των όρων της) την έναρξη του εμφύλιου πολέμου.

28.3.13 – lifo

33

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

μουσειο αρχαιολογια πολεμοσ

1941

Τα θαμμενα αγαλματα που πολεμου Επί έξι μήνες πριν από την εισβολή των Γερμανών μια ομάδα από εργάτες και αρχαιολόγους έσκαβε τα δάπεδα και τον κήπο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου για να θάψει εκεί ό,τι πολυτιμότερο έχει η Αθήνα: τους κούρους και τις ληκύθους της. α π ο τ ο ν κ ω σ τα π α σ χα λ ι δ η Ιστορικού και Αρχαιολόγου, Επιμελητή Αρχαιοτήτων στην Προϊστορική Συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

Τ

ην Κυριακή 27 Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής κατέλαβαν την Αθήνα. Την επομένη, νωρίς το πρωί, οι Γερμανοί αξιωματικοί που ανέβηκαν με φόρα τα μαρμάρινα σκαλιά του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου διαπίστωσαν με έκπληξη ότι παραλάμβαναν ένα κτίριο άδειο. Δεν βρήκαν πουθενά ούτε ίχνος από τα χιλιάδες πολύτιμα εκθέματα που κοσμούσαν το μεγαλύτερο μουσείο της χώρας τα προηγούμενα εξήντα χρόνια της λειτουργίας του. Αντί για αγάλματα, στέκονταν μπροστά τους παγωμένοι και ανέκφραστοι οι λιγοστοί αρχαιολόγοι και οι φύλακες που είχαν βάρδια εκείνη την ώρα. Στις επίμονες ερωτήσεις τους, εκείνοι απάντησαν σιβυλλικά, ότι τα αρχαία είναι εκεί όπου όλοι γνωρίζουν, κάτω από τη γη. Και είναι αλήθεια ότι τα αρχαία είχαν μόλις επιστρέψει ξανά στο χώμα, δηλαδή στη μοναδική κιβωτό του κόσμου στην οποία θα

μπορούσαν να παραμείνουν ασφαλή. Η εύθραυστη ευρωπαϊκή τάξη του Μεσοπολέμου ήταν αισθητή στις ελληνικές κυβερνήσεις πολύ καιρό πριν από την κήρυξη του πολέμου. Από το 1937 η κυβέρνηση Μεταξά είχε ξεκινήσει αλληλογραφία με τη Διεύθυνση Αρχαιοτήτων του υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας, προκειμένου να εκπονηθεί από κοινού ένα πλήρες σχέδιο διαφύλαξης των αρχαίων από τις αεροπορικές επιδρομές και από το ενδεχόμενο των οδομαχιών εντός των πόλεων. Στην επίμονη απαίτηση του κράτους να συνταχθούν κατάλογοι και να ταξινομηθούν τα αρχαία σε κατηγορίες με βάση τη σπουδαιότητά τους οι αρχαιολόγοι της Υπηρεσίας υποστήριζαν σταθερά ότι δεν υπήρχε δυνατότητα επιλογής και ότι όλα τα αρχαία (εκτεθειμένα και αποθηκευμένα) έπρεπε να διασωθούν σε περίπτωση πολέμου. Μάλιστα, ο Νικόλαος Κυπαρίσσης, Έφορος Αρχαιοτήτων

Αθηνών (Αττικής και Μεγαρίδος εκτός Πειραιώς), σε εμπιστευτική του έκθεση προς το υπουργείο στις 11 Αυγούστου 1937 αναφέρει ότι, αντί να δαπανηθούν μεγάλα ποσά για την κατασκευή καταφυγίων για ορισμένα από τα αρχαία, θα ήταν προτιμότερο να μεταφερθούν σε νέους χώρους φύλαξης, ασφαλείς από φωτιά και βομβιστικές επιθέσεις, σε κηρυγμένες «αρχαιολογικές πόλεις», οι οποίες με διεθνείς συμβάσεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ιερές και απαραβίαστες. Και υπέδειξε την περιοχή της Ακρόπολης ως μία από αυτές. Ωστόσο, η πραγματικότητα διέλυσε τις ελπίδες και τις λιγοστές αμφιβολίες για το επερχόμενο κακό. Οι προετοιμασίες για την αντιμετώπιση του κινδύνου των καταστροφών εντείνονταν με την πάροδο του χρόνου. Στις 18 Ιουνίου 1940 ο υφυπουργός Παιδείας Ν. Σπέντζας ανακοίνωσε με εμπιστευτικό του έγγραφο ότι «Από σήμερον απαγορεύομεν την χορήγησιν κανονικών αδειών, κατόπιν αποφάσεως του Υπουργικού Συμβουλίου». Με την κήρυξη του πολέμου τέσσερις μήνες μετά, η Αρχαιολογική Υπηρεσία αντέδρασε αστραπιαία. Με έγγραφό της στις 11 Νοεμβρίου 1940 που απεστάλη σε όλες τις τοπικές διευθύνσεις, εξέδωσε ειδικές τεχνικές οδηγίες «διά την προστασίαν των αρχαίων των διαφόρων μουσείων από τους εναερίους κινδύνους». Σε αυτές προβλέπονταν δύο τρόποι ασφάλισης των ογκωδών και μη μετακινήσιμων εκθεμάτων. Ο πρώτος ήταν «διά της περικαλύψεως του αγάλματος διά γαιοσάκκων, αφ’ ου προηγουμένως τούτο περιβληθή δι’ ενός ξυλίνου ικριώματος επενδεδυμένου διά σανίδων ως το υπόδειγμα» και ο δεύτερος, που προκρίθηκε ως αποτελεσματικότερος, με την κατάχωση των αγαλμάτων εντός του δαπέδου της αίθουσας ή στην αυλή του μουσείου ή σε περιφραγμένες αυλές και υπόγεια δημόσιων ιδρυμάτων. Η μέθοδος της κατάχωσης, μάλιστα, δινόταν με κάθε λεπτομέρεια. Τα αγάλματα έπρεπε να αποτεθούν στον πυθμένα του ορύγματος που ήταν επενδεδυμένο με οπλισμένο σκυρόδεμα, σε οριζόντια θέση (σαν νεκρά σώματα σε τάφο), να καλυφθούν με αδρανή υλικά και το όρυγμα να σφραγιστεί με πλάκα τσιμέντου. Για τα χάλκινα και για τα πήλινα προβλεπόταν η φύλαξη εντός κιβωτίων επενδεδυμένων με κερόχαρτο ή πισσόχαρτο για τον φόβο της υγρασίας.

Σ

το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο σήμανε συναγερμός. Με υπουργική απόφαση συστάθηκε η Επιτροπή Απόκρυψης και Ασφάλισης των εκθεμάτων του, με επικεφαλής τρεις Αρεοπαγίτες και μέλη τον γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Γεώργιο Οικονόμο, τον προσωρινό διευθυντή του μουσείου Αναστάσιο Ορλάνδο, τον καθηγητή Σπυρίδωνα Μαρινάτο, τους εφόρους Γιάννη Μηλιάδη και Σέμνη Καρούζου, την επιμελήτρια Ιωάννα Κωνσταντίνου και ορισμένους μηχανικούς και αρχιτέκτονες του υπουργείου. Στην ομάδα προστέθηκαν και εθελοντές, όπως ο διευθυντής του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Otto Walter, ο Βρετανός αρχαιολόγος Allan Wace και o ακαδημαϊκός Σπύρος Ιακωβίδης, που ήταν τότε πρωτοετής φοιτητής Αρχαιολογίας. «Πολύ πρωί, πριν να δύσει η σελήνη, συγκεντρώνονταν στο μουσείο όσοι είχαν αναλάβει την εργασία τούτη. Νύχτα έφευγαν το βράδυ για να πάνε στα σπίτια τους» γράφει χαρακτηριστικά η Σέμνη Καρούζου. Η φύλαξη των γλυπτών γινόταν ανάλογα με το μέγεθος και τη σημασία του καθενός. Τα μεγαλύτερα από αυτά παρατάσσονταν όρθια σε βαθιά ορύγματα που είχαν ανοιχτεί στα δάπεδα των βόρειων αιθουσών του μουσείου, το οποίο ήταν,

➳

34 lifo – 28.3.13

☛ Από την προετοιμασία απόκρυψης των επιτύμβιων γλυπτών του Μουσείου. (Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου).

Η απόκρυψη του Κούρου του Σουνίου ΕΑΜ 2720 στο όρυγμα που είχε διανοιχθεί μπροστά από το βάθρο του. (Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου).

28.3.13 – lifo

35

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

0000

άλλωστε, θεμελιωμένο πάνω στον μαλακό βράχο. Για την κάθοδο των αγαλμάτων στα ορύγματα χρησιμοποιήθηκαν αυτοσχέδιοι ξύλινοι γερανοί, τους οποίους χειρίζονταν αδιάκοπα οι τεχνίτες του μουσείου. Τα ορύγματα, που έμοιαζαν με πολυάνδρια, δηλαδή με ομαδικούς τάφους, συγκέντρωσαν ένα σαστισμένο πλήθος μορφών, σαν αυτό που εικονίζεται στην πιο πολύτιμη από τις φωτογραφίες του ομώνυμου αρχείου του μουσείου. Ανάμεσα στις μορφές των αγαλμάτων, που στέκονται αμήχανα στον νέο τους τάφο, βρίσκεται κι ένας από τους ανώνυμους πρωταγωνιστές του Έπους της Απόκρυψης. Ένας τεχνίτης του μουσείου που κοιτά αφηρημένα τον φακό. Κι έτσι όπως συμμερίζεται την αβέβαιη μοίρα των ημερών, καταλήγει να μην ξεχωρίζει από το πλήθος τριγύρω. «Αν καμιά ζημιά δεν έγινε στα μάρμαρα, παρόλες αυτές τις μετακινήσεις, οφείλεται τούτο κυριότατα στο ότι προϊστάμενος του συνεργείου των εργατών ήταν τότε, έως και στα πρώτα χρόνια ύστερ’ από τον πόλεμο, ο παλαιός, έμπειρος και αφοσιωμένος γλύπτης των ελληνικών μουσείων Ανδρέας Παναγιωτάκης» αφηγείται η Σέμνη Καρούζου. «Τον Οκτώβριο του 1940, όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος, μόλις είχα εγγραφεί στο πανεπιστήμιο, πρωτοετής φοιτητής» θυμάται σε συνέντευξή του ο ακαδημαϊκός Σπύρος Ιακωβίδης. «Η απόκρυψη είχε ήδη αρχίσει κι εγώ προσέφερα την εθελοντική μου εργασία. Με έβαλαν σε μία από τις αποθήκες, όπου υπήρχαν τεράστια κασόνια. Η δουλειά μου ήταν να τυλίγω ταναγραίες σε παλιές εφημερίδες και με μεγάλη προσοχή να τις τοποθετώ στα κασόνια. Μετά, τη δουλειά συνέχιζε η ειδική επιτροπή που είχε συσταθεί. Όλοι δουλεύαμε ενάντια στον χρόνο, με τον φόβο της εισβολής των Γερμανών, και βέβαια με τεράστια προσοχή. Οι ταναγραίες τυλίγονταν εύκολα. Όμως τα αγγεία έσπαγαν ακόμα πιο εύκολα... Η δουλειά γινόταν στα υπόγεια του μουσείου. Τα αγάλματα τοποθετούνταν σαν άνθρωποι σε διαδήλωση. Στη συνέχεια χυνόταν πάνω τους άμμος που ξεχώριζε το ένα από το άλλο και τα σκέπαζε και από πάνω έπεφτε πλάκα τσιμέντο. Τα παράθυρα των υπόγειων χώρων τα φράζανε με τσουβάλια από άμμο. Με αυτό τον τρόπο δεν μπορούσαν να πάθουν τίποτε από αεροπορική επιδρομή». Τα ξύλινα κιβώτια με τα πήλινα αγγεία και

Η δουλεια γινοταν στα υπογεια του μουσειου. Τα αγαλματα τοποθετουνταν σαν ανθρωποι σε διαδηλωση. τα ειδώλια, καθώς και με τα χάλκινα έργα, τοποθετούνταν στις ημιυπόγειες αποθήκες της επέκτασης του μουσείου, που είχε μόλις ολοκληρωθεί προς την οδό Μπουμπουλίνας. Μετά τη συμπλήρωση των χώρων, τα δωμάτια γεμίζονταν μέχρι την οροφή με στεγνή άμμο, προκειμένου να αντέξουν τη διάρρηξη της τσιμεντένιας πλάκας της οροφής τους από ενδεχόμενο βομβαρδισμό. Ένα στιγμιότυπο αυτής της εργασίας του εγκιβωτισμού αποτυπώθηκε σε μία ξεχωριστή φωτογραφία, τη μόνη που εικονίζει τους τεχνίτες του μουσείου σε μια

36 lifo – 28.3.13

στιγμή ανάπαυλας να κοιτούν ανέκφραστοι τον φακό, ανθρώπους που αναρωτιέται κανείς για την τύχη τους τους σκληρούς μήνες της αθηναϊκής Κατοχής. Η Σέμνη Καρούζου διέσωσε το όνομα ενός από αυτούς: «Σε όλη την εργασία του ξεριζώματος και του εγκιβωτισμού των αρχαίων της Συλλογής Αγγείων και Μικροτεχνημάτων πρωτοστατούσε ο μακαρίτης αρχιτεχνίτης Γεώργιος Κοντογιώργης, ένας από τους τεχνίτες που τόσα προσέφεραν και προσφέρουν στην ανάδειξη και την ασφάλεια των αρχαίων». Ταυτόχρονα με τα αρχαία εγκιβωτίστηκαν και οι πολύτιμοι κατάλογοι του μουσείου, δηλαδή τα βιβλία καταγραφής και τεκμηρίωσης των αρχαιοτήτων του. Τα κιβώτια αυτά παραδοθήκαν στον γενικό ταμία της Τράπεζας της Ελλάδος στις 29 Νοεμβρίου 1940. Στις 17 Απριλίου 1941, στο κεντρικό κατάστημα της ίδιας τράπεζας, υπογράφηκε το πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής των ξύλινων κι-

βωτίων με τα χρυσά και με τα άλλα πολύτιμα ευρήματα των Μυκηνών. Ήταν η πράξη του τέλους μιας εξάμηνης επιχείρησης που πέτυχε να ασφαλίσει τον αμύθητο πλούτο του μεγαλύτερου μουσείου της χώρας. «Η όψη του μουσείου τον Απρίλη του 1941, γυμνωμένου από όλο το περιεχόμενό του, ήταν μια εικόνα ερήμωσης. Οι τοίχοι γυμνοί, τα δάπεδα πολλών αιθουσών σκαμμένα, οι προθήκες άδειες». Ήταν η εικόνα που αντίκρισαν οι Γερμανοί αξιωματικοί το πρωί της Δευτέρας 28 Απριλίου. Της πρώτης μέρας της αθηναϊκής Κατοχής.

Σ

τα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν το μουσείο δεν παρέμεινε έρημο. Καταλήφθηκε από δημόσιες υπηρεσίες. Στη μεγάλη Μυκηναία Αίθουσα στεγάστηκε η Κρατική Ορχήστρα. Σε ένα μεγάλο μέρος της δυτικής πλευράς, δεξιά από την είσοδο, εγκαταστάθηκε το Κεντρικό Τα-

θαμμενα αριστουργηματα Τα αγάλματα έπρεπε να αποτεθούν στον πυθμένα του ορύγματος που ήταν επενδεδυμένο με οπλισμένο σκυρόδεμα, σε οριζόντια θέση (σαν νεκρά σώματα σε τάφο).

χυδρομείο. Στις αίθουσες του πρώτου ορόφου επί της οδού Μπουμπουλίνας λειτούργησαν οι υπηρεσίες του υπουργείου Πρόνοιας, ενώ σε μια αίθουσα του παλαιού κτιρίου προς την οδό Τοσίτσα εγκαταστάθηκε μια ειδική Υγειονομική Υπηρεσία, απ’ όπου «περνούσαν υποχρεωτικά δυστυχισμένες νέες γυναίκες, απόκληρες της κοινωνίας» όπως διασώζει η Σέμνη Καρούζου. Σε μια γωνιά του νέου κτιρίου έμεινε λιγοστός χώρος για τα γραφεία των υπαλλήλων του μουσείου, όπου συγκεντρώθηκε η άχρηστη πια σκευή του, το πλήθος των άδειων προθηκών, ορισμένοι πίνακες της Εθνικής Πινακοθήκης και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Σε ένα από τα υπόγεια της νέας πτέρυγας παρασκευαζόταν το συσσίτιο των φυλάκων και των αρχαιολογικών υπαλλήλων, με τα πυκνά ίχνη από τους καπνούς του να παραμένουν μέχρι σήμερα σε σημεία της οροφής. Παρά την απώλεια του χαρακτήρα του, το κτίριο παρέμεινε αλώβητο μέχρι το τέλος της Κατοχής. Ως τις «ημέρες

του δεκεμβριανού εφιάλτη», όταν οι «πολυβολισμοί των αεροπλάνων» κατέκαψαν μέρος της ξύλινης στέγης του και ένα τμήμα του πρώτου ορόφου διαμορφώθηκε σε φυλακές των κρατουμένων. Ορισμένοι από τους διάτρητους από τις οβίδες τοίχους διατηρούνται ακόμα και σήμερα, μεταξύ των γραφείων όπου εργάζεται το προσωπικό του Μουσείου. Και παρά τη μακρά και επίπονη αποκατάσταση του κτιρίου και των εκθέσεών του τα μεταπολεμικά χρόνια, ήσαν πολλές οι κρυμμένες εκπλήξεις που έρχονταν σποραδικά στο φως. Ακόμα και η δεύτερη, εκ βάθρων ανακαίνισή του, που ολοκληρώθηκε πρόσφατα, ήταν η αφορμή να ανακαλυφθούν και άλλα από τα καλά θαμμένα μυστικά του. Να ήταν, άραγε, τα τελευταία; Ζώντας και δουλεύοντας κανείς ανάμεσα σε αυτούς τους τοίχους, γνωρίζει πως δεν του επιτρέπεται να διατυπώνει τέτοιες εκφράσεις χρονικής βεβαιότητας. ¶ πηγές Βενάρδου Ε., Μια απόκρυψη αλλιώτικη από τις άλλες. Επιχείρηση «Κρυμμένοι Θησαυροί». Διαθέσιμο στο www. psaxtiria.net/forum/archive/index. php/t-2897.html Καλτσάς Ν., «Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο», Αθήνα 2007, 20. Διαθέσιμο στο www.latsis-foundation.org/ megazine/publish/ebook. php?book=31&preloader=1 Καρούζου Σ., «Σύντομη Ιστορία του Εθνικού Μουσείου», στο Καρούζου Σ., Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον, Συλλογή Γλυπτών, Περιγραφικός Κατάλογος, Αθήναι 1967, ια’-κ’.

Πάνω: Στιγμιότυπο από τον εγκιβωτισμό του αμφορέα Α 803. Αριστερά: Ένα από τα ορύγματα με τα αμήχανα πλήθη των αγαλμάτων. Κάτω: Η απόκρυψη του Κούρου του Σουνίου (Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου).

Καρούζου Σ., «Το Εθνικό Μουσείο από το 1941», το Μουσείον 1 (2000), 5-14. (Πρόκειται για την εκ νέου δημοσίευση του κειμένου της Σ. Καρούζου, που περιλήφθηκε στα Πρακτικά του Α’ Συνεδρίου του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, Αθήνα 30 Μαρτίου-3 Απριλίου 1967, Αθήνα 1984, 52-63). Νικολακέα Ν., «Η προστασία των αρχαιοτήτων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», στο Τσιποπούλου Μ. (επιμ.), «…Ανέφερα Εγγράφως», Θησαυροί του Ιστορικού Αρχείου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, Αθήνα 2008, 57-59. Πασχαλίδης Κ., «Η ίδρυση, η ιστορία και οι περιπέτειες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, 130 χρόνια λειτουργίας σε μία διάλεξη». Διαθέσιμο στο www.blod.gr/lectures/Pages/ viewlecture.aspx?LectureID=737#.

UTcIWTbYhgU.facebook Πετράκος Β.Χ., «Τα αρχαία της Ελλάδος κατά τον πόλεμο 1940-1944», Ο Μέντωρ 31 (1994), 73-185. Σάλτα Μ., «Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο», στο Γαρουφαλής Δ.Ν., Κωνσταντινίδη-Συβρίδη Ε. (επιμ.), Η Αρχαιολογία στην Ελλάδα. Οι μεγαλύτερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 20ού αιώνα και οι θησαυροί των ελληνικών μουσείων, Αθήνα 2002, 116119 (Σειρά: Ιστορία των Πολιτισμών Νο2, του περιοδικού «Corpus») Φλέσσα Β., Στα Άκρα, συνέντευξη με τον ακαδημαϊκό Σ. Ιακωβίδη στη Νέα Ελληνική Τηλεόραση (ημέρα προβολής: Παρασκευή 26/10/2012, ώρα: 23:00). Διαθέσιμο στο www. ert.gr/webtv/net/item/8196Spyros-Iakwbidhs-ArchaiologosAkadhmaikos-26-10-2012#.

UUo0TDfQ709 Χριστοπούλου Α., «Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και Νεότερη Ελλάδα. Παράλληλες Ιστορίες», «Αρχαιολογία & Τέχνες» 113 (Δεκέμβριος 2009), 5-10.

28.3.13 – lifo

37

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

απο την απελευθερωση στισ παραμονεσ των δεκεμβριανων

1944

ΗΜΕΡΕΣ

ΒΙΑΣ &ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Οι Γερμανοί αποχωρούν και τους εορτασμούς διαδέχονται oι συγκρούσεις. a πό το ν hλ ία mα γκ λ ίνη

38 lifo – 28.3.13

Α

θήνα, 12 Οκτωβρίου 1944. Νωρίς το πρωί η Ιωάννα Τσάτσου ανοίγει το παράθυρο του σπιτιού της, αυτό που βλέπει προς την Ακρόπολη. «Φως, ήλιος, ο γαλανός ουρανός» σημειώνει στο ημερολόγιό της. «Μαζί με τα παιδιά μου παρακολουθούμε με κατάνυξη θρησκευτική ένα σημείο απέναντι στην Ακρόπολη. Αυτός είναι ο κόσμος όλος. Και βλέπομε τη γερμανική σημαία σιγά-σιγά να υποστέλλεται, να εξαφανίζεται, σαν να την κατάπιε ο Ιερός Βράχος. Και ν’ αρχίζη ν’ ανεβαίνη στον ιστό το αγαπημένο χρώμα του ουρανού μας» (Φύλλα Κατοχής, Εστία, 1966). Λίγο αργότερα, η Ι. Τσάτσου κατεβαίνει στον δρόμο και στην πλατεία Συντάγματος πέφτει πάνω σε γερμανικό λόχο που καταθέτει στεφάνι στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Τα πάντα γίνονται με τάξη. Ήδη από την προηγούμενη νύχτα ο στρατηγός Φέλμι είχε καλέσει τον δήμαρχο της Αθήνας Άγγελο Γεωργάτο και του γνωστοποίησε ότι ο «γερμανικός στρατός κήρυξε την πόλη των Αθηνών ανοχύρωτη». Φυσικά, το νέο διαδίδεται ταχύτατα σε όλη την πόλη και οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν χαρμόσυνα. Η κατάθεση στεφάνου από το γερμανικό άγημα τελείται γύρω στις δέκα το πρωί με συγκεντρωμένο πλήθος ολόγυρα στην πλατεία Συντάγματος. Κατατίθεται o στέφανος και οι Γερμανοί αποχωρούν με τάξη, όπως αρμόζει σε στρατιωτική μονάδα. Μονάχα αφού οι Γερμανοί εξαφανίστηκαν, σύμφωνα με κάποιες πηγές, ομάδες Ελλήνων όρμησαν στο γερμανικό στεφάνι με τις κόκκινες ταινίες και τον αγκυλωτό σταυρό και το καταξέσκισαν. Η πρωτεύουσα ζει μεγάλες στιγμές, αλλά ο κίνδυνος παρεκτροπής είναι άμεσος και συνεχής. Έτσι, η Τριμελής Κυβερνητική Επιτροπή (Φ. Μανουηλίδης, Γιάννης Ζεύγος, Θεμιστοκλής Τσάτσος) προετοιμάζει το έδαφος για τη μετάβαση στην ομαλότητα με εντολή του Γεωργίου Παπανδρέου. Η Τριμελής ανακοινώνει στον αθηναϊκό λαό ότι όλες οι εξουσίες υπάγονται πλέον στον Βρετανό στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπι, έναν «ψυχρό, τραχύ και λιγόλογο στρατιωτικό, χωρίς την έμφυτη φινέτσα που χρειάζεται για τον χειρισμό των λεπτών καταστάσεων της πολιτικής» (Μαρκ Μαζάουερ, Στην Ελλάδα του Χίτλερ, εκδ. Αλεξάνδρεια). Εγκατεστημένη στα Παλαιά Ανάκτορα, η Τριμελής ασχολείται με επείγοντα οικονομικά και άλλα ζητήματα, ενώ καταβάλλει προσπάθειες ώστε να διασωθεί το λιμάνι του Πειραιά από την επικείμενη ανατίναξή του από τους Γερμανούς. Κατά τις πέντε το απόγευμα, όμως, σειρά δυνατών εκρήξεων συνταράζουν τον Πειραιά. Οι εκρήξεις συνεχίζονται και μέσα στη νύχτα. «Κόπος και μόχθος γενεών κατεστρέφετο», σημειώνει ο Θεμ. Τσάτσος. Όμως και στο κέντρο της Αθήνας συμβαίνουν ακρότητες. Οι Γερμανοί ανατινάζουν αποθήκη πυρομαχικών στο Παναθηναϊκό Στάδιο, με αποτέλεσμα να τραυματιστούν οι τρεις χωροφύλακες που τη φρουρούν. Τμήματα του ΕΛΑΣ φροντίζουν τους τρεις τραυματίες, ωστόσο όχι πολύ μακριά τους, στην οδό Αναπαύσεως, στο

Μετς, στρατοπεδεύουν τα Τάγματα Ασφαλείας. Σύμφωνα με τον «Ριζοσπάστη» (ο οποίος κόστιζε 200.000.000 δραχμές!), οι «εκτός νόμου γερμανοτσολιάδες ματοκύλισαν πάλι τις συνοικίες Α’ Νεκροταφείου - Μετς. Με όλμους, βαριά πολυβόλα, χτύπησαν πάνω στα σπίτια με αποτέλεσμα των τραυματισμό δεκάδων γυναικοπαίδων και μια γυναίκα νεκρή». Ο ΕΛΑΣ επιτίθεται τελικώς και ύστερα από μάχη σκοτώνονται είκοσι ταγμασφαλίτες, ενώ ο ΕΛΑΣ έχει έναν νεκρό και δέκα τραυματίες. Το διήμερο 14 και 15 Οκτωβρίου εισέρχονται στην Αθήνα οι πρώτες βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις, οι οποίες γίνονται δεκτές από τους Αθηναίους με ενθουσιασμό. Στο φύλλο των «Καθημερινών Νέων» της 14ης Οκτωβρίου διαβάζουμε την ανακοίνωση του Σκόμπι, ο οποίος παρακαλεί τους Αθηναίους «να προσφέρουν έκαστος ανά μίαν ή περισσοτέρας κλίνας μετά κλινοστρωμνής», προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των Βρετανών στρατιωτών. Μεταξύ άλλων, γίνεται λόγος ακόμα και για την ανάγκη «6.000 σινδονιών και 3.000 προσκεφαλαίων». Εκείνο το πρωί, μετά τη φορτισμένη Δοξολογία που τελεί στη Μητρόπολη Αθηνών ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, το συγκεντρωμένο πλήθος υποδέχεται με ζητωκραυγές τα μέλη της Τριμελούς Επιτροπής. «Επεκράτουν τα εαμικά συγκροτήματα με τα ερυθρά λάβαρά των» γράφει θορυβημένος ο Θεμ. Τσάτσος, ο οποίος, το ίδιο απόγευμα, επισκέπτεται το Θησείο, το κέντρο της αντικομμουνιστικής οργάνωσης «Χ». Επικρατεί γενική ηρεμία. Μονάχα νωρίς την επομένη της 15ης Οκτωβρίου, που ήταν Κυριακή, την παρέλαση εθνικών αντιστασιακών οργανώσεων προσπαθούν να διαλύσουν διαδηλωτές του ΕΑΜ. Η ιαχή «Κάπα Κάπα Έψιλον» σκιάζει τον Εθνικό Ύμνο. Λίγο μετά τη μία το μεσημέρι ξεσπούν βίαια επεισόδια επί της Πανεπιστημίου, με ανταλλαγές πυροβολισμών, νεκρούς και τραυματίες. Στα ξενοδοχεία «Ερμής», «Παλλάδιον» και «Μαζέστικ» εισέρχονται ένοπλοι εθνικών οργανώσεων, οι οποίοι βάλλουν από εκεί κατά των εαμιτών που βρίσκονται στον δρόμο. Ο απολογισμός, σύμφωνα με τον «Ριζοσπάστη», είναι οκτώ νεκροί και 94 τραυματίες, ενώ υπεύθυνη του μακελειού «η διαβόητη σπείρα του Τάκη Μακεδόνα και του Παναγιώτη Ψαραδέλη, που ματοκύλισε την εποχή της γερμανικής κατοχής τον Βόλο, διαπράττοντας αφάνταστα κακουργήματα». Ζώντας εδώ και καιρό στην Αθήνα, «αυτοί προπαρασκεύασαν το χθεσινό έγκλημα κατά του λαού, σε συνεργασία με τις γνωστές αντιλαϊκές ψευτοπατριωτικές οργανώσεις».

Ο

ι μέρες κυλούν. Το απόγευμα της Τρίτης 17 Οκτωβρίου ο Γεώργιος Παπανδρέου βρίσκεται έξω από τον Πειραιά, πάνω στο θωρηκτό «Αβέρωφ». Σύμφωνα με τον Άγγελο Βλάχο, ο Παπανδρέου αρνιόταν πεισματικά να πατήσει το πόδι του στην Ελλάδα ημέρα Τρίτη, γι’ αυτό και ζήτησε από τον κυβερνήτη του πλοίου αν θα μπορούσε να αγκυροβολήσει κοντά στην Αίγινα και την επομένη, Τετάρτη 18 Οκτωβρίου, να φτάσει στον φαληρικό όρμο.

Πράγματι, τα ξημερώματα της 18ης Οκτωβρίου ο Άγγελος Βλάχος αποβιβάζεται από τους πρώτους στο Φάληρο και περιγράφει το σκηνικό που αντίκρισε: «Μέσα στους έρημους αλλά κατάφωτους δρόμους του Πειραιά ανεβήκαμε στην Αθήνα. Παντού έβλεπες συνθήματα ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ή ΛΑΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΒΑΣΙΛΙΑ και σφυροδρέπανα πολλά. Οι δύο πολιτείες, Πειραιάς και Αθήνα, κοιμόντουσαν κατάφωτες με κεφαλοπάνι τα κομμουνιστικά συνθήματα». Ανάλογο είναι το σκηνικό και αργότερα, κατά την άφιξη του Παπανδρέου. Γράφει ο Θεμ. Τσάτσος: «Κατήλθομεν όλοι εις τον όρμον του Ηρακλέους εν τω μέσω εαμικής παρατάξεως. Μετ’ ολίγον, απεβιβάσθη ο πρωθυπουργός και ο στρατηγός Σκόμπι. Μεγάλη συγκίνησις, ενθουσιασμός και αρκετή αταξία. Εν πάση περιπτώσει, διά μέσου της εαμικής παρατάξεως ανήλθομεν επευφημούμενοι κομμουνιστί. Όπισθεν των παρατεταγμένων ανοργάνωτοι ομάδες εφώναζον “Μεγάλη Ελλάδα!”, αλλά με κάποιαν δειλίαν και ως εάν να διέπραττον αμάρτημα». Τα γεγονότα που ακολουθούν είναι λίγο-πολύ γνωστά: επίσκεψη στην Ακρόπολη και ανάρτηση της ελληνικής σημαίας, με τους κατοίκους του Θησείου να βροντοφωνάζουν εθνικά συνθήματα. Η τελετή στη Μητρόπολη στη συνέχεια και, τέλος, ο ιστορικός λόγος του Γεωργίου Παπανδρέου. Ο Θεμ. Τσάτσος παρατηρεί: «Εις την πλατείαν Συντάγματος, εν μέσαις Αθήναις, μετά δυσκολίας ηδύνατο να διακρίνη τις μίαν ή δύο ελληνικάς σημαίας. Η ερυθρά σημαία και τα λάβαρα με το σφυροδρέπανον εκυριάρχουν απ’ άκρου εις άκρον... Θα έλεγε κανείς ότι παρευρίσκεται εις εορτήν κομμουνιστών εν Μόσχα, διότι εν Αθήναις θα έπρεπε να υπάρχουν περισσότεραι ελληνικαί σημαίαι, έστω και εάν επρόκειτο περί καθαρώς κομμουνιστικής εορτής». Κατά τον «Ριζοσπάστη» της 18ης Οκτωβρίου, «Τσολιάδες και χίτες οργιάζουν: οι χίτες στην περιοχή του Θησείου και πρώην ταγμασφαλίτες με πολιτικά στο Γουδί καταφεύγουν σε ακρότητες». Το επίσημο όργανο του ΚΚΕ αναρωτιέται εύλογα: «Γιατί δεν πιάνονται οι προδότες;». Από την άλλη, η εφημερίδα «Δόξα», επίσημο όργανο της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ, σχολιάζει: «Διακρίναμε εις τας τάξεις των διαδηλωτών περιφερόμενους με τα σήματα διαφόρων οργανώσεων τις τελευταίες ημέρες, ανθρώπους που γνωρίζαμε ως χθες πως υπηρετούσαν πιστά τους κατακτητές και που πολλές φορές υπερέβαλλαν κι αυτών σε σκληρότητα και ωμότητα. [...] Δεν νομίζουν οι συναγωνιστές των άλλων εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων πως πρέπει να αρχίσουμε το ξεπάστρεμα των επικινδύνων αυτών φιδιών δίχως οίκτο, για να γλιτώσουμε μια για πάντα και απ’ τις καθημερινές προβοκάτσιες που δημιουργούν ανάμεσά μας και ανάμεσα στον ελληνικό λαό γενικότερα; Η κυβέρνησή μας σιγά-σιγά συμπληρώνει την άφιξή της. Όσοι τους ξέρουμε, ας τους παραδώσουμε σε αυτήν για τα παρακάτω». Η Αθήνα είχε απελευθερωθεί. Αλλά την περίμενε ακόμα η κόλαση των Δεκεμβριανών. Εκείνες οι πρώτες επτά ημέρες μετά την αποχώρηση των Γερμανών ήταν ενδεικτικές αυτού που θα ακολουθούσε τον Δεκέμβριο του 1944. ¶

☛ Αριστερά: 12 Οκτωβρίου 1944 οι Αθηναίοι πανηγυρίζουν για την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο

28.3.13 – lifo

39

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

δεκεμβριανα το μισοσ στην αθηνα

1944

«Όπλα, κιάλια και μπερέδες κρεμόντουσαν από τ' αγάλματα».

ΔΙΧΑΣΜΕΝΗ ΠΟΛΗ και εμ

Ένα χρονικό για μια μαύρη περίοδο της πόλης. α π ό τ ο ν δ η μή τρ η κ υ ρ ι αζή. φωτό : dmitr i k e s s e l

40 lifo – 28.3.13

εμφυλιο μισοσ

«Όσοι Αθηναίοι αναζητούσαν χαμένους συγγενείς, περπατούσαν ανάμεσα στα πτώματα, κλείνοντας τις μύτες τους με μαντήλια».

28.3.13 – lifo

41

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

veribusdae

1944

Από κάτω προς τα πάνω: «Κοντά στην Ομόνοια, μια ώρα μετά την κατάπαυση του πυρός», «Βλέπω Έλληνες να σκοτώνονται μεταξύ τους». Κυριακή 3 Δεκεμβρίου. Διαδήλωση στην Αθήνα των οπαδών του ΕΑΜ. «Συνολικά η αστυνομία σκότωσε 23 και τραυμάτισε 140, ανάμεσά τους και πολλές γυναίκες».

τιτλακι Fere, ad moluptam volupta temquidel maximolum sus, ut ma sae velibusam et, sus ex erum cus si dipitiost vollorem sedit labore dolum incipsam, corro optate sed quid

42 lifo – 28.3.13

Επάνω: Δευτέρα 4 Δεκεμβρίου. Κηδεία των θυμάτων της διαδήλωσης της προηγούμενης ημέρας. «Στους δρόμους χιλιάδες Αθηναίοι περίμεναν την πομπή να περάσει». Κάτω αριστερά: Κορίτσι με κούκλα σε παράθυρο.

Δεξιά: Κυριακή 3 Δεκεμβρίου. Διαδήλωση στην Αθήνα των οπαδών του ΕΑΜ. «Ξαφνικά ακούστηκαν πυροβολισμοί κι ακολούθησε μια ριπή», «Η πρώτη γραμμή ήταν λίγα τετράγωνα πιο κάτω, στην πλατεία Ομονοίας», Kάτω: Πορτρέτο αντάρτη.

Μ

πορεί οι γνώμες των ιστορικών να διίστανται ως προς το αν τα Δεκεμβριανά ήταν ο δεύτερος γύρος του εμφυλίου πολέμου (μετά τις συγκρούσεις των αντιστασιακών οργανώσεων κατά τη διάρκεια της Κατοχής) ή αν επρόκειτο για μια ωμή, ιμπεριαλιστική παρέμβαση μιας ξένης δύναμης στο εσωτερικό μιας κυρίαρχης χώρας, το μόνο σίγουρο είναι ότι ξεκίνησαν το μεσημέρι της 3ης Δεκεμβρίου 1944, μπροστά στο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη. Εκείνη τη μέρα το ΕΑΜ οργάνωσε συλλαλητήριο, με συμμετοχή τουλάχιστον 200.000 ανθρώπων, εναντίον του αφοπλισμού των αντάρτικων ομάδων που αποφάσισε η κυβέρνηση, στηριζόμενη στη Συμφωνία της Καζέρτας δύο μήνες νωρίτερα. Αν και το συλλαλητήριο είχε απαγορευτεί, παρά την αρχική έγκριση που είχε λάβει, δεν υπήρξε καμιά πρόκληση για τους πυροβολισμούς των κυβερνητικών και αγγλικών δυνάμεων ενάντια στο ειρηνικό και, κυρίως, άοπλο πλήθος που οδήγησε στον θάνατο 28 ανθρώπων και τον τραυματισμό άλλων 148. Το βράδυ της ίδιας ημέρας αγγλική ομάδα τεθωρακισμένων αφόπλισε στο Παλαιό Ψυχικό το 2ο Σύνταγμα της 2ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, το οποίο παραδόθηκε, καθώς δεν είχε εντολές εμπλοκής με βρετανικά στρατεύματα. Τα ξημερώματα της επόμενης μέρας υπήρξε μάχη μεταξύ μονάδας του ΕΛΑΣ και μελών της οργάνωσης Χ (οι γνωστοί Χίτες), και δυνάμεις του ΕΛΑΣ κατάφεραν να καταλάβουν πολλά αστυνομικά τμήματα περιμετρικά του κέντρου της Αθήνας (Πειραιάς, Κυψέλη, Πατήσια, Νέος Κόσμος, Αμπελόκηποι, Κολωνός) και τις φυλακές της Βουλιαγμένης, ενώ δεν κατάφεραν να κάνουν το ίδιο στις φυλακές Συγγρού και Χατζηκώστα. Στις 6 Δεκεμβρίου δυνάμεις του ΕΛΑΣ εξαπέλυσαν επίθεση στο σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη, όπου, μετά από τετραήμερη μάχη, αναχαιτίστηκαν. Στις 9 Δεκεμβρίου ήρθαν ενισχύσεις των Βρετανών από την Ιταλία. Η 5η Ινδική Μεραρχία χρησιμοποιήθηκε μόλις την επόμενη μέρα για την επιχείρηση της ανακατάληψης του Πειραιά. Στις 14 Δεκεμβρίου κατάφεραν να καταλάβουν την Καστέλλα. Στις 16 Δεκεμβρίου αποβιβάστηκαν νέες βρετανικές ενισχύσεις. Τη νύχτα της 17ης Δεκεμβρίου ο ΕΛΑΣ κατέλαβε τα ξενοδοχεία της Κηφισιάς, Σεσίλ, Απέργη και Πεντελικόν, με αιχμαλώτους 50 αξιωματικούς και 500 σμηνίτες της RAF. Στις 18 Δεκεμβρίου οι Βρετανοί κατέλαβαν τον Λόφο του Λυκαβηττού, από τον οποίο μπορούσαν να ελέγχουν αρκετούς δρόμους της Αθήνας με τα πολυβόλα τους. Τη νύχτα της 23ης Δεκεμβρίου ο ΕΛΑΣ παγίδευσε με εκρηκτικά υπόνομο κάτω από το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία, όπου διέμεναν η ελληνική κυβέρνηση και το βρετανικό επιτελείο, όντας έτοιμος να το ανατινάξει. Η εκτέλεση του σχεδίου αναβλήθηκε γιατί στις 25 Δεκεμβρίου έφτασε στην Ελλάδα ο Τσόρτσιλ. Στις 27 Δεκεμβρίου οι βρετανικές δυνάμεις εξαπέλυσαν γενική επίθεση κατά του ΕΛΑΣ, οι δυνάμεις του οποίου αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Αθήνα στις 5 Ιανουαρίου και τον Πειραιά στις 7 Ιανουαρίου. Τα Δεκεμβριανά τερματίστηκαν οριστικά με την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου, η αθέτηση της οποίας υπήρξε ο κύριος λόγος για την έναρξη του εμφυλίου πολέμου. ¶

ποιος ήταν ο dmitri kessel O μεγάλος φωτογράφος Dmitri Kessel γεννήθηκε το 1902 στην προ-σοβιετική Ουκρανία. Με το ξέσπασμα της επανάστασης των μπολσεβίκων το 1917 έχασε την οικογενειακή του περιουσία, κατάφερε όμως αρχικά να σώσει το πολυτιμότερό του αντικείμενο, τη φωτογραφική του μηχανή, που έσπασε αργότερα στο κεφάλι του ένας Ρώσος στρατιώτης. Κατάφερε να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ το 1923 και να ξεκινήσει τη μυθική, εξηντάχρονη καριέρα του ως φωτογράφος και πολεμικός ανταποκριτής για το «Life». Στην Ελλάδα ο σκληρός και περιπετειώδης Kessel βρέθηκε το 1944, λίγο μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς, ακολουθώντας τα βρετανικά στρατεύματα που μετέβησαν στην Αθήνα. Εκεί, και προς μεγάλη του έκπληξη, άρχισε να εκτυλίσσεται μπροστά του η πρώτη πράξη του δράματος του ελληνικού Εμφυλίου, τα επονομαζόμενα «Δεκεμβριανά».

Στις λεζάντες χρησιμοποιήθηκαν φράσεις του ίδιου του φωτογράφου. Όλες οι φωτογραφίες ανήκουν στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

28.3.13 – lifo

43

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

μετα τα δεκεμβριανα

19461949

44 lifo – 28.3.13

Ενώ στα βουνά μαινόταν ο Εμφύλιος...

Στην Αθήνα λίγα ήξεραν για το πιο σκοτεινό κεφάλαιο της Ελλάδας. α π ό τ ο ν η λ ί α μα γ κ λ ί ν η

Α ☛ Αριστερά: Ο φωτογράφος Δημήτρης Χαρισιάδης απαθανατίζει μια ανδροπαρέα στην Αθήνα του 1946. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη.

Δεξιά πάνω: Η αφίσα για την ταινία Αδούλωτοι Σκλάβοι, όπου πρωταγωνιστούσε η Έλλη Λαμπέτη και πρόγραμμα από το Βαριετέ Όασις στο οποίο τότε μεσουρανούσαν οι Καίτη Ντιριντάουα, Ρένα Βλαχοπούλου και ο Νίκος Γούναρης. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο. Δεξιά κάτω: Βούλα Παπαϊωάννου, Παραπήγματα στην Καισσαριανή, 194546. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη

θήνα, Απόκριες 1946. Ένα νέο «ντάνσινγκ ρεστοράν» κάνει την εμφάνισή του στην πρωτεύουσα, γωνία Ευβοίας 6 και Κυψέλης. Ο τίτλος του; «Ιβοζίμα» – από το αιματοβαμμένο νησί του Ειρηνικού, όπου οι Αμερικανοί και οι Ιάπωνες είχαν πολεμήσει έως θανάτου ούτε έναν χρόνο πριν. Φαίνεται ότι ο πόλεμος είναι μια τόσο φρέσκια ανάμνηση, που ακόμα και τα νυχτερινά κέντρα της Αθήνας βρίσκονται υπό τη σκιά του. Διότι, εκτός από την Ιβοζίμα, εμφανίζεται ένα ακόμα νυχτερινό κέντρο, στην Αχαρνών 176, που φέρει την ονομασία «Νορμανδία», το οποίο μάλιστα γίνεται πολύ της μόδας. Ο ιδιοκτήτης του συνειδητά το βάφτισε έτσι, θέλοντας να αποδώσει τιμές στη συμμαχική απόβαση του 1944. Τα απομεινάρια του πολέμου και, κυρίως, η ανέχεια, η έλλειψη αγαθών μα και τα αλλεπάλληλα κρούσματα εμφύλιων συγκρούσεων, όλες αυτές οι στενόχωρες καταστάσεις, ωθούν τελικώς πολύ κόσμο να βγει έξω και να διασκεδάσει όπως και όσο μπορεί. Και αυτό, παρότι οι εφημερίδες της εποχής δημοσιεύουν συνεχώς ειδήσεις για κλοπές, ληστείες, επιθέσεις σε νυχτερινούς διαβάτες. Επικρατεί μια αίσθηση ανομίας στην πρωτεύουσα, παρά την παρουσία ένστολων, αστυνομικών, χωροφυλάκων αλλά και στρατιωτικών. Η ατμόσφαιρα, πολιτικά μιλώντας, είναι έκρυθμη. Βρισκόμαστε λίγες εβδομάδες πριν από τις εθνικές εκλογές που έχουν οριστεί για τις 31 Μαρτίου εκείνης της χρονιάς. Είναι οι εκλογές από τις οποίες η Αριστερά θα δηλώσει αποχή, ενώ, μία μόλις ημέρα πριν ανοίξουν οι κάλπες για τους άρρενες πολίτες (οι Ελληνίδες θα αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου το 1951), αριστερή αντάρτικη ομάδα, αποτελούμενη από 33 μαχητές, θα εξαπολύσει σφοδρή επίθεση στον Σταθμό Χωροφυλακής Λιτοχώρου Πιερίας, κοντά στην Καστοριά. Αποτέλεσμα; Έντεκα νεκροί (9 χωροφύλακες και 2 εθνοφύλακες). Η επίθεση στο Λιτόχωρο θεωρείται η «επίσημη» έναρξη του εμφύλιου πολέμου, ο οποίος, στρατιωτικά τουλάχιστον, θα λήξει τρεισήμισι χρόνια αργότερα, αρχές Σεπτεμβρίου του 1949, με την επικράτηση του Εθνικού Στρατού εις βάρος του Δημοκρατικού. Η Αθήνα βρίσκεται μακριά από τις εστίες εχθροπραξιών που θα δημιουργηθούν σταδιακά στην επαρχία, τη Θεσσαλία, την Ευρυτανία, την Πελοπόννησο, κυρίως όμως στη Βόρεια Ελλάδα, έχοντας ωστόσο νωπό το τραύμα των εχθροπραξιών του Δεκεμβρίου του ’44. Έτσι, οι Αθηναίοι, καθώς μπαίνει και η άνοιξη για τα καλά και ο καιρός ζεσταίνει, ξεσκάνε. Στον Κήπο του Μουσείου συγκεντρώνεται όλη η αφρόκρεμα της Αθήνας, με τον Βαγγέλη Κανελλίδη στο βιολί και τον Μπάμπη Μπερκέτη στο σαξόφωνο να ψυχαγωγούν τον κόσμο. Την ίδια περίοδο ανοίγει και το κέντρο «Τριάνα», στη λεωφόρο Συγγρού 170, το οποίο θα γράψει τη δική του ιστορία στους ξενύχτηδες της μεταπολεμικής Αθήνας της περιόδου του Εμφυλίου. Με ιδιαίτερη επισημότητα γιορτάζεται στην πόλη η πρώτη σύνοδος της Βουλής μετά το 1936, η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 13 Μαΐου του 1946. Δέκα χρόνια...

Η ρευστή, έκρυθμη πολιτική κατάσταση και οι εντεινόμενες συμπλοκές μεταξύ ανταρτών και στρατιωτικών τμημάτων δεν είναι τα μόνα που απασχολούν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή. Για παράδειγμα, οι καπνιστές αγοράζουν τα τσιγάρα τους με το δελτίο ακόμα, ενώ η τιμή φτάνει τις 1.050 δρχ. Μονάχα που τα τσιγάρα του δελτίου είναι «στούκας», έτσι αρκετοί απαρνούνται αυτά που μοιράζει το κράτος και αναζητούν την τύχη τους στη «μαύρη αγορά». Αρχές του καλοκαιριού εκείνης της χρονιάς καταχωρίζονται στις εφημερίδες οι πρώτες διαφημίσεις καπνοβιομηχανιών, όπως τα τσιγάρα Καπερνάρου και Μαργαρίτη. Έχοντας εφοδιαστεί με κάπως πιο αξιοπρεπή τσιγάρα, πολλοί Αθηναίοι συρρέουν στο βαριετέ «Όαση» που βρίσκεται στο Ζάππειο. Η μεγάλη ατραξιόν είναι η Ντιριντάουα, αλλά και η Ρένα Βλαχοπούλου και ο Νίκος Γούναρης. Ειδικά η Βλαχοπούλου επιδίδεται σε ερμηνείες τραγουδιών που χαρακτηρίζονται «ελαφρά τζαζ». Οι Αθηναίοι σχηματίζουν ουρές για να μπούνε στην Όαση, η οποία σημειώνει ρεκόρ εισπράξεων: μέσα σε μία ημέρα κάνει 17 εκατομμύρια δραχμές. Θα ανοίξουν και άλλα κέντρα διασκέδασης, όχι μόνο για τους αστούς αλλά και για τους πιο λαϊκούς τύπους, ειδικά στην οδό Αχιλλέως, στο Μεταξουργείο, όπου και η ταβέρνα «Κληματαριά». Άλλοι προτιμούν το σινεμά, ανακαλύπτοντας μια νέα, εγχώρια σταρ ονόματι Έλλη Λαμπέτη στην ταινία Αδούλωτοι Σκλάβοι. Όσοι ξυπνούν νωρίς, ανοίγουν τα ραδιόφωνά τους, διότι από τις 7:15 έως τις 7:30 (ένα τέταρτο μόλις) μεταδίδονται μαθήματα γυμναστικής. Σήμερα φαντάζει ως μια αθώα, ρομαντική εποχή. Δεν ήταν. «Εις την διασταύρωσιν των οδών Πατησίων και Λήμνου ευρέθη τεμαχισμένο βρέφος, το οποίον είχαν φάει προφανώς σκύλοι» γράφει μια εφημερίδα. Η είδηση στέκει μέχρι σήμερα ως αίνιγμα· κανένας δεν έμαθε τι ακριβώς συνέβη στο άτυχο εκείνο βρέφος. Ο γνωστός αθηναιογράφος Γιάννης Καιροφύλας γράφει στο βιβλίο του Η Αθήνα μετά τον πόλεμο (Φιλιππότης): «Η Αθήνα περνάει εκείνη την εποχή μια περίοδο περίεργου ευδαιμονισμού, ενώ η υπόλοιπη Ελλάδα ζει εφιαλτικές μέρες. Έχει επισημάνει το φαινόμενο αυτό ο μεγάλος χρονογράφος Παύλος Παλαιολόγος στη στήλη του στις εφημερίδες “Το Βήμα” και “Τα Νέα”, ότι αμέριμνη η πρωτεύουσα απολαμβάνει τα αγαθά της πιο αδιατάρακτης ειρήνης. Γράφει μάλιστα χαρακτηριστικά: “Πού να φανταστεί ο ανύποπτος ξένος που έρχεται στην πόλη μας ότι λίγα βήματα παραέξω μαίνεται ο πόλεμος; Και τι πόλεμος... Ο Κωστάκης βάλλει εναντίον του Μιχαλάκη και ο Μιχαλάκης ανταποδίδει τα πυρά του Κωστάκη. [...] Κι εμείς –υπογραμμίζει ο μεγάλος των ελληνικών γραμμάτων Παύλος Παλαιολόγος– εμείς... Κέφι που το ’χουμε, μη βασκαθούμε... Κατάμεστο το κοσμικό καρνέ μας. Νεόφερτη κούρσα σταματά έξω από την πόρτα σας και η εύθυμη συντροφιά σας εισβάλλει με θορύβους χαράς στο σπίτι για να σας παρασύρει στην εκδρομή του Σουνίου”». Ουσιαστικά, όλη εκείνη την τριετία κατά την οποία τα ελληνικά βουνά βάφονται με αίμα από Έλληνες που σφάζονται μεταξύ

τους, η Αθήνα εκμοντερνίζεται διαρκώς, επουλώνει τις δικές της πληγές από την Κατοχή και τα Δεκεμβριανά και μεγαλώνει. Οι γονείς που έχουν στρατευμένα παιδιά αγωνιούν βεβαίως, ειδικά όταν, τέλη του 1946, ανακοινώνεται η ίδρυση του Δημοκρατικού Στρατού, που σημαίνει ότι οι αντάρτες εκσυγχρονίζονται, αναδιοργανώνονται, άρα ο πόλεμος θα ενταθεί κι άλλο ή, τον Φεβρουάριο του 1948, όταν ο Δημοκρατικός Στρατός βομβαρδίζει το κέντρο της Θεσσαλονίκης με οβίδες πυροβολικού. Στην πραγματικότητα, όμως, ο εμφύλιος πόλεμος θα είναι αφανής για τους Αθηναίους, κι ας είναι το βασικό θέμα της ταινίας που χαλάει κόσμο μέσα στο 1948, του Οι Γερμανοί ξανάρχονται. Μέσα στο 1949, με την προσθήκη αμερικανικού εξοπλισμού, κυρίως βομβαρδιστικού καθέτου εφόρμησης που είχε χρησιμοποιηθεί στα νησιά του Ειρηνικού, και την ατυχή απόφαση του Ζαχαριάδη να σταματήσει το «hit and run» και τον ανορθόδοξο πόλεμο και να το γυρίσει σε τακτικό πόλεμο «εκ παρατάξεως», οι περισσότεροι βλέπουν ότι το τέλος του πολέμου δεν αργεί. Έτσι, μέσα στο 1949, η αισιοδοξία επιστρέφει σιγά-σιγά. Ο θεσμός της πώλησης οικοπέδων με δόσεις καθιερώνεται και το κέντρο της Αθήνας γεμίζει με γραφεία επιχειρηματιών που εκποιούν μεγάλες εκτάσεις εντός και εκτός σχεδίου. Οι συγκοινωνίες αναπτύσσονται, ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος επεκτείνεται έως την Αττική, ενώ συζητείται να φτάσει σύντομα έως το Νέο Ηράκλειο. Επίσης, γίνεται λόγος για κατάργηση του δελτίου άρτου, οι μεγάλες πείνες της Κατοχής αποτελούν σιγά-σιγά παρελθόν και το νέο πρόβλημα της πόλης είναι τα πολλά αυτοκίνητα και οι οδηγοί που κορνάρουν συνέχεια και επίμονα. Και η διασκέδαση, το ξενύχτι και η μουσική, η «ελαφρά τζαζ» και το λαϊκό άσμα συνεχίζονται, παρά τη φτώχεια. Γι’ αυτό και την επόμενη φορά που κάποιοι θα σας ασκήσουν κριτική επειδή, εν μέσω οικονομικής κρίσης, πίνετε ακόμα ένα ποτάκι κάπου στους δρόμους της πόλης κι εσείς αισθανθείτε άσχημα, you better think again... ¶

1908 Eισάγoνται στην Αθήνα το τηλέφωνο και τα ηλεκτροκίνητα τραμ.

1909 Τη νύχτα προς τη 15η Αυγούστου εκδηλώνεται το κίνημα στο Γουδί, με αιτήματα την αποπομπή του διαδόχου Κωνσταντίνου από το στράτευμα και την αναδιοργάνωσή του.

28.3.13 – lifo

45

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

η αθηνα τη δεκαετια του ’50

1950

Η ΕΠΟΜΕΝΗ Κατασκοπεία, φόνοι, ιστορικές δίκες και ερωτική στέρηση είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της μετεμφυλιακής Αθήνας. απ ό τ ο ν η λ ί α μα γ κ λ ί ν η

ΜΕΡΑ 46 lifo – 28.3.13

μεσα απο τη χαραμαδα Ο Δημήτρης Χαρισιάδης φωτογραφίζει μια συνοικία στον Ταύρο τη δεκαετία του ’50. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη.

28.3.13 – lifo

47

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

1950

48 lifo – 28.3.13

Ε

νας αθέατος πόλεμος συνωμοσιών και κατασκοπείας μαινόταν στην Αθήνα του 1950. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις μπορεί να είχαν λήξει από τα τέλη του 1949, αλλά στη μετεμφυλιακή Ελλάδα επικρατούσε ένα κλίμα καχυποψίας και τρόμου. Η Μακρόνησος λειτουργεί κανονικά, ενώ έχουμε και εκτελέσεις. Οπωσδήποτε, όμως, τα πιο σημαντικά πολιτικά γεγονότα έως και τα τέλη του 1952 είναι, πρώτον, η διπλή δίκη της ομάδας Μπελογιάννη, η οποία ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1951 και έληξε με την εκτέλεση του ίδιου του Μπελογιάννη και ορισμένων εκ των συνεργατών και συντρόφων του. Είναι επίσης η διαβόητη «Δίκη των αεροπόρων», η οποία ξεκίνησε μέσα στον Αύγουστο του 1952: καθαρή συνωμοσία από το μετεμφυλιακό κράτος εις βάρος βετεράνων αεροπόρων του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και του Εμφυλίου. Με άλλα λόγια, εκείνοι που πολέμησαν τους κομμουνιστές σύρθηκαν και βασανίστηκαν στα κελιά της αεροπορικής βάσης του Τατοΐου ως... κομμουνιστές. Τέλος, τότε λαμβάνει χώρα και η δίκη της ομάδας Γλέζου στο αναθεωρητικό στρατοδικείο. Στην ομάδα ανήκει, μεταξύ των άλλων, και ο Λεωνίδας Κύρκος. Κι όμως, όπως και την περίοδο του Εμφυλίου, η ζωή στην Αθήνα συνεχιζόταν. Ο φόβος του τραμπούκου χωροφύλακα και του χαφιέ ήταν υπαρκτός, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι δεν υπήρχε κέφι. Βεβαίως, η πόλη αντιμετώπιζε και άλλα προβλήματα, πιο πρακτικά: η ύδρευση ήταν ελλιπής, γι’ αυτό και οι εφημερίδες τόνιζαν ότι έπρεπε τα έργα της Υλίκης ν’ αρχίσουν αμέσως, καθώς υπήρχε άμεσος κίνδυνος ολόκληρη η Αθήνα να μείνει χωρίς νερό. Μέσα σε όλα, οι Αθηναίοι διάβασαν κάπου στα ψιλά των εφημερίδων και κάτι απρόσμενο: ότι η αμερικανική εταιρεία RCA σκόπευε να στήσει σταθμό τηλεόρασης στον Λυκαβηττό. Ο διευθυντής της εταιρείας στην Αθήνα είχε όντως εξομολογηθεί τα σχέδια των Αμερικανών στον δημοσιογράφο Γιάννη Καιροφύλα, και μάλιστα είχαν ξεκινήσει συνεννοήσεις με τους αρμόδιους του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας. Τη συνέχεια την ξέρουμε... Η πολιτική κατάσταση, τα περίφημα «μέτρα ειρηνεύσεως» που η Βουλή ψήφισε δύο μόλις ημέρες μετά την εκτέλεση Μπελογιάννη, απασχολούν τους Αθηναίους του 1952, ωστόσο έχουν στον νου τους συνέχεια την τρομακτική ακρίβεια: το μοσχάρι κοστίζει 45.000 δρχ. η οκά, η ζάχαρη και το λάδι φτάνουν τις 16.000 δρχ., ενώ το κάθε αυγό φτάνει τις 1.400 δρχ. Ανάλογη ακρίβεια και στον ρουχισμό: ο Δραγώνας διαφημίζει φθηνά κοστούμια με 705.000 δρχ., οι αδελφοί Λαμπρόπουλοι προβάλλουν τα ανοιξιάτικα λινά φορέματα, τα οποία όμως παραμένουν απλησίαστα για τις περισσό-

τερες Αθηναίες. Τι άλλο συμβαίνει στην Αθήνα μέσα σε μία κατά τα άλλα ταραγμένη χρονιά; Το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας εγκαινιάζει το Δεύτερο Πρόγραμμα, το οποίο λειτουργεί από τις 6 το απόγευμα έως τις 11 το βράδυ, στον Πειραιά γίνεται κάθε τόσο η υποδοχή των τραυματιών στρατιωτών από τον πόλεμο της Κορέας, ενώ στην οδό Ηρώδου Αττικού εκδηλώνεται οικοδομικός οργασμός. Κατασκευαστές πολυτελών πολυκατοικιών στοχεύουν σε μεγαλοεισοδηματίες και εκλεκτούς της αθηναϊκής κοινωνίας, αλλά και, όπως γράφει ο Γ. Καιροφύλας στο βιβλίο Η Αθήνα στη δεκαετία του ’50 (Φιλιππότης), «σε πολλούς σνομπ που είχαν την επιθυμία να κατοικήσουν κοντά κι αν ήταν δυνατόν δίπλα στα βασιλικά ανάκτορα»... Ο Αύγουστος εκείνος που βρήκε τους βετεράνους αεροπόρους δεμένους στο Τατόι, να βασανίζονται και να εξευτελίζονται από τραμπούκους σμηνίτες, ήταν ο μήνας ο καυτός. Ο Αύγουστος του ’52. «Το σακάκι, και να έσκαγε ο τζίτζικας από τη ζέστη, δεν το αποχωρίζονταν οι άνδρες και, το χειρότερο, το φορούσαν, λέει, για λόγους αξιοπρεπείας. Πολλοί, αν έβγαζαν το σακάκι, νόμιζαν ότι θα χάσουν την υπόληψή τους» γράφει ο Γ. Καιροφύλας. Όσο για τις Αθηναίες, έχουν έναν λόγο να χαίρονται: κάνει την εμφάνισή του το ηλεκτρικό πλυντήριο ρούχων και η σκάφη αρχίζει σιγά-σιγά να αποτελεί παρελθόν. Ένα κατάστημα, δε, γυναικείων ρούχων πρωτοπορεί: εγκαινιάζει ζωντανή βιτρίνα, με ένα μοντέλο να τοποθετείται πίσω από το κρύσταλλο της βιτρίνας, επιδεικνύοντας νέους τύπους μαγιό. Ο χρονογράφος Ασημάκης Γιαλαμάς γράφει: «Η όρασή μας πλέει εις ωκε-

ανούς γυμνού. Αναρίθμητες γυναικείες καμπυλότητες προβάλλουν παντού. [...] Και τα μάτια μας βόσκουν ελεύθερα σε λειβάδια θελγήτρων. Αυτή η γύμνια είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο της εποχής μας. Μια μόδα μεταπολεμική, της οποίας κανείς δεν μπορεί να ξέρει σαφώς τα βαθύτερα αίτια». Διόλου τυχαία, η ερωτική στέρηση και οι «ωκεανοί γυμνού» ωθούν τους λεγόμενους «ερωτιδείς» να σουλατσάρουν έξω από τα γυμνάσια θηλέων της πρωτεύουσας. Οι εφημερίδες δημοσιεύουν επιστολές αγανακτισμένων γονέων με τίτλο «Η μαθητιώσα νεολαία κινδυνεύει». Η αστυνομία συλλαμβάνει, εκεί προς τα τέλη της χρονιάς, και γύρω από το Β΄Γυμνάσιο Θηλέων περί τους 24 υπόπτους παρενόχλησης μαθητριών. Είναι οι ίδιοι τύποι που συχνάζουν στις σκιές του Ζαππείου, του Πεδίου του Άρεως, στου Στρέφη και στου Φιλοπάππου, όπως επίσης και στον τότε Βασιλικό Κήπο – προς άγραν σάρκας, συχνά ανεξαρτήτως φύλου. Ο Τύπος ζητάει από το υπουργείο Παιδείας να πάρει μέτρα, να κινητοποιηθούν οι σύλλογοι των καθηγητών απέναντι σε αυτό το ανησυχητικό φαινόμενο. Η στέρηση ελευθεριών, η στέρηση στέγης ή τροφής συχνά ανταγωνίζονταν την ερωτική στέρηση, που σε πολλές περιπτώσεις οδηγούσε κάποιους στα άκρα: κάποιες πιο άτακτες μαθήτριες, πιο πρόθυμες απέναντι στους θρασύτατους εξωσχολικούς τύπους, είχαν πολύ άσχημο τέλος. Έβρισκαν τον θάνατο από το χέρι του ίδιου του πατέρα τους. Τα «εγκλήματα ηθών», κάτι που ακούμε συχνά να συμβαίνει στη σύγχρονη τουρκική επαρχία, δεν ήταν κάτι τόσο ασυνήθιστο στην Αθήνα του ’50... ¶

Επάνω: Το καφενείο Ζαχαράτου. Κάτω αριστερά: O Νίκος Μπελογιάννης. Δημήτρης Χαρισιάδης. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη.

η πολη μεγαλωνει

1950

αντιπαροχη Το σύμβολο της ανασυγκρότησης που έλυσε ένα οικιστικό πρόβλημα από το 1950 και μετά, αλλά δυσαρέστησε κάθε εραστή της Αθήνας. (Φωτό: Δημήτρης Χαρισιάδης. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη)

Χτίζοντας ξανά την ΑθήνΑ

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

Μια ιστορία και μια απολογία της αντιπαροχής. aπ ό τ ο ν ν ίκ ο βατό πουλο

28.3.13 – lifo

49

Η αντιπαροχη πετυχε γιατι ηταν απλη και ευφυης. Απαιτουσε συνεργασια τριων παραγοντων. Του εργολαβου, του οικοπεδουχου, του μελλοντικου αγοραστη διαμερισματων.

50 lifo – 28.3.13

Μ

αρχιτεκτονεσ ωσ πολιτικοι μηχανικοι Λίγες πολυκατοικίες, στις καλές συνοικίες, σχεδιάζονταν από αρχιτεκτονικά γραφεία. Αρχιτέκτονες της μόδας, πάντως, είχαν αναλάβει το ιστορικό κέντρο, που σε διάστημα μίας δεκαετίας άλλαξε όψη. Στις γειτονιές, όμως, οι εργολάβοι και τα τεχνικά γραφεία ήταν που είχαν την πρωτοκαθεδρία.

εγάλωσα στην καρδιά ενός «μύθου», αυτού της αντιπαροχής. Η μνήμη από εκείνη τη μακρινή εποχή είναι και γεμάτη από ήχους, κομπρεσέρ, μπουλντόζες, κασμάδες, σφυριά. Οι δυνατές φωνές των οικοδόμων και εκείνες οι χαμηλόφωνες, λίγο ντροπαλές δηλώσεις: «… από την επόμενη εβδομάδα δεν θα μας βρείτε εδώ. Μεταφερόμαστε λόγω κατεδαφίσεως». Από το ρετιρέ του 5ου ορόφου καταλάβαινα τη ζωή της Αθήνας σαν από ένα παρατηρητήριο. Το μπάνιο ήταν το πιο ηλιόλουστο δωμάτιο (!), καθώς το παράθυρό του είχε απρόσκοπτη θέα πάνω από τα διώροφα που βυθίζονταν χαμηλά και το σαλόνι έβλεπε το μυθικό, για τα μάτια μας, «οικόπεδο». Το «οικόπεδο» απέκτησε δημοσιότητα τα κατοπινά χρόνια, καθώς ήταν κομμάτι της γωνίας «Κύπρου και Πατησίων», εκεί όπου δόθηκε μάχη για να μη γίνει υπόγειο γκαράζ. Σήμερα, πολλές φορές γυρνάω πίσω για να καταλάβω το παρόν. Όταν βλέπω τις λερωμένες, κουρασμένες πολυκατοικίες μιας κάποτε απαστράπτουσας νεότητας, καταλαβαίνω ότι ο κρίσιμος κύκλος των 50 ετών, αυτός που κάνει μία πόλη όχι μόνο να ξαναδεί τον εαυτό της αλλά και να θέσει εκ νέου ερωτήματα, έχει κλείσει προ πολλού. Το καταλαβαίνω καλύτερα από τις συναισθηματικές αντιδράσεις των Αθηναίων. Γιατί μία από τις πιο δύσκολες περιόδους για να καταλάβει κανείς, να δικαιολογήσει ή να εξωραΐσει είναι αυτή της «αντιπαροχής», ασχέτως του αν δεν υπήρξε ποτέ νόμος που να τη θεσπίσει, ασχέτως αν αυτή δεν σταμάτησε ποτέ. Η αντιπαροχή είναι μία «ιδέα» που έμελλε να γίνει συνώνυμη μιας δύσκολης εφηβείας. Έμελλε να γίνει σύμβολο της ανασυγκρότησης και κόκκινο πανί για κάθε γνήσιο ή όψιμο εραστή της Αθήνας. Αυτή η «πατέντα», που κατά μία έννοια είναι ο θρίαμβος του λαϊκού καπιταλισμού σε μία κοινωνία που έτρεχε με μεγάλες ταχύτητες, άτσαλα ναι, σπασμωδικά ενδεχομένως, με πολλά λάθη και παραλείψεις το δίχως άλλο, είχε την πιο γοητευτική αντίφαση. Από τη μία ανέλκυσε οικονομικά εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες, ενσωματώνοντάς τους στη νέα κοινωνία των μικροϊδιοκτητών και δίνοντάς τους πρωτοφανές για την εποχή επίπεδο διαβίωσης, και από την άλλη ρήμαξε την Αθήνα, βυθίζοντας σε βαθιές σκιές άλλοτε ηλιόλουστους δρόμους, σκεπάζοντας αυλές και κήπους και ξηλώνοντας την παλιά φυσιογνωμία της πόλεως. Αυτήν τη φυσιογνωμία η Αθήνα δεν την είχε καταλάβει ως πλεονέκτημα εκείνη την εποχή, μετά το 1950 και ως τουλάχιστον το 1975. Ή, τουλάχιστον, η διαφύλαξη του ιστορικού, έστω, κέντρου της πρωτεύουσας και ορισμένων μεγάλων δρόμων και δρομίσκων περιμετρικά των Εξαρχείων, της Πατησίων, του Μεταξουργείου δεν είχε αξιολογηθεί τόσο ψηλά στην ιεραρχία των προτεραιοτήτων. Ζητούμενο άμεσης προτεραιότητας ήταν η επίλυση του στεγαστικού, καθώς τα ρημαγμένα χωριά από τη δεκαετία του 1940 είχαν αλλάξει την ανθρωπογεωγραφία και την οικονομική κατανομή. Και επίσης, ένας

πολύ μεγάλος αριθμός κτιρίων της κεντρικής Αθήνας είχε καταστραφεί στα Δεκεμβριανά (1944), με αποτέλεσμα, ακόμα και το 1950, πολλά σημεία της πρωτεύουσας να είναι σε άθλια κατάσταση. Χωματόδρομοι, κοινωνική ανισότητα, σπίτια που έχασκαν λαβωμένα, κακή υγιεινή. Αλλά και ένα κομψό ιστορικό κέντρο, ωραία νοικοκυρεμένα σπιτάκια στις γειτονιές, ανοιχτοί χώροι, άπλα. Σε όλη την τότε Δυτική Ευρώπη σύνθημα ήταν η λαϊκή ευημερία, το κοινωνικό κράτος, η δημιουργία μιας νέας γενιάς Ευρωπαίων μικροαστών που θα στήριζαν το μεταπολεμικό κράτος που όφειλε να επιτύχει. Στην Ελλάδα, η αντιπαροχή και η μέσω αυτής στέγαση εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, πολλοί από τους οποίους χωρίς αστική προπαιδεία, ήταν ο τρόπος για να διευρυνθεί η ραχοκοκαλιά της κοινωνίας. Δεν υπήρξε εθνικό σχέδιο για τη θέσπιση της αντιπαροχής, αλλά οι συνθήκες που οδήγησαν στην έξαρσή της συντηρήθηκαν και προστατεύτηκαν. Δεν είμαι βέβαιος ότι ένας νέος Έλληνας 20 ετών γνωρίζει τι ακριβώς είναι η αντιπαροχή, και δικαιολογημένα, βεβαίως. Πολλοί συσχετίζουν την αντιπαροχή με την καταστροφή της Αθήνας (και των λοιπών αστικών κέντρων), άλλοι τη συνδέουν με τον Καραμανλή (ασχέτως αν η αντιπαροχή φούντωσε κυρίως μετά την έξοδο του Καραμανλή από την Ελλάδα το 1963). Οι παρανοήσεις είναι η σύγχρονη μυθολογία μας, που συσπειρώνει πολλούς κάτω από μία ομπρέλα με βολική σκιά.

Η

αντιπαροχή πέτυχε γιατί ήταν απλή και ευφυής. Απαιτούσε συνεργασία τριών παραγόντων. Του εργολάβου, του οικοπεδούχου, του μελλοντικού αγοραστή διαμερισμάτων. Ο εργολάβος δεν ήταν τυχαίος άνθρωπος. Έπρεπε να είναι διπλωμάτης, καθώς όφειλε να πείσει τον ιδιοκτήτη του παλιού σπιτιού ότι τον συνέφερε να «το δώσει» για πολυκατοικία. Έπρεπε να είναι αετονύχης, ώστε να εμποδίσει τον ανταγωνισμό, καθώς άλλοι εργολάβοι γύριζαν κι εκείνοι τις γειτονιές με τον ίδιο σκοπό. Άλλοι έτρωγαν πόρτα, άλλοι περνούσαν μέσα, για καφέ και συζήτηση, σαν σε προξενιό παλιάς εποχής. Ο εργολάβος έπρεπε επίσης να έχει το τσαγανό να κουλαντρίσει τα συνεργεία του, τις στρατιές οικοδόμων, που ήταν μία νέα τάξη στην Αθήνα του 1955-1980, να πιει μαζί τους ένα κρασί αλλά και να τους έχει υπό έλεγχο. Δεν ήταν τυχαίο πρόσωπο ο εργολάβος. Λίγες πολυκατοικίες, στις καλές συνοικίες, σχεδιάζονταν από αρχιτεκτονικά γραφεία. Αρχιτέκτονες της μόδας, πάντως, είχαν αναλάβει το ιστορικό κέντρο, που σε διάστημα μίας δεκαετίας άλλαξε όψη. Στις γειτονιές, όμως, οι εργολάβοι και τα τεχνικά γραφεία ήταν που είχαν την πρωτοκαθεδρία. Δρόμοι ολόκληροι, στη Νεάπολη, στην Κυψέλη, στα Εξάρχεια, στο Παγκράτι, άλλαξαν μέσα σε 3-4 χρόνια. Οι περισσότερες κατεδαφίσεις παλιών σπιτιών στις συνοικίες έγιναν μετά το 1960. Στα μέσα της δεκαετίας η οικοδομή ήταν παντοκρατορία. Κοντά της, βιοτεχνίες, βιο-

μηχανίες και καταστήματα λιανικού εμπορίου θέρμαιναν μία μεγάλη αλυσίδα παραγωγής, ζήτησης και κατανάλωσης. Η Ελλάδα αποκτούσε για πρώτη φορά καταναλωτική κοινωνία σε πλατιά βάση. Είναι μύθος, όμως, ότι η καταστροφή της Αθήνας ξεκίνησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Άρχισε με την έλευση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, μετά το 1922, αλλά και σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, όταν, παράλληλα με τις πολλές και καλές οικοδομές της εποχής, που σήμερα θεωρούμε ωραία μεσοπολεμικά κτίρια, είχε αρχίσει η κατεδάφιση πολλών νεοκλασικών μεγάρων (οικία Αμβροσίου Ράλλη στην Κλαυθμώνος, Δημοτικό Θέατρο στην πλατεία Κοτζιά, οικία Ζωγράφου, Πανεπιστημίου και Αμερικής), ρεύμα που ανακόπηκε με τον πόλεμο. Έως, πάντως, το 1970 η Αθήνα λειτουργούσε. Όχι μόνο λειτουργούσε, παρά την απώλεια τόσων σημαντικών και ιστορικών κτιρίων του αθηναϊκού νεοκλασικισμού του 19ου αιώνα, αλλά ήταν μία επιτυχημένη πόλη, με υψηλούς δείκτες αισιοδοξίας και δυναμισμού. Ο αέρας ακόμα ήταν σχετικά καλός, τα αυτοκίνητα στο κέντρο πολλά, αλλά όχι «τόσο πολλά», οι γειτονιές γαλήνιες, με νέα διαμερίσματα και παλιά σπίτια ανάμεικτα. Η Ελλάδα είχε αφήσει πίσω τη φτώχεια. Το αθηναϊκό κέντρο ήταν το επίσημο κέντρο μιας χώρας σε άνοδο. Αν κι έχουν γραφτεί τόσα και τόσα για τα χρόνια που άλλαξαν την Αθήνα για το καλό ή το χειρότερο, πολλά έχουν ακόμη να βγουν στο φως με άλλες ερμηνείες, άλλη διάθεση, άλλη δυνατότητα επεξεργασίας μιας εποχής που όσοι την έζησαν στα καλύτερά της (19551967) τη θεωρούν «αξέχαστη». Η Αθήνα εξέπεσε όχι μόνο γιατί έχασε πολλά από τα θαυμάσια αρχιτεκτονήματά της, αυτά που σήμερα θα της έδιναν τη μοναδικότητα που τόσο έχει ανάγκη, αλλά γιατί επέτρεψε να διαταράξει τις φυσικές κλίμακες, τις ισορροπίες, το πλαίσιο, μέσα στο οποίο φαγώθηκε από μέσα ο αστικός της πολιτισμός, αυτός που έκανε την Αθήνα να είναι «Αθήνα». Και εκείνος ο αστικός πολιτισμός είχε απ’ όλα. Είχε το Κολωνάκι και την οδό Αθηνάς, το Μεταξουργείο και το Μουσείο, τη Μαυρομματαίων και το Κουκάκι, τις συνοικίες και τα προάστια. Είναι πράγματι πολύ θετικό το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια τόσοι πολλοί μελετούν και ενδιαφέρονται για την Αθήνα. Υπάρχει ένα τεράστιο έλλειμμα γνώσης, αλλά σημαντικό είναι ότι υπάρχει παράλληλα μια τεράστια περιέργεια για την Αθήνα που υπήρξε, για την Αθήνα που «έγινε». Μου είναι και μένα πολλές φορές δύσκολο να πιστέψω οτι αυτή είναι η πόλη που μεγάλωσα ¶

η αθηνα που «εγινε» «Είναι πράγματι πολύ θετικό το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια τόσοι πολλοί μελετούν και ενδιαφέρονται για την Αθήνα. Υπάρχει ένα τεράστιο έλλειμμα γνώσης, αλλά σημαντικό είναι ότι υπάρχει παράλληλα μια τεράστια περιέργεια για την Αθήνα που υπήρξε».

28.3.13 – lifo

51

Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο αρχιτέκτων της αντιπαροχής

ο καραμανλησ στο «paris match» Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής φωτογραφίζεται για το γνωστό γαλλικό περιοδικό. «Πού έπρεπε να τους βάλω, στο κεφάλι μου;» είχε απαντήσει όταν τον ρώτησαν για την αντιπαροχή. Μ. Litran/ Paris Match/ Getty Images/ Ideal Image

52 lifo – 28.3.13

28.3.13 – lifo

53

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

παραλιακη καλοκαιρι στην πολη

1954

Η ΝΤΟΛΤΣΕ Οι εγκαταστάσεις των Αστεριών στη Γλυφάδα είναι η πρώτη εφαρμογή οργανωμένου λουτρικού και τουριστικού συγκροτήματος στη μεταπολεμική Ελλάδα. Πρόκειται για πρωτοποριακό έργο, πρότυπο για όλες τις μεταγενέστερες αντίστοιχες οργανωμένες πλαζ της χώρας. Δεξιά: Καρτ ποστάλ της εποχής.

54 lifo – 28.03.13

ΒΙΤΑ ΤΗΣ

Οι πρώτες οργανωμένες (και εξαιρετικού design) παραλίες της Αθήνας. α πο το ν δ ημήτρη ρηγό πουλο

ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ

ΡΙΒΙΕΡΑΣ

28.03.13 – lifo

55

Οι πλαζ της Γλυφαδας και της Βουλιαγμενης αποτυπωνουν ενα κλιμα αισιοδοξιας για το μελλον. Η Αθηνα ανακαλυπτει το beach culture και μετα το καλοκαιρι του 1957 τιποτα δεν θα ειναι το ιδιο.

56 lifo – 28.3.13

Η

Γλυφάδα και η Βούλα θα γίνουν η νέα Κυανή Ακτή» προβλέπει η «Καθημερινή» τον Σεπτέμβριο του 1954, δημοσιεύοντας τα σχέδια ενός ευρύτερου ρυθμιστικού προγράμματος αναμόρφωσης του λεκανοπεδίου Αθηνών, με αιχμή την αξιοποίηση των ακτών της Αττικής, ένα «όραμα» πολιτικών, επιχειρηματιών και πολεοδόμων ήδη από τη δεκαετία του ’20 (!). Αναβολή στην αναβολή, διαφωνία στη διαφωνία, πολιτική (ή και πολιτειακή) κρίση στην πολιτική κρίση, πόλεμο στον πόλεμο, τα πράγματα θα πάρουν μια σειρά τη δεκαετία του ’50, όταν η αναπτυξιακή μηχανή της χώρας αρχίζει και παίρνει μπροστά, ενώ ταυτόχρονα ανατέλλει το άστρο του Κωνσταντίνου Καραμανλή (αρχικά ως υπουργού Δημοσίων Έργων, στη συνέχεια ως πρωθυπουργού). Μέχρι τότε, οι τουριστικές υποδομές της χώρας, αλλά και της Αττικής ειδικότερα, ήταν υποτυπώδεις. Το Χίλτον δεν έχει ακόμα χτιστεί, ούτε το Μont Parnes, ενώ είμαστε μακριά και από την εποχή των «Ξενία». Η συγγραφέας του τόμου Ο κόσμος του Εμμανουήλ Βουρέκα (εκδόσεις Μέλισσα) και ερευνήτρια της ελληνικής αρχιτεκτονικής Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη θυμάται στο παραπάνω βιβλίο ποια ήταν η (στενόχωρη)

κατάσταση των αθηναϊκών πλαζ πριν από το «θαύμα» που έφεραν τα Αστέρια στη Γλυφάδα, το καλοκαίρι του 1957. «Μια στενόμακρη σειρά καμπίνες, αφρόντιστες, συχνά βρόμικες, κολλημένες στον βράχο της ακτής και μπροστά μια στενή λωρίδα άμμου» σημειώνει η κυρία Αδάμη, φέρνοντας στο μυαλό της την παραλία του Μπάτη στο Παλαιό Φάληρο, που έως τότε θεωρούνταν η καλύτερη πλαζ της Αθήνας. Η «επανάσταση» ξεκινά με την Ακτή Γλυφάδας. Συνεργάτες αρχιτέκτονες, οι Εμμανουήλ Βουρέκας, Αντώνης Γεωργιάδης και Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας. Η διαμόρφωση της ακτής περιλαμβάνει τα αποδυτήρια, ξενοδοχειακό συγκρότημα από bungalows και εγκαταστάσεις ψυχαγωγίας. Το συγκρότημα των bungalows εξυπηρετείται από δική του είσοδο και από χωριστή, ανεξάρτητη πλαζ. Ένα εστιατόριοχορευτικό κέντρο τοποθετείται στην άκρη της περιοχής προς την Αθήνα, όσο το δυνατόν πιο μακριά από το ξενοδοχειακό συγκρότημα, ώστε να ενοχλεί ελάχιστα και να μπορεί να λειτουργεί ανεξάρτητα. Εκεί θα δώσει η ΧΕΝ τον Ιούλιο του 1957 τον «μεγαλύτερο μεταπολεμικό χορό της Αθήνας». «Το Μόντε Κάρλο στ’ Αστέρια» θα γράψουν οι «Εικόνες». Δύο χιλιάδες άνθρωποι, ο αφρός της καλής αθηναϊκής κοινωνίας. «Ο Σαρωνικός άστραψε από τέχνη, ομορφιά, πλούτο, φήμη και κέφι». Τρία χρόνια μετά τα εγκαίνια της πλαζ της Γλυφάδας, ο φακός των «Εικόνων» φωτογραφίζει την οργανωμένη παραλία γεμάτη κόσμο και ζωή: «Μια πλαζ που θαυμάζουν και ζηλεύουν ακόμα και οι ξένοι. Η Αθήνα παίρνει το θαλασσινό μπάνιο της με άνεση, με χαρά και ευγένεια». Οι εγκαταστάσεις των Αστεριών στη Γλυφάδα είναι η πρώτη εφαρμογή οργανωμένου λουτρικού και τουριστικού συγκροτήματος στη μεταπολεμική Ελλάδα. Πρόκειται για πρωτοποριακό έργο, πρότυπο για όλες τις μεταγενέστερες αντίστοιχες οργανωμένες πλαζ της χώρας. Θα ακολουθήσουν οι παραλίες της Βουλιαγμένης, η Ωκεανίδα, το Καβούρι και πολλές περισσότερες παραλλαγές στην Αττική και σε όλη την Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για το πιστοποιητικό εισόδου της χώρας σε μία νέα εποχή εκσυγχρονισμού και ευημερίας, ύστερα από αλλεπάλληλους πολέμους και καταστροφές. Οι πλαζ της Γλυφάδας και της Βουλιαγμένης αποτυπώνουν ένα κλίμα αισιοδοξίας για το μέλλον και το συναντάμε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες την ίδια εποχή. Oι περισσότεροι από εμάς δεν το ζήσαμε, αλλά πέρασε στο DNA μας μέσα από τις ελληνικές ταινίες της δεκαετίας του ’60, με τη Μάρθα Καραγιάννη, τον Κώστα Βουτσά και πολλούς άλλους. Η Αθήνα ανακαλύπτει το beach culture και μετά το καλοκαίρι του 1957 τίποτα δεν θα είναι το ίδιο. Οι «Εικόνες» το γνωρίζουν πολύ καλά. ¶

Πάνω: Λεπτομέρεια από εξώφυλλο του περιοδικού «Εικόνες». Νέοι χορεύουν σε beach bar της Γλυφάδας. Αριστερά: Καρτ ποστάλ της εποχής.

1961 Ο Γεώργιος Παπανδρέου και η Ένωση Κέντρου κατηγόρησαν την ΕΡΕ και τον Κώστα Καραμανλή ότι κέρδισαν τις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου με βία και νοθεία, εγκαινιάζοντας τον Ανένδοτο Αγώνα.

1962 Το τσα-τσα κάνει τον κύκλο του και ο νέος χορός που κλέβει τις καρδιές των Αθηναίων είναι το τουίστ.

1964 Οι βιτρίνες των καταστημάτων της Αθήνας γεμίζουν με τη νέα μόδα στην ένδυση, το καρό.

ΑΘΗΝΑ

αρχιτεκτονικη

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

1957 2010

χιλτον Θέση: Λεωφ. Βασ. Σοφίας & Βασ. Κωνσταντίνου Ανέγερση: 1959-1963 Αρχιτέκτονες; Βασιλειάδης Βουρέκας - Στάικος

ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΑ

ΚΤΙΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Είναι αρχιτεκτονικά επιτεύγματα, είναι συνδεδεμένα με την ιστορία της πόλης και αποτελούν σημεία αναφοράς για όλους τους Αθηναίους. α π ο τ ο ν δ η μη τρ η ρ η γ o π ουλο, σ κ ιτσ α : dr e y k the pir ate

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΧΙΛΤΟΝ Λίγα κτίρια στην Αθήνα αγαπήθηκαν και μισήθηκαν τόσο πολύ όσο το Χίλτον. Τουλάχιστον την εποχή που χτιζόντουσαν. Για το Χίλτον έχει χυθεί πολύ μελάνι. Σήμερα κανείς δεν μπαίνει στον κόπο: το να κρίνεις το Χίλτον είναι σαν να κρίνεις το Αρχαιολογικό Μουσείο ή την Παλαιά Βουλή στην οδό Σταδίου. Θεωρείται, δικαίως, τοπόσημο της πόλης. « Ένα ξενοδοχείο αμύθητου πλούτου πρόκειται να ανεγερθή εις τας Αθήνας» γράφει ο Γ. Σκλιάς στις 13 Ιανουαρίου του 1957 στο «Βήμα». Προτού ακόμα δημοσιευτούν τα σχέδια, ο Γ. Κορομηλάς τον αποκαλεί «ουρανοξύστη» και προειδοποιεί ότι αυτό, μαζί με τον προτεινόμενο πύργο του Φαληρικού Δέλτα (που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ), θα καταστρέψουν το αστικό τοπίο. Η ιστορία του Χίλτον της Αθήνας ξεκινάει όταν, στις αρχές του 1957, η τότε κυβέρνηση αποδέχεται την πρόταση του εφοπλιστή Απόστολου Πεζά, καθώς και του Κόνραντ Χίλτον, για την ανέγερση ενός μεγάλου, πολυτελούς ξενοδοχείου στην Αθήνα. Λίγους μήνες αργότερα, η Κυβερνητική Οικονομική Επιτροπή αποφάσισε την παραχώρηση στον κ. Πεζά έκτασης 16.000 πήχεων αντί 750.000 δολαρίων. Επρόκειτο για το οικόπεδο επί των οδών Βασ. Σοφίας και Βασ. Κωνσταντίνου. Σε εκείνον το χώρο φιλοξενούνταν έως τότε στρατιωτικές υπηρεσίες, οι οποίες θα μεταφέρονταν σε άλλη περιοχή. Στις αρχές Φεβρουαρίου του 1959 θεμελιώνεται το Χίλτον, παρουσία του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή. Η θεμελίωση αποτελεί σημαντικό κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και αρχιτεκτονικό γεγονός. Η ανέγερσή του θα αντιμε-

τωπιστεί ως οικονομικο-πολιτικό σκάνδαλο από μεγάλη μερίδα του Τύπου, που δεν θα σταθεί στην αρχιτεκτονική του αξία καθαυτή. Τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 21 Απριλίου του 1963, εγκαινιάζεται το 53ο Χίλτον. Δύο χρόνια νωρίτερα, στις 15 Ιουνίου του 1961, είχε εγκαινιαστεί το Mont Parnes και στις 6 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου η Αμερικανική Πρεσβεία. Οι «New York Times», σε άρθρο τους για το Χίλτον και την πρεσβεία, σχολιάζουν αρνητικά το πρώτο και θετικά τη δεύτερη. «Συμφωνώ με όσους πιστεύουν ότι το ξενοδοχείο των Αθηνών είναι το ωραιότερον Χίλτον του κόσμου» είχε δηλώσει την ημέρα των εγκαινίων ο ίδιος ο Χίλτον. Τα σχέδια τα οφείλουμε στους αρχιτέκτονες Εμμανουήλ Βουρέκα, Προκόπη Βασιλειάδη και Σπύρο Στάικο. Αν και ανήκει στην τυπολογία των μεγάλων κοσμοπολίτικων ξενοδοχείων, η εξωτερική κυρίως μορφή του παρουσιάζει κάποια πρωτοτυπία, χάρη στη σύνθεση που επιδιώχθηκε ανάμεσα στο μοντέρνο και το κλασικό, ενώ η χρήση του πεντελικού μαρμάρου και οι μνημειώδεις ανάγλυφες συνθέσεις του ζωγράφου Γιάννη Μόραλη, με την αρχαϊκή τους θεματολογία, επιχειρούν να δώσουν μια «ελληνική» πινελιά. Η βασική επιτυχία, από αρχιτεκτονικής πλευράς, συνίσταται στο στήσιμο «ενός περίοπτου κτιρίου αξιώσεων σε ένα δύσκολο οικόπεδο», όπου ο κοίλος άξονας και άλλες λύσεις που επελέγησαν καταφέρνουν έως έναν βαθμό να μειώσουν την ακαμψία του όγκου. Φυσικά, τα εγκαίνια του ξενοδοχείου υπήρξε το κοσμικό γεγονός της χρονιάς. «Στη δεξίωση των εγκαινίων», σημειώνει ο γνωστός αθηναιογράφος Γιάννης Καιροφύλας, «πήγανε όλοι οι κοσμικοί που κατόρθωσαν να βρούνε πρό-

σκληση και μερικοί πήγανε της προσκολλήσεως, όπως συχνά συμβαίνει σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Οι κύριοι ήταν όλοι τους με επίσημο ένδυμα, ενώ οι κυρίες είχαν κάπως πρόωρα φέρει την άνοιξη με τα πολύχρωμα καπέλα τους, για τα οποία είχαν καταβάλει ουκ ολίγα στις Αθηναίες καπελούδες, τις μετρημένες πια στα δάχτυλα». Το 2004 έγιναν έργα ανακαίνισης και προσθήκης νέας πτέρυγας από τα αρχιτεκτονικά γραφεία των Αλέξανδρου Τομπάζη και Χάρρυ Μπουγαδέλη. πυργοσ αθηνων

ΚΤΙΡΙΟ ΟΤΕ «Και δεύτερον ουρανοξύστη των είκοσι ένα ορόφων αποκτά η Αθήνα» έγραφε ο «Ταχυδρόμος» στις 11 Φεβρουαρίου 1972. «Όχι, όμως, διά στέγασιν γραφείων διαφόρων εταιρειών, όπως ο ανεγερθείς παρά το τέρμα Αμπελοκήπων υπό της οικοδομικής επιχειρήσεως “Αλβέρτης-Δημόπουλος”. Ο νέος ουρανοξύστης θα προορίζεται δι’ αποκλειστικήν χρήσιν του ΟΤΕ, θα ανεγερθή κοντά στο Μαρούσι, έναντι ακριβώς του εργοστασίου “ Ήβη”, και θα συγκεντρώση όλες τις υπηρεσίες του Οργανισμού Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας». Ο «ουρανοξύστης» δεν είναι άλλος από το Μέγαρο του ΟΤΕ στη λεωφόρο Κηφισίας, στο ύψος του σημείου που μετά την κατασκευή της Αττικής Οδού συνηθίσαμε να αποκαλούμε «δαχτυλίδι». Η απόφαση για την ανέγερσή του ελήφθη στα μέσα της δεκαετίας του ’60. Διενεργήθηκε πανελλήνιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός σε δύο φάσεις. Αυτό που δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι Αθηναίοι είναι ότι υλοποιήθηκε το δεύτερο βραβείο, καθώς δεν απονεμήθηκε πρώτο βραβείο. Την υλοποιημένη

Θέση: Λεωφ. Μεσογείων 2-4 Ανέγερση: 1970-1973 Αρχιτέκτονες Βικέλας - Κυμπρίτης

➳

28.03.13 – lifo

57

φιξ (λεωφ. συγγρου) Θέση: Λεωφ. Συγγρού & Αμβρ. Φραντζή Ανέγερση: Μέσα της δεκαετίας του '50 Αρχιτέκτονας: Ζενέτος

πρόταση υπέγραφαν οι αρχιτέκτονες Πλάτων Μασσέλος, Γρηγόρης Μαυρομμάτης, Δημήτρης Νάκος και προέβλεπε πολυώροφο κτίριο σχήματος «αστέρος εν κατόψει». Έχει συνολική δόμηση 64.785,10 τ.μ. και είναι δομημένο σε οικόπεδο εμβαδού 52 στρεμμάτων περίπου. Η κατασκευή του συνδέθηκε με την είσοδο σε μία εποχή ραγδαίας ανάπτυξης των τηλεπικοινωνιών στη χώρα μας. Είναι το όγδοο πιο ψηλό κτίριο στην Ελλάδα.

ΠΥΡΓΟΣ ΑΘΗΝΩΝ Στην Αθήνα δεν επιτρέπεται η κατασκευή ψηλών κτιρίων. Ιδεολογικές ακαμψίες άλλων εποχών θα πείτε, σημασία όμως έχει ότι ισχύει και στην Ελλάδα του 21ου αιώνα: 27 μέτρα μάξιμουμ. Την περίοδο της χούντας ψηφίστηκε ένας αναπτυξιακός νόμος «Περί του ύψους των οικοδομών και ελευθέρας δομήσεως», που προέβλεπε την ανέγερση υψηλών κτιρίων σε πανταχόθεν ελεύθερο χώρο. Μέχρι τότε, το μέγιστο ύψος των κτιρίων ήταν τα 35 μέτρα. Ο συγκεκριμένος νόμος επέτρεψε την ανέγερση των λιγοστών πραγματικά ψηλών κτιρίων της Αθήνας και, πρώτα απ’ όλα, του Πύργου Αθηνών, ο οποίος παραμένει μέχρι σήμερα το ψηλότερο κτίριο στη χώρα. Έχει ύψος 103 μέτρα και αποτελείται από 28 ορόφους, ενώ δίπλα του υπάρχει ένα χαμηλότερο κτίριο, ύψους 65 μέτρων. Οικοδομήθηκε στην περιοχή των Αμπελοκήπων μεταξύ των ετών 1970-1973, βάσει σχεδίων των αρχιτεκτόνων Ιωάννη Βικέλα και Ιωάννη Κυμπρίτη. Το οικόπεδο ανήκε στη Μαριάνθη Σίμου, αδελφή του εφοπλιστή και γνωστού ευεργέτη Ευγένιου Ευγενίδη. Πρόκειται για έναν 25ώροφο γυάλινο πύργο γραφείων, που αποτελεί αρκετά επιτυχή μίμηση των αντίστοιχων αμερικανικών προτύπων, με κάποια στοιχεία ελληνικής «νεοϊστορικότητας». Αυτό που κυρίως ξεχώρισε την προσπάθεια αυτή από την αντίστοιχη αισθητική εμπειρία ενός διεθνούς πύργου γραφείων υπήρξε η προσπάθεια δημιουργίας μιας εντόπιας μορφής με βάση, κορμό και στέψη. Το αρχικό στήσιμο στο οικόπεδο προέβλεπε τη διαμόρφωση μιας διευρυμένης διώροφης βάσης και ενός υπερκείμενου ουρανοξύστη που θα αποτελούνταν από επάλληλα κατακόρυφα πρίσματα. Τελικά, το κτιριακό συγκρότημα διαμορφώθηκε από δύο ανισοϋψείς πύργους και μία ευρύχωρη πλατεία. Δίπλα, και σε υποχώρηση από τον κυρίως προβεβλημένο όγκο, εμφανίζεται η τεθλασμένη μορφή ενός χαμηλότερου κτιρίου, διατηρώντας κοινά χαρακτηριστικά ως προς τον σχεδιαστικό κάνναβο των όψεων. Αξί-

58 lifo – 28.3.13

ζει να σημειωθεί πως και στους δύο μεγάλους σεισμούς της Αθήνας, το 1981 και το 1999, δεν έπαθε την παραμικρή ζημιά.

ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΦΙΞ Το 1863 ο Ιωάννης Φιξ κατασκευάζει το πρώτο στην Ελλάδα εργοστάσιο παραγωγής μπίρας στην περιοχή του Κολωνακίου. Μετά τον θάνατό του ο γιος του Κάρολος Φιξ, επεκτείνοντας την επιχείρησή του, κατασκευάζει το 1893 ένα νέο και μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής εργοστάσιο στον ίδιο χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το υφιστάμενο κτίριο, στη δυτική όχθη του Ιλισού και νότια, σε μικρή απόσταση, από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Την εποχή εκείνη η περιοχή αυτή ήταν αδόμητη. Η επιτυχημένη πορεία της επιχείρησης του Καρόλου Φιξ κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα είχε ως αποτέλεσμα τη συνεχή επέκταση των εγκαταστάσεων του εργοστασίου μέχρι το 1920, στην ίδια πάντα θέση. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, εποχή βιομηχανικής ανασυγκρότησης της χώρας, αποφασίζεται η ριζική ανακαίνιση-ανακατασκευή του εργοστασίου και ο σχεδιασμός του έργου αυτού ανατίθεται από την οικογένεια Φιξ στον αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο (1926-1977), πρωτοπόρο εκπρόσωπο του μεταπολεμικού μοντερνισμού στην Ελλάδα. Στον σχεδιασμό του ο Ζενέτος τόνιζε την οριζόντια διάσταση του κτιρίου Φιξ κατά μήκος της λεωφόρου Συγγρού και της λεωφόρου Καλλιρρόης με οριζόντια γραμμικά υαλοστάσια. Επιπλέον, δεν επιδίωκε απλώς τη στέγαση μιας βιομηχανικής μονάδας, αλλά στο πλαίσιο της γενικότερης φιλοσοφίας του ενδιαφερόταν για τη μελλοντική λειτουργία του κτιρίου κάτω από διαφορετικές συνθήκες σε επόμενες εποχές. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 το εργοστάσιο ζυθοποιίας μεταφέρθηκε έξω από την Αθήνα και το συνολικό κτίριο, αν και σε άριστη τότε κατάσταση, εκκενώθηκε. Με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να γίνονται εμφανή τα σημάδια της εγκατάλειψης και της αισθητικής αλλοίωσης, με ανάρτηση διαφημιστικών πινακίδων στις όψεις και εμφανείς ζημιές στο εσωτερικό και στο εξωτερικό κέλυφος του κτιρίου. Αυτό προκάλεσε διχασμό στην κοινή γνώμη, ιδίως στα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν τμήμα του κτιρίου κατεδαφίστηκε για τις ανάγκες κατασκευής του σταθμού του μετρό. Οι περισσότεροι Αθηναίοι ήθελαν να απαλλαγούν από τον εγκαταλελειμμένο σκελετό, οι αρχιτέκτονες έκαναν πορείες διαμαρτυρίας. Τελικά, αποφασίστηκε η μετασκευή του υπόλοιπου Φιξ σε έδρα του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Ύστερα από πολλές περιπέτειες,

τα έργα προχωρούν με εντατικούς ρυθμούς και το νέο Φιξ αναμένεται να είναι έτοιμο μέχρι το φθινόπωρο – τα εγκαίνια του μουσείου στις αρχές του 2014.

ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ Το (νέο) Μουσείο Ακρόπολης δεν προκάλεσε τη θύελλα του Χίλτον, αλλά απασχόλησε για δύο τουλάχιστον δεκαετίες αρχιτέκτονες, πολεοδόμους και κοινή γνώμη. Όσο δε πλησιάζαμε στα εγκαίνια του 2009 και οι Αθηναίοι εξοικειώνονταν με την παρουσία του, τόσο βάθαινε το ρήγμα ανάμεσα σε όσους ήταν έτοιμοι να το λατρέψουν και σε όσους είχαν ήδη αποφασίσει να το μισήσουν. Από τη δεκαετία του 1970 φάνηκε ότι το παλιό μουσείο επάνω στον Ιερό Βράχο δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει ικανοποιητικά στα μεγάλα πλήθη των επισκεπτών του. Η ακαταλληλότητα του χώρου συχνά προκαλούσε προβλήματα και υποβάθμιζε το αισθητικό αποτέλεσμα που ήθελε να επιτύχει η έκθεση των αριστουργημάτων του Βράχου. Την ανάγκη αυτή για τη δημιουργία ενός νέου Μουσείου της Ακρόπολης διατύπωσε πρώτος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής τον Σεπτέμβριο του 1976, οριοθετώντας και τον χώρο στον οποίο τελικά κτίστηκε το νέο μουσείο. Διεξήχθησαν δύο αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί το 1976 και το 1979, που όμως έμειναν στα χαρτιά. Το 1989 η Μελίνα Μερκούρη, που ως υπουργός Πολιτισμού ταύτισε την πολιτική της με τη διεκδίκηση της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο, ξεκίνησε έναν νέο διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Τα αποτελέσματα του διαγωνισμού ακυρώθηκαν μετά την αποκάλυψη μιας μεγάλης οικιστικής περιοχής στο οικόπεδο Μακρυγιάννη, που χρονολογείται από τους προϊστορικούς ως τους βυζαντινούς χρόνους. Η ανασκαφή έπρεπε να ενταχθεί στο Νέο Μουσείο. Το 2000, ο Οργανισμός Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης (ΟΑΝΜΑ) ανακοίνωσε πρόσκληση για συμμετοχή σε έναν νέο διαγωνισμό, ο οποίος ευτυχώς ολοκληρώθηκε χωρίς προβλήματα. Το πρώτο βραβείο απονεμήθηκε στον Μπερνάρ Τσουμί και στον Μιχάλη Φωτιάδη. Στην πορεία των εργασιών υπήρξαν αντιδράσεις από τμήμα αρχαιολόγων και ακτιβιστών που θεωρούσαν ότι το νέο κτίριο καταστρέφει τις αρχαιότητες. Σήμερα, το νέο Μουσείο της Ακρόπολης αριθμεί στο σύνολό του 25.000 τ.μ. και διαθέτει εκθεσιακούς χώρους με εμβαδόν 14.000 τ.μ., δέκα φορές μεγαλύτερους απ’ ό,τι στο παλιό μουσείο. ¶

νεο μουσειο ακροπολης Θέση: Διον. Αρεοπαγίτου 15 Ανέγερση: 2001-2009 Αρχιτέκτονες: Τσουμί - Φωτιάδης

κτιριο οτε Θέση: Λεωφ. Κηφισίας Ανέγερση: Μέσα των δεκαετιών 1970-1980 Αρχιτέκτονες: Μασσέλος Μαυρομμάτης Νάκος

ΑΘΗΝΑ

ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΕΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

1957 2010

Ένα βιβλιοπωλείο σε κάθε γωνιά του κέντρου Ένας χάρτης με οδηγό τα παλιά (και θρυλικά) βιβλιοπωλεία της Αθήνας. τ ου ν ί κ ου βατ ό π ουλου

Ο

πως συνέβη και με τα παλιά της καφενεία και ζαχαροπλαστεία, η Αθήνα έχει χάσει και τα παλιά της βιβλιοπωλεία. Θα είχε ενδιαφέρον να είχαμε έναν χάρτη, στον οποίο να βάζαμε κόκκινες βούλες για όλα τα παλιά στέκια που χάθηκαν, είτε είχαν να κάνουν με τροφή είτε με γνώση. Θα «κοκκίνιζε» η Αθήνα, σαν να είχε πάρει έναν πολύ κακό βαθμό για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε όσα θα μπορούσαν σήμερα να την κάνουν μία πολύ πιο ενδιαφέρουσα και χυμώδη πόλη. Ό,τι έγινε υπάκουσε ασφαλώς σε μία συνθήκη, κοινωνική ή οικονομική, αλλά, εντέλει, αυτό που μένει είναι η γεύση της πενίας και της αποχύμωσης. Τι να πει κανείς περνώντας σήμερα έξω από

τον Κάουφμαν, στην οδό Σταδίου, με τη μοναδική του ατμόσφαιρα να είναι πλέον ατμός και σκόρπια μνήμη; Τουλάχιστον, ο Κάουφμαν είναι ακόμα εκεί και διατηρώ πάντα την κρυφή ελπίδα να βρεθεί κάποιος να τον αναστήσει. Από τα πολύ παλιά βιβλιοπωλεία δεν έχει μείνει κανένα στην ίδια θέση. Ίσως το παλαιότερο να είναι πλέον ο Ίκαρος στην οδό Βουλής, στην ίδια θέση από τη δεκαετία του 1940, αλλά μία πρωτεύουσα οφείλει να έχει βάθος χρόνου και αυτό «να φαίνεται». Και στην Αθήνα πολύ απλά «δεν φαίνεται», μόνο το νιώθει κανείς, αν θέλει και αν, βεβαίως, μπορεί. Είναι λογικό να σκεφτεί κανείς ότι τις δεκαετίες που η ελληνική κοινωνία ήταν πιο κλειστή και η Αθήνα πιο μικρή, με τα προάστια να μην

έχουν ακόμα οργανωθεί σε πόλεις-δορυφόρους, το αθηναϊκό κέντρο συγκέντρωνε τους πάντες. Και αυτό συνέβαινε, σε φθίνουσα πορεία, ακόμα και έως το 1980. Γι’ αυτό και τα βιβλιοπωλεία ήταν όλα μαζεμένα εκεί. Αρχικά, κοντά στο Σύνταγμα, η Ερμού και η Αιόλου είχαν τα πρώτα βιβλιοπωλεία ήδη από την εποχή του Όθωνα και, λίγο μετά, η οδός Σταδίου, πριν από το 1900 κιόλας, καθώς είχε εξελιχθεί σε επίσημο δρόμο περιπάτου και εμπορίου (ας μην ξεχνάμε ότι εκεί ήταν το Κοινοβούλιο). Έχουν φύγει από τη ζωή όσοι θα μπορούσαν να διηγηθούν τον βίο των μεγάλων βιβλιοπωλείων, μερικών ξεχασμένων, αλλά με μυθικά ονόματα ακόμα. Ελάχιστα, όπως ο Ελευθερουδάκης, ο Σιδέρης και η Εστία, επι-

➳

πρωτη εδρα Το Βιβλιοπωλείον της Εστίας βρισκόταν αρχικά στη Στοά Νικολούδη στην οδό Σταδίου. Όταν αυτή κατεδαφίστηκε, μετακόμισε στην οδό Σόλωνος, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα (Φωτό: Από το αρχείο του βιβλιοπωλείου).

28.3.13 – lifo

59

ζούν και συνεχίζουν μια παράδοση που είναι βαθιά αθηναϊκή και απολύτως ωφέλιμη για τη συναισθηματική ισορροπία και την ψυχολογική ανατροφοδότηση, καθώς το μεγάλο πρόβλημα των ελληνικών πόλεων είναι η απογύμνωση από τον ιστορικό συμβολισμό. Έτσι, η Αθήνα, χωρίς την απαραίτητη για κάθε πρωτεύουσα διαρκή και εναλλασσόμενη νοηματοδότηση κάθε εκδήλωσης της κοινωνικής ζωής, έχει εκπέσει στην κατάσταση μιας πόλης γυμνής από εκείνα τα ερεθίσματα που εντέλει συμφιλιώνουν και δίνουν υπόσταση σε μία κοινωνία. Έως και τη δεκαετία του 1970 το κέντρο της Αθήνας ήταν γεμάτο βιβλιοπωλεία, καθώς στις γειτονιές και τα προάστια ήταν λιγοστά.

η ΕρμοΥ και η ΑιΟλου ειχαν τα πρωτα βιβλιοπωλεια ηδη απο την εποχη του οθωνα και, λιγο μετα, η οδος Σταδιου, πριν απο το 1900 κιολας, καθως ειχε εξελιχθει σε επισημο δρομο περιπΑτου και εμποριου. Ο Ελευθερουδάκης ήταν, φυσικά, το μεγαλύτερο. Από το 1962 βρισκόταν στην οδό Νίκης 4, όπου είχε μετακομίσει αναγκαστικά λόγω της κατεδάφισης του ιστορικού, νεοκλασικού μεγάρου στο Σύνταγμα, γωνία με τη Σταδίου, όπου στεγαζόταν από τον 19ο αιώνα. Αν αυτό το βιβλιοπωλείο υπήρχε ακόμα, με τις μαρμάρινες, ιωνικές του κολόνες ανάμεσα στα ράφια, θα ήταν συχνό θέμα στους «New York Times» ή στα περιοδικά της Conde Nast. Αλλά και ο νεότερος Ελευθερουδάκης, εκείνος της οδού Νίκης, όπου παρέμεινε επί περίπου 35 χρόνια, ήταν ένα εξαιρετικό βιβλιοπωλείο, με ειδικές θεματικές ενότητες, πρωτοποριακές για τα ελληνικά δεδομένα. Σήμερα συνεχίζει εκείνη την παράδοση από το κατάστημα της Πανεπιστημίου και Αμερικής. Παρομοίως, το Βιβλιοπωλείον της Εστίας, που βρίσκεται από το 1978 στην οδό Σόλωνος 60, αναγκάστηκε να μετακομίσει εκεί λόγω κατεδάφισης της Στοάς Νικολούδη (επί της Σταδίου), όπου ήταν η παραδοσιακή του έδρα από το 1936. Εκεί, στο πολύ ενδιαφέρον μεσοπολεμικό εκείνο κτίριο (σήμερα στη θέση του βρίσκεται το κτίριο διοίκησης της Alpha Bank), στεγαζόταν επίσης ο «Λουμίδης», με το περίφημο λογοτεχνικό πατάρι του. Αντιλαμβάνεται κανείς τι πλήγμα ήταν εκείνη η κατεδάφιση για τη φυσιογνωμία της Αθήνας. Στο ίδιο σημείο της Σταδίου 32 η Εστία είχε στεγαστεί εξαρχής, δηλαδή από το 1885, στη νεοκλασική οικία Π. Λάμπρου που κατεδαφίστηκε τη δε-

60 lifo – 28.3.13

καετία του 1930 για να δώσει τη θέση της στη Στοά Νικολούδη. Κύκλοι της αθηναϊκής ζωής…

Aντίστοιχα, ο οίκος «Ι. Σιδέρης», ιδρυθείς το 1891, αφήνει την Ερμού για να έρθει και αυτός στην οδό Σταδίου το 1907, όταν πλέον ο δρόμος συγκέντρωνε όλους τους αστούς. Εκεί παρέμεινε ως το 2000, οπότε και μετακόμισε στην οδό Σόλωνος. Λιγότερο γνωστά στους σύγχρονους, αλλά ονομαστά για την πνευματική ζωή της Αθήνας, ήταν πολλά ακόμα βιβλιοπωλεία με ρίζες στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Ονομαστό ήταν το βιβλιοπωλείο του Δημητράκου, με το περίφημο λεξικό, στην οδό Σταδίου 4, προς Σύνταγμα, όπως και τα δύο των αδελφών Σαλίβερου, επίσης στη Σταδίου. Πολλά από αυτά τα βιβλιοπωλεία μνημονεύονται από τους λογοτέχνες της γενιάς του ’30, τον Θεοτοκά, τον Τερζάκη, τον Πετσάλη-Διομήδη. Πολύ γνωστό ήταν και το βιβλιοπωλείο του Βασιλείου (Σταδίου 42). Χαρακτηριστικό ήταν ότι τα περισσότερα βιβλιοπωλεία έως και τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν και τις δικές τους εκδόσεις, και λόγω του ότι η αθηναϊκή κοινωνία ήταν μικρή και όλοι λίγο-πολύ γνωρίζονταν έστω και εξ όψεως, τα βιβλιοπωλεία ήταν και στέκια, λογοτεχνικά ή κοινωνικά. Είναι εντυπωσιακό να σκεφτεί κανείς πόσες, παντός είδους ελληνικές επιχειρήσεις δρούσαν στο κέντρο της Αθήνας έως τα πρόσφατα χρόνια. Γεμάτη η οδός Ερμού και η Αιόλου από ελληνικά ονόματα. Το ίδιο συνέβαινε και στα βιβλιοπωλεία. Ακόμα και στον χώρο των παλαιοβιβλιοπωλείων υπήρχε συνέχεια και παράδοση, με πιο ξεχωριστή αυτή του Σπανού, που ιδρύθηκε το 1929 και συνεχίζει ακόμα. Ως τις αρχές της δεκαετίας του 1980 διασωζόταν το παλιό, ατμοσφαιρικό βιβλιοπωλείο στην οδό Ιπποκράτους (ανάμεσα στην Ακαδημίας και τη Σόλωνος, ανεβαίνοντας αριστερά), ένα μνημείο για κάθε βιβλιόφιλο, με ράφια ως ψηλά στο ταβάνι. Και όλα αυτά σε ένα θαυμάσιο, εκλεκτικιστικό κτίριο. Μικρά βιβλιοπωλεία, συχνά εκδοτικών οίκων, με ιδιαίτερη ατμόσφαιρα υπήρχαν διάσπαρτα, όπως αυτό των εκδόσεων Αστήρ στην οδό Λυκούργου, κοντά στην Ομόνοια, που λειτουργούσε έως τα πρόσφατα χρόνια. Άλλα βιβλιοπωλεία ήταν πιο οικογενειακά και είχαν και χαρτικά, με πρόσοψη στην οδό Σταδίου, όπως τα πασίγνωστα τη δεκαετία του ’60 Προμηθέας και Βιβλιοχαρτεμπορική (ονομαστό χαρτοπωλείο ήταν και το Χαρτέξ στην οδό Βαλαωρίτου). Στην κατηγορία του χαρτοπωλείου, σε συνδυασμό με τις ονομαστές εκδόσεις του, ήταν φυσικά ο Πάλλης στην Ερμού 8, που ήταν ξακουστός και για τα ανώτερης ποιότητος τετράδιά του με σήμα τον Παρθενώνα. Ένας μικρός Πάλλης ήταν και το μικρό χαρτοπωλείο-βιβλιοπωλείο του Θεοχάρη επί της Πατησίων, κοντά στην πλατεία Αμερικής, που είχε μάλιστα δική του παραγωγή τετραδίων με σήμα ένα ελαφάκι (γνωστό βιβλιοχαρτοπωλείο των δεκαετιών του ’60 και του ’70 ήταν και η Χαρά επί της Πατησίων, κοντά στην πλατεία Κολιάτσου). Δίπλα στον Θεοχάρη, στην πλατεία Αμερικής, ήταν το Λίλιπουτ, το μικρό παράρτημα

του Σαμούχου, που έφερνε μόνο ξένα βιβλία και ξένο Τύπο και μπορούσε να επιβιώσει τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, ενδεικτικό μιας άλλης σύνθεσης του πληθυσμού. Ο Σαμούχος (The American Bookstore, όπως αυτοαποκαλούνταν) είχε για πολλά χρόνια την έδρα του σε δύο επίπεδα στην οδό Αμερικής, κοντά στην Ακαδημίας. Λίγο πιο κάτω πολλοί θα θυμούνται το ξενόγλωσσο βιβλιοπωλείο του Παντελίδη, με τα πολλά εκπαιδευτικά και την ωραία βιτρίνα. Πολλά ξένα βιβλία είχε και η Φωλιά του Βιβλίου, που είχε ξεκινήσει ως μικρό βιβλιοπωλείο στην οδό Πανεπιστημίου και αργότερα αναπτύχθηκε σε μεγάλο χώρο απέναντι από την Ακαδημία Αθηνών, όπου παρέμεινε για πολλά χρόνια. Εκεί κοντά ήταν και το βιβλιοπωλείο Ατλαντίς, στην Κοραή 8. Ήταν η έδρα των εκδόσεων Πεχλιβανίδη, ένας ναός χαράς για κάθε παιδί και έφηβο, καθώς το μεγάλο βάθος του καταστήματος επέτρεπε να απλώνονται όλες οι ονομαστές εκδόσεις του εκδοτικού οίκου. Η Ατλαντίς μύριζε έντονα και μεθυστικά χαρτί. Πολλά ακόμα τα μικρά βιβλιοπωλεία που γέμιζαν την Αθήνα και της έδιναν ζωή, όπως σήμερα έχουν επιβιώσει αρκετά στην οδό Σόλωνος. Αξέχαστη και η εικόνα των υπαίθριων παλαιοβιβλιοπωλών στην οδό Μασσαλίας, όπου έβρισκε κανείς με ελάχιστα χρήματα εκπαιδευτικά, ιστορικά και λογοτεχνικά βιβλία… Αυτή η σύντομη περιήγηση δεν έχει μόνο νοσταλγικό χαρακτήρα. Έχει και τη φιλοδοξία να μας κάνει να σκεφτούμε πόσο συμπαγές, πόσο δυναμικό και με πόσους χυμούς υπήρξε το αθηναϊκό κέντρο σε εποχές με πολλές δυσκολίες επίσης, αλλά με διάχυτη την πεποίθηση ότι το όποιο μέλλον θα ήταν καλύτερο. Η πυκνότητα των βιβλιοπωλείων στην Αθήνα, που έκαναν όλα χρυσές δουλειές, έρχεται να μας διαψεύσει και τον μύθο για την ισχνή αστική τάξη και να μας επιβεβαιώσει την ανάγκη να κατανοήσουμε καλύτερα το πρόσφατο παρελθόν αυτής της συναρπαστικής πόλης. ¶

λΟγω του Οτι η αθηναϊκΗ κοινωνΙα Ηταν μικρΗ και Ολοι λΙγο-πολΥ γνωρΙζονταν Εστω και εξ Οψεως, τα βιβλιοπωλεια ηταν και στεκια, λογοτεχνικΑ ή κοινωνικΑ.

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

καφενεια παρεεσ

1960

ο σαχτουρησ στοΥ λουμιδη, ο μανοσ στο zonar's, ο βαρναλησ στο μΠαγκειον, η τζενη στου φλοκα. ολεσ οι σοβαρεσ υποθεσεισ τησ πολησ λυνονταν στα καφενεια. ΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚεσ παρεεσ περιξ του ZONAR's α πό την τίνα μα νδ ηλ α ρά

62 lifo – 28.3.13

γιναμε θεαμα Η στενή σχέση των προσωπικοτήτων της εποχής με τα καφενεία της πόλης απαθανατίστηκε χαριτωμένα σε αυτήν τη γελοιογραφία του Μποστ.

28.3.13 – lifo

63

«Στη Βιέννη, οι πιο σοβαρές και οι πιο ασήμαντες υποθέσεις λύνονται στα καφενεία» γράφει στον Επικίνδυνο Οίκτο ο Στέφαν Τσβάιχ – κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να ειπωθεί για την ιδιοσυστασία των αθηναϊκών καφέ. Άμεσα συνδεδεμένη με την αστική κουλτούρα της πόλης, η συνήθεια του καφέ διαμόρφωσε έξεις, έλυσε διάφορες υποθέσεις και γαλούχησε συνειδήσεις. Ταυτόχρονα, όμως, έθρεψε λογοτεχνικές παρέες που συνδέθηκαν άμεσα με συγκεκριμένα καφενεία, φτιάχνοντας τον αστικό μύθο της Αθήνας από τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα μέχρι σήμερα.

Πατάρι Λουμίδη, αρχή της Σταδίου

Δεξιά: Το Zonar's την περίοδο του ’60, που για πολλούς θεωρείται και η πιο ακμαία του. Φωτό: Ιωάννης Λάμπρου. Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη.

«Το πατάρι του Λουμίδη άρχισε να βουίζει από ένα παρδαλό μελίσσι από ποιητές χλωμούς και κοπέλες ξέμαλλες που απελπίζανε τα γκαρσόνια κι εκτοπίζανε σιγά-σιγά τους μαυραγορίτες κατά το κλιμακοστάσιο» έγραφε ο Οδυσσέας Ελύτης για το αλησμόνητο πατάρι του Λουμίδη, που έθρεψε μια παρέα λογοτεχνών και ποιητών, προπάντων μέλη της γενιάς του ’30. Εκεί, ανάμεσα στο παλιό βιβλιοπωλείο της Εστίας, στα γραφεία των εφημερίδων της εποχής και στα μεγάλα θέατρα, διαμορφώθηκε, ήδη από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’40, το στέκι που θα φιλοξενήσει τα πιο ονομαστά πρόσωπα των ελληνικών γραμμάτων: ο αστικός μύθος θέλει τον Γκάτσο να γράφει εδώ, εν μιά νυκτί, την Αμοργό του και εδώ να συλλαμβάνεται η υπόθεση του Ματωμένου Γάμου από το Θέατρο Τέχνης, σε μουσική του γνωστού θαμώνα Μάνου Χατζιδάκι, τον οποίο έμελλε να γνωρίσουν, για πρώτη φορά, από κοντά, όπως έγραφε ο Ελύτης στα Ανοιχτά Χαρτιά, τα υπόλοιπα μέλη της παρέας στο ένδοξο πατάρι. Θαμώνες: Νάνος Βαλαωρίτης, Μίλτος Σαχτούρης, Γιώργος Λίκος, Ελένη Βακαλό, Δημήτρης Κόρσος, Δ. Παπαδίτσας, Γιάγκος Αραβαντινός, Τάκης Σινόπουλος, Λύδια Στεφάνου, Μόραλης και Τσαρούχης, Σπύρος Τσακνιάς, Θωμάς Γκόρπας, Νίκος Καρούζος. Ακόμα και η Ανθολογία Μεταπολεμικών Ποιητών έχει ως αφετηρία τους θαμώνες και τις συζητήσεις από το περίφημο «πατάρι». Όσο για τον εμβληματικό και ανένταχτο δημιουργό του «Ιδεοδρομίου», τον Λεωνίδα Χρηστάκη, υπήρξε συγγραφέας του πιο γνωστού βιβλίου που έχει γραφτεί για το «πατάρι» με τον τίτλο Λουμίδης: Ένα αγνοημένο φυτώριο ποιητών (εκδόσεις Σπηλιώτη). Χαρακτήρας: Αστικές προδιαγραφές, ξύλινο δάπεδο, ποτισμένο από τα τσιγάρα των δοξασμένων ποιητών. Χαρακτήρας ανάλογος με την τοποθεσία του, που ακροβατούσε ανάμεσα στην πολιτική ανοιχτοσύνη της Ομόνοιας και στο αστικό κλέος του Συντάγματος, στην ελίτ και στο αντεργκράουντ. Ο Λουμίδης συνόψιζε ιδανικά αυτές τις αντιθέσεις, αλλά και τη mentalité ενός κόσμου που αναζητούσε την ταυτότητά του ανάμεσα στη λαϊκότητα και την πρωτοπορία. Αλησμόνητες θα μείνουν και οι συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πατάρι, όπως τις καταγράφει o Ροβήρος Μανθούλης στο περιώνυμο κείμενό του για το «πατάρι».

Καφέ Zonar's, πεζόδρομος Βουκουρεστίου Καθώς δεν απείχε πολύ από τα κέντρα της εξουσίας, όπως η Βουλή και τα μεγαλοπρεπή ξενοδοχεία που φιλοξένησαν τις πιο καίριες ιστορικές πολιτικές στιγμές της αθηναϊκής ιστορίας, το Ζonar’s αποτέλεσε την αδιαφιλονίκητη συνέχειά τους. Διάσημο στέκι πολιτικών και κραταιών προσωπικοτήτων, δεν έκρυψε μέχρι τις μέρες μας τον ένδοξο και πολυτελή χαρακτήρα του. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής

64 lifo – 28.3.13

συναντούσε εδώ τους εκπροσώπους των γραμμάτων της εποχής, ο Μάνος Χατζιδάκις έδωσε στους χώρους του κοινή συνέντευξη με τη Μελίνα Μερκούρη για τη γαλλική τηλεόραση και η Σοφία Λόρεν απολάμβανε, αποκλειστικά εδώ –όπως και ο Άντονι Κουίν στις ελληνικές του μέρες– τον καφέ της. Εν ολίγοις, το Ζonar’s συσπείρωσε τις πιο διάσημες υπογραφές, ειδικά στον θεατρικό κύκλο, και τις έφερε κοντά με τους πιο γνωστούς συγγραφείς. Θαμώνες: Νίκος Γκάτσος, Γιώργος Κατσίμπαλης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Δημήτρης Μυράτ, Μίνως Βολανάκης, Μάνος Χατζιδάκις, Μελίνα Μερκούρη, Τζένη Καρέζη, Φρέντυ Γερμανός, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Ιάκωβος Καμπανέλλης. Αλλά και ξένες διασημότητες, όπως οι συγγραφείς Λόρενς Ντάρελ και Χόρχε Λουίς Μπόρχες και οι ηθοποιοί Σοφία Λόρεν και Σαρλότ Ράμπλινγκ. Χαρακτήρας: Χλιδή και μεγαλοπρέπεια χαρακτηρίζουν το καφέ που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τα διάσημα γαλλικά στέκια, τα οποία και αποτέλεσαν το πρότυπό του – ακόμα και τώρα στη βιτρίνα του αναγράφεται, μόνο στα γαλλικά, Café d’ Athenes. Αυτή ήταν, άλλωστε, και η πρόθεση του πρώτου ιδρυτή του ιστορικού καφέ, Κάρολου Ζωναρά, να χτυπά εδώ η καρδιά της αστικής Αθήνας. Μονάχα στο Ζonar’s μπορούσε, άλλωστε, να φοράει απελευθερωμένα και εντελώς απενοχοποιημένα η

Μελίνα Μερκούρη τις πέρλες της, απολαμβάνοντας το φημισμένο παγωτό «Σικάγο».

Φίλιον (πρώην Ντόλτσε), Σκουφά Το πιο μοιραίο συναπάντημα μεταξύ πνευματικών ανθρώπων εξακολουθεί να συμβαίνει στα τραπεζάκια του πολυσύχναστου Φίλιον, πρώην Ντόλτσε. Απόδειξη ο διάσημος πίνακας που στολίζει τον τοίχο της εσωτερικής του αίθουσας και αναπαριστά όλους τους περίοπτους θαμώνες του, από το σήμα κατατεθέν του μαγαζιού, Κωνσταντίνο Τζούμα, και την Τάνια Τσανακλίδου μέχρι τον Χρήστο Χωμενίδη, τον Γιώργο Βέλτσο και τον Κωνσταντίνο Τσουκαλά. Βαδίζοντας στα πρότυπα του Deux Magots, το Ντόλτσε φιλοξένησε από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του τα ανατρεπτικά πνεύματα της αθηναϊκής διανόησης, κάτι που εξακολουθεί να κάνει και σήμερα το Φίλιον. Ο Κωστής Παπαγιώργης, στο Γεια σου, Ασημάκη, συνδέει το Ντόλτσε με μια αύρα νωχελικής εποπτείας της πόλης και ειρωνικής υψιπέτειας, άμεσα συνδεδεμένης με μια σειρά από ευφυείς ανθρώπους που διαμόρφωσαν τη φήμη του, όπως ο Χρήστος Βακαλόπουλος. Ακριβώς εδώ, στο εναλλακτικό πνεύμα των νέων λογοτεχνών της γενιάς του ’70, εντοπίζεται άλλωστε και η ύπαρξή του. Θαμώνες: Βασίλης Βασιλικός, Πέτρος Τα-

τσόπουλος, Κωνσταντίνος Τζούμας, Δημήτρης Νόλλας. Για χρόνια δεν άφηνε το «στασίδι» του στο Ντόλτσε ο Γιώργος Σκούρτης. Χαρακτήρας: Θυμίζοντας τα αεράτα ιταλικά καφέ της Via Venetto, παρά τα αυστηρά βιεννέζικα καφέ, το Φίλιον διατηρούσε ανέκαθεν έναν αέρα άνεσης και ανυπόκριτης πολυτέλειας. Ξύλο, πράσινο βελούδο στις καρέκλες και καθρέφτες είναι αδιαφιλονίκητα στοιχεία του ντελικάτου χαρακτήρα του, χωρίς διάθεση ψαρωτικής υπερβολής και με τα γκαρσόνια του να είναι πλέον γνωστά με το μικρό τους όνομα.

Καφέ Βυζάντιον, πλατεία Κολωνακίου Η έννοια «διανοούμενος» μάλλον καθαγιάστηκε σε αυτά ακριβώς τα τραπέζια, αφού το Βυζάντιον ήταν συνώνυμο με τους πανεπιστημιακούς και πάσης φύσεως θεωρητικούς της εποχής, ειδικά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Αργότερα, ειδικά τη δεκαετία του ’70, στα παρηκμασμένα του τραπέζια βρήκαν καταφύγιο οι μπίτνικς. Για χρόνια, επίσης, η γνωστή ενδυματολόγος Ντένη Βαχλιώτη και ο θεατράνθρωπος Χρήστος Βαχλιώτης έδιναν διαλέξεις για το σινεμά ανάμεσα στους καφέδες. Το Βυζάντιον συνδέθηκε, όμως, και με την παρέα των Ελλήνων μοντερνιστών, με τακτικούς θαμώνες τα μέλη του περιοδικού «Πάλι» και την εμβληματική φυσιογνωμία του Νάνου Βαλαωρίτη. Θαμώνες: Εκτός από τον Ελύτη και τον Γκάτσο, όλη η ελληνική πρωτοπορία: Δημήτρης Πουλικάκος, Πάνος Κουτρουμπούσης, Τάσος Φαληρέας, Σπύρος Μεϊμάρης, Μαρία Μήτσορα. Χαρακτήρας: Εξωστρέφεια, τραπεζάκια έξω, σεμνή πολυτέλεια, ήταν μερικά από τα στοιχεία που τιμούσαν τον αυτοκρατορικό τίτλο του Βυζάντιον, με τα χαρακτηριστικά λευκά τραπεζομάντιλα και τα γκαρσόνια με την απαραίτητη στολή. Έκλεισε τη δεκαετία του ’70, έχοντας ωστόσο μεταλλάξει για πάντα την εικόνα της πλατείας, που έκτοτε συνενώνει αρμονικά τους ντόπιους αστούς με τους εναλλακτικούς ρέκτες της διανόησης.

Brazilian, Bουκουρεστίου Επικό και μυθιστορηματικό, όπως οι θαμώνες του. Χρησίμευε ως πέρασμα και ως σημείο αναφοράς για τα πνευματικά τέκνα που δεν ένιωθαν τόσο άνετα με τη μεγαλοπρέπεια του Zonar’s, αλλά αναζητούσαν διακαώς τις συζητήσεις ανάμεσα στους Ελύτη, Μόραλη ή Ταχτσή, που σύχναζαν εκεί. Η περίφημη «Συμφωνία του Μπραζίλιαν» που έγραψε το ’54 ο Κώστας Ταχτσής εξακολουθεί να δεσπόζει σε μια γωνιά. Μόνο εδώ καταδεχόταν να πίνει τον καφέ του ο Σαχτούρης, όταν αναγκαζόταν να εγκαταλείψει για λίγο τα αγαπημένα του στέκια της Κυψέλης. Θαμώνες: Νίκος Γκάτσος, Οδυσσέας Ελύτης, Μίλτος Σαχτούρης, Αλέκος Φασιανός, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Ελένη Βακαλό, Αλέξης Ακριθάκης. Χαρακτήρας: Ιταλική αβρότητα με νότες πολυτέλειας, σε έναν πεζόδρομο που έσφυζε από ζωή. Το Brazilian, αν και μικρό, δεν φοβόταν να διατρανώσει τον ελιτισμό του, δίνοντας προτεραιότητα στις διάσημες λογοτεχνικές πένες που έπιαναν θέση στον ασφυκτικό του χώρο και στα υπαίθρια τραπεζάκια του από νωρίς. Η πρώτη ρήξη των σουρεαλιστών επήλθε εδώ, ο Χένρι Μίλερ συναντούσε στον μικρό του χώρο τον Κατσίμπαλη – στου οποίου το κεφάλι είχε αδειάσει εδώ ένα ολόκληρο φλιτζάνι καφέ «για το κακό που έκανε στη λογοτεχνία». Από το

Brazilian ο Γιώργος Σεφέρης θεωρούσε ότι μπορεί κανείς να έχει, πραγματικά, θέαση στην ιστορία των Αθηνών. Με τα χρόνια, οι ποιητές έδωσαν τη θέση τους στους διάσημους ζωγράφους, ενώ σήμερα το Brazilian έχει μεταφερθεί στη Βαλαωρίτου και στη θέση του παλιού λειτουργεί το Clemente.

Μπάγκειον, πλατεία Ομονοίας Οι καταραμένοι ποιητές και οι εναλλακτικοί καλλιτέχνες της πλατείας Ομoνοίας συνευρίσκονταν, τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, στο υπόγειο του φημισμένου ξενοδοχείου Μπάγκειον, στη γωνία της οδού Αθηνάς. Από τα πρώτα μέρη που τόλμησαν να σερβίρουν αψέντι και να ακούσουν τη στεντόρεια φωνή του Θωμά Γκόρπα, ενός θαμώνα που πολλοί, τη δεκαετία του ’20, παρομοίαζαν με τον Ρεμπό, να αντηχεί στο αχανές του υπόγειο. Στην πραγματικότητα, το Μπάγκειον λειτουργούσε ως καφενείο, αλλά τις πρώτες βραδινές ώρες μεταλλασσόταν σε αμαρτωλό καταφύγιο για τους ανένταχτους και τους απανταχού αποσυνάγωγους. Οι θαμώνες του τολμούσαν να ομολογήσουν ότι λάτρευαν την κλασική λογοτεχνία και τις ουσίες, ενώ διάβαζαν απαρεγκλίτως για όλη σχεδόν τη δεκαετία του ’20 το πρώτο free press στην ιστορία της Αθήνας, το «Φραγγέλιο», το οποίο εξέδιδε ο περιώνυμος Γκόρπας. Στα τραπέζια του έγραφε ο καταραμένος ποιητής Μίνως Ζώτος παθιασμένα ποιήματα στη λατρεμένη του Μαρία Πολυδούρη - οι φήμες, μάλιστα, λένε πως αυτοκτόνησε για χάρη της λίγες ώρες αφότου άφησε ένα ποίημα στο περβάζι του Μπάγκειου. Θαμώνες: Ο Τέλλος Άγρας κατέβαινε συχνά τα σκαλιά του Μπάγκειου, όπως το ίδιο έκαναν οι Τερζάκης, Βάρναλης, Μυρτιώτισσα, Μήτσος Παπανικολάου, Νίκος Σαράβας –ο πρώτος, για πολλούς, σουρεαλιστής ζωγράφος– ακόμα, όμως, και ο Ρίτσος, που σύχναζε εδώ σε νεαρή ηλικία. Χαρακτήρας: Το καφέ στεγαζόταν σε ιστορικό κτίριο του Τσίλερ, που υπέστη πολλές καταστροφές και σήμερα θεωρείται διατηρητέο. Ψηλά ταβάνια, περίτεχνος διάκοσμος, τεράστια παράθυρα απ’ όπου έμπαινε το περιώνυμο αττικό φως. Ακόμα και στο υπόγειό του μπορούσε κανείς να απολαύσει την ατμόσφαιρα ενός κτιρίου που απέπνεε Αθήνα, ενώ οι λουκουμάδες που ψήνονταν τακτικά είχαν ποτίσει με τη γλυκάδα τους τους τοίχους.

Φλόκας, Φωκίωνος Νέγρη Οι τοίχοι του Φλόκα είναι ακόμα ποτισμένοι από ιδέες, πνευματικές αντιπαραθέσεις και μουσικές που παίζονταν στο ομώνυμο πατάρι. Η Φωκίωνος Νέγρη ήταν το αντιπροσωπευτικό δείγμα της «αμαρτωλής» διανόησης που πάσχιζε να αποκηρύξει τον καθωσπρεπισμό, αλλά δεν απαρνιόταν την αστική καταγωγή της. Εδώ έγραφε τα ημερολόγιά του ο Ζαν Ζενέ και κρατούσε σημειώσεις ο Τάσος Λιγνάδης. Αρκεί να ξεφυλλίσει κανείς μερικές σελίδες από το Παλίμψηστο, την αυτοβιογραφία του Γκορ Βιντάλ, για να δει τον Φλόκα να στολίζει τις περισσότερες από τις αναφορές του. Στο πατάρι του μαζεύονταν οι «ροκάδες» και οι μουσικοί της εποχής, εδώ συναντιόταν καθημερινά ο Βαγγέλης Παπαθανασίου με τους φίλους του, ενώ τις σκάλες του ανεβοκατέβαιναν τα μέλη των Φόρμιξ. Θαμώνες: Το διάσημο προφιτερόλ του γεύτηκαν από τον Ανδρέα Μπάρκουλη και την Αλίκη

Κολοκυθάς, Πετράλωνα Στέκι εναλλακτικό, λίγο μακριά από τη χλαπαταγή της Αθήνας, ιδανικό καταφύγιο για διανοούμενους και πολιτικά κυνηγημένους. Εδώ άφηνε την εφημερίδα του και το τσιγάρο στο τασάκι ο Στέλιος Καζαντζίδης, για να επιστρέψει λίγες ώρες αργότερα, εδώ κατέφευγε ο Μίκης Θεοδωράκης κάθε φορά που έπρεπε να συζητήσει με κάποιο μέλος των Λαμπράκηδων, τα γραφεία των οποίων ήταν ακριβώς δίπλα. Οι πιο διάσημες αντιπαραθέσεις πραγματοποιήθηκαν στον μικρό του εσωτερικό χώρο κι ίσως γι’ αυτό ο ιδιοκτήτης του με το ίδιο όνομα, Γ. Κολοκυθάς, είχε ανακριθεί πολλές φορές από την Αστυνομία, για να ομολογήσει τα όσα συνέβαιναν πίσω από τις κλειστές πόρτες του. Θαμώνες: Μάνος Λοΐζος, Στέλιος Καζαντζίδης, Μίκης Θεοδωράκης, Μέντης Μποσταντζόγλου (Μποστ), Έλλη Παππά. Χαρακτήρας: Ο ριζοσπαστικός χαρακτήρας του ήταν άμεσα συνδεδεμένος και με τη μυθολογία της περιοχής – φτωχή συνοικία με ιστορία, ντομπροσύνη και λαϊκή αρχοντιά στις παρυφές του κέντρου.

Βουγιουκλάκη μέχρι τον Κώστα Καζάκο και την Τζένη Καρέζη. Ο Εγγονόπουλος περνούσε από εδώ καθημερινά και ο Νίκος Τσιφόρος καθόταν στα τραπεζάκια του, σημειώνοντας όσα έβλεπε. Στα πρώτα χρόνια της καθόδου του στην Αθήνα την περαντζάδα από τα έξω τραπεζάκια χαίρονταν ο Γιώργος Χειμωνάς με τη Λούλα Αναγνωστάκη. Χαρακτήρας: Από την είσοδο του πιο ονομαστού και δοξασμένου πεζόδρομου της Αθήνας, ο Φλόκας –υπάρχει ακόμα ως Φλοκαφέ– έδινε το στίγμα της μοντέρνας πολυτέλειας και της ποιητικής μοναξιάς. Ως καφέ υπήρξε συνώνυμο με το μοντέρνο lifestyle της δεκαετίας του ’60. Αν τα υπόλοιπα καφέ της Αθήνας φιλοξενούσαν κατεξοχήν φιλήσυχους θαμώνες, ο Φλόκας δεν μπορούσε παρά να αποτελέσει το μεταίχμιο ανάμεσα στους αλανιάρηδες των πρώτων απογευματινών ωρών και στους νυχτόβιους που συναπάρτιζαν τις φυλές της Φωκίωνος. Λένε πως το «Κορίτσια, ο Μπάρκουλης» ξεπήδησε από εδώ. ¶

1965 Αποστασία: Στις 15 Ιουλίου η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου ήρθε σε ρήξη με τα Ανάκτορα, παραιτήθηκε, και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος διόρισε νέα, με μέλη αποχωρήσαντες βουλευτές του Παπανδρέου.

28.3.13 – lifo

65

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

1967

66 lifo – 28.3.13

Δύο σπάνιες φωτογραφίες του ζωγράφου που ταυτίστηκε όσο κανείς άλλος με την Αθήνα: του Γιάννη Τσαρούχη.

ΩΣ ΣΤΡΟΥΘΙΟΝ ΜΟΝΑΖΟΝ ΕΠΙ

ΔΩΜΑΤΟΣ

εν τη οδω Στην οδό Φιλελλήνων, με το μπαρ Kit Cat, και στη στοά του Παλλάς και του Brazilian, μια ζεστή, καλοκαιρινή μέρα. Φωτό: Δημήτρης Παπαδήμος, 1961. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.

28.3.13 – lifo

67

ΑΘΗΝΑ

θεατρο ηθοποιοι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

18941983

68 lifo – 28.3.13

ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΟΡΟΣΗΜΑ Στην πόλη με τα 300 θέατρα είναι δύσκολο να είσαι απόλυτος. Όμως αυτές οι δέκα παραστάσεις προκάλεσαν το κοινό. Μέχρι και έναν νεκρό είχαμε σε μία... a πό το ν xρήσ το πα ρίδ η

«ΛΙΓΟ ΑΠ' ΟΛΑ» ΘΕΑΤΡΟ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ, 1894 Το πέρασμα από την Αθήνα τον Απρίλιο του 1894 του ιταλικού θεάτρου «Γκονζάλες» με το ισπανικό θέαμα Γκραν Βία και η τεράστια απήχηση που είχε στην τότε κοινωνία της πρωτεύουσας ήταν καθοριστικά για τα θεατρικά πράγματα της πόλης. Αυτός ο παράξενος «νεωτερισμός» που έφερε, ο συνδυασμός μουσικής, χορού και σκετς, άρεσε τόσο πολύ, που αμέσως βρήκες μιμητές. Υπήρχε βέβαια η παράδοση του κωμειδυλλίου, αλλά το νέο αυτό είδος αφενός προερχόταν από την Ευρώπη, αφετέρου ήταν απεικόνιση της μεγάλης πόλης και όχι του λόγγου και της ραχούλας. Η παράσταση Λίγο απ’ όλα του Μίκιου Λάμπρου που παρουσίασε ο θίασος Πρόοδος του Δημητρίου Κοτοπούλη, πατέρα της Μαρίκας, στις 30 Αυγούστου του ίδιου χρόνου στο θέατρο «Παράδεισος» έμελλε να γεννήσει το πιο αυθεντικά αθηναϊκό θεατρικό είδος, την επιθεώρηση. Η επιθεώρηση (πιστή μετάφραση του γαλλικού revue) ξεστράτισε πολύ γρήγορα από τα απομεινάρια του 19ου αιώνα, απέκτησε τα δικά της χαρακτηριστικά, την πολιτική σάτιρα, τους τύπους ανθρώπων, την ελευθεριότητα, την επικοινωνία με το κοινό, τη χαλαρότητα της δομής, τους μουσικούς της κώδικες. Οι πόλεμοι, οι πολιτικές αναστατώσεις, τα κοινωνικά σκάνδαλα κάθε εποχής, όλα πέρασαν με κωμικό –ενίοτε και με δραματικό– τρόπο στο μεγάλο λαϊκό κοινό που παρακολουθούσε τις επιθεωρήσεις και άμεσα υιοθετούσε τα τραγούδια και τις ατάκες ως μια συλλογική τραγικο-κωμωδία. Η μεγάλη ακμή της επιθεώρησης των σπουδαίων καλλιτεχνών και τα φαντασμαγορικά υπερθεάματα κορυφώθηκαν από το 1947 μέχρι την επιβολή της δικτατορίας το 1967, όταν η λογοκρισία, όπως άλλωστε είχε συμβεί και το 1936, περιόρισε κάθε δυνατότητα σχολιασμού και κριτικής.

«ΟΡΕΣΤΕΙΑ» ΤΟΥ ΑΙΣΧΥΛΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ, 1903 ορνιθεσ του αριστοφανη Κάρολος Κουν, Γιάννης Τσαρούχης, Μάνος Χατζιδάκις και Ραλλού Μάνου συνεργάστηκαν τον Αύγουστο του 1959 στους Όρνιθες του Αριστοφάνη.

Η παράσταση που έμεινε στην ιστορία για την πρώτη εμφάνιση της Μαρίκας Κοτοπούλη και για τα περίφημα «Ορεστειακά», τα αιματηρά επεισόδια που ξέσπασαν από τις 6 έως τις 9 Νοεμβρίου του 1903 από φοιτητές υποκινούμενους από τον καθηγητή Μιστριώτη. Αιτία ήταν το γεγονός ότι το Βασιλικό Θέατρο τόλμησε να ανεβάσει την τριλογία Ορέστεια του Αισχύλου σε συντηρητική δημοτική μετάφραση του Γεωργίου Σωτηριάδη. Η πρεμιέρα που δόθηκε την 1η Νοεμβρίου, στην οποία η Κοτοπούλη σε ηλικία δεκαεπτά χρόνων εντυπωσίασε με την απαγγελία του ποιήματος του Παλαμά «Χαίρε της τραγωδίας» που προηγήθηκε της παράστα-

σης αλλά και με την ερμηνεία της ως Παλλάδα Αθηνά, προκάλεσε τη μήνι των «γλωσσαμυντόρων», όπως λέγονταν τότε οι οπαδοί της αρχαΐζουσας καθαρεύουσας. Κύριος υποκινητής ήταν ο καθηγητής γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεώργιος Μιστριώτης, ο οποίος ξεσήκωσε τους φοιτητές του. Παράλληλα, οι προσκείμενες στις απόψεις του εφημερίδες παρότρυναν τον αθηναϊκό λαό να συμμετάσχει σε συλλαλητήρια. Η κυβέρνηση δεν απεδέχθη όσα πρέσβευαν, ότι οι παραστάσεις του αρχαίου δράματος, δηλαδή, έπρεπε να παίζονται στη γλώσσα που γράφτηκαν, ακολούθησαν συμπλοκές και το βράδυ της 8ης Νοεμβρίου ο στρατός κλήθηκε να επιβάλει την τάξη. Ακολούθησαν συμπλοκές, κατά τις οποίες στρατιώτες πυροβόλησαν εναντίον του πλήθους, με συνέπεια να σκοτωθούν και να τραυματιστούν πολίτες. Η παράσταση επαναλήφθηκε στις 15 και 16 Νοεμβρίου.

«ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΛΗΡ» ΤΟΥ ΣΑΙΞΠΗΡ – ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ 1938 Η παράσταση, που έκανε πρεμιέρα στις 21 Οκτωβρίου του 1938, θεωρείται μία από τις σημαντικότερες παραστάσεις του προπολεμικού θεάτρου και κορυφαία ερμηνεία του «γίγαντα» Αιμίλιου Βεάκη στον ομώνυμο ρόλο. Οι κριτικές της εποχής μιλούν για «μυσταγωγία» και «κατόρθωμα» τόσο του σκηνοθέτη Δημήτρη Ροντήρη όσο και του συνόλου των συντελεστών, δεδομένης, μάλιστα, της έλλειψης παράδοσης στο σαιξπηρικό θέατρο στην Ελλάδα. Αυτό που όμως την ανήγαγε σε «ιστορική» παράσταση ήταν η συνάντηση επί σκηνής τριών σπουδαίων πρωταγωνιστριών, που ερμήνευσαν τις τρεις κόρες: η Κατίνα Παξινού τη Γονερίλη, η Ελένη Παπαδάκη τη Ρεγάνη και η Βάσω Μανωλίδου την Κορδέλια. Οι αντρικοί ρόλοι ερμηνεύτηκαν από εξίσου θρυλικά ονόματα, όπως αυτά των Κωτσόπουλου, Ροζάν, Χατζίσκου, Γληνού, Μινωτή, Βόκοβιτς, αλλά και των νέων Μάνου Κατράκη και Διονύση Παπαγιαννόπουλου. Η μετάφραση ήταν του Βασίλη Ρώτα, τα σκηνικά του Κλεόβουλου Κλώνη και τα κοστούμια του Αντώνη Φωκά.

«ΟΡΕΣΤΕΙΑ» ΘΕΑΤΡΟ ΗΡΩΔΟΥ ΑΤΤΙΚΟΥ, 1949 Ήταν μια παράσταση του Εθνικού Θεάτρου προς τιμήν της Μαρίκας Κοτοπούλη. Σκηνοθέτης, ο σημαντικότερος γνώστης του αρχαίου δράματος, ο μέγας Δημήτρης Ροντήρης, που κλήθηκε να διδάξει την τριλογία του Αισχύλου και να στήσει μια μεγαλειώδη παράσταση. Η ανυπέρβλητη Μαρίκα, σαράντα πέντε χρόνια μετά την παρθενική της εμφάνιση, πάλι

στην Ορέστεια του Βασιλικού Θεάτρου το 1903, αυτήν τη φορά ανέλαβε τον ρόλο της Κλυταιμνήστρας. Η μετάφραση ήταν του Ιωάννη Γρυπάρη, η μουσική του Μενέλαου Παλλάντιου, οι χορογραφίες της Ραλλούς Μάνου και το δίδυμο Κλώνης-Φωκάς ήταν στα σκηνικά και τα κοστούμια, αντίστοιχα. Στους υπόλοιπους ρόλους, ο Γιάννης Αποστολίδης ως Αγαμέμνονας, ο Δημήτρης Μυράτ ως Ορέστης, η Έλσα Βεργή ως Ηλέκτρα, η Κάκια Παναγιώτου ως Κασσάνδρα και ο Νίκος Χατζίσκος ως Αίγισθος. Στον χορό των αντρών συμμετείχε και ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, ενώ ανάμεσα στις Χοηφόρους ήταν η Άννα Συνοδινού και η Δέσπω Διαμαντίδου. Η πρεμιέρα δόθηκε για τον μεν Αγαμέμνονα στις 7 Σεπτεμβρίου 1949, για τις δε Χοηφόρους και Ευμενίδες την επομένη, 8 Σεπτεμβρίου 1949. Ήταν μόλις έναν μήνα μετά την επίσημη λήξη του Εμφυλίου και το Ηρώδειο ήταν κατάμεστο από κόσμο, παρουσία του προέδρου της κυβέρνησης, υπουργών, των πριγκιπισσών Όλγας και Ελένης και πρεσβευτών. Ήταν η πρώτη μεγαλειώδης κοσμική πρεμιέρα μετά το τέλος του πολέμου για χάρη της μεγάλης Μαρίκας, η οποία χαρακτηρίστηκε μεγάλη τραγωδός λόγω αυτής της παράστασης, ενώ η μεγαλύτερή της επιτυχία για χρόνια δεν ήταν άλλη από το Έκτο Πάτωμα. Πέντε χρόνια μετά άφησε την τελευταία της πνοή.

«ΟΡΝΙΘΕΣ» ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ – ΗΡΩΔΕΙΟ, ΘΕΑΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ, 1959

artwork Οι αφίσες των παραστάσεων συχνά αποτελούσαν έργα τέχνης από μόνες τους, αφού φιλοτεχνούνταν από καλλιτέχνες όπως ο Τσαρούχης, ο Μίνως Αργυράκης κ.ά. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο

Ήταν μια συνάντηση γιγάντων που έμελλε να μείνει στην ιστορία για τους λάθος λόγους. Η παρθενική παράσταση του Θεάτρου Τέχνης στο Ηρώδειο τον Αύγουστο του 1959 με τους Όρνιθες του Αριστοφάνη συσπείρωσε γύρω από τον σκηνοθέτη Κάρολο Κουν τον Γιάννη Τσαρούχη στα σκηνικά και τα κοστούμια, τον Μάνο Χατζιδάκι στη μουσική, τον Βασίλη Ρώτα στη μετάφραση και τη Ραλλού Μάνου στις χορογραφίες. Ο στόχος ήταν ένας Αριστοφάνης που θα διαφοροποιούνταν από την ακαδημαϊκή προσέγγιση του Εθνικού Θεάτρου. Η αλήθεια είναι ότι τη βραδιά της πρεμιέρας τίποτα δεν ήταν πραγματικά έτοιμο. Ούτε τα σκηνικά, ούτε τα κοστούμια, ούτε η διδασκαλία των τραγουδιών. Δεν ήταν αυτό, όμως, που τάραξε το κοινό. Για την ακρίβεια, ένα μικρό μέρος του κοινού εξέφρασε με κραυγές αποδοκιμασίας το μένος του για την προσβολή του θρησκευτικού του αισθήματος, όταν ο ιερέας στη σκηνή της θυσίας εμφανίστηκε με καμιλαύκι ορθόδοξου παπά και ο χορός απαντούσε στις ευχές του λέγοντας «αμήν». Άλλοι φώναζαν «αίσχος σταματήστε» κι άλλοι «συνεχίστε». Την επομένη δημιουργήθηκε τεράστιος

➳

28.3.13 – lifo

69

ΑΘΗΝΑ

θεατρο ηθοποιοι

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

18941983

σάλος από τον Τύπο και ο υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως Κωνσταντίνος Τσάτσος απαγόρευσε τη δεύτερη προγραμματισμένη παράσταση. Η ανακοίνωση του υπουργείου δικαιολόγησε τη διακοπή ως εξής: «Το χθες εμφανισθέν έργον, ατελέστατα προπαρασκευασμένον, απετέλεσε παραμόρφωσιν του πνεύματος του κλασικού κειμένου, ωρισμέναι δε σκηναί αυτού παρουσιάσθησαν κατά τρόπον προσβάλλοντα το θρησκευτικόν αίσθημα του λαού…». Ο Τσάτσος την πλήρωσε επίσης με τη χαρακτηριστική γελοιογραφία του Φωκίωνα Δημητριάδη, που τον αναπαριστούσε ως κότα με λουρί. Η παράσταση επαναλήφθηκε το καλοκαίρι του 1960 ολοκληρωμένη, με αντικατάσταση της χορογράφου από τη Ζουζού Νικολούδη, η μουσική του Χατζιδάκι έγινε αργότερα χορόδραμα από τον Μωρίς Μπεζάρ και ο Κουν, το 1962, με τους ίδιους ακριβώς Όρνιθες κέρδισε στο Παρίσι το Α’ Βραβείο του Φεστιβάλ των Εθνών. Η παράσταση σήμερα θεωρείται θρύλος.

ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΚΟΡΥΦΑΙΩΝ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΡΙΩΝ Οι κορυφαίες ερμηνείες για μερικές από τις σημαντικότερες και διασημότερες Ελληνίδες πρωταγωνίστριες του θεάτρου: μαρίκα κοτοπούλη Εκάβη του Ευριπίδη, Παναθηναϊκό Στάδιο, 1927 Ελένη Παπαδάκη, Αντιγόνη του Σοφοκλή, Εθνικό Θέατρο, 1940 / κατερίνα ανδρεάδη Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα του Ευγένιου Ο’ Νιλ, Θέατρο Κεντρικόν, 1945 / κυβέλη Το μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας του Γρηγορίου Ξενόπουλου, Εθνικό Θέατρο, 1953 /

70 lifo – 28.3.13

«ΟΔΟΣ ΟΝΕΙΡΩΝ» – ΘΕΑΤΡΟ ΜΕΤΡΟΠΟΛΙΤΑΝ, 1962 Τόσο η πρόταση της Ρένας Βλαχοπούλου, βασίλισσας της τζαζ τότε και όχι ακόμα σούπερ σταρ της Φίνος Φιλμ, και του χορογράφου Μανώλη Καστρινού στον Μάνο Χατζιδάκι να συνεργαστούν σε μια καλοκαιρινή επιθεώρηση, όσο και η επιθυμία του τελευταίου να συμβάλει στην ανανέωση ενός θεατρικού είδους για το οποίο είχε εκφραστεί αρνητικά είχε ως αποτέλεσμα τη θρυλική Οδό Ονείρων. Το έργο ανέβηκε τον Ιούνιο του 1962 στο θέατρο «Μετροπόλιταν» της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Τα κείμενα και τη σκηνοθεσία της παράστασης είχε αναλάβει ο Αλέξης Σολομός, τη σκηνογραφία ο Μίνως Αργυράκης, στα σχέδια του οποίου βασίστηκαν και πολλοί από τους χαρακτήρες, τις χορογραφίες ο Καστρινός, τους στίχους των τραγουδιών ο ίδιος ο Χατζιδάκις, ο Γκάτσος και ο Καμπανέλλης. Η Βλαχοπούλου, που παρουσιαζόταν ως μια κουτσομπόλα της γειτονιάς, σάρωνε τη σκηνή –εμφανιζόταν μάλιστα και σε ένα δεκάλεπτο φιλμάκι–, αλλά ήταν η καταλυτική παρουσία του Τάκη Χορν το επιστέγασμα του ύφους της παράστασης. Τους πρωταγωνιστές πλαισίωναν η Μάρω Κοντού, ο Γιώργος Κωνσταντίνου, ο Λευτέρης Βουρνάς, ο Λάκης Παππάς, ο Βαγγέλης Πρωτόπαπας, η Ζωή Φυτούση και ο χορευτής Γιώργος Εμιρζάς. Η διανομή είχε και πλήθος νέων τότε ηθοποιών, όπως ο Ντίνος Καρύδης, η Βέρα Κρούσκα, η Ζέτα Αποστόλου, η Νίκη Λεμπέση, ο Φαίδων Γεωργίτσης αλλά και ο Γιώργος Μαρίνος. Ο τελευταίος τραγουδούσε το κεντρικό μοτίβο του έργου, το «Όνειρο παιδιών της γειτονιάς», η Φυτούση το « Έφυγε το τρένο» και μαζί με την Κοντού τις περίφημες τις «Αδελφές Τατά». Η Κοντού έκανε επίσης προσωπική επιτυχία με τη «Μαύρη Φορντ», ενώ ο Χορν άφησε εποχή με την παρλάτα-τραγούδι «Ηθοποιός». Η πρεμιέρα ήταν λαμπερή χάρη στην παρουσία του πρωθυπουργικού ζεύγους Καραμανλή, αλλά οι κριτικές χλιαρές και το κοινό δεν

πείστηκε απόλυτα για την παράσταση. Έτσι, ο Χατζιδάκις, για να βοηθήσει διαφημιστικά την παράσταση, έφερε ως γκεστ σταρ για τις τέσσερις παραστάσεις ενός Σαββατοκύριακου του Αυγούστου την Αλίκη Βουγιουκλάκη, όπως και τη Νάνα Μούσχουρη αλλά και τον Ευγένιο Σπαθάρη με τον Καραγκιόζη του σε άλλες παραστάσεις. Λίγα μέτρα παραπάνω, ο άλλος μεγάλος συνθέτης μας, ο Μίκης Θεοδωράκης, υπέγραφε τη μουσική της «Όμορφης Πόλης», σε σκηνοθεσία του Κακογιάννη και πρωταγωνίστριες τις αδελφές Καλουτά. Η Οδός Ονείρων παίχτηκε μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου. Από εκείνη την παράσταση αυτό που κυρίως έμεινε είναι η εξαίσια μουσική και τα τραγούδια.

«ΤΡΩΑΔΕΣ» ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ – ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΚΑΠΛΑΝΩΝ, 1977 Έχοντας διανύσει μια θαυμαστή πορεία ως σκηνογράφος και ενδυματολόγος σε άπειρες θεατρικές παραστάσεις, στην όπερα αλλά και στον κινηματογράφο, ο σπουδαίος ζωγράφος και διανοητής Γιάννης Τσαρούχης επέλεξε να κάνει μια καταδική του παράσταση σε ένα υπαίθριο πάρκινγκ με φόντο ένα γκρεμισμένο σπίτι. Το ρημαγμένο φόντο έδενε απολύτως με την κατεστραμμένη Τροία και κυρίως με το αισθητικό του όραμα, ενώ συγχρόνως στήθηκε μια ξύλινη σκηνή και κερκίδες από βιοσόλ. Μια παράσταση τραγωδίας μακριά από τις μεγαλειώδεις αναπαραστάσεις της Επιδαύρου και του Ηρωδείου ή του «κάδρου» της κεντρικής σκηνής του Εθνικού. Μάλλον ένα με τον δρόμο, και μάλιστα σε μια μετάφραση που υπέγραφε ο ίδιος, που, όπως έλεγε, δεν ήταν «για να διαβάζεται αλλά για να παίζεται». Έτσι, η καθημερινή γλώσσα της γειτονιάς και του λιμανιού στο στόμα της Εκάβης, παιγμένης από τη συγκλονιστική Σμάρω Στεφανίδου, και της κορυφαίας του χορού Σαπφώς Νοταράς γινόταν για πρώτη φορά κατανοητή από ανθρώπους κάθε ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου. Οι υπόλοιποι ηθοποιοί που απάρτιζαν τη διανομή, ντυμένοι με σύγχρονα ρούχα, ήταν η Εύα Κοταμανίδου (η Ηλέκτρα του Θιάσου του Αγγελόπουλου) ως Κασσάνδρα, η Αλίκη Γεωργούλη ως Ανδρομάχη και η Μαρία Κωνσταντάρου ως Ελένη, η Πίτσα Μπουρνόζου στον ρόλο της δεύτερης κορυφαίας, ο Νίκος

Γαλιάτσος ως Ποσειδώνας, ο Χρήστος Τσάγκας ως Ταλθύβιος και ο Γιάννης Φακής ως Μενέλαος. Οι ακόλουθοι του Μενελάου, που εμφανίστηκε με στολή αξιωματικού του οίκου Τόγκα, ήταν ντυμένοι στα λευκά, σαν ναυτάκια βγαλμένα από πίνακες του Τσαρούχη. Ανάμεσά τους και ο ποιητής Γιώργος Χρονάς, ο ζωγράφος Δημήτρης Μοράρος και ο δημοσιογράφος Μάνος Τσιλιμίδης. Ένα από τα αιχμάλωτα παιδάκια ήταν ο φωτογράφος Γιώργος Καλφαμανώλης. Ο σχεδιασμός του φωτισμού ήταν του διεθνούς διευθυντή φωτογραφίας Γιώργου Αρβανίτη, οι μουσικές που εκτελούνταν από ένα κλαρίνο που έπαιζε η Ελένη Καλαντζοπούλου ήταν στρατιωτικά εμβατήρια και το «Ησαΐα χόρευε» από την ορθόδοξη γαμήλια λειτουργία. Όταν έπαψε ο καιρός να το επιτρέπει, η παράσταση μεταφέρθηκε σε ένα άλλο αγαπημένο θέατρο του Τσαρούχη, το Δημοτικό Πειραιά, σε μια άδεια, γυμνή σκηνή, όπου τον ρόλο της Ελένης έπαιζε η Κατερίνα Χέλμη. Επαναλήφθηκε αργότερα σε ένα κινηματοθέατρο στο Μαρκόπουλο και το 1985 στο στάδιο της πόλης των Δελφών.

κατίνα παξινού Μπερνάρντα Άλμπα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Εθνικό Θέατρο, 1954 / μαίρη αρώνη - βάσω μανωλίδου Μαρία Στιούαρτ του Φρίντριχ Σίλερ, Εθνικό Θέατρο, 1955 / αντιγόνη βαλάκου Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ των Γκούντριχ και Χάμετ, 1955 / αννα συνοδινού Τρισεύγενη του Κωστή Παλαμά, Εθνικό Θέατρο, 1958 /

«ΚΑΙ ΣΥ ΧΤΕΝΙΖΕΣΑΙ» – ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΘΕΑΤΡΟ, ΑΛΣΟΣ ΠΑΓΚΡΑΤΙΟΥ, 1973 Τα «παιδιά» του Ελεύθερου Θεάτρου ήταν μια μεγάλη «παρέα» νέων ηθοποιών, αποφοίτων κυρίως της σχολής του Εθνικού, που εν

Οι «Αγροiκοι» του Κaρλο Γκολντoνι το 1983 hταν μια παρaσταση ανυπeρβλητης αρτιoτητας, που σπaνια eβλεπε κανεiς στην Αθhνα εκεiνη την εποχh.

μελίνα μερκούρη Γλυκό πουλί της νιότης του Τενεσί Ουίλιαμς, Θέατρο Τέχνης, 1960 / ασπασία παπαθανασίου Ηλέκτρα του Σοφοκλή, Α’ Βραβείο Φεστιβάλ Θεάτρου των Εθνών, 1960 / ελένη χατζηαργύρη Γιάννης Γαβριήλ Μπόργκμαν του Ίψεν, Εθνικό Θέατρο, 1975 /

μέσω δικτατορίας είχαν ξεκινήσει μια θεατρική «κολεκτίβα», στην οποία δεν υπήρχε ούτε κεντρικός πρωταγωνιστής ούτε σκηνοθέτης. Η σκηνοθεσία ήταν ομαδική όπως και η όλη προσπάθεια. Ανέβαζαν έργα με πρωτοποριακή διάθεση και δεν απευθυνόντουσαν απαραίτητα σε μια θεατρόφιλη ελίτ, μάλλον το αντίθετο. Ως εκ τούτου, ήταν πολύ φυσικό κάποια στιγμή να θελήσουν να πλησιάσουν το αυθεντικά λαϊκό είδος της αθηναϊκής επιθεώρησης. Το καλοκαίρι του 1973 ανέβασαν στο ανοιχτό θέατρο του Άλσους Παγκρατίου μια δική τους επιθεώρηση με τίτλο Και συ χτενίζεσαι επάνω σε σπαρταριστά κείμενα των Μποστ και Σκούρτη αλλά και των ίδιων. Κατάφεραν να περάσουν τον σκόπελο της λογοκρισίας, γιατί πολύ απλά ποτέ δεν έδειξαν ολοκληρωμένα τα κείμενα, στα οποία κάθε βράδυ πρόσθεταν κι άλλα λόγια. Η παράσταση, με λιτά σκηνικά, τραγούδια του Λουκιανού Κηλαηδόνη και το ανεξάντλητο πνεύμα των ηθοποιών, έπιασε αμέσως, ενώ, καθώς κάποιοι από αυτούς οδηγήθηκαν στη φυλακή, προξενήθηκε μεγάλος ντόρος. Καταρχάς, στους πολιτικοποιημένους νέους της εποχής, στους φοιτητές, και αμέσως μετά σε ένα ευρύτερο κοινό, που έτρεξε να γελάσει απενοχοποιημένα με την καυστική σάτιρα που ασκούνταν. Στο στόχαστρο, εκτός από την πολιτική, ήταν και οι μικροαστικές συνήθειες και τα τερτίπια του Έλληνα. Υπήρχαν και νούμερα που είχαν να κάνουν με την επικαιρότητα, όπως ήταν η ταινία Το τελευταίο ταγκό στο Παρίσι, που είχε απαγορευτεί για προσέβαλλε τα ήθη. Εκείνης της ανεπανάληπτης θεατρικά αλλά και πολιτικά συγκυρίας κοινωνοί ήταν οι Σταμάτης Φασουλής, Άννα Παναγιωτοπούλου, Υβόννη Μαλτέζου, Σμαράγδα Σμυρναίου, Κώστας Αρζόγλου, Ντίνος Λύρας, Γιώργος Σαμπάνης και Νίκος Σκυλοδήμος. Τα χρόνια της Μεταπολίτευσης το Ελεύθερο Θέατρο συνέβαλε στην αναβίωση της επιθεώρησης, τελειοποιώντας με τον δικό του τρόπο το είδος.

ρακινήσει τους Έλληνες να διεκδικήσουν την ελευθερία τους, αδυνατώντας να κρατήσει τα δάκρυά του, όπως άλλωστε και το κοινό που τον άκουγε. Το ίδιο γινόταν και όταν άκουγε την εξαιρετική μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου στα τραγούδια που ερμήνευε ο Νίκος Ξυλούρης. Τα σλόγκαν από τα πανό της παράστασης υιοθετήθηκαν από τους φοιτητές στην εξέγερση του Πολυτεχνείου την ίδια χρονιά και οι δύο πρωταγωνιστές οδηγήθηκαν στη φυλακή. Όταν τους άφησαν ελεύθερους, η παράσταση ξανάνοιξε στο χειμερινό Ακροπόλ, όπου την πρώτη βραδιά τους έρραιναν με κόκκινα τριαντάφυλλα και γαρίφαλα. Συνεχίστηκε ολόκληρο τον χειμώνα του 1974 με σταθερή την προσέλευση του κόσμου, αλλά το καλοκαίρι δεν τους ανανέωσαν την άδεια. Την επόμενη χρονιά, που έπεσε η χούντα, και συγκεκριμένα στις 23 Ιουλίου 1974 έγινε μια θριαμβευτική επαναφορά του έργου, με προσθήκες όλων όσα δεν μπορούσαν να ειπωθούν ελεύθερα μέχρι εκείνη τη στιγμή. Το έργο ταξίδεψε στη Θεσσαλονίκη, την επαρχία, την Κύπρο αλλά και τη Γερμανία. Υπολογίζεται ότι την είδαν περί τους 550.000 ανθρώπους. Στον θρίαμβο αυτό, βέβαια, είχαν συμβάλει καθοριστικά οι πολιτικοκοινωνικές συγκυρίες.

«ΑΓΡΟΙΚΟΙ» ΤΟΥ ΚΑΡΛΟ ΓΚΟΛΝΤΟΝΙ – ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ, 1983

«ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ» ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗ – ΘΕΑΤΡΟ ΑΘΗΝΑΙΟΝ 1973, ΑΚΡΟΠΟΛ 1974 Η παράσταση Το μεγάλο μας τσίρκο, που ξεπέρασε τα στενά θεατρικά όρια και αποτέλεσε πολιτικό γεγονός, ξεκίνησε να παίζεται εν μέσω της δικτατορίας τον Ιούνιο του 1973, στο καλοκαιρινό Αθήναιον της Πατησίων, απέναντι από το Μουσείο. Βασίστηκε σε μια ιδέα που το ζεύγος των πολύ γνωστών πρωταγωνιστών Τζένης Καρέζη και Κώστα Καζάκου έριξε στον συνεργάτη τους συγγραφέα Ιάκωβο Καμπανέλλη και που εκείνος ανέπτυξε σε δέκα επεισόδια, μέσα από τα οποία αφηγούνταν την ιστορία της νεότερης Ελλάδας, με τις μεγάλες της εθνικές καταστροφές, τους λαϊκούς αγώνες, τις εξεγέρσεις, τις προδοσίες, τις πιέσεις του ξένου παράγοντα. Αφότου κατάφεραν να μπερδέψουν τη λογοκρισία της χούντας και πήραν την άδεια, από την πρώτη μέρα των παραστάσεων έγινε λαϊκό προσκύνημα. Οι δύο πρωταγωνιστές σε ρόλους κομπέρ, ο Ρωμιός και το Ρωμιάκι, εξηγούσαν στον κόσμο μέσα από τον διάλογο τι διαδραματιζόταν επί σκηνής και τι ακολουθούσε. Έχο-

ντας επιστρατεύσει όλη τους την υποκριτική γκάμα, είτε με χειρονομίες και υπονοούμενα είτε με μορφασμούς και αστεία, περνούσαν τα μηνύματά τους στον κόσμο που «έπιανε» τα πάντα, έναν κόσμο που διψούσε για σάτιρα, ελεύθερο λόγο, κριτική, και ανταποκρινόταν. Το στρατιωτικό καθεστώς, παρόλες τις πιέσεις που ασκούσε στους θιασάρχες, δεν τολμούσε να το κατεβάσει. Έστελνε εσατζήδες και μυστικούς αστυνομικούς για να τρομοκρατούν τον κόσμο, αλλά χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Ο θίασος αποτελούνταν από 24 ηθοποιούς, ανάμεσά τους και ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος που έπαιζε τον Κολοκοτρώνη και κατέβαινε από το βάθρο του αγάλματός του ώστε να πα-

ελλη λαμπέτη Λεωφορείον ο Πόθος του Τενεσί Ουίλιαμς, Θέατρο Διονύσια, 1965 / τζένη καρέζη Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ του Έντουαρτ Άλμπι, Θέατρο Αθήναιον, 1982 / αλίκη βουγιουκλάκη Φιλουμένα Μαρτουράνο του Εντουάρντο ντε Φίλιππο, Θέατρο Αλίκη, 1986

Η παράσταση-τομή που άλλαξε τα ήθη της αθηναϊκής θεατρικής πιάτσας, από ένα πολύ ιδιαίτερο ensemble νέων ηθοποιών. Η εταιρεία θεάτρου «Η Σκηνή» έγινε αφορμή να μπουν οι βάσεις ενός θεάτρου υψηλών απαιτήσεων. Στέγασε το όραμά της σε ένα ισόγειο πρώην εργαστήρι ζαχαροπλαστικής στην Κυψέλη που είχαν εντοπίσει οι σκηνοθέτες Βασίλης Παπαβασιλείου και Λευτέρης Βογιατζής, ενώ οι συνεργάτες τους, που ήταν οι πιο ταλαντούχοι ηθοποιοί της γενιάς εκείνης, έθεσαν από την αρχή αξιώσεις ενός θεάτρου αισθητικά και καλλιτεχνικά άρτιου. Και όπως αποδείχτηκε στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Βογιατζής, ηθοποιός του Αμφι-Θεάτρου μέχρι τότε, που έκανε το σκηνοθετικό του ντεμπούτο συνυπογράφοντας με τον Παπαβασιλείου τη σκηνοθεσία στη Σπασμένη Στάμνα του Κλάιστ, παραμένει ο πλέον τελειομανής Έλληνας σκηνοθέτης. Οι Αγροίκοι του Κάρλο Γκολντόνι το 1983 ήταν μια παράσταση ανυπέρβλητης αρτιότητας, που σπάνια έβλεπε κανείς στην Αθήνα εκείνη την εποχή. Αναπόφευκτα, έστειλε την ομάδα στα ύψη, κάνοντάς τη γνωστή στο ευρύτερο κοινό, οι Αθηναίοι ανακάλυπταν ένα νέο θέατρο στο οποίο ο κλασικός συγγραφέας παιζόταν εξαιρετικά, με μεγάλη ακρίβεια και συνέπεια. Τους ρόλους κρατούσαν, εκτός του ίδιου του σκηνοθέτη Βογιατζή, η Μελίνα Μποτέλη, η Ράνια Οικονομίδου, η Σμαράγδα Σμυρναίου, η Άννα Κουρή, ο Νίκος Αλεξίου, ο Γιώργος Μωρόγιαννης, ο Γιώργος Κέντρος, ο Ευριπίδης Αποστολίδης και ο Σοφοκλής Πέππας. Τη μετάφραση είχε κάνει η Τζούλια Τσιακίρη, βοηθός σκηνοθέτη ο Τάσος Μπαντής, τα κοστούμια και τα σκηνικά η Λιλή Κεντάκα και τη μουσική η Ελένη Καραΐνδρου. ¶

28.3.13 – lifo

71

ΑΘΗΝΑ

50s

ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ ΛΕΩΦ. ΣΥΓΓΡΟΥ TZITZIΦΙΕΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

72 lifo – 28.3.13

ΣΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΥ 10 θρυλικά μαγαζιά στα οποία γεννήθηκε και άνθησε το λαϊκό τραγούδι. α π ό το ν σ έ ρ γ ι ο κ α ρ νάκ ι α

1 Τριανα του Χειλα

2 Τζιμη του Χονδρου

Λεωφόρος Συγγρού 170. Από το 1948 έως το 1967 μεσουράνησε η περίφημη Τριάνα στον Άγιο Σώστη Καλλιθέας, ιδιοκτησίας του Βασίλη Χειλά (που λέγεται πως υπήρξε συνεργάτης του Αλ Καπόνε στην Αμερική). Από εδώ πέρασε κυριολεκτικά η dream team του λαϊκού τραγουδιού (από τον Καζαντζίδη και τον Γιάννη Παπαϊωάννου μέχρι και τον Μπιθικώτση).

Δέκα βαρέλια με κρασί κοσμούσαν λειτουργικά το θρυλικό κέντρο του Δημήτρη Μάρκου στην οδό Αχαρνών, στο νούμερο 77. Από εδώ πέρασαν επίσης μεγάλα ονόματα του πάλκου των μεταπολεμικών χρόνων, ανάμεσά τους η μοιραία Σεβάς Χανούμ, ενώ το 1949 άφησε εποχή η θρυλική συνύπαρξη των Μαρίκας Νίνου - Βασίλη Τσιτσάνη. Το live της Μαρίκας Νίνου που δισκογραφήθηκε μετά τον θάνατό της αποτυπώνει το κλίμα της νύχτας εντός του φημισμένου κέντρου με τις απίστευτες για την εποχή εισπράξεις.

3 Χαραμα Το εγκαινίασε μεταπολεμικά ο Πάνος Γαβαλάς, είχε άλλο όνομα και δέσποζε στην Καισαριανή, στην περιοχή Σκοπευτήριον. Μετά το ’60 και αφού άλλαξε χέρια (από το 1964 ανήκε πια στον Κίμωνα Φαραντζή), μετονομάζεται σε Χάραμα (από το τραγούδι του Παπαϊωάννου «Πριν το χάραμα μονάχος») κι επαναλαμβάνεται κι εδώ η επιτυχημένη σύμπραξη Τσιτσάνη-Παπαϊωάννου που είχε προηγηθεί στο Φαληρικόν. Στο Χάραμα γυρνάει τις στροφές του ο Τσαρούχης, εδώ μεσουρανεί η Μπέλλου για χρόνια, εδώ συχνάζει ο Φλωράκης, εδώ για την UNESCO ο Τσιτσάνης ηχογραφεί ένα live που γίνεται διπλός δίσκος από τη θρυλική ετικέτα δίσκων της Oμόνοιας «Τζίνα Venus».

4 Κεντρον Καλαματιανου Διασταύρωση Τζιτζιφιών. Ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Γιάννης Παπαϊωάννου εγκαινιάζουν το περίφημο κέντρο και σημειώστε πως οι Τζιτζιφιές για μία εικοσαετία και παραπάνω υπήρξαν κάτι σαν τη λεωφόρο Mαλεκόν της Αβάνας, με πολλά και ξακουστά νυχτερινά κέντρα με θρυλικά brands. Στις 31 Αυγούστου του 1951 δολοφονήθηκε ο ιδιοκτήτης του κέντρου Βασίλης Καλαματιανός από τον αστυφύλακα Θεόδωρο Ρίγκα, σοκάροντας την κοινή γνώμη. Μετά το αιματηρό περιστατικό το κέντρο έκλεισε και ξανάνοιξε από τον Βασίλη Χειλά, κατόπιν προτροπής της Μπέλλου, που ήθελε να εκδικηθεί τον Τσιτσάνη που μεσουρανούσε στο διπλανό Φαληρικόν με τη Μαρίκα Νίνου.

5 Φαντασια Συνδέθηκε και ταυτίστηκε με τον Μιχάλη Μενιδιάτη (Καλογράνη) που με τα αδέλφια του άνοιξαν το πολυτελές κοσμικό κέντρο στον Άγιο Κοσμά της Παραλιακής, ενώ από εδώ πέρασε ο στρατάρχης Τίτο, ο Καραμανλής Α΄, ο Ωνάσης και ο Τέλης Σαβάλας. Το γενικό πρόσταγμα είχαν ο Κοσμάς και ο Γιώργος Καλογράνης, το ντύσιμο των αδελφών Καλογράνη εκ του Μενιδίου θύμιζε Σινάτρα, οι πληρωμές των μουσικών πάντα στην ώρα τους και ο παροξυσμός των πελατών στο απόγειο (εδώ πρωτοσπάστηκαν πιάτα εξάλλου) όταν ο Μενιδιάτης ερμήνευε τις «Αγωνίες» του Μανώλη Χιώτη, και όχι μόνο.

ΤΑ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙΑ

φ ω τογ ραφ ι εσ: παν οσ κουτρ ουμπουσης

6 Σου-Μου

7 Can-Can

8 Πινδος

9 Φαληρικον

10 Μαντουμπαλα

1966, Ιερά Οδός. Εδώ βασίλεψε το άστρο της «ιέρειας» Ανθούλας Αλιφραγκή, ενώ εδώ έκαναν μεγάλη επιτυχία και οι Στράτος Διονυσίου, Βαγγέλης Περπινιάδης, Αντώνης Ρεπάνης, Κώστας Μοναχός, Παλόμα και άλλοι. Το κέντρο ανήκε στη λεγόμενη «κάτω νύχτα», που ύμνησε ο ποιητής Γιάννης Βαρβέρης. Σε αυτήν προσθέστε τα Αραπάκια, το Stop και τη Λουζιτάνια.

Το 1965 ανοίγουν οι πύλες του ναού του Νίκου Γιγουρτάκη ή «Μουστάκια», γωνία Πέτρου Ράλλη και Κηφισού. Ευρωπαϊκών προδιαγραφών κέντρο και θα χρειάζονταν πολλές σελίδες για να απαριθμήσουμε τα ονόματα που πέρασαν από το πάλκο του μαγαζιού που λειτουργούσε μέχρι πρόσφατα.

Στην περιοχή της Νέας Φιλαδέλφειας θα μπορούσε να γραφτεί βιβλίο για το κέντρο του Βαγγέλη Αλεξανδριανού, αφού από εδώ πέρασαν οι κορυφαίοι σολίστες του μπουζουκιού Χιώτης, Μπέμπης, Σπόρος και Γιάννης Τατασόπουλος. Οι μουσικοί πληρώνονταν με λίρες, ο ιδιοκτήτης κυκλοφορούσε πάντα με δύο περίστροφα, ενώ εδώ έκανε μυθικούς λογαριασμούς ο περίφημος κροίσος θαμώνας Καλμόλ. Στα τέλη του Εμφυλίου έμεινε μυθική η βραδιά που δεκαπέντε λοκατζήδες άνοιξαν πυρά μέσα στο μαγαζί – στο τσακίρ κέφι, με αποτέλεσμα ένας μπουζουξής να πάθει νευρικό κλονισμό από τον φόβο!

Είκοσι πέντε χρόνια κυριάρχησε στις Τζιτζιφιές και ανήκε στον Γιάννη Μαργωμένο, ο οποίος, όπως θυμούνται οι παλιοί καλλιτέχνες των ηρωικών εποχών, ήταν ο πιο μάγκας και συνεπής στους λογαριασμούς του. Τσιτσάνης-Παπαϊωάννου, βέβαια, αλλά και Πάνος Γαβαλάς και Μπιθικώτσης ήταν μερικά μόνο από τα ονόματα της μαρκίζας του.

Από εδώ ξεκίνησε η Γιώτα Λύδια, εδώ έκανε την τελευταία του ζωντανή εμφάνιση ο Στέλιος Καζαντζίδης. Λειτουργούσε τη δεκαετία του ’60 στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, πήρε το όνομά του από το ευπώλητο, ομώνυμο σουξέ του Καζαντζίδη και εδώ κάποτε απείλησε ο τρομερός μπράβος Πανολιάσκος ότι θα απασφάλιζε μια χειροβομβίδα αν δεν του έδιναν ένα χρηματικό ποσό για την προστασία του κέντρου. Λίγο καιρό πριν (το 1958), εδώ τράβηξαν κουμπούρια δύο ακόμη θρυλικοί μπράβοι της εποχής, ο Κατελάνος και ο Μαργαρίτης.

1967 Στις 21 Απριλίου τανκ βγαίνουν στους δρόμους της πρωτεύουσας, εκδηλώνοντας στρατιωτικό πραξικόπημα.

Το 1961 ο Πάνος Κουτρουμπούσης φωτογραφίζει τα σκυλάδικα στο Πέραμα. Το υλικό αυτό δημοσιεύεται στο βιβλίο του Ηλία Πετρόπουλου Ρεμπέτικα Τραγούδια (Κέδρος).

28.3.13 – lifo

73

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

ΚΑΠΗΛΕΙΑ ΜΑΓΕΡΙΚΑ ΚΟΥΤΟΥΚΙΑ

1920

η εξέλιξη της αθηναϊκής ταβέρνας

Η αθηναϊκή ταβέρνα και οι εσωτερικές ροές της όπως τις παρατήρησε εξονυχιστικά ο Γιώργος Πίττας στο λεύκωμά του. Συλλογή Πέτρου Πουλίδη Αρχείο ΕΡΤ.

74 lifo – 28.3.13

a πό το ν σ ταύ ρο δ ιοσ κ ου ρίδ η

1890 Λιτές εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν τους εργαζόμενους και τους νεοφερμένους. Κέντρα πολιτικών ζυμώσεων σε εκλογικές περιόδους.

1910 Η Αθήνα μεγαλώνει και συνεπώς ανοίγουν ταβέρνες σε πολλές γειτονιές. Αυτές που βρίσκονται στο κέντρο καθιερώνονται ως οινομαγειρεία όπου τρώνε ιδιωτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι, μεσαία στρώματα, φοιτητές, καταστηματάρχες, έμποροι, επισκέπτες της πόλης. Εμφανίζονται σιγάσιγά στα ισόγεια ή στα ημιυπόγεια των καινούργιων νεοκλασικών κατοικιών.

1920 Οι πρόσφυγες από τη Μικρασία τις χρησιμοποιούν για τις κοινωνικές εκδηλώσεις τους. Μπαίνει η μουσική και κατηγοριοποιούνται, ανάλογα με τον ήχο και τους πελάτες: ταβέρνα με αθηναϊκή καντάδα, με ρεμπέτικη μουσική, με νησιωτική, με δημοτική μουσική. Παρουσία διανοουμένων σε αυτές. Χαρακτηριστικό δείγμα οι «Μοιραίοι» του Βάρναλη.

Π

οιος είναι ο ορισμός της αθηναϊκής ταβέρνας; Στην αρχή ήταν χώροι που άνοιγαν γύρω από περιοχές με καταστήματα και γραφεία, όπου οι εργαζόμενοι πήγαιναν να φάνε στο διάλειμμά τους. Σιγά-σιγά αρχίζει να αλλάζει ο ρόλος της ταβέρνας. Δεν είναι ένας χώρος που έχει σπουδαία φαγητά, αλλά που κρίνεται από την ποιότητα της ρετσίνας της. Η εξέλιξή της συνδέεται με την εξέλιξη της Αθήνας. Όσοι έρχονται για να ζήσουν στην Αθήνα από την επαρχία, ανάλογα με την καταγωγή τους, ανοίγουν και μια ταβέρνα. Τα Μανιάτικα στον Πειραιά, τα Αναφιώτικα στην Πλάκα και ούτω καθεξής. Επίσης, μαζεύεται μεγάλο ποσοστό εργατών από οικοδομές που μετά τη δουλειά πηγαίνει στην ταβέρνα. Ακόμα, γύρω από το Πολυτεχνείο και στα Εξάρχεια ανοίγουν πολλές ταβέρνες, ώστε να πηγαίνουν οι φοιτητές. Η ταβέρνα και η ρετσίνα συνδυάζονται πάντα με τραγούδι. Τότε δεν υπήρχε αυτή η γαστριμαργική έμφαση, δηλαδή το πού θα «πάμε να φάμε». Ήταν μια αστική διασκέδαση. Η μεγάλη επανάσταση γίνεται με την έλευση των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στους ανθρώπους δίνονται πάρα πολύ μικρά σπίτια, στα οποία δεν γίνεται να πραγματοποιηθεί καμία κοινωνική εκδήλωση. Οπότε, κέντρο κάθε γειτονιάς γίνεται η ταβέρνα. Σταδιακά, παύει να είναι underground, μετατρέπεται σε ένα μέρος όπου πηγαίνεις απλά για να φας και να διασκεδάσεις.

— Μέχρι τι ώρα ήταν ανοιχτά δηλαδή; Εκείνη την περίοδο δεν υπήρχαν αυτοκίνητα. Όλοι χρησιμοποιούσαν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, εξού και το τραγούδι «Το τραμ το τελευταίο».

— Οπότε, ήταν κέντρο διασκέδασης; Υπήρχαν τα μαγέρικα, οι εξοχικές ταβέρνες, όταν είχαμε πιο πολλά αμάξια ή τις πρώτες μοτοσικλέτες. Αλλά οι ταβέρνες ήταν εκεί όπου πήγαινες για να φας και να ακούσεις μουσική.

— Η ταβέρνα φτιάχνει τη γειτονιά ή η γειτονιά την ταβέρνα; Η γειτονιά την ταβέρνα. Πρώτα απ’ όλα έρχεται το καφενείο και μετά η ταβέρνα.

— Οι ταβερνιάρηδες ήταν οι ψυχαναλυτές της εποχής; Το κρασί ανοίγει τον άνθρωπο. Βγάζει και

Θα Ελεγε κανεΙς οτι η ταβερνα ειναι πιο πολυ ροες, κινησεις, ενα νταλαβερι πραγματων, συναισθηματων και ανθρωπων, παρα ενας χωρος οπου πας να φας.

τα καλά και τα κακά του. Ο ταβερνιάρης από τη μία έβαζε τάξη στην αναρχία που μπορούσε να δημιουργήσει η μέθη, αλλά, από την άλλη, είχε πατρική σχέση με τους πελάτες. Είχαν οικογενειακούς δεσμούς μεταξύ τους. Αν κάποιοι δεν εμφανιζόντουσαν για δυο-τρεις μέρες, έπαιρναν τηλέφωνο και τους έψαχναν. Ο ταβερνιάρης έπρεπε να είναι ανεκτικός, να λύνει προβλήματα, να σε εμπνέει ώστε να πηγαίνεις μόνος σου και να του λες τον καημό σου.

— Υπάρχει ένα συγκεκριμένο ντεκόρ; Για παράδειγμα, αν ήθελες να λέγεσαι «ταβέρνα», έπρεπε οπωσδήποτε να έχεις βαρέλια μέσα στο μαγαζί; Το βαρέλι ήταν εργαλείο. Αντί να μεταφέρουν έτοιμο το κρασί, μεταφέρανε τον μούστο. Κάθε ταβερνιάρης ήταν και μάστορας. Το πλεονέκτημά του δεν ήταν ότι είχε τον καλύτερο μεζέ αλλά την καλύτερη ρετσίνα. Βέβαια, και εκεί υπήρχαν διαφορές. Όταν η ταβέρνα ήταν αστική, τα βαρέλια ήταν στο υπόγειο και στο ισόγειο τα τραπέζια. Το θέμα δεν ήταν η υλική αλλά η μεταφυσική υπόσταση της ταβέρνας. Αν δεις το μενού από διακόσιες ταβέρνες της εποχής, θα παρατηρήσεις ότι ήταν λιτό: σουτζουκάκια, τυροκαυτερή και καμιά σαλάτα. Από τη δεκαετία του ’60 και μετά έρχονται τα μεγάλα κέντρα διασκέδασης κι έτσι άρχισαν να χάνουν την αίγλη τους οι ταβέρνες. Όλα αυτά μέχρι το 1980, που κάποιες νεορεμπέτικες κομπανίες αναβίωσαν τον χαρακτήρα της ταβέρνας.

— Ποια είναι η μεταφυσική υπόσταση; Ότι βλέπεις ξαφνικά να ενώνονται τραπέζια και παρέες, αυτή η διασταύρωση βλεμμάτων, μαχαιριών και πιρουνιών στα πρώτα πιάτα. Δεν υπάρχουν σε άλλες κουζίνες αυτά. Παίρνεις το πρώτο, το δεύτερό σου πιάτο και τελείωσες. Τα κεράσματα, η ένταση, το να σηκώνεσαι από τη θέση σου και να πηγαίνεις σε άλλα τραπέζια, αυτά είναι αδιανόητα στα εστιατόρια του εξωτερικού. Θα έλεγε κανείς ότι η ταβέρνα είναι πιο πολύ ροές, κινήσεις, ένα νταλαβέρι πραγμάτων, συναισθημάτων και ανθρώπων, παρά ένας χώρος όπου πας να φας. Ενώ στα ρεστοράν πας και καθηλώνεσαι, στις ταβέρνες υπάρχουν δίκτυα.

— Υπάρχει, όμως, και μια γκετοποίηση. Δηλαδή, αν μπεις σε μια ταβέρνα που δεν σε ξέρουν, πρέπει να χρησιμοποιήσεις κάποιους κώδικες για να σε δεχτούν. Υπάρχουν όντως κώδικες. Για μένα, ας πούμε, που φωτογράφιζα, δεν ήταν κάτι εύκολο. Πάντα πήγαινα δυο-τρεις φορές, έλεγα κάποιες ιστορίες και στη συνέχεια φωτογράφιζα. Πήγα στο Ειδικό, στο Κερατσίνι, και ξεκίνησα να φωτογραφίζω. Σηκώνεται ένας τύπος και μου λέει «το καρουλάκι». Τον ρωτάω «γιατί το θες;». «Επήρες φωτογραφία το κατάστημα, μήπως επήρες κι εμέ;». Πετάγεται ο ταβερνιάρης και προσπαθεί να του εξηγήσει, αλλά αυτός τίποτα. «Άμα εγώ έχω πει στη σύζυγο ότι είμαι στη Γερμανία και με δει αύριο στην εφημερίδα;». Του λέει ο ταβερνιάρης πως δεν είμαι φωτογράφος εφημερίδας και πως γράφω ένα βιβλίο που θα τελειώσει σε δύο χρόνια. «Πάσο», απαντάει, «σε δυο χρόνια μπορεί και να έχω γυρίσει από τη Γερμανία». Είναι δύσκολος ο κώδικας, αλλά είναι κοινός σε όσους πάνε, και άμα τον σπάσεις, τελείωσε, έγινες ένα με το

Τωρα το προβλημα ειναι οτι δεν υπαρχει σταθεροτητα. Ταβερνες ανοιγουν κατι παιδια που αυριο θα κανουν μια χρηματιστηριακη και παει λεγοντας. μαγαζί.

— Θρυλικές ταβέρνες; Ε, το Ειδικόν στο Κερατσίνι, τα Μπακαλιαράκια και ο Τσεκούρας στην Πλάκα. Έμπαινες στον Τσεκούρα και ήταν σαν να βγαίνεις κάπου έξω. Ο Μίτσελος στη Στοά της Ευριπίδου, το Δίπορτο στην πλατεία Θεάτρου. Θυμάμαι, επίσης, μία στη Νέα Ερυθραία τη δεκαετία του ’90. Υπήρχαν πολλές πολυκατοικίες επταώροφες και ανάμεσά τους ένα ξύλινο κτίσμα με μια μεγάλη τζαμαρία μπροστά, απ’ όπου φαινόντουσαν τα βαρέλια. Μέσα ήταν μια χοντρή που σε ρώταγε «πώς τα θες τα μπιφτέκια, καλοψημένα;». Μετά έβγαζε έναν κουμπαρά και σου έφερνε σωστή τη μερίδα μόνο αν έβαζες κάτι μέσα.

— Ταβερνιάρισσες δεν υπήρχαν; Όχι, σπάνια. Συνήθως οι μανάδες βοήθαγαν το παιδί, που ήταν ιδιοκτήτης. Σύζυγος σπάνια. Γιατί αν ήταν πατέρας και μάνα στην ταβέρνα, ποιος θα έμενε στο σπίτι να μεγαλώσει τα παιδιά; Έπειτα, ήταν μεγάλες οι μερίδες. Οι γυναίκες μπορούν να μαγειρέψουν για 7-8 άτομα. Πώς θα κατάφερναν να γυρίσουν 50 μερίδες μακαρόνια μέσα στο τσουκάλι; — Η σχέση των διανοουμένων με την ταβέρνα; Από τη στιγμή που αποφάσιζαν οι διανοούμενοι να συνομιλήσουν με τον λαό, πήγαιναν στις ταβέρνες. Στα εργοστάσια ήταν δύσκολο να πάνε και κοινός τόπος ήταν οι ταβέρνες. Ε, όλο αυτό ξεκίνησε από τον Βάρναλη και μια σειρά από διανοούμενους που ήταν επηρεασμένοι από τον Ζολά και άλλους Γάλλους, που πίστευαν ότι εκεί θα βρεθούν κοντά στον λαό.

— Τώρα τι γίνεται; Τώρα το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει σταθερότητα. Ταβέρνες ανοίγουν κάτι παιδιά που αύριο θα κάνουν μια χρηματιστηριακή και πάει λέγοντας. Σερβιτόροι είναι φοιτητές ή άνθρωποι που απλώς περνάνε από το επάγγελμα και δεν δημιουργείται μια καθαρή σχέση με το κοινό. Τα μαγαζιά αλλάζουν χέρια συνέχεια. Η ταβέρνα πάντα είχε μια ισορροπία κινητικότητας και σταθερότητας.

— Ναι, αλλά ο κόσμος θέλει να γυρίσει σε κάποιες παραδοσιακές αξίες, τώρα με την κρίση. Σε περιόδους που το μέλλον είναι ασαφές και απροσδιόριστο, μοναδική λύση είναι να επιστρέψεις σε κομμάτια του παρελθόντος που σε γαληνεύουν. Πόσο μάλλον όταν το κομμάτι αυτό του παρελθόντος, όπως η ταβέρνα, βασίζεται στην αξία της συναναστροφής. ¶

1940 Όσες έμειναν ανοιχτές στην Κατοχή εξυπηρετούσαν τον κόσμο με ό,τι έβρισκε ο ταβερνιάρης.

1950 Τους πλανόδιους οργανοπαίχτες αντικαθιστά σιγά-σιγά το τζουκμπόξ. Είναι από τα πρώτα θύματα της ανοικοδόμησης, καθώς πολλά κτίσματα γκρεμίζονται και αντικαθίστανται από πολυκατοικίες.

1960 Οι μουσικοί παρατάνε τις ταβέρνες για τα μεγάλα κοσμικά κέντρα. Όλο και περισσότεροι Αθηναίοι αποκτούν αυτοκίνητο. Εμφανίζονται οι πρώτες εξοχικές ταβέρνες.

1967 Σε κουτούκια των Εξαρχείων, της Πλάκας, στο Κουκάκι, στην Καισαριανή, στον Βύρωνα και στη Νέα Ιωνία ακούγονται συχνά αντιδικτατορικά τραγούδια.

1974 Νέες κομπανίες και μαγαζάτορες νέας γενιάς δημιουργούν τις λεγόμενες νεοταβέρνες.

28.3.13 – lifo

75

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

ΓΗΠΕΔΟ ΛΕΩΦΟΡΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ

1967

ο τελευταιοσ χοροσ Τα κόκκινα γαρίφαλα που πέταξε ο Τζάγκερ στο κοινό διέλυσαν τη συναυλία τέσσερις μέρες πριν από τη χούντα.

Ο Γιάννης Πετρίδης ήταν παρών όταν μερικά κόκκινα γαρίφαλα έδωσαν την αφορμή στην Ελληνική Αστυνομία να διώξει τους Rolling Stones από τη σκηνή.

76 lifo – 28.3.13

Η συναυλια που δεν τελειωσε ποτε

Η

είδηση ότι θα έρχονταν οι Rolling Stones στην Ελλάδα ενθουσίασε όσους άκουγαν τέτοιου είδους μουσική εκείνη την περίοδο. Ήταν κάτι αξεπέραστο. Δεν έρχονταν τότε συγκροτήματα. Τη δεκαετία του ’60 τα πράγματα ήταν πολύ περιορισμένα. Η πληροφορία έφτανε απ’ ό,τι ακούγαμε από ξένους σταθμούς και απ’ ό,τι γραφόταν στα ψιλά γράμματα ορισμένων εφημερίδων. Βέβαια, ο αντίκτυπος των Stones εκείνη την εποχή δεν ήταν ίδιος μ’ αυτόν που είχαν τα επόμενα χρόνια στη χώρα μας. Βασίλευε μια κοροϊδευτική διάθεση για όσους ακούγανε ροκ: οι γιεγιέδες με τα μακριά μαλλιά. Ήταν όμως σίγουρα ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα της εποχής και μόλις είχαν βγάλει το «Ruby Tuesday». Δηλαδή

1967 Η συναυλία γινόταν τη Δευτέρα 17 Απριλίου στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στη λεωφόρο Αλεξάνδρας.

στο απόγειο της καριέρας τους. Η συναυλία γινόταν τη Δευτέρα 17 Απριλίου του 1967 στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Τέσσερις μέρες πριν από την επιβολή της δικτατορίας. Τους έφερε ο Νίκος Μαστοράκης. Ήταν ο Νο 1 στον χώρο της μουσικής. Ήδη έκανε συναυλίες με γκρουπ όπως οι Forminx, ήταν γνωστός στο ραδιόφωνο και είχε ξεκινήσει και ένα γραφείο παραγωγής το 1966. Οι Stones ήταν οι πρώτοι που έφερνε και για τους επόμενους μήνες είχαν προγραμματιστεί οι Animals, ίσως οι Kinks, και μάλιστα έλεγε ότι θα φέρει και τους Beatles. Εγώ τότε υπηρετούσα στη Λάρισα και δεν ήμουν, φυσικά, αυτός που είμαι τώρα. Πήρα άδεια ώστε να κατέβω να τους δω. Το πρωί πήγαμε στο αεροδρόμιο να τους δούμε

την ώρα που θα φτάνανε. Εκεί μας περίμενε μια ισχυρή αστυνομική δύναμη που μας απώθησε. Έγινε κάτι σαν καταδίωξη και φύγαμε κακήν κακώς από το Ελληνικό. Πήραμε μια πρώτη γεύση τού τι θα επακολουθούσε το βράδυ. Το στάδιο το βράδυ ήταν σχεδόν γεμάτο. Πρώτα βγήκαν κάποια ελληνικά συγκροτήματα (Loubogg, MGC, Idols, Τάσος Παπασταμάτης, Δάκης και We Five). Θυμάμαι ότι έτρεχα από δω και από κει προσπαθώντας να βρω άκρη για να μπω στα παρασκήνια. Κάποια στιγμή βγήκαν οι Stones. Πρέπει να έπαιξαν περίπου μισή ώρα. Απ’ όσα έχει συγκρατήσει η μνήμη μου, ο Τζάγκερ πλησίασε προς την κερκίδα που κάθονταν συνήθως οι φανατικοί φίλοι του Παναθηναϊκού (Θύρα 13). Εκεί δημιουργήθη-

κε μια αναστάτωση, στο πλαίσιο πάντα μιας συναυλίας. Δηλαδή σήμερα δεν θα μας έκανε εντύπωση. Πριν παίξουν το «Satisfaction», ο μάνατζερ της μπάντας άρχισε να πετάει στο κοινό κόκκινα τριαντάφυλλα. Αυτό εκνεύρισε κάποιους αστυνομικούς, που έσπασαν στο ξύλο τον μάνατζερ και απώθησαν τον Τζάγκερ. Η μπάντα αποχώρησε και δεν ξαναβγήκε ποτέ. Υπήρξε κάποια αναστάτωση, ακούστηκαν γιουχαΐσματα και για να ηρεμήσουν τα πλήθη η διεύθυνση του σταδίου έκλεισε τον γενικό. Μέσα στο σκοτάδι φυγαδεύτηκε η μπάντα. Μέρος του κοινού διαδήλωσε μέχρι το Χίλτον, απαιτώντας από τον Τσιλιχρήστο, διευθυντής της αστυνομίας, να παραιτηθεί. Λίγες μέρες μετά, στρατός και αστυνομία θα αναλάμβαναν πραξικοπηματικά τη διακυβέρνηση της χώρας. ¶ 28.3.13 – lifo

77

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

ΠΑΤΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΣΤΟΥΡΝΑΡΗ

1973

«Είδα τις μάχες του Πολυτεχνείου μέσα από το τζάμι του μαγαζιού μου» Ο άνθρωπος που τάισε με εκατομμύρια σάντουιτς όλες τις γενιές των φοιτητών του Πολυτεχνείου από το τέλος της δεκαετίας του ’60 μέχρι και λίγο πριν από τις μέρες της κρίσης θυμάται ιστορίες εξεγέρσεων, τους (μάταιους) αγώνες για την ελευθερία και τις επανειλημμένες καταστροφές της περιοχής, οι οποίες τον έπαιρναν πάντα ξώφαλτσα. α π ό το ν m. h u l o t

eπεισοδιακεσ επετειοι Το 1986, που ήταν η πιο άγρια χρονιά και έγιναν οι μεγάλες καταστροφές στο κτίριο του Πολυτεχνείου, με είχαν χτυπήσει κιόλας. Δεν το έκαναν, όμως, επίτηδες.

78 lifo – 28.3.13

Α

πό τον Νοέμβριο του ’69 μέχρι τον Μάιο του 2010 ο Δημήτρης Βιδάλης είχε το πιο θρυλικό σαντουιτσάδικο του κέντρου. Ο κύριος Δημήτρης έφτιαξε αμέτρητα σάντουιτς για δύο γενιές φοιτητών, οι οποίοι κατανάλωναν μέχρι και πέντε χιλιάδες «κομμάτια» την ημέρα! Αυτό που έχει πιο μεγάλο ενδιαφέρον, όμως, είναι ο τρόπος που έζησε τα επεισόδια όλα αυτά τα χρόνια και η αντιμετώπιση που είχε από ΜΑΤ, αναρχικούς και φοιτητές, οι οποίοι ποτέ δεν άγγιξαν τον ίδιο ή το μαγαζί του. Ακόμα και όταν ρήμαζε η Αθήνα κι έσπαγαν τα πάντα γύρω του, το «Οικογενειακό σάντουιτς» έμενε ανέγγιχτο (και ανοιχτό!), χωρίς καμιά ζημιά ή απώλεια. Στις 17 Νοεμβρίου 1973, την Παρασκευή το βράδυ που ερήμωσε η Αθήνα και το τανκ μπήκε στο Πολυτεχνείο, ο κύριος Δημήτρης κράτησε το μαγαζί ανοιχτό μέχρι τις 10 το βράδυ, ακόμα κι όταν η Αστυνομία απαίτησε να το κλείσει και να πάει στο σπίτι. Παρόλο που έχουν περάσει 40 χρόνια, θυμάται με κάθε λεπτομέρεια τη συγκεκριμένη μέρα και όσες προηγήθηκαν της εξέγερσης. «Το μαγαζί μας ήταν το μοναδικό φαγάδικο της περιοχής και βοηθάγαμε πάντα τα παιδιά. Όταν τα κυνηγούσαν οι ασφαλίτες, έρχονταν και κρύβονταν πάνω στο πατάρι. Και τις μέρες πριν από τις 17 τους πηγαίναμε σάντουιτς, νερό, ακόμα και βαζελίνη που μας ζητούσαν. Ήταν όλοι πελάτες του μαγαζιού μου – το 85% των πελατών μου ήταν αυτοί οι φοιτητές. Δεν μάθαινα και πολλά απ’ όσα ετοίμαζαν, δεν μιλάγανε πολύ στο μαγαζί γιατί φοβόντουσαν. Αυτοί που βγαίνανε και ζητάγανε κρυφά βοήθεια δεν μιλούσαν ποτέ. Και νομίζω ότι το μόνο που δεν περίμεναν ήταν το τανκ. Τα επεισόδια του Πολυτεχνείου ξεκίνησαν μία εβδομάδα πριν. Έβγαιναν τα παιδιά στους δρόμους και φώναζαν συνθήματα κατά της χούντας και η περιοχή πλημμύριζε από Αστυνομία και ασφαλίτες με πολιτικά. Έβλεπες ότι τα πράγματα γίνονταν όλο και πιο δύσκολα. Εκείνη την ημέρα, στις 17, από το απόγευμα μας ζήτησαν να κλείσουμε το μαγαζί και να φύγουμε, αλλά εμείς δεν φύγαμε στις 6, φύγαμε τελευταίοι. Ήμασταν το τελευταίο μαγαζί που έκλεισε στη γειτονιά. Φύγαμε λίγο μετά τις 9:30 και το τανκ μπήκε μέσα τα μεσάνυχτα. Είχε ερημώσει όλη η περιοχή και τότε έγινε η επέμβαση. Μέσα στο μαγαζί είχα για χρόνια μια σφαίρα ενθύμιο από εκείνη τη βραδιά. Είχε τρυπήσει το τζάμι και είχε καρφωθεί στον καθρέφτη. Το επόμενο πρωί που πήγαμε στη γειτονιά δεν μπορούσαμε να ζυγώσουμε, επειδή είχε κάνει η Αστυνομία κλοιό από την Κάνιγγος, την πλατεία Βάθη και το Πεδίον του Άρεως και δεν πέρναγε κανένας. Ήταν λες και είχε πέσει βόμβα. Δοκάρια, ξύλα, πέτρες, όλα πεταμένα παντού. Από το

μεσημέρι και μετά άρχισαν να μαζεύουν. Το μαγαζί από το μεσημέρι άνοιξε κανονικά και δουλέψαμε και το Σαββάτο και την Κυριακή – τότε δουλεύαμε 7 ημέρες την εβδομάδα. Δεν κλείναμε ποτέ. Μέχρι και το ’89 το μαγαζί δεν έκλεισε ούτε μία μέρα. Ούτε σε φασαρίες, ούτε σε επεισόδια. Την επόμενη χρονιά, στην πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου, στη Στουρνάρη δεν μπορούσες να περπατήσεις, δεν έπεφτε καρφίτσα. Σιγά-σιγά, με τα χρόνια τα πράγματα τα έκαναν μαντάρα και η επέτειος στο τέλος έγινε σχεδόν εμπορική. Ζημιές δεν μας είχαν κάνει ποτέ στο μαγαζί, δεν μας το χτύπησαν, όπως χτυπάγανε άλλα μαγαζιά. Το 1986, που ήταν η πιο άγρια χρονιά και έγιναν οι μεγάλες καταστροφές στο κτίριο του Πολυτεχνείου, με είχαν χτυπήσει κιόλας. Δεν το έκαναν, όμως, επίτηδες. Είχαν παρκάρει ένα βαν της κρατικής τηλεόρασης έξω απ’ το μαγαζί. Βγήκα και τους είπα “μην το αφήσετε εδώ, θα το κάψουν” και ήταν λες και το έκαναν επίτηδες. Το πήραν χαμπάρι οι άλλοι από μέσα και βγήκαν και πέταγαν πέτρες και φωτιές. Μέσα στον χαμό, και επειδή είχαμε ρολά ανοιχτά, μου λέει ο θείος μου “βγες να τα κλείσεις”. Πετάει ένας μία πέτρα, κάνει γκελ πάνω στο καπό του βαν, περνάει από το ρολό, σπάει μια λάμπα φθορίου και πέφτουν όλα τα γυαλιά πάνω μου. Κόπηκα παντού, στα χέρια, στο πρόσωπο, γέμισα αίματα και σημάδια που έχω ακόμα. Αφού πήγα στο Πρώτων Βοηθειών και μου έδεσαν τις πληγές, μπήκα στο Πολυτεχνείο κι έψαξα να βρω αυτόν που έριξε την πέτρα. Και τον βρήκα. Τον έλεγαν Βλάση. Μου ζήτησε χίλια συγγνώμη επειδή δεν το ήθελε και όταν τον είδα έτσι, μου πέρασαν και τα νεύρα. Δεν την ξεχνάω αυτήν τη χρονιά. Ήμουν στο μαγαζί μέχρι τις 5 το πρωί όταν κατέστρεψαν τη σκεπή του Πολυτεχνείου, όταν έσπαγαν τα κεραμίδια. Άλλη μία χρονιά, θυμάμαι, σε φασαρίες με την Αστυνομία, ότι πέρασαν οι ίδιοι οι αναρχικοί που θα τις έκαναν και με ειδοποίησαν να προσέχω. Τους ήξερα, και τον αρχηγό και τον υπαρχηγό, έτρωγαν στο μαγαζί κι έμεναν στη Στουρνάρη παραδίπλα. Δύο αδέρφια ήταν αρχηγοί της συμμορίας. Δεν με πείραξε ποτέ κανείς, γιατί ήξερα πάντα πώς να φερθώ. Και με αγαπούσαν. Μέσα στις μολότοφ, εμείς πάντα ήμασταν ανοιχτοί. Και ό,τι μας ζητάγανε το δίναμε. Νερό, σάντουιτς, τυρόπιτες, δεν λέγαμε ποτέ όχι, γι’ αυτό και δεν μας πείραξαν. Όσοι τους έλεγαν “άντε, φύγετε από εδώ”, τα έχασαν τα μαγαζιά τους. Μέχρι και τα θέατρα έκαψαν. Έχει μεγάλη σημασία ο τρόπος που φέρεσαι στον κόσμο. Τον Δεκέμβρη του 2008, που κάψανε την Αθήνα, εμάς δεν μας πείραξαν καθόλου. Ήρθαν, έσπασαν τα δίπλα μαγαζιά, εμένα μου είπαν “γεια σου, Δημήτρη”. Τάιζα τους φοιτητές, τους αναρχικούς και τα ΜΑΤ, όλοι σε ‘μένα έτρωγαν…». ¶

1974 Στις 24 Ιουλίου πέφτει η δικτατορία και επιστρέφει από το Παρίσι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αναλαμβάνοντας καθήκοντα πρωθυπουργού.

Η φωτογραφία τραβήχτηκε από την εκλιπούσα ερασιτέχνη φωτογράφο Αθανασία Παπανικολάου την πρώτη επέτειο του Πολυτεχνίου, 16 Νοεμβρίου 1974. (Φωτό: Fosphotos Archive)

28.3.13 – lifo

79

Ομόνοια, ο ομφαλός της πόλης

80 lifo – 28.3.13

Δημήτρης Χαρισιάδης, Ομόνοια 1955 Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη.

28.3.13 – lifo

81

br ig ht lig ht s bi g cit y

Nυχτερινές όψεις της Ομόνοιας σε καρτ ποστάλ της εποχής.

m o r f s g n i t Gree 82 lifo – 28.3.13

Athens 28.3.13 – lifo

83

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΑΝΤΙΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΑΝΑΡΧΙΑ

1975

Εξάρχεια: Μια ιστορία έρωτα & αμφισβήτησης 84 lifo – 28.3.13

Το καθ’ έξιν ατίθασο αθηναϊκό «γαλατικό χωριό», η ανάδυση ενός νέου κοινωνικού υποκειμένου και η εναλλακτική ανθρωπογεωγραφία του. απο τον θοδω ρ ή αν τω ν όπουλο

εφόσον τα πάθη παραμένουν έντονα στο διηνεκές, θαυμαστή αλλά ταυτόχρονα βαριά, βασανισμένη, που αγαπά να επαναλαμβάνεται για το καλύτερο ή το χειρότερο.

Αναρχία στην Αθήνα

Κ

έντρο-απόκεντρο με χωροταξία αστικής «κάσμπας». Με πλήθος μικρές, κυρίως, εμπορικές δραστηριότητες τη μέρα και πολλή ζωή τη νύχτα, στέκι φοιτητών και ανήσυχων νεολαίων, «έδρα» πολλών πολιτικών ομάδων και δραστηριοτήτων καθώς και πλήθους εκδοτικών οίκων, βιβλιοπωλείων και καταστημάτων πληροφορικής. Τα Εξάρχεια διατηρούσαν ανέκαθεν έναν χαλαρό, άνετο, μποέμ και ταυτόχρονα ρέμπελο, αυθάδικο, εκρηκτικό χαρακτήρα. Με μεγάλο ιστορικό αντίστασης ήδη από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, αλλά και ξεχωριστή συμβολή στον αντιδικτατορικό αγώνα (Πολυτεχνείο, Χημείο, Νομική), έγιναν μεταπολιτευ-

τικά ο «ομφαλός» της αμφισβήτησης και απάγκιο των ατίθασων, μοναχικών, διαφορετικών αυτής της πόλης. Ανέπτυξαν έτσι ένα πνεύμα άλλοτε φωτισμένο, ευγενές, γενναιόδωρο, άλλοτε πάλι τυφλό, χαοτικό, αυτοκαταστροφικό. Καταγραμμένη στους αστικούς μύθους ως «γκέτο», «άβατο», «κράτος αναρχικών», η πιο ζωντανή αθηναϊκή συνοικία έμελλε να ταυτιστεί ιδιαίτερα με το αναρχικό κίνημα και να γίνει οικουμενικά γνωστή μετά τα «Δεκεμβριανά» του ’08. Δεν είναι βέβαια μόνο η αναρχία, ούτε μόνο τα Εξάρχεια – η σύγχρονη Αθήνα παρουσιάζει μια αναπάντεχα πλούσια και πολύπλευρη κινηματική και εναλλακτική, γενικότερα, ιστορία. Μια ιστορία δύσκολη στην καταγραφή της,

Στις 9 Νοεμβρίου 1861 η Βασιλική Αστυνομία κατάσχει την εφημερίδα «Φως», όπου δημοσιεύεται άρθρο με τίτλο «Η Αναρχία». Συγγραφέας ο Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, ποιητής, νομικός και γόνος του γνωστού ιστορικού. Το 1873 υπερασπίζεται δικαστικά τους εξεγερμένους εργάτες του Λαυρίου και πεθαίνει, διαμαρτυρόμενος για τις συνθήκες κράτησης των συλληφθέντων, μετά από πολυήμερη απεργία πείνας-συμπαράσταση, Ιπποκράτους και Ακαδημίας. «Θάνατος εκ μελαγχολίας» έγραψε ο Τύπος για έναν «πρωτομάρτυρα» του ελληνικού αναρχισμού, που βέβαια είναι, ουσιαστικά, προϊόν της Μεταπολίτευσης. «Εμείς είμαστε οι ρομαντικοί, οι προκλητικοί και οι οργισμένοι» διακήρυττε αναρχική μπροσούρα μετά τα επεισόδια της Πρωτομαγιάς του 1977. Αντιεξουσιαστικοί πυρήνες δρουν ήδη στις πανεπιστημιακές σχολές, στις πολύμηνες καταλήψεις ενάντια στον νόμο 815 (1979), όπου συγκρούονται με αστυνομία αλλά και ΚΝΕ. Αναρχικοί πρωτοστατούν στις καταλήψεις της Βαλτετσίου στα Εξάρχεια και της βίλας Στέλλα στο Ν. Ηράκλειο (1982). Το αθηναϊκό underground γεννήθηκε στην Πλάκα, ενηλικιώθηκε (και πολιτικοποιήθηκε) όμως στα Εξάρχεια. Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου ξεκινούν οι πρώτες επιχειρήσεις «Αρετή». Αφορμή οι δήθεν εξαλλότητες των πανκ της πλατείας (ήδη βέβαια οι συντηρητικές εφημερίδες της εποχής «έσκουζαν» για άντρο παρανομίας, παρακμής και έκλυτων ηθών). Συλλήψεις, ξύλο, κλεφτοπόλεμος, ΜΑΤ στην πλατεία. Στις 4/12/1984 γίνεται η πρώτη μεγάλη αντιφασιστική πορεία με αφορμή την επίσκεψη Λεπέν. Εκτεταμένα επεισόδια έξω από το ξενοδοχείο Caravel. Αστυνομική επιδρομή την επομένη στα Εξάρχεια, εισβολή στα γραφεία της Ρήξης στη Θεμιστοκλέους, 170 συλλήψεις. Τον Μάιο του ’85, μετά από νέες επιχειρήσεις «Αρετή», ο αστυνομικός διευθυντής Χοχτούλας απειλεί να «ισοπεδώσει» εκατοντάδες διαδηλωτές που καταφεύγουν στο Χημείο. Ακολουθούν πέντε μέρες πολιορκίας, με τους εσώκλειστους να απειλούν να το ανατινάξουν. Εντέλει αποχωρούν θριαμβευτικά συνοδεία του Μανώλη Γλέζου, πανεπιστημιακών και αλληλέγγυων. Όμως στις 17/11, ύστερα από επίθεση με μολότοφ σε κλούβα Στουρνάρη και Πατησίων, ο αστυνομικός Αθανάσιος Μελίστας «θολώνει» και πυροβολεί πισώπλατα τον 15χρονο Μιχάλη Καλτεζά. Διαδηλώσεις, επεισόδια, οδοφράγματα, η τηλεόραση εστιάζει, ως συνήθως, στις καταστροφές, «μιλάτε για βιτρίνες, μιλάμε για ζωές» η απάντηση. Ανακατάληψη Χημείου, άρση ασύλου, εισβολή ΜΑΤ. Εμφανίζονται οι πρώτοι επαγγελματίες «αγανακτισμένοι πολίτες». Τον Μάιο του 1986 ξεκινά νέο «πογκρόμ». Οι διαδηλώσεις απαγορεύονται. Φεμινίστριες που διαμαρτύρονται στην πλατεία συλλαμβάνονται πάραυτα. «Εμιγκρέδες πατριώτες» με χιούμορ καταγγέλλουν με προκήρυξη στον ΟΗΕ τη «βάναυση κατοχή του φιλήσυχου κράτους των Εξαρχείων». Στο μεταξύ, η πρέζα κάνει θραύση. «Οι μπάτσοι πουλάνε την ηρωίνη» επιμένουν οι αντιεξουσιαστές, που τον Νοέμβριο του 1987 συλλαμβά-

eξαρχεια Αριστερά: O Νικόλας Άσιμος έξω από την κατάληψη της Βαλτετσίου, φθινόπωρο '81, Φωτό Αγνώστου - Αρχείο Οικ. Ασημόπουλου από το βιβλίο του Γιώργου Ι. Αλλαμάνη, Βίος και πολιτεία του Νικόλα Άσιμου. Επάνω: Έντυπα, βινύλια της εποχής και ο Δημήτρης Πουλικάκος.

➳ 28.3.13 – lifo

85

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΑΝΤΙΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΑΝΑΡΧΙΑ

1975

σοβαρο γεγονοσ Η δολοφονία του 15χρονου Μιχάλη Καλτεζά πυροδοτεί μια σειρά διαδηλώσεων και σοβαρών επεισοδίων.

νουν εμπόρους ηρωίνης και γνωστοποιούν τα στοιχεία τους μέσω του Τύπου στην ΕΛ.ΑΣ., η οποία αδιαφορεί. Τον Ιανουάριο του 1990 ο Μελίστας αθωώνεται δευτεροβάθμια και εκατοντάδες νεαροί που αυτοχαρακτηρίζονται «ο ανθός της ελληνικής νεολαίας» καταλαμβάνουν για δώδεκα μέρες το Πολυτεχνείο. Νέα κατάληψη στις μαθητικές κινητοποιήσεις τον Οκτώβριο του ’91. Η πρυτανεία στις φλόγες, βίαιη εκκένωση, εκατοντάδες συλλήψεις. Νέα κατάληψη τον Νοέμβριο του 1995, νέα εισβολή της αστυνομίας. Οι πεντακόσιοι συλληφθέντες εξέρχονται σε αλυσίδες τραγουδώντας «πότε θα κάνει ξαστεριά». Ο εξεγερσιακός πυρετός, που τους καιρούς της ευμάρειας είχε ατονήσει, ξανανεβαίνει μετά τους Ολυμπιακούς του 2004, απόρροια και των αυξανόμενων κοινωνικών εντάσεων που ήδη σιγόβραζαν πίσω από την αστραφτερή βιτρίνα των Αγώνων. Τα ίδια τα Εξάρχεια αγριεύουν: βία, συμμορίες, προστασία σε μαγαζιά, ναρκεμπόριο, αντιπαλότητες, «φαγωμάρες»... Ώσπου φτάνουμε στις 6 Δεκεμβρίου 2008, οπότε ο 15χρονος Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος πυροβολείται θανάσιμα στην «καρδιά» των Εξαρχείων από τον ειδικό φρουρό Επαμεινώνδα Κορκονέα, πυροδοτώντας μια μαζική, οργισμένη νεολαιίστικη εξέγερση που σαστίζει το πανελλήνιο και κάνει το πολύπαθο αθηναϊκό κέντρο γης Μαδιάμ. «Λαμπάδα» μέχρι και το χριστουγεννιάτικο δέντρο του Νικήτα στο Σύνταγμα. Τίποτα αισιόδοξο δεν προμήνυαν όλα αυτά – όπως άλλωστε πρότεινε κι ένα σύνθημα, ο Δεκέμβρης του ’08 «δεν ήταν απάντηση, ήταν ερώτηση». Δύο χρόνια αργότερα, στη διάρκεια της μεγάλης διαδήλωσης ενάντια στο πρώτο μνημόνιο (5/5/2010), κι ενώ ένα εξαγριωμένο πλήθος συγκρούεται με την Αστυνομία επιχειρώντας να μπει στο Κοινοβούλιο, κουκουλοφόροι καίνε την τράπεζα Marfin στη Σταδίου, μαζί και τρεις άτυχους υπαλλήλους. Οι ευθύνες πέφτουν στους αναρχικούς που τις αποποιούνται, όμως τίποτα δεν θα είναι πια όπως πριν. Ο «χώρος» θα σηκώσει, ωστόσο, το κύριο βάρος του αγώνα ενάντια στη δράση της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής.

Καταλήψεις Τον Νοέμβριο του 1981, είκοσι μέρες μετά την «Αλλαγή», αντιεξουσιαστές καταλαμβάνουν ένα εγκαταλειμμένο διώροφο νεοκλασικό στην οδό Βαλτετσίου στα Εξάρχεια. Λίγες δεκάδες οι «μόνιμοι» ένοικοι, πολλές εκατοντάδες οι καθημερινοί επισκέπτες. Μαυροκόκκινες σημαίες, μικροφωνική στη διαπασών, πολιτικές συζητήσεις και εκδηλώσεις, πάρτι τρικούβερτα... Ανάμεσα στους θαμώνες η Κατερίνα Γώγου και ο Παύλος Σιδηρόπουλος. Η πρώτη κατάληψη

86 lifo – 28.3.13

στέγης στην Ελλάδα εκκενώνεται βίαια στις 12/1/1982, μέσα σε κλίμα τρομοϋστερίας που δημιουργούν τα ΜΜΕ. Ο εκ των επτά συλληφθέντων Θοδωρής Πισιμίσης σε μια ιστορική απολογία μέμφεται τους δικαστές του: «Κανείς από σας δεν είναι ευτυχισμένος...». Δεκάδες άλλες καταλήψεις θα ακολουθήσουν στην Αθήνα και άλλες μεγάλες πόλεις. Την κατάληψη του Φωτεινίου στο Πολυτεχνείο θα επισκεφθούν ο Μάνος Χατζιδάκις και η Μελίνα Μερκούρη ως υπουργός Πολιτισμού (για να δουν παραστάσεις της Ομάδας Εδάφους του Δημήτρη Παπαϊωάννου). Μία από τις μακροβιότερες αποδείχθηκε της βίλας Αμαλία στη Βικτώρια, «θερμοκοιτίδα» του ελληνικού πανκ και μπροστάρισσα στον αντιφασιστικό αγώνα, μέχρι την αστυνομική επιδρομή που τη σφράγισε πέρυσι τα Χριστούγεννα. Η Αθήνα εξακολουθεί, ωστόσο, να φιλοξενεί κατειλημμένα κτίρια σε κέντρο, Κυψέλη, Φιλαδέλφεια, Μαρούσι, Αιγάλεω και αλλού, σε ένα πρώην θέατρο (Εμπρός), δύο κτήματα (Πραπόπουλου στο Χαλάνδρι, «Αγρός» στα Λιόσια), καθώς και μια σειρά αυτοδιαχειριζόμενα στέκια εντός ή εκτός καταλήψεων (Nosotros, Αυτόνομο Στέκι Μεταναστών, Λέσχη Υπογείως, Κ-Βοξ, Λέσχη Κατασκόπων, κολεκτίβα Λίλη, Άνω-Κάτω Πατήσια, Στρούγκα κ.ά.) αλλά και σε πανεπιστημιακές σχολές. Τέλη της δεκαετίας του ’70 εμφανίστηκαν και τα πρώτα –βραχύβια– αστικά κοινόβια, κυρίως στα Εξάρχεια. «Πρόδρομος» αυτών υπήρξε βέβαια η θρυλική Παράγκα του Σίμου του Υπαρξιστή στου Ψυρρή αρχές της δεκαετίας του ’50, που μάζευε όλη τη νεαρή αβανγκαρδία της εποχής –«περίεργους τύπους που χορεύουν μπούγκι και τρώνε γιαούρτι με ρέγκες» τους αποκαλούσε ο Τύπος–, μέχρι το κλείσιμό της από την Αστυνομία και τη φυγή του Σίμου Τσαπνίδη στο εξωτερικό.

Κοινωνικά κινήματα Μεταπολιτευτικά, μαζί με τις δεκάδες αριστερίστικες και αντιεξουσιαστικές οργανώσεις, φουντώνουν και τα κοινωνικά κινήματα που αναπτύχθηκαν στη Δύση τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Επίκεντρο, βεβαίως, η ευρύτερη περιοχή των Εξαρχείων, όπου μεταξύ άλλων δραστηριοποιούνται οι πιο μαχητικές φεμινίστριες, οι Αντιρρησίες Συνείδησης, το Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλοφίλων Ελλάδας (ΑΚΟΕ), η αντιαπαγορευτική ΕΣΕΑΝ του γιατρού Γιώργη Οικονομόπουλου, του πρώτου που τόλμησε να ανάψει δημόσια joint, η Κίνηση για τα Δικαιώματα των Ψυχασθενών, οι πρώτες οικολογικές πρωτοβουλίες αλλά κι εκείνες για την απελευθέρωση των ερτζιανών (το ελευθεριακό ράδιο-Τυφλοπόντικας υπήρξε από τους πρωτοπόρους). Πρώτη απόπειρα σύγκλισης η ιστορική

εκδήλωση «7 Μέρες Αμφισβήτηση» στην ΑΣΟΕΕ (28/11-5/12/1983), όπου μίλησαν εκπρόσωποι όλων των παραπάνω κινήσεων, ενώ οι εισηγήσεις έγιναν βιβλίο. Αντιρρησίες συνείδησης εξακολουθούν να υπάρχουν και να διώκονται –άσχετα αν συνήθως αθωώνονται–, η ΕΣΕΑΝ επίσης. Τα ερτζιανά απελευθερώθηκαν το 1990, για να αλωθούν γρήγορα από τα μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα, όμως στο Internet η αντιπληροφόρηση βρίσκει νέους δρόμους, όπως το διεθνιστικό Indymedia, που γέννησε το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης (1999). Οι Οικολόγοι/ Εναλλακτικοί θα μπουν στη Βουλή το 1989 αλλά θα διαλυθούν το 1992 – μετεξέλιξή τους είναι το σημερινό κόμμα των Οικολόγων Πράσινων και πολλές ανένταχτες «πράσινες» πρωτοβουλίες. Το φεμινιστικό κίνημα, που εκπροσωπούσαν μαχητικές ομάδες, όπως η Αυτόνομη Κίνηση Γυναικών, το Σπίτι Γυναικών, η Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών, στην πορεία ατόνησε ή έγινε πιο «συστημικό» (ΕΓΕ, ΟΓΕ κ.λπ.), δεν εξαλείφθηκε όμως – σύγχρονες «αμαζόνες» δημιούργησαν το Φεμινιστικό Κέντρο Αθήνας, την Πρωτοβουλία Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών, ομάδες όπως τις Έκφυλες και τα Καμένα Σουτιέν, ενώ πλούσιο αρχειακό υλικό φιλοξενεί το Αρχείο Γυναικών «Δελφύς» στο Γκάζι. Την LGBT κοινότητα εκπροσωπούν σήμερα διάφορες ομάδες (ΟΛΚΕ, Colour Youth, ΛΟΑ κ.ά.), ενώ οι πιο σεξουαλικά/πολιτικά ασυμβίβαστοι υιοθετούν το Queer σχήμα. Περισσότερο ή λιγότερο πολιτικοποιημένος, ο ακτιβισμός στην πόλη θα πάρει πολλές άλλες μορφές (αντιρατσιστικές/αντιναζί πρωτοβουλίες, επιτροπές κατοίκων, πολιτικά δικαιώματα, οργανώσεις κατά του AIDS και του trafficking, σχολεία ελληνικών για μετανάστες, συλλογικές κουζίνες, αυτοδιαχειριζόμενα πάρκα, κοινωνικά φαρμακεία, ιατρεία, βιβλιοθήκες, παντοπωλεία, ανταλλακτικά/χαριστικά παζάρια, δράσεις πόλης κ.ά.). Τελευταίος κινηματικός «σταθμός» η λαϊκή συνέλευση της πλατείας Συντάγματος (Απρίλιος-Ιούνιος 2011) που πρωτοστάτησε στις κινητοποιήσεις κατά του πρώτου μνημονίου (όπως βέβαια έπραξαν και οι αντιεξουσιαστές, παρότι «μοιρασμένοι» στο θέμα των καθημερινών συγκεντρώσεων). Προτάσσοντας αυτοοργάνωση και άμεση δημοκρατία, κράτησε αποστάσεις από τη μεγάλη μάζα των «Αγανακτισμένων». Δεν κατάφερε να εξελιχθεί σε κίνημα, άφησε όμως δυναμική που θα κριθεί μελλοντικά.

Εναλλακτικά φεστιβάλ Η Εναλλακτική Συνάντηση της Νέας Σμύρνης (Άλσος, Ιούνιος 1985) ήταν το πρώτο μεγάλο alternative φεστιβάλ της πόλης, ορόσημο για τη συνέχεια. Παρούσα όλη η «άλλη» Αθήνα: αναρχικοί, αυτόνομοι, ροκάδες, πάνκηδες, φρικιά, οικολόγοι, αντιρρησίες, φεμινίστριες, πότες κάνναβης, γκέι, λεσβίες, underground Τύπος και εκδόσεις... Μέχρι τότε όλα τα φεστιβάλ ήταν αυστηρά κομματικά, όχι πια. Πλήθος εναλλακτικών φεστιβάλ με ολοένα ευρύτερη απήχηση ξεπήδησαν ύστερα από εκείνη την πρωτοβουλία: από το Αντιρατσιστικό και το Αντιαπαγορευτικό μέχρι το μουσικό, πρωτίστως, Indie Free Festival της Ομάδας στον Τρόμο του Κενού (το αρχαιότερο, κλείνει 23 χρόνια φέτος), καθώς και τα ποικιλώνυμα αριστερών αποχρώσεων ή καθαρά αντιεξουσιαστικά φεστιβάλ (γνωστότερα το Resistance και το Β-Fest, με πολλές διεθνείς συμμετοχές). Τέλος, από τα πρώτα Gay Pride του Στρέφη και του Πεδίου του Άρεως (Πάολα, «Κράξιμο») προέκυψε ο θεσμός των Athens Pride. Στον λόφο του Στρέφη, εξάλλου, διατηρείται ακμαία η παράδοση των free parties και συναυλιών με πολιτικό, συνήθως,

η δράση της 17 νοέμβρη στην αθήνα Έργα και ημέρες της περιβόητης τρομοκρατικής οργάνωσης από το 1975 μέχρι το 2002.

23/12/1975 Στελέχη της 17Ν δολοφονούν, έξω από το σπίτι του στο Ψυχικό, τον Σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα, Ρίτσαρντ Γουέλς, μπροστά στα μάτια της συζύγου και του οδηγού του. Αυτή είναι η παρθενική τρομοκρατική ενέργεια της νεοσύστατης οργάνωσης.

16/01/1980 Στην οδό Στίλπωνος στο Παγκράτι πέφτουν νεκροί από τα πυρά της οργάνωσης ο υποδιοικητής των ΜΑΤ Παντελής Πέτρου και ο οδηγός του Σωτήρης Σταμούλης. Στο σημείο θα βρεθούν 10 κάλυκες από δύο 45άρια όπλα.

15/11/1983 Στη διασταύρωση της λεωφόρου Κηφισίας με την οδό Στεφάνου Δέλτα δολοφονούνται ο Ελληνοαμερικανός πλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού Τζορτζ Τσάντες (επικεφαλής της αμερικανικής στρατιωτικής αποστολής στην Ελλάδα) και ο οδηγός του Νίκος Βελούτσος.

21/02/1985 Στο κέντρο του Κολωνακίου στελέχη της 17Ν σκοτώνουν τον εκδότη της «Απογευματινής» Νίκο Μομφεράτο και τον οδηγό του Παναγιώτη Ρουσέτη.

08/04/1986 Στην οδό Κανάρη στο Κολωνάκι δολοφονείται ο βιομήχανος και πρόεδρος του Δ.Σ. της Χαλυβουργικής Δημήτρης Αγγελόπουλος.

26/09/1989 Νωρίς το πρωί της 26ης Σεπτεμβρίου η 17Ν δολοφονεί τον βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Παύλο Μπακογιάννη στην είσοδο του πολιτικού του γραφείου, στην οδό Ομήρου στο Κολωνάκι. Είναι η πρώτη δολοφονία πολιτικού προσώπου εν ενεργεία από τρομοκράτες.

03/02/1990 Λίγες μέρες αργότερα, στις 9:30, πρωί του Σαββάτου, μέλη της 17Ν αρπάζουν δύο μπαζούκας από το Πολεμικό Μουσείο που βρίσκεται στη Βασιλίσσης Σοφίας.

27/03/1992 Ένα ανώνυμο τηλεφώνημα μιας γυναίκας ενημερώνει τον αρχηγό της Αστυνομίας στρατηγό Μακρή για την επικείμενη ενέργεια της οργάνωσης την επόμενη μέρα στην οδό Λουίζης Ριανκούρ, στους Αμπελόκηπους. Όμως, η μεγάλη αστυνομική επιχείρηση που στήνεται καταλήγει σε φιάσκο, αφού τα μέλη της 17Ν καταφέρνουν να αποφύγουν τη σύλληψη.

χαρακτήρα ή αίτημα.

Underground Press Αμφισβήτηση, αντικομφορμισμός, αντικουλτούρα, επανάσταση, σεξουαλική απελευθέρωση, ψυχεδέλεια, καλλιτεχνικές πρωτοπορίες. Το αθηναϊκό underground άργησε να ανθήσει αλλά αποδείχθηκε εξαιρετικά καρποφόρο. Τέλη του 1971, μεσούσης της χούντας, δημιουργείται στα Εξάρχεια η πολιτική/εκδοτική ομάδα Διεθνής Βιβλιοθήκη (Κωνσταντινίδης, Παπαδοπούλου, Στίνας, Μπαλής). Ιδιαίτερα δραστήρια ως τον πρόωρο θάνατο του Χρήστου Κωνσταντινίδη, κλείνει οριστικά το 2003 λόγω έξωσης. Underground εκδοτικά εγχειρήματα είχαμε, βέβαια, ήδη από τη δεκαετία του ’60 («Πάλι» του σουρεαλιστή Νάνου Βαλαωρίτη, «Κούρος» και «Panderma» του εμβληματικού Λεωνίδα Χρηστάκη), ο πραγματικός εκδοτικός

Με μεγΑλο ιστορικο αντιστασης ηδη απο την Κατοχη, εγιναν μεταπολιτευτικα ο «ομφαλος» της αμφισβητησης και απαγκιο των ατιθασων, και διαφορετικων αυτης της πολης. οργασμός όμως ξεκινά μεταπολιτευτικά. Μια ανθολογία θα περιλάμβανε σίγουρα τα ελευθεριακά περιοδικά «Όταν», «Πεζοδρόμιο» και «Ο Κόκορας που Λαλεί στο Σκοτάδι» (τέλη δεκαετίας ’70), το μακροβιότατο «Ιδεοδρόμιο» του Χρηστάκη (1978-2004) που εξέδωσε, επιπλέον, πλήθος βιβλία, την εικονογραφημένη «Τρύπα» του Τέου Ρόμβου (1979-1980) που έτρεχε και το βιβλιοπωλείο-εκδόσεις Octopus Press, την πρώιμη «Βαβέλ» (ίδρ. 1981), την αναρχοπαγανιστική «Ανοικτή Πόλη» του Βλάση Ρασσιά (1980-1993), μέλος του Underground Press Syndicate, τη «Ρήξη» του Γιώργου Καραμπελιά (1979-1993) που διηύθυνε και τις εκδόσεις Κομμούνα, το γραφιστικά υποδειγματικό «Convoy» (1985-1995). Επίσης, τα αντιεξουσιαστικά έντυπα «Άναρχος» (1983-1986), «Άνθη του Κακού» (1988-1991) και «Πειρατές της Ημισελήνου» (1990-1994), τα φεμινιστικά «Σκούπα», «Κατίνα», «Πόλη Γυναικών» και το «Της Φυλακής» της μαχητικής δικηγόρου Κατερίνας Ιατροπούλου (αρχές 80s), τα γκέι περιοδικά «Αμφί» (1978-1990) και «Κράξιμο» (1981-1993), τα λεσβιακά «Λάβρυς» (1982-1983) και «Μαντάμ Γκου» (1995-1997), το «Κοντροσόλ στο Χάος» (1986-1992) και έναν ολόκληρο αστερισμό από μουσικά, και όχι μόνο, fanzines. Τις εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, Ελευθεριακή Κουλτούρα, Futura (που εξέδιδε και το ομώνυμο cult περιοδικό), Βιβλιοπέλαγος, ΚΨΜ, Τυφλόμυγα, Λέσχη

των Κατασκόπων, Των Συναδέλφων κ.λπ. Από τη δεκαετία του ’00 και με το Διαδίκτυο πια κυρίαρχο μέσο, το εναλλακτικό έντυπο φθίνει –με εξαιρέσεις όπως τα «Recistencias», «Βαβυλωνία, «Flex Machine», «Ροσινάντε»–, αυξάνεται όμως σημαντικά η σχετική βιβλιογραφία.

Ένοπλο Η δολοφονία του σταθμάρχη της CIA Ρίτσαρντ Γουέλς από τη 17 Νοέμβρη τον Δεκέμβριο του 1975 στο Ψυχικό ανοίγει έναν κύκλο επαναστατικής βίας που παραμένει ενεργός, όπως αποδεικνύει η δράση των Πυρήνων της Φωτιάς. Η μακροβιότερη ένοπλη οργάνωση στην Ευρώπη τυπικά εξαρθρώθηκε το 2002, με συνολικό απολογισμό 23 νεκρούς, δεκάδες τραυματίες και πλήθος επιθέσεις με όπλα, βόμβες και ρουκέτες. Αν η 17Ν επιδείκνυε στις προκηρύξεις της μια «συνεπή» αριστερή ιδεολογία με καλομελετημένες αναφορές στο πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι, όπως άλλωστε και ο «κοντοσυγγενής» της Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας (ΕΛΑ, διέκοψε τη δράση του το 1995, ενώ μέλη του συνελήφθησαν χρόνια αργότερα), τα σύγχρονα αθηναϊκά αντάρτικα πόλης έχουν μεγαλύτερη μαζικότητα, μικρότερες ηλικίες μελών, σημείο αναφοράς τα Εξάρχεια και ομνύουν σε μια hardcore, «πρωτόγονη» αναρχία: Πρόσφατη αφίσα συμπαράστασης στους «4 της Κοζάνης», που θεωρήθηκαν μέλη των Πυρήνων –οι ίδιοι το αρνήθηκαν–, υπογραφόταν από κάποια Κίνηση Αναρχομηδενιστικής Συνείδησης για την Προώθηση του Αρνητισμού και περιλάμβανε τσιτάτα από Καζαντζάκη και Νίτσε. Το φλερτ μερίδας του αναρχικού χώρου με το ένοπλο χρονολογείται στα τέλη της δεκαετίας του ’80, οπότε εμφανίστηκε η οργάνωση Αντικρατική Πάλη (μέλη της οποίας ήταν ο Χρήστος Τσουτσουβής και «φερόταν» ο Μιχάλης Πρέκας). Έγινε εντονότερο τη δεκαετία του ’90 (αντιπροσωπευτική η αμφιλεγόμενη δράση του Χριστόφορου Μαρίνου) και εξελίχθηκε σε άτυπο «αρραβώνα» μετά τον Δεκέμβριο του 2008 – παλιότερα ακουγόταν «κουφό» να υποστηρίζει ένας αναρχικός τη 17Ν ή τον Άρη Βελουχιώτη, όχι πια. Το «ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - Μελιγαλάς» το ακούς πια σε αναρχικές πορείες. Σύγχρονος «Τσουτσουβής» ο Λάμπρος Φούντας του Επαναστατικού Αγώνα που σκοτώθηκε σε συμπλοκή με αστυνομικούς στη Δάφνη τον Μάρτιο του 2010. Δεν λείπουν βέβαια οι φωνές που καταγγέλλουν τον λεγόμενο «φετιχισμό της βίας», όπως του Παναγιώτη Παπαδόπουλου (Κάιν), «μορφή» των Εξαρχείων στα πρώιμα 80s που σόκαρε αρκετούς πρώην ομοϊδεάτες και στοχοποιήθηκε όταν παρευρέθηκε σε μνημόσυνο θυμάτων της 17Ν με πλακάτ ενάντια στη βία.

«Άγιοι» και μάρτυρες Εν αρχή ην η κατά τον ποντίφικα του ελληνικού underground Λεωνίδα Χρηστάκη «Αγία Τριάδα των Εξαρχείων»: Παύλος Σιδηρόπουλος, Νικόλας Άσιμος, Κατερίνα Γώγου. Ωραίοι σαν καταραμένοι, έζησαν γρήγορα, ελεύθερα, αντισυμβατικά και έφυγαν πρόωρα και άδοξα από την ηρωίνη, προδομένοι, σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα κι από «δικούς τους» ανθρώπους. Άφησαν όμως πίσω τους σπουδαίο έργο – στο

τραγούδι και τη σύνθεση οι δύο πρώτοι, στην ποίηση η Κατερίνα. Υπήρξαν τώρα και λιγότερο γνωστοί, όπως ο Βαγγέλης Λάμπρου, εκδότης του ανατρεπτικού εφημεριοδικού «Εκτός Ελέγχου», που εντέλει αυτοκτόνησε, η αναρχική τραβεστί Σόνια (Σωτήρης Φιλίππου), που δολοφονήθηκε στην Παραλιακή τον Νοέμβριο του ’82, ο ναυτικός Παναγιώτης Λιβερέτος, που αγωνιζόταν να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των πληρωμάτων, τα έβαλε με εφοπλιστές, συμμετείχε σε κατάληψη πλοίου στη Βραζιλία και αυτοπυρπολήθηκε 30 χρόνων στο σπίτι του στο Καλαμάκι, έχοντας το προηγούμενο βράδυ χαιρετήσει έναν έναν όλους τους ανυποψίαστους φίλους του στην πλατεία Εξαρχείων. Ένας ακόμα ιδανικός αυτόχειρας, όπως αρκετοί άλλοι εκείνης της πρώιμης ρομαντικής γενιάς, που ήταν υπερβολικά παθιασμένοι και ευαίσθητοι για να μη σαλτάρουν. Κοντά σε αυτούς θα ταίριαζε κι ένας «Γερμανός Έλληνας», ο Ρολφ Πόλε. Δικηγόρος και εξέχων κοινωνικός αγωνιστής, φυλακίζεται ως τρομοκράτης-μέλος της RAF στη Γερμανία τη δεκαετία του ’70, συλλαμβάνεται το ’76 στην Αθήνα όντας ξανά καταζητούμενος και εκδίδεται παρά το ευρύ κίνημα συμπαράστασης που περιλάμβανε μέχρι και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Επιστρέφει το ’82, εγκαθίσταται στα Εξάρχεια, παντρεύεται τη δικηγόρο Κατερίνα Ιατροπούλου και εργάζεται ως καθηγητής Γερμανικών και μεταφραστής, αρθρογραφώντας παράλληλα στον «Σχολιαστή» και τον «Ιό» της Ελευθεροτυπίας. Φεύγει 62 ετών στις 7/2/2004, έχοντας προλάβει να εκδώσει το βιβλίο Το όνομά μου είναι άνθρωπος (εκδ. Μαύρη Λίστα).

«Οι δίκες θα γίνουν του κράτους καταδίκες» Γιάννης Σερίφης (κατηγορήθηκε ως μέλος της 17Ν το 2002, καθώς και του ΕΛΑ παλιότερα), Φίλιππος και Σοφία Κυρίτση (1978, κατηγορία για κατοχή εκρηκτικών), Θοδωρής Πισιμίσης, Γιάννης Μπουκετσίδης (κατηγορήθηκαν επανειλημμένα ως δήθεν τρομοκράτες), Γιάννης Μπαλής (επεισόδια στην πορεία για το Τσερνομπίλ, Μάιος 1986), Βαγγελιώ Βογιατζή, Γεράσιμος Μπουκουβάλας, Κλέαρχος Σμυρναίος, Χριστόφορος Μαρίνος (1988, υπόθεση Αντικρατική Πάλη), Γιάννης Δημητράκης, Σίμος Σεϊσίδης («Ληστές με τα Μαύρα», δεκαετία ’00), Νίκος Μαζιώτης - Παναγιώτα Ρούπα (2010, υπόθεση Επαναστατικός Αγώνας), οι δεκάδες συλλήψεις και φυλακίσεις νεαρών κατηγορουμένων για συμμετοχή στους Πυρήνες της Φωτιάς πιο πρόσφατα... Είναι τέτοια η ένταση και η έκταση των κοινωνικών αγώνων και συγκρούσεων –ειρηνικών ή βίαιων– στη μεταπολιτευτική Αθήνα, τόσοι οι «συνήθεις ύποπτοι», οι φυλακισθέντες και οι δικαστικά εμπλεκόμενοι (αρκετοί μάλιστα, όντας κρατούμενοι, προέβησαν σε εξαντλητικές απεργίες πείνας), ώστε μόνο τα ονόματα γεμίζουν τόμο ολόκληρο. Χώρια πόσος κόσμος τραβήχτηκε κατά καιρούς με τις Αρχές, φυλακίστηκε ή φορτώθηκε κατηγορίες. Οι συνθήκες ανάκρισης και κράτησης προκάλεσαν, μάλιστα, συχνά το ενδιαφέρον ξένων ΜΜΕ αλλά και οργανώσεων όπως η Διεθνής Αμνηστία. ¶

14/07/1992 Στη γωνία των οδών Καραγιώργη Σερβίας και Βουλής στο Σύνταγμα μέλη της οργάνωσης εκτοξεύουν ρουκέτα εναντίον του αυτοκινήτου στο οποίο επιβαίνει ο υπουργός Οικονομικών της τότε κυβέρνησης Μητσοτάκη, Γιάννης Παλαιοκρασσάς. Η έκρηξη και τα θραύσματα της ρουκέτας προκαλούν τον θάνατο του εικοσάχρονου Θάνου Αξαρλιάν που περνά τυχαία από το σημείο. Ο άτυχος νεαρός είναι η πρώτη, σύμφωνα με τη λογική των χτυπημάτων της, παράπλευρη απώλεια της οργάνωσης.

08/06/2000 Η τελευταία χρονικά τρομοκρατική ενέργεια της 17Ν. Ο Βρετανός στρατιωτικός ακόλουθος Στίβεν Σόντερς δολοφονείται από δύο άτομα που επιβαίνουν σε μοτοσικλέτα, ενώ κινείται με το αυτοκίνητό του στη λεωφόρο Κηφισίας (στο ύψος της Φιλοθέης), με κατεύθυνση προς την εργασία του στη Βρετανική Πρεσβεία.

29/07/2002 Έπειτα από 27 χρόνια δράσης πλησιάζει η αρχή του τέλους για τη 17Ν. Ο εκρηκτικός μηχανισμός που προσπαθεί να τοποθετήσει ο Σάββας Ξηρός στα εκδοτήρια ακτοπλοϊκής εταιρείας στο λιμάνι του Πειραιά εκρήγνυται πρόωρα και τον τραυματίζει σοβαρά. Λίγη ώρα μετά την έκρηξη ο Ξηρός μεταφέρεται στο Τζάνειο και τελικά καταφέρνει να ξεπεράσει τον κίνδυνο. Η αστυνομική έρευνα που θα ακολουθήσει θα οδηγήσει στην εξάρθρωση της οργάνωσης.

03/03/2003 Η δίκη των μελών της 17Ν ξεκινά σε μία ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα στις φυλακές Κορυδαλλού. Εννέα μήνες αργότερα οι δεκαπέντε από τους δεκαεννέα κατηγορούμενους θα κριθούν ένοχοι σε πρώτο βαθμό.

28.3.13 – lifo

87

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

αθηναιοσ καλλιτεχνησ αθηνα τωρα

2013

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ RICHARD STRAUSS / 1990 Αγγελική Στελλάτου - Δημήτρης Παπαϊωάννου Φωτό: Παναγιώτης Μανούσης

Μετατρέποντα 88 lifo – 28.3.13

Λεπτομέρεια από το κόμικ Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΕΒΕΡ / 1987

Δημήτρης Παπαΐωάννου

ας σε τέχνη τη σύγχρονη ιστορία της Αθήνας Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου έφυγε από τη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του ’80, «όταν συνειδητοποίησε ότι δεν έχει ερείπια», και έκτοτε απολαμβάνει αποκλειστικά την πόλη που αγαπά, την Αθήνα. aπό την τίνα μανδηλαρά 28.3.13 – lifo

89

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

2013

Κεντρική: ΜΕΣΑ στο Παλλάς / 2011

Δημήτρης Παπαϊωάννου και Ζάφος Ξαγοράρης φωτογραφημένοι από τον Αλέξη Μπίστικα / 1985

Πριν από την ίδρυση της Ομάδας Εδάφους ο Δημήτρης Παπαϊωάννου χορεύει στο χοροθέατρο της Μαρίας Τσούτη / 1988

ΔΩΜΑΤΙΟ 1 / 1988 Δημήτρης Παπαϊωάννου

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Αγγελική Στελλάτου - Δημήτρης Παπαϊωάννου φωτογραφημένοι από τον Αλέξη Μπίστικα στην Κατάληψη / 1991

90 lifo – 28.3.13

Η

σπείρα είναι η πνευματικότητα του κύκλου» έγραφε ο Ναμπόκοφ στην αυτοβιογραφία του, εννοώντας ότι στη σπειροειδή του μορφή ο κύκλος δεν είναι πλέον φαύλος: έχει ελευθερωθεί. Κάπως έτσι καταλήξαμε, στη συζήτηση που είχαμε με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, ότι διαγράφηκε η «σπειροειδής», τρόπον τινά, πορεία του – ξεκινώντας από βιομηχανικά χαλάσματα και πειραματικούς χώρους, κατεβαίνοντας στα υπόγεια, ανοίγοντας τις μεγάλες τελετές και τα στάδια, μένοντας στο αστικό περίβλημα του κέντρου (Παλλάς και Εθνικό), και τώρα επιστρέφοντας με την Πρώτη Ύλη του, και πάλι, στον απελευθερωτικά βιομηχανικό κόσμο της Πειραιώς 260. Στην πραγματικότητα, όλη η ζωή του Δημήτρη Παπαϊωάννου αλλά και οι παραστάσεις του φέρουν εντός τους την ιστορία της ίδιας μας της πόλης. Αν, λοιπόν, όλα ξεκίνησαν από μια ανάγκη απελευθέρωσης, τώρα δείχνουν να καταλήγουν και πάλι, μέσω της σπείρας, εκεί. « Ήμουν μόλις δεκαοκτώ χρόνων όταν έφυγα από το σπίτι μου και κατέβηκα στα Εξάρχεια, το 1982», λέει, «σε μια προσπάθεια εξόδου μου σε δύο πολύ ουσιαστικά πράγματα: στον κόσμο της τέχνης και του έρωτα. Έτυχε τους πρώτους πειραματισμούς μου να τους ασπαστεί ο Γιάννης Τσαρούχης, ο οποίος με δέχτηκε στο περιβάλλον του ως μαθητή με την ευρεία έννοια. Τότε ακριβώς κατάλαβα πως η ζωή μέσα από την τέχνη είναι εφικτή. Η καρδιά της αμφισβήτησης χτυπούσε έντονα στο κέντρο της πόλης και δη στα Εξάρχεια, που αποτέλεσαν και τον τότε τόπο διαμονής μου. Ένιωσα να ενσωματώνομαι αμέσως, με έναν ναΐφ τρόπο, σε αυτήν τη διάπυρη ατμόσφαιρα αμφισβήτησης της αστικής τάξης. Παράλληλα, ανακάλυπτα ένα έτερο πρόσωπο της Αθήνας, μαζί με αυτό της προσωπικής μου ανεξαρτησίας, στο ανοιχτό πεδίο του έρωτα μεταξύ ανδρών. Αυτόνομος πια, αν και χωρίς χρήματα, άρχισα να ορίζω την τύχη μου. Σπούδαζα στην Καλών Τεχνών, ερωτευόμουν και αναζητούσα διακαώς μια πλατφόρμα που θα μπορούσε να στεγάσει τις καλλιτεχνικές μου ανησυχίες, στην αρχή τα κόμικ στη Βαβέλ και το Πάρα Πέντε και κατόπιν, όταν βούτηξα στις παραστατικές τέχνες, δεν άργησε να βρεθεί η κατάληψη του “Φωτεινίου”, του πρώτου χώρου που φιλοξένησε, επί ελληνικού εδάφους, τις παραστάσεις της Ομάδας Εδάφους που είχα ιδρύσει ήδη με την Αγγελική Στελλάτου. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν, επίσης, οι συναντήσεις με καλλιτέχνες όπως ο Σταύρος Ζαλμάς και ο σπουδαίος Νίκοs Αλεξίου». Η δεκαετία του ’80 συστήνεται με την ιδιαίτερη γλώσσα της στον Δημήτρη Παπαϊωάννου: έγχρωμες εικόνες που τρέχουν σαν τρελές μέσα από τα κόμικ και ερωτικός παροξυσμός. Τίποτε απ’ όσα συμβαίνουν υπό το φως του ήλιου ή στα mainstream σαλόνια δεν είναι απόλυτα αξιόπιστο ή ειλικρινές. Τα πάντα εκρήγνυνται δημιουργικά και αναζητούν τη δική τους έκφραση σε διαφορές μορφές δημιουργίας. Μαζί με τον φίλο του Αλέξη Μπίστικα εκδίδουν το «Κοντροσόλ στο Χάος», από μια εσωτερική ανάγκη δημιουργίας που «οργάνωνε την πραγμάτωση της ημέρας». Όλα αυτά που ακόμα αγαπάει ομολογεί πως βρήκαν «τον δικό τους τρόπο να ενσωματωθούν στις ιστορίες της Αθήνας ως κόμικ ή σαν περφόρμανς. Η Πίνα Μπάους, ο Τσαρούχης, o Παζολίνι, ο Ουίλσον, τα drag shows, o Τατί, ο Ταρκόφσκι και ο Φελίνι. Τα πάντα έβρισκαν τον δικό τους τρόπο να λειτουργήσουν ως εικαστικo-χορευτικό πρόταγμα που ήδη είχε αρχίσει να επικρατεί ως τάση στην Ευρώπη, αλλά ήταν άγνωστο στην Ελλάδα,

« Καμαρίνια, παράσταση των ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ / 1991

Παρασκήνια στην Κατάληψη / 1992

ΣΑΠΦΩ στην Κατάληψη / 1992

ΜΗΔΕΙΑ στην Κατάληψη / 1993

ΜΝΗΜΕΙΟ στην Κατάληψη / 1997

ΔΡΑΚΟΥΛΑΣ / 1997

αφού οτιδήποτε δεν είχε παπουτσάκια μπαλέτου δεν θεωρούνταν καν χορός». Υπήρχε, ωστόσο, κάτι που συγκρατούσε τη «ζωτική ή ζωική ορμή» της εποχής εκείνης: ο υιός του HIV. «Μας τράνταξε πραγματικά. Έχασα τον αδελφικό μου φίλο και πολλούς γνωστούς. Όποιος την πατούσε τότε, πέθαινε. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που βγήκα ζωντανός και υγιής από αυτό τον οδοστρωτήρα, αλλά η αλήθεια είναι ότι τραυματίστηκε έκτοτε για πάντα η πρώτη αυτή, κατάματα και κατευθείαν αντιμετώπιση του σώματος του άλλου χωρίς δεύτερες σκέψεις. Τότε η σεξουαλικότητα ήταν μια εντελώς διαφορετική ήπειρος».

Ω

στόσο, αυτό δεν τον ανάγκασε να δει την τέχνη ως καταραμένος: «Δεν μου άρεσε ούτε ο φόβος ούτε η ακραία ζωή. Ήθελα να ζήσω καλά και να είμαι τόσο ακραίος όσο το όριζε η επιθυμία μου. Θαρρώ, όμως, πως υπάρχουν άλλες καταστροφές πιο επικίνδυνες, όπως αυτές που προκύπτουν όταν δίνεται επιτέλους σε κάποιους το “μικρόφωνο” και η πλατφόρμα και δεν μπορούν να συγκρoτήσουν τον λόγο τους. Με ανακουφίζουν αυτοί που η επιτυχία τούς κάνει καλύτερους και δίνουν όλο και περισσότερο» εξηγεί, παραπέμποντας, μάλλον, σε όλη αυτή την ψευδή, καλλιτεχνική ευωχία που ακολούθησε στην Αθήνα τα πρώτα χρόνια μετά τους Ολυμπιακούς. Όσο για τον ίδιο, παραδέχεται πως την περίοδο των Ολυμπιακών δεν απόλαυσε την πόλη γιατί δούλευε εντατικά: «Δεν έβλεπα τίποτα, δεν υπήρχα καν, δεν κατέβηκα ποτέ στο κέντρο. Θυμάμαι του Ψυρρή ως τo μέρος απ’ όπου προμηθευόμασταν τις πρώτες μας ύλες. Τώρα, από όλο αυτό το πανηγύρι, έχουν μείνει οι μεζέδες. Αλλά τι να τους κάνουμε τους μεζέδες;». Πώς, όμως, εισέπραξε την επιτυχία των Ολυμπιακών ο ίδιος; Ήταν έτοιμος για όλο αυτό που ακολούθησε; «Νιώθω τεράστια ευγνωμοσύνη για ό,τι συνέβη. Έχει μεγάλη σημασία και δεν θέλω να τo υποτιμώ. Οι συμπολίτες μου εξακολουθούν να εκφράζουν την εκτίμησή προς το πρόσωπό μου ακόμα και σήμερα. Ήταν μεγάλη χαρά για μένα τo κύμα της ευγνωμοσύνης, αλλά παράλληλα και μια παγίδα, στον βαθμό που κάτι τέτοιο μεσολαβούσε ανάμεσα σ’ εμένα και το έργο μου. Από την άλλη, με βοήθησε να ξεμπερδέψω με πολλά πράγματα με τη μία». Είναι περήφανος, ωστόσο, που θέλησε να ανοίξει το κοινό σε έναν διαφορετικό τρόπο θέασης ενός έργου, όπως προσπάθησε να κάνει με το Μέσα, και μάλιστα «σε ένα αστικό θέατρο, όπως το Παλλάς – κι ας μη λειτούργησε». Απόλαυσε, ωστόσο, με την καρδιά του και την «ποπ» έκρηξη του 2, τη Μήδεια, που ακολούθησε αμέσως μετά. «Ανεβάζοντας ξανά Μήδεια, ένιωσα σαν να γκρέμισα τις γυψοσανίδες, να έβγαλα την επίπλωση, να άφησα το σπίτι άδειο για να αναμετρηθεί με τον χρόνο και όχι με τη μυθολογία των ωραίων πορτρέτων». Σήμερα χαίρεται που νιώθει ότι με την Πρώτη Ύλη βρίσκεται ακόμα πιο κοντά στη φύση του. Μέχρι τον Μάη, που σχεδιάζει να επαναλάβει την Πρώτη Ύλη, εξελιγμένη και με νέο συμπρωταγωνιστή αυτήν τη φορά, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου θα εξακολουθεί να περιδιαβάζει στην πόλη, με αμέτρητες βόλτες. «Είμαι ποδηλάτης, περιπατητής και υμνητής της αστικής μοναξιάς της Αθήνας. Και της αρσενικής μελαγχολίας της πόλης. Παρότι δεν καταβροχθίζω την πόλη, όπως παλιά, επιστρέφω στις ίδιες διαδρομές – στον Εθνικό Κήπο, στο Παγκράτι και στην πλατεία Αγίας Ειρήνης, στην Πειραιώς κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ, την οποία τείνω να υιοθετήσω, μαζί με την ανθρωπογεωγραφία

της». Η πόλη, όπως και η ιστορία της χώρας, παραμένει ολβιόδωρα ζωντανή μέσα του και είναι γνωστό ότι ξεδιπλώνεται με τον πιο γοητευτικό τρόπο μέσα από τα έργα του. «Η ελληνική ταυτότητα παραμένει αυτούσια και ζωντανή μέσα μου με έναν εντελώς ρομαντικό τρόπο. Φαίνεται πως η διαδικασία εξακολουθεί να είναι ζωντανή, στον βαθμό που μου δονεί ακόμη ξαφνικές συγκινήσεις, διαμορφώνει εικόνες και προκαλεί αναταράξεις, κάθε φορά που τυχαίνει να ανακαλύπτω πράγματα και σημεία της ελληνικής ταυτότητας. Κι αν σιχαίνομαι την κυρίαρχη εθνική αφήγηση από μικρός, είναι ακριβώς επειδή στοιχεία της εξακολουθούν να με ορίζουν τόσο ενδόμυχα. Δύσκολα, όμως, μπορώ να σου εξηγήσω ακριβώς τι μου συμβαίνει, επειδή ακριβώς νιώθω πολύ συντονισμένος με αυτό, αλλά ίσως λιγότερο δύσκολα απ’ όταν καλούμαι να απολογηθώ στους φιλότεχνους, πολύτιμους φίλους μου, κάθε φορά που πρέπει να επιχειρηματολογήσω υπέρ στοιχείων του έργου μου που φλερτάρουν με την εντοπιότητα. Το αίσθημα, όμως, που μου μεταγγίστηκε από τον ίδιο τον Τσαρούχη, και αυτό που μου συνέβη όταν βρέθηκα στα 18 μου στη Νέα Υόρκη και συνειδητοποίησα ότι έχει διαφορά να περπατάς σε μια πόλη χωρίς ερείπια, είναι πρωτογενές.

Aκούγεται γελοίο, αλλά το ελληνικό καλοκαίρι γεννά εντός μου πράγματα μυστηριώδη και αξεπέραστα. Αν πρόκειται για την ίδια τη φύση ή για μια προσωπική μυθολογία που φωλιάζει στην ψυχή του καθενός, δεν ξέρω. Ξέρω όμως ότι είναι περιττό να προβάλει κανείς αντίσταση σε αυτά τα στοιχεία, καλύτερα να αντισταθεί σε μια υποτιθέμενη μοντερνιά. Αλλά είναι λυμένα αυτά τα ζητήματα προ πολλού. Ο Τσαρούχης το είχε ξεκαθαρίσει, εξηγώντας τη διαφορά ανάμεσα στον μαϊμουδισμό της Δύσης και τον κοσμοπολιτισμό που πηγάζει ακριβώς από την αποδοχή της ιδιαίτερης εντοπιότητας». Ίσως γι’ αυτό σήμερα ο Δημήτρης Παπαϊωάννου νιώθει απενοχοποιημένος που το κλέος των αγαλμάτων, τα οποία γίνονται συντρίμμια κάτω από το βάρος του έρωτα ή της ιστορίας, εξακολουθεί να επανέρχεται και να καθορίζει το δικό του έργο. Δεν τον νοιάζει αν τον κατηγοριοποιούν, όπως μικρή σημασία δίνει πια σε ποιον αθηναϊκό χώρο θα ανέβουν τα έργα του. Off the record, μου εμπιστεύεται ότι πολύ θα ήθελε να δει το παλιό πορνοσινεμά Star, πίσω ακριβώς από την Ομόνοια, «αυτό το ευλογημένο από τόσο σπέρμα ανδρών μέρος να φιλοξενεί την παράστασή του για τον Καβάφη σε μουσική της Λένας Πλάτωνος. «Αλλά, και πάλι, δεν έχουν σημασία οι χώροι. Όταν η Πίνα Μπάους φιλοξενείται στη φαραωνική ηγεμονία του Μεγάρου Μουσικής ή η Laurie Anderson στο ρωμαϊκό Ηρώδειο, η τέχνη λειτουργεί και στις δύο περιπτώσεις θριαμβευτικά. Οι τόποι στους οποίους λειτουργεί η τέχνη είναι καθαγιασμένοι ούτως ή άλλως. Τη μεγάλη τέχνη πρέπει να τη δούμε ως ευτυχές αποτέλεσμα, να απολαύσουμε την ενεργοποίηση που δεν πρέπει να περιορίζεται σε πολιτική αυταρέσκεια. Ευτυχώς ή δυστυχώς, η τέχνη γειώνεται με πιο ζωικό τρόπο, γίνεται μεταμόρφωση σε άλλο επίπεδο, πέρα από στενή κοινωνική παρέμβαση, ακριβώς για να λειτουργήσει απελευθερωτικά και ως τέτοια. Αν μπορέσουν, λοιπόν, τώρα στην κρίση, οι ήδη αφυπνισμένοι δημιουργοί να δημιουργήσουν μαργαριτάρια, όσα από αυτά τύχει να περάσουν το φράγμα και να φτάσουν στο ευρύ κοινό θα γίνουν ο προάγγελος μιας νέας ταυτότητας και οδηγός για τους υπόλοιπους. Τότε τα πράγματα θα ξαναφανούν θετικά. Και αν το κύμα γυρίσει προς το καλό, τότε θα ακολουθήσει όλη η θάλασσα. Κι αυτό είναι παραπάνω από σίγουρο». ¶

ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ / 1997

2, Παλλάς / 2006

ΜΗΔΕΙΑ 2, Φεστιβάλ Αθηνών / 2008

ΠΟΥΘΕΝΑ / 2009

ΜΕΣΑ, Παλλάς / 2011

ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ, Εδιμβούργο / 2013 28.3.13 – lifo

91

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

η εκδικηση τησ φυσησ

'87-'99

1999 Στις 7 Σεπτεμβρίου 5,9 Ρίχτερ συγκλονίζουν την Αθήνα, οδηγώντας στον θάνατο 143 ανθρώπους και αφήνοντας άστεγους πάνω από 50.000.

92 lifo – 28.3.13

Δύο καταστροφές Πώς βίωσε η πόλη τις δύο μεγαλύτερες φυσικές καταστροφές της; α π ό τ ο ν δ η μή τρ η ρ η γ ό π ουλο

Ο σεισμός του 1999 Τρίτη 7 Σεπτεμβρίου 1999. Οι δείκτες των ρολογιών έδειχναν 14:57 κι εγώ μόλις είχα βγει από την πολυκατοικία των γονιών μου στη Νέα Σμύρνη. Θα πήγαινα για μπάνιο στη Βουλιαγμένη. Αυτό ήταν το σχέδιο. Ξαφνικά, στη σιγαλιά ενός τυπικά αθηναϊκού, αποχαυνωτικού απομεσήμερου, ένας υπόκωφος θόρυβος σταμάτησε τον χρόνο. Σεισμός. Ο μεγάλος σεισμός της Αθήνας: 5,9 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη τραγωδία που έπληξε την Αττική στη μεταπολεμική της ιστορία. Είδα τις πολυκατοικίες να έρχονται και να πηγαίνουν. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, όταν η γη σταμάτησε να τρέμει, οι πρώτοι γείτονες στον δρόμο. Αλαφιασμένοι, άλλοι με σορτσάκια, με καλοκαιρινές πιτζάμες, μποξεράκια. Δεν υπάρχει πανικός, μόνο ανησυχία και ράδιο-αρβύλα. Ανεβαίνω στο διαμέρισμα των δικών μου. Είχαν πέσει να ξαπλώσουν κι «έβαζαν κάτι πάνω τους». Ο πατέρας μου σε ελεγχόμενο πανικό, η μητέρα μου σε ελεγχόμενη νιρβάνα. Κατεβαίνουμε κάτω. Εν τω μεταξύ, μαθαίνουμε τις πρώτες συγκεχυμένες πληροφορίες. Το επίκεντρο είναι στην Πάρνηθα, έχουν πέσει κτίρια στην εθνική οδό, υπάρχουν εγκλωβισμένοι, ίσως και νεκροί. Την τελευταία φορά που είχε δώσει μεγάλο σεισμό η περιοχή ήταν το... 1705. Το τι πραγματικά είχε συμβεί θα το μάθουμε πολύ αργότερα. Τον πανικό των πρώτων λεπτών διαδέχονται οι απεγνωσμένες προσπάθειες των σωστικών συνεργείων να εντοπίσουν ζωές κάτω από τα χαλάσματα. Κοντά στους διασώστες της ΕΜΑΚ συνεργεία από δεκάδες χώρες που νυχθημερόν ψάχνουν για μια ένδειξη ζωής. Ανάμεσά τους και Τούρκοι διασώστες. Εκείνες τις ημέρες χτίζεται η λεγόμενη «διπλωματία των σεισμών», καθώς έχουν προηγηθεί ο σεισμός κοντά στην Κωνσταντινούπολη και οι αντίστοιχες αποστολές ελληνικών διασωστικών ομάδων. Ακολουθούν μετασεισμοί, οι Αθηναίοι περνάνε την πρώτη νύχτα στο ύπαιθρο. Όταν θα επιστρέψουν στα σπίτια τους θα παρακολουθούν από τις τηλεοράσεις τους τις δραματικές επιχειρήσεις διάσωσης εγκλωβισμένων στο εργοστάσιο της Ρικομέξ ή στην πολυκατοικία της Νέας Φιλαδέλφειας. Η ιστορία του 10χρονου τότε Τζαννή Πολυκανδριώτη θα συγκλονίσει. Ανασύρθηκε ζωντανός από τα συντρίμμια της πολυκατοικίας όπου διέμενε με την οικογένειά του ύστερα από 24 ώρες. Την ίδια τύχη, ωστόσο, δεν είχε ο πατέρας του. Έχασε τη ζωή του καλύπτοντας με το σώμα του τα δυο του παιδιά. Ο τελικός απολογισμός τραγικός, καθώς

άφησε πίσω του 143 νεκρούς, 700 τραυματίες, 40.000 άστεγες οικογένειες και πολλά κατεστραμμένα κτίρια. Κατέρρευσαν 110 οικοδομές, κρίθηκαν κατεδαφιστέες (κόκκινες) 5.222 και επισκευάσιμες (κίτρινες) 38.165. Το συνολικό οικονομικό κόστος του σεισμού ανήλθε στα 3 δισεκατομμύρια ευρώ και θεωρείται ο πιο δαπανηρός σεισμός που έγινε ποτέ στην Ελλάδα. Οι συγγενείς θυμάτων που προσέφυγαν για κακοτεχνίες σε κτίρια τα οποία κατέρρευσαν δεν δικαιώθηκαν ποτέ. Άπαντες κρίθηκαν αθώοι.

Ο καύσωνας του 1987 Είναι ίσως η πιο υποτιμημένη αθηναϊκή καταστροφή. Τον Ιούλιο του 1987 έχασαν τη ζωή τους στον Νομό Αττικής 1.115 άνθρωποι, οι περισσότεροι ηλικιωμένοι, εξαιτίας ενός αφόρητου, παρατεταμένου καύσωνα που κράτησε έξι ολόκληρες μέρες και νύχτες. Ποιος να το περίμενε: λίγες εβδομάδες νωρίτερα όλη η πόλη ήταν στους δρόμους, αυτήν τη φορά για να πανηγυρίσει την κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος Μπάσκετ. Ο καύσωνας έπληξε όλη τη χώρα το τρίτο και τελευταίο δεκαήμερο του Ιουλίου, περίοδο έναρξης διακοπών για χιλιάδες οικογένειες. Η

θερμοκρασία σταμάτησε στους 44 βαθμούς. Πρόκειται σίγουρα για μία από τις μεγαλύτερες τιμές στην Αθήνα, αλλά όχι τη μεγαλύτερη: το καλοκαίρι του 1978 είχαμε πιάσει 48 βαθμούς χωρίς ούτε έναν νεκρό. Το 1987 τη «διαφορά» έκανε η διάρκεια και όχι η ένταση. Τα κλιματιστικά μηχανήματα ήταν άγνωστη λέξη για τους περισσότερους Αθηναίους, ενώ πολλά μεγάλα νοσοκομεία λειτουργούσαν κι αυτά χωρίς κλιματισμό. Το αποτέλεσμα ήταν εκατοντάδες ηλικιωμένοι, κυρίως, να προσβληθούν από θερμοπληξία (άλλη άγνωστη λέξη) και να καταλήξουν σε θαλάμους που έβραζαν. Η πιο τραγική διάσταση αυτής της ιστορίας ήταν η έλλειψη διαθέσιμων χώρων στα νεκροταφεία της πόλης, με αποτέλεσμα να παραμένουν άταφοι εκατοντάδες νεκροί. Από τα δελτία ειδήσεων γινόντουσαν ονομαστικές προσκλήσεις σε δεκάδες οικογένειες που βρίσκονταν στην εξοχή να επικοινωνήσουν με το αστυνομικό τμήμα της περιοχής τους «για σοβαρή οικογενειακή τους υπόθεση»... Μετά το 1987 κανένα καλοκαίρι δεν ήταν ίδιο. Τα κλιματιστικά μπήκαν για τα καλά στη ζωή μας και η λέξη «καύσωνας» άρχισε να προκαλεί πανικό. Εν τω μεταξύ, το καλοκαίρι του ’87 ξεχάστηκε. ¶

τραγικοσ απολογισμοσ 143 νεκροί, 700 τραυματίες, 40.000 άστεγοι, 110 οικοδομές κατέρρευσαν στον σεισμό του 1999.

ΑΘΗΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

γρηγοροτερα και ασφαλεστερα στον προορισμο μασ

2000

2000 Στις 28 Ιανουαρίου εγκαινιάζεται το μετρό της Αθήνας, ένα έργο που έμελλε να αλλάξει τη ζωή των κατοίκων της πρωτεύουσας.

Η πρώτη ημέρα του μετρό Η πρώτη μέρα λειτουργίας του ΜΜΜ που άλλαξε τη ζωή των Αθηναίων. α π ο τ ο ν δ η μη τρ η ρ η γ ο π ουλο

Ε

ίχε μία αφύσικη καλοκαιρία στην Αθήνα το Σαββατοκύριακο 29 και 30 Ιανουαρίου 2000. «Μαζί με το μετρό έφτασαν και οι αλκυονίδες» έγραφε η Ελένη Μπίστικα στη στήλη της στην «Καθημερινή». Πραγματικά, για εκείνες τις τελευταίες ημέρες του πρώτου μήνα της νέας χιλιετίας η κυβέρνηση Σημίτη είχε προγραμματίσει την έναρξη της λειτουργίας των δύο γραμμών του μετρό της Αθήνας. Το υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, για να δώσει πανηγυρικό χαρακτήρα στο μεγάλο γεγονός, επέτρεψε τη δωρεάν μετακίνηση των επιβατών. Η επίσημη δικαιολογία ήταν «να εξοικειωθεί το κοινό με το νέο μέσο». Κανένας, όμως, κυβερνητικός παράγοντας ή στέλεχος της Αττικό Μετρό δεν μπορούσε να φανταστεί αυτό που συνέβη εκείνο το ιστορικό, τελικά, Σαββατοκύριακο: εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου πλημμύρισαν τους 14 απαστράπτοντες σταθμούς, έχοντας κάνει υπομονή οκτώ χρόνια, όσο κράτησαν, δηλαδή, οι εργασίες κατασκευής του σημαντικότερου έργου υποδομής για την Αθήνα μετά τον πόλεμο. Ήμουν ένας από τους χιλιάδες. Μετρώντας τις πρώτες μου εβδομάδες ως εργένης, είχα ξυπνήσει από νωρίς, προσπαθώντας να σπρώξω τον χρόνο όσο πιο πίσω μπορούσα. Με είχε κατακλύσει η έξαψη γι’ αυτήν τη μεγάλη ημέρα της Αθήνας, αλλά δεν ήθελα να είμαι από τους πρώτους, παρέα με ανυπόμονους ηλικιωμένους. Τελικά, κατάφερα να βγω από το σπίτι λίγο μετά τις 9. Έξω, χαρά Θεού. Για να παρατείνω ακόμα περισσότερο την απόλαυση (και την αγωνία), αντί για το προφανές, να περάσω, δηλαδή, απέναντι και να κατέβω στον πιο κοντινό μου σταθμό, αυτόν του Ευαγγελισμού, προτίμησα να περπατήσω μέχρι το Σύνταγμα. Ενδόμυχα πίστευα ότι έπρεπε να αρχίσω την ιεροτελεστία «σωστά»: από το «επίκεντρο» των «εορτασμών», από τον διπλό σταθμό του Συντάγματος, με τα αρχαία και το μικρό του μουσείο. Φτάνοντας στην πλατεία, συνειδητοποίησα ότι είχα κάνει λάθος. Δεν το πίστευα αυτό που έβλεπα. Δέκα το πρωί και ένα ατελείωτο ποτάμι κόσμου ανεβοκατέβαινε με προσοχή και ελεγχόμενο ενθουσιασμό τις σκάλες που οδηγούσαν στον σταθμό. Χαμός! Ενδόμυχα χάρηκα γιατί δεν ήμουν ο μόνος «τρελός» σε αυτή την πόλη. Μπαίνοντας στον σταθμό, ανατρίχιασα. Κυριολεκτικά. Μπορεί και να βούρκωσα, δεν θυμάμαι. Δεν ήταν ότι με είχαν καταλάβει οράματα μεγαλείου και πατριωτισμού. Είχα συγκινηθεί γιατί συνειδητοποιούσα ότι η πόλη που αγαπούσα, η δική μου πόλη, έκανε ένα μεγάλο βήμα μπροστά. Και το ζούσα από τόσο κοντά. Το ξέρω, σε κάποιους πιο ψύχραιμους (και λίγο πιο κυνικούς) αυτή η κοσμοπλημμύρα ίσως να έμοιαζε με πιστοποιητικό επαρχιωτισμού. Μου πέρασε κι εμένα από το μυαλό. Αλλά, τι στο καλό: σε μια πόλη που είχε ταλαιπωρηθεί τόσο πολύ από το

κυκλοφοριακό, το απλό γεγονός να πηγαίνεις από το Πεντάγωνο στο Σύνταγμα σε εννιά λεπτά μπορεί να σου φέρει δάκρυα στα μάτια. Εμένα, πάντως, μου έφερε. Δεν ξέρω πόσες φορές μπήκα και βγήκα από τρένα και σταθμούς εκείνο το Σάββατο και εκείνη την Κυριακή. Δεν ξέρω πόσους «ψύχραιμους» φίλους μου ξεσήκωσα για να μοιραστούμε αυτό που θεωρούσα εγώ «ιστορία εν τη γενέσει της». Φυσικά, παρά τον παροξυσμό των στιγμών, υπήρχαν παράπονα (κάτι δεν λειτουργούσε σωστά, δεν είχε παντού κυλιόμενες σκάλες, «τι θα κάνουμε εμείς, που είμαστε ηλικιωμένοι» κ.λπ.) και μια υποβόσκουσα γκρίνια για το μικρό δίκτυο σε σχέση με τα αντίστοιχα του Λονδίνου ή της Νέας Υόρκης. Ακόμα και η «Καθημερινή», στο μεγάλο της ρεπορτάζ για τη λειτουργία του μετρό, ήταν μάλλον συγκρατημένη. Να πώς άρχιζε το άρθρο την Τρίτη 1 Φεβρουαρίου: «Υπογείως συναντούσες τον “παράδεισο” του νέου μέσου, στην επιφάνεια της γης όμως την “κόλαση” του “κυκλοφοριακού”. Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος; Εντός και επί των σταθμών του μετρό ξεδιπλωνόταν σε κάθε βήμα ο θαυμαστός κόσμος της πολυτέλειας, της οργάνωσης και της ταχύτητας. Οι εικαστικές δημιουργίες ξεκούραζαν το μάτι, την ίδια στιγμή που η παρουσία των ειδικών σωμάτων ασφαλείας ανά δέκα μέτρα έδινε ένα αίσθημα ασφάλειας». Πραγματικά. Αυτό που σήμερα μοιάζει τόσο φυσικό εκείνες τις δύο ημέρες ήταν ένα μικρό θαύμα. Αισθανόσουν σαν τους Παριζιάνους εκείνης της παρθενικής προβολής των αδελφών Λυμιέρ που έβλεπαν για πρώτη φορά κινηματογράφο και νόμιζαν ότι το τρένο της οθόνης θα ξεστρατίσει και θα τους πατήσει... Από τη Δευτέρα ξεκίνησε η «κανονική» λειτουργία του μετρό, με την υποχρέωση εισιτηρίου που κόστιζε 250 δραχμές (άλλη αιτία γκρίνιας αυτή). Εκείνη την πρώτη Δευτέρα κόπηκαν περίπου 400.000 εισιτήρια. Αυτό που δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι Αθηναίοι είναι ότι η ιστορία του μετρό είχε ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’50. Το 1955, επί πρωθυπουργίας Αλέξανδρου Παπάγου, άρχισαν οι πρώτες συζητήσεις, αλλά ήταν το 1963 και με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου που εκπονήθηκε η πρώτη μελέτη: η μελέτη Σμιθ (από το όνομα του αμερικανικού συγκοινωνιακού γραφείου που την εκπόνησε). Σε αυτήν περιγράφεται ένα ολοκληρωμένο σύστημα μα-

ζικών μεταφορών. Το σχέδιο «κόλλησε» λόγω χούντας, δεν προχώρησε λόγω της επτάχρονης δικτατορίας. Με την πτώση της δικτατορίας «ξυπνάμε» σε μία άλλη Αθήνα: τα 30.000 αυτοκίνητα της δεκαετίας του ’50 έχουν γίνει 200.000 και το νέφος αρχίζει να κάνει αισθητή την παρουσία του. Η τότε κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή αποφασίζει να προχωρήσει στην κατασκευή του έργου και κάνει πρόσκληση υποβολής προσφορών. Η σχετική μελέτη ανατίθεται στη γαλλική εταιρεία Sofretu, η οποία καταλήγει στην ιδέα δημιουργίας δύο γραμμών μετρό: από το Περιστέρι στην Ηλιούπολη και από το Αιγάλεω στο Πεντάγωνο. Πρόκειται για τις γραμμές που τελικά υιοθετήθηκαν. Το 1977 αρχίζουν οι πρώτες διερευνητικές εργασίες. Πρόκειται για κάποιες γεωτρήσεις, οι οποίες έμειναν γνωστές ως «τρύπες του μετρό». Το ΠΑΣΟΚ, όταν έρχεται στην εξουσία, παγώνει την υπόθεση, καθώς η προτεραιότητα της «κυβέρνησης της Αλλαγής» είναι η «περιφέρεια» και η «αποκέντρωση». Το 1985, επί υπουργίας Ευάγγελου Κουλουμπή, αποφασίστηκε η εκ νέου έναρξη των εργασιών. Το 1987 προκηρύχθηκε διεθνής διαγωνισμός για την ανάληψη του έργου, από τον οποίο προέκυψε, ως ανάδοχος-κατασκευαστής του έργου, η κοινοπραξία ελληνικών, γαλλικών και γερμανικών εταιρειών με την επωνυμία Ολυμπιακό Μετρό Αθηνών. Μέχρι το 1991 η σχετική σύμβαση δεν είχε υπογραφεί, κάτι που θα συμβεί με την κυβέρνηση Μητσοτάκη επί υπουργίας Στέφανου Μάνου. Το σχετικό νομοσχέδιο ψηφίστηκε από τη Βουλή και το 1992 άρχισαν τα κυρίως έργα. Το αρχικό χρονοδιάγραμμα προέβλεπε παράδοση του έργου το 1997, αλλά φυσικά σημειώθηκε καθυστέρηση τριών ετών. Αν υπάρχει κάτι που θα πρέπει να κρατήσουμε από εκείνα τα χρόνια, δεν είναι άλλο από το κωμικοτραγικό περιστατικό με το περίπτερο που κυριολεκτικά το κατάπιε η γη, όταν ο μετροπόντικας περνούσε από την οδό Πανεπιστημίου... Και δεν ήταν μόνο αυτό: στην οδό Ηλία Ηλιού, στον Νέο Κόσμο, μια πολυκατοικία παρουσίασε στατικά προβλήματα, με αποτέλεσμα οι ένοικοί της να υποχρεωθούν σε μετακόμιση. Όλα αυτά φυσικά ξεχάστηκαν με το πρώτο τρένο που έμπαινε πανηγυρικά στον σταθμό του Συντάγματος. ¶

αλλαξαμε πιστα Η ιστορία με το μετρό ξεκίνησε το 1985 και τελικά έκανε την Αθήνα μια καλύτερη πόλη τις πρώτες μέρες του 2000.

28.3.13 – lifo

93

αθηνα

σπυρος σταβερης

Η ιστορία μιας πόλης

94 lifo – 28.3.13

Συνεχίζεται...

Επαναστάτες στο παρκέ

Δυο γενιές από μπασκετμπολίστες, ο Σπανούλης και ο Παπανικολάου, δυο γενιές από παπούτσια, το Air Max 1 OG και το Air Max 90 OG της Nike, συναντιούνται το 2013 κάνοντας ένα reinvention στον όμορφο πλανήτη του urban style. Από τον Σταύρο Διοσκουρίδη.

28.3.13 – lifo

95

T

Βασίλης Σπανούλης

Kill Bill, Reinvented

Η φωτογράφιση έγινε στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας

Ο Βασίλης Σπανούλης πατάει γερά στην κορυφή και συνεχίζει να είναι ένας από τους καλύτερους Ευρωπαίους αθλητές.

CV Ημερομηνία Γέννησης: 7/08/1982 Τόπος Γέννησης: Λάρισα Ύψος: 1,93 μ. Περσινή Διάκριση: Πρωταθλητής Ευρώπης και Ελλάδας με τον Ολυμπιακό Hobbies: sneakers, μουσική, σινεμά Αγαπημένο Sneaker: Nike Air Max 1 OG

Μπλούζα:NIKE RU TOKYO TEE, Ζακέτα:NIKE AW77 SPHERE FZ HOODY, Παπούτσια: NIKE AIR MAX 1 OG

96 lifo – 28.3.13

o 2012 ήταν η χρονιά του. Η κίνησή του να φύγει πριν από μερικά χρόνια από τον Παναθηναϊκό και να πάει στον Ολυμπιακό, που έψαχνε να βρει τον δρόμο προς την κορυφή, ήταν μια από τις πιο σημαντικές αλλά και πιο πετυχημένες αποφάσεις της ζωής του. Στο λιμάνι οργάνωσε μια καλή φουρνιά από πιτσιρικάδες και τους οδήγησε πέρσι στην πρώτη θέση της Ευρώπης και της Ελλάδας. Ανάλογη είναι η ιστορία και του Air Max 1, του επίσης κορυφαίου παπουτσιού που ο Tinker Hatfield και η Nike έφεραν στη ζωή μας το 1987 και το επανακυκλοφορούν για χάρη μας είκοσι έξι χρόνια μετά, το 2013. Η ορατή αερόσολα, η αντικραδασμική προστασία, το σήμα κατατεθέν της Nike και το vintage στυλ κάνουν την επανεφεύρεση του Nike Air Max να μοιάζει με μια πραγματική επανάσταση στον πλανήτη των sneakers. Η ιστορία του Σπανούλη ξεκινά πριν από 30 χρόνια στη Λάρισα. «Από μικρός μου άρεσε το παιχνίδι. Έπαιζα όλα τα σπορ». Δεν θυμάται να υπήρχε κάποιος καλύτερος απ’ αυτόν. Φανατικός με τα sneakers, ξεκινά από τότε μια συλλογή από αυτά, που τα φοράει από το πρωί μέχρι το βράδυ. Η συλλογή με τα sneakers ξεκινά από πολύ παλιά με τα Nike Air Max 1. H πρώτη του ομάδα έρχεται λίγο αργότερα, στα 15 του, με τον Κεραυνό Λάρισας. Ακολουθεί ο Γυμναστικός Σύλλογος Λάρισας και μετά το Μαρούσι. Έρχεται η μεγάλη μεταγραφή στον Παναθηναϊκό και μετά το NBA. Μετακομίζει στην άλλη άκρη του Ατλαντικού για δύο χρόνια. Επιστρέφει στον Παναθηναϊκό και στη συνέχεια, επιθυμώντας να κατακτήσει τα πάντα, αφήνει τον Παναθηναϊκό για τον Ολυμπιακό. Σημειώνει πως «όλες μου οι μεταγραφές ήταν καθοριστικές, απλώς αυτά τα χρόνια στον Ολυμπιακό αισθάνομαι πάρα πολύ καλά και νιώθω ότι ανέβασα πολύ το επίπεδό μου». Όσο παράξενος και απαιτητικός είναι με το θέμα της νίκης άλλο τόσο είναι και με τα παπούτσια του, εντός και εκτός γηπέδου. «Αυτά που φοράω στον αγώνα θέλω να μου ταιριάζουν απολύτως και το ψάχνω πάρα πολύ. Θα μπορούσες να πεις ότι είμαι περίεργος με αυτό το θέμα. Τα Air Max 1 είναι τα αγαπημένα μου sneakers. Τα έχω σε όλα τα χρώματα και τα συνδυάζω με όλα. Γενικά, θα έλεγε κανείς ότι είμαι ακόμα ένας μεγάλος fan των sneakers, γιατί με διευκολύνουν πάρα πολύ. Μου αρέσουν πολύ και οπτικά αλλά και από την άποψη του πόσο με βολεύουν». Είναι, επίσης, fan και της οικογένειάς του. Τον ελεύθερό του χρόνο τον αφιερώνει στη γυναίκα του και στα παιδιά του. «Θα σου ακουστεί κλισέ, αλλά μου προσφέρουν τόσο πολλή ηρεμία, που μου επιτρέπει μετά να συγκεντρώνομαι καλύτερα στο παιχνίδι». Μεγαλύτερή του στιγμή με τον Ολυμπιακό είναι όταν κατέκτησε την Ευρωλίγκα στο περσινό Final Four της Κωνσταντινούπολης. Αυτός είναι, μάλιστα, που οργάνωσε την τελευταία επίθεση. «Όταν είσαι μέσα στον αγώνα, δεν μπορείς να σκέφτεσαι έτσι. Δεν θα είχα πρόβλημα να κερδίζαμε με 20 πόντους την ΤΣΣΚΑ Mόσχας σ’ ένα βαρετό παιχνίδι. Αν ήταν να νικήσουμε, ας γινόταν με οποιονδήποτε τρόπο. Σίγουρα, είναι πιο γλυκιά η ανατροπή και με τον τρόπο που έγινε. Όπως και να είναι πάντως, εμένα με ενδιαφέρει να νικάμε». Ο αρχηγός του Ολυμπιακού δεν δίστασε να πάρει ρίσκα και να κυνηγήσει τα όνειρά του στο Max.

Ο

Παπανικολάου είναι πια κοντά στα 23. Γεννήθηκε στα Τρίκαλα το 1990. Την ίδια χρονιά βγήκε στην κυκλοφορία το Nike Air Max 90 που προκάλεσε πάταγο και κυριάρχησε ως δήλωση του urban style. Το νέο σχέδιο του Nike Air Max 90 διαχώριζε τα εμπρός από τα πίσω τμήματα της αερόσολας, δημιουργώντας ένα εξαιρετικά δυναμικό σύνολο. Δυναμική ήταν και η ανάπτυξη του μπάσκετ στη χώρα μας. Το υψηλό θέαμα που βλέπουμε όλοι στους αγωνιστικούς χώρους και ο τρομερός ανταγωνισμός μαγεύουν τον Κώστα, που κατά τα σχολικά του χρόνια ξημεροβραδιάζεται στις μπασκέτες και δεν αποχωρίζεται τα Air Max στη ζωή εκτός των αγωνιστικών χώρων. Η πολλή εξάσκηση φέρνει την πρώτη δικαίωση. Ξεχωρίζει σε ένα camp στη Δυτική Μακεδονία και κεντρίζει το ενδιαφέρον των ανθρώπων του Άρη, που τον «απαγάγουν» μαζί με την οικογένειά του στη Θεσσαλονίκη. Η επιτυχία με την Εθνική τον κάνει γνωστό στο πανελλήνιο και τον οδηγεί στη μεγάλη μεταγραφή της καριέρας του: στον Ολυμπιακό. Το 2012 έρχεται η μεγάλη στιγμή γι’ αυτόν αλλά και τον Ολυμπιακό, που πια έχει ηγέτη του τον Βασίλη Σπανούλη. Ο αρχηγός, σύμφωνα με τον Παπανικολάου, «στηρίζει, βοηθάει, εμψυχώνει την ομάδα αλλά και τον κάθε παίκτη μεμονωμένα. Ενδιαφέρεται να υπάρχει συνεχής βελτίωση». Κάτι που φάνηκε και με το παραπάνω. Ο ίδιος ο Παπανικολάου, χωρίς να έχει πολλά λεπτά συμμετοχής, αρπάζει την ευκαιρία που του δίνεται από την αρχή της χρονιάς και φτάνει στο τέλος της να είναι ένας από τους πρωταγωνιστές της ομάδας. Τον Μάιο πηγαίνουν στην Κωνσταντινούπολη να συμμετάσχουν στο Final Four της Ευρωλίγκας. Το πρωί του μεγάλου τελικού οι παίκτες χαλαρώνουν με μια βαρκάδα στον Βόσπορο. Περισσότερο θυμίζουν μια μεγάλη παρέα παρά έναν σύλλογο που ετοιμάζεται να δώσει έναν θρυλικό αγώνα. Ο Ολυμπιακός είναι συνέχεια πίσω στο σκορ. Μια διαφορά που αγγίζει τους 19 πόντους, 12 λεπτά πριν από το τέλος. Ξαφνικά κάτι άλλαξε. Οι παίκτες του Ολυμπιακού έπαιξαν το παιχνίδι τους ώς ομάδα και έφεραν την ανατροπή. Μία αναπάντεχη ανατροπή που τους οδήγησε στη νίκη ενάντια σε όλες τις προβλέψεις και τα προγνωστικά. Με παρόμοιο τρόπο το Nike Air Max 90 OG επανέρχεται δυναμικά στην καθημερινότητά μας. Το εκ νέου λανσάρισμα ενός τόσου σημαντικού παπουτσιού φέτος είναι η απόδειξη πως το επιτυχημένο urban style που έφερε το 1990 είναι απόλυτα διαχρονικό. Σαν να μην πέρασε μια μέρα. Μετά την Ευρωλίγκα, ακολουθεί και το ελληνικό πρωτάθλημα, για να συμπληρωθεί μια εκπληκτική χρονιά. Παρόλες τις επιτυχίες, ο Παπανικολάου διασκεδάζει με τους φίλους του παίζοντας video games, παρακολουθώντας πολλούς αγώνες, πηγαίνοντας σινεμά, βλέποντας πολλά ντοκιμαντέρ στο Discovery Channel και φορώντας τα παπούτσια που δημιουργήθηκαν όταν γεννήθηκε. Σήμερα, ο Παπανικολάου είναι αναντικατάστατος στην ομάδα, όπως και η νέα έκδοση του Nike Air Max 90 OG είναι αναντικατάστατη στο μυαλό όσων ύμνησαν το αστικό αθλητικό ντύσιμο. Και είναι πολλοί αυτοί. Ως αθλητής που σέβεται τον εαυτό του έχει κι αυτός τη μανία να προσθέτει στη συλλογή του sneakers που ταιριάζουν με το υπόλοιπο στυλ του και συνδυάζουν καινοτόμο design με νέα χρώματα και τη δυνατή αερόσολα. Στα καινούργια Nike Air Max 90 OG βρήκε αυτό που τα συνδυάζει όλα.

Κώστας Παπανικολάου

Evolution of the revolution Ο Κώστας Παπανικολάου είναι o πιο ταλαντούχος Έλληνας παίκτης. Παρά τα 22 του χρόνια, έχει κατακτήσει ήδη ένα Πρωτάθλημα Ευρώπης, ένα Πρωτάθλημα Ελλάδας και έχει χρυσό μετάλλιο με την Εθνική Ομάδα. Και η όρεξή του παραμένει ανοιχτή.

CV Ημερομηνία Γέννησης: 31/07/1990 Τόπος Γέννησης: Τρίκαλα Ύψος: 2,06 μ. Περσινή διάκριση: Πρωταθλητής Ευρώπης και Ελλάδας με τον Ολυμπιακό Hobbies: sneakers, μουσική, σινεμά, ντοκιμαντέρ Αγαπημένο Sneaker: Nike Air Max 90 OG

Mπουφάν:NIKE RU VINTAGE WINDRUNNER, Παπούτσια: NIKE AIR MAX 90 OG

28.3.13 – lifo

97

Όλη η Eλλάδα διαβάζει

LiFO.gr H μεγάλη ψηφιακή επιτυχία

1.430.000 Unique visitors Με στοιχεία Google Analytics

Το Νο. 1 πολυθεματικό site / οδηγός

36

95

111

285 clickatlife.gr

Σύμφωνα με την ταξινόμηση του alexa.com στις 27/03/2013

Kαι

εφημερίδα στα νεανικά κοινά 18-34 σύμφωνα με την τελευταία FOCUS-BARI 2012 B'

98 lifo – 23.3.13

Νο1

to ρο υτε meγαλεματικο θ υ λ πο e/οδηγοσ sit

lifo.gr www.

Week

εγκαινια πρεμιερες Τι καινούργιο ξεκινάει αυτή την εβδομάδα; Σελ. 100

bibλio

θεατρο

βγεσ εξω

Ο Κωστής Παπαγιώργης γράφει για τον Μεγάλο Γκάτσμπυ. Σελ. 105

Η Ελένη Ερήμου μιλάει για την καινούργια της παράσταση. Σελ. 102

Πού να διασκεδάσετε τις επόμενες ημέρες. Σελ. 106

Ά la lumière Η ζωγραφική του Θέμη Ξυδιά έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Οι πίνακές του απεικονίζουν, ως επί το πλείστον, καθημερινές σκηνές δρόμου, αναμνήσεις από τα ταξίδια του και μεγάλα, επιβλητικά πορτρέτα ανθρώπων που έχει συναντήσει ο ίδιος, δημιουργώντας εικόνες που μοιάζουν να ξεπηδούν μέσα από έντονους χρωματισμούς και παιχνίδια φωτισμών και σκιάσεων.

Artzone 42, Βασιλέως Κωνσταντίνου 42, 210 7259549, 2/2-20/2. Ώρες λειτουργίας: Τρ., Πέμ., Παρ.: 11:00-15:00 & 17:30-21:00, Τετ., Σάβ.: 11:00-15:00. www. artzone42.gr

Η Χιονάτη στη Σεβίλλη Ο Πάμπλο Μπέργκερ μεταφέρει το γνωστό παραμύθι στη χώρα των ταυρομάχων. Κριτική από τον Θοδωρή Κουτσογιαννόπουλο. σελ. 101

28.3.13 – lifo

99

Oπυ Ζούνη

μη χασετε!

n Το θεατρικό έργο Θεατές του Μάριου Ποντίκα που ανεβαίνει από τις 27/3 έως τις 24/5 στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου.

Pop Eye @ six d.o.g.s

Στόχος του «Berlin, Nevada» είναι να δημιουργεί περφόρμανς στις οποίες τα δημόσια μέρη περνούν μέσα από ένα θεατρικό πρίσμα, συγκροτώντας έτσι παραστάσεις στις οποίες η φαντασία πλέκεται με την πραγματικότητα. Το πρότζεκτ με το οποίο ασχολούνται έχει τίτλο Still Night και είναι εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα Αόρατες Πόλεις του Ίταλο Καλβίνο. Για το διεθνές φεστιβάλ παραστατικών τεχνών Live Manual που φιλοξενείται στο Βios έχουν επιλέξει ειδικά την Αθήνα, παρουσιάζοντας μια διαφορετική ερμηνεία της πόλης, όπου πραγματικά γεγονότα και μέρη της Αθήνας μπλέκονται μεταξύ τους με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο.

r Six d.o.g.s, Αβραμιώτου 6-8, 210 3210510, 2/4. Ώρα έναρξης: 22:00, εισ.: €5, www. sixdogs.gr

r Bιοs, Πειραιώς 84, 210 3425335, 4-7/4. Ώρα έναρξης: 21:00, εισ.: €15 & €10 (φοιτ.). www.bios.gr

Week 100 lifo – 28.3.13

r Goethe Institut Athen , Ομήρου 14-16, Αθήνα, 210 3661000, 28-29/3. Ώρα έναρξης: 20:30 & Beton 7, Πύδνας 7, Βοτανικός, 210 7512625, 30-31/3, ώρα έναρξης: 20:30, είσοδος ελεύθερη. www.goethe.de/ athen, www.beton7.com

Από τις 28/3 ως τις 22/4 η Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών διοργανώνει ένα μεγάλο αφιέρωμα στον σημαντικό Γάλλο συγγραφέα και σκηνοθέτη Ζοέλ Πομερά, που θα επισφραγιστεί με την παρουσία του ίδιου στη χώρα μας. Το αφιέρωμα περιλαμβάνει συζητήσεις, εκπαιδευτικά εργαστήρια, ένα masterclass και δύο παραστάσεις. Η πρώτη παράσταση αποτελεί και την πιο πρόσφατη θεατρική δουλειά του συγγραφέα (υπογράφει και τη σκηνοθεσία) και έχει τίτλο Η μεγάλη και θαυμαστή ιστορία του εμπορίου. Πρόκειται για ένα αλληγορικό έργο που χρησιμοποιεί τη μορφή της παραβολής για να μας μιλήσει για το τέλος των ιδεολογιών και την κυριαρχία του καπιταλισμού. Η δεύτερη παράσταση, Κύκλοι/Ιστορίες, είναι ένα παλαιότερο έργο του συγγραφέα που ανεβάζει στη Μικρή Σκηνή της Στέγης ο θίασος Κανιγκούντα. Το έργο αυτό ζωντανεύει στιγμές της ευρωπαϊκής καθημερινότητας από τον Μεσαίωνα μέχρι τις ημέρες μας, με πρωταγωνιστές πολλούς και διαφορετικούς χαρακτήρες (απλούς πολίτες, ιππότες, υποτελείς, αφέντες, εραστές και οικογενειάρχες), στιγμές μπολιασμένες με πολιτικο-κοινωνική κριτική, μεταφυσική ματιά, υποδόριο χιούμορ και αγωνία. r Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, Λεωφ. Συγγρού 107-109, 210 9005800, 28/3-22/4, «Η μεγάλη και θαυμαστή ιστορία του εμπορίου», 28/3-31/3. Ώρες παραστάσεων: 20:30, εισ.: €15, €18, €28, μειωμ.: €10, €12, €15, «Kύκλοι / Ιστορίες», θίασος Κανιγκούντα. Ώρες παραστάσεων: 21:00 (εκτός Δευτέρας & Τρίτης), εισ.: €18, μειωμ.: €10. www.sgt.gr

☛

επιμελεια: βασιλησ καψασκησ / email: loveathens@lifo.gr

Αφιέρωμα στον Γάλλο δημιουργό Ζοέλ Πομερά

Το Goethe-Institut Athen και η πλατφόρμα κινηματογραφιστών Moving Silence διοργανώνουν για τρίτη φορά στην Αθήνα ένα μουσικό φεστιβάλ αφιερωμένο στη βωβή κινούμενη εικόνα και στον πειραματικό ήχο, με τη συμμετοχή Βερολινέζων και Αθηναίων μουσικών που επενδύουν μουσικά βωβές, κλασικές και σύγχρονες ταινίες. Το πρόγραμμα του φεστιβάλ που θα φιλοξενηθεί στο Goethe Institut Athen (28-29/3) και στο Beton 7 (30-31/3) περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, προβολές σύγχρονων και κλασικών ελληνικών και γερμανικών ταινιών animation, γερμανικών διαφημίσεων animation από τις αρχές του περασμένου αιώνα και live περφόρμανς με μουσική και βιντεοπροβολές. Η έναρξη του Moving Silence θα πραγματοποιηθεί με τη βραβευμένη στο Φεστιβάλ της Βενετίας ταινία του Γιώργου Ζώη, Τίτλοι Τέλους (Out of Frame). Για το πλήρες πρόγραμμα του Moving Silence μπορείτε να ενημερωθείτε από τη σελίδα του Goethe Institut.

r Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη, Πειραιώς 206, Ταύρος, 1/4-30/4, 210 3418550. Ώρες λειτουργίας: Δευτ.Κυρ.: 18:00-22:00, είσοδος ελεύθερη. www.mcf.gr

«Berlin, Nevada» / Still Night - Athens

Λίγο μετά την κυκλοφορία του νέου της τραγουδιού που έχει τίτλο «What is True», η ελληνική ποπ μπάντα ανεβαίνει στη σκηνή του six d.o.g.s (πρώτη φορά με πενταμελή σύνθεση), για να παρουσιάσει κομμάτια από τα δύο προηγούμενα άλμπουμ της αλλά και νέα τραγούδια.

Moving Silence Festival 2013

Το Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης», θέλοντας να τιμήσει το έργο της Όπυς Ζούνη, διοργανώνει μία μεγάλη έκθεση-αφιέρωμα στο ιδιαίτερο έργο της που έχει τίτλο «Τελευταίες Πινελιές» και περιλαμβάνει 28 έργα σε ποικίλα μεγέθη. Εκπρόσωπος της γεωμετρικής τέχνης στην Ελλάδα, η πολυσχιδής καλλιτέχνις που έφυγε από τη ζωή το 2008 έγινε γνωστή στην Ελλάδα και στο εξωτερικό χάρη σε ένα απολύτως προσωπικό ιδίωμα γεωμετρικής αφαίρεσης που χρησιμοποίησε στη ζωγραφική, τη γλυπτική και στις κατασκευές της.

stop the press ! Η ατομική έκθεση μικρογλυπτικής από πορσελάνη της Σουηδέζας γλύπτριας Ylva Wilhelmina Franzén στην γκαλερί Genesis από τις 2 ως τις 20/4.

Κυριακάτικο τραπέζι Το θέατρο Βικτώρια εμπνέεται από το ελληνικό, παραδοσιακό έθιμο του κυριακάτικου μεσημεριανού τραπεζιού και προετοιμάζει για τη νέα σεζόν ένα πρωτότυπο θεατρικό έργο, βασισμένο σε αληθινές ιστορίες από την καθημερινή ζωή. Η επιλογή των ιστοριών θα πραγματοποιηθεί μέσα από δύο ανοιχτές συζητήσεις με ελεύθερη είσοδο. Η πρώτη πραγματοποιήθηκε ήδη, ενώ θα ακολουθήσει ακόμα μία την Κυριακή 31 Μαρτίου, στις 14:00. Από τις ιστορίες που θα διηγηθούν οι επισκέπτες του θεάτρου Βικτώρια θα επιλεγούν οι 10 καλύτερες, προκειμένου να αποτελέσουν τον κορμό της σπονδυλωτή παράστασης που θα ανέβει στην κεντρική σκηνή του θεάτρου, σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Κομνηνού. r Theatro Victoria, Mαγνησίας 5 (3ης Σεπτεμβρίου 119), 210 8233125, 31/3 στις 14:00. www. theatrovictoria.gr

H ΤΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

Χιονάτη

Blancanieves

Αριστούργημα Πολύ Καλό Καλό Ικανοποιητικό Μέτριο p

Κακό Θερινός

Απολαυστική έκπληξη από την Ισπανία, η ταινία που σάρωσε τα βραβεία Γκόγια ανανεώνει εικαστικά και αφηγηματικά το παραμύθι των αδελφών Γκριμ, το οποίο είδαμε ξανά με κόπο σε δύο χολιγουντιανές διασκευές μέσα σε έναν χρόνο, αυτήν τη φορά με την υπόθεση τοποθετημένη στη δεκαετία του ’20. Ο σπαραξικάρδιος λυρισμός της ισπανικής λαϊκής κουλτούρας ενσωματώνεται άνετα στην απώλεια της μικρής, στη κακομεταχείρισή της από τη φθονερή μητριά, στην αδυναμία του πληγωμένου πατέρα, σε συνθήκες που μοιάζουν μερικώς με εκείνες του παραμυθιού (τα βασικά στοιχεία της πλοκής και οι νάνοι) και σε άλλες που διαφέρουν ευχάριστα (το περιβάλλον της ταυρομαχίας, η έλλειψη αποπροσανατολιστικών χρωμάτων, η έντονη εντοπιότητα). Το ασπρόμαυρο και το βουβό θα θυμίσει αρχικά το Artist, αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πλήρη, ρεβιζιονιστική ιστορία και με ένα είδος από μόνο του, και όχι απλώς με έναν χαριτωμένο, καλοφτιαγμένο φόρο τιμής στην εποχή που γέννησε το είδος, όπως έκανε η κομεντί του Χαζαναβίσιους. Η φωτογραφία του Κίκο ντε λα Ρίκα, πλούσια σε γκρίζα παλέτα και επιθετική, όποτε χρειάζεται, για να αποδώσει τους γοτθικούς τόνους, και η χορταστική μουσική επένδυση του Αλφόνσο Βιλαλόγκα, με το κλαρινέτο να δεσπόζει και το κεντρικό θέμα να ησυχάζει τον συναισθηματικό παλμό, πλαισιώνουν το έξυπνο και πονηρό ανακάτεμα του μελοδράματος με τη μαύρη κωμωδία από τον Πάμπλο Μπέργκερ, ο οποίος διατήρησε τα συστατικά του μύθου ακέραια (θυσιάζοντας αναγκαστικά πιθανές ανατροπές σε μια γνωστή ιστορία) και πέτυχε μια σειρά απο έντονες σεκάνς, όπως ο τραυματισμός του πατέρα και η γέννηση της κόρης με τον ταυτόχρονο θάνατο της μητέρας της, που οδηγούν σε μια γοργή ανάπτυξη, πολύ πιο εύγλωττη από τις λέξεις και τους διαλόγους. ΑΑΒΟΡΑ-ΑΘΗΝΑΙΟΝ 2-ΑΘΗΝΑΙΟΝ CINEPOLIS 4-ΑΙΓΛΗ 2-ΚΗΦΙΣΙΑ 1-GAZARTE -ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ

απο τον θοδωρη κουτσογιαννοπουλο

Το παραμύθι της Χιονάτης (τη γνωστότερη εκδοχή του οποίου έχουμε μάθει από τους αδελφούς Γκριμ) αποφάσισε να μεταφέρει ο σκηνοθέτης Πάμπλο Μπέργκερ στη Σεβίλλη του 1920. Στην εποχή του βωβού κινηματογράφου και στη χώρα του φλαμέγκο και των ταυρομαχιών, μια νεαρή κοπέλα υποφέρει στα χέρια της μητριάς της και αποφασίζει να φύγει με μία ομάδα νάνων ταυρομάχων.

Κινηματογράφος

Σκηνοθεσία: Πάμπλο Μπέργκερ Πρωταγωνιστούν: Μαριμπέλ Βερντού, Ντανιέλ Χιμένεζ Κάτσο, Άντζελα Μολίνα

STOKER Σκηνοθεσία: Παρκ Τσαν Γουκ Πρωταγωνιστούν: Μάθιου Γκουντ, Μία Γουασικόβσκα, Νικόλ Κίντμαν

Όταν η Ίντια (Mία Γουασικόβσκα) χάσει τον πατέρα της σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, ο θείος Τσάρλι (Μάθιου Γκούντ), του οποίου αγνοούσε την ύπαρξη, έρχεται να μείνει μαζί με την κοπέλα και τη συναισθηματικά ασταθή μητέρα της (Νικόλ Κίντμαν). Λίγο μετά την άφιξή του η Ίντια αρχίζει να υποψιάζεται ότι ο γοητευτικός και μυστηριώδης άντρας έχει απώτερα κίνητρα, αντί όμως να αισθανθεί οργισμένη ή φοβισμένη, το μοναχικό κορίτσι αρχίζει να τον ερωτεύεται. Απόκοσμη και αλλόκοτη ταινία χάρη στον συνδυασμό δυτικών επιρροών (το σενάριο γράφτηκε από τον γνωστό ηθοποιό Γουέντγουορθ Μίλερ) από τον πρώιμο Χίτσκοκ, με τη χαρακτηριστική σκηνοθετική προσέγγιση του Τσαν-Γουκ Παρκ. Ακόμα και μέσα στην αμηχανία του, ο Κορεάτης μάστερ της εκδίκησης, με τα κόλπα και την αυτοπεποίθησή του, δεν περνάει απαρατήρητος: ο τίτλος παραπέμπει στον δημιουργό του Δράκουλα, αλλά το έργο δεν είναι βαμπιρικό, έστω κι αν οι δύο βασικοί πρωταγωνιστές δηλώνουν κυνηγοί, κινούνται πιο γρήγορα από τους υπόλοιπους και σκοτώνουν με τον ψυχρό υπολογισμό ενός άγριου ζώου. Κι ενώ η ταινία είναι βασικά ένα ψυχολογικό θρίλερ με σεξουαλικές προεκτάσεις, όπως η ζωτική σχέση της Ίντια με τον θάνατο και η εμμονή του θείου Τσάρλι με την ανιψιά που δεν είχε γνωρίσει από κοντά, κανείς δεν είναι σίγουρος για την τροπή του σεναρίου ούτε για το ποιοι είναι οι χαρακτήρες που εμφανίζονται ή τι θα απογίνουν στη συνέχεια. Πρόκειται, δηλαδή, για μια συγχώνευση σπουδής πάνω στα όρια και στην παραβατικότητα, και παράλληλα για μια βόλτα στα χωράφια του τρόμου και της αγωνίας, με φιλοδοξίες πρωτοτυπίας και διαφορετικού χειρισμού. Με τη σειρά του ο Παρκ παραβαίνει τον κανόνα που διέπει τα είδη της κωμωδίας, του πορνό και του τρόμου, πως δηλαδή δεν πρέπει να σκηνοθετείς παραπάνω από το χρήσιμο και το αποτελεσματικό, διότι το στυλ θα καπελώσει τον στόχο. Στην κωμωδία καλό είναι να γελάσεις, στο πορνό να ερεθιστείς και στο θρίλερ να φοβηθείς, άντε να ανησυχήσεις. Στην τελευταία περίπτωση τα περιθώρια είναι περισσότερο ελαστικά, καθώς το ξεβόλεμα είναι μία από τις πιθανές παραλλαγές. Εδώ ο Παρκ κάνει τη διαφορά, αλλά ξεχειλώνει το στόρι και μας βάζει στη θέση του παρατηρητή, παρά του συμμετέχοντα. Με αδύναμο κρίκο τον Τσάρλι/Μάθιου Γκουντ, που δοκιμάζει ένα παγωμένο χαμόγελο για να προκαλέσει, μερικές σκηνές, όπως αυτή ανάμεσα στη Γουασικόφσκα και τον επίδοξο εραστή Άαρον Έρενραϊχ στο δάσος, και στη Γουσικόβσκα και τις φαντασιώσεις της στην μπανιέρα, με παράλληλο μοντάζ, είναι θαυμαστές, αλλά δεν φτάνουν για να συμμαζέψουν ένα παράξενο μόρφωμα που πλατειάζει.

ODEON ΟΠΕΡΑ 1-ΓΑΛΑΞΙΑΣ 1-ΑΕΛΛΩ 4-ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ 2-ODEON ΓΛΥΦΑΔΑ 2-ODEON KOSMOPOLIS 10 -ODEON STARCITY 10-STER ΙΛΙΟΝ 4-VILLAGE MALL 10 & 13-VILLAGE ΦΑΛΗΡΟ 1-VILLAGE ΡΕΝΤΗ 1, 8

Broken City Σκηνοθεσία: Άλεν Χιουζ Πρωταγωνιστούν: Μαρκ Γουόλμπεργκ, Ράσελ Κρόου, Κάθριν Ζέτα Τζόουνς, Μπάρι Πέππερ, Κάιλ Τσάντλερ, Νάταλι Μαρτίνεζ, Τζέφρι Ράιτ

Σε μια εξαθλιωμένη πόλη όπου κυριαρχεί η αδικία ο πρώην αστυνομικός Μπίλι Τάγκαρτ (Μαρκ Γουόλμπεργκ) αναζητά λύτρωση και εκδίκηση μετά την προδοσία από έναν ισχυρό άνδρα της πό-

λης, τον δήμαρχο (Ράσελ Κρόου). Το ανελέητο κυνήγι του Μπίλι για δικαιοσύνη, σε συνδυασμό με την έμπειρη κυνικότητά του, τον κάνει μια ασταμάτητη δύναμη καθώς και τον χειρότερο εφιάλτη του δημάρχου.

CINE CAPITOL-ODEON STARCITY 5-VILLAGE Renti 2, 4, 6 -VILLAGE The Mall 2, 8, 12, 14-VILLAGE Faliro 7, 8 -ΝΑΝΑ 5, 6-ΑΤΤΑΛΟΣ-ODEON ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΣ 6-VILLAGE Pagrati 5 -VILLAGE Athens Metro Mall 1-ΑΘΗΝΑΙΟΝ 1-ΑΘΗΝΑΙΟΝ CINEPOLIS 1-ΑΕΛΛΩ 1 1-ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ 1-ΑΙΓΛΗ 1-ΒΑΡΚΙΖΑ 2-STER ESCAPE 1, 5

Welcome to the Show Η μουσική κληρονομιά του Παύλου Σιδηρόπουλου Σκηνοθεσία: Αλέξης Πόνσε, Κώστας Πλιάκος

Πρόκειται για ένα μουσικό ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους για τον Παύλο Σιδηρόπουλο και για τη μουσική του κληρονομιά. Ο Σιδηρόπουλος υπήρξε πρωτοπόρος για την εποχή του, ανήσυχο πνεύμα που πειραματίστηκε όχι μόνο με τη μουσική και τη σύνθεση αλλά και την ηθοποιία, την ποίηση και τη συγγραφή. Συνεργάτες του, αλλά κυρίως καλλιτέχνες επίγονοί του, μιλούν για το πώς η μουσική του έφτασε στις μέρες μας κι εξηγούν πόσο και γιατί επηρέασε τις επόμενες γενιές. Ανέκδοτες φωτογραφίες, ντοκουμέντα από συναυλίες και υλικό από το προσωπικό αρχείο της οικογένειας εναλλάσσονται με τη μουσική και τον λόγο. ΤΙΤΑΝΙΑ Cinemax

Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους?

A.C.A.B. All Cats Are Brilliant Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνα Βούλγαρη

Η Ηλέκτρα, 32 χρόνων, ζει στην Αθήνα της κρίσης. Παράλληλα με τη ζωή στην πόλη που αλλάζει συνεχώς, η Ηλέκτρα βιώνει τη δική της, προσωπική κρίση: ερωτευμένη με έναν πολιτικό κρατούμενο, με σπουδές στο Λονδίνο που δεν έχουν αντίκρισμα και γονείς από τη γενιά του Πολυτεχνείου που ακόμα περιμένουν να ενωθεί η Aριστερά. Η ταινία Συγχαρητήρια στους Αισιόδοξους? είναι μια προσωπική, υποκειμενική καταγραφή της σημερινής πραγματικότητας με χιούμορ, θυμό, αγάπη και πολλές κουβέντες για φαγητό.

ODEON ΟΠΕΡΑ 2 -ΚΗΦΙΣΙΑ CINEMAX 2-ΝΙΡΒΑΝΑ

συνεχιζονται Δεν κρατιέμαι Los amantes pasajeros Σκηνοθεσία: Πέδρο Αλμοδόβαρ Πρωταγωνιστούν: Ραούλ Αρεμπάλο, Χαβιέ Καμάρα

Μια θεότρελη μείξη ετερόκλητων χαρακτήρων σε ένα αεροπλάνο με προορισμό το Μεξικό που αγχώνονται με την περίεργη εξέλιξη της πτήσης τους, όταν ένας αεροσυνοδός που πίνει 1-2 ποτάκια αναλαμβάνει δράση.

ODEON ΕΜΠΑΣΣΥ-ΔΑΝΑΟΣ 1-ΔΑΝΑΟΣ 2-ΚΗΦΙΣΙΑ CINEMAX 3-ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΑΤΛΑΝΤΙΔΑ 1-ODEON ΓΛΥΦΑΔΑ 1-STER ΙΛΙΟΝ 3-ODEON KOSMOPOLIS

11-ODEON STARCITY 1 -VILLAGE MALL 5-VILLAGE ΦΑΛΗΡΟ 2, 9-VILLAGE ΡΕΝΤΗ 14

Passion Σκηνοθεσία: Μπράιαν ντε Πάλμα Πρωταγωνιστούν: Ρέιτσελ Μακάνταμς, Νούμι Ραπάς

Η ιστορία ενός αγώνα δύναμης και εξουσίας μεταξύ δύο γυναικών στον αδυσώπητο κόσμο των επιχειρήσεων.

VILLAGE MALL-VILLAGE PARK-VILLAGE ΑΓ.ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ-VILLAGE ΦΑΛΗΡΟ-VILLAGE ΠΑΓΚΡΑΤΙ-ODEON KOSMOPOLISODEON STARCITY -STER ILION-CINEPOLIS 2-ΝΑΝΑ 3-ΑΕΛΛΩ 3-ΑΙΓΛΗ 2-3 AΣΤΕΡΙΑ 2

28.3.13 – lifo

101

aiΘoyΣeΣ αθήνα - γκαζι - αμπελοκηποι - θησείο - νεάπολη ΑΑΒΟΡΑ

Ιπποκράτους 180, Νεάπολη, 2106423271-2106462253.

Blancanieves – Χιονάτη Πεμ-Τετ 18:40, 20:40, 22:40. Νεοναζί: Το ολοκαύτομα της μνήμης Σαβ-Κυρ 17:00

ΑΘΗΝΑΙΟΝ

Ωδή στον Αλέξανδρο Παναγούλη

Η Ελένη Ερήμου μιλά στη LifO για την παράσταση στο ΙΜΚ, τον Αλέξανδρο Παναγούλη και την ιστορική μνήμη που δεν υπάρχει πια. Πείτε μας μερικά πράγματα για την ιδιαίτερη αυτή παράσταση που θα παρουσιαστεί για μία βραδιά (30/3) στο Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης». Είναι μια παράσταση που θυμίζει και καταγράφει μέσα από την τέχνη την ηρωική, πολιτική και ποιητική προσωπικότητα του Αλέξανδρου Παναγούλη. Τιμά, για πρώτη φορά στη θεατρική σκηνή, την «αγιασμένη» μνήμη ενός πραγματικού αγωνιστή. Είναι ένα χρέος, ένα πρόσταγμα, μια ανάγκη. Τι είναι αυτό που σας κέντρισε το ενδιαφέρον στο έργο που έγραψε και σκηνοθετεί ο Δήμος Αβδελιώδης; Η παράσταση αυτή ξεκίνησε από μια ιδέα δική μου να ανεβάσω την «ηρωική» αυτή μορφή μέσα από τα μάτια μιας γυναίκας, της δημοσιογράφου Οριάνας Φαλάτσι. Όταν τηλεφώνησα στον Δήμο Αβδελιώδη και του ζήτησα να το σκηνοθετήσει (όχι αβασάνιστα), μου είπε «Θα το έκανα, αλλά με τον Αλέξανδρο Παναγούλη στην αρχετυπική του διάσταση» και μου πρότεινε το βιβλίο του Κώστα Μαρδά Aλέξανδρος Παναγούλης, Πρόβες Θανάτου. Το εξαιρετικό αυτό έργο ήταν ένα πολύτιμο εργαλείο για εμάς, με πλούσιο υλικό. Έτσι κι έγινε. Θεωρώ πολύ σημαντική τη συνεργασία μου με τον Δήμο Αβδελιώδη και τον ευχαριστώ γιατί το ταξίδι μας είχε και μακρύ και δύσκολο δρόμο. Να πω εδώ ότι τα τραγούδια της παράστασης του Βαγγέλη Γιαννάκη ακούγονται από την υπέροχη φωνή του Παντελή Θαλασσινού, με ζωντανή ορχήστρα επί σκηνής. Τι αντιπροσωπεύει για εσάς ο Αλέξανδρος Παναγούλης; Αντιπροσωπεύει τον ήρωα των νεανικών και φοιτητικών μου χρόνων, που με συγκλόνισε όταν στις 13 Αυγoύστου του ’68 αποπειράθηκε να σκοτώσει τον δικτάτορα Παπαδόπουλο και κατόπιν υπέστη, αλλά και άντεξε, τα πιο απάνθρωπα βασανιστήρια την περίοδο της χούντας. Είναι ο σεμνός και μετριόφρων άνδρας με το γερακίσιο μάτι, ο ντροπαλός, που καθόταν δίπλα μου όταν, μετά την πρεμιέρα του έργου Μαθήματα Γάμου, τρώγαμε στην ταβέρνα Ρούγα παρέα με τη Μελίνα, τον Ντασέν, τη Φλέμινγκ και άλλους. Είναι επίσης ο «περίεργος» και απροσδόκητος θάνατός του που με συγκλόνισε την 1η Μάη του ’76 και που πάγωσε όλη την Ελλάδα και τον κόσμο. Από τότε ο Αλέκος, όπως και ο Σωτήρης Πέτρουλας και ο Σάκης Καράγιωργας, που ήταν καθηγητής μου στην Πάντειο στο μάθημα της Δημόσιας Οικονομίας, στάθηκαν φωτεινοί φάροι στη ζωή μου. Η ζωή, η προσωπικότητα και οι αγώνες του Αλέξανδρου Παναγούλη εμπνέουν ακόμα τους ανθρώπους ή το παράδειγμά του έχει ξεχαστεί; Πιστεύω πως, αν ζούσε σήμερα ο Παναγούλης, η κατάσταση θα ήταν τελείως διαφορετική. «Ανησυχώ για το πολιτικό αύριο της πατρίδας μου» είχε πει και ακόμα πως «η πολιτική στη χώρα μας στηρίζεται στον φανατισμό που αναδεικνύει και συντηρεί τους ιδιοτελείς και τους ασυνείδητους». Δυστυχώς, όμως, ζούμε σε μια εποχή λήθης. Δεν υπάρχει ιστορική μνήμη. Αυτό θέλησα να κάνω, να ταράξω τη γαλήνη του Αλέξανδρου Παναγούλη και μετά από 37 χρόνια να την ανασύρω από τη λησμονιά. Η πίστη σε μια ιδέα μπορεί να μας βοηθήσει να υπομείνουμε την όποια σωματική και ψυχική καταπίεση; Πόσο σημαντικό είναι να πιστεύεις και να αφιερώνεσαι απόλυτα σε μια ιδέα; Δεν είναι συνηθισμένο να πεθαίνεις για μια ιδέα και πεθαίνοντας να λες στους βασανιστές σου, «το ωραιότερο κύκνειο άσμα ενός πραγματικού αγωνιστή είναι ο επιθανάτιος ρόγχος μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα». Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης», Πειραιώς 206, Ταύρος, 210 3418550, 30/3. Ώρα παράστασης: 21:00, εισ.: €15, www.mcf.gr

102 lifo – 28.3.13

Βασιλισσης Σοφίας 124, Αμπελόκηποι, 2107782122, www.athinaioncinemas.com ÜΑίθουσα 1: Broken City ΠεμΤρι 18:20, 20:30, 22:40 / Τετ 18:20. Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:50. ÜΑίθουσα 2: Επιχείρηση: Argo Πεμ-Τετ 22:20. Οι Άθλιοι Πεμ-Τετ 17:10. Blancanieves – Χιονάτη Πεμ-Τετ 20:10

ΑΣΤΥ

Κοραή 4, Αθήνα, 2103221925 Pieta Πεμ-Τετ 20:50, 22:40 Ανεμος ψυχής Πεμ-Τετ 17:30, 19:20

ΓΑΛΑΞΙΑΣ 3D Digital

Μεσογείων 6, Αμπελόκηποι, 2107773319. ÜΑίθουσα 1: Stoker Πεμ-Τετ 18:40, 20:40, 22:40. ÜΑίθουσα 2: Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 18:20, 20:20, 22:20

GAZARTE

Βουτάδων 34, Γκάζι, 2103452277, www.gazarte.gr.

Blancanieves – Χιονάτη ΠεμΤετ 18:00, 20:15, 22:30

ΔΑΝΑΟΣ

Λεωφόρος Κηφισίας 109 & Πανόρμου, Αμπελόκηποι, 2106922655, www. danaoscinema.gr. ÜΑίθουσα 1: Δεν κρατιέμαι Πεμ, Παρ, Σαβ, Κυρ, Τρι, Τετ 18:30, 20:30, 22:30 / (Δευτ ώρα 20:30-Μυστική πρεμιέρα ) Δευ 18:30, 22:30. ÜΑίθουσα 2: Δεν κρατιέμαι Πεμ-Τετ 17:30, 19:30, 21:30

ΕΛΛΗ

Ακαδημίας 64, Αθήνα, 2103632789. Τα παιδιά του πολέμου Πεμ-Τετ 18:00, 20:15, 22:30

ΕΜΠΑΣΣΥ NOVA ODEON

Πατριάρχου Ιωακείμ 5 και Ηροδότου, Κολωνάκι, 2107215944, www.i-ticket.gr Δεν κρατιέμαι Πεμ-Τετ 18:00, 20:15, 22:30

ΙΝΤΕΑΛ

Πανεπιστημίου 46, Αθήνα, 2103826720. Οδηγός αισιοδοξίας Πεμ-Τετ 20:00, 22:25 Επιχείρηση: Argo Πεμ-Τετ 17:40

ΝΙΡΒΑΝΑ Cinemax Cyta Λεωφόρος Αλεξάνδρας 192, Αμπελόκηποι, 2106469398Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους? Πεμ-Τετ 18:30, 20:30, 22:30

ODEON ΟΠΕΡΑ

Ακαδημίας 57, Αθήνα, 2103622683, www.odeon.gr ÜΑίθουσα 1: Stoker Πεμ-Τετ 18:00, 20:15, 22:30. ÜΑίθουσα 2: Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους? Πεμ-Τετ 18:40, 20:40, 22:40

ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ - ΛΑΪΣ

Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-136, 2103609695-2103612046, contact@tainiothiki.gr, www. tainiothiki.gr. ÜΑίθουσα 1: 15ο Φεστιβάλ ντοκιμαντερ Θεσσαλονίκης Πεμ-Τετ 17:00 Χιγκίτα Σαβ 00:15, The Capsule Σαβ 00:00, Το μίσος Σαβ 12:00 ÜΑίθουσα 2: 15ο Φεστιβάλ ντοκιμαντερ Θεσσαλονίκης Πεμ-Τετ 17:00

ΤΙΤΑΝΙΑ Cinemax

Πανεπιστημίου & Θεμιστοκλέους 5, Αθήνα, 2103811147. Ερνστ Τέλμαν-Ο γιος της τάξης του Πεμ-Τετ 17:00, 19:00.

Welcome to the Show: Η μουσική κληρονομιά του Παύλου Σιδηρόπουλου ΠεμΤετ 21:00, 22:30

αργυρούπολη αγ. δημήτριος - δάφνη ΑΤΛΑΝΤΙΣ 3D DIGITAL

Λεωφόρος Βουλιαγμένης 245, Πλατεία Καλογήρων, Δάφνη, 2109711511. ÜΑίθουσα 1: Δεν κρατιέμαι Πεμ-Τετ 18:00, 20:15, 22:30. ÜΑίθουσα 2: Stoker Πεμ-Τετ 17:45, 20:00, 22:15

VILLAGE CINEMAS ATHENS METRO MALL ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Λεωφόρος Βουλιαγμένης 276, Άγιος Δημήτριος,: 210 6104100 - 14 848 ( Γραμμή παραπόνων 214 214 7062), www.villagecinemas.gr. ÜΑίθουσα 1: Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:10 3D / Κυρ 13:30 3D, 17:10 3D. Broken City Πεμ-Τετ 19:10, 21:30, 23:50. Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Κυρ 15:30. ÜΑίθουσα 2: Ξενοδοχείο για τέρατα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:00 / Κυρ 13:00, 15:00, 17:00. Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 19:00, 21:40, 00:10. ÜΑίθουσα 3: Ραλφ, η

επόμενη πίστα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 16:30 / Κυρ 12:00, 14:10, 16:30. Επιχείρηση: Argo Πεμ-Τετ 18:40, 23:20. Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 21:10. ÜΑίθουσα 4: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ-Τετ 16:45, 19:30. Passion Πεμ-Τετ 22:15, 00:30. Σάμμυ 2 (μτγλ.) Κυρ 12:45, 14:45. ÜΑίθουσα 5: Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 16:00, 18:00 / Κυρ 12:00, 14:00, 16:00, 18:00. Ακάλυπτος ΠεμΤετ 20:00, 22:10, 00:20

ΝΑΝΑ Cinemax Cyta

Λεωφόρος Βουλιαγμένης 179 Δάφνη, 2109703158- www. cinemax.gr. ÜΑίθουσα 1: Επιχείρηση: Argo Πεμ-Τετ 20:15. Django , ο Τιμωρός Πεμ-Τετ 22:30. Η ζωή του Πι Σαβ-Κυρ 17:45. ÜΑίθουσα 2: Οι Άθλιοι Πεμ-Τετ 18:00. Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 21:00, 23:00. ÜΑίθουσα 3: Παρενέργειες Πεμ-Τετ 20:45, 23:00. Passion Πεμ-Τετ 18:45. ÜΑίθουσα 4: Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 20:00, 22:15.

Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) ΣαβΚυρ 16:30. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 18:00. ÜΑίθουσα 5: Broken City Πεμ-Τετ 18:15, 20:30, 22:45. ÜΑίθουσα 6: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ-Τετ 19:00. Broken City Πεμ-Τετ 21:40

ΣΟΦΙΑ

Ευσταθιάδου 2, Πλατεία Αγίας Τριάδος, Αργυρούπολη, 2109927447-2109917094 No Πεμ-Τετ 22:30. Ο έρωτας της βασίλισσας Πεμ-Τετ 18:00, 20:15. Τίνκερμπελ: Το μυστικό των νεραϊδοφτερών μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:45

βαρκιζα βουλιαγμένη ΒΑΡΚΙΖΑ

Θάσου 22, 2108973926. ÜΑίθουσα 1: Αν... Πεμ-Τετ 18:40, 20:40, 22:40. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 17:00. ÜΑίθουσα 2: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ-Τετ 18:25 3D. Broken City Πεμ-Τετ 20:40, 22:40.

Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) αβΚυρ 17:00

αχαρνών πατησίων

ΑΕΛΛΩ Cinemax 5+1 Cyta

Πατησίων 140, 2108259975 2108215327, www.cinemax.gr ÜΑίθουσα 1: Broken City ΠεμΤετ 18:15, 20:30, 22:45. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:15. ÜΑίθουσα 2: Μαθήματα ζωής Πεμ-Τετ 18:00. Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 20:00, 22:15. ÜΑίθουσα 3: Passion Πεμ-Τετ 19:00. Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 21:00, 23:15. ÜΑίθουσα 4: Stoker Πεμ-Τετ 18:00, 20:15, 22:30

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ EUROPA CINEMAS

Λεωφόρος Αλεξάνδρας και Πατησίων 77-79, 2108219298 Δεν κρατιέμαι Πεμ-Τετ 18:20, 20:30, 22:40

CINE CAPITOL

Ιουλιανού & 3ης Σεπτεμβρίου, 2108210542. Broken City Πεμ-Τετ 19:15, 21:30. Οζ : μέγας και παντοδύναμος Παρ-Κυρ 17:00 3D

ΙΛΙΟΝ

Τροίας 34 & Πατησίων 113, 2108810602-6955466939. Ο κυνηγός Πεμ-Τετ 22:30. No Πεμ-Τετ 18:10, 20:20

ΟΣΚΑΡ

Αχαρνών 330, Κάτω Πατήσια, 2102281563. Το κυνήγι ΠεμΤετ 17:40, 19:40. Λίνκολν Πεμ-Τετ 21:50

ΤΡΙΑΝΟΝ Filmcenter

Κοδριγκτώνος 21 & Πατησίων 101, 2108222702-2108215469 Κλειστό Πεμ. Ο Ρόμπερτ Μίτσαμ είναι νεκρός Παρ 20:30, 22:15 / Σαβ 23:00 / Κυρ, Τρι, Τετ 22:15 / Δευ 18:45, 20:30, 22:15. Φιλιά εις τα παιδιά Κυρ 16:30

ζωγράφου παγκράτι

VILLAGE 5 CINEMAS PAGRATI

Υμηττού 110 & Χρεμωνίδου, Παγκράτι, 210 7566240 - 14 848 (Γραμμή παραπόνων 214 214 7062), www. villagecinemas.gr ÜΑίθουσα 1: Ακάλυπτος ΠεμΤετ 17:00, 19:00, 21:10, 23:15 Σάμμυ 2 (μτγλ.) Κυρ 15:00. ÜΑίθουσα 2: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:00, 19:40 / Κυρ 14:20, 17:00, 19:40.

Passion Πεμ-Τετ 22:20, 00:30. ÜΑίθουσα 3: Ξενοδοχείο για τέρατα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:00 / Κυρ 15:00, 17:00. Λίνκολν Πεμ-Τετ 19:00, 22:00. ÜΑίθουσα 4: Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 18:50, 21:20, 23:45. Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Πεμ-Τετ 17:10.

Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Κυρ 14:30 3D. ÜΑίθουσα 5: Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:30 /

Κυρ 15:30, 17:30. Broken City Πεμ-Τετ 19:30, 21:45, 00:00

ΠΑΛΑΣ

Υμηττού 109, Παγκράτι, 2107511868. Σμύρνη: Καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922 Πεμ-Τετ 18:30. Αμλετ Πεμ-Τετ 20:10. No Πεμ-Τετ 22:30

ΠΤΙ ΠΑΛΑΙ

Ριζάρη 24, Παγκράτι, 2107291800 -2107243707. Η επίθεση Πεμ-Τετ 18:30, 20:30, 22:30

βαρκιζα βουλιαγμένη γλυφάδα ΑΘΗΝΑΙΟΝ Cinepolis

Ζησιμοπούλου 7 & Ιωάννου Μεταξά, Γλυφάδα, 2108983238-2112112222, www.athinaioncinemas.com. ÜΑίθουσα 1: Broken City ΠεμΤετ 18:00, 20:20, 22:30. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:10. ÜΑίθουσα 2: Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 18:50, 20:50. Passion Πεμ-Τετ 22:50. ÜΑίθουσα 3: Ο έρωτας της βασίλισσας Πεμ-Τετ 17:20. Παρενέργειες Πεμ-Τετ 20:00, 22:20. ÜΑίθουσα 4: Blancanieves – Χιονάτη ΠεμΤετ 18:10, 20:10, 22:10 Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) ΣαβΚυρ 16:30

ΓΛΥΦΑΔΑ ODEON

Ζέππου 14 & Ξενοφώντος 31, Γλυφάδα, 2109650318, www. odeon.gr. ÜΑίθουσα 1: Δεν κρατιέμαι Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 18:50, 21:00, 23:10 / ΣαβΚυρ 16:40, 18:50, 21:00, 23:10. ÜΑίθουσα 2: Stoker Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 20:00, 22:20 / Σαβ-Κυρ 17:30, 20:00, 22:20

εκτός αττικής ΜΑΓΙΑ

Αβάντων 83 & Ιατρίδου, Χαλκίδα, 22210-25625, www. odeon.gr Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 18:10, 20:20, 22:30

ηράκλειο νέα ιωνία

ΑΣΤΕΡΑΣ ΔΗΜ. ΚΙΝ/ΦΟΣ ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ Ασκληπιού 4, Νέα Ιωνία, 2102712640-2155302920 Τα μυθικά πλάσματα του Νότου Πεμ-Τετ 18:30, 20:30, 22:10

ΤΡΙΑ ΑΣΤΕΡΙΑ 3D Digital

Λεωφόρος Ηρακλείου 386, Νέο Ηράκλειο, 21028268732102825607, www.triaasteria. gr ÜΑίθουσα 1: Broken City ΠεμΤετ 18:30, 20:30, 22:40. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 17:00. Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Κυρ 15:30. ÜΑίθουσα 2: Passion Πεμ-Τετ 22:50. Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 17:00, 19:00, 21:00

ιλιον αγ.ανάργυροι πετρούπολη

ΔΗΜ. ΚΙΝ/ΦΟΣ ΑΓ. ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΟΝΑΡ (Πρωην ΜΑΡΙΑ ΕΛΕΝΑ) Αγίας Παρασκευής 40, Ανάκασα- Αγ. Ανάργυροι, 2102690317 Οι Άθλιοι Πεμ-Κυρ 18:30, 21:30 Κλειστό Δευ-Τετ

STER CINEMAS

Λεωφ.Δημοκρατίας 67α, εμπορικό κέντρο ESCAPE, Ιλιον, 801 801 7837 -210 8092690, www. stercinemas.gr. ÜΑίθουσα 1: Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 17:00 / Σαβ-Κυρ 13:10, 15:10, 17:00. Broken City Πεμ-Τετ 18:50, 21:00, 23:10. ÜΑίθουσα 2: Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 16:00, 17:30 / Σαβ-Κυρ 13:00, 14:30, 16:00, 17:30. Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 19:00, 21:30, 23:50. ÜΑίθουσα 3: Ξενοδοχείο για τέρατα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 17:20 / Σαβ-Κυρ 13:20, 15:20, 17:20. Δεν κρατιέμαι Πεμ-Τετ 19:20, 21:10, 23:00. ÜΑίθουσα 4: Η ζωή του Πι Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 16:30 / Σαβ-Κυρ 13:50, 16:30. Stoker Πεμ-Τετ 19:10, 21:20, 23:30. ÜΑίθουσα 5: Broken City Πεμ, Δευ, Τρι, Τετ 17:40, 19:50, 22:00 / Παρ 17:40, 19:50, 22:00, 00:10 / Σαβ 12:30, 15:30, 17:40, 19:50, 22:00, 00:10 / Κυρ 12:30, 15:30, 17:40, 19:50, 22:00. ÜΑίθουσα 6: Ακάλυπτος Πεμ, Κυρ, Δευ, Τρι, Τετ 18:30, 20:30, 22:30 / Παρ-Σαβ 18:30, 20:30, 22:30, 00:30. Ραλφ, η επόμενη πίστα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 16:20 / Σαβ-Κυρ 12:00, 14:10, 16:20. ÜΑίθουσα 7: Περιπολία Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 18:00, 20:10 / Σαβ-Κυρ 13:40, 15:50, 18:00, 20:10.

Passion Πεμ, Κυρ, Δευ, Τρι, Τετ 22:15 / Παρ-Σαβ 22:15, 00:20

κορυδαλλος κερατσίνι ΣΙΝΕ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ

Αγίου Γεωργίου & Ζάππα 4, Κορυδαλλός, 2104960955 Οζ : μέγας και παντοδύνα-

μος Πεμ-Σαβ 20:30, 22:40 / Κυρ 21:00 / Τετ 18:30. Ο αδελφός μου ο αρκούδος (μτγλ.) Σαβ 17:00, 29:00. Κλειστό Δευ-Τρι Ο καθρέφτης Τετ 21:00

κουκάκι νέος κόσμος ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ Filmcenter

Λεωφόρος Συγγρού 106, 2109215305. Blancanieves – Χιονάτη Πεμ-Τετ 18:30, 20:30, 22:30

ΟDEON STARCITY

Λεωφόρος Συγγρού 111 & Λεοντίου, Νέος Κόσμος, 2106786000, www.odeon.gr , www.i-ticket.gr. ÜΑίθουσα 1: Δεν κρατιέμαι Πεμ-Τετ 17:00, 19:00, 21:00, 23:10. ÜΑίθουσα 2: Passion Πεμ-Τετ 17:50, 20:10, 22:20. ÜΑίθουσα 3: Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 19:50, 22:00. Η αγάπη έρχεται στο τέλος Πεμ-Τετ 17:30. ÜΑίθουσα 4: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ-Τετ 17:20, 20:00, 22:50. ÜΑίθουσα 5: Broken City Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 18:30, 20:50, 23:20 / Σαβ-Κυρ 16:10, 18:30, 20:50, 23:20. ÜΑίθουσα 6: Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 18:00, 20:30, 23:00. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:00 3D. ÜΑίθουσα 7: Απαγωγή Πεμ-Τετ 20:00, 22:10. Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:20. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 18:00. ÜΑίθουσα 8: Σαββατοκύριακο στο Hyde park Πεμ-Τετ 18:20, 20:20, 22:30 Ξενοδοχείο για τέρατα (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:10. ÜΑίθουσα 9: Οδηγός αισιοδοξίας Πεμ-Τετ 17:40, 20:10, 22:40. ÜΑίθουσα 10: Stoker Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 19:10, 21:20, 23:30 / Σαβ-Κυρ 16:40, 19:10, 21:20, 23:30

μαρκόπουλο πόρτο ράφτη ΑΡΤΕΜΙΣ ΔΗΜ. ΚΙΝ/ΦΟΣ

Γιαννάκη 2, Μαρκόπουλο, 22990-23924. Σάμμυ 2 (μτγλ.) Πεμ-Τετ 19:00. Επιχείρηση: Argo Πεμ-Τετ 21:15

μαρούσι κηφισιά

VILLAGE 15 CINEMAS @ THE MALL

Ανδρέα Παπανδρέου 35, Μαρούσι, Tηλ: Τηλ.14 848 (Γραμμή παραπόνων 214 214 7062), www.villagecinemas.gr ÜΑίθουσα 1: Brave (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 15:10, 17:20 / Κυρ 13:00, 15:10, 17:20. Επιχείρηση: Argo Πεμ-Τετ 19:30, 22:00, 00:30. ÜΑίθουσα 2: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 16:30 3D / Κυρ 11:00 3D, 13:45 3D, 16:30 3D. Broken City Πεμ, Παρ, Σαβ, Κυρ, Δευ, Τετ 19:15, 21:45, 00:10 / Τρι 22:30. ÜΑίθουσα 3: Passion Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 17:50, 20:00, 22:10, 00:20 / Σαβ-Κυρ 20:00, 22:10, 00:20. Ραλφ, η επόμενη πίστα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 15:30 / Σαβ 15:30, 17:40 / Κυρ 11:00, 13:10, 15:30, 17:40. ÜΑίθουσα 4: Ακάλυπτος Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 16:45, 19:00, 21:45, 00:00 / Κυρ 14:30, 16:45, 19:00, 21:45, 00:00. ÜΑίθουσα 5: Δεν κρατιέμαι Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 17:50, 19:50, 21:50, 23:50 / Σαβ-Κυρ 19:50, 21:50, 23:50. Σάμμυ 2 (μτγλ.) Σαβ 15:50, 17:50 / Κυρ 11:50, 13:50, 15:50, 17:50. ÜΑίθουσα 6: Passion Πεμ-Τετ 18:50, 21:00, 23:10. Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 16:30 / Κυρ 14:10, 16:30 ÜΑίθουσα 7: Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 19:10, 21:30, 23:50. Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 15:10, 17:10 / Σαβ 17:10 / Κυρ 11:10, 13:10, 15:10, 17:10. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ 14:30. ÜΑίθουσα 8: Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τετ 16:10, 18:10 / Κυρ 12:10, 14:10, 16:10, 18:10 / Τρι 17:00. Ακάλυπτος Πεμ, Παρ, Σαβ, Κυρ, Δευ, Τετ 20:15. Broken City Πεμ, Κυρ, Δευ, Τετ 22:30 / Παρ-Σαβ 22:30, 00:50 / Τρι 19:15, 21:45, 00:10 ÜΑίθουσα 9: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 15:45, 18:30, 21:15, 00:00 / Κυρ 12:45, 15:45, 18:30, 21:15, 00:00 ÜΑίθουσα 10: Stoker Πεμ-Τετ 15:45, 18:00, 20:15, 22:30, 00:45 ÜΑίθουσα 11: Παρενέργειες Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 17:45, 20:00, 22:15, 00:30 / Σαβ-Κυρ 15:30, 17:45, 20:00, 22:15, 00:30 ÜΑίθουσα 12: Ξενοδοχείο για τέρατα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 15:10, 17:10, 19:10 / Κυρ 11:10, 13:10, 15:10, 17:10, 19:10. Broken City Πεμ-Τετ 21:10, 23:30 ÜΑίθουσα 13: Stoker Πεμ-Τετ 20:15, 22:30 ÜΑίθουσα 14: Broken City Πεμ-Τετ 18:50, 21:10, 23:30

ΔΙΑΝΑ

Περικλέους 14,Μαρούσι, 2108028587. Το κεφάλαιο Πεμ-Κυρ 17:50. Ο έρωτας της βασίλισσας Πεμ-Τετ 20:00.

Πειρατεία στον ωκεανό ΠεμΤετ 22:30. Φιλιά εις τα παιδιά Σαβ-Κυρ 16:00 / Δευ-Τετ 18:00

πειραιάς

ΚΗΦΙΣΙΑ Cinemax Cyta

Πλατεία Δημαρχείου, 2104225653. Επιχείρηση: Argo Πεμ-Τετ 17:00, 22:20. Λίνκολν Πεμ-Τετ 19:20

Λεωφόρος Κηφισίας 245, Κηφισιά, 21062335672106232808, www.cinemax. gr. ÜΑίθουσα 1: Blancanieves – Χιονάτη Πεμ-Τετ 18:15, 20:30, 22:45. ÜΑίθουσα 2: Συγχαρητήρια στους αισιόδοξους? Πεμ-Τετ 19:00, 21:00, 23:00

ΚΗΦΙΣΙΑ Cinemax Class Cyta Δροσίνη 6, Κηφισιά, 2106231601-2106231933, www.cinemax.gr, Δεν κρατιέμαι Πεμ-Τετ 18:30, 20:30, 22:30

ODEON KΟSMOPOLIS ΜΑΡΟΥΣΙ

Λεωφόρος Κηφισίας .73 & Πουρνάρα , 8011160000 2106786000, www.odeon. gr, www.i-ticket.gr. ÜΑίθουσα 1: Σαββατοκύριακο στο Hyde park Πεμ-Τετ 17:50, 20:00, 22:20. ÜΑίθουσα 2: Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 17:20, 19:40, 22:10. ÜΑίθουσα 3: Η αγάπη έρχεται στο τέλος Πεμ-Τετ 18:10 Παρενέργειες Πεμ-Τετ 20:10, 22:40. Ξενοδοχείο για τέρατα (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:00. ÜΑίθουσα 4: Οδηγός αισιοδοξίας Πεμ-Τετ 17:30, 20:20, 22:50. ÜΑίθουσα 5: The Paperboy Πεμ-Τετ 22:50 Απαγωγή Πεμ-Τετ 18:30, 20:40 . Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) ΣαβΚυρ 16:20 3D. ÜΑίθουσα 6: Broken City Πεμ-Τετ 18:50, 21:10, 23:40. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:50. ÜΑίθουσα 7: Passion Πεμ-Τετ 18:40, 20:50, 23:20. Ραλφ, η επόμενη πίστα (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 16:10. ÜΑίθουσα 8: Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 19:30, 22:00 / Σαβ-Κυρ 16:30, 19:30, 22:00. ÜΑίθουσα 9: Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 18:00, 20:30, 23:00 . Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 15:40. ÜΑίθουσα 10: Stoker Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 19:10, 21:20, 23:30 / Σαβ-Κυρ 16:40, 19:10, 21:20, 23:30. ÜΑίθουσα 11: Δεν κρατιέμαι Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 17:00, 19:00, 21:00, 23:10 / Σαβ-Κυρ 15:00, 17:00, 19:00, 21:00, 23:10. ÜΑίθουσα 12: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ, Δευ, Τρι, Τετ 19:50, 22:30 / Παρ-Κυρ 16:40, 19:50, 22:30

νέα μάκρη μάτι - τύμβος - ζούμπερι ΑΛΙΚΗ ΔΗΜ. ΚΙΝ/ΦΟΣ ΝΕΑΣ ΜΑΚΡΗΣ

Λεωφόρος Μαραθώνος 196, 22940-69871, kedmarahon@ yahoo.gr. Η γη της επαγγελίας Πεμ-Τρι 21:00 / Τετ 19:00. Μεσοτοιχίες Τετ 21:15

νέα σμύρνη παλαιό φάληρο ΑΤΤΑΛΟΣ

Κοτιαιου & Ελευθερίου Βενιζέλου Νέα Σμύρνη, 2109331280 Μαθήματα ζωής Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 19:00 / Σαβ-Κυρ 17:15, 19:00. Broken City Πεμ-Τετ 20:45, 22:45

CINERAMA

Αγίας Κυριακής 30, Παλαιό Φάληρο, 21094035932109403595. No Πεμ-Τετ 18:15 Μετά το Μάη Πεμ-Τετ 20:20, 22:30

VILLAGE 9 CINEMAS @ FALIRO

Παλαιά Λεωφόρος Ποσειδώνος 1 & Μωραϊτινη 3 Δέλτα Παλαιού Φαλήρου, 14 848 (Γραμμή παραπόνων 214 214 7062), www.villagecinemas.gr ÜΑίθουσα 1: Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:20 / Κυρ 11:20, 13:20, 15:20, 17:20. Stoker Πεμ-Τετ 19:20, 21:40, 23:50 ÜΑίθουσα 2: Δεν κρατιέμαι Πεμ-Τετ 18:50, 21:00, 23:10. Ξενοδοχείο για τέρατα (μτγλ.) Σαβ 17:00 / Κυρ 11:30, 13:20, 15:10, 17:00 ÜΑίθουσα 3: Ραλφ, η επόμενη πίστα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:50 / Κυρ 11:20, 13:30, 15:40, 17:50. Παρενέργειες Πεμ-Τετ 20:00, Passion Πεμ-Τετ 22:10, 00:20. ÜΑίθουσα 4: Ακάλυπτος Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 18:20, 20:20, 22:20, 00:20 / Κυρ 16:20, 18:20, 20:20, 22:20, 00:20. ÜΑίθουσα 5: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 16:00, 18:40, 21:20, 00:10 / Κυρ 13:10, 16:00, 18:40, 21:20, 00:10. ÜΑίθουσα 6: Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 17:00, 19:30, 22:00, 00:30.

Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Κυρ 11:30, 13:10, 14:50. ÜΑίθουσα 7: Broken City Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 19:00, 21:30, 00:00 / Σαβ-Κυρ 16:30, 19:00, 21:30, 00:00. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Κυρ 12:30 3D, 14:30 3D. ÜΑίθουσα 8: Broken City Πεμ, Δευ, Τρι, Τετ 19:00, 21:30 / Παρ-Κυρ 19:00, 21:30, 00:00 . ÜΑίθουσα 9: Δεν κρατιέμαι Πεμ, Δευ, Τρι, Τετ 20:00, 22:10 / Παρ-Κυρ 20:00, 22:10, 00:20

ΣΙΝΕΑΚ ΔΗΜ. ΚΙΝ/ΦΟΣ

περιστέρι ΦΟΙΒΟΣ

Εθνικής Αντιστάσεως 1, Περιστέρι, 2105711105. Λίνκολν Πεμ-Τετ 18:30, 21:20

ρέντη

VILLAGE SHOPPING AND MORE

Θηβών 228 & Παρνασσού, Άγιος Ιωάννης Ρέντης, Tηλ: 210 4215100 - 14 848 (Γραμμή παραπόνων 214 214 7062), www. villagecinemas.gr. ÜΑίθουσα 1: Stoker Πεμ-Τετ 21:30, 23:40. ÜΑίθουσα 2: Broken City Πεμ-Τετ 19:50, 22:10, 00:30. ÜΑίθουσα 3: Οδηγός αισιοδοξίας Πεμ-Τετ 19:00, 21:30, 00:00. ÜΑίθουσα 4: Broken City Πεμ-Τετ 18:50, 21:10, 23:30. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Κυρ 14:50 3D, 16:50 3D. ÜΑίθουσα 5: Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ-Τετ 19:30, 22:00, 00:30. ÜΑίθουσα 6: Broken City Πεμ-Τετ 17:30, 19:50, 22:10, 00:30. ÜΑίθουσα 7: Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:50 / Κυρ 15:50, 17:50. Απαγωγή Πεμ-Τετ 20:00, 22:10, 00:20. ÜΑίθουσα 8: Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:30 / Κυρ 15:45, 17:30. Stoker Πεμ-Τετ 19:20, 21:30, 23:40. ÜΑίθουσα 9: Παρενέργειες Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 18:00, 20:30, 23:00 / Κυρ 15:30, 18:00, 20:30, 23:00. ÜΑίθουσα 10: Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 18:50, 21:00, 23:10. Ραλφ, η επόμενη πίστα (μτγλ.) Κυρ 14:30, 16:40. ÜΑίθουσα 11: Επιχείρηση: Argo Πεμ-Τετ 19:15, 21:45, 00:15. ÜΑίθουσα 12: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ-Τετ 18:30, 21:15, 23:50. ÜΑίθουσα 13: Ραλφ, η επόμενη πίστα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:40 / Κυρ 15:30, 17:40 Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 19:50, 22:00, 00:10 ÜΑίθουσα 14: Σάμμυ 2 (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 18:20 / Κυρ 14:20, 16:20, 18:20, Δεν κρατιέμαι Πεμ-Τετ 20:20, 22:20, 00:20, ÜΑίθουσα 15: Passion Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 18:40, 20:50, 23:00 / Κυρ 16:30, 18:40, 20:50, 23:00 ÜΑίθουσα 16: Σάμμυ 2 (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:20 / Κυρ 15:20, 17:20 Passion Πεμ-Τετ 19:40, 21:50, 00:00 ÜΑίθουσα 17: Ξενοδοχείο για τέρατα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 18:00 / Κυρ 14:00, 16:00, 18:00, Ομορφα πλάσματα Πεμ-Τετ 20:10, 22:50 ÜΑίθουσα 18: Περιπολία Πεμ-Τετ 19:00, 21:20, 23:40 , Ξενοδοχείο για τέρατα (μτγλ.) Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 17:00 / Κυρ 15:00, 17:00 ÜΑίθουσα 19: Οζ : μέγας και παντοδύναμος Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι 19:45, 22:30 / Σαβ, Κυρ, Τετ 17:00, 19:45, 22:30 ÜΑίθουσα 20: Ο Ολυμπος έπεσε Πεμ, Παρ, Σαβ, Δευ, Τρι, Τετ 18:15, 20:45, 23:15 / Κυρ 15:45, 18:15, 20:45, 23:15

ΔΗΜ. ΚΙΝ/ΦΟΣ ΟΝΕΙΡΟ

Πειραιώς & Χρυσοστόμου Σμύρνης 84, 2104830330 Περιπολία Πεμ, Παρ, Δευ, Τρι, Τετ 21:00 / Σαβ 20:00, 22:00 / Κυρ 20:00

χαλάνδρι χολαργός μελίσσια ΑΒΑΝΑ

Κηφισίας 234 και Λυκούργου 3, 2106756546. Λίνκολν Πεμ-Τετ 17:45, 20:20. No Πεμ-Τετ 23:00

ΑΙΓΛΗ

Λεωφόρος Πεντέλης 98, Χαλάνδρι, 2106841010. ÜΑίθουσα 1: Η επίθεση ΠεμΤετ 18:45 Broken City Πεμ-Τετ 20:45, 22:50. Tad, ο χαμένος εξερευνητής (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 17:00 . ÜΑίθουσα 2: Passion Πεμ-Τετ 22:30 Blancanieves – Χιονάτη Πεμ-Τετ 18:30, 20:30 Barbie: Η μπαλαρίνα με τις μαγικές πουέντ (μτγλ.) ΣαβΚυρ 16:45

ΣΙΝΕ ΧΟΛΑΡΓΟΣ (πρωην ΑΛΟΜΑ) Μεσογείων 232 & Βεντούρη, Χολαργός, 2106525122 Το πρόσωπο της ομίχλης Πεμ-Τετ 17:40, 20:10, 22:40

χαϊδάρι

ΑΝΟΙΞΗ ΔΗΜ. ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ 2+1

Αγωνιστών στρατοπέδου 49, Χαϊδάρι, 21058134702105813450. ÜΑίθουσα 1: Τα μυθικά πλάσματα του Νότου Πεμ-Τετ 20:30, 22:30 Ο έρωτας της βασίλισσας Πεμ-Τετ 18:00. ÜΑίθουσα 2: Ο έρωτας της βασίλισσας Πεμ-Τετ 22:15 Ακάλυπτος Πεμ-Τετ 18:30, 20:30. Το μεγάλο ταξίδι της Ζαράφα (μτγλ.) Σαβ-Κυρ 17:00

θεατρα

THEATER news

104 Ευμολπιδών 41, Γκάζι, 210 3455020. «Το διπλό βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή. Σκηνοθεσία: Ομάδα Pequod. Σάβ., Κυρ.

7:00 μ.μ. «Οι Πτυχιούχοι» του Χρήστου Βακαλόπουλου. Σκηνοθεσία: Β. Ατταριάν. «Να ’ρθω μαζί σου» της Αλεξάνδρας Κ. Σκηνοθεσία: Κ. Ασπιώτης. «Ο συλλέκτης» του Τζον Φόουλς. Σκηνοθεσία: Γ. Κωνσταντακόπουλος. «Ή» των Ρ. Βέγκα, Ν. Μποφίλιου. Σκηνοθεσία: Ά. Μιχελή. «Κανείς δεν ανήκει εδώ περισσότερο από σένα» της Μιράντα Τζουλάι. Σκηνοθεσία: Στ. Ντρέκος.

ABATON Ευπατριδών 3, Γκάζι, 210 3412689. «Βασανίζομαι» του Αντώνη Τσιπιανίτη. Σκηνοθεσία: Κ. Πολυχρονοπούλου. «Σεμινάριο βλακείας» του Σάκη Σερέφα. Σκηνοθεσία: Θ. Γκόγκος. «6 βύσσινα στον κήπο». Σκηνοθεσία: Φ. Λούβαρη.

La Ultima Νoche ή Οι καρχαρίες θεατρο πκ Κασομούλη 30, Νέος Κόσμος (στάση μετρό Νέος Κόσμος), 210 9011677 Η Μυρτώ Αλικάκη και ο Λεωνίδας Κακούρης πρωταγωνιστούν στην παράσταση του ομώνυμου θεατρικού έργου του Θανάση Τριαρίδη που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Πρόκειται για μία ιστορία αγάπης στα έγκατα του ανθρώπινου νου, ένα έργο που μοιάζει να ισορροπεί μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:30.

Καινούργια ζωή nueva trova

ΑΘΗΝΩΝ Βουκουρεστίου 10, Κέντρο, 210 3312343. «Κατσαρίδα» του Βασίλη Μαυρογεωργίου. Σκηνοθεσία: Κ. Γάκης. «Συνέντευξη» των Τέοντορ Χόλμαν, Τέο βαν Γκογκ. Σκηνοθεσία: Γ. Κιμούλης.

ΑΚΑΔΗΜΕΙΑ Μαραθωνομάχων 8, Ακαδημία Πλάτωνος, 210 5125600. «Η τρυφερή σου μολότοφ» του Γκουστάβο Οτ. Σκηνοθεσία: Δημήτρης Πλειώνης.

«Barcelona». Σκηνοθεσία: Δ. Δεγαΐτης. «Υπατία» του Δημήτρη Βαρβαρήγου. Σκηνοθεσία: Γ. Κουνδουράκη.

ΑΚΑΔΗΜΟΣ Ιπποκράτους 17 & Ακαδημίας, Κέντρο, 210 3625119. «La Νonna» του Ρομπέρτο Κόσα. Σκηνοθεσία: Δ. Πιατάς.

ΑΚΡΟΠΟΛ Ιπποκράτους 9-11, Κέντρο, 210 3643700. «Ο Eπιθεωρητής» του Νικολάι Γκόγκολ. Σκηνοθεσία: Σπ. Ευαγγελάτος.

ΑΛΕΚΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΚΗΣ Κυψέλης 54, Κυψέλη, 210 8827000. «Από τον Αττίκ στον Γούναρη». Μουσικοθεατρική του Δ. Ναχμία. «Η κωμωδία του τυχαίου θανάτου ενός αναρχικού» του Ντάριο Φο. Σκηνοθεσία: Σπ. Παπαδόπουλος.

ΑΛΙΚΗ Αμερικής 4, Κέντρο, 210 3210021. «I am what I am». Σκηνοθεσία-Ερμ.: Τάκης Ζαχαράτος.

ΑΛΦΑ Πατησίων 37, Εξάρχεια, 210 5238742. «Ένας εχθρός του λαού» του Χένρικ Ίψεν. Σκηνοθεσία: Στ. Ληναίος.

ΑΜΙΡΑΛ Αμερικής 10, Κολωνάκι, 210 3639385. «Είδα τον Χάρη με τα μάτια μου» του Χάρη Ρώμα. Σκηνοθεσία: Χ. Ρώμας. «Ο Σέρλοκ Χολμς και ο σκύλος των Μπάσκερβιλ» των Στίβεν Κάνι, Τζον Νίκολσον. Σκηνοθεσία: Γ. Οικονόμου.

ΑΝΕΣΙΣ Λεωφ. Κηφισίας 14 (2ος όροφος), Αμπελόκηποι, 210.7788778. «Κάθε Πέμπτη κύριε Γκρην» του Τζεφ Μπάρον. Σκηνοθεσία: Γ. Μιχαλακόπουλος. «Μόλλυ Σουήνυ» του Μπράιαν Φρίελ. Σκηνοθεσία: Κ. Δαμάτης.

ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΑΤΡΟ

απο τη ματινα καλτακη

Θέατρο

Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο, 210.5231131. «Έγκλημα στα παρασκήνια» του Γιάννη Μαρή. Σκηνοθεσία: Κ. Μπερδέκα. «Manhattan Medea»

Αθηνάς & Βλαχάβα 9, Μοναστηράκι, 6980 091150 Από τις 12 Φεβρουαρίου ο χώρος του Nueva Trova φιλοξενεί ένα μουσικοθεατρικό on stage road movie στην Ελλάδα και τη Γαλλία, το οποίο εκτείνεται από τις αρχές του 20ού αιώνα έως σήμερα. Στην παράσταση πρωταγωνιστούν η Ντορίνα Θεοχαρίδου, ο Αντώνης Παππάς (που υπογράφει τη σκηνοθεσία και τα κείμενα) και ο Etienne Chassat. Κάθε Τρίτη στις 21:15

της Ντέα Λόερ. Σκηνοθεσία: Έ. Θεοδώρου.

ΑΠΟΘΗΚΗ Σαρρή 40, Ψυρρή, 210 3253153 «Άγρια Δύση» του Θοδωρή Αθερίδη. Σκηνοθεσία: Θ. Αθερίδης. «Έφη. Από το Ευτυχία» της Κατερίνας Μαγγανά. Σκηνοθεσία: Ακ. Καραζήσης.

ΒΑΦΕΙΟ «ΛΑΚΗΣ ΚΑΡΑΛΗΣ» Άγ. Όρους 16 & Κωνσταντινουπόλεως 115, Βοτανικός, 210 3425637. «Η ρίζα του 5» του Χρήστου Παπαμιχάλη. Σκηνοθεσία: Ι. Βαρδάκης. «Art» του Γιασμίνα Ρεζά. Σκηνοθεσία: Γ. Βούρος. «Ο Πατέρας» του Αύγουστου Στρίντμπεργκ. Σκηνοθεσία: Γ. Βούρος. «Καπετάν Μιχάλης» του Νίκου Καζαντζάκη. Σκηνοθεσία: Γ. Κουσκουλής.

BEAKH Στουρνάρη 32, Εξάρχεια, 210.5223522. «Γκόλφω forever» του Ντίνου Σπυρόπουλου. Σκηνοθεσία: Βλ. Κυριακίδης.

ΒΕΤΟΝ 7 Πύδνας 7, Βοτανικός, 210.7512625. «Othello Project» του I. Σιάμου, Ζ. Τζουμάκα. «Macbeth-Rock and Roll never dies» του Λεωνίδα Παπαδόπουλου. Σκηνοθεσία: Π. Μιχαηλίδης.

BIOS Πειραιώς 84, Γκάζι, 210 3425335. «Γιοι και κόρες, μια παράσταση για την αναζήτηση της ευτυχίας» του Γιάννη Καλαβριανού. Σκηνοθεσία: Γ. Καλαβριανός. «Λεόντιος και Λένα» του Γκέοργκ Μπίχνερ. Σκηνοθεσία: Μ. Σαράντης. «Μουσείο». Σκηνοθεσία: Κ. Κουτσολέλος & Α. Τζάκου.

ΒΙΚΤΩΡΙΑ 3ης Σεπτεμβρίου 119 & Μαγνησίας 5, Κυψέλη, 210 8233125. «Οι Αδέσποτοι» μουσικοθεατρική της Μέμης Σπυράτου. «Οι πιο δυνατές» του Αύγουστου Στρίντμπεργκ. Σκηνοθεσία: Π. Μοσχοβάκου. «Η φαλακρή τραγουδίστρια» του Ευγένιου Ιονέσκο. Σκηνοθεσία: Δ. Κομνηνός.

ΒΡΕΤΑΝΙΑ Πανεπιστημίου 7, Κέντρο, 210 3221579. «Αχ, αυτά τα φαντάσματα» του Εντουάρντο ντε Φιλίππο. Σκηνοθεσία: Γιάννης Κακλέας.

BΡΥΣΑΚΙ Βρυσακίου 17, Μοναστηράκι, 210 3210179. «Τα κορίτσια δεν πρέπει να παίζουν ποδόσφαιρο» της Μάρτα Μπουτσάκα. Σκηνοθεσία: Χρ. Στρέπκος. «Παιδιά του πατρός» του Στέφανου Κακαβούλη. Σκηνοθεσία: Στ. Κακαβούλης. «Ζωή σαν παραμύθι» της Κωνσταντίνας Κατίνου. Σκηνοθεσία: Bas Christ.

ΓΚΛΟΡΙΑ Ιπποκράτους 7, Κέντρο, 210 3609400. «Ο άνθρωπος της βροχής» του Νταν Γκόρντον. Σκηνοθεσία: Δ. Λιγνάδης. «Ο μολυβένιος στρατιώτης».

ΓΥΑΛΙΝΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Λ. Συγγρού 143, Ν. Σμύρνη, 210 9315600. «Τα γραπτά μένουν» stand up comedy με τον Χριστόφορο Ζαραλίκο. «Πλούτος» του Αριστοφάνη. Σκηνοθεσία: Αγγ. Κασόλα.

CINE ΤΡΙΑΝΟΝ Κοδριγκτώνος 21, Κυψέλη, 210 8215469. «Το αμάρτημα της μητρός μου». Σκηνοθεσία: Ηλίας Λογοθέτης. «Γαλιλαίο». Σκηνοθεσία: Άγγ. Αντωνόπουλος. «Μια αμυγδαλιά ανθίζει

macbeth - rock & roll never dies Tο Beton 7 φιλοξενεί την περφόρμανς MACBETH - Rock and Roll never dies. Πρόκειται για μία σκηνική σύνθεση πάνω σε έργα του Σαίξπηρ και του Xάινερ Μίλερ, που προσπαθεί να αποδομήσει την εξουσία και τη θεατρική σύμβαση. Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού Beton 7, Πύδνας 7, Βοτανικός, 210 7512625, 11, 12, 18, 19, 25, 26/3 & 1-2/4. Ώρες παραστάσεων: 21:00 & 22:00, εισ.: €10. www.beton7.com

28.3.13 – lifo

103

στη νεκρή γη» της Τούλας Σουβαλιώτη-Μπούτου. Σκηνοθεσία: Στ. Γούτης. «Το νησί των Κατεργαραίων» μουσικοθεατρική των Ηλία Καρελλά, Burger Project.

CORONET Φρύνης 11 & Υμηττού, Παγκράτι, 210 7012123. «Caveman» του Ρομπ Μπέκερ. Σκηνοθεσία: Βλ. Κυριακίδης.

Perceptions… Στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Τεχνών που οργανώνει η Σχολή Καλών και Παραστατικών Τεχνών, οι φοιτητές του τμήματος των θεατρικών σπουδών του Deree-The American College of Greece παρουσιάζουν μία ιδιαίτερη, θεατρική παράσταση σε σκηνοθεσία της Νίκης Σβώλου. Η παράσταση έχει βασιστεί σε μία επιλογή από θεατρικά κείμενα (Caryl Churchill, Sarah Kane) και εστιάζει στις διαφορετικές οπτικές μέσα από τις οποίες οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα. Θέατρο Black Box, Αμερικανικό Κολέγιο Ελλάδος, Γραβιάς 6, Αγία Παρασκευή (είσοδος ελεύθερη και πάρκινγκ στον χώρο του κολεγίου), 210 6009800, 3-5/4. Ώρες παραστάσεων: Τετ., 3/4 στις 17:00, Πέμ. & Παρ., 4 & 5/4 στις 21:00. www.acg.edu

O Στέφανος Ντρέκος μεταφράζει, σκηνοθετεί και παίζει μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της θεατρική ομάδας Phantom Pain στην παράσταση που παρουσιάζεται στο θέατρο 104 και μιλά στη LifO για τη Μιράντα Τζουλάι, τους λόγους για τους οποίους επέλεξε τα κείμενά της και τις παραστάσεις που ξεχώρισε τη φετινή θεατρική σεζόν. Γιατί επιλέξατε αυτά τα κείμενα; Ένα καλοκαίρι η φίλη Μυρτώ, που μας έχει κάνει και την υπέροχη αφίσα, μου έδωσε ένα κίτρινο-φούξια βιβλιαράκι και με ρώτησε αν ξέρω τη Μιράντα Τζουλάι. Την ήξερα μόνο ως ηθοποιό σ’ εκείνη την παράξενη ταινία με το πεντάχρονο παιδάκι που κάνει βρόμικο chat με μια 40άρα. Τη γνώρισα καλύτερα, την ερωτεύτηκα, και την ίδια και τους χαρακτήρες για τους οποίους γράφει, τη γνώρισαν και οι υπόλοιποι της ομάδας και, κάποια στιγμή, αποφασίσαμε να κάνουμε μια παράσταση με κείμενά της. Να επιλέξουμε, δηλαδή, πέντε από αυτούς τους χαρακτήρες, να τους «αναγκάσουμε» να συνυπάρξουν στη σκηνή και να δούμε τι επίδραση μπορεί να έχει ο ένας πάνω στον άλλο. Ποια είναι η Μιράντα Τζουλάι; Αυτή είναι μια ερώτηση που δεν απαντιέται εύκολα. Πρόσφατα, το χιουμοριστικό site The Onion δημοσίευσε μια φανταστική συνέλευση του αμερικανικού Κονγκρέσου ειδικά γι’ αυτό το θέμα, για να αποφασίσουν δηλαδή τι είναι ακριβώς η Μιράντα Τζουλάι, πού το πάει... Το σίγουρο είναι ότι, εκτός από το γράψιμο, έχει ασχοληθεί με πολλές τέχνες, έχει κάνει δύο πολύ ιδιαίτερες ταινίες, κάνει περφόρμανς σε μουσεία και πανεπιστήμια, video art, music art, διαδραστική γλυπτική (!), προσπαθεί να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά μέσα από διαδικτυακά πρότζεκτ και πολλά άλλα... Τα κείμενα που έχουμε επιλέξει είναι από τη συλλογή διηγημάτων No one belongs here more than you και ένα αυτοβιογραφικό της για το περιοδικό «New Yorker». Ποιο είστε εσείς και τι σημαίνει Phantom Pain; Είμαστε όλοι απόφοιτοι της σχολής Εμπρός - Θέατρο Εργαστήριο. Η ομάδα αποτελείται, εκτός από εμένα, από τις Ασπασία-Μαρία Αλεξίου, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Ελεάνα Γεωργιάδου και Κέλλυ Παπαδοπούλου. Περισσότερες πληροφορίες στο phantompain.wix. com/phantompain. Phantom Pain είναι η επιστημονική ονομασία του πόνου που εξακολουθεί να νιώθει κανείς σε ένα μέλος που δεν υπάρχει πια... Ποιες παραστάσεις ξεχωρίσατε φέτος; Τις Βάκχες του Έκτορα Λυγίζου στο Θέατρο του Ν. Κόσμου, την Ελένη του Δημήτρη Καρατζά στο Εθνικό, τους Πτυχιούχους της Βάσιας Ατταριάν στο 104, το Refuse the Hour του William Kentridge στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών. Θέατρο 104, Ευμολπιδών 41, Γκάζι, 210 3455.020. Ώρες παραστάσεων: Σάβ. & Κυρ.,: 21:15, εισ.: €12 ευρώ, €8 (μειωμ.), www.104.gr

104 lifo – 28.3.13

Καστοριάς 34-36 & Ιερά Οδός, Βοτανικός, 210 3477878. «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη.

ΘΕΑΤΡΟ ΟΔΟΥ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

3210025. «Μια τρελή τρελή σαραντάρα» των Αλέκου Σακελλάριου, Χρήστου Γιαννακόπουλου. Σκηνοθεσία: Βλ. Κυριακίδης.

ΜΟΡΦΕΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ Αλκμήνης 13, Πετράλωνα, 210 3464002. «Ένας εχθρός του λαού», του Χένρικ Ίψεν. Σκηνοθεσία: Ν. Περέλης.

Κεφαλληνίας 16, Κυψέλη, 210 8838727. «Φόνισσα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Σκηνοθεσία: Στ. Λιβαθινός. «Φρίντα» της Εσθέρ Αντρέ Γκονζάλες. Σκηνοθεσία: Εσθέρ Αντρέ Γκονζάλες.

ΜΠΡΟΝΤΓΟΥΑΙΗ

Αμερικής 10, Κολωνάκι, 210 3612500. «Όθων και Ποθούλα» του Άκη Δήμου. Σκηνοθεσία: Στ. Φασουλής.

ΔΙΑΝΑ

ΘΕΑΤΡΟ ΣΗΜΕΙΟ

ΝΕΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΡΜΕΝΗ- «ΚΑΡΟΛΟΣ ΚΟΥΝ»

«ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΡΝ»

Κανείς δεν ανήκει εδώ περισσότερο από σένα

λου. Σκηνοθεσία: Μ. Θωμαδάκη.

ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΣΚΗΝΗ «Ζωή Λάσκαρη» - ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ ΑΘΗΝΑΪΣ

Ιπποκράτους 7, Κέντρο, 210 3626596. «Κατάδικός μου» της Ελένης Ράντου, Σάρας Γανωτή, Νίκου Σταυρακούδη. Σκηνοθεσία: Γ. Παλούμπης. «Γιαγιά» του Ντίνου Σπυρόπουλου. Σκηνοθεσία: Βλ. Κυριακίδης.

ΔΙΑΧΡΟΝΟ Πυθέου 52, Ν. Κόσμος, 210 7233229. «Η κληρονόμος» του Χένρι Τζέιμς. Σκηνοθεσία: Γ. Ευαγγελίδης. «Μέσα σου» του Γιώργου Βασιλειάδη. Σκηνοθεσία: Γ. Βασιλειάδη. «Σπουδή 3 Στρίντμπεργκ». Σκηνοθεσία: Ζ. Ρόχας.

ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Αγ. Κωνσταντίνου 22-24, Κέντρο, 210.5288173. «Το έπος του Διγενή Ακρίτα». Σκηνοθεσία: Δ. Λιγνάδης. «Ελένη» του Ευριπίδη. Σκηνοθεσία: Δ. Καραντζάς. «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» του Γιουτζίν Ο’Νιλ. Σκηνοθεσία: Γ. Χουβαρδάς. «Vitrioli» του Γιάννη Μαυριτσάκη. «Θεατές» του Μάριου Ποντίκα. Σκηνοθεσία: Κ. Ευαγγελάτου.

ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ REX ΣΚΗΝΗ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ Πανεπιστημίου 48, Κέντρο, 210 3301881. «Κόκκινα Φανάρια» του Αλέκου Γαλανού. Σκηνοθεσία: Κ. Ρήγος.

ΕΚΑΤΗ Υακίνθου & Εκάτης 11, Κυψέλη, 210.6401931. «Μαύρα τακούνια» του Γιώργου Χρονά. Σκηνοθεσία: Β. Λουρμπά. «Ο χορός του θανάτου» του Αυγούστου Στρίντμπεργκ. Σκηνοθεσία: Β. Λουρμπά.

ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΦΡΑΣΗ Λέσβου 8 & Απειράνθου, Κυψέλη, 210 8645400. «Δανεικά και αγύριστα». Σκηνοθεσία: Μ. Ιγγλέση.

ΕΝΔΟΡΦΙΝΗ Βιργινίας Μπενάκη 7, Μεταξουργείο, 210 5200059 «Και δεν έχει ξημερώσει ακόμα» του Κώστα Γιαννακίδη. Σκηνοθεσία: Κ. Αρβανιτάκης. «Υπό-Πόλις» της Β. Ιωάννου. Σκηνοθεσία: Β. Ιωάννου.

ΕΞ ΑΡΧΗΣ Εμ. Μπενάκη & Δερβενίων 46, Εξάρχεια, 210 3822661. «Είμαι χάλια» του Ντίνου Σπυρόπουλου. «Κοντραμπάσο» του Πάτρικ Ζίσκιντ. Σκηνοθεσία: Ντ. Σπυρόπουλος.

ΕΠΙ ΚΟΛΩΝΩ Ναυπλίου 12 & Λένορμαν 94, Κολωνός, 210 5138067. «Κίεβο» του Σέρχιο Μπλάνκο». Σκηνοθεσία: Έλλη Σκότη. «Μοναξιά στην Άγρια Δύση» του Μάρτιν ΜακΝτόνα. Σκηνοθεσία: Π. Ζούλιας. «Λάσσυ» του Ανδρέα Φλουράκη. Σκηνοθεσία: Χρ. Χριστοφή.

ΖΙΝΑ Λ. Αλεξάνδρας 74, Εξάρχεια, 210 6424414. «Τα ραδίκια ανάποδα» του Γιώργου Γαλίτη. Σκηνοθεσία: Βλ. Κυριακίδης. «Γίναμε βουλή καλλιγραφία» των Ντίνου Σπυρόπουλου, Γιώργου Γαλίτη. Σκηνοθεσία: Φ. Μεταξόπουλος.

ΗΒΗ Σαρρή 27, Ψυρρή, 210.3213112 «Ο παππούς έχει πίεση» της Δ. Παπαδοπούλου. Σκηνοθεσία: Δ. Παπαδοπούλου, Αγγ. Τσούγκου. «Μια απ’ τα γίδια» του Αντώνη Κρόμπα.

ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΣΚΗΝΗ Νάξου 84, Κυψέλη, 210 2236890. «Το συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη» του Θανάση Βαλτινού. Σκηνοθεσία-Πρωτ.: Αντ. Αντωνίου.

ΘΕΑΤΡΟ ΒΑΣΙΛΑΚΟΥ Προφήτη Δανιήλ 3 & Πλαιταιών, Μεταξουργείο, 210 3470707. «Δεν μ’ αγαπάς. Μ’ αγαπάς» της Φωτεινής Τσαλίκογλου. Σκηνοθεσία: Π. Ζούλιας. «Η μικρή μας πόλη» του Θόρντον Ουάιλντερ. Σκηνοθεσία: Τ. Τζαμαργιάς.

ΘΕΑΤΡΟ ΜΠΑΝΤΜΙΝΤΟΝ Άλσος Στρατού, Γουδή, 211 0860240. «Θα σε πάρω να φύγουμε» του Άγγελου Πυριόχου. Σκηνοθεσία: Φ. Ευαγγελινός.

ΘΕΑΤΡΟ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ Ιάκχου 19, Γκάζι, 210 3425170. «Δύσκολα τα πράγματα» stand up comedy με τον Γ. Χατζηπαύλου. «Συμβολαιογράφος» του Νίκου Βασιλειάδη. Σκηνοθεσία: Γ. Καραμίχος. «Η σκιά του ειδώλου» του Γρηγόρη Χαλιακόπου-

Χαριλάου Τρικούπη 4, Καλλιθέα, 210.9229579. «Μέσα από τον σπασμένο καθρέφτη» του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Σκηνοθεσία: Ι. Μακρή, Ν. Διαμαντής. «Κουζίνα κι εξαρτήσεις» των Agnes Jaoui, Jean-Pierre Bacri. Σκηνοθεσία: Αντ. Αμανίτου. «Το θέαμα» του Τζόνι Κλάνσι. Σκηνοθεσία: Β. Κατσικονούρη.

ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Φρυνίχου 10, Πλάκα, 210 3231591. «Μικρά συζυγικά εγκλήματα» του Έρικ-Εμάνουελ Σμιτ. Σκηνοθεσία: Γ. Μποσταντζόγλου.

ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Αντισθένους 7 & Θαρύπου, Νέος Κόσμος, 210 9212900. «Ένα καρφί στον τοίχο» του Λευτέρη Καταχανά. Σκηνοθεσία: Χρ. Στέργιογλου. «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Σκηνοθεσία: Τζ. Κακουδάκη. «Η ρομαντική μου ιστορία» του Ντ. Τζάκσον. Σκηνοθεσία: Β. Θεοδωρόπουλος. «Βυσσινόκηπος» του Άντον Τσέχοφ. Σκηνοθεσία: Π. Δεντάκης. «Η αληθινή ιστορία της Τζίνα Ντέηβις. Σκηνοθεσία: Ελ. Ευθυμίου, Β. Τρουφάκου. «Η άλλη» της Ιωάννας Καρυστιανή. Σκηνοθεσία: Γ. Τσορτέκης. «Το κόκ(κ)αλο που τραγουδούσε» από την ΑΤΟΝΑλ. Σκηνοθεσία: Σ. Μαραθάκη.

ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ Γεννηματά 20, Αμπελόκηποι, 2106929090. «Loot» του Joe Orton. Σκηνοθεσία: Γ. Σουξές. «Το φως που πάντα καίει» του Κ. Βάρναλη. Σκηνοθεσία: Β. Κολοβός. «Όταν συνάντησα τον Στέλιο» του Θανάση Σκρουμπέλου. Σκηνοθεσία: Γ. Σουξέ.

ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ Πειραιώς 256, Ταύρος, 6932 300600. «Έλα να παίξουμε» της Κ. Σαμαρά. Σκηνοθεσία: Κερασία Σαμαρά.

ΘΗΣΕΙΟΝ Τουρναβίτου 7, Ψυρρή, 210 3255444. «Mistero Buffo» του Ντάριο Φο. Σκηνοθεσία: Θ. Μοσχόπουλος. «Οι ζωές των άλλων» του Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσμαρκ. Σκηνοθεσία: Αλ. Δανέζη–Knutsen. «Εκάβη, Hecuba, Hekabe, Hecabe, Hecube project». «Σιωπηλές φωνές» της Μαρούλας Κλιάφα. Σκηνοθεσία: Δ. Μπίτος.

ΙΔΡΥΜΑ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ Πειραιώς 206, Ταύρος, 210 3418550. «Ο δήμιος του έρωτα» του Ίρβιν Γιάλομ. Σκηνοθεσία: Κ. Γάκης. «Είσαι σκοπός και γύρω σου χορεύουν τσοπανόσκυλα» των Bijoux de Kant. Σκηνοθεσία: Γ. Σκουρλέτης. «Θα σε πάρει ο δρόμος» του Ένκε Φεζολάρι.

ΙΛΙΣΙΑ Παπαδιαμαντοπούλου 4, Ιλίσια, 210 7210045. «Χάρτινα Λουλούδια» του Έγκον Γουλφ. Σκηνοθεσία: Κ. Φιλίππογλου. «Τα παιδιά θα ’ρθουνε στις οχτώ» των Αλέξανδρου Ρήγα, Δημήτρη Αποστόλου. Σκηνοθεσία: Αλ. Ρήγας.

ΚΑΠΠΑ Κυψέλης 2, Κυψέλη, 210 8831068. «Σωτηρία Μπέλλου - Η περιπλανώμενη ζωή μιας ρεμπέτισσας» της Σοφίας Αδαμίδου. Σκηνοθεσία: Αθ. Καραγιαννοπούλου.

ΚΝΩΣΣΟΣ Πατησίων 195 & Κνωσσού 11, Πατήσια, 210 8677070. «Η φάρμα των ζώων» του Τζωρτζ Όργουελ. Σκηνοθεσία: Ν. Αρμάος.

ΛΑΜΠΕΤΗ Λ. Αλεξάνδρας 106, Αμπελόκηποι, 210 6457086. «Άντρες έτοιμοι για όλα» των Στέφεν Σινκλέρ, Άντονι ΜακΚάρτεν. Σκηνοθεσία: Θ. Παπαθανασίου, Μ. Ρέππας.

ΛΥΡΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΘΕΑΤΡΟ ΟΛΥΜΠΙΑ Ακαδημίας 59-61, Κέντρο, 210 3612461. «Η κοκκινοσκουφίτσα» του Σίμουρ Μπάραμπ. Σκηνοθεσία: Δ. Καραντζάς. «Ταξίδι στην αιωνιότητα», μπαλέτο της ΕΛΣ. Σκηνοθεσία: Ρ. Τζανέλα.

ΜΙΚΡΟ ΠΑΛΛΑΣ Αμερικής 2, Κέντρο, 210

Αγ. Μελετίου 61 & Πατησίων, Κυψέλη, 210 8620231. «Το θαύμα της Άννυ Σάλιβαν» του Ουίλιαμ Γκίμπσον. Σκηνοθεσία: Γ. Διαμαντόπουλος.

Σπύρου Τρικούπη 34 & Κουντουριώτου, Εξάρχεια, 210 8253489. «Αντιγόνη» του Ζαν Ανούιγ. Σκηνοθεσία: Γ. Μπέζος.

«Winterlong» του Άντριου Σέρινταν. Σκηνοθεσία: Κ. Αρμένης.

Μισά» των Roger Rees & Rick Elice. Σκηνοθεσία: Γ. Λιβανός. Μτφρ: Κ. Βούλγαρης.

STUDIO ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗ Μαυρομιχάλη 134, Εξάρχεια, 210 6453300. «Η κληρονομιά» του Μαριβό. Σκηνοθεσία: Φ. Μακρής. «Πώς να το πω» του Ζουζέπ Μαρία Μπενέτ Ζουρνέτ. Σκηνοθεσία: Δ. Μαλισσόβας. «Η τελετή» του Παύλου Μάτεσι. Σκηνοθεσία: Φ. Μακρής. «Περικλέους Επιτάφιος» των Άγγ. Χατζά, Αργ. Λογαρά. «Κοπεγχάγη» του Μάικλ Φρέιν. Σκηνοθεσία: Γ. Μαργαρίτης. «Η φωνή της Λουντμίλα». Σκηνοθεσία: Άρ. Μπαφαλούκας.

ΣΦΕΝΔΟΝΗ Μακρή 4, Μακρυγιάννη, 210.9246692. «Η πόρνη από πάνω» του Αντώνη Τσιπιανίτη. Σκηνοθεσία: Στ. Πατρώνης.

ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΕΠΟΧΕΣ

Κυκλάδων 11 & Κεφαλληνίας, Κυψέλη, 210 8217877. «Ψευδαισθήσεις» του Ιβάν Βιριπάγεφ. Σκηνοθεσία: Κ. Ευαγγελάτου.

Κυψέλης 15, Κυψέλη, 210 8812289. «Γιαννούλης Χαλεπάς: Η κοιμωμένη μου» του Γιώργου Χριστοδούλου. Σκηνοθεσία: Γ. Μόρτζος. «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη». Σκηνοθεσία: Γ. Μόρτζος.

OLVIO

ΤΕΧΝΗΣ «ΚΑΡΟΛΟΣ ΚΟΥΝ»

ΟΔΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

Φαλαισίας 7, Γκάζι, 210 3414118. «Historia de un amor ή Τα μυρμήγκια» του Θανάση Τριαρίδη. Σκηνοθεσία: Π. Ζούνη, Κ. Φιλίππογλου.

ΟΡΦΕΑΣ Πανεπιστημίου 38, Κέντρο, 210.3604618. «Πάντα ροκ μόνο η Βέμπο». Σκηνοθεσία: Χ. Βορκάς.

ΠΕΙΡΑΙΩΣ 131 Πειραιώς 131, Γκάζι, 210 3450922. «Βάλ’ τον υπουργό στην πρίζα» των Θανάση Παπαθανασίου, Μιχάλη Ρέππα. Σκηνοθεσία: Θ. Παπαθανασίου, Μ. Ρέππας.

ΠΚ Κασομούλη 30 & Ρενέ Πυώ 2, Ν. Κόσμος, 210 9011677. «Αδιέξοδο» της ομάδας Migma. Σκηνοθεσία: Π. Κουρτίδης. «Κυρία Ιουλία» της Μάρως Μπουρδάκου. Σκηνοθεσία: Εμμ. Αλεξίου. «La ultima noche ή οι καρχαρίες» του Θανάση Τριαρίδη. Σκηνοθεσία: Δ. Γιαμλόγλου.

ΠΟΛΗ Φωκαίας 4, Πλ. Βικτωρίας, 211 1828900. «Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ» του Έντουαρντ Άλμπι. Σκηνοθεσία: Γ. Νανούρης.

ΠΟΡΕΙΑ Τρικόρφων 3-5, Πλ. Βικτωρίας, 210 8210991. «Ευρυδίκη, ένα μιούζικαλ στον Άδη» της Σάρα Ρουλ. Σκηνοθεσία: Δ. Τάρλοου.

«Insenso» του Δημήτρη Δημητριάδη. Σκηνοθεσία: Δ. Κωνσταντινίδη.

ΠΡΑΞΗ ΕΠΤΑ STUDIO Βαλτετσίου 45, Εξάρχεια, 210.3800624. «Δεσποινίς Μαργαρίτα» του Ρομπέρτο Ατάιντε. Σκηνοθεσία: Θ. Γράμψας.

ΠΡΟΒΑ Ηπείρου 39 & Αχαρνών, Πλ. Βικτωρίας, 210.8818326. «Ο Κάφκα συνομιλεί με την Γκούντρουν Ένσλιν» βασισμένη σε κείμενα των Φρ. Κάφκα, Κρ. Μπρίκνερ. Σκηνοθεσία: Σ. Τσόγκας. «Ρόζα» του Παναγιώτη Μέντη. Σκηνοθεσία: Σ. Τσόγκας.

ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΣ Δεινοκράτους 103, Κολωνάκι, 210 9228543. «Θυμάσαι τη φωνή μου; Ε. Piaf – Σ. Μπέλλου» του Κωνσταντίνου Χατζή. Σκηνοθεσία: Κ. Χατζής. «Ουρανός κατακόκκινος – Σ' εσάς που με ακούτε». Κ. Χατζής.

ΣΕ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Δερβενίων 54, Εξάρχεια, 6972 730557. «Εκτοπλάσματα» του Μίλτου Σαχτούρη. Performance από την ομάδα Nova Melancholia.

ΣΗΜΕΙΟ Χαριλάου Τρικούπη 4, Καλλιθέα, 210 9229579. «Το θέαμα» του Τζόνι Κλάνσι. Σκηνοθεσία: Β. Κατσικονούρη. «Κουζίνα κι εξαρτήσεις» των Agnes Jaoui, Jean-Pierre Bacri. Σκηνοθεσία: Αντ. Αμανίτου. «Μέσα από τον σπασμένο καθρέφτη» του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Σκηνοθεσία: Ι. Μακρή, Ν. Διαμαντής.

ΣΤΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ Λ. Συγγρού 107-109, Ν. Κόσμος, 210 9005800. «Ελεύθερα Ύδατα» του Γιάννη Τσίρου. Σκηνοθεσία: Σ. Βγενοπούλου.

ΣΤΟΑ Μπισκίνη 55, Ζωγράφου, 210 7702830. «Με όλο μου το είναι». Σκηνοθεσία: Θ. Παπαγεωργίου.

STUDIO ΚΥΨΕΛΗΣ Σπετσοπούλας 9 & Κυψέλης, Κυψέλη, 210 8819571. «Βρόμικα κόλπα» του Ντέιβιντ Φόλεϊ. Σκηνοθεσία: Γ. Λιβανός. «Η κωμωδία του έρωτα» του Χένρικ Ίψεν. Σκηνοθεσία: Γ. Λιβανός. «Μισά

Φρυνίχου 14, Πλάκα, 210 3222464. «Σουέλ» της Ιωάννας Καρυστιάνη. Σκηνοθεσία: Χρ. Παληγιαννόπουλος.«Καρακόρουμ» του Ανδρέα Στάικου. Σκηνοθεσία: Δ. Δεγαΐτης.

ΤΕΧΝΗΣ «ΚΑΡΟΛΟΣ ΚΟΥΝ» ΥΠΟΓΕΙΟ Πεσμαζόγλου 5, Κέντρο, 210 3228706. «Δέρμα στις φλόγες» του Γκιλιέμ Κλούα. Σκηνοθεσία: Δ. Χρονόπουλος.

«ΤΖΕΝΗ ΚΑΡΕΖΗ» Ακαδημίας 3, Κέντρο, 210.3644921. «Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του ο Μάττι» του Μπέρτολντ Μπρεχτ. Σκηνοθεσία: Κ. Καζάκος. «Πέρασα με κόκκινο» της Σοφίας Αδαμίδου. Σκηνοθεσία: Κ. Δαμάτης.

ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟΥ Κεφαλληνίας 17 και Κυκλάδων, Κυψέλη, 210 8656004. «Κόλχαας» του Χάινριχ φον Κλάιστ. Σκηνοθεσία: Ν. Αλεξίου. «Όλα είναι στο μυαλό σου» της Ρόμπιν Σουίκορντ. Σκηνοθεσία: Ν. Καμτσής.

ΤΡΕΝΟ ΣΤΟ ΡΟΥΦ Σιδ. Σταθμός Ρουφ, 210 5298922. «Το καβούκι του ελέφαντα» του Ετιέν Λεπάζ. Σκηνοθεσία: Τ. Λύγαρη. «Show B…» από την ομάδα Πινέζα. Σκηνοθεσία: Π. Ζαχαροπούλου.

ΤΡΙΑΝΟΝ Κονδριγκτώνος 21 & Πατησίων, Κυψέλη, 210 8215469 «Το αμάρτημα της μητρός μου» του Γ. Βιζυηνού. Σκηνοθεσία: Ηλίας Λογοθέτης.

FABRICA ATHENS Μεγάλου Αλεξάνδρου & Ευρυμέδοντος, Κεραμεικός. «Sex Revolution» του Χάρη Ρώμα. Σκηνοθεσία: Χ. Ρώμας. «Μαμά τρέξε ή Συγγνώμη μαμά». Σκηνοθεσία: Ειρ. Τζαβάρα.

FAUST Αθηναΐδος 12 & Καλαμιώτου 11, Κέντρο, 210 3234095 «Supernova» των Β. Μαυρογεωργίου, Φ. Αθερίδου. «Μέγας Ιεροεξεταστής» του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι. Σκηνοθεσία: Κ. Κωνσταντόπουλος. «Το κουρέλι» του Ντένις Κέλι. Σκηνοθεσία: Γ. Μόσχος.

VAULT Mελενίκου 26, Βοτανικός, 210 3302348. «Όταν σβήνουν τα φώτα» της Τζένης Κοσμίδου. Σκηνοθεσία: Τζ. Κοσμίδου. «Δεν είμαι αυτός που γερνάει μαζί μου» του Αλέξανδρου Χούντα. Σκηνοθεσία: Αλ. Χούντας. «Η μαμά μου ποτέ δεν πεθαίνει» της Κλερ Καστιγιόν. Σκηνοθεσία: Δ. Καρατζιάς. «Bent» του Μάρτιν Σέρμαν. Σκηνοθεσία: Δ. Καρατζιάς. «Elizadeth» του Χάρη Ρώμα. Σκηνοθεσία: Δ. Καρατζιά.

ΧΕΛΩΝΑ Δεκελέων 26, Γκάζι, 216 9002000-1. «Σπείρα-Σπείρα με σπιρούνια» της Λίνας Νικολακοπούλου. ΣκηνοθεσίαΜουσική επιμέλεια: Σταμάτης Κραουνάκης.

ΧΩΡΑ Αμοργού 20, Κυψέλη, 210.8673945. «Η σεξουαλική ζωή του κυρίου και της κυρίας Παπαχαραλάμπους» της Δήμητρας Παπαδοπούλου. Σκηνοθεσία: Δ. Παπαδοπούλου, Αγγ. Τσούγκου. «Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου» του Πέτρου Ζούλια. Σκηνοθεσία: Π. Ζούλιας.

ΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΗΣ ΑΣΩΜΑΤΩΝ Ασωμάτων 6, Θησείο, 211 8009838. «Ένα βράδυ με τη Σοφία» της Αγγελικής Φλωράκη. Σκηνοθεσία: Αγγ. Φλωράκη. «Ξέρω τι έκανες πέρυσι τον… χειμώνα» της Μαρίας Κίτρα. Σκηνοθεσία: Μ. Κίτρα.

ΒΙΒΛΙΟΜΑΝΙΑ

χωρίς ανταπόκριση, που είναι μεν σκοτεινό, αλλά δημιουργεί άτομα τα οποία –τελικά– ευλογούν τη λογοτεχνία και ενίοτε τον ίδιο τον θάνατο. Το εντυπωσιακό σε αυτό το καταλυτικό πάθος χωρίς ανταπόκριση είναι ότι η γυναίκα δεν δοξάζεται, απεναντίας είναι μια «όμορφη χαζούλα» με μια ναζιάρικη φωνή – «μια φωνή γεμάτη λεφτά»! «Η φωνή της έχει μιαν αναίδεια, είπα. Είναι γεμάτη – δίστασα. Η φωνή της είναι γεμάτη λεφτά, είπε απότομα. Ναι, αυτό ήταν. Δεν το είχα καταλάβει μέχρι τότε. Ήταν γεμάτη λεφτά – αυτή ήταν η ανεξάντλητη γοητεία της κυματιστής φωνής της, αυτό το ανεβοκατέβασμα, το κουδούνισμα... Ψηλά σε ένα λευκό παλάτι, η θυγατέρα του βασιλιά, το χρυσό κορίτσι...». Ο Μπερλής ανθολογεί την αφήγηση, διακρίνοντας τα πλέον νευραλγικά σημεία: «“Η γυναίκα σου δεν σ’ αγαπάει” είπε ο Γκάτσμπυ, “ποτέ δεν σ’ αγάπησε. Εμένα αγαπάει”. “Δεν είσαι στα καλά σου!” φώναξε ο Τομ. »Ο Γκάτσμπυ τινάχτηκε πάνω σε έξαψη. “Ποτέ δεν σ’ αγάπησε, ακούς;” φώναξε. “Σε παντρεύτηκε επειδή εγώ ήμουν φτωχός και βαρέθηκε να με περιμένει”. Ήταν ένα τρομερό λάθος, μα βαθιά στην καρδιά της δεν αγάπησε άλλον από 'μένα!”». Άραγε, από ποια σκοπιά πρέπει να κοιτάξουμε τη ζωή για να τη θεωρήσουμε πιο επιτυχημένη; Είναι καλύτερα να είσαι ερωτευμένος ή καλοπαντρεμένος; Ποιο είναι καλύτερο, το Γουέστ Εγκ (Δυτικό Αυγό) ή το Ηστ Εγκ (Ανατολικό Αυγό); Τα σχόλια του Μπερλή φτάνουν και περισσεύουν ώστε ο αναγνώστης να πλαισιώσει το αφήγημα με τα δεδομένα του αμερικανικού βίου. Πολύτιμη και η παρατήρηση του Έλιοτ ότι «είναι το πρώτο σημαντικό βήμα που έκανε το αμερικανικό μυθιστόρημα μετά τον Χένρυ Τζέημς». Είναι σημαδιακό ότι το βιβλίο αρχικά δεν πούλησε. Όσο ζούσε ο συγγραφέας εισέπραξε δικαιώματα 8.397 δολάρια, ενώ η κόρη του εισέπραττε από δικαιώματα τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 500.000 δολάρια τον χρόνο, μόνο από τον Γκάτσμπυ....

Το μεγάλο αμερικανικό όνειρο Ο «Μεγάλος Γκάτσμπυ» του Φιτζέραλντ κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση Άρη Μπερλή.

Ο

f. scott fitzgerald O μεγάλος Γκάτσμπυ Μτφρ.: Άρης Μπερλής Εκδόσεις Άγρα Σελ.: 241 Τιμή: €16,00

από τον κωστή παπαγιώργη

Βιβλίο

Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ ήρθε στον κόσμο το 1896 στη Μινεσότα, από οικογένεια με ιρλανδικές ρίζες (από τη μεριά της μητέρας του) που ηταν καθολική και ευκατάστατη. Από τα τρυφερά του χρόνια έδειξε κάποια έκτακτη δημιουργικότητα που εκφράστηκε με ιστορίες στο σχολικό περιοδικό, με ένα φυγάνθρωπο φυσικό και μια αυταρέσκεια που ενοχλούσε τους συνομηλίκους του. Ήδη, δέκα μόλις ετών, καταπιάστηκε να γράψει μια Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών κι ένα ποίημα για τη μεσαιωνική ιπποσύνη. Όταν οι γονείς του θα τον στείλουν υπότροφο σε ένα καθολικό σχολείο στη Νέα Υερσέη, θα προτιμήσει να γράφει διηγήματα και θεατρικά έργα, ένα από τα οποία ανέβηκε από κάποιον ερασιτεχνικό θίασο στη γενέτειρά του. Το βέβαιο είναι ότι δεν ήταν επιμελής μαθητής, όσο για το πανεπιστήμιο, δεν κατάφερε να περάσει ούτε ένα έτος. Η πιο χαρακτηριστική γνώμη γι’ αυτόν ανήκε σε κάποιον συμφοιτητή του που απεφάνθη ότι «ο Φιτζέραλντ δεν είχε καιρό να μελετά τα μαθήματά του επειδή διάβαζε πολύ». Μαζί με τη γυναίκα του Ζέλντα ο Φιτζέραλντ θα μεταβεί στο Παρίσι, όπου θα γνωρίσει τη Γερτρούδη Στάιν, τον Ντον Πάσος, τον Έζρα Πάουντ και, βέβαια, τον Ερνέστο Χέμινγουεϊ, με τον οποίο θα αναπτύξει ιδιαίτερη φιλία. Οι σκέψεις του Ερνέστου για τον νεαρό φίλο του δεν ήταν πάντα κολακευτικές, καθότι οι χαρακτήρες τους διέφεραν ριζικά. Όπως γράφει στην εισαγωγή του ο μεταφραστής Άρης Μπερλής, ο Τζέυ Γκάτσμπυ –κεντρικό πρόσωπο του Μεγάλου Γκάτσμπυ– ενσαρκώνει το περιβόητο «αμερικανικό όνειρο», και πιο συγκεκριμένα το ρομαντικό πάθος που θεοποιεί τη γυναίκα, αποδίδοντάς της ιδιότητες αιωνιότητας – αδιάφορο αν πρόκειται για ένα γύναιο χωρίς ιδιαίτερο ένδιαφέρον. Όντως, η Νταίζυ, που τελικά θα παντρευτεί τον Τομ Μπιουκάναν, δεν έχει τίποτα το μοναδικό – εντούτοις παίζει βασικό ρόλο. Ο κεντρικός μηχανισμός της αφήγησης ή, πιο σωστά, το ρομαντικό πάθος του Γκάτσμπυ για την Νταίζυ είναι ένα από τα αξεπέραστα μοτίβα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το πάθος που βρίσκει ανταπόκριση και οδηγεί στην τεκνογονία –ευλογημένο ψυχικά και κοινωνικά– μπορεί να επαληθεύει τους νόμους της ζωής, αλλά δεν μπορεί να συγκριθεί με το «άρρωστο» και ως εκ τούτου «λογοτεχνικό» πάθος του εραστή, ο οποίος δεν επιβεβαιώνεται. Ο Γκάτσμπυ εμφανίζεται περίπου ως τριτοξάδελφος του Χήθκλιφ, ως μακρινός συγγενής του Φρεντερίκ, του ήρωα της Αισθηματικής Αγωγής του Φλωμπέρ, ίσως και του κατοπινού ήρωα της Συνείδησης του Ζήνωνα. Το σκοτάδι, ο φθόνος, το πάθος για εκδίκηση συγκροτούν έναν μύχιο κόσμο που μπορεί να φτάσει μέχρι φόνου, παρά το γεγονός ότι η αρχική επιθυμία λάμπει από αθωότητα. Ο έρως, με άλλα λόγια, είναι άπειρος, ενώ ο γάμος έχει όρια τα ίδια τα παιδιά. Έτσι, άλλωστε, εξηγείται και το πάθος

Ο

Χέμινγουεϊ επέτυχε έναν περίτεχνο χαρακτηρισμό της λογοτεχνικής ιδιοφυΐας του Φιτζέραλντ: «Το ταλέντο του ήταν τόσο φυσικό, όσο τα σχέδια στα φτερά μιας πεταλούδας. Στην αρχή δεν είχε μεγαλύτερη επίγνωση του ταλέντου του απ’ όση έχει η πεταλούδα για τα χρώματά της κι ούτε καταλάβαινε πότε το χνούδι των φτερών του τριβόταν και χάλαγε. Αργότερα συνειδητοποίησε τη φθορά στα φτερά του, κατάλαβε την κατασκευή τους και άρχισε να προβληματίζεται, αλλά δεν μπορούσε να πετάξει πια γιατί η λαχτάρα να πετά είχε χαθεί και θυμόταν μόνο όταν πετούσε χωρίς καμιά προσπάθεια». Στις 27 Ιουνίου 1928 ο Φιτζέραλντ συναντά τον Τζόυς σε δείπνο που παρέθεσε η Σύλβια Μπιτς, εκδότρια του Οδυσσέα. Λιώμα από το ποτό, ο Φιτζέραλντ θα γίνει περίγελο στα μάτια των καλεσμένων, απειλώντας ότι θα πηδήξει από το μπαλκόνι εις ένδειξη σεβασμού στον μεγάλο Ιρλανδό συγγραφέα. Όσο για τον Τζόυς, περιορίστηκε στα εξής: «Αυτός ο νεαρός πρέπει να είναι τρελός, πολύ φοβάμαι ότι θα κάνει κακό στον εαυτό του». Και όντως έκανε. Πέρα από τη σπάνια πνευματικότητα του Φιτζέραλντ, μπορούμε να λάβουμε υπόψη μας και τις παράδοξες κληρονομιές που έσερνε διά βίου και οι οποίες τελικά τον νίκησαν μόλις σε ηλικία 44 ετών. Για παράδειγμα, ήταν το μοναχοπαίδι ενός αποτυχημένου ευπατρίδη και μιας επαρχιώτισσας μάνας. Ο ίδιος διαλαλούσε ότι ήταν κληρονόμος κάποιου Φράνσις Σκοτ Κη που ήταν ο συγγραφέας του Εθνικού Ύμνου των ΗΠΑ και άλλοτε ότι ήταν απόγονος των Ιρλανδών του «λιμού της πατάτας». Κάθε βιβλίο του έκρυβε και μια προσωπική αποτυχία που διά της γραφής αναδείκνυε την εσωτερικότητα του δημιουργού του. Το Τρυφερή είναι η νύχτα, το Από τούτη την πλευρά του Παραδείσου, το Όλοι οι θλιμμένοι νεαροί, όπως και ο Τελευταίος Μεγιστάνας, που έμεινε ημιτελής, ήταν παραλλαγές του «αμερικανικού ονείρου» που ατυχώς έμενε ημιτελές. Στον τεσσαρακοστό τέταρτο χρόνο της ζωής του η καρδιά του υπέκυψε.

28.3.13 – lifo

105

geysh news

Δαφνη

ΒΡΟΥΤΟΣ Αμύντα 12, Παγκράτι, 210 7219254 Το οικείο και φιλόξενο περιβάλλον σε προσελκύει, αλλά η ποιότητα και οι τιμές σε κερδίζουν. Ο Βρούτος στο Παγκράτι είναι το μέρος όπου θα περάσεις καλά, χωρίς να πονέσει η τσέπη. Με σάντουιτς, καφέδες, χυμούς το πρωί και πεντανόστιμα πιάτα το βράδυ, όλα σε χαμηλές τιμές, δεν χρειάζεσαι κάτι περισσότερο. Το παστίτσιο λαχανικών και η καπνιστή πανσέτα με μανιτάρια, συνοδευόμενα από κόκκινο κρασί, είναι το must του μαγαζιού.

που θα φασ! barrestaurants Balthazar

Τσόχα 27 & Βουρνάζου, Αµπελόκηποι, 210 6441215. Πολυτελής χώρος που αποτελεί ένα από τα πιο κοσμικά μέρη της Αθήνας.

BARON

Μεταξά & Ζησιμοπούλου 12, Γλυφάδα, 210 8941871

BLACK DUCK

Χρήστου Λαδά 9Α, 210 3234760. Ο κομψός και ιδιαίτερης αισθητικής πολυχώρος, all day & night long.

META’S

Φρύνης 1-3, Παγκράτι, 210 7010300. Γλυκό ντεκόρ με μπορντό πινελιές.

SANTA BOTELLA

Πανόρμου 115Α, Αμπελόκηποι, 210 6981032. Στο πιο κομβικό σημείο της πιάτσας της Πανόρμου, καλή μουσική, καθαρά ποτά. Ελληνική μεσογειακή κουζίνα και tapas σερβί-

ρονται από νωρίς το μεσημέρι μέχρι αργά το βράδυ.

Shamone

Κων/πόλεως 46, Γκάζι, 210 3450144. shamone@mail. com. Νew entry στο Γκάζι (στη θέση του Soul Kitchen) με φαγητό, κοκτέιλ και πολλά χάπενινγκ. Από το δημιουργικό μυαλό του Φώτη Σεργουλόπουλου.

SOHO

Βουτάδων 54Β, Γκάζι, 210 3422663. Ένα bar-restaurant για όλες τις ώρες της μέρας στην πιο πολυσύχναστη πλατεία της Αθήνας.

ελληνικη κουζινα ΑΘΗΡΙ

Πλαταιών 15, Κεραμεικός, 210 3462983. Ελληνικές γεύσεις σε νεοκλασικό περίγυρο διά χειρός Αλέξανδρου Καρδάση. Κυριακή ανοιχτά το μεσημέρι. Κλειστά Κυριακή βράδυ και Δευτέρα.

βεργινα-αχιλλεας

Βαλτετσίου 58, 210 3302933. Τραπεζάκια στον πεζόδρομο.

Μ. Αλεξάνδρου 86, Μπουρνάζι, 210 5773721. Παραπάνω από αξιόλογη παρουσία στα δυτικά. Καλά μαγειρευτά και ψαγμένα κρεατικά. €15-20

«Ο χορός των γεύσεων» Μ. Γερουλάνου 115, Αργυρούπολη, 210 9616021. Μεζεδοπωλείο με εξαιρετική κουζίνα και ζωντανή, παρεΐστικη μουσική κάθε Παρασκευή & Σάββατο βράδυ και Κυριακή μεσημέρι.

Παπαδακης

Βουκουρεστίου 47 & Φωκυλίδου 15, Κολωνάκι, 210 3608621.

ΡΟΖΑΛΙΑ

Βαλτετσίου 59, 210 3202933. Σε έναν ωραίο κήπο που θερμαίνεται τον χειμώνα σερβίρονται φρέσκα κρέατα και ψαρικά.

TIRBOUSON

Κων/πόλεως 104, Γκάζι, 210 3410107. Λιτός χώρος, ιδιαίτερες γεύσεις ελληνικής κουζίνας και ψαγμένη ποικιλία κρασιών.

hip ταβερνεσ Αγορα THΣ ΑΔΡΙΑΝΟΥ

νητό) - 801 1160200. Πολύ καλό κινεζικοασιατικό μενού σε λογικές τιμές κι ευχάριστο περιβάλλον.

Street “food & bar”

Γριβαίων 3, Κολωνάκι, 210 3641414. Κλασικές συνταγές οικογενειακού ρεπερτορίου. Ανοιχτά από τις 1 το μεσημέρι.Delivery: ΔευτέραΠαρασκευή 13:00-23:00.

Κηφισίας 310, Ψυχικό, 210 6710688. Στη γειτονιά του Ν. Ψυχικού, εξελίχθηκε σε meeting point. Καλαίσθητο μαγαζί με ευχάριστο υπαίθριο χώρο. Burgers από 100% angus beef, ανανεωμένες γεύσεις, δροσερά κοκτέιλ.

Τζίτζικας και Μέρμηγκας στα κάρβουνα

Πλ. Παπαδιαμάντη 4, Άνω Πατήσια, 210 2232376. Ποιοτικά κρέατα σε πολύ καλές τιμές, συνοδεία εξαιρετικών τοπικών προϊόντων που σε ταξιδεύουν σε όλη την Ελλάδα.

εθνικεσ κουζινεσ China Town

Λεωφ Βουλιαγμένης 8-10, Αθήνα, 210 9315223 (από κι-

il Postino τratoriavinieria

Στις 28 Μαρτίου το Libre υποδέχεται το ακουστικό δίδυμο Alex & Gary σε ένα live unplugged, με τραγούδια από όλα τα είδη της ροκ μουσικής!

Εμ. Μπενάκη 76, 210 3839500 / Γ. Ολυμπίου 2 και Βεΐκου, Κουκάκι, 210 9592092 / Σαρανταπόρου 1, Μεσογείων, 210 6545000. Με φανατικό κοινό.

PANDELI

Πεντέλης 3, Κηφισιά, 210 8080787. Απευθείας από την Κωνσταντινούπολη σε ένα κομψό περιβάλλον.

POLLY MAGGOO

Λεωνίδου 80 και Σαλαμίνος, Μεταξουργείο, 210 5241120. Νέα άφιξη στον τομέα της

Barba lazaros

Ζησιμοπούλου 24Α, Π. Φάληρο, 210 9403003. Έξοχο πεϊνιρλί. Ζωντανή μουσική το Σαββατοκύριακο. €15-22

CUCINA POVERA

Ευφορίωνος 13, Καλλιμάρμαρο, 210 7566008.

Σκουφιας

Μεγάλου Βασιλείου 50, Ρουφ, 210 3412 252. Επιβάλλεται να επισκεφτεί κανείς τη στυλάτη νεο-ταβέρνα με το ανανεωμένο και πολύ πιο προσιτό μενού. Για γνήσιες ελληνικές γεύσεις με σπιτική ποιότητα και ρακή/ρακόμελα σε πολύ χαμηλές τιμές, στον πεζόδρομο.

SCALA VINOTECA

Σίνα 50 & Αναγνωστοπούλου, 210 3610041.

Τζιτζικας και Μερμηγκας

Αγ. Γεωργίου & Αισχύλου 26, Χαλάνδρι, 210 6810529 / Μητροπόλεως 12-14, Σύνταγμα, 210 3247607 / Δροσίνη 12-14, Κηφισιά, 210 6230080. Αναφορές σε παλιό μπακάλικο και κατάλογος κλασικών και νεωτεριστικών μεζέδων που αλλάζει συχνά. €15-22

Ιστιοπλοϊκος

Ακτή Μικρολίμανου, Πειραιάς, 210 4134084, 210 4134085. Σημείο αναφοράς στο Μικρολίμανο. Θαλασσινή πολυτέλεια με θέα σκάφη της μαρίνας. Έκπτωση 15% στις περσινές του τιμές.

ΙΧΘΟΙΝΟΣ ΤΟΥ ΤΑΡΣΑΝΑΣ

Λ. Κηφισίας 336, Χαλάνδρι, 210 6854004, 6980 051007. Η εξαίρεση του κανόνα, που λέει ότι για να φας καλό ψάρι πρέπει να πας δίπλα στη θάλασσα. Ολόφρεσκα ψάρια και νοστιμότατοι θαλασσινοί μεζέδες.

Ο ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΣ

Ηρακλέους & Λυσικράτους 32, Τζιτζιφιές, 210 9404518. Πιστός στο όνομά του, σερβίρει ψάρι και θαλασσινούς μεζέδες με τις καλύτερες πρώτες ύλες. Στην αυλή του με την τεράστια μουριά αφεθείτε σε γεύσεις με άρωμα θάλασσας που μένουν αξέχαστες. Το σέρβις του είναι φιλικό και άψογο, ενώ ο χώρος σε αγγίζει με την απλότητά του. Ο Θαλασσινός έχει γίνει αγαπημένο στέκι των φανατικών του είδους και όσων ξέρουν από καλό ψάρι.

ΨΑΡΑΚΙ

Λ. Ποσειδώνος 15, Βουλιαγμένη, 210 8962215

μοντερνεσ μπριζολεσ MEAT & MORE

Βύρωνος 2 & Ναούσης, Πεύκη, 210 8060333. Μοντέρνος χώρος με καλό σουβλάκι και ψητά, με συνοδεία από χειροποίητες πίτες και φρέσκες τηγανητές πατάτες.

Meatropoleos 3

Μητροπόλεως 3, Σύνταγμα, 210 3241805-6. Σουβλάκια, μπιφτέκια, πατάτες, σαλάτες «όπως παλιά» σε πανέμορφο, μοντέρνο χώρο στο Σύνταγμα.

SIMPLY BURGERS

18380: Λ. Κηφισίας 238, Εμπορικό Κέντρο Μελά, Κηφισιά / Ν. Σμύρνη / Αμπελόκηποι / Παγκράτι / Άγ.

Αγίου Ιωάννου 71 & Ασημακοπούλου, Αγία Παρασκευή, 210 6018673

MYSTIC PIZZA + PASTA

Αδριανού 31, 210 3250096.

ψαρι

106 lifo – 28.3.13

Μη χάσετε!

Στέφανος / Βριλήσσια / Ν. Ηράκλειο / Αγ. Παρασκευή / Γλυφάδα / Ηλιούπολη / Κηφισιά / Πασαλιμάνι / Κορυδαλλός / Γαλάτσι / Χαλάνδρι / Π. Φάληρο / Λάρισα. Φρέσκα υλικά σημαίνει καλύτερη γεύση. Κάτι παραπάνω από «απλά» burgers!

γαλλικής κουζίνας. Επιλεγμένα υλικά, δυνατή κάβα και υψηλές γεύσεις.

SETTE TRATORIA

Γρ. Γυφτοπούλου 7 (πρώην Μεσολογγίου), Χαλάνδρι, 210 6894316

κλασικα και μεσογειακα CIBUS

Αίγλη Ζαππείου, 210 3369364, 210 3369300. Θέα στην Ακρόπολη και εκλεκτό μεσογειακό μενού από τον σεφ Δημήτρη Δημητριάδη.

ταβερνεσ και μεζεδοπωλεια

live

ΑΠΟΣΤΑΚΤΗΡΙΟ

PASSPORT Καραΐσκου 119, πλατεία Κοραή, Πειραιάς, 210 4296401 Τους Bokomolech υποδέχεται το Passport στις 29/3, με ένα από τα πιο δυνατά συναυλιακά συγκροτήματα των mid-90s να αποτελεί το new entry αυτής της εβδομάδας. Στις 30/3 το δίδυμο Πλιάτσικα-Πορτοκάλογλου μας αποχαιρετά με ένα δυνατό φινάλε, ενώ την 1/4 ο ψυχολόγος Γρηγόρης Ποταμιάνος συνεχίζει τον κύκλο διαλέξεων-συζητήσεων.

FUZZ Πειραιώς 209 & Πατριάρχου Ιωακείμ 1, Ταύρος, 210 3450817 Με στόχο να κάνει γνωστή τη δράση του στο κοινό και να γιορτάσει την άνοιξη, ο σύλλογος «Παιδί και Οικογένεια» διοργανώνει μια συναυλιακή βραδιά στο Fuzz με τους Magic de Spell, Sound Escape και Radio Sol. Στις 30/3 ο Αλκίνοος Ιωαννίδης μας παρουσιάζει τη Σκωτσέζα τραγουδοποιό Karine Polwart. Στις 4/4 οι Renegades κάνουν ένα livetribute στους Rage Against The Machine.

ΤΡΟΪΚΑ Πειραιώς 178 & Λαμίας, Ταύρος, 211 7709600 Στο Τρόικα Club μας υποδέχεται ο Τζίμης Πανούσης για σουρεαλιστικές βραδιές, με πηγή έμπνευσης την ελληνική κοινωνία την εποχή της τρόικας. Μέσα σε μια γυάλα στην είσοδο του Club και από κει στη σκηνή, ο Τζίμης Πανούσης και αυτή την Παρασκευή 29/3 και τo Σάββατο 30/3 περνάει την ελληνική πραγματικότητα από κόσκινο.

SIX D.O.G.S Αβραμιώτου 6-8, Μοναστηράκι, 210 3210510 Στη σκηνή του six d.o.g.s θα ανέβουν το Σάββατο 30/3 οι Μέντα για ένα live με ανοιξιάτικες διαθέσεις και ποπ μελωδίες. Με βασικό τους όπλο τον νέο τους δίσκο, που μπορεί κανείς να τον βρει σε περιορισμένο αριθμό βινυλίων και διαδικτυακά στο http://menta. bandcamp.com/, οι Μέντα ετοιμάζουν ένα «ανθισμένο» live.

Αγίων Αναργύρων 2 & πλ.

28ης Οκτωβρίου (τσακπίνη), Νέα Ερυθραία, 210 6207126. Επιλεγμένες παραδοσιακές και σύγχρονες γεύσεις με έμφαση στα φρέσκα υλικά. Προορισμός για μεζεδοκατάσταση στο κέντρο της Νέας Ερυθραίας.

ΚΑΠΠΑΡΗ

Δωριέων 36, Α. Πετράλωνα, 210 3450288. Εξαιρετική παραδοσιακή κουζίνα με δημιουργικές πινελιές. Τέλεια αυλή.

ΚΑΦΕΝΕΙΟ (ΤΟ)

Λουκιανού 26, 210 7239600, 210 7239600. Θυμίζει γαλλικό μπιστρό. Η κουζίνα βέβαια παραμένει σταθερά ελληνική.

Lolitas Mezze

Δωριέων 26, Άνω Πετράλωνα, 211 4013574. Εκεί που οι ελληνικοί μεζέδες είναι «αλλιώτικοι». Κουζίνα που βασίζεται σε προϊόντα μικρών Ελλήνων παραγωγών.

ΠΑΛΗΑ ΑΘΗΝΑ

Εμπεδοκλέους 75 & Φιλολάου, Παγκράτι, 210 7518 869, www.palia-athina.gr. Γραφική μονοκατοικία του ‘30, με αέρα εποχής και αυλή. Παραδοσιακοί μεζέδες, υπό τους ήχους έντεχνων και ρεμπέτικων.

ΣΑΛΟΣ ΛΑΓΟΣ

Τρώων 63 & Αιολέων, Άνω Πετράλωνα, 210 3471101. Γευστικές μεζεδοπροτάσεις συνοδεύουν άψογα τη ρακή, ενώ οι τιμές του ενθουσιάζουν.

ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Λυσίου 26, Πλάκα, 210 3228722, 3218549

tsipoutapas

Λεωφ. Τατοϊου 17, Μεταμόρφωση, 210 2828848.

Ψαρρας (παλια ταβερνα)

Ερεχθέως 16 & Ερωτοκρίτου, Πλάκα, 210 3218733.

ΩΡΑΙΑ ΕΛΛΑσ

Κρησίλα 34, 210 7525777, www.oraia-ellas.gr. Σ’ ένα όμορφο περιβάλλον ελληνική κουζίνα, νόστιμοι μεζέδες και ζωντανή μουσική χωρίς μικρόφωνα κάθε Πέμπτη-Σάββατο και Κυριακή μεσημέρι.

για ολη μερα Athens Style, Τhe Rooftop Βar

Αγίας Θέκλας 10, 6ος όροφος, Μοναστηράκι, 210 3225010. Καφές και κοκτέιλ όλη μέρα, με την καλύτερη θέα της Αθήνας.

Boox

Z. Πηγής 113, Κέντρο, 210 3801942. New entry στη γειτονιά που πάει να γίνει η νέα πιάτσα της πόλης, στα πέριξ της εκκλησίας Ζωοδόχου Πηγής, στην Ακαδημίας. Από το πρωί για καφέ ως το βράδυ για κοκτέιλ και ωραία μουσική.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ

Βασ. Σοφίας 46 (Χίλτον), 210 7281400. Από τις 6 με βασιλικό πρωινό. Η κουζίνα του προκαλεί «εκρήξεις». €35-45

Creme Royale

Ελ. Βενιζέλου 136, 210 9512220, Καλλιθέα. Με εκπληκτικά «γευστικά χειροποιήματα και απολαυστικό καφέ» σε έναν από τους πιο όμορφους all day χώρους της Καλλιθέας.

Hard rock cafe

Φιλελλήνων 18, Σύνταγμα, 210 3252758. Τρεις όροφοι αφιερωμένοι στη ροκ κουλτούρα.

Kitchen bar

Λ. Ποσειδώνος 3, Καλαμάκι, 210 9812 004, 210 9813950. Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς, 210 4522338 (www.kitchenbar. com.gr). Μεγαθήριο, αλλά με ψυχή. Πιο χαλαρό το πρωί, πιο ζωντανό το βράδυ. €20-35.

Mama Roux

Αιόλου 48, Αθήνα, 213 0048382. Καινούργιος, πολύ όμορφος all day χώρος στην Αιόλου. Προσεγμένες γεύσεις από μπέιγκελ, φοκάτσιες, μπέργκερ, αλλά και αρκετές λιβανέζικες πινελιές στο μενού.

Melouk

νοδεύσει. Ιδανικό σημείο στην Αγία Παρασκευή. Ελβετίας 16 & Τασοπούλου 2, Αγ. Παρασκευή, 210 6003288. 45 διαφορετικές γεύσεις παγωτών καθώς και έναν τεράστιο κατάλογο γλυκών συναντάμε σε ένα σύγχρονο, μοντέρνο χώρο με φιλική διάθεση.

ΠΙΚ-ΝΙΚ-BAR

Πλ. Ν. Πλαστήρα 1, Ν. Ερυθραία, 210 8077501. Ιδιαίτερα διακοσμημένος all-day χώρος. Από το τις 11 για καφέ, λίγο αργότερα σερβίρει πολυεθνικά πιάτα (Ινδία, Ταϊλάνδη, Τουρκία, Μαρόκο κ.λπ.) και το βράδυ κοκτέιλ. Στα συν η μικρή αυλή.

ROCK AND ROLL

Κολοκοτρώνη 5, Χαλάνδρι, 210 6824600. Λουκουμάδες και κοκτέιλ.

Πλ.Φιλικής Εταιρείας 14, 210 7245938, 210 7241059. Το απόλυτο meeting point της περιοχής Κολωνακίου.

Μπαραλλού

T.g.i. Fridays

Μαρ. Γερουλάνου 115 & Ελ. Βενιζέλου, Αργυρούπολη. Εναλλακτικό στέκι με μοντέρνα φιλοσοφία. Μαύρες και ροκ μουσικές και 40 διαφορετικά είδη μπίρας, χύμα οινόμελο και ρακόμελο, ωραίες ποικιλίες από tappas και νόστιμα ορεκτικά.

OCTOBERFEST

Αγ. Ιωάννου 82, Αγ. Παρασκευή, 210 6082999. Δεκάδες μπίρες από όλο τον κόσμο και το ιδανικό μενού για να τις συ-

Κολοκοτρώνη 35, Πλ. Κεφαλαρίου, 210 6233947-8. Νεοφύτου Βάμβα 2, Κολωνάκι, 210 7227721 / Λ. Κηφισίας & Αλεξάνδρας, Αμπελόκηποι, 210 6475417-8 / Υμηττού 110, Παγκράτι, 210 75605445 / Λαζαράκη 43, Γλυφάδα, 210 898260-9 / Μαρίνα Φλοίσβου, Π. Φάληρο, 210 9853281. Fun food, κοκτέιλ και χαρούμενο σέρβις. Μεγάλες οι μερίδες, κεφάτες οι διαθέσεις. Κάθε μέρα όλη μέρα. €18-25.

party fast ΠΕΜΠΤΗ 28/3 SIX D.O.G.S: Beatquick showcase.

KOMMA BAR: John Zoobus. ΑΝΘΡΩΠΟΣ: 2+2 many DJs. CASABLANCA: The Ballroom Thursdays.

DYBBUK: Cj Jeff.

DREAM CITY: City Lights. ΚΕΥ: Music Sounds Better With You by Astrogirl.

APARTMENT: PoP Mr Apo. CLICHÉ: Thirsty Thursdays.

BARBAR: Uplifting event.

SKULLBAR: Magic Buzz. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 29/3 SIX D.O.G.S: Eric Cloutier w/ Mr. Roussos + Zorz.

BIOS: Outlook Festival Launch Party.

KEY: Fractal.

KOMMA BAR: Eleana Lino & Methi Blonde + Εγκαίνια έκθεσης Μ. Μαραγκού «Πρόσωπα και Συναισθήματα».

APARTMENT: Eliot DX Denis D Or. KOMMA BAR: Eleana Lino & Methi Blonde.

SECOND SKIN: Spookshow presents Aesthetic Perfection.

8TH SIN: Cannibal Radio pres. the 3 years anniversary party: Don. X + Shmidt & Drosis + Tolis Q Ross + NKT + C.Tod + G eorge Rou iotis.

APARTMENT: Eliot DX. SIXX: Pan-Pot + Viton + Gus & Bonso.

VENUE: Solomun + Alceen.

DYBBUK: Jojo.

MAMACA’S: Blend presents Terry Francis +Mikee + Manolaco.

CABARET: Junior Rush + Jojo Legas.

DUNKEL: No Man’s Land.

DYBBUK: Agent Greg.

SAX: Fading Soul. ΣΑΒΒΑΤΟ 30/3 KEY BAR: She & Her. KOMMA BAR: Chicks on Boys (Les Girls + Dustin & Kinomatik Sot).

APARTMENT: GSP IzPanos.

SIX D.O.G.S: Tonny Lasar + Stef + Jose Amba

hot spot

ΠΑΓΩΤΟΜΑΝΙΑ

+ D.Art. KOMMA BAR: Les Girls.

ESPEZO: Cleopatra.

SHAKESPEARE: The millennium dope.

VENUE: Heartbeats: Playmen.

DYBBUK: Duke.

SIXX: Discotech Dino MFU + Karmon.

SEVEN SINS: Natural High. ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ: Swing Νights.

THE DRUGSTORE: The Nomads DJ set.

DUNKEL: Flashback Saturdays ’80s style. ΚΥΡΙΑΚΗ 31/3 SIX D.O.G.S: Rhadoo w/ Anestie Gomez.

BIOS: Day7.

GHOST HOUSE: Rhythm Injection.

ROOTS: Sunday’s cocktail afternoons with the Mysterons.

GREY: Senses-Soulkeez.

RAINBOW ROCK BAR: Maidenance.

KEY: Thodoris Kan. KOMMA BAR: T-pal retro night.

APARTMENT: Mr Apo Show.

USE: Indie Sundays. ΠΟΤΟΠΩΛΕΙΟΝ: Reggae On Sunday. ΔΕΥΤΕΡΑ 1/4 DOME: The big bang theory. ΚΕΥ: Θεοδώρα Τζήμου + Lala Remi.

BAR TESSERA: Γιώργος Μιχαλόπουλος. ΤΡΙΤΗ 2/4 KOMMA: Afternoon parties with Anastasia. ΚΕΥ: Cartoon Dandy.

SOCIALISTA: Δις εξαμαρτείν. ΤΕΤΑΡΤΗ 3/4 MoMix: Diodoro + Pako + Alex V. SOHO: Sunset Derek.

BARAONDA: Sex Me Up. ΚΕΥ: Baker.

HUGE: Highin fly Wednesdays.

LAB Τριφυλίας 71, Αμπελόκηποι, 215 5500791 Το Lab είναι η επιτομή του «επιστροφή στα μέρη μας», αφού βρίσκεται σε μια γειτονιά. Με DIY αισθητική και low budget διάθεση, είναι ένα μέρος με βερολινέζικη essence για να χαλαρώνεις τις καθημερινές, ενώ Παρασκευές και Σάββατα φιλοξενεί εξαίρετους DJs. Με ποτό στα 5 ευρώ, θα μπει και στη δική σας ατζέντα.

ΚΛΟΥΒΙ Κυδαντινών & Δημοφώντος 57, Άνω Πετράλωνα, 210 3479998 Στο μπαρ-στέκι των Πετραλώνων, Δευτέρα ως Παρασκευή, στο happy hour μπορείτε να απολαύσετε μπίρα, κρασί από 3 ευρώ, ποτά με 5 ευρώ, κοκτέιλ με 6 ευρώ. Δοκιμάστε σε jazzy funk mood ένα spicy gin gin με φρέσκο τζίντζερ ή αφήστε το ενημερωμένο bartending να σας εκπλήξει ευχάριστα. Τα πρωινά, παρεΐστικη διάθεση και φρέσκος καφές, απίθανο burger στο κυριακάτικο brunch (7 ευρώ).

night life club mainstream BARAONDA

Τσόχα 43, Αμπελόκηποι, 210 6444308. Πλήρης διασκέδαση και για φαγητό και για ποτό και για χορό. Η πιο glam και rock baroque πολυσυζητημένη γωνιά της πόλης.

BIG APPLE

Σκουφά 69, Κολωνάκι, 210 3643820. Νεοϋoρκέζικο σκηνικό και κουζίνα με μεσογειακές και αμερικανικές γεύσεις.

GAZARTE

Βουτάδων 32-34, 210 3460347, 210 3452277. Ένα dinner lounge bar με πολύ τραγούδι και εξαιρετικά λάιβ happenings. Από τα καλύτερα μαγαζιά του Γκαζιού.

seven club

Κάστορος 41 & Φωκίωνος, Πειραιάς, 210 4116505, 210 4116531

clubrestaurants GALAXY BAR (HILTON)

Βασ. Σοφίας 46, Αθήνα, 210 7281407, 210 7281000.

Aνανεωμένο, μας περιμένει να απολαύσουμε τα νέα υπέροχα κοκτέιλ του, με ή χωρίς αλκοόλ, με θέα φυσικά την Ακρόπολη.

cafe barall day 42 coctail bar

Kολοκοτρώνη 3, Κέντρο, 6948 242455. Από τα πλέον ευρωπαϊκά μαγαζιά του κέντρου, το 42 σε μεταφέρει σε μια διαφορετική, πιο «ευγενική» και κοσμοπολίτικη Αθήνα.

ΑΓΚΥΡΑ

Σόλωνος 124 & Εμμ. Μπενάκη, 210 3837667. Κάθε μέρα από τις 9 το πρωί μέχρι το βράδυ, για καφέ, φαγητό ή ποτό. Χαλαρώστε στην αυλή, διαβάζοντας τ’ αγαπημένα σας βιβλία.

ΑΜΠΑΡΙΖΑ

Λέκκα 14, (εντός στοάς), Σύνταγμα, 210 3257644.

Mεσοπολεμική ατμόσφαιρα, καλά κοκτέιλ, ποικιλίες εσπρέσο και τζαζ, φανκ, indie, ποπ μουσικές.

Barsol

Ελ. Βενιζέλου 4, Ν. Φιλαδέλφεια, 210 2529300. All day μοντέρνος χώρος στο κέντρο της Νέας Φιλαδέλφειας. Από το πρωί με καλοψημένο καφέ και το βράδυ με εντυπωσιακή λίστα κοκτέιλ.

Tonny Lasar @ SIX D.O.G.S.

Booze

Κολοκοτρώνη 57, Κέντρο, 211 4000863. Το κλασικό νεοκλασικό διαθέτει εκτός από

-τρία πια- μπαρ και κυλικείο, εκθεσιακούς χώρους, σκηνή θεάτρου, γκαλερί και χώρο σεμιναρίων.

CAPU

Λέκκα 14, Στοά Λέκκα, Σύνταγμα, 210 3226844. Μαύρες μουσικές και πολύ κέφι.

CIRCUS

Ναυαρίνου 11, 210 3615255. Με freestyle μουσικές και αισθητική.

Daluz

Χαρ. Τρικούπη 157, Κηφισιά, 210 6253065 Αll day barrestaurant με ψαγμένη μουσική και απλές, γνήσιες γεύσεις.

El Rey Alobar

Θουκυδίδου 7, Χαλάνδρι, 210 6814459. All day café με μαύρες μουσικές και καλά ενημερωμένη κάβα.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ

Πανεπιστημίου 11, 210 3258440. Απολαύστε τον καφέ σας, ενώ περιηγείστε σε διαδρόμους και ράφια γεμάτα βιβλία.

FLOCAFE LOUNGE BAR/ RESTAURANT

Αιγαίου 2 & Λ. Συγγρού 141, Ν. Σμύρνη, 210 9343003 / Ποσειδώνος και Χαράς, Ν. Μάκρη, 22940 91164 / The Mall, Νεραντζιώτισσα, Μαρούσι, 210 9758892 / Λαζαράκη 26, Γλυφάδα, 210 9680177. Τα αγαπημένα καφέ προσθέτουν τώρα και restaurant menu και γίνονται κάτι παραπάνω.

FLORAL

Θεμιστοκλέους 80, Πλ. Εξαρχείων, 210 3800070. Το Floral επιστρέφει! Ανανεωμένο, σε τρία επίπεδα, με φρεσκάδα και κέφι. Για καφέ, ποτό, κουβεντούλα και πολλά βιβλία.

GELEE ROYALE

Σκουφά και Σίνα 17, 210 3390929. Από το πρωί στις 7 καλό εσπρέσο, απαλές μουσικές και διάβασμα. Το βράδυ μετατρέπεται σε ατμοσφαιρικό wine-champagne bar.

GINGER ALE

Θεμιστοκλέους 74, 210 3301246. Café-cocktail-lounge καλλιτεχνικό στέκι με σπιτική ατμόσφαιρα.

Heteroclito cave & bar a vin

Φωκίωνος 2 & Πετράκη, 210 3239406. Οινικές απολαύσεις και ενδιαφέροντα συνοδευτικά, αποκλειστικά από την ελληνική γη. Απλά και προσιτά.

IANOS

Σταδίου 24, 210 3217810. Το πιο μουσικό πατάρι της Αθήνας. Από το πρωί για καφέ και βιβλία και πιο αργά για ποτό και μουσικές.

ιντριγκα

Θεμιστοκλέους & Δερβενίων 60, Εξάρχεια, 210 3300936. Από το 1981 σερβίρει από το

28.3.13 – lifo

107

agenda μουσικες σκηνες AN CLUB Σολωμού 13-15, Εξάρχεια, 210 3305056. 28/3 Maserati/Misuse, 10:00 μ.μ., €10-15. 29/3 Σκηνοθέτης (FF.C) & Νικόλας (Razastarr), 9:00 μ.μ., €7. 30/3 Beggar’s Blues Diary/ Mamma Kin/ Contra Limit, 8:00 μ.μ., €8. 31/3 The Men, 9:00 μ.μ., €12-15.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Πειραιώς 116, Γκάζι, 210 9014428. Κάθε Σάββατο ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου.

ΑΥΛΑΙΑ Αγ. Όρους 15 (& Κων/ πόλεως 115), Βοτανικός, 210 3474074. Κάθε Πέμπτη θεατρική παράσταση «Η πόρτα ή Ο σωρός των φασολιών».

29/3 Τάκης Βούης «Βασιλιάς Σαλτιμπάγκος». 10:30 μ.μ., €8.

23 & 30/3 Φωτεινή Βελεσιώτου & Γιάννης Μητσής, 10:30 μ.μ., €15 (με ποτό).

ΓΥΑΛΙΝΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Λ. Συγγρού 143, Ν. Σμύρνη, 210 9315600. Παρασκευές η Έλλη Πασπαλά & Apurimac, €15 (με ποτό). 30/3 Γιώργος Μαργαρίτης, 10:30 μ.μ., €10. Κάθε Κυριακή & Δευτέρα, Μάρκος Σεφερλής.

GAGARIN 205 Λιοσίων 203-205, Αθήνα, 215 5400888.

28/3 10 Χρόνια Gagarin: Ρόδες United, The Boy, Άγγελος Κυρίου, Κτίρια τη νύχτα, Neon, είσοδος

108 lifo – 28.3.13

πρωί τη φημισμένη σοκολάτα του. Το βράδυ «παίζουν» καθαρά ποτά και διάφορα είδη μουσικής.

ελεύθερη.

29/3 10 Χρόνια Gagarin: DJ Anarxx, Lost Bodies, Οδός 55, Felizol, Surfer Christ & Γκρίνιες, είσοδος ελεύθερη. 30/3 Κωνσταντίνος Βήτα, 8:00 μ.μ., €8-12.

FUZZ Πειραιώς 209 & Πατρ. Ιωακείμ, Ταύρος, 210 3450817. 30/3 Αλκίνοος Ιωαννίδης, 9:30 μ.μ., €10-13. 4/4 Renegades (a tribute to Rage Against The Machine), €9-12.

HALF NOTE Τριβωνιανού 17, Μετς, 210 9213360. 28/3 Μαργαρίτα Γκίνος feat. Blaze Rivers.

29/3 Nukeleus. 30-31/3 Ραφαηλίδης, Κλαμπάνης, Λάντσιας, Point Two + One. Τετ.-Σάβ.

10:30 μ.μ., Κυρ 9:00 μ.μ., €25, €20, €15 (φοιτ.).

ΚΟΟΚΟΟ Ιάκχου 17, Γκάζι, 210 3450930. Σάββατα Tonis Sfinos, 11:00 μ.μ., €12 (με μπίρα/κρασί). 15, 22, 29/3 & 5/4 Χρήστος Θηβαίος & Mr Highway Band, €12 (με μπίρα/ κρασί). 31/3 Remi & Panos Birbas, 9:00 μ.μ., €12 με ποτό.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ Φραντζή & Θαρύπου 37, Ν. Κόσμος, 210 9220043 Κεντρική Σκηνή: 28/3 Puressence acoustic, 9:00 μ.μ., €15 (με ποτό). Κάθε Δευτέρα & Τρίτη Γιάννης Χαρούλης, 10:00 μ.μ., €12 με ποτό. Παρασκευή και Σάββατο Σωκράτης Μάλαμας, 10:30 μ.μ., €15 (με ποτό).

Club: Κάθε Πέμπτη Πανα-

γιώτης Τσακαλάκος, 9:00 μ.μ., €10 (με μπίρα/ κρασί). Kάθε Παρασκευή Λεωνίδας Μπαλάφας. Κάθε Σάββατο, House Band, 10:30 μ.μ., €10 (με ποτό).

Plus: Κάθε Παρασκευή Πάνος Μουζουράκης & Θανάσης Αλευράς, €13 (με μπίρα/κρασί). Κάθε Σάββατο Ελεωνόρα Ζουγανέλη, 10:00 μ.μ., €10.

ΡΥΘΜΟΣ Μαρίνου Αντύπα 38, Ηλιούπολη, 210 9750060 Κάθε Πέμπτη «Ο τζίτζικας και ο μέρμηγκας» stand up comedy με τους Καλυβάτση και Κάτσαρη.

29/3, 5,12/4 Δημήτρης Ζερβουδάκης, €12 (με ποτό). «Δύο συνθέτεςΔύο ερμηνευτές», Μελίνα Κανά, Βασίλης Λέκκας. 3/4 Γιάννης Κούτρας.

συναυλιακοι χωροι ΘΕΑΤΡΟ BADMINTON Ολυμπιακά Ακίνητα Γουδή, Αθήνα, 210 8840600. Έως 31/3 «Θα σε πάρω να φύγουμε», αθηναϊκή επιθεώρηση, €7. 1/4 Depeche Mode «101 The Movie», 9:30 μ.μ., €10

ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη, 210 7282333. 29/3 «21η Συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών», 8:30 μ.μ., €5-25. 29/3 Παρασκευή στις 3: Συναυλίες στη βιβλιοθήκη, 3:00 μ.μ., είσοδος ελεύθερη. 1,2/4 Ergon Ensemble, Σύγχρονη

Μουσική, 2:00 μ.μ., ελεύθερη είσοδος. 1/4 Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ, 8:30 μ.μ., €3,520. 2/4 Φιλαρμονική ορχήστρα του Ισραήλ Zubin Mehta, 8:30 μ.μ., €9,5-70.

ΣΤΕΓΗ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ & ΤΕΧΝΩΝ Λεωφ. Συγγρού 107-109, 210 9005800. 28-31/3 Joel Pommerat, «Η Μεγάλη και θαυμαστή ιστορία του εμπορίου», 8:30 μ.μ., €10-15.

Κάθε Πέμπτη Wedding Singers, 11:00 μ.μ., ελεύθερη είσοδος. 31/3 Sonata Antartika / Black Hat Bones / Dark Matter, 9:00 μ.μ., ελεύθερη είσοδος.

πολυχωροι Eliart Kωνσταντινουπόλεως 127, 210 3477677. 30/3 Σταύρος Λογαρίδης, €10.

Free Thinking Zone

live bars/ dinner

Σκουφά 64 & Γριβαίων, Κέντρο, 210 3617461 Κάθε Τρίτη ένας καλεσμένος της επικαιρότητας συναντά την Κύρα Κάπη, 9:00 μ.μ.

6 D.O.G.S

GAZARTE

Αβραμιώτου 6-8, Μοναστηράκι, 210 3210510 29/3 Audiobreed w/ Drunk Motherfuckers + Amniac, 8:00 μ.μ., ελεύθερη είσοδος. 30/3 Μέντα, 9:30 μ.μ., €5.

31/3 Silence Fiction + LP release. 1/4 Sigmataf + LP release, 9:00 μ.μ., €5.

2/4 Pop Eye. 3/4 Salonumuz Klimalidir.

BIOS Πειραιώς 84, Κέντρο, 210 3425335.

28/3 Symbiosis Hior Chronik John Valasis, 10:30 μ.μ. €5. 31/3 Funk Up & Contra Limit, 10:30 μ.μ., €5.

Βουτάδων 32-34, Γκάζι, 210 3460347. 29,30/3 Kenny Garrett, 10:00 μ.μ., €20-50. 31/3 Minor Project, 9:00 μ.μ., €7-20.

ΙΑΝΟΣ Σταδίου 24, Αθήνα, 210 3217917. 28/3 Μαρία Μπιλντέα, είσοδος ελεύθερη. 30/3 Ηρώ Σαΐα, 9:30 μ.μ., €10

PassPort Καραΐσκου 119, Πειραιάς, 210 4296401. 29/3 Bokomolech, 10:00 μ.μ.

30/3 Νίκος Πορτοκάλογλου-Φίλιππος Πλιάτσικας «Συν», 9:00 μ.μ., €15 (με ποτό).

FAUST Καλαμιώτου 11 & Αθηναΐδος 12, πλ. Αγ. Ειρήνης, 210 3234095. 28/3 Theodore, 11:00 μ.μ., €5.31/3 Krotala, 10:30 μ.μ., €5.

Βαλαωρίτου 7, Κολωνάκι, 210 3610444. Ζωντανός καφέ θρύλος στον πεζόδρομο της Βαλαωρίτου. Στέκι γιάπηδων και ρεπόρτερ.

Keybar

Πραξιτέλους 37, 210 3230380. Μεγάλωσε, ομόρφυνε. Από τις 8 το πρωί, για πλούσιο πρωινό, φρέσκο καφέ και ανανεωμένα πιάτα. Τα βράδια εξακολουθεί να αποτελεί must στη νυχτερινή διασκέδαση down town.

κοκκοι καφε

Ασκληπιού 39 & Διδότου, 210 3641981. Ωραίο σποτ σε στρατηγικό σημείο. Ιδανικό για καφέ, διάβασμα και κουβέντα με τις ώρες!

Komma

Μαυροκορδάτου 6, Κέντρο, 210 3302626. Νέα άφιξη με street design και ιδιωτικό πεζόδρομο. Από το πρωί για καφέ ως αργά το βράδυ, με διαφορετικούς DJs καθημερινά.

Theodore @ FAUST

Me gusta

Θηβών 228, Village Park Αγ. Ιωάννου Ρέντη, 210 4922751. Ποπ και ρoκ. Lights snacks, γλυκά και παγωτά.

Mosaiko cocktail espresso bar

Λαοδίκης 30, Γλυφάδα, 210 8983208. New entry στη Γλυφάδα, με «αέρα» και μουσικές που συναντάς στο ιστορικό τρίγωνο. Φοβερά πάρτι αλλά και καφές από το πρωί.

OKIO

Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς, 210 4284006. Στην προβλήτα της μαρίνας για καφέ, ποτό ή αυθεντικά κοκτέιλ, με φάνκι διάθεση στις μουσικές.

PAIRI DAEZA

Παρνασσού 3, πλ. Καρύτση, 210 3210233. Στέκι του κέντρου που σημαίνει παράδεισος στα περσικά.

Peeping Tom

Β. Αλεξάνδρου 5-7, 210 7253200, Κάραβελ

Βασ. Παύλου 107-109, Βούλα, 210 9689488. All day χώρος με πολύ ποιοτικό καφέ αλλά και εξαιρετικά κοκτέιλ. Πίσω από το όνομά του υπάρχει μια ολόκληρη ιστορία που αξίζει να ρωτήσετε και να τη μάθετε.

LA RAMBLA

Santa Botella

L’ ARRET DU TEMPS

Ακαδημίας 74, Αθήνα, 213 0099703. Φάνκι, acid jazz, brit πoπ ήχοι κι αισθητική που παραπέμπει σε Βαρκελώνη. Happy hour: 5-9 μ.μ.

LAUNDεRETTE

Βουκουρεστίου 34, 210 3390750. Σαν γαλλικό μπιστρό.

ΜΑΓΚΑΖΕ

Αιόλου 33, πλ. Αγίας Ειρήνης, 210 3243740. Ποπ πινελιές στα έπιπλα μέσα σε λαδοπράσινο φόντο. Freestyle μουσικές.

Μαϊμού

Θουκυδίδου 7Α, Χαλάνδρι, 210 6843279. Ζεστή διακόσμηση, παρεΐστικη ατμόσφαιρα, καλή μουσική και επαγγελματικά κοκτέιλ. Από νωρίς το πρωί για καφέ. Τα τραπεζάκια έξω είναι must τις καλές μέρες.

Merlin Café

TΩΡΑ Κ44 Κωνσταντινουπόλεως 44, Γκάζι, 210 3423560.

Jimmy’s coffee shop

εδέσματα και φιλικότατο σέρβις.

Βασιλίσσης Σοφίας 9 & Μέρλιν 1, Σύνταγμα, 210 3611731. Στον 1ο όροφο του Ιδρύματος Θεοχαράκη βρίσκουμε έναν φωτεινό και ήσυχο χώρο με θέα στον Εθνικό Κήπο. Ευφάνταστα

Πανόρμου 115Α, Αμπελόκηποι, 210 6981032. Για φρέσκο καφέ, πολλά νόστιμα σάντουιτς και υπέροχα κοκτέιλ!

Καφές και προσεγμένα πιάτα το πρωί και φοβερά κοκτέιλ ως αργά το βράδυ. Άψογη μουσική.

ΦΙΛΙΟΝ

Σκουφά 34, Κολωνάκι, 210 3637758. Το αγαπούν οι άνθρωποι της τέχνης και του λόγου.

mix and match bars 8 SIN COCTAIL BAR

Μεγάλου Αλεξάνδρου 141, Γκάζι, 2103477048. Νέα άφιξη στο Γκάζι με βιομηχανική αισθητική και ειδίκευση στα κοκτέιλ.

APOLIS SCHERZO

Άλσος Αγ. Δημητρίου, Πετρούπολη, 210 5068000. Θυμίζει κυκλαδίτικο μπαράκι με θέα τη θάλασσα της Αθήνας.

BARAK

Λουκιανού 8Α, Κολωνάκι, 210 7214959. Υψηλής αισθητικής premium champagne bar. Με ακούσματα σουίνγκ, τζαζ, σόουλ και ‘90s.

ΓΚΑΖΑΚΙ

Τριπτολέμου 31, Γκάζι, 210 3460901. Εντυπωσιακά ξύλινο! Πολύ καλά ποτά και κοκτέιλ.

DUNKEL

Πανόρμου 117, 6944 271969, 213 0409418. Ανακαινισμένο διώροφο με industrial αισθητική και πολύ δυνατή μπάρα και decks.

El Rey Alobar

STORY

Κολοκοτρώνη & Θησέως 15, 211 7109312. Στο κέντρο της Αθήνας, με ενημερωμένα κοκτέιλ και house-freestyle μουσικές.

Θουκυδίδου 7, Χαλάνδρι, 210 6814459. Μπαράκι με μποέμ φιλοσοφία στον πολύβουο πεζόδρομο της Θουκυδίδου στο Χαλάνδρι, που θυμίζει κέντρο.

ΣΤΡΟΦΕΣ

ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ

Χάμιλτον 7 (έναντι ΑΣΟΕΕ), Αθήνα 210 8833625. Τεϊοποτείο με περισσότερα από 200 είδη τσαγιού, καφέδες, ροφήματα, τσίπουρα και ποικιλίες. Ιδιαίτερα αγαπητό στον φοιτητόκοσμο.

ΤΙΚΙ ATHENS

Φαλήρου 15, Μακρυγιάννη, 210 9236208. Ένα εξωτικό μπαρ-εστιατόριο που αγαπάει τα ‘50s και τα ‘60s.

Τζιζ

Ναυαρίνου 12, Εξάρχεια, 210 3633120. Καινούργιο στέκι στη Ναυαρίνου, με όμορφη διακόσμηση και βιομηχανικά στοιχεία.

Ελασιδών & Κλεάνθους 8, Γκάζι, 210 3458534. Μαύρα ακούσματα, από χιπ χoπ μέχρι φάνκι.

ΠΡΙΖΑ

Χρ. Λαδά 1, πλ. Καρύτση, 210 3244101. Φανκι μπαράκι στην πιο χαρούμενη πλατεία του κέντρου με όμορφες μουσικές και κόσμο.

REZIN

Εμμ. .Μπενάκη & Τζαβέλλα, Εξάρχεια, 210 3846385.

TOY CAFE

Καρύτση 10, Πλ. Καρύτση, 210 3311555. Χαλαρό, μικρό στέκι με φανατικό σινεφίλ κοινό.

Good LiFO by PRAKTIKER

NIVEA BB CREAM Έναν καθημερινό έξυπνο σύμμαχο στις γυναίκες φέρνει στην αγορά η Nivea με τη νέα Nivea BB Cream. Η νέα 5 σε 1 Ενυδατική Κρέμα Ομορφιάς βασίζεται στην αποκλειστική τεχνολογία Hydra IQ της Nivea, είναι εμπλουτισμένη με πολύτιμα φυσικά συστατικά, όπως η Προβιταμίνη Β5, και χαρίζει πλούσια ενυδάτωση που διαρκεί όλη τη μέρα. Η Nivea BB Cream διατίθεται σε δύο χρώματα και προσφέρει προστασία κατά της ηλιακής ακτινοβολίας και της πρόωρης γήρανσης.

Τα μπαλκόνια της πόλης

ΤheGoodLifo

Market Research

Είναι το νέο hot spot!

Σε μια εποχH που το «μEσα» είναι το νέο «έξω», αν ζεις στην πόλη και έχεις το δικό σου μπαλκόνι, έχεις ταυτόχρονα και μια μοναδική ευκαιρία να το μετατρέψεις σε έναν φανταστικό χώρο, όπου θα μπορείς να κάνεις πραγματικά τα πάντα. Ένα μοντέρνο living room για όλες τις ώρες της ημέρας: Mία τραπεζαρία κήπου, ένα άνετο ξύλινο ή μεταλλικό καθιστικό με πολυθρόνες είναι ό,τι πρέπει για να υποδεχτείς τους αγαπημένους φίλους σου και να απολαύσεις ένα ποτό κάτω από τον νυχτερινό ουρανό της πόλης ή να πιεις τον καφέ σου, χαλαρώνοντας συντροφιά με τον απογευματινό ήλιο.

ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Η νέα προπληρωμένη κάρτα Πειραιώς Prepaid διατίθεται μέσα από το ενοποιημένο δίκτυο προϊόντων της Τράπεζας Πειραιώς και της πρώην ΑΤΕBank. Οι κάτοχοι των προπληρωμένων καρτών ATE Bank Prepaid καλούνται να τις αντικαταστήσουν δωρεάν με την Πειραιώς Prepaid μέχρι τις 21/6/2013, με μια απλή διαδικασία, σε οποιοδήποτε κατάστημα της πρώην ATEBank, μεταφέροντας τα χρήματά τους στη νέα κάρτα.

Ιδανικός χώρος για relax: Αν σου αρέσει να ρεμβάζεις, να αφήνεσαι στη συντροφιά ενός βιβλίου, στις μελωδίες ενός τραγουδιού ή απλώς να χαλαρώνεις από τη δουλειά και τις εργασίες του σπιτιού, ένα παγωμένο τσάι πάνω σε μία αναπαυτική σεζλόνγκ ή μία ξαπλώστρα με μαξιλάρια μπορεί πραγματικά να σε αποφορτίσει από την κούραση και την πίεση της ημέρας.

Barbeque point για όλη την παρέα: Ψάχνεις τη συνταγή για ένα τέλειο μπάρμπεκιου; Μια ψησταριά που δουλεύει με κάρβουνο ή υγρα-

έριο, καλοδιαλεγμένα υλικά, ένας ικανός ψήστης, η κατάλληλη μουσική και η ανάλογη διάθεση θα σε βοηθήσουν να διοργανώσεις μια αξέχαστη βραδιά. Μια πράσινη όαση δροσιάς ανάμεσα στο γκρίζο τσιμέντο και το μπετόν της πόλης: Θέλεις να σπάσεις αυτό το μουντό χρώμα που βλέπεις παντού γύρω σου και να αναπνεύσεις ελεύθερα; Τοποθετώντας πλαστικές και κεραμικές γλάστρες, ζαρντινιέρες, πιθάρια, μεγάλα ή μικρά κασπό και πέργκολες με αναρριχώμενα φυτά, μετατρέπεις εύκολα το μπαλκόνι σου σε ένα καταπράσινο καταφύγιο δροσιάς που μπορείς να γεμίσεις με χρωματιστά λουλούδια και αρωματικά φυτά. Ένα μικρό μποστάνι με τα λαχανικά σας: Ονειρεύεσαι τον δικό σου κήπο με φρέσκα λαχανικά; Τώρα, μπορείς εύκολα να τον αποκτήσεις, φυτεύοντας τα λαχανικά της αρεσκείας σου στο μπαλκόνι του σπιτιού σου. Μικρά παρτέρια με χώμα μπορούν να γεμίσουν με ντομάτες, πιπεριές και μελιτζάνες και με το κατάλληλο πότισμα (ατομικά ποτιστήρια ή σετ αυτόματου ποτίσματος) να εφοδιάσουν το ψυγείο σου με τα πιο φρέσκα εποχικά λαχανικά.

LiFO Choices

ALBA Ανοιχτό σεμινάριο 68 ωρών με θέμα «Growth strategy through value innovation: Making blue ocean happen» διοργανώνει το ALBA Graduate Business School at The American College of Greece. Σε ένα περιβάλλον με έντονο ανταγωνισμό, το σεμινάριο προσφέρει γνώσεις και ικανότητες για να αδράξουμε επιχειρηματικές ευκαιρίες και να βρούμε καινοτόμες ιδέες. Ξενίας 6-8, Αθήνα, 210 8964531-8, 28-29/3, 11-12/4, 26/4. www.alba. edu.gr/executive .

Κλαδευτήρι

Τραπεζαρία

Κασπώ

Ψησταριά

Κλαδευτήρι 21cm. fleurelle

Σετ αλουμινίου Palma 5 τεμ. Με μαξιλάρια καθίσματος.

Γλάστρα Corsica Flower Bridge για κουπαστή. Ø 30cm.

Ψησταριά υγραερίου Praktiker, με 2 εστίες.

28.3.13 – lifo

109

Market Research

COREALIGN Με τη σφραγίδα της Balanced Bodies και του Jonathan Hoffman παρουσιάζεται στην Ελλάδα η μέθοδος Corealign. Θυμίζοντας Pilates, το Corealign διαφοροποιείται με τις ασκήσεις σε όρθια θέση με εναλλαγή στη χρήση των ποδιών, ενώ ενδυναμώνει και ενεργοποιεί ολόκληρο το σώμα. ΤοSpring Pilates & Dance Studio είναι το πρώτο κέντρο εκπαίδευσης στην Ελλάδα από τον Νοέμβριο του 2010 με διδασκαλία της Corealign. www. pilates.com, www.springstudio.gr

Μη χάσετε!

Be on the list Διαφημιστείτε στη LifO 210 32 54 290

Νεο e-shop απο τα Very Gavello Το δημοφιλές ιταλικό brand παρουσιάζει για πρώτη φορά στο κοινό το ολοκαίνουργιο και πρωτοποριακό e-shop του. Από εδώ και στο εξής οι επισκέπτες του διαδικτυακού κόσμου των Very Gavello θα έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν online τις αγαπημένες τους συλλογές, σε όποιο μέρος και αν βρίσκονται. Η εύχρηστη και απλή διαδικασία παραγγελίας έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να κάνει τις αγορές εύκολες και διασκεδαστικές. Εκτός από το e-shop, ο αέρας ανανέωσης πέρασε και από το site του ιταλικού brand, κάνοντας την εμπειρία πλοήγησης στον pirate’s world των Very Gavello, με τις πολλές, νέες και παλιές συλλογές του brand, μια ευχάριστη εμπειρία. www.verygavello.com

Επτά σχεδιάστριες εικαστικού κοσμήματος δημιουργούν με θέμα τους περιορισμούς που θέτει η οικονομικο-κοινωνική κατάσταση στην τέχνη, από τις 29/3 μέχρι τις 27/4. Πολυχώρος Popeye Loves Olive, Λιμπονά 5, πλ. Αγ. Ειρήνης, Μοναστηράκι, 210 8673461

EVEREST Με νέες, νηστίσιμες γεύσεις, τα Everest από τις 18 Μαρτίου μπαίνουν στο κλίμα της Σαρακοστής. Αλμυρές και γλυκές γεύσεις που ντύνονται νηστίσιμα και σε προκαλούν να τις δοκιμάσεις, πάντα μαζί με έναν καφέ Superior Arabica ή Fine Brazilian Blend. Burger με μπιφτέκι γαρίδας, burger με μπιφτέκι λαχανικών, sandwich με κολοκυθοκεφτέ, μπαγκετίνι με κεμπάπ λαχανικών και donut, ζελέ φράουλα και νηστίσιμη μπουγάτσα σας δίνουν αφορμή για νηστεία.

ΚΡΙ ΚΡΙ Η γαλακτοβιομηχανία ΚΡΙ ΚΡΙ πρωτοπορεί ξανά, αυτήν τη φορά με γιαούρτια από 100% ελληνικό γάλα ημέρας. Το γάλα ημέρας φτάνει άμεσα μετά τη συλλογή του στη βιομηχανία ΚΡΙ ΚΡΙ, δέχεται μια παστερίωση και διατηρεί όλα τα διατροφικά και θρεπτικά στοιχεία του. Αυτό σημαίνει ελάχιστη επεξεργασία και γιαούρτι έτοιμο μέσα σε 24 ώρες.

ΣΚΕΠ Την Παρασκευή 29/3 ο Σύνδεσμος Κοινωνικής Ευθύνης για Παιδιά και Νέους μας προσκαλεί στη διαδραστική τελετή λήξης του φεστιβάλ «Αποτυπώματα 2012-2013». Άτομα μικρής και μεγάλης ηλικίας, με αναπηρία ή χωρίς, σχεδιάζουν μαζί έργα που θα εκτεθούν στο Μουσείο Βορρέ, για να γίνει η εικόνα της αναπηρίας οικεία και η απαρχή ώστε να αισθανθούν χρήσιμοι οι ανάπηροι. Μουσείο Βορρέ, πάροδος Διαδόχου Κωνσταντίνου 1, Παιανία, 210 6644771, ΣΚΕΠ, 211 8009876

110 lifo – 28.3.13

ψηλά στην εκτίμηση των προσώπων του κύκλου σας, αλλά θα είναι λάθος να αφήσετε την καλή σας διάθεση να σας μετατρέψει σε υπηρέτες των άλλων. Σε ό,τι δίνετε πρέπει να τηρείτε το μέτρο, Ταύροι, είτε πρόκειται για συναίσθημα είτε για υλικό αντικείμενο. Ο Δίας σας δίνει την ευκαιρία να φέρετε κάποιον στα νερά σας αυτές τις μέρες, χρησιμοποιώντας αγνά μέσα σε γενικές γραμμές αλλά και τα ιδιαίτερα στοιχεία που σας κάνουν ελκυστικούς και ποθητούς. Μην αναθέσετε σε άλλους πράγματα που μπορείτε να φέρετε εις πέρας μόνοι σας. Ειδικά σε ό,τι αφορά τα επαγγελματικά σας, είναι σημαντικό όχι μόνο να επιφέρετε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα αλλά να εποπτεύσετε και όλη τη διαδικασία μέχρι αυτό να επέλθει. Η συγκέντρωσή σας και η επιμονή στη λεπτομέρεια θα καθορίσουν το μέγεθος της επιτυχίας σας.

Διδυμος Τίποτα δεν πρόκειται να γίνει, αν δεν μάθετε να πιστεύετε στον εαυτό σας, Δίδυμοι. Ό,τι προσπαθείτε να κάνετε στα ερωτικά και τα επαγγελματικά σας είναι καταδικασμένο να μένει μισό, αν το κάνετε με μισή καρδιά. Ευτυχώς, αυτή την εβδομάδα η Αφροδίτη σας δίνει το συναισθηματικό κίνητρο που χρειάζεστε για να ξαναμπείτε στο παιχνίδι δυναμικά, διεκδικώντας με αξιώσεις αυτά που επιθυμείτε. Ειδικά στον τομέα της δουλειάς δεν είστε μόνοι, καθώς, χάρη στην πολύτιμη βοήθεια των Παρθένων, θα παρακάμψετε αρκετά εμπόδια, που υπό άλλες συνθήκες θα σας έτρωγαν πολύ χρόνο και ενέργεια. Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για μεγαλόπνοα σχέδια στον τομέα των αισθηματικών, μια και οι εκπλήξεις διαδέχονται η μια την άλλη, καθιστώντας εντελώς περιττό τον όποιο προγραμματισμό. Απολαύστε τις καταστάσεις που διαμορφώνονται, χωρίς να επιδεικνύετε υπερβάλλοντα ζήλο.

Λeων

Το πρώτο βήμα για να απεξαρτηθείτε από μια κακή συνήθεια είναι να παραδεχτείτε το κακό που σας κάνει, σε ψυχολογικό κυρίως επίπεδο. Αυτή την εβδομάδα ο Δίας σας βοηθάει να ανασυγκροτηθείτε και να επαναπροσδιορίσετε τις απαιτήσεις σας από έναν ερωτικό σύντροφο. Πολλές φορές τα πράγματα αλλάζουν χωρίς να το καταλάβουμε και αυτά που συμφωνήσαμε αρχικά καταντούν εντελώς άσχετα από αυτά που λαμβάνουμε στο τέλος. Είναι στο χέρι σας να διακόψετε αυτή την ανακολουθία τώρα, αλλά στη διαδικασία αυτή θα παίξουν καθοριστικό ρόλο οι άνθρωποι που σας περιβάλλουν ως φίλοι. Αποφύγετε τις επαφές με όσους θέλουν να σας επιβάλουν τον τρόπο σκέψης τους και προτιμήστε να δώσετε πρόσβαση στη ζωή σας σε αυτούς που μπορούν να σας προτείνουν εναλλακτικές λύσεις, χωρίς να έχουν την απαίτηση να τις υιοθετήσετε κιόλας. Σε καλή πορεία τα οικονομικά σας αυτές τις μέρες.

Τοξοτης Ένα φλέγον προσωπικό ζήτημα σάς κρατάει μακριά από τη δουλειά, όχι απαραίτητα σε πρακτικό επίπεδο, αλλά σίγουρα σε επίπεδο σκέψης και αφοσίωσης. Καλό θα είναι να χρησιμοποιήσετε κάθε μέσο για να επιλύσετε τις συναισθηματικές σας εκκρεμότητες αυτή την εβδομάδα, γιατί στο τέλος καμία από τις υποθέσεις σας δεν θα έχει την κατάληξη που θέλετε, αν η προσοχή σας παραμείνει διασπασμένη. Ο Δίας σας ενθαρρύνει να αντιμετωπίσετε τις υλικές απολαύσεις πιο εγωιστικά τώρα, εστιάζοντας στην καλοπέρασή σας, χωρίς να σκέφτεστε το κόστος και τις επιπτώσεις (που υπάρχουν στο μυαλό σας πολύ περισσότερο απ’ ό,τι στην πραγματικότητα). Μια σχέση που έχει τα φόντα να χαράξει μεγάλη πορεία στον χρόνο βρίσκεται στα σπάργανα και θα πρέπει να της δώσετε ό,τι χρειάζεται για να ξεκινήσει σωστά. Παραμερίστε επιφυλάξεις και αμφιβολίες και αφεθείτε.

Παρθενος

Αιγοκερως Κάντε μια καινούργια προσπά-

Αυτές οι μέρες προσφέρονται για να διαφοροποιηθείτε επιτέλους από τη μάζα, χαράσσοντας το δικό σας μονοπάτι, μακριά απ’ όσους και όσες σας ήθελαν προσκολλημένους σε μια συγκεκριμένη αντίληψη. Έχετε πολλά να μάθετε ακόμα, Παρθένοι, επομένως ο πειραματισμός είναι μέσα στο πρόγραμμα. Μην αφήνετε το ρίσκο να σας αποθαρρύνει – ο κίνδυνος της αποτυχίας, άλλωστε, είναι που κάνει κάθε προσπάθεια ενδιαφέρουσα. Στον τομέα των ερωτικών, η Αφροδίτη σας δίνει την ευκαιρία να κεντρίσετε το ενδιαφέρον εκείνου που απασχολεί τη σκέψη σας με τρόπο πρωτότυπο και αυθεντικό. Αφήστε τις κινήσεις εντυπωσιασμού, λοιπόν, για άλλους – εσείς μπορείτε να κάνετε παιχνίδι και χωρίς πυροτεχνήματα. Προσοχή, όμως, Παρθένοι, μην κάνετε το λάθος να εθιστείτε στο παιχνίδι της πολιορκίας, γιατί δεν θέλει και πολύ να ξεχάσετε την ουσία της υπόθεσης και να μαγευτείτε από τη διαδικασία του ψαρέματος.

Ζυγος

Αυτή την εβδομάδα όλα δείχνουν ότι πρέπει να ελαττώσετε τις απαιτήσεις σας από τους άλλους, Ζυγοί, γιατί κανείς δεν φαίνεται διατεθειμένος να φανεί αντάξιος των υψηλών προσδοκιών σας. Οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι, μεταξύ άλλων, και για να σφάλλουν και όσο πιο άμεσα το καταλάβετε τόσο γρηγορότερα θα συμφιλιωθείτε με την πραγματικότητα γύρω σας. Η επίδραση του Ερμή σας βοηθάει, πάντως, να διακρίνετε τις ευμενείς από τις επαχθείς επιρροές που σας ασκούνται από τα πρόσωπα του περιβάλλοντός σας, με απώτερο στόχο να τελειώσετε επιτυχώς το ξεσκαρτάρισμα που είχατε ξεκινήσει καιρό πριν. Μην ξεχνάτε, για όλους έρχεται η ώρα αυτής της διαλογής, δεν είστε οι μόνοι που κρατάνε και διώχνουν κόσμο. Οι τύψεις, λοιπόν, ας κυνηγήσουν κάποιον άλλο και όχι εσάς. Οι σχέσεις σας με έναν παλιό εραστή αποκαθίστανται, αλλά αλλάζουν μορφή και ταυτότητα σε σύγκριση με το παρελθόν.

Σκορπιος Μην κατηγορείτε τον κόσμο που δεν αναγνωρίζει την αξία σας, από τη στιγμή που κάνετε ό,τι περνάει από το χέρι σας για να την κρύψετε. Πρέπει, επιτέλους, να συνειδητοποιήσετε ότι τα ταλέντα σας δεν είναι για πέταμα, Σκορπιοί, και πως υπεύθυνοι για την ανάδειξή τους είστε εσείς και μόνο εσείς. Η Αφροδίτη, ευτυχώς, σας φέρνει δίπλα στους ανθρώπους εκείνους που μπορούν να σας δώσουν το κατάλληλο ερέθισμα για να εκφραστείτε και να προβάλετε τις σκέψεις και τις ιδέες σας χωρίς φόβο και πάθος. Σε ό,τι αφορά τα αισθηματικά σας, καλύτερα να μη γίνεστε επιθετικοί προς ό,τι δε γνωρίζετε και γι’ αυτόν το λόγο σας φοβίζει. Ναι, η επιφυλακτικότητα είναι χρήσιμο όπλο απέναντι στην αβεβαιότητα, αλλά ξέρετε καλύτερα απ’ τον καθένα πότε και πώς πρέπει να βολιδοσκοπείτε, μέχρι να αποκτήσετε σαφή άποψη για έναν άνθρωπο ή μία συναισθηματική κατάσταση.

Daily starfax Καθημερινές αστρολογικές προβλέψεις στο www.lifo.gr από τη Μαριβίκυ Καλλέργη.

θεια να πλησιάσετε εκείνους που απομακρύνατε άνευ λόγου το τελευταίο διάστημα. Οι πλανητικές συγκυρίες των ημερών ευνοούν τις επανασυνδέσεις σε διάφορους τομείς και εσείς δεν έχετε κανέναν λόγο να θέσετε εμπόδια σε μια τέτοια προοπτική. Ειδικότερα ως προς τα ερωτικά σας, σας δίνεται η ευκαιρία τώρα να εξετάσετε την εγκυρότητα μιας συγγνώμης που σας δόθηκε μέσα από τη συμπεριφορά του προσώπου που, τυπικά έστω, συγχωρήσατε. Τίποτα δεν είναι οριστικό και αμετάκλητο. Αν δείτε ότι δεν τηρείται ό,τι συμφωνήθηκε, μπορείτε να διακόψετε πάλι τις επαφές σας με εκείνον που επιχειρεί να σας εκμεταλλευτεί. Ιδιαίτερη σημασία έχει, αυτές τις μέρες, η επαγγελματική σας χημεία με Ταύρους και Ζυγούς, κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας. Υποχωρήστε, εφόσον χρειαστεί, αλλά μην αφήσετε το θυμικό σας να σταθεί εμπόδιο στην άμεση συνεννόηση και την επίτευξη κοινών εργασιακών στόχων.

Υδροχοος Υδροχόοι μου, έχετε αρχίσει να χάνετε το τσαγανό σας κι αυτή η απώλεια έχει πολύπλευρες επιπτώσεις στη ζωή σας. Από τη μία, ναι, γλιτώνετε αρκετούς κινδύνους από την ασφάλεια του σπιτιού σας, αλλά, από την άλλη, λέτε αντίο σε ένα σωρό ευκαιρίες που, πέρα από ρίσκο, εμπεριέχουν και σημαντικές προοπτικές εξέλιξης. Πιστεύετε πως μια τέτοια στάση ζωής σας συμφέρει; Ευτυχώς, η επήρεια του Δία στον τρόπο που βλέπετε και αντιμετωπίζετε τα πράγματα είναι έντονη αυτές τις μέρες και αναμένεται να σας βγάλει από το λούκι που έχετε πέσει. Η ερωτική έλξη που σας ασκούν οι Τοξότες είναι κάτι παραπάνω από προφανής και έχει τα φόντα να σας οδηγήσει σε κινήσεις που δεν συνηθίζατε στη μέχρι τώρα ζωή σας. Οι νέες εμπειρίες είναι εδώ για να σας διδάξουν και όχι για να σας φοβίσουν.

☛

Καρκινος Η δημιουργικότητά σας αυτές τις μέρες βρίσκεται σε κορυφαίο σημείο, γεγονός που όχι μόνο θα σας προσφέρει μεγάλη ηθική ικανοποίηση, αλλά παράλληλα θα συμβάλει στην επαγγελματική σας ανέλιξη δυναμικά. Ωστόσο, Καρκίνοι, θα πρέπει να καταλάβετε και να αποδεχτείτε ότι οι ιδέες σας δεν είναι δυνατόν να αρέσουν σε όλους. Για κάποιους ανθρώπους είναι υπερβολικά τραβηγμένες, επομένως θα είναι μάταιο να τους πιέσετε να τις δεχτούν με το ζόρι. Καλύτερα (για το συμφέρον όλων) να αφήσετε μερικές διαπροσωπικές σχέσεις να πορευτούν μόνες τους, χωρίς παρεμβάσεις. Μια ερωτική σχέση που αποτέλεσε μεγάλο σταθμό στη ζωή σας έχει βυθιστεί σε αταλάντευτη στασιμότητα και ίσως έχει έρθει η ώρα να την αφήσετε να περάσει στο παρελθόν. Ο Άρης καλλιεργεί κλίμα σκληρών αποφάσεων, άρα ένα γενναίο ξεσκαρτάρισμα είναι μέσα στο πρόγραμμα των ημερών. Προσοχή στις συγκρούσεις σας με άτομα της οικογένειας.

από τη μαριβίκυ καλλέργη (starfax@lifo.gr)

Ταυρος Η γενναιοδωρία σας θα σας ανεβάσει

StarFax

Κριος Οι προτεραιότητες αλλάζουν, Κριοί, τόσο στον τομέα των ερωτικών όσο και των επαγγελματικών. Είναι φυσιολογικό να αλλάζετε στόχους κάθε τόσο, αρκεί να έχετε κάνει ό,τι περνάει απ’ το χέρι σας για να πραγματοποιήσετε τους παλιούς. Η άποψη των άλλων παύει να έχει τόσο μεγάλη σημασία αυτή την εβδομάδα και επιτέλους καταφέρνετε να εστιάσετε στα ενδιαφέροντά σας, χωρίς να τρώγεστε με τα ρούχα σας. Προσοχή στους Ιχθύς που θα γνωρίσετε, οι προθέσεις τους δεν είναι σαφείς και καλά θα κάνετε να τους αντιμετωπίσετε με επιφύλαξη μέχρι να σας δείξουν κάποια απ’ τα χαρτιά τους. Οι αρχικές εντυπώσεις είναι καταδικασμένες να ακυρωθούν κάπου στην πορεία. Σε ό,τι αφορά τα ερωτικά σας, δεν υπάρχει χρόνος για εξηγήσεις και υπερβολικές αναλύσεις τώρα. Κινηθείτε γρήγορα και διεκδικήστε αυτό που σας αξίζει, χωρίς να το διαπραγματευτείτε.

Ιχθυς Μη δίνετε τόση σημασία στα προσχήματα, Ιχθύες, ελάχιστη αξία έχουν αυτήν τη στιγμή. Δώστε περισσότερη έμφαση στην ουσία των πραγμάτων και συγκεκριμένα στις πραγματικές προθέσεις και στα ακριβή συναισθήματα των άλλων. Οι προστριβές που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της ερωτικής σας σχέσης είναι σίγουρα ανησυχητικές, αλλά, αν αντιμετωπιστούν με ψυχραιμία και εξυπνάδα, μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για μια ευεργετική εξέλιξη. Μη βιαστείτε, λοιπόν, να καταδικάσετε μια κατάσταση απλώς επειδή έτυχε να φτάσει σε οριακό συναισθηματικό σημείο. Θα είναι αρκετοί, αυτές τις μέρες, εκείνοι που θα προσπαθήσουν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο να σας ελέγξουν, τόσο σε επίπεδο σκέψης όσο και σε επίπεδο συμπεριφοράς. Το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να αποστασιοποιηθείτε σιγά-σιγά, αποφεύγοντας την ευθεία σύγκρουση όσο περνάει από το χέρι σας. Δεν σας συμφέρει να δημιουργήσετε εχθρούς και το ξέρετε καλά.

sudoku 4 1

9 4 8

3 9 7 2

9 6

4 3 8 7

1 5

8 5 6 3

8 1 2

6 4

Η λύση του προηγούμενου 1 8 4 3 9 2

2 7 5 4 8 6

3 6 9 5 7 1

8 3 6 1 5 7

9 2 1 8 6 4

4 5 7 9 2 3

5 1 3 7 4 8

6 4 8 2 1 9

7 9 2 6 3 5

7 1 8 2 5 6 9 3 4 6 3 4 9 7 8 2 5 1 5 9 2 4 3 1 6 7 8

28.3.13 – lifo

111

☛ Mαρια Ριζιωτη Ηθοποιός. Εμφανίζεται στην παράσταση «Η Αφροδίτη στον Άδη» σε σκηνοθεσία της Χρύσας Καψούλη, στο Λουτρό των Αέρηδων, το Σάββατο 30 Μαρτίου, στις 18:30. Φωτογραφήθηκε το Σάββατο 23 Μαρτίου στο Λουτρό των Αέρηδων, στην Πλάκα.

❝ Στην Αθήνα μου αρέσουν οι διαφορετικές όψεις της κι ο τρόπος που αυτές εναλλάσσονται κατά τη διάρκεια της ημέρας ❞

112 lifo – 28.3.13

Stay tuned για πληροφορίες σχετικά με τις ημερομηνίες της επόμενης έκθεσης Naked City

οι αθηναιοι γδυνονται για καλο σκοπο στο μουσειο μπενακη

NakedCity

φωτογραφια: νίκος κατσαρός