Goðsögnin um íslenska tungu – sú goðsaga
oft er þetta barátta um föll og málvenju – og
sem breidd er út í skólakerfinu, allt frá leik-
trúið mér, íslenskir prófarkalesarar eru þeir
skólabörnum til doktorsnema – er að á vissan
smásmugulegustu þeirra allra, gera gys að
hátt sé hún hreinna tungumál en þær sem
þeim sem fara frjálslega með tungumálið:
talaðar eru af frændum okkar í Skandinavíu,
„En kjánaleg mistök!“
sem í besta falli má álíta eins konar blendingsíslensku, „brotna íslensku“, tungumál sem
Hið almenna samkomulag virðist vera þetta:
er alls ekki nothæft í raunverulegri umræðu –
Ef þú gerir þetta ekki eins og reglubækurnar
hvað þá skáldskap! – einfaldað og næstum
segja að þú eigir að gera það, þá er það vegna
barnalegt í takmarkaðri getu sinni til notkunar
þess að þú kannt ekki að gera það – sérkenni
falla, beyginga eða myndunar nýrra orða. Þetta
eru afskrifuð sem mistök. Ég hef jafnvel þurft
viðhorf, hvað sem það kann að vera til í því,
að réttlæta notkun þeirra fáu málvenja sem
hefur getið af sér ofstopafulla íhaldssemi í
eiga rætur að rekja til Vestfjarða – til dæmis
samfélagi íslenskra rithöfunda, sem þrátt fyrir
hvort ég skrifa „á helginni“ eða „um helgina“
það sem fólki kann að finnast, og hvað sem
– í vinnu minni sem blaðamaður á Ísafirði,
líður hinni „opinberu“ kenningu, færist stöðugt
auk þess að hafa háð margan hildinn við
í aukana: Hin (ósagða) hugmynd er að hluta sú
prófarkalesara frá suðurhluta landsins.
að við megum ekki falla í það svarthol að verða
Hin íhaldssama einsleitni er svo ströng að
Skandínavar.
það er bókstaflega ekki rúm fyrir fjölbreytni í tungumálinu – hvorki tilraunakennda
Hver sá sem les íslenskar bækur frá fyrstu
né hefðbundna.
fimmtíu árum síðustu aldar – hvað þá eldri bækur – tekur eftir skorti á samræmi í notkun
Það eru að sjálfsögðu undanþágur, íslenskir
íslenskunnar. Málfræðin er svæðis- og persónu
menningarvitar – ef ástæða er til að kalla nær
bundin, málvenjur eru svæðis- og persónu
ólæst fólk menningarvita – útnefna við og við
bundnar, stafsetning er svæðis- og persónu
skáld eða rithöfund frelsingja, mann sem ekki
bundin, o.s.frv. Á þeim árum sem síðan eru
skal lengur tigna sem þjón tungumálsins
liðin virðist stöðug hreyfing hafa átt sér stað
einvörðungu, heldur einnig sem snilling (oft
í átt að einsleitri samræmingu – málfræðingar
verðskuldað) sem veitt er leyfi til að leika sér.
og sjálfskipaðir málhreinsunarmenn halda
Venjulega er þetta leyfi þó gefið eftirá og það er
því oft fram, þótt ekki sé sanngjarnt að segja
nær tilviljanakennt hver fær það og hver ekki.
alltaf, að ein notkun sé rétt og önnur röng – 75