Impulsen in de tussentijd - Mark ter Hofte en Sander Withagen

IMPULSEN IN DE TUSSENTIJD Object

Object

Object Object

Lokaal Object

Lokaal Object

Lokaal Lokaal

Buurt/wijk Lokaal

Buurt/wijk Lokaal

Buurt/wijk Buurt/wijk

Stad Buurt/wijk Stad Buurt/wijk

Stad Stad

Stad

Stad

Hoe kan een stilstaand stedelijk gebied een impuls krijgen door het toevoegen van een ruimtelijk element?

! ! ! !!

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

P

P

P

Stad

Object

P

Lokaal

Buurt/wijk

P

Strategische waarde Strategische waarde Strategische Ruimtelijke Strategische waardewaarde Ruimtelijke waarde Ruimtelijke Strategischewaarde waarde Strategische waarde Ruimtelijkewaarde waarde Ruimtelijke waarde Ruimtelijke waarde

Mark ter Hofte & Sander Withagen - Onderzoek afstuderen Tuinarchitectuur - 6 mei 2014

!

!

!

Stad

Colofon Auteur: Mark ter Hofte Sander Withagen

Opdrachtgever: Van Hall Larenstein Begeleiding: Ard Middeldorp Rob Aben

Opleiding: Tuin- en landschapsinrichting, MA Tuinarchitectuur, 4e jaar Plaats: Velp, Gelderland Datum: 06-05-2014

IMPULSEN IN DE TUSSENTIJD Hoe kan een stilstaand stedelijk gebied een impuls krijgen door het toevoegen van een ruimtelijk element?

Een ontwerp-ondersteunend onderzoek ten behoeve van afstudeerproject de Binckhorst Den Haag

In opdracht van Hogeschool Van Hall Larenstein Tuin- en landschapsinrichting, major Tuinarchitectuur

Mark ter Hofte Sander Withagen

6 mei 2014

VOORWOORD

Voor u ligt ons ontwerpondersteunend onderzoeksrapport over het geven van een impuls in tussentijd aan stedelijke gebieden. Het onderzoek is vanuit de afstudeerfase van de major Tuinarchitectuur opgestart als ondersteuning voor het vormen van een plan voor de Binckhorst in Den Haag.

Wij hebben met veel plezier gewerkt aan het onderzoek en hopen dat u dit rapport interessant en bruikbaar vind.

Wij willen graag Ard Middeldorp en Rob Aben bedanken voor de goede en bruikbare begeleidingen, en vooral voor de tijd die zij voor ons hebben genomen.

Mark ter Hofte

4

Sander Withagen

Aanleiding en doel Dit onderzoek is een ontwerpondersteunend onderzoek vanuit de afstudeeropdracht de Binckhorst in Den Haag. Dit gebied kampt, zoals veel gebieden, met leegstand, terugloop en verrommeling; het past in zijn huidige situatie niet meer in het stedelijk weefsel en er moet dus verandering in komen. Voor het gebied zijn al diverse plannen gemaakt, maar allen niet uitgevoerd, vanwege financiele beperkingen en weinig draagvlak. Dit leidt tot het onderwerp van dit onderzoek: het geven van een doelgerichte impuls in de tussentijd om een gebied aantrekkelijker te maken voor ontwikkelingen.

Het onderzoek kan door regiserende partijen worden gebruikt om een impuls aan een gebied te geven door het toevoegen van ĂŠĂŠn of meerdere ruimtelijke elementen.

Het onderzoek richt zich op stedelijk gebied, omdat dit gebied te waardevol is om niet optimaal te benutten. Maar door de beperkte middelen en grote onzekerheden kan een gebied niet in zijn geheel onder regie worden omgevormt. Het is daarom van belang om te kijken hoe een geregiseerde impuls kan worden gegeven, maar waar vrijheid voor ontwikkelingen aan de orde blijft; het toevoegen van een ruimtelijk element om een groter gebied een aantrekkelijker vestigingsklimaat te geven.

Impuls: succesfactoren Een impuls kan worden gegeven door het toevoegen van succesfactoren.

Deze factoren zijn bereik, aandacht, uitstraling en gebruik. De factoren garanderen geen succes, maar maken de kans van slagen groter. Het is bij het geven van een impuls van belang om alle vier factoren aanwezig te hebben in het gebied; zijn er al factoren aanwezig, dan is de impuls makkelijker te geven.

SAMENVATTING Casestudy De succesfactoren zijn getoetst door middel van een casestudy. In deze casestudy zijn verschillende elementen geanalyseerd op de factoren; spelen de elementen in op de factoren en hoe doen zij dat. Een voorbeeld is de Luchtsingel in Rotterdam. Bij dit element zijn alle vier de factoren versterkt, waardoor er een sterke impuls op wordt gegeven voor ontwikkelingen. De vier factoren zijn versterkt met het element, omdat het probleemgebied zelf deze factoren mist. Een tegenstelling van dit element is het plein binnen het Havenkwartier in Deventer. Het element voegt alleen een gebruiks- en uitstralingsimpuls toe. Het valt op dat het gebied zelf al aandacht en bereik heeft, waardoor het niet nodig is om dit in de tussentijdse ingreep toe te voegen. Het is bij het Havenkwartier wel zo dat er niet is ingespeeld op bereikbaarheid voor langzaam verkeer; een belangrijk aspect dat bij de andere elementen wel terug komt.

Het geven van een impuls Voor het geven van een impuls door middel van een ruimtelijk element is het van belang om het gebied gericht te analyseren op het ontbreken van succesfactoren. Door ontbrekende factoren toe te voegen wordt de kans op ontwikkelingen sterk verbeterd. Het is bij het toevoegen van ontbrekende factoren van belang om relatie te leggen tussen de factoren.

Als er bijvoorbeeld een punt van aandacht in het gebied is, zorg dan dat het element de bereikbaarheid verbeterd van dit aandachtspunt. De continue wisselwerking heeft geleid tot een stappenplan waarin analyse en ingrepen worden omschreven, waardoor de keuze en uitstraling van een element kan worden bepaald om een gebied een doelgerichte impuls te geven.

5

6

INHOUD VOORWOORD 4 SAMENVATTING 5 INHOUD 7

1. INLEIDING 8 1.1 Aanleiding & problematiek 9 1.2 Relevantie & doelstelling 10 1.3 Leeswijzer 11

2. VRAAGSTELLING 12 2.1 Onderzoeksvraag 13 2.2 Afkadering 14 2.3 Hypothese 15

3. ONDERZOEKSOPZET 16

4. SUCCESFACTOREN STEDELIJK GEBIED 20 4.1 Impuls: een stimulans 21 4.2 Stedelijk gebied 23 4.3 Succesfactoren stedelijke ontwikkeling 24 4.4 Ruimtelijke elementen in stedelijk gebied 27 4.4 Toetsen van een impuls 30

5. De succesfactoren in tussentijdse ingrepen 32 5.1 Referentiegebieden 33 5.2 Leeswijzer 34 5.3 Rijnhavenbrug Rotterdam 37 5.4 Luchtsingel, Rotterdam 45 5.5 Kades Coolhaveneiland Rotterdam 53 5.6 Boulevard Havenkwartier, Deventer 61 5.7 Blokhuisplein te Leeuwarden 69 5.8 Rangschikking van de elementen op de meeste typen impulsen: 77 5.9Welke impulsen horen bij welke opzet vanuit de casestudy 78

6. IMPULSEN VOOR DE TUSSENTIJD 80

7. TERUGKOPPELING 88 7.1 Op de deelvragen 89 7.2 Op de hoofdvraag 90 7.3 Op de hypothese 91 BRONNEN 93

7

1 8

INLEIDING In dit hoofdstuk wordt de aanzet van dit onderzoek omschreven; wat is de aanleiding geweest en wat is de doelstelling en relevantie van dit onderzoek?

Daarnaast zal opzet van het rapport worden behandeld in de vorm van een leeswijzer.

1 .1 Aanleiding & problematiek

Dit onderzoek is een ontwerp-ondersteunend onderzoek ten behoeve van het afstudeerproject de Binckhorst in Den Haag, onderdeel van het vierde jaar Tuinarchitectuur aan Hogeschool Van Hall Larenstein.

De Binckhorst is een verouderd gebied in Den Haag waar al meerdere plannen voor zijn gemaakt; elk niet uitgevoerd. Dit is dan ook precies de kern van het probleem; traditionele blauwdrukplannen werken niet en worden uiteindelijk van de tafel geschoven, waardoor ontwikkelingen binnen een gebied nog steeds stil liggen of erg langzaam op gang komen.

Vanuit de Binckhorst en het algemene probleem is dan ook dit onderzoek gestart; hoe kan er een impuls aan een gebied worden gegeven zonder dat er een vast (ontwikkelings)plan wordt gemaakt? Dit leidt automatisch tot de vraag wat er moet gebeuren in de tussentijd om een gebied dat niet meer ‘in de stad past’ een zet in de goede richting te geven. Deze tussentijd is een term die steeds vaker wordt gebruikt in de huidige planvorming van een gebied. Maar wat is deze tussentijd dan?

Tussentijd: tijd tussen twee handelingen Bron: dikke van dale

Tussentijd is de tijd tussen iets ouds en iets nieuws; iets wat is en iets wat komt.

In het vakgebied van de landschapsarchitectuur en stedenbouw betekent dit de tijd tussen een plek waarbinnen een probleemstelling is te vinden en waarbij er een wens of plan is om de plek te verbeteren. In de huidige economie komt het ‘helaas’ vaak voor dat er niet genoeg middelen zijn om de plek of het gebied in één keer aan te pakken; het realiseren volgens het zogenaamde blauwdrukplan. Er ligt dus een wens of een plan voor een

Vogelvluchtbeeld van de Binckhorst

9

plek, maar het kan niet op de traditionele manier bereikt worden. De verdere ontwikkelingen kunnen niet onder strakke regie worden gerealiseerd en moeten tot een bepaald niveau worden losgelaten om verandering teweeg te brengen.

De vraag is dan ook hoe er met de beperkte middelen moet worden omgegaan om een gebied een impuls te geven die voor verandering zorgt.

Hierbij wordt gezocht naar impulsen die door elementen worden gevormd.

In de huidige planvorming zijn al veel tussentijdse ingrepen te vinden; vaak in de vorm van tijdelijke invulling van braakliggende terreinen die door publiekprivate samenwerking tot stand zijn gekomen. Vanuit de opgave van de Binckhorst richt dit onderzoek zich juist op de openbare ruimte en hoe een geregisseerde ingreep een impuls kan geven aan een gebied.

1 .2 Re l e va n t ie & d o e ls t ellin g

Veel gebieden in ons land kampen met leegstand, terugloop, en verpaupering.

De gebieden waar dit onderzoek op is gericht, de stedelijke gebieden, passen niet meer bij de stad. Het zijn over het algemeen oudere gebieden, die door de stedelijke uitbreidingen en ontwikkelingen een anders zijn komen te liggen in het stedelijk weefsel. De gebieden lopen leeg, omdat er simpelweg betere gebieden te vinden zijn met een betere ligging of opbouw.

De huidige crisis en het falen van blauwdrukplannen vraagt om een andere aanpak van deze gebieden; de gebieden zijn door hun ligging en potenties erg waardevol voor steden en voor heel Nederland. De tijdelijke invullingen zijn hier een bekend voorbeeld van; het invullen van braakliggende terreinen met tijdelijke middelen, waardoor het gebied functie en aandacht krijgt. De tijdelijke invullingen worden vaak vanuit particulieren gestart; een bottom-up benadering van het gebied.

10

Maar dit is niet de enige manier om een gebied een impuls te geven. Fasering van een plan waarbij de vraag het tempo bepaald is een andere strategie om ontwikkeling op gang te brengen. Bij deze manier van planvorming worden de fases strategisch ontworpen om een gebied stap voor stap op gang te helpen.

Weer een andere manier is het doen van een ruimtelijke ingreep in de openbare ruimte, zonder dat er een helder eindbeeld is; er wordt een enkele impuls gegeven om vervolgens de ontwikkelingen op gang te brengen.

Vaak worden deze ingrepen onder regie gedaan met betrokkenheid van particulieren en ondernemers. De vraag hierbij is hoe deze ontwikkeling op gang wordt gebracht; wat zorgt voor een impuls?

Dit onderzoek richt zich op het geven van een impuls door middel van een ruimtelijke ingreep. Het doel van het onderzoek is de impulsen in beeld brengen en de wijze waarop dit is gedaan. Het rapport kan worden gebruikt om ruimtelijke ingrepen voor te ontwikkelen gebieden op te zetten, waarbij een impuls wordt gegeven voor de ontwikkelingen.

Entree van de Luchtsingel, Rotterdam

1 .3 Le eswijzer

In hoofdstuk 2 zal de vraagstelling worden behandeld; wat is de onderzoeksvraag en welke deelvragen leiden tot de eindconclusie. Daarbij wordt het onderwerp afgekaderd en zal onze hypothese worden gegeven op de onderzoeksvraag.

Om tot een eindconclusie te komen en de hypothese te toetsen zal in hoofdstuk 3 de onderzoeksopzet worden toegelicht. Hierin is te lezen welke stappen zijn ondernomen om het onderzoek uit te voeren.

Vanuit de onderzoeksvraag is een voorstudie gedaan naar impulsen in de tussentijd in stedelijk gebied. In hoofdstuk 4 zijn de de begrippen bepaald en de succesfactoren voor stedelijk gebied onderzocht. Gezamenlijk vormt de voorstudie de aanleiding en opzet voor de casestudy.

Vanuit de voorstudie wordt er in hoofdstuk 5 een casestudy gedaan. De bevindingen uit de voorstudie worden getoetst door middel van huidige tussentijdse ingrepen hier op te analyseren.

De voorstudie en casestudy samen leiden tot de conclusies van het geven van een impuls in de tussentijd. In hoofdstuk 6 zijn de bevindingen uiteengezet.

De conclusies leiden tot de antwoorden op de deelvragen en tot de eindconclusie op de onderzoeksvraag. In hoofdstuk 7 wordt teruggekoppeld op de deelvragen, onderzoeksvraag en hypothese.

11

2 12

VRAAGSTELLING In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksvraag omschreven. Daarbij horen de deelvragen die worden onderzocht om tot de eindconclusie(s) te komen.

Om het onderzoek gericht uit te voeren is het thema ingekaderd, zoals dit in de paragraaf afkadering is te lezen. Ten slotte is er een hypothese gegeven; een veronderstelling van het ‘antwoord’ op de hoofdvraag.

2.1 On de r z oe k s v r a ag Hoe kan een openbaar element met relatief weinig middelen in de tussentijd worden ingezet om een niet optimaal functionerend gebied een doelgerichte impuls te geven.

De onderzoeksvraag is gericht op het geven van een impuls door middel van een ruimtelijk element ten behoeve van stedelijke ontwikkeling. Het geregisseerd toevoegen van een ruimtelijk element dat een groter gebied dient is een van de vele strategieĂŤn die in de tussentijd kunnen worden toegepast. Het onderzoek richt zich op deze strategie, omdat er controle is over de ingreep en er daardoor minder onzekerheden zijn ten opzichte van het element; de ontwikkeling van een gebied dat wordt losgelaten blijft altijd onzeker.

Welke tussentijdse inrichtingsmiddelen zijn er nu? (casestudy) Deze vraag richt zich op het onderzoeken van bestaande tussentijdse ingrepen; wat is er in de huidige tijd gedaan met deze strategie.

Wat zijn de impulsen van de inrichtingsmiddelen op een gebied en/of zijn omgeving en hoe kunnen deze worden gekoppeld aan het doel van een gebied?

Deze vraag omvat de conclusies uit de casestudy; welke impuls wordt afgegeven door de elementen.

Om tot de eindconclusie, oftewel het antwoord op de onderzoeksvraag te komen, wordt er door middel van dit rapport geprobeerd om een antwoord te geven op de volgende deelvragen.

Wat is tussentijd en waarom is er een impuls van de openbare ruimte in stedelijk gebied nodig?

Een belangrijke vraag die duidelijkheid moet geven over de tussentijd en de relevantie van het onderwerp.

Wat is een impuls en hoe kan deze zo objectief mogelijk worden omschreven?

Deze vraag zal een antwoord geven op de term impuls in de tussentijd, gericht op stedelijk gebied.

13

2 .2 A f ka d e r in g

Het onderzoek richt zich op ruimtelijke elementen; vlak- of lijnvormige elementen die als zelfstandig begaanbare ruimtes herkenbaar zijn.

Het onderzoek richt zich enkel op ingrepen en impulsen in de openbare ruimte binnen stedelijk gebied. Dit houdt in dat er regie is over de elementen, waardoor het mogelijk wordt dat de elementen zonder onzekerheid gerealiseerd kunnen worden.

De elementen moeten zijn opgezet met als doel een groter gebied te dienen, namelijk een stedelijk gebied met terugloop, leegstand en verrommeling.

Het onderzoek richt zich op elementen die zijn gerealiseerd in de tussentijd als enkel element, waarbij het geen deel uit maakt van een fasering van een blauwdrukplan.

Bij het onderzoeken van impulsen zal worden gekeken naar het element en de impuls in het algemeen. Een belangrijk aspect is het imago van het gebied en van de stad waarin het element ligt. Hier zal met dit onderzoek niet op in worden gegaan, omdat deze vrijwel niet be誰nvloedbaar en daarbij moeilijk zijn te onderzoeken. Daarnaast gaat het onderzoek ook niet in op de concurrentie van het doelgebied waarin het element zich bevind. Als het gebied veel sterke concurrentie heeft, dan kan een in het algemeen goede impuls ineens geen impuls zijn.

14

Westerkade, Rotterdam

2.3 H yp o t h es e

Vanuit de onderzoeksvraag is er een hypothese opgesteld. Om de hypothese overzichtelijk te maken wordt de hypothese per deelvraag en ten slotte de onderzoeksvraag uitgezet.

Een impuls om een gebied te ontwikkelen kan met relatief weinig inrichtingsmiddelen worden bereikt.

Het succes van de impuls is afhankelijk van de strategische plaatsing en de ruimtelijke kwaliteit tegenover het doel van het gebied.

Aan een impuls zijn verschillende doelen en typen toe te kennen, waaronder als doel, het succesvol maken van een werk- of woonomgeving.

We verwachten dat tussentijdse inrichtingsmiddelen vooral een impuls afgeven aan de directe omgeving en niet op grotere schaal van invloed zijn.

We denken onderscheidt te kunnen maken tussen de volgende typen impulsen: verbindende impuls, nieuwe impuls en een bestaande impuls te upgraden.

15

3

ONDERZOEKSOPZET In dit hoofdstuk wordt de opzet van dit onderzoek behandeld; welke stappen zijn er genomen om tot de eindconclusie te komen. Het schema hiernaast laat zien welke stappen er zijn genomen om het onderzoek op te zetten.

De belangrijkste stappen: o Vaststellen van het onderwerp o Voorstudie o Casestudie o Terugkoppeling

16

Probleemstelling vanuit de Binkchorst Onderzoeksvraag & deelvragen opstellen

Terugkoppelen

Relevantie & doel

Afkaderen

Voorstudie Literatuurstudie

Internetstudie

Concluderen

Casestudy

Schema onderzoeksopzet

17

Probleemstelling vanuit de Binckhorst De aanleiding van het onderzoek. Vanuit project Binckhorst is het onderwerp gekozen, namelijk impulsen in de tussentijd. Het onderwerp heeft geleid tot een onderzoeksvraag en bijbehorende deelvragen.

Daarbij is er behoefte aan nieuwe manieren om gebieden te ontwikkelen zonder dat er een blauwdrukplan wordt gemaakt. Dit heeft geleid tot het doel van het onderzoek; hoe kunnen gebieden een impuls krijgen door een ingreep in de vorm van een ruimtelijk element te doen.

Onderzoeksvraag en deelvragen opstellen - afkaderen Deze stap bestaat uit het opstellen van de onderzoeksvraag van het onderwerp:

Voorstudie Vanuit de onderzoeksvraag en het doel is er een voorstudie gedaan naar het onderwerp. In deze stap zijn begrippen bepaald en is er gekeken naar factoren die een rol spelen bij het geven van een impuls van een stedelijk gebied in de tussentijd.

- Literatuurstudie Om begrippen te bepalen en achter de factoren te komen die een rol spelen bij het geven van een impuls is er literatuurstudie gedaan. Verschillende vakgerelateerde literatuur is geraadpleegd; zowel over tussentijd als over openbare ruimte in het algemeen.

- Internetstudie Naast literatuur is er een deskresearch gedaan met internet als middel.

Dit heeft de literatuurstudie ondersteunt, maar heeft ook nieuwe inzichten opgeleverd. In combinatie met de literatuurstudie zijn de onderzoeksvraag en de afkadering bijgesteld. De voorstudie heeft geleid tot de definitie van een impuls van stedelijk gebied.

o

Hoe kan een openbaar element met relatief weinig middelen in de tussentijd worden ingezet om een niet optimaal functionerend gebied een doelgerichte impuls te geven.

Om de onderzoeksvraag te beantwoorden zijn een viertal deelvragen opgesteld: o o o o

Wat is tussentijd en waarom is er een impuls van de openbare ruimte in stedelijk gebied nodig?

Wat is een impuls en hoe kan deze zo objectief mogelijk worden omschreven?

Welke tussentijdse inrichtingsmiddelen zijn er nu? (casestudy) Wat zijn de impulsen van de inrichtingsmiddelen op een gebied en/ of zijn omgeving en hoe kunnen deze worden gekoppeld aan het doel van een gebied?

Relevantie en doel Een belangrijke stap in het onderzoeksproces; is het onderwerp relevant en niet alleen van toepassing op de Binckhorst? Uit eigen kennis en door een korte voorstudie blijkt het probleem veel voor te komen in stedelijke gebieden.

18

Casestudy Vanuit de voorstudie zijn factoren naar voren gekomen die een grote rol spelen bij het geven van een impuls. Om deze factoren te toetsen en om te kijken hoe ze terugkomen in tussentijdse ingrepen is er een casestudy gedaan naar bestaande tussentijdse elementen. De casestudy geeft een beeld bij de impulsen en ondersteunt de eindconclusie doordat er een analyse is gemaakt van de elementen.

Concluderen Vanuit de voorstudie, de casestudy en de relevantie van het onderwerp zijn verschillende conclusies getrokken. Deze conclusies zijn een verzameling van wat er tijdens het onderzoek is ontdekt. De conclusies richten zich op de deelvragen en uiteraard op de onderzoeksvraag. Zij zijn zo geordend dat zij kunnen worden gekoppeld aan de eindconclusie.

Terugkoppelen Vanuit de conclusies is er een terugkoppeling naar de onderzoeksvraag en deelvragen gemaakt. In deze stap komen geen nieuwe bevindingen meer terug, maar zijn de bevindingen per vraag geordend om tot een eindconclusie te komen.

Schema centrale vraag

19

VOORSTUDIE

4

20

SUCCESFACTOREN STEDELIJK GEBIED Dit hoofdstuk is onderdeel van de voorstudie. Om een impuls van het stedelijk gebied te kunnen geven is het van belang om te weten wat een impuls is en wat stedelijk gebied inhoud. Daarbij spelen veel factoren een rol. Omdat het onderzoek is gericht op het geven van een impuls met een ruimtelijk element is het van belang om de term ruimtelijk element vast te stellen.

4 .1 Impuls: een stimulans

Om te onderzoeken hoe een impuls kan worden gegeven wordt eerst onderzocht wat een impuls is.

Impuls: prikkel, stimulans Bron: dikke van dale

Drang waaraan weinig of geen weerstand kan worden geboden, die snel tot actie aanzet en gericht is op bevrediging van lust Bron dokterdokter.nl

+

= IMPULS

De impuls is een prikkel of stimulans waar geen ‘weerstand’ aan kan worden geboden. Voor het onderzoek zal dit een stimulans voor een gebied zijn die een prikkel afgeeft waardoor het gebied aantrekkelijker wordt en meer kans op ontwikkeling krijgt. De prikkel of stimulans is dus afhankelijk van het karakter van een gebied en zijn (toekomstige) gebruikers. Het onderzoek richt zich op stedelijke gebieden die stil liggen of verouderd zijn. In paragraaf 4.2 en 4.3 wordt verder ingegaan op stedelijk gebied en de factoren.

De term impuls is een abstracte term; er kaan geen duidelijke definitie voor worden gegeven, omdat het niet iets tastbaars is. Om de impuls, zoals deze in het onderzoek wordt gedefinieerd, te omschrijven is gebruik gemaakt van een metafoor; de voetballer.

Een voetballer kan worden gezien als een persoon die wil ondernemen; hij wil voetballen. Om te zorgen dat hij ook daadwerkelijk gaat voetballen heeft hij een voetbal nodig; de basis voor het voetballen. Maar een voetbal in een schuur geeft nog geen aanzet tot voetballen; er is een ruimte nodig. Het veld in combinatie met de voetbal geeft al een veel sterkere aanzet tot voetballen.

Maar alleen voetballen op een veld is niet aantrekkelijk; meerdere spelers

21

geven een grotere aanzet tot het starten van een wedstrijd. De combinatie van bal, veld, spelers is een impuls voor de voetballer om te voetballen.

De metafoor is niet letterlijk op de impuls van de openbare ruimte te vertalen, maar het laat zien dat een combinatie van factoren leiden tot een impuls.

Deze factoren hangen sterk samen met de (toekomstige) gebruikers; in de metafoor de voetballer. Dit onderzoek richt zich op stedelijk gebied. Het is hierbij de vraag wat stedelijk gebied is; wat zijn de functies en (toekomstige) gebruikers? De volgende paragraaf gaat dieper in op het begrip stedelijk gebied.

22

Industriegebieden krijgen een impuls door ruimte en een goede bereikbaarheid

4 .2 S t edelijk gebied

Het onderzoek richt zich op gebieden in het stedelijk gebied die zijn verouderd of niet meer voldoen aan de huidige wensen en eisen van stedelijk gebied; ze passen niet meer in het stedelijk weefsel.

Stedelijk gebied: een gebied waar intense ruimtelijke, culturele en socioeconomische samenhang en verweving bestaat tussen verschillende menselijke activiteiten (wonen, diensten, werken). Dichte bebouwing overheerst en het is wenselijk er ontwikkelingen te stimuleren en te concentreren.

Bron: www.encyclo.nl

Stedelijk gebied is over het algemeen een dicht bebouwd gebied, waarbij er een diversiteit aan menselijke activiteiten aanwezig is. Dit onderzoek richt zich op het stedelijke woon-werkgebied. Het omvat het economische werkgebied en het sociale woongebied, maar dan een combinatie hiervan.

De termen economisch en sociaal zijn hierbij van groot belang, omdat er aan deze termen een aantal factoren kunnen worden gekoppeld. Deze zullen in paragraaf 4.3 worden behandeld.

Identiteiten van een stad

Het stedelijk weefsel is erg complex; een stad heeft een identiteit en binnen het stedelijk gebied zijn er veel factoren die bepalen of een stad goed loopt of niet.

Sociale samenhang, continue ontwikkelingen, historische gebeurtenissen, het landschap en de relatie met andere steden zijn voorbeelden van factoren die het stedelijk weefsel hebben gevormd. Vanwege het tijdsbestek van het onderzoek wordt er niet ingegaan op de complexiteit van het stedelijk weefsel bij het onderzoeken van impulsen en waarom een probleemgebied niet werkt. Daarentegen wordt er onderzocht of er factoren zijn die een belangrijke rol in het stedelijk weefsel spelen en of deze in het algemeen gelden voor stedelijk gebied, zodat hiermee een impuls kan worden gegeven aan diverse gebieden.

23

4 .3 S uc c e s f ac t or e n s t ede lij ke o n t w ikke lin g

Vanuit de omschrijving van het stedelijk gebied wordt het duidelijk dat het stedelijk gebied erg complex is. Bij het geven van een impuls is het de vraag waar de impuls toe moet leiden. Hierbij kan bijvoorbeeld de identiteit van de stad een rol spelen en moet het gebied hierop aansluiten. Dit is een erg complex onderwerp. Om deze reden is er onderzocht wat belangrijke factoren in het algemeen zijn die leiden tot ontwikkeling in een gebied, onafhankelijk waar het toe moet leiden.

De vraag is wat er wordt verwacht van de openbare ruimte in stedelijk gebied vanuit het oogpunt van ondernemers, toekomstige bewoners en bezoekers.

Vanuit dit oogpunt is er literatuurstudie en internetstudie gedaan naar de succesfactoren van ontwikkelingen binnen stedelijk gebied.

Het schema op de volgende pagina laat ziet welke succesfactoren een rol spelen bij het ontwikkelen van een gebied. De factoren zijn een opsomming van termen die zijn gevonden in ontwikkelingsplannen, diverse internetsites en in literatuur. De factoren in het schema komen vaak voor in de geraadpleegde bronnen (zie bronnen). De succesfactoren zijn aandachtspunten die kunnen leiden tot succes in ontwikkeling, maar bieden geen garantie; het geeft een gebied een grotere kans tot ontwikkeling.

Bij het onderzoeken van de succesfactoren is er gekeken of de factoren van toepassing zijn op de openbare ruimte. Een groot deel van de factoren die zijn gevonden worden (deels) gevormd door de openbare ruimte. Vanuit deze filter is er een voorspelling gedaan of de factoren dan ook met ĂŠĂŠn enkel ruimtelijk element kunnen worden bereikt.

24

Kop van Zuid, een succesvol ontwikkelingsgebied

Succesfactoren gebied Bereikbaarheid Toegankelijkheid Activiteit Positieve sfeer Veiligheid Samenhang Functionele indeling Aanbod vastgoed Ruimte Parkeergelegenheid Positief imago Betrokkenheid / PPS Kunst Concurrentie bedrijvigheid Flexibel beleid Duurzaamheid Vrijheid Samenwerkingsmogelijkheid Cultuur Recreatieve voorzieningen Winkels

Openbare buitenruimte x x x x x x x

Enkel ruimtelijk element x x x x x

x x x x x

x x x x

x x

x

x x

x x

25

De factoren die door de openbare ruimte en met één enkel element worden gevormd zijn hiernaast in een tabel gezet. De factoren zijn maar een greep uit de grote hoeveelheid factoren die van invloed zijn op het succes van een gebied. De gefilterde factoren zijn zowel tastbare als niet tastbare factoren. Om toch grip te krijgen op de termen is er gekeken of de factoren kunnen worden ondergebracht onder een overkoepelende factor. Deze overkoepelende factoren vormen de aandachtspunten voor het geven van een impuls en zullen worden getoetst door middel van de casestudy.

Gebruik De factor die bepaald of het gebied aantrekkelijk is in gebruik vanuit woonwerk oogpunt. Belangrijke objectieve aspecten zijn ruimte en vrijheid; aspecten die over het algemeen erg gewaardeerd worden en nieuwe gebruikers aantrekt.

De overkoepelende factoren: Bereikbaar Onder bereikbaar valt zowel de routing naar een gebied als de toegankelijkheid en leesbaarheid. Bij de bereikbaarheid is het belangrijk van waaruit het gebied bereikbaar is en voor wie.

Aandacht De factor die er voor zorgt dat het gebied belangstelling krijgt en daardoor een diversiteit van gebruikers aantrekt. Dit is een belangrijk onderdeel van stedelijk gebied; een gebied dat verweven is in de stad als geheel en dus een relatie vormt met haar inwoners.

Uitstraling Een zeer subjectieve factor die bepaald of een gebied ‘mooi’ of ‘lelijk’ wordt gevonden. Het is daarom moeilijk te toetsen, maar er zijn een aantal objectieve aspecten die in het algemeen worden ervaren als ‘mooi’.

Voorbeelden hiervan zijn samenhang en eenheid; aspecten die zorgen voor een nette omgeving.

26

Succesfactoren gebied door enkel element

Bereikbaarheid Toegankelijkheid Activiteit Positieve sfeer Samenhang Ruimte Parkeergelegenheid Betrokkenheid / PPS Kunst Vrijheid Cultuur Recreatieve voorzieningen

Overkoepelende factor

Bereikbaar Aandacht Uitstraling Gebruik

4 .4 Ru imtelijke elementen in stedelijk gebied

Het stedelijk gebied, de impulsen en de factoren waar een impuls afhankelijk van is, is duidelijk. Dit onderzoek richt zich op het geven van een impuls door een ruimtelijk element. Dus was is dan een ruimtelijk element?

VLAK

+

De term ruimtelijk element, zoals dat in dit onderzoek wordt gebruikt, is een element dat een eigen ruimte heeft. Dit houdt in dat het element een vlak en een grens heeft; het is een begaanbaar element dat duidelijk herkenbaar is als ĂŠĂŠn onderdeel, maar deel uitmaakt van de ruimte en het grotere geheel.

GRENS

=

RUIMTELIJK ELEMENT

27

+ VLAK

UITBREIDEN

UPGRADEN

VERBINDEN

28

= GRENS

RUIMTELIJK ELEMENT

Coolhaveneiland, Rotterdam

UITBREIDEN Rijnhavenbrug, Rotterdam

UPGRADEN

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Vanuit de definitie, zoals die hiervoor is omschreven, is de vraag ontstaan wat een ruimtelijk element doet in de openbare ruimte; wat is de opzet of de functie?

Stad

Door een korte voorstudie te doen naar ruimtelijke elementen, zoals gedefinieerd, zijn de volgende opzetten van de elementen naar voren gekomen.

Ruimtelijk element

Object

Verbinden

Lokaal

Buurt/wijk

Verbinden Het ruimtelijke element heeft een verbindende opzet als het een nieuwe openbare ruimte creĂŤert. Voorbeelden zijn bruggen en nieuwe wegen, maar ook nieuwe lijnvormige groenvlakken.

Stad

Upgraden Het ruimtelijke element voegt geen nieuwe ruimte toe, maar verbeterd de bestaande ruimte. De verbetering kan zitten in bijvoorbeeld het uiterlijk, toegankelijkheid of functieverandering.

!

P Upgraden Strategische waarde

Er kan uiteraard een nieuw ruimtelijk element worden toegevoegd, zonder dat het verbind of upgrade, maar dit betekent dat dit op een daarvoor niet openbare ruimte moet gebeuren. Dit onderzoek richt zich op bestaande openbare ruimte.

Ruimtelijke waarde

!

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

29

4 .4 T o e ts en v an e e n im pu ls

In deze voorstudie zijn de begrippen bepaald en gedefinieerd. Gezamenlijk omschrijven zij de impuls (succesfactoren) voor stedelijk gebied en wat een ruimtelijk element is en hoe deze wordt opgezet.

De bevindingen leiden tot de vraag hoe een ruimtelijk element een impuls kan geven en of de succesfactoren hierbij van toepassing zijn. Om dit te onderzoeken is er een casestudy uitgevoerd naar een vijftal tussentijdse ingepen. Om de bevindingen te toetsen is de volgende opzet gemaakt om elke tussentijdse ingreep te analyseren.

Het gebied en het probleem Per ruimtelijk element wordt er gekeken naar het doelgebied; wat zijn de problemen. Dit is de aaleiding voor het ruimtelijke element en kan worden gekoppeld aan de keuze voor de opzet van het element.

Het schema hiernaast geeft een overzicht van de punten waar de gekozen ruimtelijke elementen in de casestudy op worden geanalyseerd. Hieronder worden de punten toegelicht.

Opzet Verbinden Het element verbind het doelgebied met succesvolle gebieden of elementen.

Upgraden Het element zorgt voor een upgrade van een bestaand succesvol element of een kwaliteit of verbeterd een niet succesvol element of kwaliteit.

Impuls Bereikbaarheid Het element versterkt de bereikbaarheid en/of toegankelijkheid vanuit bepaalde gebieden of delen van de stad.

De opzet van het element Vanuit de voorstudie wordt er gekeken of het element verbindend of een upgrade is. Dit kan worden gekoppeld aan de probleemstelling binnen het gebied.

Aandacht Het element geeft aandacht aan het gebied en trekt daardoor mensen of het versterkt de aandacht die het gebied al krijgt

Het ruimtelijke element Wat is het ruimtelijke element, waar ligt het en hoe is het vormgegeven?

Uitstraling Het element is van positieve invloed op het gebied.

Het effect en schaal De analyse van de gevonden mogelijke succesfactoren uit de voorstudie. Per ruimtelijk element wordt gekeken of de succesfactoren van toepassing zijn, waarom ze wel of niet van toepassing zijn en hoe het element de succesfactor versterkt. Daarbij wordt er gekeken naar het bereik van het effect; is het juist lokaal of heeft het element op stadniveau effect?

Gebruik(diversiteit) Het element voegt nieuwe mogelijkheden van gebruik toe of simuleert het gebruik binnen het gebied.

30

Object

Object

Object

Object

Object

Lokaal Object

Opzet element

Lokaal

Lokaal

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk Lokaal

Buurt/wijk

Verbinden

Strategische waarde

Aandacht

P

Schaalniveau

Lokaal

Buurt/wijk

Object

Stad

Stad

Lokaal

Stad

Stad

Stad

P Gebruik

Ruimtelijke waarde

P

Strategische waarde Strategische waarde Strategische waarde Ruimtelijke Strategische waardewaarde Ruimtelijke waardeRuimtelijke waarde

Object

Stad Buurt/wijk Stad

Uitstraling

Strategische waardeRuimtelijke waarde

P

Stad

!

! ! !P !

Bereikbaar

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Upgraden

!

Impuls

Buurt/wijk

P

Ruimtelijke waarde

Buurt/wijk

Object

Wijk/buurt

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Lokaal

31

5

De succesfactoren in tussentijdse ingrepen Dit hoofdstuk omschrijft de casestudy en geeft de analyses van de tussentijdse ingrepen weer. De tussentijdse ingrepen zijn geanalyseerd op de succesfactoren die uit de voorstudie naar voren zijn gekomen.

Het hoofdstuk heeft een eigen leeswijzer voor de opzet van de analyse van de casegebieden. Aan het eind van het hoofdstuk wordt er een overview gegeven van de bevindingen; hoe worden de impulsen gegeven per ruimtelijk element.

32

5.1 Ca s e ge bie de n

Wel bekeken, maar niet geanalyseerd

Criteria De gekozen gebieden en elementen zijn (hoog)stedelijke gebieden. Het onderzoek richt zich op deze gebieden, omdat deze gebieden te waardevol zijn om onontwikkeld te laten.

(Hoog)stedelijk woon-werkgebied Een ruimtelijk element dat als doel heeft een groter gebied te stimuleren

Blijburg, IJburg Amsterdam Roest, Amsterdam Strand Oog in Al, Utrecht Feestaardvarken, Arnhem Fietsbrug A12, Maastricht Venenpark, Deventer

Kades Coolhaveneiland, Rotterdam Plein Havenkwartier, Deventer Rijnhavenbrug Katendrecht, Rotterdam Luchtsingel Agniesebuurt en Hofplein, Rotterdam Weg Blokhuisplein, Leeuwarden

33

5 .2 L E E S W I J Z E R

De leeswijzer laat u zien hoe we per project de mate van impuls weergeven.

Als voorbeeld hebben we het eerste project wat volgt; de Rijnhavenbrug, als voorbeeld genomen om inzicht te geven in de werkwijze.

Toelichting per pagina; 1: Ligging van het element in de stedelijke structuren.

2: De opzet van de impuls, de bijbehorende impulsen en de betreffende schaalniveaus.

3: Toelichting op het gebied; het gebied en het probleem, de opzet van het element, het ruimtelijke element & het effect en de schaal.

4: De impuls en schaalniveaus waar deze invloed op heeft.

5: Toelichting van wat de invloed van het inrichtingselement op de impuls is.

6: Kaartjes en/ of foto’s die de invloed van het inrichtingselement op de impuls inzichtelijk maken

34

7: Bereikbaarheid; toetsing van het element op bereikbaar vanaf snelweg, station en centrum, de toegankelijkheid en de leesbaarheid 8: Aandacht; toetsing van het element op betrokkenheid, uniciteit en omliggende trekkers 9: Uitstraling; toetsing van het element op materiaalgebruik, relatie met omgeving en invloed op de omgeving 10: Gebruik (diversiteit); toetsing van het element op ruimte, ontspanning, activiteit en vrijheid 11: Conclusieskaartjes 12: Conclusies

1

2

7 Object

Object

Object

Object

Lokaal Object

Lokaal

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk Lokaal

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad Buurt/wijk Stad

Stad

5

Ri jnhav enbrug Rot t erdam Het gebied en het probleem De wijk Katendrecht heeft vanuit het verleden een slecht imago. Het imago is inmiddels al flink verbeterd en ontwikkelingen komen op gang. De ss Rotterdam moet een grote publiekstrekker van de wijk worden.

D

MGEBIE

CENTRU

Verbinden

!!! !

Bereikbaar

De opzet van het element De brug is een verbindend element tussen Kop van Zuid en Katendrecht.

De wijken waren eerst los van elkaar bereikbaar en de brug zorgt voor een betere bereikbaarheid voor langzaam verkeer tussen deze wijken.

!

Aandacht

Uitstraling

Het ruimtelijke element De rijnhavenbrug is een voetgangers en fietsersbrug van 160 meter lang, waarbij de rijbanen voor voetgangers en fietsers niet gescheiden zijn. Een deel van de brug kan ook open voor de scheepvaart.

Gebruik

P

SBRUG

ERASMU

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Object

Stad

Lokaal

P

P

P

P

Buurt/wijk

Object

Strategische waarde

Strategische waarde Strategische waarde Strategische waarde Ruimtelijke Strategische waardewaarde Ruimtelijke waardeRuimtelijke waarde

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Het effect en schaal De brug heeft het meeste effect op wijkniveau, voor Katendrecht wordt de bereikbaarheid van en naar het centrum per fiets en voet verbeterd. De route wordt verkort door de komst van de brug. Op stadsniveau heeft de Rijnhavenbrug weinig invloed doordat hij niet verweven ligt in de structuren van Rotterdam. Lokaal gezien wordt vooral de toegankelijkheid en leesbaarheid voor de bedrijven aan de plint van katendrecht verbeterd. Er ontstaan een circuit langs de kade waardoor mensen eerder geneigd zullen zijn het gebied in te gaan omdat ze zien dat ze makkelijk en snel terug kunnen komen.

Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

AST EUROM

Stad

SS ROT

Wijk/buurt

Lokaal

TERDAM

!

DE KUIP

34

!

P

Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

!

P

Strategische waarde

De wijk Katendrecht was tot ver in de jaren in tachtig vooral bekend als hoerenbuurt en Chinatown, en heeft dat imago nog steeds bij veel Rotterdammers. Anno 2010 is Katendrecht de status van probleemwijk kwijt.

Recente vernieuwingen hebben de wijk veranderd, en de wijk wordt nog verder gerenoveerd.

Ruimtelijke waarde

35

P Strategische waarde

Bereikbaarheid oude situatie; De huidige bereikbaarheid en toegankelijkheid van Kop van Zuid en Katendrecht op zichzelf staand is goed. Er was geen directe onderlinge verbinding tussen de twee wijken.

Op de volgende pagina wordt de aandacht toegelicht, de aandacht hangt nauw samen met de bereikbaarheid, omdat het element wat betreft vooral aandacht krijgt door de goede bereikbaarheid.

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Erasmusbrug

Aandacht door impuls Het element zelf (de brug) is de enige verbinding tussen het einde van Kop van Zuid en Katendrecht en valt hierdoor op.

Kop van Zuid.

A

Door de aanleg van de brug krijgt de plint van katendrecht meer aandacht, deze wordt beleefd vanaf de rijnhavenbrug. Door de brug is er een ommetje gecreëerd rondom het water tussen Kop van Zuid en Katendrecht, dit ommetje is vanaf de kop van het succesvolle Kop van Zuid goed leesbaar en is uitnodigend.

lopen 30 min. fiets 20 min.

Bereikbaarheid nieuwe situatie; Door de komst van de brug is de loop- en fietsafstand flink verkort. Hierdoor is de verbinding tussen het centrum, de Erasmusbrug en de ss Rotterdam sterk verbeterd.

Object

8

6

Stad

Stad

CS

B

Door het succes van Kop van Zuid met zijn vele bezoekers krijgt de brug aandacht van de aanwezige gebruikers. ss Rotterdam Object

Erasmusbrug

Lokaal

Buurt/wijk Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

A

Stad

!

Bereikbaar

36

lopen 2 min. fiets 1/2 min.

Object

B

Wijk/buurt

Aandacht

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Object

Lokaal

Stad

Lokaal

37

P Ruimtelijke waarde

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

!

4

P Strategische waarde

12

Ruimtelijke waarde

Conclusies op locatie Brug geeft impuls op de beleefbare omgeving. Doordat het water en omgeving beleefbaarder maakt ontstaat er een overzicht op het gebied.

Brug heeft op stedelijk niveau invloed, doordat het voortbouwt op het succes van de Kop van Zuid.

Brug geeft impuls op gebied door betere ontsluiting met centrum.

Gebruik Het element maakt Katendrecht toegankelijker en vanaf de brug krijgt omliggend gebied aandacht en wordt dit beleeft.

Op de volgende pagina wordt het gebruik toegelicht. De uitstraling van het element zorgt dat het gebruik, en dan met name de diversiteit niet sterk verbeterd wordt.

Object

!

11

De brug doet niet direct iets aan de uitstraling van de twee gebieden. Het verhoogt de Leesbaarheid van een deel van Katendrecht en maakt het meer uitnodigend om te betreden.

Buurt/wijk

P

ss Rotterdam

Strategische waarde

Lokaal

Ruimtelijke waarde

!

Uitstraling Het materiaalgebruik van het element op zich is ingetogen en sober. Het ontwerp van de brug is industrieel en sluit hiermee aan bij het karakter van Rotterdam.

Stad

!

Lokaal

P Strategische waarde

10

Buurt/wijk

Kop van Zuid.

Object

Strategische waarde

9

Lokaal

Op de volgende pagina wordt de uitstraling van de brug toegelicht. Hierdoor wordt duidelijk waardoor de aandacht van de brug beperkt is.

Ruimtelijke waarde

3

Mensen voelen zich betrokken bij de brug doordat er slotjes worden gehangen aan het gaas van de railing, wat symbool staat voor de liefde tussen mensen.

Brug bouwt voort op succes van Kop van Zuid. Kop van Zuid is een uniek gebied met als sterkste punt diversiteit in bebouwing en programma.

Ruimte voor ontspanning en vrijheid beperkt zich tot de zitelementen die op de brug aanwezig zijn.

Brug geeft potentie om meer mensen het gebied in te trekken, maar beleving en inhoud van achterliggende gebied trekt nu niet.

Het element bevorderd de bewegingsvrijheid vanuit Kop van Zuid en Katendrecht, doordat het een extra route in het gebied is waar de wandelaar en fietser gebruik van kan maken.

Uiterlijk van brug is niet van belang voor de impuls, is zelfs ondergeschikt.

Buurt/wijk

Toegankelijkheid van de brug is belangrijk, voetganger en fietsers zijn gescheiden van de drukke autowegen.

Stad

Brug maakt ommetje door het gebied mogelijk

Verhoging beleefbaarheid gebied vanaf brug

Katendrecht krijgt meer aandacht, potentie voor ontwikkelingen

Conclusies/ tips voor andere locaties.

Verkorting van de route verlaagd de drempel om een gebied in te gaan.

Een impuls die zorgt voor de verhoging van de beleving van een gebied bied kansen voor ontwikkeling; het ontstaan van “voorkanten”.

Verbinden van een succesvol gebied met een minder succesvol gebied kan ontwikkelingen op gang brengen, meeliften op succes en aanwezige kwaliteiten.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Object

!

Buurt/wijk

40

Stad

41

!

Uitstraling

Lokaal

Wijk/buurt

Gebruik

38P Strategische waarde

Lokaal

39

P

Ruimtelijke waarde

Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

!

!

P

Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

35

CS

EBIED

RUMG

CENT

RUG

MUSB

ERAS

MAST

EURO

DAM

T TER SS RO

IP

DE KU

36

Het element is de structuren van Rotterdam

Object

Object

Object

Object

Lokaal Object

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad Buurt/wijk Stad

Stad

Stad

Stad

5. 3 Rijnhavenbrug Rotterdam Het gebied en het probleem De wijk Katendrecht heeft vanuit het verleden een slecht imago. Het imago is inmiddels al flink verbeterd en ontwikkelingen komen op gang. De ss Rotterdam moet een grote publiekstrekker van de wijk worden.

Verbinden

!

!!! !

Bereikbaar

De opzet van het element De brug is een verbindend element tussen Kop van Zuid en Katendrecht.

De wijken waren eerst los van elkaar bereikbaar en de brug zorgt voor een betere bereikbaarheid voor langzaam verkeer tussen deze wijken.

Aandacht

Uitstraling

Het ruimtelijke element De rijnhavenbrug is een voetgangers en fietsersbrug van 160 meter lang, waarbij de rijbanen voor voetgangers en fietsers niet gescheiden zijn. Een deel van de brug kan ook open voor de scheepvaart.

Gebruik

P Lokaal

Buurt/wijk

Object

Stad

Lokaal

P

P

P

Buurt/wijk

P

Object

Strategische waarde

Strategische waarde Strategische waarde Strategische waarde Ruimtelijke Strategische waardewaarde Ruimtelijke waardeRuimtelijke waarde

Stad

!

Lokaal

Buurt/wijk

Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

Wijk/buurt

!

Stad

Lokaal

!

P

Het effect en schaal De brug heeft het meeste effect op wijkniveau, voor Katendrecht wordt de bereikbaarheid van en naar het centrum per fiets en voet verbeterd. De route wordt verkort door de komst van de brug. Op stadsniveau heeft de Rijnhavenbrug weinig invloed doordat hij niet verweven ligt in de structuren van Rotterdam. Lokaal gezien wordt vooral de toegankelijkheid en leesbaarheid voor de bedrijven aan de plint van katendrecht verbeterd. Er ontstaan een circuit langs de kade waardoor mensen eerder geneigd zullen zijn het gebied in te gaan omdat ze zien dat ze makkelijk en snel terug kunnen komen.

De wijk Katendrecht was tot ver in de jaren in tachtig vooral bekend als hoerenbuurt en Chinatown, en heeft dat imago nog steeds bij veel Rotterdammers. Anno 2010 is Katendrecht de status van probleemwijk kwijt.

Recente vernieuwingen hebben de wijk veranderd, en de wijk wordt nog verder gerenoveerd.

Aanzicht op de Rijnhavenbrug

P

Stad

P

37

Erasmusbrug

Bereikbaarheid oude situatie; De huidige bereikbaarheid en toegankelijkheid van Kop van Zuid en Katendrecht op zichzelf staand is goed. Er was geen directe onderlinge verbinding tussen de twee wijken.

Kop van Zuid.

A lopen 30 min. fiets 20 min.

Bereikbaarheid nieuwe situatie; Door de komst van de brug is de loop- en fietsafstand flink verkort. Hierdoor is de verbinding tussen het centrum, de Erasmusbrug en de ss Rotterdam sterk verbeterd.

Op de volgende pagina wordt de aandacht toegelicht, de aandacht hangt nauw samen met de bereikbaarheid, omdat het element wat betreft vooral aandacht krijgt door de goede bereikbaarheid.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

B

ss Rotterdam

Bereikbaarheid in de oude situatie

Erasmusbrug

Kop van Zuid.

Object

Lokaal

Buurt/wijk Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

A

Stad

!

Bereikbaar

B

Wijk/buurt

Lokaal

Huidige bereikbaarheid

38

P ss Rotterdam Strategische waarde

lopen 2 min. fiets 1/2 min.

Ruimtelijke waarde

Aandacht door impuls Het element zelf (de brug) is de enige verbinding tussen het einde van Kop van Zuid en Katendrecht en valt hierdoor op.

Door de aanleg van de brug krijgt de plint van katendrecht meer aandacht, deze wordt beleefd vanaf de rijnhavenbrug. Door de brug is er een ommetje gecreĂŤerd rondom het water tussen Kop van Zuid en Katendrecht, dit ommetje is vanaf de kop van het succesvolle Kop van Zuid goed leesbaar en is uitnodigend.

Door het succes van Kop van Zuid met zijn vele bezoekers krijgt de brug aandacht van de aanwezige gebruikers.

Object

Aandacht door de impuls

Mensen voelen zich betrokken bij de brug doordat er slotjes worden gehangen aan het gaas van de railing, wat symbool staat voor de liefde tussen mensen.

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Op de volgende pagina wordt de uitstraling van de brug toegelicht. Hierdoor wordt duidelijk waardoor de aandacht van de brug beperkt is.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Zicht vanaf de brug op Kop van Zuid

Aandacht

P

SLotjes aan de railing van de brug Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Lokaal

39

Uitstraling Het materiaalgebruik van het element op zich is ingetogen en sober. Het ontwerp van de brug is industrieel en sluit hiermee aan bij het karakter van Rotterdam.

De brug doet niet direct iets aan de uitstraling van de twee gebieden. Het verhoogt de Leesbaarheid van een deel van Katendrecht en maakt het meer uitnodigend om te betreden.

Op de volgende pagina wordt het gebruik toegelicht. De uitstraling van het element zorgt dat het gebruik, en dan met name de diversiteit niet sterk verbeterd wordt.

Lokaal

Buurt/wijk

Zicht op de brug als je ervoor staat

Stad

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Uitstraling

40P Ruimtelijke waarde

Lokaal

Zicht vanuit de het gebied op de brug

Gebruik Het element maakt Katendrecht toegankelijker en vanaf de brug krijgt omliggend gebied aandacht en wordt dit beleeft.

Ruimte voor ontspanning en vrijheid beperkt zich tot de zitelementen die op de brug aanwezig zijn.

Het element bevorderd de bewegingsvrijheid vanuit Kop van Zuid en Katendrecht, doordat het een extra route in het gebied is waar de wandelaar en fietser gebruik van kan maken.

Het gebruik door de impuls

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Gebruik

Zitelementen op de brug P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Wijk/buurt

41

Brug maakt ommetje door het gebied mogelijk

42

Verhoging beleefbaarheid gebied vanaf brug

Katendrecht krijgt meer aandacht, potentie voor ontwikkelingen

Conclusies op locatie Brug geeft impuls op de beleefbare omgeving. Doordat het water en omgeving beleefbaarder maakt ontstaat er een overzicht op het gebied.

Brug heeft op stedelijk niveau invloed, doordat het voortbouwt op het succes van de Kop van Zuid.

Brug geeft impuls op gebied door betere ontsluiting met centrum.

Brug bouwt voort op succes van Kop van Zuid. Kop van Zuid is een uniek gebied met als sterkste punt diversiteit in bebouwing en programma.

Brug geeft potentie om meer mensen het gebied in te trekken, maar beleving en inhoud van achterliggende gebied trekt nu niet.

Uiterlijk van brug is niet van belang voor de impuls, is zelfs ondergeschikt.

Toegankelijkheid van de brug is belangrijk, voetganger en fietsers zijn gescheiden van de drukke autowegen.

Conclusies/ tips voor andere locaties.

Verkorting van de route verlaagd de drempel om een gebied in te gaan.

Een impuls die zorgt voor de verhoging van de beleving van een gebied bied kansen voor ontwikkeling; het ontstaan van “voorkanten�.

Verbinden van een succesvol gebied met een minder succesvol gebied kan ontwikkelingen op gang brengen, meeliften op succes en aanwezige kwaliteiten.

43

BUUR

ESE AGNI

T

LEIN

HOFP

CS

D GEBIE

EBIED

CE

MG NTRU

RUM

CENT

44

EBIED

C

UMG ENTR

Het element in de structuren van Rotterdam

waarde

Object Object

Object

Object

Lokaal Object

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk Lokaal

Lokaal Buurt/wijk

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad Buurt/wijk Stad

Stad

Stad

Stad

5. 4 Luchtsingel, Rotterdam Het gebied en het probleem De doelgebieden zijn de Agniesebuurt en het Hofplein . De Agniesebuurt is een wijk in Rotterdam Noord waar veel leegstand en terugloop is. Daarbij is de buitenruimte verwaarloosd en de uitstraling niet positief. Het Hofplein is een vergeten gebied, wat voor de heropbouw van Rotterdam juist een centraal en levendig gebied was.

Verbinden

!

!!! !

Bereikbaar Lokaal

Buurt/wijk

Aandacht Object

Stad

P

Uitstraling

Lokaal

Gebruik

Buurt/wijk

P

P

Stad

P

P

Strategische waarde Strategische waarde Strategische waarde Strategische waarde Ruimtelijke Strategische waardewaarde Ruimtelijke waardeRuimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

Stad

De opzet van het element Het element is een verbindend element tussen het hart van Rotterdam en Rotterdam-Noord. Met name het spoor vormt de grote blokkade tussen beide. Het element ligt op de rand van het doelgebied, aan de zijde van het centrum.

Wijk/buurt

Het ruimtelijke element Het element, de Luchtsingel, is een houten voetgangersbrug die verhoogd boven het maaiveld ligt. Het element is in totaal 390 meter lang en loopt over het oude station Hofplein en het spoor heen. Vanaf het Hofplein loopt het element richting Rotterdam Centraal en het centrum. De realisatie van het element is grotendeels door crowdfunding gerealiseerd.

Het effect en schaal

De brug is de aantrekker voor nieuwe ontwikkelingen en de katalysator voor economische groei.

!

!

Zicht op de luchtsingel van bovenaf P P

Ruimtelijke waarde

Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

www.luchtsingel.org - het idee

Zoals het idee van de Luchtsingel al vermeld is de brug een katalysator voor economische groei. De analyse laat zien dat het element een grote impuls geeft op verschillende schalen ten opzichte van de gestelde succesfactoren.

45

Bereikbaar De Luchtsingel zorgt voor een sterke verbetering van bereikbaarheid van het gebied. Het element zorgt er namelijk voor dat voetgangers en eventueel fietsers (te voet) veel makkelijker het doelgebied kunnen betreden. De bereikbaarheid zit hem in het opheffen van blokkades voor voetgangers en fietsers vanuit het hart van Rotterdam. De blokkades worden gevormd door een van de belangrijkste kruisingen binnen Rotterdam en zijn wegen; de Coolsingel, Schiekade, Pompenburg en Weena.

Het element sluit aan op routes voor langzaam verkeer vanaf Rotterdam Centraal en het centrumgebied. Daarentegen leidt het element niet naar een bijzonder punt; het element zorgt niet voor een betere bereikbaarheid van een aanwezige trekker. Wel ligt het element over het oude station Hofbogen, wat een karakteristiek en bijzonder bouwwerk in de omgeving is. Dit gebouw op zich is een trekker van bedrijvigheid, maar de Luchtsingel maakt dit door zijn toevoeging van aandacht en bereik een nog betere vestigingslocatie.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

cs

Stad

centrum

Knelpunten bereikbaarheid voor langzaam verkeer

De volgende pagina laat zien dat het element zelf voor de aandacht zorgt die nodig is om mensen daadwerkelijk het gebied in te krijgen, waardoor de locatie aantrekkelijker wordt voor economische ontwikkelingen.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Bereikbaar

46

Stad

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

cs

Toegankelijkheid voor langzaam verkeer

centrum

Aandacht Betrokkenheid Een van de belangrijkste aspecten, waardoor het element en het gebied aandacht krijgen is de grootschalige betrokkenheid van mensen bij het realiseren van het project. Alle inwoners uit Rotterdam konden stemmen op een aantal ideeën voor het geven van een impuls aan het gebied. Dit zorgt er voor dat een groot deel van de inwoners een bepaalde verbondenheid heeft met het element.

Daarnaast is het element grotendeels door crowdfunding gerealiseerd.

Hoewel dit op zich niet bijzonder is, is de fysieke aanwezigheid van dit principe dat wel. De naam van elke investeerder staat namelijk in een plank gegraveerd. Dit aspect zorgt ervoor dat veel van de investeerders minimaal één keer het element en daarbij het gebied bezoeken.

Object

Betrokkenheid van mensen door het graveren van hun namen

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Contrast Een ander aspect van aandacht is de vormgeving van het element.

Het element is erg opvallend in zijn omgeving; een houten brug met gele ‘loper’ tussen een grotendeels grijze betonnen massa. In combinatie met de bijzondere burgerparticipatie maakt dit dat het element niet alleen op stadsniveau maar zelfs op landelijk niveau aandacht en bezoek krijgt.

Het contrast vormt wel een risico om ‘lelijk’ gevonden te worden, omdat het niet in zijn omgeving zou passen. Op de volgende pagina is het uiterlijke effect van het element dan ook omschreven.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Aandacht

De luchtsingel van bovenaf

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Stad

47

Uitstraling Over het element kan discussie worden gevoerd of het ‘mooi’ of ‘lelijk’ is. Een feit blijft dat het element opvalt in zijn omgeving door zijn houten materialisering en de herkenbare gele loper. Deze gele loper wordt abstract doorgezet in de vorm van gele strepen over de verharding. In zijn geheel is het element rustig, doordat het een eenduidige uitstraling heeft. Het effect op de omgeving is dat het element samenhang creëert; het trekt gebieden samen en maakt de routing leesbaar. De uitstraling ondersteunt de aandacht en de bereikbaarheid (leesbaarheid) van het element en daarmee het doelgebied.

Dit effect heeft betrekking op een deel van het doelgebied en op de direct aanliggende wijken waar het element doorheen loopt.

Een bijkomstigheid is dat het contrast tussen het element en de omgeving er voor zorgt dat de aandacht naar het element wordt getrokken en dus wordt afgeleid van de in doelgebied aanwezige sobere en vaak rommelige buitenruimte; het effect is dat het element de buitenruimte aangenamer en aantrekkelijker maakt door eenheid en samenhang toe te voegen. Zowel voor de bezoeker als voor de (toekomstige) gebruiker is dit een meerwaarde.

Een effect van het opvallende en creatieve materiaalgebruik kan zijn dat het aanzet tot creatieve invullingen van omliggende vrije ruimtes en bebouwing.

Op de volgende pagina wordt gekeken naar de toevoeging van het element ten opzichte van het gebruik voor de bezoeker en (toekomstige) gebruiker van het gebied.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Een deel van de Luchtsingel in aanbouw

Stad

!

Uitstraling

48 Strategische waarde

P Ruimtelijke waarde

Wijk/buurt

Markereing van de wegen naar de luchtsingel toe

Gebruik De Luchtsingel voegt meerdere gebruikswaarden toe aan het gebied. Naast dat het als voetpad wordt gebruikt, geeft een extra impuls aan ontspanning en recreatie in het gebied. De trappen van het element worden gebruikt als zitelement en de brug zelf als een ontspannende wandelmogelijkheid voor een diversiteit aan bezoekers. Door de grootschalige aandacht trekt het element deze diversiteit aan bezoekers, waardoor het element en het gebied een vorm van toerisme krijgt. cs

In 2001 was het gebied een zero tolerance zone en nu is het een plek waar veel mensen verblijven. Als het project afgerond is in Centrum en Noord en een publieke verbinding hebben dan zal het zich pas echt bewijzen. centrum

Object

www.luchtsingel.org - het idee Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Zoals op de officiĂŤle site wordt vermeld, wordt het gebied al veel meer als verblijfsplek gebruikt. Dit is dan ook precies het effect in gebruik; de Luchtsingel maakt door zijn impuls van aandacht en bereikbaarheid nietszeggende plekken tot verblijfsplekken. Voorbeelden zijn het dak van het oude station Hofbogen en de diverse open velden aan de overkant van het spoor.

Gebruiksimpuls voor nietszeggende gebieden (boven en onder)

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Gebruik

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Stad

49

?

Impuls door aandacht en bereikbaarheid, ondanks dat het ‘nergens’ naar toe leidt

Bereikbaar

Gebruik

IMPULS

Aandacht

Uitstraling Betrokkenheid zorgt voor aandacht en gebruik

50

Verschillende factoren zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden

Conclusies Het element geeft een impuls voor de vier gestelde succesfactoren; bereik, aandacht, uitstraling en gebruik. Wat opvalt bij dit element is dat de factoren niet los van elkaar staan, maar elkaar versterken; zonder aandacht voegt de bereikbaarheid voor voetgangers niet veel toe, zonder positieve uitstraling kan negatieve aandacht ontstaan, de aandacht versterkt het gebruik van het element en de bereikbaarheid van het gebied versterkt het gebruik binnen het gebied.

Kijkend naar de vier succesfactoren kunnen er een aantal conclusies worden getrokken.

Bereik Het bereik van het gebied wordt verbeterd voor voetgangers. Daarvoor was het gebied slecht toegankelijk voor voetgangers vanwege brede en drukke wegen die om het gebied lopen.

Het bereik is gekoppeld aan belangrijke en druk bezochte gebieden; namelijk Station Centraal en het centrum.

De Luchtsingel verbind het gebied met het hart van Rotterdam, maar leidt niet naar een bijzonder punt dat mensen aantrekt. Daarentegen zorgt het element zelf voor aandacht en aantrekking.

Aandacht Het gebied krijgt zelf weinig aandacht, omdat het geen bijzondere kwaliteiten bevat. Daarentegen is er een oud station, Hofbogen, aanwezig. Dit gebouw is karakteristiek en de invulling is flexibel. Dit maakt het al aantrekkelijk voor ondernemers, maar het ligt verdrukt tussen de grote massa en achter het spoor.

De Luchtsingel zorgt op twee manieren voor aandacht. Ten eerste door de opvallende burgerparticipatie en de crowdfunding. Ten tweede door de vormgeving van het element; contrasterend met zijn omgeving en verhoogd van het maaiveld. Beide zorgen er voor dat mensen het element en doelgebied komen bezoeken.

Het contrast wordt gevormd door afwijkend materiaal- en kleurgebruik. Dit maakt het element opvallend en uniek en trekt mensen aan. De uitstraling geeft dus een impuls aan de aandacht.

Uitstraling Het eenduidige maar opvallende materiaalgebruik van het element zorgt voor eenheid en samenhang tussen de verschillende gebieden. Het leidt de aandacht af van minder aantrekkelijke delen en maakt het doelgebied daardoor aangenamer en geeft het een positieve uitstraling. Deze uitstraling en vormgeving kan aanleiding zijn tot creatiever ruimtegebruik van buitenruimte en leegstaande gebouwen.

De opvallende gele kleur maakt routing leesbaar en trekt mensen naar het gebied toe. Dit vormt een belangrijk aspect voor de impuls van gebruik.

Gebruik Het element trekt mensen door aandacht en uitstraling en zorgt daardoor dat aansluitende, vaak nietszeggende plekken een nieuwe verblijfs- of recreatiefunctie krijgen.

Het element zelf zorgt voor een ‘toeristische’ trekpleister en geeft een impuls aan de diversiteit en gebruikers. Daarbij vormt het element, doordat het ligt gescheiden van andere verkeersstromen, een recreatieve wandelroute. Het legt hierbij aandacht op het doelgebied en andere aangrenzende gebieden.

51

CS

EBIED

RUMG

CENT

RUG

MUSB

ERAS

MAST

EURO

DAM

T TER SS RO

IP

DE KU

52

Ligging van het element in de structuren van Rotterdam

Object Object

Lokaal

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Lokaal

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad Stad

Stad

5. 5 K ades C oolhaveneiland Rotterdam Het gebied en het probleem De panden in het gebied worden beschikbaar gesteld voor tijdelijk gebruik, het gebied begint goed te functioneren alleen de buitenruimte was rommelig, niet overal goed toegankelijk en er is weinig samenhang in het gebied.

Upgraden

De opzet van het element De aanleg van verharding is een upgrade van de bestaande situatie, waar er divers materiaalgebruik en slechte toegankelijkheid op een aantal punten was, is dit nu omgevormd tot een eenduidige verharding. De kades vormen een eenheid in de gevarieerde bebouwing van het Coolhaveneiland.

! !!

Uitstraling Object

Lokaal

P

Strategische waarde Strategische waarde Strategische waarde

P

P

Buurt/wijk

Object

Gebruik Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Ruimtelijke waarde Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

Wijk/buurt

!

Lokaal

Zicht op de kades van het coolhaveneiland

Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

P Strategische waarde

Het effect en schaal De toegankelijkheid van het gebied verhoogd, er is aanleiding om het gebied te betreden door de samenhang in materiaal, de beleving van het water en de verblijfsmogelijkheden. Voor de stad Rotterdam is dit niet direct van invloed. Het element wordt vooral door de mensen uit de wijk gebruikt.

Lokaal gezien biedt het vrije ruimte voor ondernemers en verbeterd het de uitstraling van de panden.

Het doel is Coolhaveneiland om te vormen tot een aantrekkelijke en creatieve stadswijk waar creatieve bedrijvigheid en onderwijs zorgen voor een klimaat waarin de huidige bewoners en hoger opgeleide stedelingen, geslaagde migranten en creatieve jongeren graag willen verblijven.

!

P

Stad

Het ruimtelijke element De kades van het Coolhaveneiland zijn met ĂŠĂŠn en hetzelfde verhardingsmateriaal gemaakt. Op diverse plekken worden zitelementen geplaatst zodat men kan verblijven langs het water.

Ruimtelijke waarde

53

OV

Bereikbaarheid De bereikbaarheid van het gebied was al goed voor de upgrade van de verharding, op enkele blokkades na (niet overal was de gehele breedte van het profiel bestraat, door aanwezigheid van paaltjes en hekwerken)

Euromast

OV

Het gebied is ontsloten door de rondweg van Rotterdam en het openbaar vervoer sluit aan op het gebied.

Vooral de leesbaarheid van het gebied is verhoogd, door de eenheid in verharding en de doorloop van bebouwings-plint tot aan het water. Hierdoor is de toegankelijkheid ook verhoogd.

Op de volgende pagina wordt de aandacht van het element toegelicht, de goede bereikbaarheid van het gebied zorgt er mede voor dat het element aandacht krijgt.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Bereikbaarheid in de oude situatie

Stad

OV

Euromast

OV

Object

Lokaal

Buurt/wijk Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Bereikbaar

54

Wijk/buurt

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Lokaal

Bereikbaarheid door de impuls

Aandacht Door de sobere en eenduidige verharding krijgt de aanwezige bebouwing meer aandacht.

Het element zelf verhoogt de aandacht in het gebied niet. Het is geen uniek element in de omgeving en er is geen betrokkenheid met de gebruikers in de materiaalkeuze aanwezig.

Het verbind de aanwezige trekkers in het gebied, deze waren al met elkaar verbonden. Door de eenheid is er een duidelijkere eenheid en onderlinge relatie.

Gebouwen krijgen aandacht door de rustige verharding Object

De aandacht van het element hangt samen met de uitstraling van de gekozen materialen, dit wordt op de volgende pagina toegelicht.

Lokaal

Object

Buurt/wijk

Lokaal

Stad

Buurt/wijk Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Aandacht

Het element verbind trekkers zoals de rondvaartboot

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Wijk/buurt

Lokaal

55

Uitstraling Er is gekozen voor een eenduidig materiaalgebruik langs de gehele kade, dit zorgt voor eenheid in het gebied en zorgt voor een rustige uitstraling.

Doordat het element past bij de stoere uitstraling van de wijk heeft het een relatie met zijn directe omgeving Door het profiel van plint tot water door te trekken ontstaat rust, wordt de diversiteit aan bebouwing als het ware op een voetstuk gezet.

Lokaal

Op de volgende pagina wordt het gebruik toegelicht, door het materiaalgebruik en het profiel van het element geeft dit veel mogelijkheden tot gebruik.

Buurt/wijk

Object

Lokaal

Stad

Buurt/wijk Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Eenduidig en eenvoudig materiaalgebruik

Stad

!

Uitstraling

56P Ruimtelijke waarde

Wijk/buurt

Lokaal

Breed profiel

Gebruik De ruime opzet van het profiel geeft ruimte voor diversiteit in gebruik. Mensen kunnen ongehinderd langs elkaar heen bewegen, stil staan, de fiets parkeren of vanuit het kantoor in de lunchpauze op een stoel gebruik van het element maken.

Het element geeft beperkt ruimte voor ontspanning, er zijn hier en daar zitelementen. De ontspanning zit hem vooral in de ruimte opzet en hierdoor bewegingsvrijheid.

Ruimte voor gebruik

Object

Aangrenzend aan de verharding is ruimte voor activiteit, in de vorm van sportvelden, een rondvaartboot, parken en pleinen. Het element zelf biedt weinig aanleiding voor activiteit maar sluit aan op deze elementen.

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Het element biedt vrijheid om het op verschillende manieren te gebruiken, mits het geen permanente invulling wordt.

Object

Lokaal

Buurt/wijk Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Gebruik

Vrijheid voor gebruik

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Wijk/buurt

Lokaal

57

Verbindend element, zorgt voor eenheid

58

Maakt water meer beleefbaar

Geen doorlopende routing (ommetjes)

Conclusies op locatie Verbindend element binnen het gebied.

Toegankelijkheid materiaalgebruik.

en

leesbaarheid

verbeterd

door

eenheid

in

Minimale kwaliteit, maar passend bij het karakter van het havengebied.

Gebruikskwaliteit staat boven uiterlijk Verbindend voor inhoudelijke kwaliteiten, vooral voor bedrijven aantrekkelijk.

Op stedelijk niveau niet van toepassing.

Voor buurt maakt dit het water beleefbaarder en toegankelijker.

Afhankelijk van andere impulsen, zoals vrij in te vullen bebouwing.

Geen doorlopende logische routing Conclusies/ tips voor andere locaties.

Aanwezigheid van water is een kwaliteit, het trekt mensen altijd aan, door het water beleefbaar te maken en er eenheid langs te creĂŤren wordt er meer gebruik van het gebied gemaakt.

Door eenheid, toegankelijkheid en een nette uitstraling van een gebied zullen aangelegen functies hierop inspelen. Als de buitenruimte al chaotisch en rommelig is dan vergroot dit de kans dat men hierop gaat inspelen.

Eenheid en rust in verharding zorgt ervoor dat deze onderdanig wordt aan de omgeving.

59

60

Het element in de structuren van Deventer

Object

Object

Object

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Buurt/wijk

Stad

Stad

5. 6 Boulevard Havenkwartier, D eventer Het gebied en het probleem Het Havenkwartier is een verouderd deel van het industrieterrein van Deventer. Voor het gebied zijn al meerdere keren plannen gemaakt volgens de blauwdruk-methode. Deze plannen zijn vanwege de herkenbare financiĂŤle beperkingen niet uitgevoerd. Vanwege deze reden is er gekozen voor een flexibele, maar onzekere aanpak. Door een aantal ingrepen wordt er gestreefd naar een impuls voor ontwikkelingen met als doel een nieuw stadsdeel te creĂŤren.

Upgraden

! ! !

Uitstraling Object

P Strategische waarde

Strategische waarde Strategische waarde

P

P

Gebruik Lokaal

Buurt/wijk

Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

Lokaal

Strategische waarde

Het ruimtelijke element Binnen het Havenkwartier is een bestaande ruimte met een nieuw verhardingsvlak ingericht. Het ruimtelijke element is een duidelijk herkenbare eenheid in het gebied.

Het effect en schaal Het grootste effect wordt gevormd door de uitstraling van de bestrating; het zorgt voor eenheid en rust tussen de diverse bebouwing. Hierdoor ontstaat een nette en aangename uitstraling. Daarbij wordt het water beter beleefbaar gemaakt door de openbaarheid van het geheel. Helaas is dit effect alleen lokaal waarneembaar, aangezien het element niet van buitenaf beleefbaar is.

Daarbij krijgt het gebruik in een impuls, omdat het element zorgt voor een vrijheid van invulling en gebruik, wat het aantrekkelijker maakt voor kleine ondernemers die de buitenruimte nodig hebben voor hun bedrijf.

!

Zicht op de kade

Stad

De opzet van het element Het element is een upgrade van de oude bestrating van de ruimte binnen het Havenkwartier. De oude diverse verharding heeft plaats gemaakt voor nieuwe elementverharding in de vorm van stelconplaten. Daarbij is de ruimte met de upgrade voor een groter deel openbaar gemaakt.

P Ruimtelijke waarde

61

Bereikbaar Het element draagt niet bij aan de routing naar of ontsluiting van het gebied.

Het sluit aan op de belangrijke wegen in de directe omgeving, maar gaat niet verder in op de routes voor zowel langzaam verkeer als snelverkeer op grotere schaal.

De verharding maakt het gebied wel toegankelijker en voor een groter deel openbaar; het element is de enige openbare ruimte in het doelgebied op een toegangsweg na. De verharding zorgt voor een goede begaanbaarheid voor voetgangers en fietsers. Het gebied in zijn geheel is al goed ontsloten voor autoverkeer. Voor voetgangers van buitenaf in mindere mate, vanwege de obstakels in de vorm van drukke wegen. Hier is niet op in gespeeld met het element, die zelf een shared space karakter heeft en is ingericht voor zowel autoverkeer als voetgangers en fietsers. Daarbij is er geen connectie gemaakt met loop- en fietsroutes vanaf het centrum en het Boreel (winkelcentrum met recreatieve functies).

centrum brink

industriegebied industriegebied

Bereikbaarheid vanuit verschillende delen van de stad

A1

boreel

Hoewel het gebied openbaar is, is het niet goed leesbaar als openbaar gebied. Dit komt vooral door het gebrek aan beleving van buitenaf. Hier wordt verder op in gegaan op de volgende pagina. Voor de bereikbaarheid geeft het gebied dus geen impuls.

industriegebied

centrum

62

boreel

Uniek openbaar deel in het gebied ijssel

Aandacht Zoals hiervoor vermeld is het element niet leesbaar van buitenaf. Een driebaansweg loopt langs de entrees, maar deze entrees zijn verstopt tussen de gebouwen. Van buitenaf is geen teken te vinden van het element en zijn openbaarheid. Omdat er geen wandel- of fietsroutes naar het gebied leiden, zorgt dit er voor dat het element een groot stuk aandacht mist; auto’s rijden er snel langs en ervaren het element en de ruimte niet.

Geen leesbaarheid en aandacht van buitenaf

Vrijheid en diversiteit in bebouwing

Daarentegen krijgt het gebied zelf al aandacht. Het gebied bied veel vrijheid in het ontwikkelen van een eigen woning of het starten van een onderneming.

Hierdoor ontstaat er veel diversiteit in het gebied. In combinatie met de oudere bebouwing zorgt dit voor (of kan dit leiden tot) een ‘bonte’ verzameling van bebouwing. De uitstraling van het element geeft dan ook wel een impuls, zoals dit op de volgende pagina wordt toegelicht.

63

Uitstraling De uitstraling van het gebied voor het element was rommelig met veel verschillende verharding. De verharding in combinatie met de bebouwing zorgde voor een fletse uitstraling en een gebrekkige leesbaarheid.

Het nieuwe element heeft een sobere en neutrale uitstraling en creĂŤert eenheid en samenhang binnen het gebied.

De impuls is dat het element er voor zorgt dat de rommeligheid in het gebied verdwijnt. Het element is neutraal en sober, waardoor de bebouwing meer opvalt, zonder dat het afbreuk doet aan de uitstraling en samenhang binnen het gebied. Het kan nieuwe ondernemers of bewoners aanzetten om creatief te zijn met nieuwe bebouwing en de uitstraling hiervan. Daarnaast geeft het element simpelweg een verzorgd beeld, wat altijd gewenst is in een woon-werkomgeving.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Oude situatie: rommelig en onsamenhangend

Stad

De sobere en neutrale uitstraling geeft dus een impuls af om creatief met de bebouwing om te gaan, zonder dat het het samenhangende beeld verslechterd. Dit aspect is ook van toepassing op de vrij te gebruiken delen van het element; dit zal op de volgende pagina worden behandeld.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Nieuwe situatie: eenheid en leesbaarheid

Stad

!

Uitstraling

Lokaal

P

64

Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Oude situatie

!

Nieuwe situatie

Gebruik Het element is een ‘lege’ ruimte en biedt daardoor mogelijkheden voor activiteiten of gebruik vanuit bezoekers, bewoners of ondernemers. De ‘shared space’ geeft geen sturing aan het gebruik; het geeft een impuls om de ruimte te gebruiken. Mede door de ligging aan het water en de beleving hiervan kan het element aanzetten tot ontwikkeling van het gebied. Daarbij biedt het ook functionele ruimte voor parkeren.

Vrijheid voor invulling binnen het element

Object

Het vrije karakter van het gebied en het element samen zorgen voor een aantrekkelijke vestigingsomgeving. Het biedt niet alleen de ruimte, maar ook de vrijheid voor eigen initiatieven. De impuls zal mogelijk voor creatieve ondernemers of nieuwe bewoners erg aantrekkelijk zijn. Dankzij de neutrale uitstraling kan de invulling divers en creatief zijn met behoud van eenheid.

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Gebruik

Lokaal

P

Vrije invulling van het element

Strategische waarde

65

Ruimtelijke waarde

!

Geen beleving van buitenaf; geen aandacht

66

Eenheid blijft behouden door sobere neutrale uitstraling

Conclusies Het element zorgt voor een lokale impuls op gebied van uitstraling en gebruik.

Het ligt vrij afgesloten van de omgeving; het maakt geen sterke connectie met potentiĂŤle routes die vanuit het centrum of winkelgebied lopen. Het krijgt hierdoor niet de aandacht en het bereik wat het had kunnen hebben.

Daarnaast mist de beleving van buitenaf; er is weinig aandacht voor het element, doordat het niet herkenbaar is. Het element is als een ‘shared space’ opgezet, voornamelijk gericht op gebruik van fietsers en voetganger, met ruimte voor parkeren.

Uiterlijk Het gebied krijgt al aandacht doordat er veel vrijheid is. Het element geeft vooral een interne impuls, doordat deze het gebied samentrekt en een eenheid aanbrengt, waardoor verrommeling wordt opgeheven. Het materiaal en kleurgebruik zorgt er voor dat er samenhang en eenheid in het gebied komt, waardoor er meer diversiteit in bebouwing en invulling mogelijk is zonder dat het de samenhang en eenheid aantast. Doordat het element sober en minimalistisch is krijgt de bebouwing extra aandacht; het vormt een contrast met de veelzijdige bebouwing.

Gebruik De minimalistische en sobere uitstraling in combinatie met de vrijheid nodigt uit om initiatieven, activiteiten of invullingen te geven aan het element. Door de vormgeving en de open ruimte die is ontstaan is er meer mogelijkheid voor activiteit langs het water, waardoor het water beleefbaarder wordt.

De combinatie van water en ruimte zet aan tot verschillende invullingen en activiteiten.

67

EBIED

RUMG

CENT

OUDE GEVANGENIS/ MUSEUM

68

Het element in de structuren van Leeuwarden

Object

Lokaal

Object

Buurt/wijk

Object

Lokaal

Lokaal

Stad

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad

Stad

5. 7 Blokhuisplein te Leeuwarden Het gebied en het probleem Tussen het museum de Blokhuispoort (voormalige gevangenis) en het centrum is een drukke verbinding met veel autoverkeer, die onaantrekkelijk voor fietsers en voetgangers is.

Upgraden

!

!!

Aandacht Object

P

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

P

Ruimtelijke waarde

Strategische waarde Strategische waarde

Ruimtelijke waardeRuimtelijke waarde

Wijk/buurt

!

Lokaal

!

P

Ruimtelijke waarde

P Strategische waarde

Stad

Het effect en schaal Het opvallende element zorgt voor een betere connectie tussen het centrum en het zuidelijke deel van de stad voor voetgangers en fietsers. Hierdoor is het van stedelijk belang, doordat het zorgt dat kwaliteiten van de stad prettiger bereikbaar zijn. Het grootste effect is op lokaal niveau te vinden, in de directe omgeving van het plein wordt deze beleefd. Het valt op zodra mensen over de weg rijden.

De Blokhuispoort trekt steeds meer publiek, terwijl de bereikbaarheid voor voetgangers niet zo goed is. Aansluitend bij het innovatieve karakter van de Blokhuispoort als broedplaats voor allerlei bedrijven en culturele activiteiten, is hier voor een niet alledaagse oplossing gekozen.

Het element in de omgeving

Strategische waarde

Het ruimtelijke element Door het grote contrast in de verschijningsvorm is het een opvallend element in de omgeving.

Uitstraling

Object

P Strategische waarde

De opzet van het element Het verven van een bestaand wegdek is een upgrade van de huidige weg. Het doel van het element is de verbinding voor langzaam verkeer te verbeteren

Ruimtelijke waarde

69

Bereikbaarheid Het plein ligt verweven in de stedelijke structuren van de stad, het element voegt niets toe aan de bereikbaarheid, doordat er gebruik wordt gemaakt van de aanwezige weg.

De leesbaarheid van deze weg wordt door het kleurgebruik en patroon hiervan onduidelijk. Dit is dan ook het doel van het element, de automobilist wordt verrast, waardoor deze afremt en er een shared-space ontstaat.

De goede bereikbaarheid van het element zorgt er mede voor dat het aandacht krijgt, de aandacht van het element wordt op de volgende pagina toegelicht.

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

centrum

OUDE GEVANGENIS/ MUSEUM

!

Bereikbaar

70

Bereikbaarheid van het element P

Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Aandacht Het element heeft een hoge betrokkenheid met de mensen, niet omdat mensen iets van zichzelf toevoegen aan het element, maar doordat iedereen er wel een mening over heeft en het veel media aandacht heeft gekregen.

Het element krijgt ook veel aandacht doordat het erg uniek in zijn omgeving is.

Nergens anders in de (directe) omgeving is een soortgelijk element te vinden.

Doordat het element op de verbinding ligt tussen het centrum en de Blokhuispoort en op een doorgaande weg rond het centrum ligt wordt het druk bezocht en heeft het veel aandacht.

Aandacht, uniciteit

Object

Dat het element aandacht krijgt komt vooral dor de uitstraling ervan. Dit wordt op de volgende pagina toegelicht.

Lokaal

Buurt/wijk

Object

Lokaal

Stad

Buurt/wijk

Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Aandacht

Een opvallend element in de omgeving

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Wijk/buurt

Lokaal

71

Uitstraling Er kan lang gediscussieerd worden over de uitstraling van het blokhuisplein, maar of men het nou mooi of lelijk vind, het materiaalgebruik valt erg op in de omgeving. Het vormt een contrast met de aansluitende donkere asfaltwegen en steekt af met de ingetogen bebouwing in de (directe) omgeving.

Het plein heeft invloed op de omgeving doordat het totaal niet aansluit op materialen die hier zijn toegepast.

Op de volgende pagina wordt het gebruik van het element toegelicht, het element doet weinig aan het gebruik, maar de uitstraling zorgt wel voor een lichte verandering in het gebruik.

Lokaal

Buurt/wijk

Object

Lokaal

Bijzondere uitstraling

Stad

Buurt/wijk Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Uitstraling

72P Ruimtelijke waarde

Wijk/buurt

Lokaal

Bijzonder materiaalgebruik

Gebruik Het gebruik is puur gericht op verkeersstromen. Het element is toegankelijk voor autoverkeer, fietsers en voetgangers. Het gebruik voor fietsers en voetgangers wordt veiliger, doordat automobilisten af zullen remmen door de opvallendheid van het element.

Er is geen ruimte voor ontspanning, activiteiten, vrijheid of ontspanning. Dit is ook niet gewenst op deze locatie.

Voornamelijk gebruik door verkeersstromen (onder en boven) Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

!

Gebruik

P Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

73

Verhoogd toegankelijkheid voor langzaam verkeer; centrum - museum

74

Aandacht door contrast met omgeving

Opvallend element in verkeersstromen

Conclusies op locatie Het gebied krijgt aandacht door de ingreep (zowel positieve als negatieve publiciteit) Opvallend door contrast met de omgeving De automobilist matigt zijn snelheid door de opvallendheid van de weg waar deze over rijdt.

Langzame verkeersstromen kunnen zich veiliger verplaatsen.

Verbeterd de toegankelijkheid voor voetgangers en fietser tussen museum en centrum.

Binnen de huidige verkeersstromen is het een op vallend element waardoor het gebied aandacht krijgt.

Conclusies/ tips voor andere locaties.

Door een ingreep opvallend te maken in de context krijgt een gebied aandacht.

75

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Object

Element

Stad

Lokaal Object

Object

Buurt/wijk Lokaal

Lokaal

Opzet

Buurt/wijk

Stad Buurt/wijk

Impuls

Schaal Object

Object

Lokaal

Buurt/wijk Object

Lokaal

Buurt/wijk

Object

!!! !

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad

Stad

Uitstraling

Aandacht

Gebruik Object

Object

Lokaal

Buurt/wijk

!

Stad

Object

!

P

Object

P

P

! !

Verbinden

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Strategische waarde

!

Object

Object

Ruimtelijke waarde

!

Buurt/wijk

Strategische waarde

!!

!

Ruimtelijke waarde

Stad

P

P

Ruimtelijke waarde

Lokaal

P

Buurt/wijk

!

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Stad

Stad

Ruimtelijke waarde

Uitstraling

P

P

! !

Strategische waarde

Uitstraling

Lokaal

!

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Ruimtelijke waarde

Gebruik Object

P

P

! !

Ruimtelijke waarde

P

Uitstraling

P

Strategische waarde

P

Ruimtelijke waarde

P

Gebruik

!

Strategische waarde

Ruimtelijke waarde Strategische waarde Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

P

Wijk/buurt Lokaal

!

Ruimtelijke waarde

Upgraden

!

Buurt/wijk

Wijk/buurt

Gebruik

Ruimtelijke waarde Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

Havenkwartier, Deventer

Stad

Stad

Stad

Object

Strategische waarde Strategische waarde

Strategische waarde

P

Upgraden

Coolhaveneiland, Rotterdam

76

Lokaal

Buurt/wijk

Ruimtelijke waarde

Aandacht

Strategische waarde Strategische waarde

Strategische waarde

P

Object

Ruimtelijke Strategische waardewaarde Strategische waarde

Upgraden Lokaal

Buurt/wijk

Uitstraling

P

Strategische waarde

Blokhuisplein, Leeuwarden

Buurt/wijk

Bereikbaar Stad

Stad Lokaal

P

Lokaal

Lokaal

Strategische waarde Strategische waarde Strategische waarde Ruimtelijke Strategische waardewaarde Ruimtelijke waardeRuimtelijke waarde

Rijnhavenbrug, Rotterdam

Stad

Stad

Bereikbaar

Verbinden

Luchtsingel, Rotterdam

Stad

Stad

Ruimtelijke waarde

Lokaal P Ruimtelijke waarde

Buurt/wijk

Stad

5 .8 Ran gsc h ikkin g v an de e lementen op de meeste typen impulsen:

De luchtsingel staat op nummer 1; deze heeft alle impulsen in het element.

Vooral de aandacht, door formaat en kleurgebruik valt op ten opzichte van de andere elementen.

De Rijnhavenbrug staat op nummer 2; de bereikbaarheid wordt door deze brug sterk vergroot, maar het is een sober element, wat weinig aandacht aan het element toevoegt.

Op de 3e plaats, het Blokhuisplein; Door het kleurgebruik krijgt het plein erg veel aandacht en is het een opvallend element. Doordat het op een bestaande weg gebeurd is verhoogt het de bereikbaarheid niet. Er is ook geen verhoging van het gebruik, de vorm en functie van de plek is hetzelfde gebleven.

Het coolhaveneiland verdient een 4e plaats; De eenduidige verharding zorgt voor eenheid in het gebied en geeft het hiermee een nette uitstraling.

Omdat het sober materiaalgebruik is krijgt het geen/weinig aandacht. De bereikbaarheid van het gebied was al goed en is niet aangepast door het element.

Op de laatste plaats staan het havenkwartier in Deventer. Deze upgrade verhoogt duidelijk de uitstraling van het gebied. Maar doordat het ge誰soleerd in de omgeving ligt krijgt het geen aandacht en is de bereikbaarheid slecht.

77

Object

Object

Buurt/wijk

Opzet element Object

Object

LokaalObject

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk Lokaal

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad Buurt/wijk

Stad

Stad

Stad

Stad

Impuls

Object

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk

Schaalniveau Buurt/wijk

Stad

Stad

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

! !! !

Object

gische waarde

Lokaal

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Verbinden

Stad

Bereikbaar

!

Uitstraling

Aandacht

P

P

P

Gebruik

Stad

Wijk/buurt

P Object

Lokaal

Buurt/wijk

Object

Stad

Lokaal

Strategische waarde Ruimtelijke waarde Ruimtelijke waarde Strategische waardeStrategische waarde Ruimtelijke Strategische waarde waarde Ruimtelijke waarde

! !

Upgraden Strategische waarde

Uitstraling

Ruimtelijke waarde

!

P Strategische waarde Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Gebruik

P

Ruimtelijke waarde

Lokaal

Wijk/buurt

P

P

P

Ruimtelijke waarde

Strategische waarde

78

!

!

P

Ruimtelijke waarde

Strategische waarde

!

Ruimtelijke waarde

!

Buurt/wijk

5 .9 We lke impu lse n h o ren bij welke opzet vanuit de casestudy Toelichting: Bij de verbindende elementen zien we dat alle impulsen gegeven worden.

De plaatsing van de verbindende elementen is op strategische wijze gedaan, waardoor de bereikbaarheid goed is. Deze elementen krijgen aandacht doordat ze uniek in de omgeving zijn en/ of opvallend in formaat of kleur zijn. Door de sterke relatie met de omgeving (onder andere door een goede bereikbaarheid) hebben deze elementen een goede uitstraling.

Afhankelijk van het imago van de omgeving heeft dit element een passende of contrasterende uitstraling ten opzichte van de omgeving. Het gebruik van de elementen is gericht op langzame verkeersstromen en verbind ruimte voor ontspanning en verhoogt de bewegingsvrijheid.

Doordat verbindende elementen gelegen zijn tussen onderlinge wijken is het schaalniveau voor de stad en/of wijk van invloed.

We zien dat bij de upgrade van een gebied er al (veel) kwaliteit aanwezig is, het gebied krijgt aandacht en is goed bereikbaar. Hierdoor kan het element zich vooral richten op de verhoging van de uitstraling en gebruik.

Of het gebied heeft een hoge gebruiksintensiteit, in dit geval wordt er aandacht op het element gelegd waardoor een deel van ee route opvalt ten opzichte van de omgeving.

79

6

IMPULSEN VOOR DE TUSSENTIJD In dit hoofdstuk volgen principes van de impulsen die we zijn tegen gekomen tijdens de casestudie. We laten de beste voorbeelden zien en indien van toepassing laten we de voorbeelden zien waar impulsen ontbreken.

Deze principes kunnen voor het geven van een impuls een handleiding zijn om de geslaagde voorbeelden te gebruiken voor het geven van een goede impuls.

80

De impulsen zijn erg sterk met elkaar verbonden, met 1 enkel soort impuls wordt een gebied niet meteen goed lopend. We hebben gemerkt dat bij geslaagde gebieden altijd een combinatie aanwezig is van bereikbaarheid, aandacht, uitstraling en gebruik.

Bereikbaar

We kunnen daarom stellen dat er; Zonder bereikbaarheid geen gebruiksimpuls is, Zonder aandacht er minder gebruik is, Veel aandacht en slechte uitstraling geen impuls is Etc. etc.

Gebruik

IMPULS

Aandacht

Uitstraling

81

Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

Geslaagde voorbeelden:

!

1: Zorg voor een leesbare routing tussen een succesvol gebied en het ‘probleem gebied’

Verbinden

Bereikbaar

2: Verhoog de bereikbaarheid vanuit het centrum naar het gebied

!

3: Verhoog de bereikbaarheid van het gebied voor langzaam verkeer.

P Strategische waarde

Strategische waarde

1

82

4: Het gebied is uniek in zijn omgeving, maar is slecht bereikbaar omdat de route er naar toe slecht leesbaar is.

Ruimtelijke waarde

+

Rijnhavenbrug, Rotterdam

Gebieden met een gemiste kans in bereikbaarheid:

P

Ruimtelijke waarde

+

+

2

Luchtsingel, Rotterdam

3

Luchtsingel, Rotterdam

-

4

Havenkwartier, Deventer

Object

Object

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad

Stad

Geslaagde voorbeelden

!

1: Voeg een bijzonder element voor (uniek in de omgeving) Verbinden

2: Maak gebruik van kwaliteiten uit de omgeving en verbind deze door een bijzonder element met het betreffend gebied

Upgraden

!

Aandacht

!

3: Zorg voor betrokkenheid met de gebruikers

P

4: Maak een opvallende verbinding tussen een succesvol gebied en een ‘probleem gebied’

P Strategische waarde

+

1

Blokhuisplein, Leeuwarden

Blokhuisplein, Leeuwarden

Strategische waarde

Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

+

+

2

Strategische waarde Ruimtelijke waarde

P

3

Luchtsingel, Rotterdam

+

4

Luchtsingel, Rotterdam

83

Object

Object

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad

Stad

Geslaagde voorbeelden

!

Verbinden

Uitstraling

1: Er is een nieuw element toegevoegd, het materiaal gebruik sluit aan bij het karakter van de stad

Upgraden

!

2: Het materiaalgebruik sluit aan bij de gevarieerde omgeving, het zorgt voor eenheid in het gebied.

!

P

3:Het materiaalgebruik sluit aan bij het karakter van de omgeving.

P

Ruimtelijke waarde

Strategische waarde

Strategische waardeRuimtelijke waarde

P

4: Het materiaalgebruik staat in contrast met de uitstraling van de omgeving, door het formaat en kleurgebruik

Ruimtelijke waarde

5: Het materiaalgebruik staat in contrast met de uitstraling van de omgeving door het opvallende kleurgebruik

+

1

Rijnhavenbrug, Rotterdam

84

2

Coolhaveneiland, Rotterdam

+

+

+

3

Havenkwartier, Deventer

4

Luchtsingel, Rotterdam

+

5

Blokhuisplein, Leeuwarden

Object

Object

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad

Stad

Geslaagde voorbeelden 1: Het element verhoogt de bewegingsvrijheid, binnen het element is ruimte voor ontspanning 2: Het element geeft een extra impuls aan ontspanning en recreatie in het gebied.

4: Het element geeft ruimte voor multifunctioneel gebruik

1

P

Strategische waarde

2

Ruimtelijke waarde

Strategische waarde Ruimtelijke waarde

P

Ruimtelijke waarde

+

+

Luchtsingel, Rotterdam

Gebruik

!

P

Strategische waarde

Rijnhavenbrug, Rotterdam

Upgraden

!

3: Het element verbindt ruimtes voor ontspanning en activiteit. Er is veel bewegingsvrijheid in het element

+

!

Verbinden

3

Coolhaveneiland, Rotterdam

+

4

Havenkwartier, Deventer

85

Object

Object

Lokaal

Lokaal

Buurt/wijk

Buurt/wijk

Stad

We hebben bij de onderzoeksmethode gekeken naar gerealiseerde projecten waarbij een impuls in de tussentijd gegeven wordt.

Stad

Uit deze methode is gebleken dat in een stedelijk woon- en werkgebied de combinatie van bereikbaarheid, aandacht, gebruik en uitstraling voor de beste impuls zorgt.

!

Bereikbaar Object

Lokaal

Buurt/wijk

Stad

P

!

+

Strategische waarde

Aandacht

!

P Strategische waarde

P Strategische waarde

= IMPULS

Ruimtelijke waarde

Ruimtelijke waarde

Gebruik

!

Uitstraling

P Principe; stedelijk woon- en werkgebied + bereikbaarheid, aandacht, gebruik en uitstraling = impuls

86

Deze methode kan omgekeerd worden gebruikt, als analyse methode, wanneer er een vraag is om een impuls aan een gebied te geven.

Door te analyseren wat de huidige kwaliteiten van een gebied zijn kan worden gekeken wat er ontbreekt, om zo tot het toevoegen van het meest geschikte element te komen.

Om deze methode gemakkelijk in gebruik te maken hebben we het stappenplan opgesteld op de volgende pagina.

Door dit stappenplan te volgen wordt een gebied stapsgewijs geanalyseerd en wordt overzichtelijk wat er ontbreekt en wat er goed is.

Ruimtelijke waarde

Strategische waarde

Toepassing methode voor het geven van een impuls bij stedelijk woon- en werkgebied dat te kampen heeft met leegstand, leegloop of imagoproblemen;

Ruimtelijke waarde

De ontbrekende impulsen kunnen dan worden meegenomen in het toevoegen van een element, waardoor er een passende impuls in de tussentijd kan worden gegeven.

Stappenplan ANALYSEREN OP VOLGENDE FACTOREN:

BEREIKBAARHEID Slecht

- Geef een impuls die bijdraagt aan de bereikbaarheid vanaf omliggende snelwegen, OV-haltes en vanuit het centrum/ - Verhoog de toegankelijkheid/ - Maak het leesbaar(der)

Goed AANDACHT - Verbind het gebied met omliggende trekkers/ - Maak het gebied uniek t.o.v. de omgeving/ - Voeg een bijzonder element toe/ - Zorg voor betrokkenheid van mensen

Slecht

Goed

UITSTRALING Slecht

Goed

- Pas het materiaal gebruik aan voor de betreffende situatie, bij een rustige omgeving; opvallend materiaal gebruik, bij veel diversiteit; rust en eenheid in het element/

GEBRUIK - Zorg voor ruimte voor ontwikkelingen/ - Maak plek voor ontspanning/ - Maak ruimte en aanleiding voor activiteiten/ - Zorg voor vrijheid van de gebruikers

Slecht

Goed

ZORG ERVOOR DAT DE SLECHTE FACTOREN WORDEN VERBETERD IN EEN ELEMENT Zitten de slechte factoren vooral in uitstraling en gebruik; upgrade de bestaande situatie.

Zijn alle factoren slecht; zorg dan voor een verbindend inrichtingselement.

Stappenplan gebiedsanalyse

87

7 88

TERUGKOPPELING In dit hoofdstuk geven we antwoord op de deelvragen en de hoofdvraag.

We vergelijkende hypothese met de resultaten van het onderzoek.

7.1 Op de de e lv r age n Wat is tussentijd en waarom is er een impuls van de openbare ruimte in stedelijk gebied nodig?

Tussentijd: Simpel gezegd betekend tussentijd “De tijd tussen iets ouds en iets nieuws” het oude is bekend maar niet goed. In de tussentijd is er gebrek aan financiële middelen, er is onzekerheid over de exacte toekomst van een gebied.

Planmatige ontwikkelingen werken niet en dit vraagt om het loslaten, wat zorgt voor ‘natuurlijke groei’ Waarom is er een impuls van de openbare ruimte nodig: Er zijn gebieden in de stedelijke omgeving die te maken hebben met leegloop, leegstand en/ of een slecht imago. Juist de openbare ruime is het deel waar de landschapsontwerper invloed op kan uitoefenen.

Wat maakt deze gebieden nu de geschikte locatie om een impuls te geven; Stedelijk woon-werkgebied Een gebied waar intense ruimtelijke, culturele en socio-economische samenhang en verweving bestaat tussen verschillende menselijke activiteiten (wonen, diensten, werken).

Openbare ruimte Publieke ruimte voor iedereen toegankelijk Stedelijk gebied is economisch en sociaal waardevol Openbaar gebied kan en moet een impuls afgeven; het is voor iedereen In de tussentijd: de stedelijke omgeving voldoet niet aan de wensen, mist de sociale en ruimtelijke samenhang

Wat is een impuls en hoe kan deze zo objectief mogelijk worden omschreven?

Impuls; Een prikkel of stimulans waar geen ‘weerstand’ aan kan worden geboden Vanuit sociaal-economisch oogpunt en stedelijke omgeving: Uniciteit & diversiteit Bereikbaarheid & toegankelijkheid Leesbaarheid & beleving Ontspanning & activiteit Welke tussentijdse inrichtingsmiddelen zijn er nu?

Kades Coolhaveneiland, Rotterdam.

Havenkwartier, Deventer Rijnhavenbrug, Rotterdam Luchtsingel, Rotterdam Blokhuisplein, Leeuwarden Wat zijn de impulsen van de inrichtingsmiddelen op een gebied en/of zijn omgeving en hoe kunnen deze worden gekoppeld aan het doel van een gebied?

Bereikbaarheid Aandacht Gebruik Uitstraling

89

7 .2 Op d e h oo f dv r aag

Bereikbaar

Hoe kan een openbaar element met relatief weinig middelen in de tussentijd worden ingezet om een niet optimaal functionerend gebied een doelgerichte impuls te geven.

Gebruik

IMPULS

Aandacht

Voor geslaagd element zijn we tot de conclusie gekomen dat de punten; Bereikbaarheid, aandacht, gebruik en uitstraling een belangrijke rol spelen.

Omdat op sommige gebieden kwaliteiten van deze punten aanwezig zijn is het belangrijk per gebied hier goed naar te kijken.

Er is dus geen eenduidig antwoord te geven wat voor elk willekeurig gebied van toepassing is. Daarom hebben we een stappenplan opgesteld waarmee een gebied geanalyseerd. Door per gebied te kijken naar de aanwezige bereikbaarheid, aandacht, gebruik en uitstraling kunnen de ontbrekende factoren in de vorm van een element worden toegevoegd.

Uitstraling

Vicieuze cirkel impulsen ANALYSEREN OP VOLGENDE FACTOREN:

BEREIKBAARHEID Slecht

- Geef een impuls die bijdraagt aan de bereikbaarheid vanaf omliggende snelwegen, OV-haltes en vanuit het centrum/ - Verhoog de toegankelijkheid/ - Maak het leesbaar(der)

Goed AANDACHT - Verbind het gebied met omliggende trekkers/ - Maak het gebied uniek t.o.v. de omgeving/ - Voeg een bijzonder element toe/ - Zorg voor betrokkenheid van mensen

De combinatie van bereikbaarheid, aandacht, gebruik en uitstraling zorgt voor een goedlopend gebied.

Slecht

Goed

UITSTRALING Slecht

Goed

- Pas het materiaal gebruik aan voor de betreffende situatie, bij een rustige omgeving; opvallend materiaal gebruik, bij veel diversiteit; rust en eenheid in het element/

GEBRUIK - Zorg voor ruimte voor ontwikkelingen/ - Maak plek voor ontspanning/ - Maak ruimte en aanleiding voor activiteiten/ - Zorg voor vrijheid van de gebruikers

Slecht

Goed

ZORG ERVOOR DAT DE SLECHTE FACTOREN WORDEN VERBETERD IN EEN ELEMENT Zitten de slechte factoren vooral in uitstraling en gebruik; upgrade de bestaande situatie.

Zijn alle factoren slecht; zorg dan voor een verbindend inrichtingselement.

90

Stappenplan gebiedsanalyse

7.3 Op de h y p o t h es e Een impuls om een gebied te ontwikkelen kan met relatief weinig inrichtingsmiddelen worden bereikt.

Onduidelijk; De impulsen die we zijn tegen gekomen zijn over het algemeen met veel inrichtingsmiddelen (economisch gezien) gemaakt. Voor een goed antwoord op de vraag zou het verschil tussen een goedkoop en een duur element gemeten moeten kunnen worden.

Het succes van de impuls is afhankelijk van de strategische plaatsing en de ruimtelijke kwaliteit tegenover het doel van het gebied.

Klopt; Uit de referentiestudie is gebleken dat verbindende elementen veel impuls afgeven. Deze elementen zijn strategisch geplaatst en verhogen de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Het doel van het gebied bepaalt de mate van aandacht en uitstraling die het element nodig heeft om succesvol te zijn. Bij een gebied zonder aandacht kan het element de aandacht van het gebeid verhogen. Bij een gebied dat al aandacht krijgt door aanwezige kwaliteiten kan het element ondergeschikt worden gemaakt aan de omgeving.

Aan een impuls zijn verschillende doelen en typen toe te kennen, waaronder als doel, het succesvol maken van een werk- of woonomgeving.

Klopt; Het Hoofddoel van alle impulsen is het creĂŤren van een succesvol werkof woongebied. De verschillende typen zijn te onderscheiden in verbinden en upgraden van een gebied.

We verwachten dat tussentijdse inrichtingsmiddelen vooral een impuls afgeven aan de directe omgeving en niet op grotere schaal van invloed zijn.

Klopt deels, de meeste impulsen hebben invloed op lokaal en wijkniveau. Maar bij een groot element zoals de luchtsingel heeft het waarde op stadsniveau.

We denken onderscheidt te kunnen maken tussen de volgende typen impulsen: verbindende impuls, nieuwe impuls en een bestaande impuls te upgraden.

Klopt deels, nieuwe impulsen vallen niet te onderscheiden, compleet nieuwe impulsen, zoals de luchtsingel, vallen onder verbindende impulsen. Doordat impulsen worden gegeven in een bestaande situatie wordt er gebruik gemaakt van de aanwezige kwaliteiten van het gebied en de omgeving.

Er is wel onderscheid te maken in verbindende impulsen en de upgrade van een impuls. Verbindende impulsen leggen de verbinding tussen een succesvol en een ‘probleemgebied.’ Deze hebben een duidelijke relatie met de context. Bij de upgrade van een impuls zijn er kwaliteiten in een gebied aanwezig en wordt vooral aan de uitstraling en het gebruik gewerkt.

91

Websites Stipo en Anna Vastgoed & Cultuur. (z.d.) Tussentijd Rotterdam Geraadpleegd op 10 april 2014, van http://www.tussentijdrotterdam.nl/ Ontwikkelingen in de tussentijd in Rotterdam.

Sabrina Lindemann. (z.d.) Tussentijd in ontwikkeling Geraadpleegd op 10 april 2014, van http://www.tussentijdinontwikkeling.nl/etalage Projecten in de tussentijd RenĂŠ Jansen, Anne Seghers, Iris Schutten en Moniek Oerbekke & Tim Heijmans. (2012) Pauzestreken Geraadpleegd op 10 april 2014, van http://www.pauzestreken.nl/ Projecten in Deventer Provincie Overijssel. (december 2013) Brug bij Vollenhoven Geraadpleegd op 13 april 2014, van http://www.overijssel.nl/thema's/ruimtelijke-ontwikke/ruimte-kwaliteit/ voorbeeldenbank/voorbeelden/brug-vollenhove/ A2 Maastricht. (september 2010) Plaatsing eerste tijdelijke brug Geraadpleegd op 13 april 2014, van http://www.a2maastricht.nl/nl/dp/-werkzaamheden-voor-2011/2010/ plaatsing-eerste-tijdelijke-brug.aspx Platform voor woonbeleid in Amsterdam (april 2011) Tijdelijke evenementenpark bij Arena Geraadpleegd op 14 april 2014, van http://www.nul20.nl/tijdelijk-evenementenpark-bij-arena

92

Marres (juli 2013) Landschap in perspectief Sphinxpark Geraadpleegd op 14 april 2014, van http://dutcharttoday.nl/expositions/detail/ landschap-in-perspectief-sphinxpark Wireless Arnhem (z.d.) Wireless Arnhem Geraadpleegd op 14 april 2014, van http://www.wirelessarnhem.nl/ MichaĂŤl Bakker (oktober 2013) Inspirerende graskamers op plein in Gdansk Geraadpleegd op 17 april 2014, van http://florafocus.wordpress.com/2013/10/18/ inspirerende-graskamers-op-plein-in-gdansk/ AD (april 2006) Coolhaveneiland ontwaakt Geraadpleegd op 17 april 2014, van http://www.ad.nl/ad/nl/5597/Economie/article/detail/2382918/2006/04/04/ Coolhaveneiland-ontwaakt.dhtml Martijn Al (z.d.) Experimentele tijdelijke inrichting Blokhuisplein in Leeuwarden Geraadpleegd op 17 april 2014, van http://www.martijnal.nl/wp-content/uploads/2013/11/Paginas-van-Groen2013-11-blokhuisplein.pdf Vereniging nieuw Utrecht (z.d.) Makelaars van de tussentijd Geraadpleegd op 21 april 2014, van http://makelaarsvandetussentijd.nl/

BRONNEN Michiel de Boer Hiltje van der Wa (z.d.) Ruimte in de stad Geraadpleegd op 21 april 2014, van www.ruimteinstad.nl/succesfactoren-bij-tijdelijke-ontwikkeling/ Platform 31 (juni 2013) Succesfactoren gebiedsontwikkeling die 30 jaar meegaan Geraadpleegd op 21 april 2014, van http://www.platform31.nl/nieuws/ succesfactoren-gebiedsontwikkeling-die-30-jaar-meegaan KPMG (z.d.) Vestigingsklimaat Geraadpleegd op 21 april 2014, van http://blog.kpmg.nl/tag/vestigingsklimaat/ Gemeente Eindhoven (z.d.) Aantrekkelijk vestigingsklimaat Geraadpleegd op 21 april 2014, van http://www.presentatieseindhoven.nl/page/aantrekkelijk-vestigingsklimaat Guus Bakker (januari 2013) Factoren vestigingsklimaat Geraadpleegd op 21 april 2014, van http://2013.amsterdamcityindex.nl/index-2013-in-detail/ factoren-vestigingsklimaat/

Rijksoverheid (z.d.) Vestigingsklimaat Geraadpleegd op 21 april 2014, van http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/internationaal-ondernemen/ buitenlandse-investeerders-aantrekken/vestigingsklimaat Bedrijfspand.com (z.d.) Vastgoed-begrip: Vestigingsklimaat Geraadpleegd op 21 april 2014, van http://www.bedrijfspand.com/vastgoed-begrip/vestigingsklimaat/ Mirte Luesken (juni 2013) Een onverdeeld succes Geraadpleegd op 23 april 2014, van http://www.stedelijkinterieur.com/pdf/Scriptie%20Mirte%20Leusken%20-%20 NHTV/Scriptie%20Mirte%20Luesken%20-%20NHTV.pdf Het CCV (z.d.) Succesfactoren Geraadpleegd op 23 april 2014, van http://www.hetccv.nl/dossiers/boas-in-de-openbare-ruimte/ menusamenwerken/succesfactoren Frederique Kreeftenberg (februari 2014) Coolhavenkade Geraadpleegd op 23 april 2014, van http://coolhavenkade.blogspot.nl/

Woorden Nederlandse taal (z.d.) Vestigingsklimaat Geraadpleegd op 21 april 2014, van http://www.encyclo.nl/begrip/vestigingsklimaat

93

Boeken Sabrina Lindemann, Iris Schutten (2010) Stedelijke transformatie in de tussentijd. Amsterdam: Uitgeverij SUN Ton Tushuizen (2013) Welstendige ontwikkeling. Wageningen: Wageningen Academic Publishers Han Meyer, Frank de Josselin de Jong, Maarten Jan Hoekstra (2009)Het ontwerp van de openbare ruimte. Amsterdam: Uitgeverij Boom Hans Loidl, Stefan Bernard (2003) Opening Spaces. Berlijn: Birkhäuser

Mattijssen, T. (z.d.) Het benoemen van ruimtelijke kwaliteit.

Onderzoeksdossier Wing Broersma, L. (2013) Kwaliteit van het groen in de openbare ruimte.

Onderzoeksrapport Hogeschool Van Hall Larenstein.

Smulders, P. (2010) De ideale openbare ruimte. NHTV, Ruimtelijke Ordening en Planologie Inovatiewerken Utrecht (2011) Tijdelijkheid als Strategie. Flyer

Niet-gepubliceerde bron

Provincie Overijssel (z.d.) Kansen voor gebruik. Platform Initiatieven Tijdelijkheid (PIT) in opdracht van Provincie Overijssel

Arends, F. (2009). Placement report: TWK Municipality Grabouw (stageverslag). Commerciële Economie, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Arnhem.

Westen, v J. en Ziel, P. (2009) ERVE SPRAKEL, EEN NIEUW NABUURSCHAP EN EEN BELEVINGSPLEK VOOR STADSRANDZONE VANEKER, ENSCHEDE. Werkboek, in opdracht van de Gemeente Enschede.

Hobma F.A.M. (2004) Het geheim van het succes: Gebiedsontwikkeling van Stations, verslag door universitair docent TU Delft, van het boek: Integrale Gebiedsontwikkeling: Het stationsgebied ‘s Hertogenbosch centraal.

Broes, T. Langhe, d K. Roose, H. Aerschot, v W. Vanobbergen, T. (2012) Ontwerpend onderzoek als methodiek. Ontwerpend onderzoek gemeente Antwerpen.

Hassink, J. Elings, M. Dam, v R. Fontein, RJ. (2013) Zoekers gevonden Een zoektocht naar een succesvolle strategie voor groene burgerinitiatieven. Wageningen UR

Burgers, E. (2012) Plannen voor de tussentijd in Spoorzone Delft. Ontwikkeling Spoorzone Delft.

Derkx M.P.M. (2013) Vertaling resultaten gebruikswaarde-onderzoek laanbomen naar onderwijsmodule t.b.v. groene onderwijs. Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, onderdeel van Wageningen UR

94

Napawan, C. (2011) TEMPORARY SPACES IN PUBLIC PLACES. Onderzoek naar het gebruik van de openbare ruimte.

Hoonaard, v d J. Zundert v S. Koffeman, A. (2012) Tijdelijk Anders Bestemmen. Een verkenning naar tijdelijke bestemmingen als katalysator voor gebiedsontwikkeling. In opdracht van provincie Zuid-Holland.

Stadsregio Rotterdam (2013) Samenwerken aan uniek wonen, werken en recreĂŤren aan de rivier. Verslag expertmeeting tijdelijkheid. Stadsregio Rotterdam. Project Parels aan de Maas

95

! ! ! !!

Buurt/wijk

Object

Stad

Lokaal

Buurt/wijk

P

96

P

P

Stad

Object

P

P

Strategische waarde Strategische waarde Strategische Ruimtelijke Strategische waardewaarde Ruimtelijke waarde Ruimtelijke Strategischewaarde waarde Strategische waarde Ruimtelijkewaarde waarde Ruimtelijke waarde Ruimtelijke waarde

Lokaal

Buurt/wijk