Pact op Zuid

Het onbekende verhaal of het verhaal dat nog niet geschreven is..

Het onbekende verhaal of het verhaal dat nog niet geschreven is..

Onderzoek naar het verhaal van de woningcorporaties in Pact op Zuid

Het verhaal van de corporaties Pact op Zuid

Dvd / Onderzoek, sfeer, resultaat

onderzoek blauw (blauw)

resultaat grijs

sfeer (groen) groen

pag. 4 en 5

Het onbekende verhaal of het verhaal dat nog niet geschreven is..

pag. 6 en 7

Colofon

Met dank aan: Jacolien Vogelzang Beleidscoรถrdinator Rotterdam bij woningcorporatie Vestia en namens Vestia betrokken bij Pact op Zuid Roger Teeuwen Hoofd afdeling Grafisch Ontwerpen, Willem de Kooning Academie

Vestia Rotterdam Feijenoord Vestia Rotterdam Zuid Com.Wonen Woonstad Rotterdam Woonbron

Kamiel Verschuren

Willem de Kooning Academie

Ontwerp boek:

Stichting B.a.d Talingstraat 5 3082 MG Rotterdam http://www.foundationbad.nl/ kamielverschuren@mac.com

Blaak 10 3011 TA Rotterdam http://www.wdka.nl/

Julien Arts NL Maarten van Gent NL Ralph Noordhoek NL

Studenten workshop:

Begeleid door:

Julien Arts NL Florian Borstlap von Brugmann NL Franรงois Brunet FR Rinus van Dam NL Maarten van Gent NL Olivia Grandperin FR Korbinian Kainz D Daniel Kirkwood AU Louise van der Laak NL Bart Manders NL Ralph Noordhoek NL Paul Rikken NL Marie-Sarah Simon NL Emiel Steginga NL Koen van der Wouw NL

Lauran Schijvens NL Peter Zuiderwijk NL

Lauran Schijvens lauran@studiolsd.nl Peter Zuiderwijk http://www.peterzuiderwijk.com/

Deze publicatie doet verslag van een workshop waarin onderzoek is gedaan naar de rol van de woningcorporaties in Pact op Zuid, de verhalen en hoe deze te vertellen. Dit onderzoek werd gedaan door 15 studenten van de afdelingen autonoom en grafisch/redactioneel ontwerpen van de Willem de Kooning Academie te Rotterdam, onder leiding van Kamiel Verschuren en begeleiding van Peter Zuiderwijk en Lauran Schijvens.

Verslag workshop → pag. 22

pag. 8 en 9

Pact op Zuid Geschiedenis en achtergronden van een uniek samenwerkingsverband De afgelopen honderd jaar is het aanzien van Rotterdam sterk veranderd. Vele hectaren weilanden werden afgegraven ten behoeve van havenbekkens. Dorpjes maakten plaats voor bedrijventerreinen, containerbedrijven en chemische fabrieken. De laatste jaren vindt juist een omgekeerde beweging plaats. Steeds meer havengerelateerde bedrijven verlaten de stad en verhuizen richting de Maasvlakte in het westen. Op zoek naar de ruimte, of op de vlucht voor de strengere milieuwetgeving. Hun plek wordt ingenomen door woningbouw en voorzieningen. Deze dynamiek heeft grote gevolgen voor het aanzien van de stad, maar zeker ook voor de Rotterdammers die er wonen, werken en naar school gaan.

De moderne geschiedenis van Rotterdam begint in 1866. Dan wordt begonnen met het graven van de Nieuwe Waterweg, een directe scheepvaartverbinding met de Noordzee tussen Rotterdam en Hoek van Holland. Na het openstellen van de Nieuwe Waterweg in 1872 begint de onstuimige groei van de stad. In de loop van verschillende decennia worden nieuwe havens aangelegd. Vele hectaren weiland en landgoederen en zelfs kleine dorpjes als Katendrecht maken plaats

voor kademuren, water, schepen, wegen en bedrijfsterreinen.

De werkgelegenheid neemt enorm toe en uit alle windstreken komen mensen naar Rotterdam om werk te vinden. Om die nieuwe bewoners te kunnen huisvesten, moet de stad fors uitbreiden. Dat gebeurt op twee manieren: verschillende kleinere dorpen worden geannexeerd en nieuwe wijken worden aangelegd.

Ook aan de zuidrand van de stad, aan de Linker Maasoever, verschijnen nieuwe wijken. Voor de oorlog verrijzen de Tarwewijk, Afrikaanderwijk, Bloemhof en Hillesluis. De gemeenten Charlois en Katendrecht verliezen hun zelfstandigheid en worden ingelijfd bij Rotterdam. De historische dorpskernen worden opgeslokt door de stad. Na de oorlog breidt de stad verder naar het zuiden uit. Pendrecht en Zuidwijk worden gebouwd en enkele jaren later volgen Groot-IJsselmonde en de Beverwaard.

Karakter De afgelopen decennia is de industrie in de Rotterdamse regio sterk van karakter veranderd. De havenactiviteiten verdwenen grotendeels uit de stad en schoven op in westelijke richting, de scheepsbouw is bijna helemaal uit de regio verdwenen en de petrochemische industrie is veel minder arbeidsintensief geworden. In plaats van aan veel en laaggeschoolde arbeid, ontstond er juist behoefte aan hoogopgeleide werknemers. Dat gold zowel voor de havenindustrie als voor de dienstensector die zich na de oorlog ontwikkelde. Voor Rotterdam Zuid en voor de mensen op Zuid bleven deze ontwikkelingen niet zonder gevolgen. Veel van hen verloren hun baan. Degenen die wel een baan vonden en carrière maakten, gingen op zoek naar een betere woning. Die vonden de mensen veelal niet ‘op Zuid’, maar in het noordelijke stadsdeel aan de andere kant van de rivier, of in een van de omringende gemeenten. De woningen die voor en na de oorlog op

pag. 10 en 11

Inleiding Pact op Zuid - Carolien van Eykelen

Zuid waren gebouwd en die voor hun tijd erg luxe en gewild waren, bleken in de loop van de jaren zeventig opeens hopeloos verouderd, klein en onaantrekkelijk. Daarmee kwam Rotterdam Zuid in een neerwaartse spiraal terecht. De mensen die kansrijk waren, een goede opleiding en een baan hadden, vertrokken. In hun kielzog verdwenen ook de middenstanders. De mensen die weinig perspectief hadden, kónden niet weg. Zij bleven en kregen gezelschap van anderen, veelal van allochtone afkomst, die ook weinig kansen hadden en weinig geld en juist daarom op Zuid in die grote voorraad goedkope woningen een huis konden vinden.

Pact op Zuid In de loop van 2003 ondervroegen de corporaties duizenden inwoners van de Stadsregio Rotterdam over hun woningervaringen.

De uitkomsten gaven reden tot zorg. Veel mensen die op Rotterdam Zuid woonden, bleken ontevreden over hun woonomgeving. Niet eens zozeer over hun woning, maar wel over hun woonomgeving: hun buren, de kwaliteit van de voorzieningen, hun eigen perspectief. Voor de vier woningcorporaties op Zuid (Woonstad - v/h WBR en de nieuwe unie, Woonbron, Com.Wonen en Vestia), de drie deelgemeenten (IJsselmonde, Feijenoord en Charlois) en de Gemeente was dat reden de handen ineen te slaan in een uniek samenwerkingsprogramma, Pact op Zuid, om de negatieve spiraal te keren.

Pact op Zuid ging van start in het najaar van 2006. De twee belangrijkste doelstellingen van Pact op Zuid zijn: →

het vergroten van de bewonerstevredenheid;

→

het tegengaan van de selectieve migratie.

Kort gezegd komt het erop neer dat Rotterdam Zuid op het gebied van wonen, inkomen, schoolresultaten en werkgelegenheid op hetzelfde niveau moet komen als de rest van de stad.

Rotterdam Zuid moet weer een aantrekkelijk deel van de stad worden om in te wonen, te werken, te studeren en te recreëren. Met voldoende kansen voor bewoners en ondernemers. Pact op Zuid is een extra programma, een aanvulling op het reguliere gemeentelijke en deelgemeentelijke beleid en op de investeringen van de corporaties.

Afgesproken is om in de periode 2006-2016 één miljard euro extra te investeren in de fysieke, sociale en economische kwaliteiten van Zuid. De corporaties nemen daarvan ruim 870 miljoen euro voor hun rekening, de Gemeente en het Rijk de rest.

Pact op Zuid rust op drie pijlers, die tezamen de sociale, de economische en de fysieke kwaliteiten van Zuid moeten vergroten. Dat gebeurt op drie schaalniveaus: →

Krachtige buurten: op het niveau van de buurt wordt geïnvesteerd in werkgelegenheid, scholing, gezondheid.

Dit moet leiden tot een hoger aandeel midden en hogere inkomens, hogere arbeidsparticipatie, een hoger opleidingsniveau en een lagere uitval in het beroepsonderwijs.

→

Aantrekkelijke wijken: de huidige woonomgeving op Zuid sluit niet goed aan bij de wensen van de huidige en potentiële bewoners. De huizen zijn veelal klein, gestapeld en goedkoop. Er is veel groen, maar dat is vaak slecht onderhouden. Daarom worden de komende jaren vooral eengezinswoningen gebouwd. De kwaliteit van het groen wordt verbeterd. Dit moet leiden tot een hoger aantal woningen met toekomstwaarde, een stijging van de waarde van de woningen en een betere waardering van hun buurt door de bewoners. Daarom de woonomgeving moet beter

pag. 12 en 13

Inleiding Pact op Zuid - Carolien van Eykelen

aansluiten bij de wensen van de bewoners.

→

Sterk Zuid: er zijn vijf plekken die een essentiële positie innemen bij de ontwikkeling van Zuid en de regio daaromheen. Het zijn gebiedsontwikkelingen die integrale kansen bieden: ze dragen bij aan de economische, fysieke en sociale groei van Zuid en de omgeving.

Deze aansprekende ontwikkelingen hebben een positieve uitstraling op Zuid en tot ver over de grenzen van Rotterdam.

Pijlers: kunst en cultuur Inmiddels zijn voor zowel de economische, sociale als fysieke pijler de lijnen voor de toekomst uitgezet. Het laatste jaar is daar bovendien een kunst en cultuur pijler bijgekomen, omdat juist de kunst- en cultuursector een belangrijke bijdrage kan leveren aan het behalen van de doelstellingen van Pact op Zuid. De kunst- en cultuursector is immers in staat de aantrekkelijkheid van wijken te vergroten en te versterken en hun imago te verbeteren. Bovendien kan de kunst- en cultuursector positieve energie losweken en die ten volle benutten voor het welslagen van de talrijke kansen die zich in Rotterdam Zuid voordoen. Kunst en cultuur kunnen bovendien een verbindende schakel vormen tussen de drie pijlers van Pact op Zuid: de sociale, fysieke en economische pijler.

Een ander argument dat pleit voor kunst en cultuur is het feit dat uit verschillende onderzoeken blijkt dat in veel Nederlandse probleemwijken – de zogenoemde ‘Vogelaarwijken’ – in cultureel opzicht sprake is van grote achterstanden. Juist de probleemwijken kenmerken zich door het feit dat het aantal culturele voorzieningen veel lager is dan in andere wijken en dat de werkgelegenheid in de kunst en cultuur vrijwel nihil is. Tegelijkertijd blijkt uit de onderzoeken

dat juist kunst en cultuur van cruciale betekenis zijn bij de waardering van wijken en buurten. Om te beginnen zijn kunst en cultuur ‘waardemakers’: Wijken met veel kunst en cultuur hebben een (veel) hogere vastgoedwaarde dan vergelijkbare andere wijken. Ook de aanwijzing en verbetering van monumenten heeft een sterke positieve invloed. Zorg voor de omgeving trekt nieuwe culturele voorzieningen aan. Verder leveren kunst en cultuur niet alleen een bijdrage aan de verbetering van een wijk, maar zijn zij zelfs de trekkers voor stedelijke vernieuwing. Wijken met veel kunst en cultuur herstellen zich sneller dan vergelijkbare andere wijken.

Pijlers: Economie De economie van Zuid heeft zowel sterke (bereikbaarheid, jonge bevolking, ruimte om te ondernemen, iconen) als zwakke kanten (eenzijdige, kwalitatief matige woningvoorraad, laag opleidingsniveau, een overschot aan detailhandel, een te klein aandeel in economische groeisectoren en weinig en verouderde bedrijventerreinen). Naast bedreigingen (selectieve migratie, onveiligheid, slecht imago), doen zich voor Zuid ook veel kansen voor (ontwikkeling kansrijke economische clusters, Kansenzones, latent ondernemerschap en herstructureren en ontwikkelen bedrijventerreinen).

De economische pijler van Pact op Zuid heeft als doelstelling om de economische ontwikkeling van Rotterdam Zuid de komende 10 jaar een impuls te geven zodat de economische groei op Zuid jaarlijks groter is dan die in Rotterdam-Noord. Om de economische doelstelling van Pact op Zuid te realiseren worden drie strategische lijnen ingezet die aansluiten op de drie schaalniveaus van het programma ‘Buit op Zuid’ (Sterk Zuid, aantrekkelijke wijken en krachtige buurten):

pag. 14 en 15

Inleiding Pact op Zuid - Carolien van Eykelen

→ →

→

Sterk Zuid: Investeren in kansrijke economische clusters; Aantrekkelijke wijken: Stimuleren en faciliteren van ondernemerschap; Krachtige buurten: Benutten van de economische potentie van jongeren.

Pijlers: Sociaal Op sociaal gebied scoort Rotterdam Zuid slechter op het gebied van werkloosheid, opleidingsniveau, beroep op een bijstandsuitkering, schooluitval en sportparticipatie.

De sociale pijler hanteert drie subdoelstellingen: →

Versterken van de jeugd, zodat zij een beter perspectief ontwikkelen;

→

Stimuleren van gezondheid en sport omdat iedereen het recht heeft om in een gezonde omgeving op te groeien en te leven;

→

Vergroten van participatie en integratie als essentieel onderdeel voor de sociale cohesie van de wijken.

Versterken van de jeugd is gericht op het ontwikkelen van een beter perspectief om verder te komen in de maatschappij. Om de positie van de jeugd te versterken wordt gebruik gemaakt van de Jeugd Kansen Zone.

De Jeugd Kansen Zone (JKZ) is een samenwerkingsmodel op wijkniveau, gericht op kinderen tot 12 jaar, waarbij alle partners een gezamenlijke analyse opstellen en met elkaar een aanvalsplan opstellen en uitvoeren. Het doel van de Jeugd Kansen Zone is het verbeteren van de onderwijscarrières, het ontwikkelen van sociale, cognitieve, mentale

en fysieke competenties binnen en buiten de school en het behalen van een startkwalificatie voor de arbeidsmarkt.

Voor de jeugd vanaf 12 jaar is de Norm voor de Jeugd op Zuid vastgesteld.

Norm voor de Jeugd op Zuid De jeugd op Zuid staat op achterstand. Dit blijkt (op hoofdlijnen) uit de Staat van Rotterdam (mei 2007), maar wordt nog duidelijker door naar de volgende statistieken (van de jeugd van 12-15 jaar) te kijken. In heel Rotterdam zit 16 % op het VWO en 34% op het VMBO-beroeps. Voor Zuid zijn die cijfers als volgt. In Feijenoord en Charlois zit maar 8 % op het VWO, terwijl respectievelijk 52 en 53% van de jeugd uit Feijenoord en Charlois op het VMBO-B zit. Ook in IJsselmonde volgen meer jongeren VMBO-B en het aantal dat Havo of VWO volgt is beduidend lager dan gemiddeld. Feijenoord kent het laagste percentage van Nederlandse afkomst (12%) van Rotterdam, veel jongeren zijn van Turkse (28%), Marokkaanse (18%) en Surinaamse (17%) afkomst. Erg weinig jongeren komen uit een gezin waarin beide ouders werken. Charlois kent 19% jongeren van Nederlandse afkomst. Eenoudergezinnen komen ook hier veel vaker voor dan in de rest van Rotterdam. 80% van de jongeren die in Rotterdam Zuid wonen zitten daar ook op school.

Dit alles was aanleiding voor Pact op Zuid om met alle scholen een samenwerking aan te gaan en de ambitie neer te leggen van een Norm voor de Jeugd op Zuid; een norm waar de ouders, verzorgers en leerkrachten aan moeten voldoen en waar de leerlingen recht op hebben: →

Ieder kind/jongere kan het maximale uit zijn/haar talent halen via de onderwijscarrière.

pag. 16 en 17

Inleiding Pact op Zuid - Carolien van Eykelen

→

Ieder kind/jongere heeft recht op participerende ouders en/of verzorger(s).

Blijkt dat onvoldoende dan krijgt een kind een coach of mentor.

→

Ieder kind/jongere heeft een gezonde leefstijl, doet aan sport, kunst & cultuur.

→

Ieder kind/jongere krijgt de kans op 6 uur extra leertijd/ ontwikkeltijd per week via de brede school.

→

Ieder kind/jongere heeft voldoende taalniveau om de arbeidsmarkt te betreden als hij/zij van het voortgezet onderwijs afkomt;

→

Ieder kind/jongere doorloopt minstens één geslaagde maatschappelijke stage

→

Iedere jongere krijgt de mogelijkheid om zich te oriënteren op de arbeidsmarkt en om (beroeps)perspectief te ontwikkelen.

De tweede subdoelstelling van de sociale pijler is het stimuleren van gezondheid en sport door het creëren van een dusdanige infrastructuur dat iedereen, van jong tot oud, de mogelijkheid heeft om zich te ontwikkelen tot gezonde aan de maatschappij deelnemende bewoners van Zuid. Hiertoe worden schoolsportpleinen aangelegd, gymzalen gemoderniseerd en kunstgrasvelden aangelegd, voetbalcomplexen gemoderniseerd en toegerust op een breed gebruik.

De sociale investeringen richten zich op het activiteitenprogramma; sportactiviteiten die georganiseerd worden op de verschillende wijklocaties en aansluiten bij de behoefte van de wijk. De Gemeente zoekt samenwerking met partners als de Krajicek-foundation die activiteitenprogramma’s op trapveldjes meerjarig ondersteunt. Ook

partners als sportclubs, scholen en maatschappelijke instellingen spelen een belangrijke rol bij het stimuleren van bewegen.

De derde subdoelstelling is het stimuleren van participatie en integratie.

Het doel is om meer en betere mogelijkheden te creëren voor bewoners om actief betrokken te zijn bij hun straat, buurt en deelgemeente. Het gaat hierbij om zowel het activeren van bewoners; indien mogelijk naar betaalde arbeid en anders naar maatschappelijke participatie.

Daarnaast wordt gestart met de buurtgerichte werkloosheidsaanpak in de drie deelgemeenten, waarbij langdurig werklozen intensief geholpen worden bij sociale activering. Ook wordt gepoogd om moeilijk bereikbare allochtone vrouwen te activeren. Tot slot wordt geëxperimenteerd met het flexibel toepassen van het instrument Mensen Maken de Stad om een grotere sociale activering te bereiken.

(Bij Mensen maken de Stad stellen buurtbewoners gezamenlijk een reeks regels op die gelden voor hun buurt of straat.)

Pijlers: Fysiek De fysieke pijler heeft twee doelstellingen: → →

Het verbeteren van het woningaanbod; Het verbeteren van de kwaliteit van de buitenruimte.

De woningvoorraad op Zuid bestaat voor een groot deel uit woningen die niet meer voldoen aan de eisen van deze tijd. De woningen zijn klein, onaantrekkelijke en vaak gestapeld. Ze ontberen veelal een lift en een tuin. De woningcorporaties vernieuwen op grote schaal de woningvoorraad op Zuid. Bij sloop en herbouw streven ze ernaar om minimaal zestig procent eengezinswoningen te bouwen, een categorie waaraan op Zuid veel behoefte is.

Daarnaast wordt een deel van het bestaande woningaanbod opgeknapt.

pag. 18 en 19

Inleiding Pact op Zuid - Carolien van Eykelen

Voor een deel gaat het hierbij om woningen in bezit van de corporaties, voor een ander deel om woningen in bezit van particuliere eigenaren.

De meerderheid van de particuliere eigenaren onderhoudt zijn bezit slecht. Ofwel omdat de Vereniging van Eigenaren niet functioneert, ofwel omdat de eigenaren met hun bezit speculeren. Goedwillende eigenaren wordt de helpende hand geboden, zij krijgen hulp om hun Vereniging van Eigenaren (nieuw) leven in de blazen. Kwaadwillende eigenaren worden gemaand hun bezit op te knappen. Zonodig wordt het onderhoud in opdracht van de Gemeente opgeknapt, waarna de kosten worden verhaald.

De corporaties helpen mee met het opknappen van de bestaande woningvoorraad. Zij hebben allen een wijk op Zuid ‘geadopteerd’.

Rotterdam Zuid heeft relatief veel groen. Dat is echter vaak van slechte kwaliteit en anoniem. De komende jaren wordt de buitenruimte opgeknapt: er komen meer schoolsportpleinen, de singels op Zuid worden aangepakt. Ook de buitenruimte bij nieuwbouwprojecten krijgt speciale aandacht om te voorkomen dat er wel mooie nieuwe woningen worden gebouwd, maar dat de buitenruimte achterblijft.

Communicatie Communicatie is een belangrijk randvoorwaarde om aandacht te schenken aan de activiteiten op Zuid. De communicatie over de vele tientallen projecten wordt uitgevoerd door de diensten, de deelgemeenten en de corporaties. Binnen Pact op Zuid zijn de inspanningen vooral gericht op het informeren over en betrekken bij Pact op Zuid van de bewoners op Zuid en de stakeholders. Dat gebeurt onder andere met traditionele middelen, zoals een website en een nieuwsbrief en aandacht in verschillende middelen, maar ook met

minder traditionele middelen zoals een promotieteam en een kookboek over het Afrikaanderplein, een van de belangrijkste centrale plekken op Zuid. Daarnaast worden op grote schaal bewoners en ondernemers op Zuid in kaart gebracht door het maken van 150 groepsportretten.

De groepen variĂŤren van alle postbodes op Zuid, politieagenten in de Beverwaard, geloofsgenoten in Pendrecht, tot de medewerkers van de rechtbank op de Kop van Zuid en de ondernemers in de Creative Factory. Deze in totaal 5000 mensen worden de komende jaren geĂŻnformeerd over en betrokken bij de activiteiten van Pact op Zuid.

Zij zijn de ambassadeurs van Pact op Zuid voor hun eigen netwerk en tegelijkertijd een waardevolle bron van informatie voor alle partijen die meewerken aan Pact op Zuid.

Partners Binnen Pact op Zuid wordt samengewerkt door de gemeentelijke diensten, de deelgemeenten en de corporaties. Het is echter de bedoeling dat het aantal partners zich in de loop der jaren fors uitbreidt. Binnen de economische pijler hebben al verschillende bedrijven en banken hun medewerking toegezegd. De bedrijven zorgen bijvoorbeeld voor stageplekken of ze sponsoren activiteiten op Zuid. Binnen de sociale en fysieke pijler werken de scholen mee en ook de input van bewoners speelt een belangrijke rol; bij veel projecten worden zij geconsulteerd.

Carolien van Eykelen Communicatieadviseur Pact op Zuid

pag. 20 en 21

Voorwoord Rotterdam Zuid heeft alles in zich om één van de mooiste en economisch krachtigste gebieden van de regio te zijn om te wonen, te recreëren en te werken. Met dit doel zijn, op initiatief van de corporaties, de Gemeente, de deelgemeenten en de corporaties een gezamenlijk investeringprogramma aangegaan. Binnen dit programma hebben de corporaties toegezegd ruim 800 miljoen extra te investeren in Zuid in de periode 2007-2017.

Pact op Zuid is inmiddels z’n derde jaar ingegaan. De vier corporaties (Woonstad, Com.Wonen, Woonbron en Vestia) hebben zich gedurende deze periode flink ingezet voor Zuid. Maar het resultaat laat zich nog erg lastig zien en vertellen, niet alleen aan de bewoners van Zuid, maar ook niet aan de stakeholders en zelfs niet aan de partners in het Pact.

Aanleiding voor de corporaties om de bijdrage die zij leveren aan het Pact expliciet zichtbaar te willen maken.

Om de bijdragen boven water te krijgen, hebben circa vijftien studenten van de Willem de Kooning Academie, in opdracht van Kamiel Verschuren (stichting B.a.d), een week lang onderzoek gedaan naar de verhalen van de corporaties en hoe deze verhalen te presenteren of te vertellen. Het resultaat is voor nu gebundeld in een boekje. Maar wij gaan aan de slag met enkele voorstellen en die zullen over enige tijd zichtbaar zijn in de stad.

Woonbron, Woonstad, Com.Wonen, Vestia

pag. 22 en 23

Oorspronkelijk projectvoorstel aan de corporaties om een workshop te organiseren als antwoord op hun vraag.

Een e-mail aan de corporaties Kamiel Verschuren Stichting B.a.d

pag. 24 en 25

pag. 26 en 27

Stichting B.a.d

Emile Steginga Kamiel Verschuren

Overige deelnemers: Korbinian Kainz, Maarten van Gent, Julien Arts, Bart Manders, Florian Borstlap von Brugmann, Louise van der Laak, Koen van der Wouw, Daniel Kirkwood en Paul Rikken

Olivia Grandperin Marie-Sarah Simon

iB MacBoo

Ma

MacB

Rinus van Dam

PowerBook

MacBook Pro

Book ok Pro

Franรงois Brunet

acBook Pro

Book Pro

Peter Zuiderwijk

MacBook Pro

Lauran Schijvens PowerBook Titanium

pag. 28 en 29

Originele briefing project voor de Willem de Kooning Academie studenten, begin maart 2007.

Briefing projectweek Lauran Schijvens http://intra.wdka.nl

1.1 3:00

video, introductie, workshop

pag. 30 en 31

Voordat de projectweek begon, heeft een aantal studenten vooronderzoek gedaan naar Rotterdam, Zuid en Pact op Zuid om alvast een beeld te krijgen van het gebied en de mensen die er wonen.

Analoog onderzoek Julien Arts, Rinus van Dam en Emile Steginga Rotterdam

Boektitels:

PDF Pact op Zuid origineel:

Nog veel te doen al veel bereikt Naast wonen leven Een kwestie van overleven Gateway to europe Achter Rotterdamse deuren Blik op Zuid 1 t/m 5 Zuidwijk waar leg dat dan Van niet tot iets Wat stadsbewoners bindt Buit op Zuid Bouw Charlois verbeeld Naar tevredenheid De buurt / illusie of hoeksteen Een steentje bijdragen De stad van aanpakken Samenlopen van omstandigheden Regime veranderen in Rotterdam Belofte maakt schuld Dynamische stadVreugde en verdriet De stad aan de man gebracht

www.kei-centrum.nl/websites/kei/files/ KEI2003/documentatie/Pact_op_Zuid_ BuitopZuid_sept2006.pdf Ontwerp boek: http://www.pactopzuid.info/do.php?fct=p ages&op=showPage&pageId=96

pag. 32 en 33

Analoog onderzoek - Julien Arts, Rinus van Dam en Emile Steginga

pag. 34 en 35

Analoog onderzoek - Julien Arts, Rinus van Dam en Emile Steginga

Buit op Zuid

Het resultaat na iedere zoektocht voor informatie over Pact op Zuid

pag. 36 en 37

Een verslag van alle verhalen die gedurende de projectweek zijn verteld en gecombineerd met persoonlijke aantekeningen.

Notities Marie-Sarah Simon Rotterdam Zuid

artikel de week krant.nl

artikel de week krant.nl

http://www.deweekkrant.nl/artikel/2008/ maart/10/opvoeding_door_de_straat_wij_ corrigeren_elkaars_

http://www.deweekkrant.nl/artikel/2008/ maart/10/bboy_buya_verkozen_tot_ south_side_king

pag. 38 en 39

Notities - Marie-Sarah Simon

matinee

artikel de week krant.nl

folder I BELIEVE!

http://www.deweekkrant.nl/artikel/2008/ maart/10/matinee_in_lombardijen

http://www.deweekkrant.nl/artikel/2008/ maart/14/minder_isolement_vrijwilligers_ krijgen_veel_onder

r.hiwat4@chello.nl

pag. 40 en 41

Notities - Marie-Sarah Simon

pag. 42 en 43

Het doel van de workshop was om op zoek te gaan naar manieren om het verhaal van de corporaties te communiceren. Op het moment mist een aanspreekpunt waar mensen informatie kunnen inwinnen over Pact op Zuid, de voortgang ervan en waar ze vragen zouden kunnen stellen.

Hoe moet zo’n informatiecentrum eruit zien?

Waar moet het staan?

House of the South Daniel Kirkwood Rotterdam Zuid

4.1 2:47

video, waarde, publieke ruimte

My project began as a proposal for a public sculpture, which would solve what I saw as two big problems for the South. One problem was with the public- that people on the street did not feel that they had enough awareness of what the money behind Pact op Zuid was doing. The second problem was the driving force behind our workshop that the corporations felt that their stories were not getting through to the people.

The sculpture would be a story telling device that communicated the long term scope of Pact op Zuid as a whole (it communicated the ten year length of the project) while at the same time telling the personal stories that were essential to make people aware of the grass roots nature of a lot of the projects.

The point of the sculpture was that it was public and organic, so that it could be an object of beauty as well. It was personal as well as universal and could be used as a sort of communication tool between corporations and the public.

As this project developed, it grew in scope to provide a space that solved a few more problems that we talked about being in the south. These included a possible place for young people, a place for lectures to be delivered, or rental spaces for artists studios.

At this point the project became a challenge in how to manage this space and design it in a way that flowed and was still harmonius with the idea of the public sculpture that could grow over time. The designs of Joshua PrinceRamus and his architectural firm REX were used as examples of managing one public area that had many different interests.

We used specifically their design for the Seattle Library, which is explained at www.ted.com/index.php/talks/view/id/49 as inspiration. The different possible uses for the building holding the sculpture are organised quite literally as blocks on a table, and are then organised as they physically relate to each other. For example, as the sculpture is the focus of the building, its block is placed vertically in the centre of the others, which each other block ‘radiating from it.’ From this symbolic spatial relationship, a real physical design can be achieved. My project looks at which of these spatial designs work best, and which could be considered as concepts by a housing corporation for a building project in the future.

Talks Joshua Prince-Ramus: Designing the Seattle Central Library http://www.ted.com/index.php/talks/ joshua_prince_ramus_on_seattle_s_ library.html

City information center http://www.cic.rotterdam.nl/

pag. 44 en 45

House of the South - Daniel Kirkwood

4.2 4:43

video, idee, publiek, sculptuur

pag. 46 en 47

House of the South - Daniel Kirkwood

pag. 48 en 49

House of the South - Daniel Kirkwood

pag. 50 en 51

Op zoek naar de ‘toegangspoorten’ van Rotterdam Zuid zijn we de Maas vanuit het centrum op drie verschillende manieren overgestoken om zo een eerste indruk te krijgen van het zuidelijk stadsdeel.

Fietstocht van de Brienenoord naar Zuidplein Maarten van Gent Brienenoord brug tot Zuidplein

Brienenoordbrug

andere fietstocht:

tags

http://www.youtube.com/ watch?v=t5pUKDtBbAI

http://www.youtube.com/results?search_ query=brienenoord

De Kuip

5.1 2:16

slideshow, eerste indruk, zuid

pag. 52 en 53

Fietstocht van de Brienenoord naar Zuidplein - Maarten van Gent

pag. 54 en 55

Fietstocht van de Brienenoord naar Zuidplein - Maarten van Gent

5.2 5:48

foto, slideshow, zuid

Valkeniersweg

Vaanweg

pag. 56 en 57

Fietstocht van de Brienenoord naar Zuidplein - Maarten van Gent

Zuidplein

pag. 58 en 59

Om te ondervinden hoe bekend Pact op Zuid is, hebben we een korte enquête gehouden op verschillende plekken in Rotterdam Zuid.

We hebben de mensen ook gevraagd waar in Zuid ze zich prettig en minder prettig voelen.

Straatinterviews en enquêtes Korbinian Kainz, François Brunet en Maarten van Gent Kop van Zuid, Afrikaanderplein, Zuidplein

pag. 60 en 61

Straatinterviews - Korbinian Kainz, Fran�ois Brunet en Maarten van Gent

Google map http://maps.google.com/maps/ms?ie=UTF 8&hl=en&msa=0&msid=10007724776538 4387444.0004465dca55ccd6de6a7&z=13

pag. 62 en 63

Straatinterviews - Korbinian Kainz, Fran�ois Brunet en Maarten van Gent

pag. 64 en 65

Kamiel Verschuren is een beeldend kunstenaar en mede-oprichter van stichting B.a.d, stichting iStrike, stichting NAC en stichting Studio NL 01.08.04.

Zijn schema's brachten rust en overzicht in de Pact op Zuid jungle.

Analyses van de werkbezoeken Kamiel Verschuren Rotterdam Zuid

website Stichting B.a.d http://www.stichtingbad.nl/

7.1 3:50

video, Kamiel, geschiedenis, zuid

pag. 66 en 67

Analyses van de werkbezoeken - Kamiel Verschuren

7.2 2:37

video, rol, Vestia, POZ

7.3 3:19

video, Jenny Schakelaar

7.4 5:30

video, Thiessen, Woonbron

7.5 3:21

video, veiligheid, Feyenoord

7.6 5:14

video, Schakelaar, rol, politiek

pag. 68 en 69

Analyses van de werkbezoeken - Kamiel Verschuren

Kamiel Verschuren Rinus van Dam

Florian Borstlap von Brugmann

Peter Zuiderwijk

Kamiel Verschuren

pag. 70 en 71

Titel / plek/ Analyses vanmaker de werkbezoeken - Kamiel Verschuren

Florian Borstlap von Brugmann

Kamiel Verschuren

pag. 72 en 73

Rotterdam Zuid is een culturele broedplaats.

Niet alleen voor de kunst maar ook voor goede ideeĂŤn. Hier is ook de broodnodige ruimte en het benodigde geld voor maar jammer genoeg weet bijna niemand dit.

Want, write, change Korbinian Kainz, François Brunet en Olivia Grandperin Oud-Charlois

Studio Pompstraat

pag. 74 en 75

Want, write, change - Korbinian Kainz, Franรงois Brunet en Olivia Grandperin

pag. 76 en 77

Want, write, change - Korbinian Kainz, Franรงois Brunet en Olivia Grandperin

pag. 78 en 79

André Bosman is een complexbeheerder voor Woonbron in Beverwaard. Hij is bezig met het bewaken en verbeteren van de kwaliteit van de woonomgeving. Door het tijdig signaleren van allerlei ongerief, probeert hij een prettigere en veilgere woonomgeving te creëren.

Super André Peter Zuiderwijk Beverwaard

9.1 12:46

video, bezoek, Beverwaard, André

André woont en werkt in de wijk, kent de bewoners persoonlijk en kan direct anticiperen op actuele ontwikkelingen. Acht jaar geleden kwam hij voor het eerste in de wijk, er stonden toen 300 woningen leeg. De buurt stond er niet goed voor, de wijk liep over van de problemen (criminaliteit, ruzies, zware geweldplegingen, schietincidenten, brand, uitzettingen, etc.). Er is sindsdien veel veranderd. Ja, er zijn nog steeds te veel éénouder gezinnen, ja er is nog steeds sprake van overlast en vandalisme, maar met elke impuls, activiteit en interventie verbetert de situatie. Je moet klein beginnen.

Eén van de manieren om vroegtijdig problemen te signaleren is het organiseren van schouwen. Samen met de bewoners wordt in een rondgang de staat van de publieke ruimte kritisch beschouwd. Men kan, als een plek als ‘onveilig’ wordt ervaren, direct reageren door verlichting aan te brengen, slechte bestrating kan op orde worden gebracht, graffiti kan worden verwijderd.

Beverwaard ligt ver weg van alles. De mediale representatie is slecht. De buurt is soms in het nieuws, maar dan vooral omdat er iemand in de tram overhoop is gestoken. Als er lokaal een carnaval wordt gehouden is TV Rijnmond nergens te bekennen.

http://www.onzebeverwaard.nl/pdf/ nieuwsbrief_dec.pdf

http://www.fotojoop.nl

pag. 80 en 81

Super AndrĂŠ - Peter Zuiderwijk

9.2 6:05

video, Heleen de Haan

Andere activiteiten / middelen die moeten bijdragen tot verbetering zijn: →

Elke nieuwe bewoner krijgt een verwelkomingsbezoek van de complexbeheerder en de wijkagent. Naast een overzicht van activiteiten wordt men gewezen op een aantal aandachtspunten: klachten over buurtbewoners kunnen worden gemeld, woning- en tuinonderhoud moet op pijl blijven, schotelantennes mogen niet lukraak worden opgehangen, vuil en grofvuil moet procedureel worden aangeleverd.

→

De huur van de tuinen is losgekoppeld van de huizen. Hierdoor behoudt men meer zeggenschap over de werkelijke staat van de tuin. Regelmatig worden er schouwen gedaan. Bewoners kunnen worden aangesproken op overtollig onkruid, ongesnoeide bomen en struiken, vuil, bestrating, etc. Met een schriftelijk verzoek en een mogelijke herinnering wordt de bewoner aangesproken. Als de eisen niet worden ingewilligd, wordt de zaak doorgespeeld aan de afdeling sociaal beheer. Deze kunnen eventueel een professionele partij inzetten.

→

Het Leefstijlen project is in essentie gebaseerd op het profileren van problemen en probleemgroepen. Straten (en bewoners?) kregen een kleurcodering. Kort door de bocht, heel kort door de bocht, staat rood voor “aso,” geel voor “iets minder”, groen voor “teruggetrokken in groepsverband”, blauw voor “totale isolatie”.

Het is simpelweg zaak om blauw en rood een beetje uit elkaar te houden. Iemand die lekker met zijn auto scheurt en graag harde muziek draait moet je niet een straat plaatsen met veel “blauwe” mensen die graag klagen. Beter is het om er wat groen en geel in te mengen zodat er spreiding ontstaat.

→

Opknappen van semi-publieke binnenterreinen (schoonhouden, verlichting, inrichting). Tevens is men bezig een blok huizen te slopen om een nieuwe openbare plek te creëren.

→

Men is gordijnen gaan verhuren toen geconstateerd werd dat bewoners vuilniszakken en / of dekens als gordijnen gebruikte.

pag. 82 en 83

Super André - Peter Zuiderwijk

→

Samen met de wijkagent worden scholen bezocht. Aan de kinderen wordt gevraagd wat er leuk en minder leuk is in de wijk. Wat zijn de oorzaken en wat zijn de gevolgen. Kinderen kunnen dit zelfs direct ervaren. Ze mogen bijvoorbeeld een keer een ruit ingooien.

Vervolgens moeten ze evengoed ook ervaren wat de consequenties daarvan zijn. Wie moet de schade opruimen, wat kost dat, wat vinden de omwonenden ervan en wat gebeurt er met je als je gepakt wordt. Op een zelfde manier wordt van het aanbrengen en verwijderen van graffiti een educatieve ervaring gemaakt.

→

De Antilliaanse jongeren in de wijk geven aan dat ze gek zijn van een potje honkbal. Een naschools project wordt opgezet waarbij honkbal en softbalvereniging Sparta / Feyenoord voor vervoer zorgt tussen school en sportvereniging. Uit deze succesvolle exercitie is een brassband voortgekomen.

Overige projecten: →

Opzetten internetcafé, lancering lokaal urban radiostation, wijk is van een 4,5 naar een 7,3 gegaan.

Overige projecten Opzetten internetcafé, lancering lokaal urban radiostation

Wijk is van een 4,5 naar een 7,3 gegaan.

Peter Zuiderwijk

Super AndrĂŠ

pag. 84 en 85

Competitie brengt mensen tot elkaar. Door dagelijkse algemene handelingen, zoals wie de schoonste fiets heeft, voor wedstrijden te gebruiken, wordt de publieke ruimte een positief strijdvlak.

Iedereen is een winnaar Louise van der Laak Charlois

podium

Gek op rotterdam zuid http://www.gekoprotterdamzuid.nl/

Maa

podium

pag. 86 en 87

Iedereen is een winaar - Louise van der Laak

Louise van der Laak

pag. 88 en 89

Iedereen is een winaar - Louise van der Laak

pag. 90 en 91

Boksschool “I Believe� is een mooi voorbeeld van een inititief van een burger. De boksschool dient nu als een alternatieve hangplek voor de Beverwaardse jeugd, waar initiatiefnemer Ronald Hiwat fungeert als een vaderfiguur.

Dit project is voor veel andere projecten een inspiratie geweest en is een mooi voorbeeld van Pact op Zuid.

I BELIEVE! Peter Zuiderwijk, Emile Steginga, Florian Borstlap von Brugmann en Marie-Sarah Simon IJsselmonde

11.1 6:39

video, bezoek, boksschool

De naam van boksschool ‘I Believe’ is niet zo maar een naam.

Dit nummer van Frankie Lane zette hij vroeger op als hij zich wilde oppeppen voor een wedstrijd, want als je iets wilt bereiken en wilt winnen moet je daar in geloven zegt ex-Nederlands Kampioen Zwaargewicht Ronald Hiwat in zijn boksschool in Oud IJsselmonde.

Als jongen van dertien begon hij zelf met boksen. Daar leerde hij discipline. Tegenwoordig woont hij in de Beverwaard waar hij veel jongeren ziet waarin hij zichzelf van vroeger herkent. Reden voor hem om een boksschool op te zetten als alternatief voor rondhangende jeugd. Sindsdien zijn er al veel jongens komen trainen met als resultaat; vier kampioenen van Zuid-Holland en Nederland. Sinds kort werkt het team ‘I Believe’ bestaande uit trainers; Ronald Hiwat, Martin de Rade, Roman Vito Sangenario en Godfried Balijn en jeugd begeleider Daniél de Brader en Ton van Doorn onder toeziend oog van Boksmentor en Topcoach Dries Sloof nauw samen met ‘Tijd voor Vechtsport’ (KNKF), die samen met ‘Woonbron IJsselmonde’ diverse boksactiviteiten en projecten ondersteunde welke onze jeugd ten goede komen.

Tekst uit de folder ‘Boksen, The noble art of self-defense’

pag. 92 en 93

I BELIEVE - Emile Steginga, Florian Borstlap von Brugmann en Marie-Sarah Simon

pag. 94 en 95

I BELIEVE - Emile Steginga, Florian Borstlap von Brugmann en Marie-Sarah Simon

Peter Zuiderwijk

Florian Borstlap von Brugmann

Marie-Sarah Sim Ronald Hiwat

Ronald Hiwat

Julien Arts

mon

Lauran Schijvens

Als je denkt: "Ik ben verslagen" is de nederlaag een feit Als je denkt: "Ik zal niet versagen" win je op den duur de strijd Als je denkt: "Ik kan het niet halen" is de tegenslag op til Want het overslaan der schalen hangt voornamelijk af van wil Vechters winnen door een wonder telkens weer de zwaarste race Denk: "Ik kan het" en dan gaat 't, iedereen vindt bij wilskracht baat En in zaken wint de daad het van het nutteloze gepraat Als je jammert: "Ik ben zwakker dan mijn grootste concurrent" blijf je levenslang de stakker die je ongetwijfeld bent Niet de Goliath's en de rijken tellen in de kamp van zes

pag. 96 en 97

De Woonfoyer is het resultaat van de perfecte samenwerking tussen het Albeda College en Woonstad. Jongeren die door een slechte thuissituatie het op school minder doen, kunnen hier begeleid wonen.

Verhalen van het Zuiden Annemiek Schlotter

Ralph Noordhoek en Maarten van Gent Sanderlingenplein

Er was eens een schipperinternaat en dat hadden we verhuurd aan de Hogeschool Rotterdam tot 1985. Hierna zaten er vooral buitenlandse studenten in. Vervolgens heeft het een tidjje leeg gestaan. Annemiek, Hans en Enrica kenden elkaar vanuit het Albeda college en wilden iets doen voor de kinderen die “een kontje nodig hadden�. Deze kinderen hadden geen grote, dramatische problemen maar hadden te maken met conflicten in de thuissituatie.

Uit onderzoek bleek dat een aantal studenten die het niet goed deden op school, problemen hadden met hun huisvesting.

Ralph Noordhoek

12.1 5:07

video, problemen, jeugd

De corporaties hebben het fysieke deel van Pact op Zuid, de bakstenen, maar ook een sociaal, economische en cultureel programma lopen.

In september hadden wij een droom.

Je moet altijd beginnen met een droom.

Woonstad koos voor jongeren en hoe hebben we dat dan gedaan?

Enrica Bruyninckx

pag. 98 en 99

Verhalen uit het Zuiden - Ralph Noordhoek en Maarten van Gent

Sam

Enrica Bruyninckx Kamiel Verschuren

Jongeren kunnen zich aanmelden of bekend worden gemaakt met deze woonfoyer. Hier krijgen ze een eigen kamer met een aantal anderen op een verdieping waar ze samen verantwoordelijk zijn. Rust, reinheid en regelmaat zijn de kernwoorden voor deze manier van leven.

Van alle groepen die in deze woonfoyer gewoond hebben, heeft iedereen op een enkele na hun diploma behaald.

Van al deze mensen is 90% doorgestroomd naar een vervolgstudie. De overige 10% heeft een leuke baan gevonden.

De jongeren moeten het huis uit wanneer ze zichzelf en hun finianciĂŤle situatie op orde hebben en uiteraard wanneer ze hun diploma binnen hebben.

12.2 3:55

video, oplossingen, jeugd

Annemiek Schlotter

Hans

De corporaties hebben het fysieke deel van Pact op Zuid, de bakstenen, maar ook een sociaal, economische en cultureel programma lopen.

pag. 100 en 101

Verhalen uit het Zuiden - Ralph Noordhoek en Maarten van Gent

Vanuit drie verschillende scenario’s komt het verhaal van de woonvoyeurs ter sprake. Wij richten ons hier niet echt op de structuur zelf maar eerder op de verhalen achter de personen. Verleden, heden en toekomt.

Stichting B.a.d

pag. 102 en 103

Verhalen uit het Zuiden - Ralph Noordhoek en Maarten van Gent

Scenario 1: Groen

Scenario 2: Oranje

Scenario 3: Rood

Meisje, 18 jaar oud, probleem thuis, te druk, komt in huis, wennen, cijfers uiteindelijk omhoog, diploma, eigen huis, plek onder de zon, baan, betere baan, doorverhuizen, relatie, plotseling zwanger, trouwen, carrière ligt op de tocht, huisje, boompje, Lombardije

Jongen, 17 jaar oud, neemt de studie niet al te serieus, hangen met maten op straat bij de African Inn, cijfers dalen verder, school trekt aan de bel, mentor probeert te motiveren, tevergeefs, verdere afdwaling, drugsgebruik, bijbaantje pizzatent, bezorgen op scooter, stopt met school, verdere baantjes, drugsgebruik, aanraking met justitie, psychologische hulp, langzaam hoger in het traject, begint avondschool, moeilijk begin, gesprek mentor, aanbod voyeurwoning, structuur, regels, verdere groei, ook hier weer conflicten met medebewoners, bijna uitgezet, harde aanpak, sociaal werk, kwartje valt, diploma, vindt eigen huis via Woonstad.

Meisje, 20 jaar oud, spoor van ellende, huiselijk geweld, had gehoord van voyeurwoningen, ziet het als nieuwe kans, komt in zo’n huis, studeren gaat weer goed/beter, vindt een vriendje, leven gaat goed, twee weken Rimini, Where the fuck you from, via vriendje langzaam in louche business, vriendje blijkt loverboy, schulden, ‘werk’, Katendrecht, studie maakt ommekeer, stress, spanning, ook in huis, confrontatie medebewoner, loopt uit de hand, rode kaart, uit huis, alles loopt uit de hand, nu ook verdere schjeit..

http://www.youtube.com/watch?v=OulfTU 6LgG8&feature=related

pag. 104 en 105

Visueel onderzoek naar hoe bewoners in Zuidwijk kijken naar hun eigen woonplek en leefomgeving.

Het creĂŤren van modellen of mogelijkheden om de problematiek in beeld te brengen maar ook zoekend naar oplossingen binnen de bouw in Zuidwijk. Door middel van het bewerken van bestaand beeld discussies stimuleren en veroorzaken.

Droom/realiteit/ fictie/verlangen Julien Arts, Bart Manders en Rinus van Dam Zuidwijk

artikel Hof van Zuidwijk

pdf Zuidwijk

http://www.vestia.nl/index_projecten.asp? nav2=10008&soort=1&start=121

www.obr.rotterdam.nl/Rotterdam/ Internet/Overig/Wonen/Bestanden/ monumenten/zuidwijk.pdf

pag. 106 en 107

Droom/realiteit/fictie/verlangen - Julien Arts, Bart Manders en Rinus van Dam

13.2 2:56

video, voordelen, economie, middenklas

13.1 2:53

video, waarde, middenklas

pag. 108 en 109

Droom/realiteit/fictie/verlangen - Julien Arts, Bart Manders en Rinus van Dam

13.3 3:19

video, waarde, verschillen, inkomens

13.4 1:46

video, oplossing, economie, Zuid

pag. 110 en 111

Droom/realiteit/fictie/verlangen - Julien Arts, Bart Manders en Rinus van Dam

pag. 112 en 113

Pact op Zuid is al een jaar aan de gang en heeft al een aantal vruchten afgeworpen. Jammer genoeg zijn deze projecten soms wat op de achtergrond aanwezig. Een voorstel voor een nieuw centrum; een nieuw podium om deze projecten te tonen.

Deelgemeente Maasstad Paul Rikken Rotterdam Zuid

Creative Factory

Gouden Triangel

Stichting B.a.d

Woonfoyer

14.1 6:59

video, bezoek, Woonbron

Boksschool

Super AndrĂŠ

pag. 114 en 115

Deelgemeente Maasstad - Paul Rikken

Paul Rikken

pag. 116 en 117

Deelgemeente Maasstad - Paul Rikken

14.2 2:20

video, ervaring, corporaties, bezoek

Maarten van Gent

Daniel Kirkwood

Bart Manders Lauran Schijvens

Franรงois Brunet

t Olivia Grandperin

Kamiel Verschuren

Koen van der Wouw

pag. 118 en 119

Deelgemeente Maasstad - Paul Rikken

14.3 3:16

video, idee, televisiestation

pag. 120 en 121

Wanneer een flat in de brand staat, praten buren soms voor het eerst met elkaar. Rampen verbroederen en kunnen een gebouw, straat en misschien zelfs wel, wijk binden.

Kick your neighbour!

Koen van der Wouw Tarwewijk

Kill local politicians

pag. 122 en 123

Kick your neighbour! - Koen van der Wouw

Turn the nearest busstop into a living room

pag. 124 en 125

Kick your neighbour! - Koen van der Wouw

Reclaim your city

pag. 126 en 127

Kick your neighbour! - Koen van der Wouw

Go wild!

pag. 128 en 129

Op zoek naar de toegangspoorten van Rotterdam Zuid zijn we de Maas vanuit het centrum op drie verschillende manieren overgestoken om zo een eerste indruk te krijgen van het zuidelijk stadsdeel.

Documentaire Emile Steginga Rotterdam Zuid

16.1 7:13

video, idee, documentaire

Zuid versus Noord Ik had altijd een aversie tegen Rotterdam Zuid tot dat ik in contact kwam met dit project. Tijdens de presentaties en diverse bezoeken aan verschillende instanties in dit gebied ben ik steeds meer gaan voelen voor dit zuidelijk stadsdeel.

In het verleden had ik best veel vooroordelen over Rotterdam Zuid, mede door de nieuwsberichten in het Rotterdams Dagblad en de Havenloods met berovingen en moorden. Het gekke is eigenlijk dat dit ook eigenlijk vergelijkbaar was met de rest van Rotterdam, maar Rotterdam Zuid wordt eerder als een apart gebied beschouwd door de meeste Rotterdammers.

Sinds recente bezoeken in diverse gebieden van Rotterdam Zuid, ben ik dit gebied steeds meer van een ander perspectief gaan bekijken en ben mij eigenlijk gaan afvragen hoe dit met andere Rotterdammers zit.

Dit vraagstuk zal weergegeven worden door middel van een documentaire waarin gesprekken met Rotterdammers uit Zuid en ‘de andere kant’ (de noordzijde van de Maas) worden gevoerd. Hier wordt gevraagd hoe zij over elkaars gebied denken en of daar in verloop van tijd nog verandering in is gekomen.

Waarom denkt men zo over elkaars gebied en hoe is dat gekomen. Dit soort vragen zijn essentieel voor deze film om het beeld te weergeven hoe toch een groot aantal mensen denken over Rotterdam Zuid en waarom dit Pact op Zuid is opgezet.

Wat wel duidelijk moet zijn, is dat deze documentaire maar een klein gedeelte van de burgers van Rotterdam representeert die zich voornamelijk binnen mijn eigen vriendenkring bevinden.

pag. 130 en 131

Nawoord door Lauran Schijvens Pact op Zuid wordt in sommige kringen beschouwd als een typisch buzzword, een woord dat rondwaart, maar waarvan de inhoud in nevelen is gehuld. De workshop Pact op Zuid, het onbekende verhaal of het verhaal dat nog niet geschreven is, dat jongstleden maart op locatie bij het kunstenaarsinitiatief stichting B.a.d. werd gehouden, kende als doelstelling om dit buzzword te ontdoen van haar versluiering. Aan de workshop werd deelgenomen door derdejaars studenten van de Willem de Kooning Academie te Rotterdam.

Voorafgaand aan deze workshop kregen zes studenten van de Minor Redactioneel Ontwerpen een opdracht tot vooronderzoek aan de hand van de vraag: hoe zichtbaar, hoorbaar en tastbaar is Pact op Zuid op dit moment. Dit oriÍnterende onderzoek gebeurde zowel in lokale openbare gelegenheden, zoals bibliotheken en informatiecentra, alsook op straat. Zo doorkruisten een aantal van hen ettelijke malen Rotterdam–Zuid, gewapend met fotocamera, vragenlijst en notitieblok. Al snel werd duidelijk dat studenten vaak met vragende ogen omtrent de betekenis van Pact op Zuid door lokale stedelingen werden tegemoet getreden. Ook in drukvorm bleek Pact op Zuid een marginaal leven te leiden.

Sommige studenten spraken hun verwondering uit omtrent de wijze waarop er gecommuniceerd werd met de eigen stedeling. Zo werd een boektitel als ‘Buit op Zuid’ al snel als stigmatiserend ervaren, of een postercampagne die Rotterdammers aanspreekt om als politieagenten in burgerkleding een oogje in het zeil te houden, als een ‘Stasi-achtige’ praktijk opgevat. De door deze studenten verzamelde gegevens en kritische interpretaties leidde tot een visueel betoog, dat op de eerste dag van de workshop als prikkelend ijkpunt aan alle aanwezigen werd gepresenteerd.

De eerste dag stond ook in het teken van de verhalen van de leidinggevenden van zowel Pact op Zuid alsmede de daarin vertegenwoordigde woningcorporaties. Studenten konden gedurende de gehele dag de diverse sprekers van kritische vraagstellingen voorzien, om zo meer te weten te komen van de beweegredenen van de diverse beleidsmakers. De volgende dag ’s ochtends gingen studenten verdeeld in groepen op bezoek bij de diverse wijkkantoren van de diverse woningcorporaties. De dag daarna ging men in de wijk en op straat op zoek naar datgene wat er concreet aan plannen eerder in de week was geventileerd. Alle dagen werd er door de studenten gedurende middagen en avonden hard aan gewerkt om een en ander visueel te digesteren. Dit leidde op vrijdagmiddag aan het einde van de workshop tot een reeks openbare presentaties van visuele plannen en voorstellen, waarvan een ruime selectie is opgenomen in dit boek.

pag. 132 en 133

Nawoord - Lauran Schijvens

Uniek was de wijze waarop de workshop werd opgevat. Met deze workshop werd aan de diverse ontwerpstudenten een bijzondere mogelijkheid geboden om zowel via beleidsmakers, alsook uitvoerende instanties en lokale initiatieven op straatniveau, kennis te maken met een onderwerp, waarvan ze tot dan toe enkel zijdelings via publieke media kennis hadden genomen. In het professionele ontwerpveld komt een dergelijke viertrapsvormige informatieverwerving – die gebaseerd is op eigen vooronderzoek of voortkomt uit een direct contact met werkelijke beleidsmakers, uitvoerende wijkbureau's en lokale straatinitiatieven – zelden voor. Deze overdaad aan informatie is doorgaans voor een zelfstandig ontwerper te caleidoscopisch om in zo'n korte periode te verwerken. Collectiviteit in uitwisseling van inzichten met anderen helpen dan om tot zinvolle visuele uitspraken te komen. Dat is ook wat de workshop heeft bewerkstelligd: via debat en uitwisseling komen tot bijzondere visuele proposities omtrent de huidige en toekomstige beleving van Pact op Zuid.

Sommige voorstellen lijken meer concreet dan andere, en sommige voorstellen lijken directer toepasbaar dan andere. Toch is dit niet de voornaamste uitkomst van de workshop. De diverse zienswijzen kunnen wellicht beter niet als onmiddellijke probleemoplossingen of toekomstvoorspellingen worden opgevat, maar veeleer als modellen.

Modellen die nog naar de eigen hand gezet of naar de situatie gekneed dienen te worden, waardoor de verzameling als het ware een ‘toolkit’ voor de initiatiefrijke burger wordt. De diverse voorstellen bieden daarmee openingen naar de toekomst. Degene die zich bezig

houden met de nabije ontwikkelingen in de directe omgeving, kunnen het initiatief nemen om gedane voorstellen geheel of gedeeltelijk geschikt te maken voor onmiddellijke toepassing.

De prangende vraag blijft natuurlijk in hoeverre zulke modellen zoals hierboven beschreven of anderszins, bij de lokale initiatiefrijke burger ter ore of ter inzage komen. Een stimulerende werking ervan is immers gebaat bij zichtbaarheid, hoorbaarheid en tastbaarheid.

Een publicatie ervan in boekvorm is verre van toereikend, omdat het doorgaans snel de status van een rapport krijgt. Tijdens de eindpresentaties van de studenten was er niemand van de woningcorporaties of de Pact-op-Zuid-organisatie aanwezig, ofschoon men wel was uitgenodigd. Daarmee bleven de discussies en conclusies naar aanleiding van het getoonde binnen de eigen kring. Het aldus ontstane communicatieve gat tussen ‘vraag en aanbod’ lijkt symptomatisch te zijn voor de wijze waarop Pact op Zuid in het echte leven staat.

Pact op Zuid lijkt niet werkelijk deel te nemen aan dit echte leven, althans niet voor de schermen noch tussen de coulissen waar de werkelijke ontmoetingen plaatsvinden. Wellicht moet derhalve de voornaamste conclusie van deze workshop wel luiden dat de toekomstige visueel ontwerper in de bemiddeling tussen straat en staat een zodanige positie dient in te nemen, dat niet alleen de dienende aspecten voor deze of gene partij overstegen worden, maar tevens stelling neemt in en gebaseerd is op het (mede)delen van de eigen onderzoekende verantwoordelijkheid in een snel veranderende samenleving.

pag. 134 en 135

Nawoord - Lauran Schijvens

Tevens spreek ik mijn dank uit aan de directie van Pact op Zuid en alle betrokkenen van de daarin vertegenwoordigde woningcorporaties die aan de workshop hebben meegewerkt, voor hun inbreng en materiële steun. Voorts dank ik stichting B.a.d voor de gastvrijheid, met name de gast‘koks’ die dagelijks alle workshopdeelnemers van lekkere maaltijden voorzagen. Ook dank ik collegabegeleiders van de workshop Dennis Koot en Peter Zuiderwijk voor hun energieke feedback, en natuurlijk ook de studenten van de Willem de Kooning Academie voor hun enthousiasme en werk. Mijn bijzondere dank gaat uit naar inspirator Kamiel Verschuren, zonder wiens initiatief en begeleiding de workshop nooit had plaatsgevonden.

Lauran Schijvens Lauran Schijvens is werkzaam als zelfstandig ontwerper te Rotterdam en is tevens als docent verbonden aan de Willem de Kooning Academie.

pag. 136 en 137

Gedachten bij het nawoord van Lauran Schijvens - Peter Zuiderwijk

pag. 138 en 139

Presentatie resultaten projectweek -Kamiel Verschuren

pag. 140 en 141

Nawoord & aanbevelingen Kamiel Verschuren Februari 2009 Sinds de workshop in maart 2008, naar de vraag over de rol van de corporaties in Pact op Zuid en over hoe hun verhalen te vertellen binnen Pact op Zuid, en het afronden van deze publicatie is er veel gebeurd. Zo is de actualiteit van dit nawoord reeds ingehaald door de realiteit, en dat is goed. En zijn verschillende open gespreksbijeenkomsten en interviews geweest op radio en TV, talkshow gesprekken en er zijn nieuwe workshops gestart, uitgaande van de aanbevelingen in deze publikatie. Het betekent dat de aanbevelingen, het mogelijk antwoord vanuit de workshop, reeds een rol zijn gaan spelen in de praktijk. Hieronder volgt een inleiding op dat antwoord op de oorspronkelijk aan mij gestelde vraag. Het antwoord zelf is ondergebracht in een apart bijgeleverd document: Informatiecentrum Op Zuid.

De workshop De workshop was intensief. Wanneer je, zoals het geval was bij de sprekers en deelnemers aan de workshop, niet direct betrokken bent bij de projecten, wanneer het niet je eigen verhalen zijn, is het nooit eenvoudig om de verhalen van Pact op Zuid boven tafel te krijgen.

Hoe raak je betrokken bij een verhaal over iets dat al heeft plaatsgevonden en hoe kan je iets vertellen over iets dat je zelf niet hebt meegemaakt? Ook konden de betrokkenen soms niet goed vertellen over wat zij doen of hebben gedaan, het zijn immers geen verhalenvertellers. Laat staan dat het eenvoudig is te spreken over wat het allemaal kan betekenen in een groter perspectief en over hoe dit overdrachtelijk kan worden gemaakt. Zelf ben ik op veel fronten betrokken bij de verhalen gerelateerd aan het Pact, maar ervaar zelf ook de complexiteit van iets te willen vertellen zonder daarbij het eigenlijke verhaal ‘te vervormen’. Daar ligt dan mogelijk ook onze taak, om de verhalen te begrijpen en deze te vertalen naar een breder publiek, in een andere meer communicatieve vorm, voorbij het heden of de tijd waarin iets heeft plaatsgevonden.

De projecten: reacties en aanbevelingen De studenten hebben gezamenlijk ongeveer negen verschillende benaderingswijzen aangekaart in de verschillende projecten die ze hebben gedaan. Het is belangrijk om deze projecten te voorzien van een reactie om zo aan te geven waar in mijn opvatting de mogelijk-

pag. 142 en 143

Nawoord en aanbevelingen - Kamiel Verschuren

heden liggen de projecten in te zetten als hulpmiddel om de verhalen te vertellen. In het algemeen is het van belang dat Pact op Zuid, het beleid, wordt omgezet in een dusdanig (artistiek) formaat zodat het Pact ook als culturele activiteit kan worden beleefd, dan kan het als vanzelf gaan leven in het collectieve geheugen. Soms zijn de projecten meer algemene campagnes en niet speciaal gericht op één verhaal, zoals de projecten van Daniel Kirkwood’s House of the South en Louise van der Laak’s project Iedereen is een winnaar. Andere benaderingswijzen zijn die projecten, die veel meer gericht zijn op de participatie van het individu, op het verhaal van één persoon, op een individuele levensloop of op de vertaling daarvan naar hun eigen beleving, zoals Marie-Sarah Simon’s Notities, het project of eigenlijk de oproep Kick your neighbour! van Koen van der Wouw, de straatinterviews en enquêtes door Korbinian Kainz, François Brunet en Maarten van Gent, het project Want, write, change door Korbinian Kainz, François Brunet en Olivia Grandperin en het project Verhalen uit het Zuiden van Ralph Noordhoek en Maarten van Gent.

→

Iedereen is een winnaar is een heel simpel en doeltreffend idee waarbij je uitgaat van het toekennen van een bijzondere prijs aan een persoon die een bijzonder verhaal vertegenwoordigt. Wellicht zijn dit altijd eenmalige prijzen, uniek voor elk verhaal. De prijsuitreikingen door de corporaties trekken de aandacht en bieden de mogelijkheid de verhalen op hun specifieke gronden te communiceren.

Met Notities beschrijft Marie-Sarah Simon de verhalen door veel te lezen en te luisteren, en door deze uiteindelijk te voorzien van eigen aantekeningen, meer als een dagboek van belevingen en overwegingen. Mooi om te zetten naar een wekelijks dagboek, 1001 nachten in Pact op Zuid, of als scheurkalender, wekelijkse column. Een (t)huisschrijver voor Pact op Zuid, of per corporatie, iemand die op geheel eigen gronden schrijft over het Pact vanuit een private beleving.

Zelf noemt ze de vorm van een persoonlijke brief of die van de troubadour.

De individueel gerichte oproep Kick your neighbour! lijkt in eerste instantie niet erg bruikbaar omdat het onaardig, grof of banaal overkomt. Toch heeft het voorstel veel potentie en een zekere schoonheid. Het is te zien als een algemene campagne onder de noemer OPSOUTHEN die op een persoonlijk gerichte manier een morele oproep doet aan elk individu om zich in te zetten voor de saamhorigheid in de samenleving. Zo roept hij momenten of situaties op die je zou kunnen simuleren om het gemeenschapsgevoel te versterken.

Een gezamenlijke vijand maakt goede vrienden.

Iedereen is winnnaar Louise van der Laak pag.84

Notities Marie-Sarah Simon pag.36

Kick your neighbour!

Koen van der Wouw pag.120

pag. 144 en 145

Nawoord en aanbevelingen - Kamiel Verschuren

Ondanks dat ik vind dat de vragen veel meer diepgang verdienen om algemene en voorspelbare antwoorden te ondervangen, heeft het project straatinterviews en enquêtes de mogelijkheid om bij te dragen aan een bewustwordingsproces en betrokkenheid. In dit soort methoden is het echter van groot belang dat de onderzoeksresultaten ook daadwerkelijk consequenties krijgen in de dagelijkse werkelijkheid, anders blijft het op de plank in het archief liggen en hebben mensen vrijwillig verspilde energie geleverd.

Want, write, change is een algemene oproep aan iedereen om met een (goed) idee te komen, en dat idee middels een poster op die plek te hangen waar dat idee betrekking op heeft. Deze campagne wordt aangewakkerd door voorbeeld ideëen die middels postkaarten kunnen worden verstuurd of verspreid. Naar mijn mening een project dat in het slechtste geval in de buurt komt van een ‘ideeënbus’, waar binnen nooit iets gebeurt met die ideeën, maar in een gunstig geval mensen aanmoedigt om na te denken over de eigen leefomgeving.

De voorbeelden tonen de mogelijkheden om zelf in te grijpen in je omgeving en vorm te geven aan de naaste leefomgeving. Dit voorstel verdient zeer veel begeleiding en nazorg. Het heeft alleen zin om anderen iets te vragen als je ook iets doet met het antwoord.

Verhalen uit het Zuiden van Ralph Noordhoek en Maarten van Gent is de vertaling van het verhaal van de woonfoyer, de samenwerking tussen het Albeda College en het WBR (nu Woonstad). In een grafisch schema toont het 3 scenario’s die de levensloop van 3 individuen,

Want, write, change Korbinian Kainz, François Brunet en Olivia Grandperin pag.72

Verhalen uit het Zuiden Ralph Noordhoek en Maarten van Gent pag.96

3 jongeren tonen in een hun onderlinge constellaties. Dit schema is goed om te zetten naar een filmscenario waarin de samenhang tussen de levens en de ambities van het Pact goed zichtbaar wordt en waaraan het Pact zich telkens spiegelt.

Droom/realiteit/fictie/verlangen, het project van het zgn. team Zuidwijk; Julien Arts, Bart Manders en Rinus van Dam richt zich vooral op het dilemma of je met bouwen en gebouwen sociaal maatschappelijke idealen kunt verwezenlijken. In Zuidwijk, De Burgen is door Vestia Zuid ingezet op het implementeren van kleinschalige nieuwbouw projecten in de bestaande verouderde wijkstructuren. Het gaat veelal om koopwoningen in het middensegment waarmee men nieuwe bewoners wil aantrekken met meer vermogen en waarmee de gemiddelde koopkracht in de wijk zal stijgen. Als gevolg verwacht men een meer gemengde bevolkingssamenstelling, economische impulsen voor het midden en kleinbedrijf, lokale winkels en meer betrokkenheid met de naaste omgeving. Met nadruk gaat het hier niet om het vermengen van etnische groepen maar om het vermengen van verschillende vermogensgroepen van wisselende afkomst. Het team Zuidwijk heeft op basis van visueel onderzoek op lokatie een serie beeldmontages gemaakt waarin de beoogde idealen, de vermenging van ‘nieuw’ en ‘oud’ op bijzondere manieren consequenties krijgt.

Soms op basis van de architectuur, soms op basis van het straatmeubilair of de ruimtelijke indeling van het openbaar gebied en soms door het inbrengen van sociale activiteiten. De verschillende beeldmontages zouden daadwerkelijk kunnen worden gebouwd waardoor

Droom/realiteit/fictie/verlangen Julien Arts, Bart Manders en Rinus van Dam pag.104

pag. 146 en 147

Nawoord en aanbevelingen - Kamiel Verschuren

de sociaal-maatschappelijke ambities heel concreet worden omgezet in de fysieke werkelijkheid.

Hieronder volgt een opsomming mogelijke uitwerkingen: Integratie modellen: → bouwelementen (nieuwe en oude) kopiëren, herhalen,

verwisselen en of integreren → spiegelingen → door elkaar bouwen Compensatie modellen: → de minderbedeelden ook iets geven of de goed bedeelden

iets afnemen → het uitzicht op de ander is soms beter Vergelijkingsmodellen: → nog goedkopere en nog duurdere woningen creëren Gezamenlijke verantwoordelijkheid creëren: → → →

→ →

Onderlinge afhankelijkheid ontwerpen voor de openbare ruimte delen van de openbare ruimte: sociale activiteit, evenementen een nog grotere, derde vijand creëren de straat, het tussengelegen gebied, de openbare weg als mengzone inzetten

Mengmodellen: → letterlijk mixen van bouwstijlen De meer algemene aanbeveling, ondermeer afgelezen vanuit dit project, zou zijn om kunstenaars en of andere culturele producenten artistieke vertalingen te laten maken van de intenties zodat deze kunnen worden opgenomen in het bouwplan. Vertaal de maatschappelijke intenties niet alleen naar de bouw van huizen met een bepaalde prijs en de daaraan verbonden bouwprogramma’s, de afmetingen, het materiaalgebruik en het tuinoppervlak. Bouw meer divers zodat er niet alleen het een of het ander bestaat maar een veelheid aan verschillende woningen, A & B, maar ook C en Z. Bouw nog goedkoper dan A en nog duurder dan B zodat de ‘oude’ en ‘nieuwe’ woningen relatief duur en of goedkoop zijn. Het is uiteindelijk allemaal relatief.

Het maatschappelijk doel is meer een sociale kwestie en minder concreet dan stenen en geld. Vertaal de intenties ook naar de collectieve ruimte, de openbare ruimte en het publieke domein door middel van artistieke ingrepen zoals aangeven door het team Zuidwijk. Afhankelijk van de inhoudelijke intenties en het bouwplan kunnen geïntegreerde projecten reeds tijdens de bouw worden meegenomen. Door de artistieke aanpassingen mee te nemen in het bouwproces zijn de investeringskosten meestal laag maar is het effect zeer hoog. In deze ‘tot stand te komen’ situatie worden de artistieke aanpassingen onderdeel van het bouwplan en dus per definitie constructief. Na oplevering is het natuurlijk altijd mogelijk om artis-

pag. 148 en 149

Nawoord en aanbevelingen - Kamiel Verschuren

tieke interventies toe te passen. Vaak is de financiering dan moeilijker en de uitvoering duurder omdat je geen gebruik maakt van het bouwproces. De ‘tot stand gekomen’ situatie is dan al ‘klaar’ en lokt vaak alleen reacties op, niet zelden kritisch. Als het klaar is, is het af en kan men alleen nog maar reageren.

House of the South van Daniel Kirkwood zet in op één plek voor alle verhalen. Verschillende groepen hebben naar aanleiding van de gesprekken die zij voerden en tijdens hun onderzoek in de wijken gemerkt dat er weinig mensen zijn die weten wat Pact op Zuid inhoudt. Pact op Zuid is voor velen die het aangaat onzichtbaar, onbekend en wellicht onbemind. Als reactie op die constatering is nagedacht over het nut en de behoefte aan een centrale plek voor informatie. House of the South komt voort uit de vraag What is Pact op Zuid? Do you know what it is? What it means? Where it is?

Het voorstel beoogt een centraal informatiepunt dat in 10 jaar kan (mee)veranderen, naar behoefte en inzicht. Een stapeling van functies en programma’s, een stapeling van glazen dozen, uitstijgend over het panorama van Zuid. Dit voorstel is een heel bruikbaar idee en is verder uitgewerkt en gespecificeerd in de uiteindelijke aanbeveling verwerkt in het apart bijgeleverde document: Informatiecentrum Op Zuid.

De programmastudie van Daniel Kirkwood is afgeleid van een ontwerpstudie voor The Seattle Central Library, Seattle Verenigde Staten, Office for Metropolitan Architecture, 2004.

House of the South Daniel Kirkwood pag.42

Een ander project dat zeer bruikbaar is en ook verder is uitgewerkt in het document Informatiecentrum Op Zuid, is het project deelgemeente Maasstad van Paul Rikken. Hij had zich gedurende de eerste dagen grotendeels onttrokken aan het programma. Later bleek echter dat hij die tijd had benut om de Maas virtueel dicht te bouwen. Door stukjes van de stadsplattegrond uit Goolge Earth te kopiëren en in elkaar te passen tot een nieuw stedelijk gebied, had hij Noord en Zuid vloeiend aan elkaar ‘gebreid’. Op het eerste gezicht was deze stadsuitbreiding niet eens te zien en werd zijn stadskaart vooral gebruikt om Rotterdam-Zuid en de verschillende locaties inzichtelijk te maken.

Hoezo Pact op Zuid? Er is helemaal geen Zuid meer! Het is één stad geworden en het scheepvaartverkeer kan eenvoudig z’n weg vinden via de Oude Maas. Door de stadsdelen letterlijk aan elkaar te bouwen, als gezamenlijk project van alle woningcorporaties, de Gemeente en de politiek, zal Zuid zich uiteindelijk als vanzelf ontwikkelen tot volwaardig stadsdeel. Men woont dan niet meer in Noord of Zuid maar in Groot Rotterdam.

Platforms of middelen Naar aanleiding van de workshop, de gesprekken en projecten is onderstaande lijst van mogelijke platforms en middelen samengesteld. Deze kunnen, afhankelijk van het soort verhaal, de boodschap en wie men wil bereiken worden benut om de verhalen van de corporaties in het Pact te communiceren. In veel gevallen zou er een zeer duidelijke keuze moeten worden gemaakt omdat dit soms een

Deelgemeente Maasstad Paul Rikken pag.112

pag. 150 en 151

Nawoord en aanbevelingen - Kamiel Verschuren

langlopende betrokkenheid impliceert, soms een grote investering en of een engagement dat anders is gericht, ver voorbij het bouwen en de taakstelling van een woningcorporatie. →

→ → →

→

→ →

→

→

→

→ → → → →

Realistische portretten (serie documentaries over bijzondere personen) Persoonlijke prijzen (prijzen voor onderwerpen in het Pact) Project prijzen Culturele activiteiten (gerelateerd aan de verhalen, sponsoring door het Pact) 3 dagen zonder regels (Open Stad Rotterdam-Zuid, Kunstenzone (Oud-)Charlois)) Website (De Verhalen van Pact op Zuid (Wenssite)) Levensverhalen (levensloop verhalen, levensliederen, troebadours, Rap) Billboards (publieke aankondigingen van sociaal maatschap- pelijke aard) Grafische identiteiten (bordjes: Te Koop, Te Huur, Goed Idee, Geweldig Project) Anti-campagne (om gemeenschapszin te creëren door grotere vijand) Kunstprojecten Aanpassingen bestaande beelden/iconografie Projectruimte Pact op Zuid Centraal informatie centrum TV-kanaal Pact op Zuid

→ →

→ →

→

→ → → →

→

→ → →

→

OPSOUTHEN Verhalen introduceren (geïntegreerd in het bouwproces en materialen, opdruk op spatvellen, op gipsplaten en behang) Nieuwbouw inclusief een boek met verhalen Publieke ruimte ontwerpen (van functionaliteit naar relationeel of emotioneel ontwerp) Investeringen in de publieke ruimte (als collectief erfgoed en belang) In openbaar vervoer (bus, tram, taxi of trein) Nieuwbouw of gerenoveerde woningen met een cadeau Een groter monster De introductie van collectieve herinneringen (culturele evenementen, het Pact als cultureel evenement) Het Pact door middel van harde gegevens van de resultaten communiceren (66 studenten, 66 huizen, 66 diploma’s, etc..)

Ambassadeurs Documentaires Tentoonstellingen over de projecten en de verhalen van het Pact Denkbeeldige verhalen, het Pact als fictie (schrijvers over het Pact, het Pact als dagboek)

pag. 152 en 153

Nawoord en aanbevelingen - Kamiel Verschuren

Ter afsluiting wil ik graag mijn dank betuigen aan de studenten voor hun groeiende betrokkenheid en hun inzet die ook ver voorbij de periode van de workshop werd volgehouden, mede om deze publicatie te vervolmaken. Het komt niet vaak voor dat een workshop als deze tot zo’n uitgewerkt document leidt. Het produceren van een dergelijk document is eigenlijk nooit mogelijk binnen de workshop en moet dus altijd daarna gebeuren in een postproductie waar eigenlijk geen ruimte voor is. Speciale dank aan Maarten van Gent, Paul Rikken en Julien Arts. Ook dank aan de corporaties dat ze ons in staat hebben gesteld deze workshop, waarin we ons konden verdiepen in sociaal maatschappelijke onderwerpen en het Pact, op zoek naar de juiste vraag, mochten doen. En ook voor de eenvoud en efficiÍntie waarmee deze workshop financieel mogelijk werd gemaakt, de snelle communicatie en beschikbaarheid van beleidsmakers en de mensen op de werkvloer die hun bijdragen hebben geleverd. Dank aan Jacolien Vogelzang. En ook dank aan de begeleidend docenten, vrienden en collegae, Lauran, Dennis en Peter voor hun inzet buiten de academische werkuren en voor hun inzet om deze workshop in te passen binnen het curriculum van de vakopleiding. Kritische massa is een noodzakelijke vereiste voor stedelijk onderzoek. Daarmee ook dank aan Roger Teeuwen.

Kamiel Verschuren, 1 maart 2009 Kamiel Verschuren is conceptueel beeldend kunstenaar, (project) organisator, stedelijk adviseur en sociaal activist, lid van de adviesraad voor TENT., lid van het kunstenaarsinitiatief stichting B.a.d, kunstenaarswerkplaats Studio NL 01.08.04, de internationale projectorganisatie stichting iStrike en voorzitter van de zelfbeheersorganisatie stichting Nieuwe Ateliers Charlois.

Naar aanleiding van de workshop: 16 april Informatiecentrum Rotterdam Zuid: Stedelijk, deelgemeentelijk of wijkgericht?

Open discussieavond over de (on)mogelijkheid van een informatiecetrum Op Zuid.

Bij kunstenaarsinitiatief stichting B.a.d. In het kader van de eerste terugkoppeling over de Offerte voor de toekomst, wijkvisie Vestia Rotterdam Feijenoord voor Oud-Charlois.

Sprekers: Sanna Schuiling (Estrade), Herman van Wamelen (Pact op Zuid), Kamiel Verschuren (kunstenaar) en Ed Goverde (deelgemeente Charlois).

Initiatief: Kamiel Verschuren 14 mei Intentioneel voorbereidend gesprek over het Informatiecentrum Op Zuid.

Met Marco Boender en Miriam Damen van het projectbureau Hart van Zuid EP II, 10e etage, Galvanistraat, Rotterdam 19 mei Hart van Zuid, vierde sessie: ‘Het Culturele Hart van Zuid’ Gespreksavond en workshop, onder leiding van Hans Walgenbach (directeur van het Historisch Museum Rotterdam).

27 mei Discussie-avond in Theater Zuidplein: over Hart van Zuid, de herontwikkeling van het Zuidplein als centrumgebied van Rotterdam-Zuid Café Zuidplein #13b – gasten: Carla Bokhoven, Guus van de Hoef, Doro Siebel, (deel 2) Klaas Hoogerwerf, Kamiel Verschuren en Jaap Korpershoek.

11 juni Radio Café Zuidplein, interview met Rini Biemans, Antenne TV. 15 juni Interview Antenne TV: over een stedelijk informatiecentrum Op Zuid in het Winkelcentrum Zuidplein.

http://www.antennetv.nl/read/antenne_ item/id/120628/café-zuidplein-%2313b--hart-van-zuid

http://www.antennetv.nl/read/antenne_ item/id/120622/kamiel-verschuren

Voor meer informatie over Pact op Zuid Wevershoekstraat 380-388 3083 CZ Rotterdam 010 - 417 27 00 06 -10 98 68 27

onderzoek blauw

resultaat grijs

sfeer groen