Hoe authentiek is de NDSM-werf nog? Het verhaal van een beroemde Amsterdamse scheepswerf en het idee van authenticiteit L.M. van der Kooij
‘T
ienduizenden arbeiders werkten direct of indirect voor de NDSM en woonden in het tuindorp achter de werf. Het kostte de scheepsbouwers anderhalve dode per jaar, maar dat vond men te overzien. Voor deze onveilige omgeving vond men het zelfs weinig’, aldus programmamaker Michael Schaap in de VPRO-
documentaireserie De Hokjesman.1 De Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM) in Amsterdam-Noord was vroeger een scheepswerf waar hard werd gewerkt, maar tegenwoordig is het een hip terrein waar bijvoorbeeld evenementen als dancefeesten worden gegeven. De noeste arbeid heeft plaatsgemaakt voor recreatie en ontspanning. Een deel van de NDSM-werf is sinds 2007 als ensemble een rijksmonument dat bestaat uit een scheepsbouwloods, een smederij, een timmerloods, een lasloods en scheepshellingen. 2 Bij vernieuwing mag er dus niet zomaar worden gesloopt en gebouwd. Op de werf staan de meeste gebouwen er nu, al dan niet omgebouwd, nog, maar het is maar de vraag of het mogelijk is om de industriële sfeer en beleving te behouden.3 Het verliezen van de functionele authenticiteit neemt de beleving al voor een deel weg en de nieuwe gebruikers van de erfgoedsite geven er op een totaal andere manier inhoud aan.
Een kleine geschiedenis van de NDSM-werf De geschiedenis van de NDSM-werf begint in 1920 met de oprichting van de Nederlandsche Dok Maatschappij (NDM) aan de westelijke IJ-oever van Amsterdam-Noord. In 1894 was de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij (NSM) al opgericht en deze vestigde zich in 1922 naast de NDM. Doordat het hun concurrentiepositie zou verbeteren, gingen er in 1939 al stemmen op voor een fusie. De NSM wilde zich richten op de nieuwbouw van schepen (zoals de NDM al deed) en de NDM had geen volledig uitgeruste machinefabriek (zoals de NSM wel had). Na de Tweede Wereldoorlog werd het plan doorgezet en in 1946 werd de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij 1 J. Blick en M. Schaap (regisseurs), De Hokjesman. De Tuindorpers, televisie-uitzending VPRO (Hilversum 3110-2014). 2 Dit ensemble staat op het oostelijke deel van de werf. Andere overblijfselen uit de NDSM-tijd, zoals de afbramerij en het Kraanspoor, hebben de erfgoedstatus niet en zal ik dus ook niet behandelen. Op het uiterste westpunt is er nog een kleine werf waar tegenwoordig nog reparaties worden verricht, Damen Shiprepair Amsterdam, als onderdeel van het internationale concern Damen. Deze moderne werf komt ook niet aan bod. 3 Observaties van de auteur, NDSM-werf (13-01-2015).
1