Wstęp .
Część 1 CO JEST GRANE? TRUDNE PARY W GABINECIE
1. Światło w tunelu – o terapii par osób z zaburzeniami borderline i narcystycznym (Hanna Pinkowska-Zielińska, Bartosz Zalewski)
Osoby zmagające się z zaburzeniem borderline w relacjach miłosnych . . . 4
Osoby zmagające się z zaburzeniem narcystycznym w relacjach miłosnych 6 Rzeczywistość emocjonalna relacji (RER)
przera
–
Taniec borderline’owo-narcystyczny
Stan umysłu pary terapeutycznej
Warunki i ramy terapii
Bibliografia
2. Wychodzenie z grzęzawiska – o terapii par, w których więź połączona jest z cierpieniem (Hanna Pinkowska-Zielińska, Bartosz Zalewski, Anna Dziubińska-Starska)
Definicje
Dynamika tworzenia i niszczenia relacji
Nieoczywista geneza – próby konceptualizacji
Sesja indywidualna – historia Adama
Czynniki predysponujące .
Czynniki wywołujące
Czynniki podtrzymujące
Proces terapii
Złamanie abstynencji
Wnioski
Bibliografia
5. Praca z traumą więzi w terapii par (Monika Kozak-Czekanowska)
Wstęp
Trauma więzi, jej źródła i konsekwencje dla relacji partnerskich
Praca z traumą więzi w terapii par
Uwagi końcowe
Bibliografia
Część 2 DOSTROJENIE W PRACY Z PARAMI. INSTRUMENTARIUM TERAPEUTY
6. Umysł terapeuty pary (Mariusz Furga
Wstęp
Między czuciem a myśleniem
Proces rozwoju zawodowego a rozwój umysłu terapeutycznego
Model kształcenia mistrz–uczeń jako budowanie umysłu opierającego się na umyśle – rzemieślnicza tradycja
Wiara – system przekonań terapeuty
Podsumowanie i refleksje dotyczące terapii par
Bibliografia
7. Flashback emocjonalny — multimodalne rozumienie w kontekście relacyjnej traumy rozwojowej (Paweł Malinowski)
Czym jest flashback emocjonalny?
Triggery i zamieszanie, które wprowadzają emocje
cPTSD – ewolucja rozumienia traumy psychicznej
Mechanizm traumy relacyjnej
Neurofizjologia przetwarzania bodźców na emocje
Prawda emocji oraz siła reakcji we flashbacku
Narcyzm wrażliwy (ukryty) z perspektywy traumy rozwojowej
Siła flashbacków emocjonalnych i ich przykłady
Wielowymiarowe podejście do terapii traumy rozwojowej
Możliwość zastosowania EFT tappingu jako metody wspierającej
Techniki wspomagające samodzielną pracę z flashbackiem
Obszary pracy terapeutycznej
Integrowanie różnych perspektyw
Zastosowanie EMDR, czyli kolejny wariant włączania technik wspierających
Fundamenty terapeutycznej pracy z traumą
Nadzieja mimo trudnej sytuacji – droga do zdrowienia
8. „Coś więcej” w psychoterapii par (Joanna Skowrońska)
Pozaświadome wiedzenie relacyjne
Pozaświadoma przestrzeń relacji pary
spotkania
Perspektywa jedno- i wieloosobowa w terapii par i momenty spotkań .
Podsumowanie
Bibliografia
9. Plac zabaw im. Biona i Winnicotta, czyli co jest możliwe poza rozmową terapeutyczną w pracy z parami (Hanna Pinkowska-Zielińska, Anna Dziubińska-Starska)
Wstęp
Założenia teoretyczne
Czerpanie z zabawy w terapii par
BHP wprowadzania elementów zabawy na sesji
Korzyści z bawienia się
Przykładowe techniki (autorek)
Aranżacja przestrzeni i wyposażenie
Przedmioty, zdjęcia, karty
403
406
407
Bawienie się słowem
Podsumowanie .
Bibliografia
10. Kryzysy i kończenie terapii par (Rafał Bornus) .
Komu i czemu ma służyć terapia par – błędy konsultacyjne i kontraktowe
Błędy settingowe i merytoryczne w terapii par
Terapeuta par – błędy w roli
Wielopokoleniowe przekazy
Kończenie terapii par .
Bibliografia
Indeks rzeczowy
O Autorach
513
524
CZ ĘŚĆ 2. DOSTROJENIE W
PRACY Z PARAMI…
czy przejściową okoliczność, ale raczej jako względnie trwałą albo powtarzającą się dyspozycję czy skłonność. Te stany, w przeciwieństwie do niektórych cech osobowości, mogą być kształtowane, podlegają rozwojowi i w znacznym stopniu można je reflektować oraz zmieniać.
Terapeuta pracuje głównie swoim umysłem. Znaczenie ma to, jaki ten umysł jest w momencie podejmowania tego wyboru zawodowego, ale cały rozwój zawodowy prowadzi do jego kształtowania w taki sposób, aby praca terapeuty była efektywna i satysfakcjonująca, zarówno dla jego pacjentów, jak i niego samego. Terapeuci bywają trochę innymi ludźmi niż pozostali, czasami można terapeutę rozpoznać nawet w zwykłej rozmowie, co nie oznacza oczywiście, że przestają być zwyczajnymi ludźmi w większości aspektów swojego życia. Ze świadomie rejestrowanych cech można tu wymieniać cierpliwość, wyrozumiałość, otwartość, autentyczność, zdolność do aktywnego słuchania, ale także z drugiej strony ciągłe analizowanie, trudność w spontaniczności, dystans emocjonalny, ograniczone dzielenie się emocjami czy nawet przekraczanie granic w próbach „terapeutyzowania” innych.
Cytat wprowadzający, zaczerpnięty z twórczości romantycznego poety, w skondensowany sposób opisuje to, co kształtuje nasz stosunek do wewnętrznej i zewnętrznej rzeczywistości. Czucie – dotyczy doznań zmysłowych, emocji, ale także intuicji czy wiedzy proceduralnej (implicit knowledge), w miarę gromadzenia doświadczenia w pracy terapeuta poprzez powtarzanie i praktykę coraz więcej analiz i interwencji wykonuje bez dużego zaangażowania świadomości. Wiara – dotyczy tego w co wierzy terapeuta, to jego system przekonań, zaś szkiełko i oko –to paradygmaty naukowe, systemy teoretyczne, procedury i opisy procesów, wokół których psychoterapeuta organizuje swoją praktykę, ale przede wszystkim to, jak używa ich do myślenia o pacjencie i własnej pracy. Te trzy aspekty umysłu wydają mi się bardzo ważne i rzadko wspólnie analizowane, dlatego chciałbym im się bliżej przyjrzeć.
Poruszamy się stale między czuciem a myśleniem. Robimy tak w życiu codziennym, ale szczególnego znaczenia to nabiera w pracy terapeutycznej. Czy zawsze wiemy, co robimy? Co zarządza świadomym i nieświadomym korzystaniem z wiedzy i doświadczenia przez terapeutę? Czy wolno nam robić coś „na wyczucie”? Czy intuicja jest dozwolonym narzędziem pracy? Co robić, gdy czegoś nie wiemy? „Niewiedzenie” nie jest wadą warsztatu, chociaż czasem może nią być. Świadomy stosunek do własnego „niewiedzenia” jest ważną umiejętnością terapeuty (Drath i de Barbaro, 2022).
Myślenie o umyśle terapeuty stanie się jeszcze bardziej złożone, gdy uświadomimy sobie, w jakim stopniu zarządza nim wiara. Naszym działaniem zawodowym bardzo silnie kieruje to, czemu ufamy i w co wierzymy. Czasem terapeuci mówią, że lubią taki czy inny rodzaj interwencji albo aktywności w sesji z pacjentem. Jeśli się temu głębiej przyjrzeć, ta preferencja często opiera się na tym, w co terapeuta wierzy jako w pomocne działanie w psychoterapii. Jest naturalne, że robimy to, w co wierzymy, a unikamy tego, w co nie wierzymy albo czemu nie ufamy. Ta ufność epistemologiczna jest ważną instancją w podejmowaniu decyzji terapeutycznych. O ile epistemic trust jest ostatnio chętnie badane jako właściwość pacjenta w psychoterapii (Fonagy, Luyten, Allison i Campbell, 2019), o tyle niewielką uwagę zwraca się na to, w co wierzy psychoterapeuta.
Między czuciem a myśleniem
Nasz umysł kształtowany w procesie szkolenia
Nie wystarczy przyswojenie zbioru ważnych książek i artykułów, żeby zostać psychoterapeutą. Szkolenia psychoterapeutów składają się zarówno z części teoretycznych, jak i praktycznych. W teoretycznej
Jaka jest terapia par? Zapewne niejednorodna, mająca różne odsłony, w zależności od reprezentowanego przez terapeutki i terapeutów podejścia. My z terapią par zetknęliśmy się w różnych momentach naszego życia zawodowego. Bartosz Zalewski w czasie swojego szkolenia psychoterapeutycznego, Hanna Pinkowska-Zielińska wiele lat temu w gabinecie, kiedy po prowadzonych procesach terapii rodzinnych pojawiała się potrzeba pracy nad relacją diady. I tak to się zaczęło. Oboje cenimy tę formę pomocy pacjentom, jesteśmy jej miłośnikami, zaciekawia nas, stawia przed nami wyzwania i inspiruje do rozwoju. Tym bardziej tą drogą chcielibyśmy podziękować naszym Pacjentom, którzy nam zaufali i podjęli z nami współpracę. Nie pokusiliśmy się o napisanie podręcznika terapii par, a jedynie omawiamy jej wybrane aspekty. Zdajemy sobie sprawę, jak wiele wątków pominęliśmy, o jak wielu nie udało nam się pomyśleć i ilu jeszcze nie znamy. Dynamika relacji romantycznych jest wielowarstwowa, wieloaspektowa i żywa, co nieustannie nas fascynuje, ale czasami przytłacza. Dlatego pisząc o parach, zajmujemy się również tym, co dzieje się po stronie terapeutek i terapeutów. W trakcie terapii stajemy się dla naszych „pacjenckich par” kimś niezwykle ważnym, nierzadko pełnimy w życiu ich związku funkcję obiektu przekształcającego.
Pacjenci kończący terapię często pozostają z poczuciem, że nikt inny
tak ich nie zna jako pary, nierzadko przyznają, że nawet oni sami nie znali się w ten sposób. Dzięki temu wzajemnemu poznawaniu się mogli jako para rozwinąć własny, indywidualny stan umysłu pary.
Oddajemy w Państwa ręce zbiór myśli na temat terapii par. Powstał jako konsekwencja dwóch wcześniej napisanych tomów dotyczących diagnozy1. Terapia par jest formą pracy psychoterapeutycznej, która rozpowszechnia się w Polsce coraz bardziej. Jeszcze dekadę temu nie myśleliśmy, że tak wielu pacjentów będzie potrzebowało i chciało rozmawiać o swojej relacji intymnej, a w odpowiedzi na te potrzeby tak wiele terapeutek i terapeutów wyszkoli się w tej formie pracy psychoterapeutycznej.
Publikacja składa się z dwóch części, które wzajemnie się uzupełniają. Być może pytania, które pojawią się przy studiowaniu rozdziałów pierwszej części Co jest grane? Trudne pary w gabinecie, znajdą odpowiedzi w rozdziałach drugiej części Dostrojenie w pracy z parami. Instrumentarium terapeuty. Stąd też w poszczególnych rozdziałach znajdą Państwo odnośniki do różnych fragmentów, dawaliśmy je z nadzieją, że będą pomocne. Do współpracy zaprosiliśmy polskie psychoterapeutki i psychoterapeutów z różnych miejsc i ośrodków. Jest wśród nich wyszkolona i prowadząca terapię psychoseksualną w Wielkiej Brytanii Dorota Mucha (części czytelniczek i czytelników znana z cyklu spotkań: Wykłady na cztery pory roku).
Rozdział jej autorstwa zamieszczony w pierwszej części książki to ilustracja psychoseksualnej terapii przykładowej pary, który przybliża nas do szczególnej pracy łączącej perspektywę psychoterapeutyczną z seksuologiczną. Kolejny rozdział naszego współautorstwa
1 Tom I: Diagnoza par w różnych podejściach (2021, PWN); tom II: Specyficzne zjawiska w diagnostyce par (2022, PWN)
z Maciejem Żurkiem również dotyczy specyficznej sytuacji, kiedy w parze obecne są trudności związane z uzależnieniem. Z ankiety przeprowadzonej w 2021 roku wśród polskich terapeutów par wynika, że podjęcie się terapii w takich sytuacjach nie jest oczywistością.
Dlatego poruszyliśmy ten temat, chcąc przybliżyć się do tej tematyki, żeby być wsparciem dla naszych pacjentów nie tylko poprzez odesłanie do specjalisty lub specjalistki od uzależnień. W pierwszej części zastanawiamy się ponadto nad pracą z parami, które w naszej opinii stawiają terapeutkom i terapeutom największe wyzwania. Opisujemy pracę z pacjentami potrzebującymi i tęskniącymi za bliską relacją, a mającymi słabe wyposażenie umysłowe i emocjonalne do budowania i bycia w takiej relacji. Często pary te uwięzione są w grzęzawisku (to sformułowanie przytoczyła nam Anna Dziubińska-Starska, jedna ze współautorek rozdziału: Wychodzenie z grzęzawiska – o terapii par, w których więź połączona jest z cierpieniem) i potrzebują pomocy, żeby się z niego wydobyć. Są to niezwykle wymagający pacjenci, którzy potrzebują od nas, terapeutek i terapeutów, dużego wsparcia i specjalistycznych umiejętności.
Monika Kozak-Czekanowska w rozdziale Praca z traumą więzi w terapii par rozważa potencjalne źródła trudności par.
Na początkowym etapie terapii pacjenci muszą nas używać do komunikowania swoich pierwotnych stanów psychicznych. W ten sposób mają na nas wpływ, ingerują w nasze umysły i dusze, o czym więcej pisze w swoim rozdziale Mariusz Furgał. Jego rozdział otwiera część drugą, przybliżając czytelniczkom i czytelnikom stan umysłu terapeuty par. Lektura tekstu psychoterapeuty integracyjnego Pawła Malinowskiego Flashback emocjonalny – multimodalne rozumienie w kontekście relacyjnej traumy rozwojowej pomaga zrozumieć specyficzne zjawiska, z którymi spotykamy się w gabinetach i podpowiada, jak z nimi pracować.
O tym, że w naszej pracy możemy korzystać nie tylko z rozmowy, słów czy interpretacji, traktuje rozdział zatytułowany Plac zabaw im. Biona i Winnicotta, czyli co jest możliwe poza rozmową terapeutyczną w pracy z parami, którego autorkami są Hanna Pinkowska-Zielińska i Anna Dziubińska-Starska. Rozdział ten ma nieco inny charakter – pojawiają się rysunki, poznajemy propozycje tworzenia niezwykłych sytuacji na sesjach, które potem są przedmiotem wspólnej pogłębionej refleksji i mają potencjał inicjowania zmiany. Kwestię zmiany w psychoterapii par przybliża nam Joanna Skowrońska w rozdziale: „Coś więcej” w psychoterapii par. Autorka pisze: „Bardziej interesuje mnie to, że psychoterapia, będąc wydarzeniem pomiędzy ludźmi, stwarza nowe interaktywno-intersubiektywne środowisko, w którym dwie lub więcej osób zaangażowanych w świadomy i nieświadomy dialog inicjują zmianę w sposobach bycia z innymi i sobą samym”. Jak wiemy, zmiana, mimo że pożądana, łączy się z kryzysami, o czym pisze Rafał Bornus w rozdziale zatytułowanym Kryzysy i kończenie terapii par. Poszczególne rozdziały są rozmaicie pisane, tak jak różne są osoby w parach, które do nas przychodzą. Część rozdziałów ma charakter bardziej teoretyczny, z przeglądami badań, część zaś jest konceptualizacją własnego doświadczenia gabinetowego, pogłębionego lekturą tekstów innych badaczy czy psychoterapeutów. Niektóre rozdziały zawierają konkretne podpowiedzi interwencji terapeutycznych, przybliżając się do rzeczywistości w naszych gabinetach, inne opierają się na próbie zrozumienia opisywanego zjawiska. Pragniemy podkreślić, że żaden z przykładów przytoczonych w książce nie stanowi prawdziwego cytatu, przykłady te są kompilacją wielu różnych wypowiedzi pacjentów i terapeutów.
Kończąc, chcemy w pierwszej kolejności podziękować Autorkom i Autorom za przyjęcie naszego zaproszenia i owocną współpracę. Wspólne działanie przy redakcji książki to dla nas zaszczyt
i przyjemność, radość tworzenia przestrzeni do wymiany myśli i doświadczeń w tak zacnym gronie. Chcielibyśmy również podziękować Lucynie Drożdżowicz, Alinie Naporowskiej, Andrzejowi Zielińskiemu oraz Marzenie Pawlus za cenne uwagi, które pomogły nam w redakcji.
Mamy nadzieję, że umieszczone w poszczególnych rozdziałach myśli tworzą całość, która będzie pomocna w pracy z parami.
Hanna Pinkowska-Zielińska i Bartosz Zalewski
