Spis treści
Przedmowa XV
Wykaz skrótów XVII
Wykaz symboli XXV
1. WPROWADZENIE 1
Handel międzynarodowy 3
Produkcja międzynarodowa 8
Finanse międzynarodowe 13
Czynniki rozwoju międzynarodowego 17
Inne znaczące obszary 19
Determinanty analityczne 25
Wnioski 26
Ćwiczenia powtórkowe 27
Lektura dodatkowa i zasoby internetowe 27
Materiały źródłowe 28
CZĘŚĆ I. HANDEL MIĘDZYNARODOWY
2. PRZEWAGA ABSOLUTNA 33
Definicja przewagi absolutnej
Przewaga absolutna popytu i podaży
Korzyści z handlu
3.
6. EKONOMIA POLITYCZNA HANDLU 123
Ekonomia polityczna handlu w różnych ujęciach 125
Przewaga komparatywna, handel i czynniki produkcji. 127
Handel i płace „Północ–Południe” 132
Rola czynników szczególnych 138
Globalizacja i nierówności w krajach o wysokich dochodach 142
Wnioski 143
Ćwiczenia powtórkowe 144
Lektura dodatkowa i zasoby internetowe 145
Materiały źródłowe 146
Dodatek 6.1. Ochrona endogeniczna 148
7. ANALIZA POLITYKI HANDLOWEJ 151
Ponowny rzut oka na przewagę absolutną 152
Środki polityki handlowej 154
Taryfa ekonomiczna 158
Założenia efektów handlowych 161
Kontyngent 163
Środki antydumpingowe i wyrównawcze 166
Modele przewagi komparatywnej 169
Wnioski 171
Ćwiczenia powtórkowe 172
Lektura dodatkowa i zasoby internetowe 172
Materiały źródłowe 173
Dodatek 7.1. Model niedoskonałych substytutów 174
Dodatek 7.2. Kontyngent taryfowy 176
8. ŚWIATOWA ORGANIZACJA HANDLU 181
Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu 182
Światowa Organizacja Handlu (WTO) 186
Handel towarami 188
Handel usługami 190
Własność intelektualna 194
Roztrzyganie sporów 198
Środowisko 202
Runda z Dohy 204
Wnioski 207
Ćwiczenia powtórkowe 208
Lektura dodatkowa i źródła internetowe 209
Materiały źródłowe 209
Dodatek 8. Formuły obniżki stawek celnych 212
Relacje międzyfirmowe 298
Łącząc wszystko w jedną całość – schemat TLM 300
Wartość dodana w GVC 304
Handel wartością dodaną 306
Polityka handlowa i globalne łańcuchy wartości 310
Wnioski 311
Ćwiczenia powtórkowe 312
Literatura dodatkowa i zasoby internetowe 312
Materiały źródłowe 313
12. ANGAŻOWANIE PRODUKCJI MIĘDZYNARODOWEJ 315
Przyciąganie produkcji międzynarodowej 317
Korzyści i koszty 319
Stanowiska polityczne 327
Wejście do globalnych łańcuchów wartości 330
Promowanie powiązań 334
Zarządzanie produkcją międzynarodową 338
Wnioski 341
Ćwiczenia powtórkowe 341
Lektura dodatkowa i zasoby internetowe 342
Materiały źródłowe 342
13. MIGRACJA 347
Rodzaje migracji 348
Decyzja migracyjna 351
Migracja pracowników wysoko wykwalifikowanych 356
Migracja pracowników nisko wykwalifikowanych 361
Przepływy pieniężne 366
Polityka migracyjna 369
Wnioski 373
Ćwiczenia powtórkowe 374
Literatura dodatkowa i zasoby internetowe 374
Materiały źródłowe 375
CZĘŚĆ III. FINANSE MIĘDZYNARODOWE 379
14. RAMY ROZLICZENIOWE 381
Rachunki gospodarki otwartej 382
Rachunki Bilansu płatniczego 389
Analiza rachunków bilansu płatniczego 395
Brak równowagi globalnej 397
Wnioski 401
Ćwiczenia powtórkowe 402
Materiały źródłowe 479
Dodatek 17.1. Polityka pieniężna i nominalny kurs wymiany 480
18. STAŁE KURSY WYMIANY 489
Alternatywne systemy kursów wymiany 490
Prosty model stałych kursów walut 493
Model stałych kursów wymiany oparty na aktywach 495
Stopy procentowe i kursy wymiany 500
Rola wiarygodności 502
Nieosiągalna trójca 503
Izby walutowe 506
Rola stałych stóp procentowych 508
Wnioski 509
Ćwiczenia powtórkowe 510
Lektura dodatkowa i zasoby internetowe 510
Materiały źródłowe 511
Dodatek 18.1. Polityka pieniężna i stałe kursy walut 512
19. MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY 515
Trochę historii monetarnej 516
Działanie MFW 524
Historia operacji MFW 529
Wstrząsy naftowe, kryzysy i dostosowania 531
Ekonomia polityczna pożyczek MFW 541
Podsumowanie 543
Wnioski 545
Ćwiczenia powtórkowe 546
Lektura dodatkowa i zasoby internetowe 546
Materiały żródłowe 547
20. KRYZYSY I REAKCJE 549
Rodzaje kryzysów 550
Zarażenie i ryzyko systemowe 557
Analiza bilansu płatniczego i kryzysów walutowych 559
Kryzys azjatycki 562
Odpowiedź MFW na kryzys azjatycki i brazylijski 566
Globalny kryzys finansowy 568
Regulacja ostrożnościowa i standardy bazylejskie 572
Kontrola kapitału 575
Wnioski 576
Ćwiczenia powtórkowe 578
Lektura dodatkowa i zasoby internetowe 578
Materiały źródłowe 579
21.
Przedsiębiorstwa międzynarodowe odgrywają bardzo ważną rolę na scenie światowej ekonomii. Aby to zrozumieć zapoznajmy się z poniższymi faktami16:
z Przedsiębiorstwa międzynarodowe generują co najmniej jedną czwartą światowego PKB.
z Sprzedaż w zagranicznych oddziałach przedsiębiorstw międzynarodowych przekracza wolumen handlu światowego.
z Przedsiębiorstwa międzynarodowe uczestniczą w około trzech czwartych całości światowego handlu.
z Około jedna trzecia światowego handlu odbywa się w ramach przedsiębiorstw międzynarodowych.
z Przedsiębiorstwa międzynarodowe odpowiadają za prowadzenie prawie 75% badań cywilnych oraz na rzecz rozwoju.
Na rysunku 1.3, przedstawiono szereg danych na temat światowego napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Zostały podzielone między kraje o niskich i średnich dochodach oraz kraje o wysokich dochodach, które otrzymują bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Napływ inwestycji do krajów o niskich dochodach jest niewielki jak na światowe standardy, więc największy napływ w tej grupie pochodzi od krajów o średnim dochodzie. Jak można zauważyć, lata 90. cechuje wyraźne zwiększenie napływu inwestycyjnego, głównie pochodzącego z krajów o wysokim przychodzie, odzwierciedlając częściowo ożywienie w zakresie fuzji i przejęć. Wyraźne jest także to, że kraje o średnim przychodzie goszczą rosnącą ilość inwestycji zagranicznych. W wyniku kryzysu finansowego, wartość całkowitego napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych znacznie się obniżyła w latach 2008 i 2009. Odrobiono potem straty do ponad 2 bilionów dolarów amerykańskich, czyli do wartości, która była osiągnięta w połowie lat 2000, w czasie poprzedniego ożywienia napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W końcowych latach uwzględnionych na rysunku, ponownie nastąpił spadek, przy czym najbardziej odczuły to kraje o wysokim poziomie przychodów.
16 Dalsze omówienie roli przedsiębiorstw wielonarodowych można znaleźć w: Dunning i Lundan (2008: rozdz. 2).
RYSUNEK 1.3
Nominalny napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych, od 1970 to 2018 Źródło: World Bank, World Development Indicators.
Co odpowiada za długoterminowy wzrost aktywności bezpośrednich inwestycji zagranicznych w krajach o średnich i wysokich dochodach? Dwoma istotnymi czynnikami są wspomniane we wcześniejszej części dyskusji o handlu międzynarodowym, ulepszenie transportu oraz ICT. Dodajmy do tego ekspansję globalnych fuzji i przejęć, zwłaszcza w sektorze usług (finanse, transport, komunikacja). Faktycznie rzecz ujmując, usługi zaczęły odpowiadać za blisko połowę napływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach 90. Mało tego, coraz więcej krajów rozwijających się, zaczęło zmieniać swoją postawę polityczną z niechętnej napływom inwestycji na relatywnie przyjazną17. Towarzyszyło to wspomnianemu już wcześniej wzrostowi napływu FDI do Chin, co wspomogło pobudzenie omawianej intensyfikacji eksportu.
17 Zob. Anyanwu (2017), który zauważa zmianę w podejściu do „FDI jako warunku wstępnego i katalizatora zrównoważonego wzrostu i rozwoju” (134).
USD
mld
Charakterystyki BIZ
Teraz, gdy rozumiemy bardziej ogólnie związek BIZ z produkcją światową, a także jego motywacje, przyjrzyjmy się pewnym wzorcom BIZ w gospodarce światowej. Przypomnijmy najpierw rysunek 1.3 z rozdziału 1, przedstawiający nominalny napływ BIZ do krajów o niskich, średnich i wysokich dochodach. Analizując tę liczbę, zauważyliśmy, że lata 90. charakteryzowały się dużym wzrostem napływu BIZ, głównie do krajów o wysokich dochodach, co częściowo odzwierciedlało ożywienie w zakresie fuzji i przejęć. Zauważyliśmy również, że kraje o średnich dochodach na świecie przyjmują coraz większą liczbę BIZ, lecz napływ BIZ do krajów o niskich dochodach jest bardzo niski i tkwi w stagnacji.
Uzupełnijmy teraz rysunek 1.3, rozbijając nominalne napływy BIZ według regionów, a nie poziomu dochodów. Dokonano tego na rysunku 10.1, który uwzględnia długie perspektywy w latach. Pozwala to dostrzec, że w połowie lat 80. XX wieku zmieniło się coś istotnego, a mianowicie, że napływ BIZ zaczął wzrastać powyżej poziomów historycznych w przypadku Europy i Azji Środkowej oraz Azji Wschodniej i Pacyfiku.
To samo wydarzyło się w latach 90. w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach, a następnie w pierwszej dekadzie XXI wieku na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej. Azja Południowa i Afryka Subsaharyjska nie odnotowały w ogóle
AzjaWschodniaiPacyfik
BliskiWschódiAfrykaPółnocna AfrykaSubsaharyjsk
EuropaiAzjaŚrodkowa AmerykaPółnocna
RYSUNEK 10.1
NominalnynapływBIZwedługregionów,1980–2018(mldUSD) Źródło:WorldBank,Wskaźnikirozwojuświatowego.
AmerykaŁacińskaiKaraiby AzjaPołudniowa
dużego napływu BIZ, jak na standardy światowe. Należy również zauważyć, że regionalny napływ BIZ może charakteryzować się pewną zmiennością, w szczególności załamaniem napływu do Europy i Azji Środkowej podczas światowego kryzysu finansowego w 2008 r.
Następnie przesuńmy uwagę z rocznych przepływów na skumulowane zasoby BIZ18. Dokonamy tego z dwóch perspektyw: zapasów wychodzących i zapasów przychodzących. Tabela 10.3 przedstawia dane dotyczące głównych źródeł światowych BIZ z perspektywy posiadanych zasobów wychodzących. W 1980 r. Stany Zjednoczone zdominowały światowe BIZ, odpowiadając za ponad 40% całości wychodzących BIZ. Ta pozycja w światowych zapasach zagranicznych szybko spadła do poziomu od 22 do 25%, w zależności od dekady. Podobny spadek odnotowano w Wielkiej Brytanii, kolejnym historycznym źródle dużych światowych BIZ. Niemcy, Francja i Japonia jako źródła BIZ utrzymywały się na stałym poziomie przez dziesięciolecia omówione w tabeli 10.3. Ciekawym, nowym zjawiskiem jest pojawienie się krajów o niskich i średnich dochodach jako źródeł BIZ, co oznacza wzrost z zaledwie 3% w 1980 r. do ponad 20% w 2017 r. W 2017 r. na Chiny przypadało 5% tej liczby19. Kolejny przykład z Republiki Południowej Afryki podano w załączonej ramce.
TABELA 10.3
Główneźródłaświatowychglobalnychinwestycjizagranicznych,wlatach1980–2017(jakowartośćprocentowaświatowychnakładów)
KRAJ POCHODZENIA19801990200020102017
StanyZjednoczone4324222325
ZjednoczoneKrólestwo16131585
Niemcy88975
Francja46765
Japonia411545
Chiny00025
Brazylia02111
Pozostałekrajerozwijającesię38141522 Źródło:UNCTAD, World Investment Reports,różnelata.
18 Rozróżnieniepomiędzyprzepływamiizasobamimafundamentalneznaczeniewekonomii. Przepływtoilośćwjednostceczasu,natomiastzapasytoilośćistniejącawdanymmomencie.Na przykładTwojapensjajestprzepływem,podczasgdyTwójmajątek(dodatnilubujemny)toakcje.
19 Początkowotrendtenbyłznanyjako„powstaniemiędzynarodowychkorporacjizTrzeciego Świata”odHeenanaiKeegana(1979).Tendencjatapoczątkowoodzwierciedlałafakt,żekraje rozwijającesięzaczęłyłagodzićograniczeniawzakresieodpływukapitałuBIZ.
SAB I POJAWIENIE SIĘ POŁUDNIOWOAFRYKAŃSKIEGO MNE
Wielu z nas myśli o Republice Południowej Afryki w kategoriach odejścia od reżimu apartheidu. Jednak dla piwoszy na całym świecie Republika Południowej Afryki jest ważnym krajem jako baza dla przedsiębiorstw wielonarodowych z branży piwowarskiej. Firma Castle Breweries została założona w Republice Południowej Afryki w 1895 r. W 1897 r. została notowana na giełdzie w Johannesburgu jako South Africa Breweries (SAB), a rok później na giełdzie w Londynie. W 1925 r. nabyła udziały w brytyjskiej firmie produkującej napoje Schweppes. W 1964 r. otrzymała pierwszą licencję od irlandzkiego browaru Guinness na produkcję poza Irlandią. Proces wejścia SAB na rynki zagraniczne rozpoczął się na dobre w latach 90.
W 1993 r. przejęła browary w Tanzanii (Tanzania Breweries) i na Węgrzech (Dreher). Kolejne akwizycje miały miejsce w innych krajach Afryki, a także w Polsce (Lech), Rumunii (Vultural, Ursus i Pitber), Słowacji (Pivovar), Rosji (Kaluga), Czechach (Pilsner Urquell i Radegast) oraz Chinach. W 2002 r., ku zdumieniu piwoszy w Stanach Zjednoczonych, przejęła browary Miller i stała się SABMiller. Kolejne przejęcia nastąpiły we Włoszech (Birra Peroni) i na Ukrainie (Sarmat). W 2007 r. zajmowała 78. pozycję wśród największych niefinansowych przedsiębiorstw wielonarodowych pod względem aktywów zagranicznych, ze wskaźnikiem transnarodowości na poziomie prawie 80%.
Czerpiąc z wieloletniej tradycji filantropijnej, w ostatnich latach firma stała się dość aktywna w walce z HIV/AIDS i głodem w swojej macierzystej Republice Południowej Afryki. W rezultacie, zarówno pod względem komercyjnym, jak i ludzkim, SAB wyrobił sobie markę w światowym przemyśle piwowarskim. Źródło:sabmiller.com, The Economist (1995;2006).
Inne ujęcia tych trendów można zobaczyć w tabeli 10.4 przedstawiającej wiodące kierunki światowych BIZ. Tutaj także Stany Zjednoczone odgrywają ważną rolę, dysponując obecnie 25% światowych zapasów napływających do kraju. Zjednoczone Królestwo i Chiny są również ważnymi kierunkami, z których obecnie pochodzi 5% światowych BIZ. Kraje LMIC odgrywają stosunkowo stałą rolę w przyjmowaniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, generując około jedną trzecią światowych zasobów
10.Przedsiębiorstwamiędzynarodoweibezpośrednieinwestycjezagraniczne
napływających. Ponieważ LMIC pojawiają się znacząco w tabelach 10.3 i 10.4, czasami są one zarówno źródłami, jak i miejscami docelowymi
BIZ, czyli zjawiskiem znanym jako BIZ Południe–Południe20. Pomiar rzeczywistego zasięgu BIZ Południe–Południe jest nieprecyzyjny, ale wszystko wskazuje na to, że rośnie. Rosłaby ona jeszcze szybciej, gdyby nie utrzymujące się w krajach LMIC ograniczenia w zakresie przepływów kapitału BIZ21 .
Które kraje są obecnie głównymi graczami w świecie przedsiębiorstw wielonarodowych? Możemy to zrozumieć, patrząc na 25 największych niefinansowych przedsiębiorstw wielonarodowych mierzonych aktywami zagranicznymi w tabeli 10.5. Każde MNE jest oceniane zarówno na podstawie aktywów zagranicznych, jak i wskaźnika transnarodowości UNCTAD, czyli TNI. TNI to średnia z trzech wskaźników wyrażonych w ujęciu procentowym: aktywa zagraniczne do aktywów ogółem, sprzedaż zagraniczna do sprzedaży ogółem oraz zatrudnienie zagraniczne do całkowitego zatrudnienia. Widzimy tutaj, że w tej grupie firm dominują firmy z Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i Japonii. Czołowe sektory to górnictwo, ropa naftowa, żywność i napoje, pojazdy silnikowe, telekomunikacja i usługi użyteczności publicznej.
TABELA 10.4
GłównekierunkiświatowychBIZwlatach1980–2017(jakowartośćprocentowaświatowychzasobównapływających)
Krajdocelowy19801990200020102017
StanyZjednoczone1620221725
ZjednoczoneKrólestwo1210855
Niemcy76553
Francja55533
Japonia11111
Chiny01335
Brazylia32232
Pozostałekrajerozwijającesię2627303033 Źródło:UNCTAD, World Investment Reports, różnelata
20 PatrznaprzykładGoldiin.(2017).Autorzycizauważają,żeBIZPołudnie–Południemogą byćpomocnezarównowewzrościezatrudnienia,jakitransferzetechnologiiwkraju docelowym.
21 Zobacz The Economist (2018).Przepływykapitałuomówimybardziejszczegółowowrozdziale15.
654 Słowniczek
(np. w wyniku handlu) zwiększa rentowność czynnika intensywnie wykorzystywanego przy produkcji tego dobra, a obniża rentowność drugiego czynnika.
Ubóstwo (ang. poverty) – znacząca deprywacja dochodowa.
Ucieczka kapitału (ang. capital flight) – sytuacja, w której inwestorzy sprzedają aktywa danego kraju i realokują swoje portfele w kierunku aktywów innych krajów. Prowadzi to zwykle do powstania deficytu na rachunku kapitałowym danego kraju.
Układ ogólny w sprawie handlu usługami (ang. general Agreement on Trade in Services) – część Porozumienia z Marrakeszu z 1994 r. Stosuje zasady GATT/WTO dotyczące niedyskryminacji i traktowania narodowego w odniesieniu do usług.
Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (ang. general Agreement on Tariffs and Trade) – założony w 1946 r. GATT miał być częścią Międzynarodowej Organizacji Handlu. ITO nigdy nie zostało ratyfikowane, ale GATT i jego artykuły służyły jako międzynarodowe narzędzie stosunków handlowych do 1995 r., kiedy to zostały zawarte w Porozumieniu z Marrakeszu ustanawiającym Światową Organizację Handlu. W ramach Porozumienia z Marrakeszu jest ono obecnie znane jako GATT 1994.
Umowa wiążąca (ang. binding) – główna zasada GATT/ WTO. W miarę jak negocjacje przebiegają w kolejnych rundach rozmów handlowych, cła są ustalane na uzgodnionym poziomie. Zasadniczo nie mogą one zostać zwiększone w przyszłości.
Unia celna (ang. Customs Union) – porozumienie ze strony grupy krajów mające na celu zniesienie ograniczeń handlowych między sobą i przyjęcie wspólnej taryfy zewnętrznej.
Unia Gospodarcza (ang. Economic Union) – unia, która przyjmuje proces harmonizacji polityki wewnętrznej w obszarach takich jak polityka podatkowa i wydatkowa oraz regulacje krajowe.
Unia monetarna (walutowa) (ang. Monetary Union) – grupa krajów członkowskich na wspólnym rynku, korzystających ze wspólnej waluty. Najbardziej godnym uwagi przykładem jest Europejska Unia Walutowa, w skrócie UGW.
Uznanie (ang. appreciation) – wzrost wartości waluty w ramach systemu elastycznego lub płynnego kursu walutowego.
Warunek parytetu stóp procentowych (ang. interest rate parity condition) – warunek równowagi w podejściu aktywowym do modeli wyznaczania kursu walutowego. Łączy stopę procentową danego kraju z oczekiwaną stopą deprecjacji jego waluty i stopą procentową innego kraju. Występuje zarówno w odmianie „krytej”, jak i „odkrytej”.
Warunki skutków handlowych (ang. terms of trade effects) – skutki wpływu kraju na światowe ceny towarów i usług, którymi handluje.
Warunkowość (ang. conditionality) – polityka prowadzona przez Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy, w ramach której pożyczki są udzielane wyłącznie krajom, które obiecują wprowadzenie zestawu określonych zmian w polityce.
Wejście na rynek zagraniczny (ang. foreign market entry) – sprzedaż przez przedsiębiorstwo za granicą w drodze handlu, kontraktów lub bezpośrednich inwestycji zagranicznych.
Wielostronne negocjacje handlowe (ang. multilateral trade negotiations) – rundy negocjacji handlowych prowadzone pod auspicjami Światowej Organizacji Handlu i jej poprzedniczki, Sekretariatu GATT.
Wielostronne porozumienia środowiskowe (ang. multilateral environmental agreements) – porozumienia dotyczące wszelkich kwestii środowiskowych negocjowane i kodyfikowane pomiędzy dużą liczbą krajów.
Wskaźnik Rozwoju Społecznego (ang. Human development (index)) – koncepcja rozwoju gospodarczego wprowadzona przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, która kładzie nacisk na poziom zdrowia i edukacji oraz dochód na mieszkańca. Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI) jest podawany w rocznym Raporcie Rozwoju Społecznego.
Wspólny rynek (ang. common market) – porozumienie ze strony grupy krajów mające na celu zniesienie ograniczeń handlowych między sobą, przyjęcie wspólnej taryfy zewnętrznej oraz umożliwienie swobodnego przepływu siły roboczej i kapitału fizycznego pomiędzy krajami członkowskimi.
Wspólnota/Unia Europejska (ang. European Community/Union) – wspólny rynek pomiędzy krajami europejskimi. Wspólnota Europejska powstała w 1958 r., Unia Europejska w 1992 r.
Wymagania dotyczące własności (ang. ownership requirements) – ograniczenie nałożone na stopień zagranicznej własności firm przez rząd danego kraju.
Wymagania wydajnościowe (ang. performance requirements) – szeroka gama środków stosowanych przez rząd w odniesieniu do wyników przedsiębiorstw międzynarodowych. Część z nich to środki inwestycyjne związane z handlem.
Wzrost (ang. growth) – stały wzrost dochodu na mieszkańca w czasie.
Zakażenie (ang. contagion) – rozprzestrzenianie się kryzysu finansowego z jednego kraju do drugiego.
Zamknięta gospodarka (ang. closed economy) – podobnie jak autarkia. Gospodarka, która nie ma żadnych interakcji z gospodarką światową.
Zarządzany reżim pływający (ang. managed floating regime) – system kursowy, w którym kraj pozwala swojej walucie na płynność, ale interweniuje na rynkach walutowych, aby wpłynąć na jej wartość, gdy uzna, że taka interwencja będzie pożądana.
Zmiana ilości dostarczonej (ang. change in quantity supplied) – ruch wzdłuż krzywej podaży spowodowany zmianą ceny dobra.
Zmiana ilości pożądanej (ang. change in quantity demanded) – ruch wzdłuż krzywej popytu spowodowany zmianą ceny dobra.
Zmiana podaży (ang. change in supply) – przesunięcie krzywej podaży ze względu na zmianę technologii lub cen środków produkcji.
Zróżnicowanie produktów (ang. product differentiation) – rozróżnienie jednego produktu od drugiego według dowolnego wymiaru, które ma na celu wyjaśnienie horyzontalnego handlu wewnątrzbranżowego.
Zyski (straty) kapitałowe (ang. capital gain (loss)) – wzrost (spadek) ceny składnika aktywów.
Zyski z handlu (ang. gains from trade) – korzyści, które osiąga kraj w wyniku zaangażowania się w relacje importowe i eksportowe. W modelu przewagi bezwzględnej zyski z handlu identyfikuje się jako zysk netto pomiędzy efektami nadwyżki konsumenta i producenta. W ujęciu przewagi komparatywnej zyski z handlu utożsamia się ze wzrostem konsumpcji wszystkich towarów.
