Wst p
1. Czym jest zdrowe planowanie przestrzenne
1.1. De nicja zdrowia oraz jej zastosowanie w kontek cie planowania przestrzennego
1.2. Teoretyczne podstawy nauki o urbanistyce
1.3. Zdrowa Urbanistyka jako sztuka uzdrawiania
2. W jaki sposób urbanistyka wp ywa na nasze zdrowie
2.1. Przyczyny chorób zwi zanych ze
2.1.1. Stres urbanistyczny
2.1.2. rodowisko zbudowane a d ugo ycia
2.1.3. Determinanty zdrowia
2.2. Choroby zwi zane z urbanistyk
2.2.1. Choroby przewlek e
2.2.2. Choroby zaka ne
2.2.3. Choroby paso ytnicze
2.3. Cele zdrowotne urbanistów
2.4. Kontekst miejski jako ekspozycja
3. Zdrowa Urbanistyka
3.1. Cechy Zdrowej Urbanistyki
Elementy Zdrowej Urbanistyki
3.2.1.4. Zanieczyszczenie ha asem oraz wiat em
3.2.2. Ulica .
3.2.3. Zdrowa Jednostka Urbanistyczna
3.2.4. Zdrowe Miasto
3.2.5. Urbanizacja w uj ciu globalnym
3.2.5.1. Zmiany klimatyczne
3.2.5.2. Urbanistyka epidemiologiczna
4. Narz dzia uzdrawiania przestrzeni
4.1. Ustawy i inne regulacje prawne
4.2. Certy kacje wielokryterialne
4.2.1. Certy kacje bezpo rednio zwi zane ze Zdrow Urbanistyk
4.2.1.1.
4.2.1.2. SITES
4.2.1.3. WELL Community
4.2.1.4. BREEAM Communities
4.2.1.5. DGNB System Districts
4.2.1.6. Fitwel Community (CM)
4.2.2. Certy kacje po rednio zwi zane ze Zdrow Urbanistyk
4.2.2.1. LEED BD+C: New Construction
4.2.2.2. LEED O+M: Existing Buildings
4.2.2.3. Certy kat ZIELONY DOM
4.2.3. Synergie
4.3. Matryca projektowa
5. Potrzeba zmian
Za czniki
Zdrowa Urbanistyka – wybrane de nicje i poj cia
Przydatne akronimy
Bibliogra a
Spis ilustracji
Spis tabel
Spis za czników
Indeks
O autorce
Pandemia COVID-19 pokaza a nam w bardzo jaskrawy sposób, e projektowanie urbanistyczne mo na zastosowa jako „medycyn przestrzenn ”1. Oczywi cie istnieje wiele aspektów, które pozostaj poza zakresem dzia a projektanta, niemniej jednak nadal istnieje znaczna liczba czynników warunkuj cych zdrowie, które s kontrolowane przez profesj urbanisty.
Czym jest zdrowe planowanie przestrzenne? W ogromnym skrócie: wszystkim tym, czego nie pokazuje powy sza ilustracja.Pochodzi ona z publikacji J.L. Serta Can our Cities Survive? z 1942 roku, która stanowi jeden z pierwszych manifestów urbanistycznych C.I.A.M.2, g o no mówi cy o zasadach zdrowego projektowania i przyczynach chorób wywo anych rodowiskiem zbudowanym. Widzimy na niej st oczonych ludzi w otwartej puszcze po sardynkach. Jest to idealny przyk ad nagromadzenia cech
Rysunek 1.1. Elementy Zdrowej Urbanistyki ród o: opracowanie w asne.
1 L. Rice, After Covid-19. Urban design as spatial medicine, „Urban Design Internatinal” 2023, vol. 28, s. 97–102.
2 Les Congrès Internationaux de l’architecture modern (CIAM), Mi dzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej – organizacja architektów modernistycznych powsta a w celu wzajemnej konsultacji i konsolidacji rozwoju wspó czesnej architektury i jej propagowania. CIAM powsta w 1928 r. na fali ogólnoeuropejskiego protestu architektów nowoczesnych po uniewa nieniu wygranej Le Corbusiera w konkursie na Pa ac Ligi Narodów w Genewie w 1927 r. Pierwszym prezesem zosta Szwajcar Karl Moser. W 1933 r. architekci czwartego kongresu CIAM stworzyli Kart Ate sk , zbiór postulatów dotycz cych urbanistyki i architektury mieszkaniowej, stanowi cych pó niej ogólnie uznawany wzorzec w wielu krajach europejskich ( ród o: Wikipedia).
1.2. Teoretyczne podstawy nauki o urbanistyce 17
okre laj cych niezdrow urbanistyk : du e zag szczenie ludno ci, brak zieleni, szkodliwo materia u, z którego wykonana jest puszka, poza tym jest to teren zamkni ty, ogrodzony, gdzie zarazem atwo mo e doj do wypadku i gdzie mo na si pokaleczy . Zdrow Urbanistyk tworz dwa elementy: zdrowie oraz urbanistyka, a czcym je spoiwem, tworz cym rodowisko dla zdrowych uk adów przestrzennych, jest zrównowa ony rozwój (rys. 1.2). Aby w pe ni wyja ni znaczenie neologizmu „zdrowa urbanistyka”, zaczniemy od rozszerzenia de nicji zdrowia oraz od nowego poj cia urbanistyki.
1.1. De nicja zdrowia oraz jej zastosowanie w kontek cie planowania przestrzennego
Niniejsza publikacja opiera si na rozszerzonym znaczeniu zdrowia, które w najpeniejszy sposób de niuje holistyczny charakter oraz skal projektów urbanistycznych. Dlatego nale y podkre li , e pojmowanie terminu „zdrowie” u ytego w tytule niniejszej publikacji odpowiada de nicji wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), wedle której jest to „stan dobrego samopoczucia (dobrostanu) zycznego, psychicznego i spo ecznego, a nie tylko brak choroby lub niepe nosprawno ci”3.
1.2. Teoretyczne podstawy nauki o urbanistyce
Urbanistyka ( ac. urbanus ‘miejski’) jako nauka o budowie i rozwoju miast i osiedli, b d ca podstaw gospodarki miejskiej, stanowi a dzia architektury, a obecnie jest dzia em planowania przestrzennego4. Urbanistyka odnosi si równie do „zinstytucjonalizowanego procesu podejmowania decyzji o przysz ym wykorzystaniu i charakterze gruntów i budynków w regionach miejskich”5. Mo na wyró ni jej kilka podstawowych larów, takich jak:
1. Planowanie przestrzenne.
2. Projektowanie urbanistyczne.
3. Udzia spo ecze stwa.
4. Regulacje miejskie/rz dowe.
5. Architektura.
3 World Health Organization, Constitution of the World Health Organization, Basic Documents, 55th ed., Supplement, New York 2006, http://www.who.int/governance/eb/who_constitution_en.pdf (dost p: 6.10.2017).
4 M. Promi ska, Zdrowa Architektura. Nowy standard budownictwa zrównowa onego, Warszawa 2021.
5 H. Barton, C. Tsourou, Healthy urban planning. A WHO guide to planning for people, London–New York 2005.
6. Infrastruktura (drogi, in ynieria l dowa).
7. Zmiany klimatyczne.
8. Wzajemne relacje elementów urbanistycznych.
9. Psychologia percepcji.
10. Historia.
Zdrowa Urbanistyka obejmuje jednak szerszy kontekst i wkracza w zakres wiadomego zrozumienia i wdro enia sposobu oddzia ywania na organizm ludzki najbardziej determinuj cego czynnika, jakim jest skala.
1.3. Zdrowa Urbanistyka jako sztuka uzdrawiania
Nowe i istniej ce konteksty miejskie musz reagowa na wiat biologiczny i przywraca równowag systemu ekologicznego znacznie lepiej ni wcze niej. Wzrost populacji, urbanizacja i towarzysz ce temu zmniejszenie siedlisk dzikich ro lin i zwierz t wywar y bowiem zbyt du presj na wiat przyrody i zwi kszy a si liczba nowych chorób zaka nych przenoszonych ze zwierz t na ludzi6.
Rysunek 1.2. Zdrowy projekt urbanistyczny: skrzy owanie urbanistyki, zdrowia i natury ród o: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7656894/ (dost p: 5.07.2022).
6 Mi dzy innymi COVID-19 pojawi si jako dzia alno antropogeniczna.
Urbanistyka zaczyna si ju po otwarciu drzwi i przekroczeniu progu na zewn trz. Zarówno na etapie projektu, jak i podczas fazy eksploatacji mamy realny oraz ci g y wp yw na aran acj bezpo redniego otoczenia budynku. W celu poprawy zdrowia zycznego niwelujemy zieleni efekt miejskiej wyspy ciep a, a dla poprawy jako ci powietrza wokó budynku stosujemy zabieg sekwestracji dwutlenku w gla przez zadrzewienie. Natomiast aby wykreowa rodowisko socjologiczne, które jest motorem funkcjonowania cz owieka, jego codziennych wyborów oraz przek ada si na samopoczucie i zdrowie ludzi, projektuje si przestrzenie publiczne. Z kolei by owa przestrze mog a wzmocni poczucie przynale no ci, powinna by bezpieczna oraz umo liwia codzienne relacje i uczestnictwo w yciu spo ecznym.
Zdrowa Urbanistyka to okre lenie elementów przestrzennych (rozdz. 3.2) i nadanie im okre lonych cech. (rozdz. 3.1). Istotne s przy tym uwzgl dnienie oraz w a ciwa interpretacja skali oraz relatywizmu za o e projektowych.
3.1. Cechy Zdrowej Urbanistyki
Zdrowa Urbanistyka to autorskie podej cie, które przypisuje konkretne w a ciwo ci obszarom planowania urbanistycznego, tworz c tym samym przestrze o zdrowych parametrach. Wyszczególnia si jej dwana cie cech, które jednocze nie odpowiadaj na wspó czesne oraz nadchodz ce wyzwania urbanistyczne, a ich przypisanie parametryzuje przestrze w ci le okre lony sposób.
Cechy Zdrowej Urbanistyki to:
1. Adaptacyjno – do zmian klimatu, cecha polegaj ca na umiej tno ci przystosowania budynków oraz zespo ów miejskich do odpowiedzi technicznej na zdarzenia temperaturowe takie jak fale gor ca, powodzie czy huragany. Adaptacyjno czy si równie z tworzeniem obszarów miejskich sprzyjajcych zmianie zachowa zwi zanych z wyborami dotycz cymi zu ycia energii, transportu, mieszkania oraz ywno ci, wytwarzania odpadów i konsumpcji.
2. Glokalno – po czenie w planowaniu urbanistycznym w a ciwo ci, wiedzy oraz dobrych praktyk globalnych z lokalnymi. Jest trudna do osi gni cia ze wzgl du na to, e powinna dodatkowo wzbudza zaufanie spo eczne.
3. Inkluzywno – kreowanie przestrzeni dost pnych dla ka dego. Jest to urbanistyka „ cz ca” oraz „po czona”, co obejmuje zarówno eliminacj przeszkód zycznych w integracji rodowiskowej, jak i przeciwstawienie si tworzeniu lub trwaniu w zamkni tych grupach spo ecznych. Jest to zagospodarowanie terenu, które integruje oraz zaprasza. To przestrze miejska cechuj ca si obecno ci tzw. magnesów, które przyci gaj osoby z zewn trz (jednostki, dzielnicy czy miasta).
4. Jako – któr mo na uzyska poprzez kryterialno poszczególnych obszarów merytorycznych urbanistyki. Chodzi tutaj o jako rodowiska zbudowanego (zabudowy oraz infrastruktury) oraz naturalnego (powietrza, gleby, wody, zieleni).
Cechy Zdrowej Urbanistyki
Rysunek 3.1. Cechy Zdrowej Urbanistyki ród o: opracowanie w asne.
5. Jednostkowo – funkcjonowanie obszaru w sposób uwzgl dniaj cy indywidualne cechy i potrzeby u ytkownika.
6. Kontekstowo – silne ugruntowanie to samo ci zwi zanej z miejscem (zabudowa oraz przestrzenie istniej ce), a w wypadku nowych za o e lub rewitalizacji – tworzenie miejsca (placemaking). Niezwykle istotne jest zachowanie pi kna, estetyki oraz atrakcyjno ci przestrzeni.
7. Odporno – na skutki zmian klimatycznych oraz ich agodzenie. Cecha ta wi e si z realizacj europejskiej polityki klimatycznej1 i b dzie w najwi kszym stopniu wytycza ramy planowania przestrzennego.
8. Omiczno – uzdrawianie urbanistyczne, cecha kszta tuj ca polityk identykowania i wdra ania czynników w rodowisku zbudowanym, które wp ywaj na ludzkie zdrowie i dobre samopoczucie2.
9. Ró norodno – w kontek cie Zdrowej Urbanistyki oznacza bioró norodno oraz ró norodno formy i funkcji zabudowy.
1 Mowa tutaj o Europejskim Zielonym adzie, w którego sk ad wchodz : Fit for 55, RePowerEU, Taksonomia, Dyrektywa EPBD oraz Fala Renowacji.
2 M. Promi ska, Zdrowa Architektura. Nowy standard budownictwa zrównowa onego, Warszawa 2021.
10. Sprawiedliwo – m.in. urbanistyczna, terytorialna, zdrowotna, klimatyczna oraz cieplna. Jest to koncepcja, która dotyczy równego podzia u obci e oraz ich agodzenia.
11. Zrównowa ono – oznacza spe nienie kryteriów zrównowa onego rozwoju, które w sposób jednoznaczny s okre lone oraz wdra ane m.in. poprzez certy kacje wielokryterialne. Jest to tak e proces regulacji allostatycznej w urbanistyce, czyli przywracanie i utrzymywanie równowagi w odpowiedzi na zmieniaj ce si okoliczno ci rodowiskowe, pandemiczne czy klimatyczne. Zachowanie równowagi w kontek cie epidemiologicznym to zarazem ograniczenie lub kontrola kontaktu cz owieka z dzikimi zwierz tami w celu zmniejszenia wyst powania chorób zaka nych.
12. ywotno – uzyskanie witalno ci spo eczno-kulturowo-gospodarczej przestrzeni urbanistycznej.
3.2. Elementy Zdrowej Urbanistyki
3.2.1. Bezpo rednie otoczenie budynku
3.2.1.1. Jako powietrza wokó budynku | 3.2.1.2. Temperatura | 3.2.1.3. Tereny zielone, wodne | 3.2.1.4. Zanieczyszczenie ha asem oraz wiat em
Jak zaprojektowa zdrowe otoczenie budynku? Jak stworzy kontekst architektoniczny, urbanistyczny oraz ekologiczny, który b dzie stanowi odr bny i niepowtarzalny dla ka dego obiektu mikroklimat determinuj cy parametry wyj ciowe dla jako ci rodowiska wewn trznego? Jak zaprojektowa urbanistyk , gdy nie jest to obszar zamkni ty, kontrolowany, a ilo zmiennych i elementów, na które nie mamy wp ywu, jest niezliczona?
Bardzo trudno precyzyjnie okre li wielko terenu, który mo na by uzna za bezpo rednie otoczenie budynku, poniewa wyznaczaj go równie uwarunkowania spo eczne obszaru czy charakter Jednostki Urbanistycznej, do której dany teren wraz z budynkiem nale y. Nie mówimy tu o „zagospodarowaniu terenu”, „dzia ce” lub „nieruchomo ci”, poniewa chodzi o teren, na którym budynek si znajduje i który obejmuje zarazem obszar stanowi cy ca o oraz jedno funkcjonaln , u ytkow , spo eczn , kulturow , nazywany „komórk urbanistyczn ”.
Cech charakterystyczn zdrowej komórki urbanistycznej jest szeroko rozumiana ró norodno , która dotyczy nie tylko biologicznego aspektu terenu, ale te zró nicowania zag szczenia, formy, struktury spo ecznej czy funkcji. Równowaga i ró norodno s wi c podstawowymi cechami Zdrowej Urbanistyki. Istotna jest tak e wzajemno oddzia ywania tych elementów.
Ustawy miejskie decyduj o realnym rozwoju przestrzennym i kierunkach zwi zanych ze zdrowiem nie tylko dlatego, e lokalne w adze maj narz dzia do wprowadzania ogranicze urbanistycznych, ale równie z tego powodu, e mog zainicjowa polityk wdra ania Zdrowej Urbanistyki w postaci zach t, dotacji czy ulg podatkowych.
Przyk ad dobrej praktyki – projekt modelowej uchwa y Rady Miejskiej
Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego (Polish Green Building Council) wypracowa o w 2021 roku projekt modelowej Uchwa y Miejskiej wspieraj cej realizacj zrównowa onego budownictwa (zob. Za cznik nr 1). Rozporz dzenie wdra a oby warunki zwolnienia z podatku od nieruchomo ci dla budynków u yteczno ci publicznej spe niaj cych okre lone kryteria zrównowa onego rozwoju. Dokument zosta dostosowany do polskich warunków technicznych i zawiera szereg zapisów kreuj cych zdrowe rodowisko zbudowane. Oprócz tematyki efektywno ci energetycznej, wody, materia ów czy transportu znalaz y si w nim wytyczne dla zieleni i bioró norodno ci oraz dost pno ci i integracji spo ecznej.
Uchwa a stanowi przyk ad sposobu mo liwo ci wdra ania Zdrowej Urbanistyki poprzez zach t ze strony publicznej. Rozwi zania takie funkcjonuj od lat, oczywi cie na wi ksz skal , w miastach takich jak Chicago czy Nowy Jork i by y katalizatorem zmian w planowaniu przestrzennym miasta.
Projekt uchwa y zawiera czytelne kryteria techniczne z podaniem warto ci minimalnych, z zachowaniem mo liwo ci dostosowania warto ci docelowych do lokalnych uwarunkowa . Dokument zosta przygotowany w taki sposób, aby mo na by o ka dorazowo modelowa wymogi w odniesieniu do potrzeb i mo liwo ci miasta.
Tabela 4.1. Kryteria, których spe nienie stanowi podstaw zwolnienia z podatku od nieruchomo ci w my l projektu uchwa y
Lp. Nazwa grupy kryteriów
1Efektywno energetyczna
Kryteria/przyk ady
(1) warto wska nika nieodnawialnej energii pierwotnej EP budynku jest mniejsza o co najmniej ____% od obowi zuj cych wymaga zawartych w Warunkach Technicznych (min. 10%)
(2) udzia OZE w ca kowitym bilansie energii ko cowej wynosi ____% (min. 10%)
(3) szczelno powietrzna budynku n50 < 1,5 1/h (prób szczelno ci powietrznej budynku nale y przeprowadzi na etapie budowy, po wykonaniu wszystkich pow ok szczelnych i przechodz cych przez nie instalacji, z u yciem drzwi nawiewnych (BlowerDoor), zgodnie z norm PN-EN 13829)
(4) zastosowano uk ady wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej z odzyskiem ciep a, z minimaln rednioroczn sprawno ci temperaturow odzysku ciep a na poziomie co najmniej 70%
Lp. Nazwa grupy kryteriów
2Materia y i konstrukcja
3Transport alternatywny
Kryteria/przyk ady
(5) zastosowano BMS (Building Management System) – system zarz dzania systemami automatycznego sterowania w budynku wraz z zapewnieniem odpowiednich materia ów edukacyjnych dla u ytkowników dotycz cych zrównowa onego u ytkowania budynku
(6) warto ci wspó czynnika przenikania ciep a wszystkich przegród zewn trznych s mniejsze ni wymagane w Warunkach Technicznych
(1) ca a inwestycja zosta a zrealizowana z u yciem kruszywa z recyklingu zgodnie z PN-EN 206 w maksymalnym zakresie pozwalaj cym spe ni wymagania narzucone projektem
(2) przy realizacji inwestycji zastosowano co najmniej 2 wyroby budowlane posiadaj ce deklaracje rodowiskowe wydane zgodnie z norm PN-EN 15804 w inwestycji (Environmental Product Declaration – EPD), stanowi ce co najmniej ___% warto ci netto ca ej inwestycji (min. 5%)
(3) co najmniej _____% powierzchni dachów lub co najmniej _____% powierzchni elewacji wykonane zosta o z materia ów w kolorze bia ym lub w innych jasnych kolorach (min. 50%)
(4) inwestycja zosta a zrealizowana w systemie prefabrykowanej konstrukcji drewnianej
(5) zastosowano materia y wyko czeniowe (np. farby, lakiery, okleiny, ok adziny) na wewn trznych powierzchniach pionowych i poziomych z zawarto ci lotnych zwi zków organicznych (LZO) nie wi ksz ni ___ g/l (max. 20 g/l), stanowi ce co najmniej ___% wszystkich powierzchni wewn trznych (min. 50%)
(6) zastosowano materia y instalacyjne o wyko czeniu antybakteryjnym lub/i antygrzybicznym w wentylacji/klimatyzacji
(1) w ramach inwestycji zrealizowano rozwi zania sprzyjaj ce elektromobilno ci, w szczególno ci zapewniono moc przy czeniow dla samochodów elektrycznych na co najmniej _____% miejsc postojowych (min. 5%)
(2) nie dalej ni _____m od budynku jest dost p do transportu publicznego oraz znajduj si elementy infrastruktury rowerowej, w tym cie ki rowerowe/stacje naprawy rowerów/parkingi rowerowe (max. 500 m)
(3) inwestycja promuje wykorzystanie wspólnych dojazdów przez informowanie o rozwi zaniach typu: gra k dojazdów, promocja transportu publicznego, carsharing
(4) na terenie inwestycji znajduj si stojaki rowerowe dla u ytkowników budynku oraz zapewniono dost p do szatni i prysznica
(5) nie dalej ni _____m w uk adzie komunikacyjnym budynku udost pnione s rozwi zania komunikacyjne umo liwiaj ce wypo yczenie rowerów/hulajnóg/skuterów b d samochodów elektrycznych (max. 1000 m)
Lp.
Nazwa grupy kryteriów
Kryteria/przyk ady
4Woda(1) zastosowanie na terenie inwestycji mikroretencji pozwalaj cej na zagospodarowanie wody deszczowej na poziomie _____ milimetrów z m2 powierzchni utwardzonej z zastosowaniem _____% ro lin retencjonuj cych wod , okre lonych w Za czniku nr 1 (min. 30 mm; min. 20%)
(2) na terenie inwestycji zlokalizowano zbiorniki s u ce retencji deszczówki z przeznaczeniem do automatycznego podlewania ro lin
(3) miejsca parkingowe dla u ytkowników budynku zosta y wybudowane z zastosowaniem powierzchni przepuszczalnych
(4) w budynku zastosowano systemy bezwodne w sanitariatach lub rozwizania s u ce oszcz dzaniu wody w pomieszczeniach gospodarczych, kuchniach i sanitariatach
(5) zastosowanie czwartego rodzaju kanalizacji sanitarnej z wykorzystaniem wody szarej na poziomie _____% (min. 50%)
5Ziele i bioró norodno
6Dost pno i integracja spo eczna
(1) na terenie inwestycji zamontowano _____szt. dowolnych budek dla ptaków, zgodnie z wytycznymi okre lonymi w Za czniku nr 2 (min. 10 sztuk)
(2) na terenie inwestycji zastosowano rozwi zania minimalizuj ce zagro enie kolizji ptaków, zgodnie z wytycznymi okre lonymi w Za czniku nr 3
(3) co najmniej _____% nasadze na terenie inwestycji stanowi ziele w formie krzewów i ywop otów (min. 30%)
(4) na terenie inwestycji znajduj si nasadzenia drzew o obwodzie co najmniej 40 cm
(5) na terenie inwestycji zlokalizowano formy zieleni funkcjonalnej: ogrody warzywne, ogrody spo eczne, ogrody sensoryczne lub ki kwietne, premiuj ce co najmniej 15 gatunków rodzimych/nieinwazyjnych z wykazu stanowi cego Za cznik nr 4
(1) na obszarze inwestycji zastosowano dotykowe ci gi piesze lub inne rozwi zania u atwiaj ce orientacj w terenie osobom z dysfunkcjami wzroku (np. totupointy, system informacji terenowej – np. ty omapy)
(2) inwestycja wyposa ona jest w obiekty ma ej architektury, usytuowane w sposób sprzyjaj cy integracji spo ecznej, w szczególno ci przez grupowanie miejsc przeznaczonych na odpoczynek (np. awki z miejscem obok dla osoby z niepe nosprawno ci ) b d miejsc zieleni funkcjonalnej
(3) inwestor udost pnia przestrze wokó inwestycji oraz infrastruktur (toaleta) dla spo eczno ci lokalnej w celu tworzenia przestrzeni wspólnych
(4) na terenie inwestycji stworzona zosta a publicznie dost pna strefa zielona, stanowi ca co najmniej ____% powierzchni zabudowy (nie mniej ni 10%)
(5) inwestor przeprowadzi audyt dost pno ci i zlikwidowano min. jedn z barier architektonicznych