Spis treści
2.1.
2.4.
2.5.
2.6.
2.7.
2.8. Międzynarodowa klasyfikacja funkcjonowania, niepełnosprawności i zdrowia
8. Ocena wyników rehabilitacji w urazach i chorobach rdzenia kręgowego . . . .
8.1. Skale uszkodzeń rdzenia kręgowego
8.2. Skale funkcjonalne w uszkodzeniach rdzenia kręgowego
8.3. Ocena jakości życia po urazie rdzenia kręgowego
8.3.1. Wstęp .
8.3.2. Skale generyczne
8.3.3. Skale jakości życia specyficzne dla urazu rdzenia kręgowego
8.3.4. Ocena jakości życia związanej z dysfunkcją neurogenną pęcherza moczowego i odbytu
8.3.5. Ocena bólu po urazie rdzenia kręgowego
9. Ocena klinimetryczna w zespołach bólowych kręgosłupa
9.1. Skale deficytów stosowane w zespołach bólowych kręgosłupa
9.2. Skale funkcjonalne stosowane w zespołach bólowych kręgosłupa
9.2.1. Ocena funkcjonalna w bólach kręgosłupa szyjnego
9.2.2. Ocena funkcjonalna w mielopatii szyjnej
9.2.3. Ocena funkcjonalna w bólach krzyża
9.3. Ocena jakości życia w bólach krzyża
10. Ocena wyników rehabilitacji w otępieniach
10.1. Skale deficytów poznawczych stosowane w otępieniach
10.2. Skale funkcjonalne stosowane w otępieniach
10.3. Ocena jakości życia w otępieniach
10.3.1. Ocena jakości życia chorych
10.3.2. Ocena jakości życia opiekunów osób z otępieniem
Piśmiennictwo
Spis załączników
10.3. Ocena jakości życia w otępieniach
10.3.2. Ocena jakości życia opiekunów osób z otępieniem
Najczęściej stosowane kwestionariusze generyczne oceniające jakość życia opiekunów zostały wymienione i opisane w rozdziale 3.
Systematyczny przegląd doniesień na temat jakości życia opiekunów osób z otępieniem przeprowadzili Schulz i wsp. w roku 2002. Wymienili oni najczęściej stosowane kwestionariusze: Caregiver (Caregiving) Appraisal (Lawton i wsp., 1989), Perceived Caregiver Burden Scale (Given i wsp., 1990), Caregiver Task Checklist (Poulshock i Deimling, 1984), Consequences of Caregiving Memory and Behavior Problem Checklist (Zarit i wsp., 1980), Caregiver Burden Scale (Carey i wsp., 1991), Caregiver Distress Scale Screen for Caregiver Burden (Vitaliano i wsp., 1991), Zarit Burden Interview (Zarit i wsp., 1980), Objective and Subjective Burden (Montgomery i wsp., 1985) i Revised Burden Interview (Zarit i wsp., 1987). Do oceny jakości życia opiekunów wykorzystuje się także opisane wcześniej skale przeznaczone dla pacjentów: LSI-A, LSI-Z, SEIQoL-DW i LEIPAD.
Kwestionariusz oszacowania opieki (Caregiving Appraisal), opisany przez Lawtona i wsp. w roku 1989, w obecnie stosowanej wersji składa się z 41 pytań dotyczących oceny wpływu opieki na odczucia opiekuna i jego pracę (2000).
Odczuwana skala obciążenia opiekuna (Perceived Caregiver Burden Scale – PCB) jest 31- punktową skalą opracowaną przez Stommela i wsp. w roku 1990. Każdy element jest oceniany od 1 („zdecydowanie się nie zgadzam”) do 4 („w pełni się zgadzam”).
Lista zadań opiekuna (Caregiver (Caregiving) Task Checklist) podlicza liczbę godzin tygodniowo przeznaczoną na wykonanie 31 zadań związanych z opieką (Poulshock i Deimling, 1984).
Kwestionariusz-sito dla zmartwień opiekuna (Caregiver Distress Scale Screen for Caregiver Burden – SCB) służy do identyfikacji przykrych doświadczeń opiekuna osoby z chorobą Alzheimera. Składa się z 25 pozycji do oceny subiektywnej i obiektywnej czterech elementów obciążenia opiekuna chorego. Są to: zmartwienia (distress), narażenie na stres, ranliwość (vulnerability) oraz wsparcie (resources) (Vitaliano i wsp., 1991).
4.1. Skale deficytów stosowane po udarze mózgu
wciąż popularna. Tirschwell i wsp. zaproponowali w roku 2002 wersje NIH skrócone do pięciu i ośmiu elementów, argumentując to większą przydatnością przed przyjęciem pacjenta do szpitala. W roku 2017 Purrucker i wsp. opracowali skalę skróconą do dziewięciu elementów, pozwalającą na ocenę progresji udaru mózgu już w fazie przedszpitalnej – czułość sNIHSS-EMS na rozpoznanie udaru wyniosła 91% (95% CI 86 do 94), swoistość 52% (95% CI 47 do 56).
W roku 1998 autor niniejszej monografii wraz ze wsp. opublikowali modyfikację (rozszerzenie) skali NIHSS, którą nazwano skalą uszkodzeń „Repty” (Repty Stroke Scale – RSS). Powstała ona w Górnośląskim Centrum Rehabilitacji. Zmieniono punktację z 0, 1, 2 i 3 pkt na 9, 6, 3 i 0 pkt. Dodano ocenę napięcia mięśniowego i zwieraczy. Najwyższą liczbę punktów (9) przypisano do czterech objawów: siły mięśniowej kończyny górnej, siły kończyny dolnej, afazji i stanu zwieraczy. Minimalna suma punktów do uzyskania wynosi 0, a maksymalna 100, co pozwala na podawanie poprawy w procentach.
Dziesięciopunktowa kanadyjska skala neurologiczna, opisana w roku 1986 przez Cöté i wsp., różni się od powyższych jedynie inną punktacją ocenianych objawów. Ocena motoryczna zależy od stanu świadomości chorego i współpracy z nim – w przypadku jej braku ocenia się twarz i kończyny jedynie bardzo ogólnie.
Parametry podobne do tych w skali kanadyjskiej, lecz z nieco inną punktacją, oceniane są w skandynawskiej skali udarów (Scandinavian Stroke Scale – SSS), powstałej w roku 1985 przy okazji wieloośrodkowych badań nad wpływem hemodylucji na przebieg udaru niedokrwiennego. Składa się ona z dwóch punktacji: początkowej prognostycznej i funkcjonalnej długoterminowej. W pierwszej części ocenia się w skali 0, 2, 4 i 6 pkt stan świadomości, ruchy gałek ocznych i siłę kończyn, w drugiej, przyznając 0, 2, 3, 4, 5, 6, 10 lub 12 pkt – siłę kończyny górnej, siłę ręki, siłę kończyny dolnej, orientację, mowę, porażenie nerwu twarzowego i chodzenie. Łączna możliwa do uzyskania suma punktów w tej skali mieści się w przedziale 0–58 (http://www.strokecenter.org/wp-content/uploads/2011/08/scandinavian.pdf). Wadą skali SSS jest pominięcie oceny dyzartrii, ubytków pola widzenia, ataksji, połowiczego zaniedbywania i czucia oraz pomieszanie oceny deficytów z oceną funkcjonalną, która stanowi następstwo deficytów i dokonywana jest za pomocą skal funkcjonalnych.
Skala skandynawska znalazła zastosowanie m.in. w badaniu ECASS dotyczącym użycia rekombinowanego tkankowego aktywatora plazminogenu, w badaniu PASS nad zastosowaniem piracetamu w ostrej fazie udaru, do oceny wyników leczenia w udarze nadnamiotowym i innych. Wykazano przydatność skali SSS do oceny
4. Ocena wyników
wyników leczenia w umiarkowanym udarze, wysoką korelację wczesnego obrazu tomografii komputerowej z wynikami w skali NIHSS i SSS w ramach programu ASPECTS, oraz równorzędną do NIHSS przydatność SSS do predylekcji wyników leczenia w 3 miesiące po udarze.
Na zaproszenie redakcji pisma „Journal of Physiotherapy” Stubbs i Mortensen przedstawili w roku 2019 aktualny stan wiedzy na temat skandynawskiej skali udarów. Jako jej zaletę wymienili łatwość wykonania (nawet przez fizjoterapeutów i pielęgniarki), oszczędność czasu (wykonanie zajmuje tylko 5 minut) i popularność („używana na całym świecie”). Jako argument na popularność podają jedną pracę pochodzącą z Brazylii. Wewnętrzna spójność poszczególnych elementów skali jest wysoka (α Cronbacha = 0,91). Zgodność między obserwatorami (interrater reliability) jest również dobra do doskonałej (κ = 0,608–0,912). Największą zgodność zanotowano dla chodu (κ = 0,912) i mowy (κ = 0,860), a najmniejszą – dla siły kończyn dolnych (κ = 0,688) i porażenia nerwu twarzowego (κ = 0,608). Dziewięćdziesięciodniowe wyniki są skorelowane ze skalą NIHSS (r2 = 81,2%), wskaźnikiem Barthel (r2 = 72,3%) i zmodyfikowaną skalą Rankina (r2 = 76,9%). Modele interkonwersji dla skali SSS względem NIHSS, uwzględniające wiek i płeć, pokazują, że związek między nimi zależy od czasu pomiaru. W fazie ostrej skorygowany r2 = 0,60, natomiast w 90 dni po udarze skorygowany r2 = 0,80. Skala SSS przewiduje śmiertelność jednotygodniową i trzymiesięczną niepełnosprawność z taką samą dokładnością jak skala NIHSS. W badaniu Lindenström i wsp. współczynnik zgodności między obserwatorami dla skali skandynawskiej wyniósł 0,61–0,91 i był najwyższy dla oceny chodzenia i mowy, najniższy zaś dla oceny porażenia nerwu twarzowego i siły kończyny dolnej (1991). Skala skandynawska została przygotowana w języku angielskim, portugalskim i duńskim –w Danii jej stosowanie jest obligatoryjne. Obaj autorzy stwierdzają w konkluzji, że skala SSS jest łatwą w użyciu skalą ograniczeń funkcjonalnych u pacjentów z udarem, która może być pomocna w celach klinicznych i badawczych.
Skala udarów Toronto (Toronto Stroke Scale – TSS) powstała w roku 1976 do oceny wpływu steroidów na ognisko niedokrwienia mózgu. Uwzględnia ona 11 parametrów, za które chory otrzymuje od 0 do 3,5–4 pkt.
Jedną z najczęściej stosowanych skal jest opisana w roku 1991 skala Orgogozo, nazwana przez autorów skalą tętnicy środkowej mózgu (NSMCA), która oprócz parametrów uwzględnionych przez skalę skandynawską w rozpiętości punktowej 0, 5, 10 i 15, zawiera również ocenę napięcia mięśniowego. Jean-Marc Orgogozo, od roku 1982 profesor neurologii Uniwersytetu Bordeaux, jest pierwszym autorem publikacji, która ukazała się w języku francuskim w czasopiśmie „Presse Medical” w roku 1983.
6.3. Ocena jakości życia w stwardnieniu rozsianym
6.3.3. Ocena zmęczenia w stwardnieniu rozsianym
Zmęczenie (fatigue) u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym jest ostatnio coraz częściej opisywane w piśmiennictwie. Szczegółowo opisała je m.in. Dworzańska i wsp. w roku 2009.
Zmęczenie można ująć jako brak energii lub uczucie wyczerpania pozostające bez związku z depresją lub osłabieniem siły mięśniowej kończyn. U ⅔ chorych na stwardnienie rozsiane występuje ono jako jeden z trzech głównych objawów. Zjawisko to znane jest również w chorobie Parkinsona. Zmęczenie może być uogólnione lub ograniczone do pewnych partii ciała, zazwyczaj mija po krótkim odpoczynku i/lub śnie. Zespół zmęczenia ze względu na wysoce subiektywny charakter tego odczucia jest objawem trudnym do oceny.
W tym celu opracowano wiele skal. W piśmiennictwie dostępnych jest ich ponad 30 (Dittner i wsp. 2004). Niestety, nie ma jednej uniwersalnej, która trafnie i rzetelnie oceniłaby wszystkie składowe zmęczenia. W badaniach najczęściej stosuje się skalę ciężkości zmęczenia (Fatigue Severity Scale – FSS) i zmodyfikowaną skalę oddziaływania zmęczenia (Modified Fatigue Impact Scale – MFIS). Ta pierwsza składa się z dziewięciu pozycji, do których chory ustosunkowuje się na siedmiostopniowej skali szacunkowej. Wynik końcowy stanowi średnią arytmetyczną punktacji z wszystkich elementów. Według Kruppa i wsp. (1989) dla chorych z SR wynosi on przeciętnie 6,5. MFIS jest modyfikacją Fatigue Impact Scale autorstwa Fiska i wsp. (1994). Zawiera ona 21 pozycji, dotyczących wpływu zmęczenia na funkcjonowanie psychiczne, fizyczne i społeczne. Wynik końcowy stanowi sumę punktów z poszczególnych pozycji skali.
Inne skale stosowane do oceny zmęczenia w stwardnieniu rozsianym to: krótki inwentarz zmęczenia (Brief Fatigue Inventory – BFI), Piper Fatigue Scale, Fatigue Self Assessment (FSA-7). Bardziej złożone skale, np. Multidimensional Fatigue Inventory (MFI-20) czy Edmonton Functional Assessment Tool (EFAT), uwzględniają również inne aspekty zmęczenia – fizyczne, poznawcze i emocjonalne.
W roku 2006 Flachendecker i wsp. opublikowali würzburski kwestionariusz zmęczenia w stwardnieniu rozsianym (Würzburger Erschöpfungsinventars bei MS –WEIMuS). Ten dwuwymiarowy kwestionariusz zawiera 17 pozycji punktowanych w systemie pięciostopniowym (0–4). Zdaniem jego autorów WEIMuS wykazuje dobre właściwości psychometryczne, jest łatwy w obsłudze, a zatem może być użytecznym narzędziem do oceny zmęczenia związanego z chorobą. Sacco i wsp. w roku 2011
jednoczesnego ruchu zgięcia barku i zgięcia łokcia niż ruchu zgięcia barku i wyprostu łokcia.
Ashford i wsp. dokonali w roku 2008 przeglądu naukowych baz medycznych ze względu na skale kliniczne stosowane do oceny funkcji ręki. Wymienili w nim 20 skal (w nawiasie liczba ocenianych czynności):
1) Leeds Adult Spasticity Impact Scale (LASIS) (12), 2) Disability Assessment Scale (DAS),
3) 14-I tem Motor Activity Log (MAL-14) (14),
4) Reduced Upper Extremity Motor Activity Log (RMAL) (12),
5) 26-I tem Motor Activity Log (MAL-26) (26), 6) 28-I tem Motor Activity Log (MAL-28) (28),
7) ABILHAND (23),
8) Wolf Motor Function Test (WMFT) (15), 9) Box and Block Test (BBT),
10) Action Research Arm Test (ARAT) (19), 11) Frenchay Arm Test (FAT) (7),
12) Rivermead Motor Assessment Arm Scale (RMAAS), 13) Nine-Hole Peg Test (NHPT) (9), 14) Upper Extremity Function Test (UEFT), 15) Motor Club Assessment (MCA), 16) Jebsen Hand Function Test (7), 17) Fugl-Meyer Upper Limb Test (33), 18) Purdue Peg Board Test, 19) Arm Motor Ability Test (AMAT), 20) Chedoke Arm and Hand Activity Inventory (CAHAI) (9 lub 13).
Wymienione skale najczęściej przeznaczone są do (samo)oceny wyników usprawniania kończyny górnej metodą CIMT. Liczba ocenianych czynności wynosi w nich od 5 do 33. W obszernym i szczegółowym opracowaniu autorzy wymienili 9 tzw. biernych czynności i 65 aktywnych funkcji ręki.
Skala ABILHAND została opisana przez Pentę i wsp. w roku 1998 i zmodyfikowana przez tego samego autora i wsp. trzy lata później – od tego czasu ocenia się czynności wykonywane za pomocą obu rąk. Są trzy skale ABILHAND: dla chorych po udarze mózgu, z reumatoidalnym zapaleniem stawów oraz dla chorych z toczniem rumieniowatym układowym. Skala ABILHAND przeznaczona dla przewlekle chorych po udarze mózgu składa się z oceny 23 czynności dotyczących utrzymania
higieny osobistej, przygotowania i spożywania posiłków, ubierania się i innych czynności domowych. System punktowy przewiduje trzy możliwości:
• 0 pkt – brak możliwości wykonania danej czynności,
• 1 pkt – duże trudności z jej wykonaniem,
• 2 pkt – wykonywanie bez problemów.
Skala funkcji ręki Chedoke (Chedoke Arm and Hand Activity Inventory – CAHAI-13) została opisana w roku 2004 przez Barrecę i wsp. i porównana w roku 2006 ze skalą ARAT. Ocenia ona 13 funkcji użytkowych kończyny górnej i ręki. Punktacja w tej skali jest następująca:
• 1 pkt – badany wymaga całkowitej pomocy,
• 2 pkt – wymaga maksymalnej pomocy,
• 3 pkt – wymaga umiarkowanej pomocy,
• 4 pkt – wymaga minimalnego wsparcia,
• 5 pkt – wymaga nadzoru,
• 6 pkt – umiarkowana niezależność (używa środków pomocniczych),
• 7 pkt – pełna niezależność (w odpowiednim czasie, bezpiecznie).
Jest dużo innych skal do oceny funkcji kończyny górnej, w tym opisane przez Fleishmanna (Minnesota Rate of Manipulation Test, 1964), Carrolla (1965), Smitha (1973), van den Berghe’a (1991), Hudak i Amadio (Disabilities of Arm, Shoulders and Head test – DASH, 1996), Thorsena (1999). Opisy skal specyficznych dla pacjentów po urazie rdzenia kręgowego można znaleźć w rozdziale 8.2. Wiele z nich służy do oceny wyników zabiegów rekonstrukcyjnych ręki wykonywanych w tetraplegii.
2.4. Ocena równowagi i kontroli postawy ciała
Do oceny jednocześnie równowagi, kontroli postawy ciała i chodzenia powszechnie stosuje się test powstania i chodu (Timed Up and Go Test) Podsiadło i Richardson, opisany w roku 1991. Mierzy się czas, jaki potrzebuje pacjent na wstanie z krzesła, przejście 10 stóp (ok. 3 metrów), wykonanie zwrotu i ponowne zajęcie miejsca siedzącego. Siggeirsdóttir i wsp. stwierdzili w roku 2002, że test Podsiadło i Richardson jest najbardziej miarodajny, gdy wysokość siedziska krzesła wynosi 44–47 cm.
Levi i wsp. zaktualizowali w roku 2004 znany od 1997 roku test sięgania (Reaching Performance Scale – RPS). Dotyczy on strategii sięgania u osób z niedowładem
8. Ocena wyników rehabilitacji w urazach i chorobach rdzenia kręgowego
przedstawiono wszechstronną ocenę jakości życia u 83 mężczyzn z Kanady w wieku 21–79 lat, po upływie 3–52 lat po urazie rdzenia kręgowego. Oceniono ból, poczucie zmęczenia, samodzielność, mobilność, choroby współistniejące, postrzeganie ogólnego stanu zdrowia, wsparcie społeczne, satysfakcję życiową, poczucie stabilizacji ekonomicznej. Stwierdzono, że w miarę upływu lat zwiększa się poczucie zmęczenia, zmniejsza się aktywność (głównie z powodu bólu) i rośnie ogólne zadowolenie z życia. W miarę starzenia się i wydłużania się okresu po urazie zwiększało się poczucie niepewności finansowej i poczucie zagrożenia zdrowia (1995).
W roku 1997 Dijkers wykonał metaanalizę 22 publikacji oceniających jakość życia osób po urazie rdzenia kręgowego. Dotyczyły one opisów 15–449 pacjentów, średnio 102. Zastosowano 12 różnych kwestionariuszy oceny jakości życia. Okazało się, że osoby po urazie rdzenia kręgowego mają tendencję do niższej samooceny dobrostanu od osób sprawnych. Obliczenia statystyczne wykazały nieznaczną zależność między deficytami (impairment) i jakością życia, umiarkowaną między niepełnosprawnością (disability) i jakością życia, a znaczną między upośledzeniem (handicap) i jakością życia. Malejącą z wiekiem satysfakcję życiową potwierdziły badania 282 pacjentów przeprowadzone w roku 1997 przez Whitenecka i wsp.
Oprócz fragmentów różnorodnych ankiet dotyczących jakości życia u osób z depresją wykonuje się testy powszechnie stosowane do oceny depresji. Szpitalna skala niepokoju i depresji (Hospital Anxiety and Depression Scale – HADS) obejmuje siedem objawów niepokoju i siedem objawów depresji (skala: 0–3). Poza nią najczęściej stosowane są skale: Hamiltona, Becka oraz Montgomery–Asberg (Montgomery–Asberg Depression Rating Scale – MADRS). Skala Hamiltona jest bardziej przydatna do badania depresji u osób starszych, podczas gdy skala Becka – częściej stosowana u młodszych. Pozwalają one na wyodrębnienie czterech lub pięciu grup chorych: bez depresji, z nieznaczną depresją, z umiarkowaną depresją, ze znaczną depresją i z depresją bardzo ciężką. W doniesieniu Kreutera i wsp. z roku 1997 analiza depresji z użyciem HADS u 167 osób po urazie rdzenia kręgowego w wieku 19–79 lat po upływie 1–9 lat od urazu wykazała istotnie statystycznie częściej występującą depresję w porównaniu z grupą kontrolną złożoną z osób po urazie czaszkowo-mózgowym i grupą kontrolną z populacji ogólnej. Ogólna jakość życia oceniona za pomocą VAS była spośród tych trzech grup najniżej postrzegana przez pacjentów po urazie rdzenia kręgowego. Scivoletto i wsp. w tym samym roku spośród 100 osób po upływie średnio 4,6 roku od urazu rdzenia kręgowego rozpoznali depresję u 16% badanych i lęk u 13%. Zastosowali oni kwestionariusz depresji będący 24-punktową adaptacją skali Becka i skali Zunga oraz State-Trait – Anxiety Inventory XI złożony z 20 pytań.
8.3. Ocena jakości życia po urazie rdzenia kręgowego
Osobowość pacjenta, występowanie depresji i/lub lęku wpływają na możliwość przystosowania do niepełnosprawności. Wheeler i wsp. w roku 1996 zastosowali kwestionariusze: inwentarz stylów osobistych (Personal Styles Inventory) i inwentarz sposobów radzenia sobie (Ways of Coping Inventory) do oceny zdolności do przystosowania u 45 osób poruszających się na wózku inwalidzkim, w tym 17 po urazie czaszkowo-mózgowym, 9 ze stwardnieniem rozsianym i 19 po urazie rdzenia kręgowego. Osoby po urazie czaszkowo-mózgowym wykazały najmniejsze możliwości radzenia sobie. Te ze stwardnieniem rozsianym zajęły najwyższą pozycję wśród badanych – częściej stosowały emocjonalne sposoby radzenia sobie, wykazały także introwertyczny styl osobowości oparty na stabilizacji. Osoby po urazie rdzenia kręgowego stosowały głównie sposoby radzenia sobie oparte na rozwiązywaniu problemów, wykazywały styl osobowości określany jako ekstrawertyczny i stabilny.
W roku 1999 Mieke Cardol z Instytutu Badań nad Zdrowiem Publicznym NIVEL w Utrechcie (Netherlands Institute for Health Services Research) opublikowała wraz ze wsp. kwestionariusz Impact on Participation and Autonomy (IPA). Został on następnie poddany adaptacji kulturowej i walidacji do języków: angielskiego (Paula Kersten z Southhampton), szwedzkiego (Maria Larsen-Lund z Umea), niemieckiego (Daniela Senn z Wettingen w Szwajcarii) i włoskiego (Franco Franchignoni z Veruny). Kwestionariusz jest stale aktualizowany i dostępny w Internecie (http://www.nivel. eu; autorzy apelują o przesyłanie im wszelkich artykułów napisanych na ten temat). Składa się z 32 pytań wchodzących w skład pięciu podskal: siedem pytań dotyczy niezależności w mieszkaniu, tyle samo – roli w rodzinie, pięć pytań – niezależności poza domem, siedem – życia towarzyskiego i kontaktów interpersonalnych, a sześć – pracy i nauki. Ostatnie pytanie ma charakter ogólny, respondent ma ocenić swoje szanse na prowadzenie życia zgodnie z własnymi oczekiwaniami (szanse te mogą być: bardzo duże, duże, dość duże – fair, małe, bardzo małe). W odpowiedzi na większość pytań ankietowany ma pięć możliwości, w niektórych przypadkach do wyboru są tylko trzy.
Inne znane kwestionariusze do oceny uczestnictwa to: Craig Handicap Assessment and Reporting Technique (CHART), opisany przez Halla i wsp. w roku 1998, i Assessment of Life Habits (LIFE-H), opisany przez Fougeyrollasa i wsp. w tym samym roku.
8.3.3. Skale jakości życia specyficzne dla urazu rdzenia kręgowego
Whalley Hammell, na podstawie przeglądu wybranych 64 czasopism z listy referencyjnej i czterech książek opublikowanych w latach 1990–2006, w roku 2007
9.2. Skale funkcjonalne stosowane w zespołach bólowych kręgosłupa
Szyjny wskaźnik niepełnosprawności (Neck Disability Index – NDI), opisany w roku 1991 przez Vernona i Miora, jest skalą złożoną z 10 pozycji, a w każdej z nich ocenia się różne aspekty dolegliwości. Większość pytań dotyczy ograniczeń czynności życia codziennego, takich jak prowadzenie samochodu lub czytanie, z wyjątkiem jednej pozycji, oceniającej natężenie bólu. System punktowy kształtuje się w przedziale 0–5, gdzie 0 oznacza brak niepełnosprawności, a 5 – najwyższy stopień niepełnosprawności. Łączny wynik końcowy w skali NDI waha się w zakresie 0–50.
Kwestionariusz bólu Northwick Park (Northwick Park Pain Questionnaire – NPQ), opisany w roku 1994 przez Leak i wsp., składa się z dziewięciu części oceniających natężenie bólów szyi i ich wpływ na czynności życia codziennego, takie jak np. prowadzenie samochodu. Punktacja jest podobna do NDI, 0 oznacza brak niepełnosprawności, a 4 – najwyższy stopień niepełnosprawności. Łączny wynik końcowy waha się w przedziale 0–36.
Kopenhaska szyjna skala niepełnosprawności funkcjonalnej (Copenhagen Neck Functional Disability Scale – CDS), opisana w roku 1998 przez Jordana i wsp., jest skalą 15-punktową. Jej elementami są pytania dotyczące ograniczenia sprawności w wykonywaniu czynności życia codziennego spowodowanych przez bóle szyi. Możliwe są trzy odpowiedzi: „tak”, „nie” i „czasami”. Łączny wynik końcowy waha się w zakresie 0–30. Im wyższy wynik, tym wyższy wskaźnik niepełnosprawności.
Szyjna skala bólu i niepełnosprawności (Neck Pain and Disability Scale – NPDS), opisana w roku 1999 przez Wheelera i wsp., jest wielowymiarową skalą samooceny, zawierającą 20 pozycji mieszczących się w czterech podskalach. Są to: problemy z szyją, natężenie bólu, emocje i funkcje poznawcze oraz ingerencje w czynności życia codziennego. Każdy element ocenia się w zakresie od 0 (normalne funkcjonowanie) do 5 (najgorsze z możliwych) przy użyciu skali VAS. Łączny wynik końcowy kształtuje się w przedziale 0–100.
Inne skale, stosowane głównie w Wielkiej Brytanii, to: Extended Aberdeen Spine Pain Scale (EASPS, 2001), Bournemouth Neck Questionnaire (BNQ, 2002), Cervical Spine Outcomes Questionnaire (CSOQ, 2002) i Whiplash Disability Questionnaire (WDQ, 2004).
Rozszerzona skala bólów kręgosłupa Aberdeen (Extended Aberdeen Spine Pain Scale – EASPS), opisana w roku 2001 przez Williamsa i wsp., to rozciągnięta skala Aberdeen, służąca do oceny wpływu bólów całego kręgosłupa: szyjnego, piersiowego
i lędźwiowego. Składa się z 28 pytań, spośród których 18 jest związanych z bólami kręgosłupa szyjnego.
Szyjny kwestionariusz Bournemouth (Bournemouth Neck Questionnaire – BNQ), opisany w roku 2002 przez Bolton i Humphreys, składa się z siedmiu pytań, w których pacjent jest proszony o ocenę wpływu bólu szyi w skali o zakresie 0–10 pkt.
Cervical Spine Outcomes Questionnaire (CSOQ), opisany w roku 2002 przez BenDebbę, składa się z 33 pytań dotyczących oceny różnych psychometrycznych właściwości związanych z bólami szyi, barków i ramienia.
Whiplash Disability Questionnaire (WDQ), opisany w roku 2004 przez Pinfold, to skala składająca się z 13 pytań dotyczących bólu, czynności życia codziennego, aktywności rekreacyjnej i towarzyskiej, a dodatkowo z czterech pytań specyficznych dla afektywnych składowych bólu. Badany proszony jest o ocenę skutków urazu biczowego (whiplash) kręgosłupa szyjnego w skali 0–10, gdzie 0 oznacza wcale, a 10 – niezdolność do wykonywania czynności lub bardzo negatywne skutki.
9.2.2. Ocena funkcjonalna w mielopatii szyjnej
Dostępnych jest wiele skal do oceny klinicznej chorych z mielopatią szyjną (cervical spondylotic myelopathy – CSM). Te najczęściej stosowane zostały wymienione w rozdziale 1, a niniejszy podrozdział zawiera więcej informacji na ich temat.
System klasyfikacyjny Nuricka dla mielopatii szyjnej (Classification System for CSM), opublikowany w roku 1972, obejmuje sześć stopni zaburzeń chodzenia. W systemie tym 0 oznacza brak objawów choroby rdzenia kręgowego, a 5 – chorego na wózku inwalidzkim lub leżącego w łóżku. Skala Nuricka jest szczególnie popularna wśród neurochirurgów i ortopedów. Chociaż chętnie stosowana do tej pory, pozwala na jedynie wycinkowy wgląd w wyniki operacji, koncentrując się na orientacyjnej ocenie chodzenia.
Klasyfikacja neurologiczna mielopatii szyjnej Ranawata (Ranawat Classification of Neurological Impairment in CSM) obejmuje cztery stopnie:
• stopień I – brak deficytu neurologicznego,
• stopień II – subiektywne osłabienie z wygórowaniem odruchów i osłabieniem czucia,