Rozdział1.Genezaicharakterystykaustrojuadministracyjnegopan ´ stw nowoz˙ytnejEuropy.
1.1.Poje˛cieadministracjiibiurokracji..
1.2.Pan´stwopubliczneijegoreformywczasieabsolutyzmuos´wieconego...
1.3.ZasadyeuropejskiegokonstytucjonalizmuodXIXw.Pan´stwoprawne...
1.4.Zasadyorganizacjiidziałaniaadministracjipan´stwakonstytucyjnego
1.5.Ukształtowaniesie˛prawaadministracyjnego...
1.6.Sa˛downictwoadministracyjneiinneformyzewne˛trznejkontroliadministracji....
1.7.Naukaadministracjiiprawaadministracyjnego.
Rozdział2.Ustro ´ jadministracyjnyPolskiwczasiekształtowaniasie˛monarchii konstytucyjnej(1764–1795).RozbioryRzeczypospolitej......
2.1.Polska„os´wiecona˛republika˛”.....................................
2.2.Reformyadministracjicentralnejilokalnejwlatach1764–1775...
2.3.PrzemianywustrojuadministracyjnymnaSejmieWielkim(1788–1792)..
2.4.Systemadministracyjnywedługuchwałsejmugrodzien´skiego1793r.iwczasie powstaniakos´ciuszkowskiego .....................................
2.5.Rozbiory–terytoriumiludnos´c´.PodziałPolskizpunktuwidzeniaprawamie˛dzynarodowego
2.6.Polskamys´ladministracyjnaepokios´wiecenia..
Rozdział3.Ustro ´ jadministracyjnycentralnychziemPolski(1795–1915). Ksie˛stwoWarszawskieiKro ´ lestwoPolskie.....
3.1.Ustro ´ jwładziurze˛do ´ wpodpanowaniempruskimiaustriackimdolat1807/1809
3.1.1.Zabo ´ rpruskido1807r...
3.1.2.Zabo ´ raustriackido1809r. ..................................
3.2.Ksie˛stwoWarszawskie. .........................................
3.2.1.AdministracjacentralnaKsie˛stwaWarszawskiego...
3.2.2.Podziaładministracyjnyiorganyterytorialne.
3.2.3.Sa˛downictwoadministracyjneipocza˛tkikontroliadministracji.. ........
3.2.4.Kształtowaniesie˛aparatuurze˛dniczego. .........................
3.3.Kro ´ lestwoPolskie .............................................
3.3.1.Centralnewładzeadministracyjne.
3.3.1.1.Kro
3.3.1.2.Namiestnik.Generał-gubernator.
3.3.1.3.RadaAdministracyjnaiRadaStanu(Ogo ´ lneZgromadzenie)......
3.3.2.Naczelneorganyadministracjiresortowej...
3.3.3.Podziałkrajuiadministracjaterytorialna.Samorza˛d.................
3.3.4.Sa˛downictwoadministracyjneiinneformykontroliadministracji
3.3.5.Aparaturze˛dniczyijegopragmatyka...
3.3.6.Władzeadministracyjnewpowstaniachnarodowych.
3.3.6.1.Wokresiepowstanialistopadowego(1830–1831)..
3.3.6.2.Wczasiepowstaniastyczniowego(1863–1864)...
´ jadministracyjnyziempolskichzaborupruskiego(1807–1914).
4.1.PrzemianyustrojowewPrusach...
4.2.Charakterystykaodre˛bnos´ciWielkiegoKsie˛stwaPoznan´skiego
4.3.Podziałziemiorganyadministracjiterytorialnej.Samorza˛d................
4.3.1.Podziałterytorialnyiludnos´c
4.3.2.Organyadministracjinaszczebluprowincjiirejencji.
4.3.3.Administracjawpowiecie.
4.3.4.Gminymiejskie.
4.4.Sa˛downictwoadministracyjne .....................................
4.5.Prawaiwolnos´ciobywatelskie.Pan´stwoprawneagermanizacja..
4.5.1.Prawaobywatelskie.. ......................................
4.5.1.1.Ro ´ wnos ´ c ´ wobecprawa..
4.5.1.2.Wolnos´c ´ osobista..
4.5.1.3.Wolnos´c ´ osiedlaniasie˛inietykalnos´c ´ mieszkania..
4.5.1.4.Tajemnicakorespondencji
4.5.1.5.Wolnos´c ´ opiniiiswobodaprasy. ........................
4.5.1.6.Wolnos´c ´ wyznaniaisumienia.. ........................
4.5.1.7.Wolnos´c ´ nauczania. .................................
4.5.1.8.Wolnos´c ´ stowarzyszen ´ izgromadzen ´ ..................... 199
4.5.1.9.Prawaje˛zykapolskiego.. ............................. 199
Rozdział5.Ustro ´ jadministracyjnyziempolskichzaboruaustriackiego(1809–1914)
5.1.Przemianyustrojowewmonarchiiaustriackiej–połoz˙enieGalicji.
5.1.1.DowybuchuWiosnyLudo ´
5.1.2.Odwprowadzeniaautonomii
5.2.Podziałterytorialnyiadministracjarza˛dowa... ........................
5.3.1.SejmiWydziałKrajowy... ..................................
5.3.2.Samorza˛dterytorialny:gminnyipowiatowy..
5.3.3.Administracjaszkolnictwaisamorza˛dzawodowy...
5.4.Aparaturze˛dniczyijegopragmatyka
5.5.Prawaiwolnos´ciobywatelskie ....................................
5.5.1.Zasadaro ´
5.5.2.Ro ´ wnouprawnienienarodo ´ wije˛zyko ´
5.5.3.Wolnos´c
5.5.4.Wolnos´c
5.5.5.Tajemnicakorespondencji.
5.5.6.Wolnos´c
5.6.Sa˛dyprawapublicznego–austriackiepan´stwoprawne
5.6.1.TrybunałPan
5.6.2.TrybunałAdministracyjny..
Rozdział6.Ustro ´ jadministracyjnyziemwschodnichRzeczypospolitej(1772–1917)
6.1.PozycjaprawnaPolako ´
6.2.Podziałziemiorganyadministracjiterytorialnej.Samorza˛d................
6.2.1.Podziałterytorialnyiorganyzarza˛du............................
6.2.2.Organysamorza˛dowe ......................................
6.2.2.1.Polskisamorza˛dszlachecki ............................
6.2.2.2.Reformysamorza˛doweAleksandraIInatereniegubernizachodnich
Rozdział7.Ustro ´ jadministracyjnywolnychmiast:Gdan ´ ska(1807–1814)iKrakowa (1815–1846)......
7.1.WolneMiastoGdan
7.1.1.Urza˛dgubernatorafrancuskiego..
7.1.2.Organyzarza˛ducentralnego
7.1.2.1.Senatijegoorgany
7.1.2.2.DrugiiTrzeciWydział..
7.1.3.Podziaładministracyjnyiorganyterytorialne.
7.2.WolneMiastoKrako ´
7.2.1.Urza˛drezydento
7.2.2.Senatjakoorgancentralnegozarza˛du...........................
7.2.3.Podziaładministracyjnyiorganyterytorialne.
Rozdział8.Polskienaukiprawnoadministracyjnewdobiezaboro
8.1.Gło ´ wneos´rodkimys´liadministracyjnej...
8.2.Kształceniekadrurze˛dniczych–studiaadministracyjne
Rozdział9.Ustro ´ jadministracyjnyziempolskichwczasieIwojnys´wiatowej (1914–1918)...... ..........................................
9.1.Polskiedziałaniapolityczneiwojskowe..
9.2.OkupacjaziempolskichprzezNiemco ´ wiAustriako ´ w–nowypodziałterytorialny
9.3.Organyniemieckiegozarza˛duokupacyjnego... ........................
9.4.Organyaustro-we˛gierskiegozarza˛duokupacyjnego... ...................
9.5.Kształtowaniesie˛polskiegosystemuwładziorgano ´ wadministracji ...........
9.5.1.Wdziedziniezarza˛ducentralnegoiresortowego...
9.5.2.Wdziedziniesamorza˛duterytorialnego.
9.5.2.1.Samorza˛dmiejski..
9.5.2.2.Samorza˛dwiejski.. .................................
9.5.2.3.Samorza˛dpowiatowy...
Rozdział10.Ustro ´ jadministracjipublicznejwIIRzeczypospolitej(1918–1939)
10.1.Przemianywustrojupolitycznympan´stwa...
10.2.Podziałterytorialny.. .........................................
10.3.Administracjacentralna...
10.3.1.PrezydentiRadaMinistro
10.4.Terytorialnaadministracjarza˛dowa ................................
10.4.1.Organyadministracjiogo
10.5.Samorza˛dterytorialny .........................................
10.5.1.Podstawyprawneiorganizacjado1933r...
10.5.2.Strukturysamorza˛dowepounifikacjiw1933r....
10.6.Samorza˛dgospodarczyizawodowy
10.6.1.Samorza˛dgospodarczy..
10.7.Terytorialneodre˛bnos´ciadministracyjne.
10.7.1.Autonomiawojewo ´ dztwas´la˛skiego...
10.7.2.WersalskieWolneMiastoGdan´sk.............................
10.7.3.ObszarLitwyS ´ rodkowej(1920–1922).
10.7.4.TerytoriumSpiszaiOrawy(1920–1925)
10.8.Sa˛downictwoadministracyjne.Kontrolaadministracji.
10.8.1.Sa˛downictwoadministracyjne...
10.8.2.1.Zewne˛trznakontrolaadministracji..
10.8.2.2.Wewne˛trznakontrolaadministracji..
10.9.Poste˛powanieadministracyjne
10.11.Dorobeknaukadministracyjnoprawnych
Rozdział11.Ustro ´ jadministracyjnyziempolskichwczasieIIwojnys´wiatowej (1939–1945)......
11.1.WładzeIIRzeczypospolitejnauchodz´stwie.PolskiePan´stwoPodziemne
11.1.1.Zmianyzasadfunkcjonowaniaadministracjiwczasiewojnyobronnej....
11.1.2.Cia˛głos´c ´ polskichorgano ´ wpan´stwowych...
11.1.3.Organypan´stwanauchodz´stwie. .............................
11.1.4.StrukturyPolskiegoPan´stwaPodziemnego.. .....................
11.2.Okupacyjnepodziałyterytorialno-administracyjne...
11.2.1.Porozumienianiemiecko-radzieckie... .........................
11.2.2.ObszarywcielonedoRzeszyNiemieckiej...
11.2.3.UtworzenieiobszarGeneralnegoGubernatorstwa..
11.2.4.ObszarywcielonedoZwia˛zkuRadzieckiego.
11.3.Ustro ´ jadministracyjnyziempolskichpodokupacja˛niemiecka˛..............
11.3.1.AdministracjaniemieckanaobszarachwcielonychdoRzeszy.. ........
11.3.2.AdministracjawGeneralnymGubernatorstwie
11.4.Ustro ´ jadministracyjnyziempolskichpodokupacja˛radziecka˛do1941r. ......
Rozdział12.Ustro ´ jadministracjipan ´ stwowejwPolsceLudowej(1944–1989)..
12.1.Ustro ´ jpolitycznyijegoewolucja..
12.1.1.Budowapodstawustrojowych:okresKrajowejRadyNarodowej(1944–1947) 395
12.1.2.Ustro ´ jwedługMałejKonstytucjiz19lutego1947r.
12.1.3.Ustro ´ jkonstytucyjnywlatach1952–1980...
12.1.4.Reformyustrojowelat1980–1989
12.2.Podziałterytorialny.. .........................................
12.2.1.Nowykształtterytorialnypan´stwa .............................
12.2.2.Podziałyterytorialneprzeprowadzonewlatach1944–1954...
12.2.3.Reformypodziałuterytorialnegowlatach1972–1975...
12.3.Administracjacentralna...
12.3.1.Poje˛cieadministracjipan´stwowejizasadydziałania.
12.3.2.Organyadministracjicentralnejwlatach1944–1952
12.3.2.1.Lata1944–1947..
12.3.2.2.Wokresieobowia˛zywaniaMałejKonstytucjiz1947r..
12.3.2.3.Podrza˛damikonstytucjiz1952r...
12.4.1.Systemdualistycznywlatach1944–1950...
12.4.2.Reformaz1950r.iewolucjaradnarodowych
12.4.3.Przemianywlatach1972–1975..
12.4.4.Terenoweorganyadministracjiniepodporza˛dkowaneradomnarodowym..
12.5.Kontrolaadministracji.Sa˛downictwoadministracyjne.
12.5.1.Zasadykontroli
12.5.2.1.KontrolasejmowaiRadyPan´stwa...
12.5.2.2.Kontrolaspołeczna
12.5.2.3.Kontrolaresortowaimie˛dzyresortowa...
12.5.2.4.KontrolaNajwyz˙szejIzbyKontroli(tzw.pan´stwowa)...
12.5.2.5.Arbitraz˙gospodarczy..
12.5.2.6.Kontrolaprokuratorska.
12.5.2.7.Kontrolasa˛dowa.
12.5.3.Przywro ´ ceniesa˛downictwaadministracyjnegow1980r..
12.5.4.TrybunałKonstytucyjny..
12.5.5.RzecznikPrawObywatelskich...
12.6. Postępowanie administracyjne
12.7. Pracownicy administracji
12.8. Zarys dorobku nauk administracyjnoprawnych
Rozdział 13. Ustrój administracji publicznej III Rzeczypospolitej
13.1. Zmiany w ustroju politycznym państwa .
13.1.1. Transformacja ustrojowa w początku lat 90. Uregulowania
Małej Konstytucji z 17 października 1992 r.
13.1.2. Zasady ustroju według Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r.
13.2. Podział terytorialny
13.3. Pojęcie i cechy administracji publicznej
13.4. Administracja rządowa
13.4.1. Szczególny status Prezydenta RP
13.4.2. Administracja centralna
13.4.2.1. Rada Ministrów
13.4.2.2. Prezes Rady Ministrów
13.4.2.3. Ministrowie
13.4.2.4. Organy centralne
13.4.3. Administracja terenowa
13.4.3.1. Wojewoda
13.4.3.2. Wojewódzka organizacja zespolona
13.4.3.3.Wojewódzka administracja niezespolona
13.5. Samorząd terytorialny
13.5.1. Istota samorządu i zasady funkcjonowania
13.5.2. Formy działania samorządu terytorialnego
13.5.3. Ustrój i zadania samorządu w gminie
13.5.4. Samorząd w powiecie
13.5.5. Samorząd w województwie
13.5.6. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego
13.5.7. Samorządowe kolegia odwoławcze
13.6. Sądownictwo administracyjne. Inne formy kontroli administracji publicznej
13.6.1. Sądownictwo administracyjne
13.6.2. Kontrola państwowa – Najwyższa Izba Kontroli (NIK)
13.6.3. Kontrola sprawowana przez Rzecznika Praw Obywatelskich
13.6.4. Kontrola prokuratorska
13.6.5. Kontrola wewnętrzna w administracji rządowej
Wskazówki bibliogra fi czne (wybór prac ogólnych, podrę czników i skryptów)
Indeks nazwisk
Spis map
Spis ilustracji
Do Czytelnika
W 2005 roku Wydawnictwo Naukowe PWN wydało podręcznik Mariana Kallasa Historia ustroju Polski, inicjujący nową serię wydawniczą podręczników akademickich z zakresu nauk historycznoprawnych. Kolejne opracowanie z tego cyklu stanowiła wydana w 2007 roku Historia administracji w Polsce. 1764–1989 (dodruk w 2012 roku). Obecnie do rąk Czytelnika trafia drugie jej wydanie, poszerzone o czas obejmujący lata 1989–2020. Historyczne badania dotyczące administracji, zarówno w Europie, jak i w Polsce, uległy w ostatnich latach dalszej intensyfikacji i zróżnicowaniu, prowadząc ostatecznie do wyraźnego zdefiniowania przedmiotu rzeczowego i ram chronologicznych tej jeszcze młodej, choć już blisko 50-letniej, dyscypliny badawczej. Znajomość procesu kształtowania się nowoczesnej administracji publicznej jest znaczącym elementem rozumienia rozwiązań współczesnych i w tym zakresie winna stanowić istotny i trwały składnik wykształcenia na poziomie wyższym. Należy podkreślić, że pojęcie i funkcje administracji publicznej stanowią przedmiot zainteresowań badawczych różnych dyscyplin naukowych – obok tradycyjnie prawnych przede wszystkim nauk politologicznych, gdzie obszarem badawczym jest też ustrojoznawstwo i inne instrumenty zarządzania, a także nauk ekonomicznych zorientowanych na menedżerskie zarządzanie publiczne.
Prezentowany podręcznik zawierał w pierwszym wydaniu systematyczny wykład ustrojów administracyjnych Polski od momentu pierwszych przemian w latach 1764–1775, przez ich omówienie w czasach obcego panowania (1772/1795–1918), II Rzeczypospolitej (1918–1939), okupacji podczas II wojny światowej (1939–1944/1945) i Polski
Ludowej (1944–1989). Nowe wydanie poszerzono o część zatytułowaną Ustrój administracji publicznej III Rzeczypospolitej. Przedstawienie administracji w Polsce poprzedza nadal omówienie genezy i charakterystyki podstaw ustroju administracyjnego państw nowożytnej Europy. Po przemianach polityczno-ustrojowych w 1989 roku i przyjęciu w Polsce instytucji „klasycznej” administracji publicznej (jak choćby samorząd czy sądownictwo administracyjne) szerszy kontekst europejski nabiera bardziej zasadniczego znaczenia.
Praca opiera się na wynikach najnowszych badań naukowych. Wywody uzupełniają mapy, ilustracje, wskazówki bibliograficzne (obejmujące istotne i nowe publikacje) oraz indeks nazwisk. Ważnym dopełnieniem podręcznika pozostaje wydawnictwo źródłowe – Historia administracji w Polsce. 1764–1989. Wybór źródeł autorstwa Arkadiusza Berezy, Grzegorza Smyka, Wiesława P. Tekely’ego i Andrzeja Wrzyszcza. Aktualne teksty obowiązujących aktów normatywnych są publikowane w różnego rodzaju zbiorach, jak m.in. Konstytucja RP i inne teksty prawne, wprowadzenie L. Garlickiego, Warszawa 2011; T. Mołdawa, Konstytucje Polskie 1918–2008, Warszawa 2008. Prezentowana książka jest przeznaczona przede wszystkim dla słuchaczy studiów administracyjnych – koniecznym bowiem składnikiem wykształcenia na tychże studiach powinna być znajomość historii administracji ojczystej. Należy przy tym dodać, że nadal w Polsce kierunek studiów „administracja” jest prowadzony w wielu szkołach publicznych i niepublicznych i obejmuje słuchaczy, którzy w efekcie uzyskania wyższego wykształcenia stanowią oblicze polskiej administracji. Wydawnictwo jest skierowane także do studentów innych kierunków w obrębie nauk społecznych i humanistycznych, gdyż refleksja nad administracją w społeczeństwie obywatelskim i jej kontekst historyczny stanowić może pouczający element wiedzy o ustroju i porządku polityczno-społecznym współczesnego państwa. „Administracja” wszak – jak pisał przeszło sto lat temu Lorenz von Stein – to „pracujące państwo”.
Warszawa, lipiec 2020 r.
Wojciech Witkowski
Przedmowa
Na rynku wydawniczym aktualno ść zachowa ł y wcze ś niejsze podrę czniki i z historii administracji, zw ł aszcza te, które wyodrę bnia ł y dzieje nowo ż ytnej administracji publicznej w odró ż nieniu od historii ró ż norakich systemów zarz ą dzania w przesz ł o ś ci. Na plan pierwszy wysuwa si ę prekursorska Historia administracji pióra Huberta Izdebskiego, obejmuj ą ca instytucje administracji od o ś wiecenia po nieodleg ł e od wspó łczesno ś ci czasy transformacji postsocjalistycznej, w szerokim uj ę ciu problemowym i porównawczym odnosz ą cym si ę do Polski i ś wiata. Nie mo ż na te ż pomin ąć opracowania tego ż autora wespó ł z Micha ł em Kulesz ą pt. Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, które się gaj ą c do historii, ukazuje wspó ł czesne modele rozwi ą za ń w dziedzinie administracji publicznej polskiej i obcej. Drugim waż nym podrę cznikiem jest wychodz ą ca ze ś rodowiska krakowskiego Historia administracji i my ś li administracyjnej napisana przez Dorot ę i Jerzego Malców. Prezentowana w niej forma wyk ł adu odbiega od wersji H. Izdebskiego, koncentruj ą c si ę w tych samych ramach czasowych na kolejnym przedstawianiu dziejów administracji publicznej (wraz z jej nauką i doktryn ą ) w Europie i Polsce, z rzeczowym wydzieleniem problematyki s ą downictwa administracyjnego. Obydwoje Autorzy (wespó ł z M. H ł adijem i Z. Zarzyckim) wydali te ż jako uzupeł nienie swojego opracowania Histori ę administracji. Wybór ź róde ł . Zaznaczy ć równie ż trzeba ukazanie si ę w 2011 roku opracowania Marka Ż ukowskiego pt. Dzieje administracji w Polsce w XX wieku .
Prezentowany tu w nowym wydaniu podręcznik mieści się, jeśli chodzi o punkt wyjścia, w obszarze czasowym zawartym w opracowaniach H. Izdebskiego i D. i J. Malców. Przyjmuje też koncepcję administracji publicznej, jaką już zaprezentował H. Izdebski. Natomiast jego zasadniczym za ł o ż eniem jest szczegó ł owe przedstawienie ustrojów administracyjnych wyst ę puj ą cych w Polsce od doby o ś wiecenia po wspó ł czesno ść . Dotyczy to organizacji administracji, podzia ł ów terytorialnych, ź róde ł prawa, genezy i rozwoju prawa administracyjnego, pracowników administracji publicznej, kontroli administracji. Wywody obejmuj ą te ż charakterystykę polskiej my ś li administracyjnej i nauki administracji. Poza tym, w odniesieniu do epoki zaborów, pokazuje wł asne, autonomiczne rozwi ą zania administracyjne w konfrontacji z instytucjami obcymi zaborczego pochodzenia.
Moim zamiarem było również objęcie w podręczniku wszystkich ziem polskich utraconych w latach rozbiorów do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. W odniesieniu do XX wieku wykład nie kończy się, tak jak w pierwszym wydaniu, na omówieniu ustroju administracyjnego Polski Ludowej, mimo że stanowi ona już formalnie zamkniętą, historyczną epokę, a coraz odleglejsza perspektywa pozwala ustalać bardziej wyważone i bezstronne opinie i oceny. W tym wydaniu dodano rozdział o ustroju administracji publicznej w ostatnim 30-leciu. Potrzeba takiego poszerzenia wynikła z zamiaru ukazania historii współczesnej administracji, osadzonej w przeszłości, ale odpowiadającej wyzwaniom dzisiejszej ustrojowej polityki administracyjnej. Stąd rozdział ten ogranicza się do zasadniczych kwestii, jak treść unormowań konstytucyjnych, pojęcie administracji publicznej, charakterystyka podziału terytorialnego państwa, administracji rządowej, samorządu terytorialnego, kontroli administracji publicznej. Sądzę, że nawiązanie w proponowanym kształcie do historycznych przemian ustrojowo-administracyjnych, które zachodziły w III Rzeczypospolitej do czasów dzisiejszych, ma niewątpliwe znaczenie poznawcze i dydaktyczne, zarówno z punktu widzenia historii administracji, jak i dzisiejszej nauki administracji i prawa administracyjnego. Ciągłość bowiem i zmienność to nieodłączne elementy kształtowania administracji publicznej, a dylematem historii administracji pozostaje nieograniczanie się do wyjaśniania zjawisk, ale też wywieranie wpływu na zdarzenia przyszłe. W tym kontekście wyrazistego znaczenia nabiera rozdział pierwszy, poświęcony problematyce ustroju administracyjnego państw nowożytnej Europy. Jego założeniem jest wprowadzenie do tematyki polskiej, zwłaszcza przez pokazanie tradycji administracyjnej tych państw, które bezpośrednio wpłynęły na rozwiązania na naszych ziemiach –Prus, Francji, Austrii czy Rosji. Zawiera on jednak celowo szersze treści odnoszące się do pojęcia administracji, idei i zasad państwa publicznego i konstytucyjnego, wskazujące na zróżnicowane i wielopostaciowe działania europejskiej administracji. Przybliżenie tych kwestii winno stanowić podstawę do refleksji nad stopniem nowoczesności państwowego wymiaru działań publicznych na ziemiach Polski, korespondującej z całokształtem losów państwa na przestrzeni XVIII–XXI wieku.
W podręczniku cytowane są obficie fragmenty źródeł i przytaczane opinie osób współczesnych ważnym wydarzeniom bądź uczonych zajmujących się omawianą problematyką. Takie niekiedy wielostronne spojrzenie wzbogaca przekazywane treści i może Czytelnika zachęcić do głębszych studiów nad dziejami polskiej administracji.