ROZDZIAŁ OD REDAKTORA. Czy potrzebny jest nowy paradygmat równoważenia efektywności i sprawiedliwości? Michał G. Woźniak
Dlaczego pominięto aspekty historyczne?
Przesłanki, z powodu których powstała ta teoria
Po co taka matematyzacja i prawa natury?
Dlaczego skoncentrowano się na godziwych wynagrodzeniach i wzroście produktywności pracy?
Wstęp Mieczysław Dobija
ROZDZIAŁ 1. Wzrost produktywności pracy – kierunek przemian systemowych gospodarki polskiej Wojciech Kozioł
1.1. Dylematy definiowania i pomiaru rozwoju ekonomicznego
1.2. Dylematy dotyczące wielkości PKB jako głównego miernika ekonomicznego
1.3. Alternatywne metody monitorowania dynamiki rozwoju krajów
1.4. Funkcja aktywności ekonomicznej i wskaźnik produktywności pracy
1.5. Zastosowanie funkcji aktywności ekonomicznej w zarządzaniu przedsiębiorstwem
1.6. Analiza regionalnego zróżnicowania produktywności pracy
1.7. Branżowa struktura produktywności pracy
2.1. Teoria naukowa – podstawa skutecznego dzia
2.2. Abstrakcyjne kategorie wymagają matematycznego opisu. Matematyka konstruktywna
2.4. Modele wzrostu kapitału. Źródła zysku
2.5. Pomiary okresowego zysku i dynamika systemu ekonomicznego
2.6. Zasady fundamentalne jako podstawa teorii naukowych .
2.7. Rola stałych w teoriach naukowych i stała ekonomiczna potencjalnego wzrostu kapitału
2.8. Układ podstawowych pojęć ekonomicznych
2.9. Równanie wymiany produktów na pieniądze i dopuszczalny kredyt
2.10. Utrzymywanie stałej wartości jednostki pieniężnej
2.11. Likwidacja deficytu budżetowego i zagospodarowanie nadwyżki
2.12. Wybór trajektorii wzrostu produktywności pracy
2.13. Przejawy ekonomii pracy od początków cywilizacji
Bibliografia
ROZDZIAŁ 3. Pomiar kapitału ludzkiego – podstawa godziwego wynagradzania
Jurij Renkas
3.1. Podstawowy model wzrostu kapitału ludzkiego
3.2. Stopa kapitalizacji a stała potencjalnego wzrostu kapitału
3.3. Istota godziwego wynagrodzenia
3.4. Pomiar pracy a formuły wynagradzania w praktyce
3.5. Modele pomiaru kapitału ludzkiego i modele płacowe
3.6. Minimalne wynagrodzenia w wybranych krajach Trójmorza w kontekście teorii kapitału ludzkiego
3.7. Ekonomiczne uwarunkowania zgodności teoretycznej i ustawowej płacy minimalnej
3.8. Kapitał kreatywności jako czynnik wzrostu wynagrodzenia
3.9. Pomiar wzrostu kapitału i płac z kontynuacji profesjonalnego kształcenia
3.10. Godziwe ceny minimalne w rolnictwie
3.11. Pomiar personalnego kapitału pracownika a kwestia opodatkowania wynagrodzeń
ROZDZIAŁ 4. Ekonomiczna integracja krajów Trójmorza – preskrypcja konwergencji z krajami Unii Europejskiej i dominacji gospodarczej Marcin Jędrzejczyk
4.1. Optymalne obszary walutowe jako teoretyczna podstawa unii walutowej – analiza krytyczna na przykładzie strefy euro
4.2. Potencjalne skutki akcesji do dyskryminacyjnej strefy walutowej
4.3. Krytyka współczesnych praktyk translacji wartości ekonomicznych
4.4. Natura pieniądza i jednostki pieniężnej a istota kursu walutowego
4.5. Parytet produktywności pracy i jego rola w kreacji integracyjnej strefy walutowej. Sprawozdanie z dotychczasowych badań
4.6. Kwantytatywna formuła kreacji integracyjnej strefy walutowej na przykładzie gospodarek Trójmorza
4.7. Konsekwencje ekonomiczne i społeczne integracji krajów Trójmorza. Konwergencja z krajami Unii Europejskiej czy dominacja europejska?
Bibliografia
Spis tabel
Spis rysunków
Wykaz skrótów
Indeks rzeczowy
Indeks osobowy
Nota o autorach
3. Pomiar kapitału ludzkiego – podstawa godziwego wynagradzania
Tabela 3.25. Opodatkowanie wynagrodzeń w świetle teorii kapitału ludzkiego
Oznaczenie
kategoriiPrzedziałStawka
podatku
I £Wmin.
Podatek produktywności (np. 5%)
II[Wmin. – Wmax.]Podatek liniowy i produktywności (np. 10%+2,5%)
III> Wmax.
Podatek liniowy i produktywności (np. 10%+2,5%) + podatek progresywny (np. 1% więcej od każdego kolejnego tysiąca złotych do osiągnięcia 90%) Źródło: opracowanie własne.
minimalnego z tego tytułu, np. o 5%. Dla stabilności i powodzenia społeczno-ekonomicznego utrzymanie produktywności pracy jest sprawą niezwykle ważną.
Podatek liniowy (np. 10%) może być stosowany do kwot wynagrodzeń zatrudnionych, należących do drugiej kategorii (przedział między minimalnym a maksymalnym wynagrodzeniem podstawowym ustalonym na podstawie teorii kapitału ludzkiego). W tym przypadku, oprócz celu doprowadzenia płacy do zgodności z realnym czasem pracy, może wystąpić jeszcze kwestia przeszacowania różnych wielkości występujących w modelach pomiaru kapitału ludzkiego. W trzeciej kategorii podatkowej mogą występować kwoty powyżej wynagrodzenia maksymalnego ustalonego na podstawie teorii kapitału ludzkiego, do których brakuje uzasadnienia wartością kapitału ludzkiego pracownika. Zatem proponuje się stosowanie w tym przypadku podatku progresywnego w maksymalnie gładkiej formie. Na przykład podatek może być zwiększony o x% od każdego kolejnego tysiąca złotych powyżej podstawowego wynagrodzenia maksymalnego. Wprowadza się też górną granicę zwiększenia podatku na poziomie 90%. Po przekroczeniu tej granicy procent opodatkowania będzie już stały.
Poniższe przykłady zawierają ilustrację wymiaru podatku. Wartość minimalnego i maksymalnego wynagrodzenia przyjęto na podstawie danych z tabeli 3.19.
Przykład 1
Jeżeli miesięczne wynagrodzenie pracownika równe jest płacy minimalnej 2 250 zł, to kwota kosztów pracy jest 2 489 zł. Opodatkowaniu podlega kwota wynagrodzenia 2 250 zł stawką podatku produktywności (tab. 3.26).
Tabela 3.26. Opodatkowanie wynagrodzenia z przykładu 1. Zarobek 2 250 zł/mc
OznaczeniekategoriiStawka podatkuObliczenia
IPodatek produktywności (5%)5%×2 250 zł=112,50 zł
Ogólna kwota i procent podatku 112,50 zł, czyli 5% od kwoty wynagrodzenia
Źródło: opracowanie własne.
Zatem ogólna kwota podatku w tej sytuacji wynosi 112,50 zł i stanowi 5% od kwoty wynagrodzenia miesięcznego.
Przykład 2
Jeżeli miesięczny zarobek pracownika wynosi 9 000 zł/mc, to kwota 2 250 zł (minimalne koszty pracy) będzie opodatkowana tylko stawką podatku produktywności (tab. 3.27). Dziesięcioprocentowy podatek liniowy oraz zwiększenie z tytułu produktywności (np. o 2,5%) zostaną zastosowane do kwoty 6 750 zł jako różnicy między wynagrodzeniem a kwotą minimalnego wynagrodzenia. Ponieważ miesięczne wynagrodzenie pracownika nie przekracza poziomu wynagrodzenia maksymalnego, podatek progresywny w tym przypadku nie obowiązuje.
Tabela 3.27. Opodatkowanie wynagrodzenia z przykładu 2. Zarobek 9 000 zł/mc
OznaczeniekategoriiStawka podatkuObliczenia
IPodatek produktywności (5%)5%×2 250 zł=112,50 zł
IIPodatek liniowy (10%) + podatek produktywności (2,5%) 12,5%×(9 000 zł – 2 250 zł)=843,75 zł
IIIPodatek progresywny (1% więcej od każdego kolejnego tysiąca złotych do osiągnięcia 90%)
Ogólna kwota i procent podatku
Nie obowiązuje
956,25 zł, czyli 10,6% od kwoty wynagrodzenia Źródło: opracowanie własne.
Zatem, ogólna kwota podatku w tej sytuacji wynosi 956,25 zł i stanowi 10,6% od kwoty wynagrodzenia miesięcznego.
Przykład 3
Miesięczny zarobek pracownika wynosi 17 000 zł. Zatem kwota 2 250 zł (minimalne koszty pracy) będzie tak samo opodatkowana tylko pięcioprocentową stawką podatku produktywności (tab. 3.28). Dziesięcioprocentowy podatek liniowy oraz zwiększenie z tytułu produktywności zostaną zastosowane do kwoty 11 974 zł jako różnicy między teoretycznym maksymalnym wynagrodzeniem podstawowym (tab. 3.19) i kwotą minimalnych kosztów pracy. Podatek progresywny (przyjęto, że jest liczony o 1% wyżej od każdego kolejnego tysiąca powyżej podstawowego wynagrodzenia maksymalnego) zostanie naliczony na kolejne 2 776 zł, czyli: 13,5%×1000=135zł;14,5%×1000=145zł;15,5%×776=120,28zł,codajewsumie 400,28 zł podatku.
1. Wzrost produktywności pracy – kierunek przemian systemowych gospodarki polskiej
Sukces ten w pewnym sensie przyczynił się do uznania PKB za podstawowy miernik rozwoju ekonomicznego w trakcie obrad konferencji w Bretton Woods. Ustanowione tam dwie wielkie instytucje, Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, zobligowano do oparcia działalności statutowej właśnie na pomiarze PKB. Pomimo zakończenia II wojny światowej idea Kuznetsa wykorzystywania PKB jako miernika dobrobytu społecznego została definitywnie zarzucona. Współczesna krytyka PKB opiera się na ciągle aktualnych postulatach Kuznetsa. Wskaźnik ten uwzględnia produkcję niepotrzebnych lub szkodliwych społecznie dóbr, jak broń, hazard czy spekulacje finansowe (co w pewnym sensie też jest hazardem). Mało tego, aktualizacja systemu rachunków narodowych w 2008 r. (SNA 2008) spowodowała włączenie do PKB działalności nielegalnej, w tym obrotu narkotykami i prostytucji. Jednocześnie PKB nie uwzględnia niewątpliwie użytecznych społecznie dóbr, jak wolontariat czy praca w gospodarstwie domowym.
Wskaźnik PKB liczony jest według metody produkcyjnej, wydatkowej i dochodowej. Pierwsza, zwana też metodą wartości dodanej, polega na sumowaniu przychodów ze sprzedaży we wszystkich branżach gospodarki skorygowanej o zmianę stanu zapasów. Uzyskana w ten sposób kwota sprzedaży brutto to suma wartości wszystkich towarów i usług wytworzonych w gospodarce. Część tej produkcji została zużyta na wytworzenie innych dóbr. Aby część produkcji nie była liczona wielokrotnie, należy od kwoty sprzedaży brutto odjąć zużycie pośrednie, czyli zużycie dóbr i usług w celach produkcyjnych. W efekcie otrzymuje się wartość dodaną brutto. PKB to wartość dodana brutto powiększona o podatki od produktów i pomniejszona o dotacje do produkcji. W tabeli 1.1 podano procentowy udział składników PKB liczonego metodą produkcyjną w Polsce w latach 2013–2017. Z analizy przedstawionych danych wynika wzrost udziału podatków w produkcie krajowym brutto.
Tabela 1.1. Struktura PKB w Polsce w latach 2013–2017 liczonego za pomocą metody produkcyjnej (w %)
Wyszczególnienie20132014201520162017
Sprzedażbrutto–zmianastanuzapasów202,0199,5199,3200,1203,4 Zużyciepośrednie113,3110,8110,5111,7115,5 Wartośćdodanabrutto
Podatkiodproduktów–dotacjedoproduktów
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Metoda wydatkowa definiuje PKB jako sumę wszystkich wydatków w gospodarce krajowej. Wydatki są dzielone zgodnie z koncepcją Johna Maynarda Keynesa na konsumpcję (prywatną), wydatki rządowe, inwestycje oraz eksport netto, czyli różnicę między eksportem a importem. Konsumpcja prywatna to konsumpcja dóbr i usług
w gospodarstwach domowych oraz w instytucjach niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych (np. wspólnotach mieszkaniowych). W tabeli 1.2 podano procentowy udział poszczególnych kategorii wydatków w sumie PKB. Analiza dynamiki wskazuje na niewielki wzrost inwestycji, wyraźny wzrost nadwyżki eksportu nad importem oraz niewielki spadek udziału konsumpcji prywatnej.
Tabela 1.2. Struktura PKB w Polsce w latach 2013–2017 liczonego za pomocą metody wydatkowej (w %)
Wyszczególnienie20132014201520162017
Konsumpcjadóbriusługprzezgospodarstwa domowe(konsumpcjaprywatna)
Inwestycje
60,159,357,757,857,8
19,020,420,519,519,7
Wydatkirządowenazakupdóbriusług18,118,118,017,917,6 Eksportnetto(eksport–import) 1,9
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Produkt krajowy brutto jest mierzony również za pomocą metody dochodowej, zwanej również metodą kosztową. Metoda ta jest uznawana za metodę mało dokładną. Polega na zsumowaniu nakładów produkcyjnych oraz zysków. Są to przede wszystkim wynagrodzenia (rozumiane jako płace powiększone o narzuty płacowe, takie jak ubezpieczenia społeczne), amortyzacja, podatki skorygowane o subsydia, a także zyski, odsetki, przychody z najmu i inne dochody. Z definicji suma wydatków powinna być równa sumie dochodów, jednak dane na temat dochodów i wydatków pochodzą z różnych źródeł, więc nie są ze sobą zgodne [Coyle, 2018, s. 29]. Z uwagi na istotne różnice między wynikiem liczonym metodą dochodową i wydatkową w statystykach amerykańskich i brytyjskich PKB liczone metodą dochodową jest określane mianem dochodu narodowego brutto (gross domestic income). Kolejnym problemem związanym z zastosowaniem tej metody jest długi okres oczekiwania na uzyskanie kompletnych danych. Na przykład ostateczne dane podatkowe niezbędne do obliczenia zysków przedsiębiorstw w USA są dostępne dopiero po dwóch latach. Obliczenie PKB na podstawie danych wstępnych wymaga procedury ekstrapolacyjnej [Landefeld, Seskin, Fraumeni, 2008]. Jerzy Żyżyński dostrzega jeszcze jedną wadę tej metody kalkulacji PKB, którą jest problem dwukrotnego uwzględnienia podatku dochodowego od płac w procesie obliczania PKB. Podatek ten pojawia się jako pozycja „podatki” oraz jest częścią wynagrodzeń brutto. Ponadto z podatków są finansowane wynagrodzenia sektora publicznego, który też jest opodatkowany. W efekcie działa efekt mnożnikowy, który powoduje, że funkcja opisująca dochody budżetu względem stopy podatkowej jest wypukła i rośnie asymptotycznie do nieskończoności ze wzrostem stopy podatkowej do 100% [Żyżyński 2009; 2016].
2. Sprawiedliwość ekonomiczna w perspektywie naukowej
światach ta stała może wynosić np. 5%, co oznacza mniejszy średni poziom zysków, ale też mniejszą niepewność?
Stałe są zwykle powiązane z zasadami fundamentalnymi. W naukach ekonomicznych można się dopatrzyć pewnych przejawów odnoszenia się do zasad fundamentalnych, jednak ekonomiści nie mieli dotychczas zwyczaju koncentrowania się na tego rodzaju kwestiach. Wyraziste, całkowicie niezbędne nawiązanie do fundamentalnych zasad, jak zasada zachowania kapitału, druga zasada termodynamiki, zasada minimalnego działania, pojawiło się przy formułowaniu modelu kapitału i konstruowaniu rachunku kapitału ludzkiego [Dobija (red.), 2011].
Odkrywane i obliczane stałe są jakby łącznikiem z wiedzą wyższą, niedostępną ludzkim umysłom. Nie mamy przecież teorii ujawniającej pełną wiedzę o grawitacji, ale obliczenie stałej G pozwoliło na określenie wielkości przyspieszenia ziemskiego i osiągnięcie dużego postępu technicznego. Z kolei skoro oddziaływania grawitacyjne utrzymują struktury jak układ słoneczny w równowadze, to istnieje o tym pełna wiedza, ale poza obecnym dyskursywnym zasięgiem człowieka. Sugeruje się, że istniejący układ stałych warunkuje życie na Ziemi. Stała ekonomiczna nie jest może tej klasy. Jeśli jednak pomyśli się, że byłoby lepiej, gdyby była większa, powiedzmy 10% zamiast 8%, to należy też zauważyć zwiększenie zmiennej losowej s określającej tempo rozpraszania kapitału (zdolności do życia i istnienia) do średniej 0,1. Zatem zyski byłyby większe, ale też proces starzenia szybszy i życie ludzkie krótsze.
Liczbowa wartość stałej p została oszacowana na wielu dziedzinach ekonomii, jak: inwestowanie, stopy zysku, płace, pomiar kapitału ludzkiego, kształtowanie cen. Nie brak także odniesień historycznych. W książce Anny Pikulskiej-Robaszkiewicz [1999, s. 41] znajdujemy wzmiankę, że w republikańskim Rzymie roczna legalna stopa procentowa, rozstrzygająca spory między wierzycielami a dłużnikami, była określona jako 1/12 kapitału początkowego. Zauważmy, że w takim razie pożyczkobiorca płacił odsetki na poziomie 8,33% po upływie roku. Oznacza to, że w tym rozwiązaniu przyjęto, że gospodarowanie pomnaża kapitał w tempie rocznym 8%. Potwierdza to rachunek e0,08×1 – 1=0,083287, czyli 8,33%. Wiadomo z teorii [Garrison, 2006], że w ekonomii uznaje się istnienie naturalnej stopy procentowej, którą Knut Wicksell objaśnił jako stopę zapewniającą zrównoważoną ścieżkę wzrostu, w szczególności regulującą stosunki ekonomiczne między właścicielami kapitału a pożyczkobiorcami. Obszerną dziedziną stosowania stałej p są pomiary kapitału ludzkiego i wynagrodzeń, co znalazło wyraz w monografii [Dobija (red.), 2011] i w licznych pracach naukowych, takich autorów jak np.: Mieczysław Dobija [1998], Iwona Cieślak [2008, s. 289–303], Jurij Renkas [2012, 2016b], Wojciech Kozioł [2010, s. 73–100, 2014]. Bardzo konkretne wyniki uzyskuje się, obliczając kapitał ludzki i adekwatne wynagrodzenie w krajach zachodnich, gdzie płaca minimalna określona przepisami jest w pełni zgodna z odpowiednim wynagrodzeniem teoretycznie obliczonym przy wykorzystaniu stałej p. Pragnienie tych zarobków jest silnym motywem migracyjnym z krajów biedniejszych. Z punktu widzenia teorii płaca minimalna należy się pracownikowi o minimalnym kapitale ludzkim, czyli osobie w wieku 17–18 lat bez profesjonalnego wykształcenia i doświadczenia zawodowego.
2.7. Rola stałych w teoriach naukowych i stała ekonomiczna potencjalnego wzrostu kapitału 93
W tabeli 2.3 umieszczono przykładowe obliczenie godziwej płacy minimalnej dla USA. W USA federalna minimalna godzinowa płaca wynosi 7,25 USD, a koszty pracy są 7,25×1,062=7,70 USD, ponieważ pracodawca płaci składkę emerytalną 6,2%. Stawka 7,25 USD obowiązuje w 21 stanach; w pozostałych stawki są większe6 .
Przyjmuje się, że nastolatek (17 lat) dorastał w czteroosobowej rodzinie typu 2+2. Według badań miesięczne koszty utrzymania szacuje się kwotą 500 USD z przedziału [480, 530] USD. Liczba lat kapitalizacji to 17 lat życia. Odpowiednie liczby dla Polski to 850 zł/mc, 18 lat i legalna płaca minimalna 2 250 zł.
Tabela 2.3. Godziwe wynagrodzenie minimalne w USA jako funkcja stałej p
WielkośćFormułaWartość USD
Skapitalizowanekosztyutrzymania, t =17lat H( p)=12×500×((ept –1)/p)217214
Godziwewynagrodzenie W = p×H( p)17377
Wynagrodzeniemiesięczne(WM)
Wynagrodzeniegodzinowe
Kosztypracy(szacunkowe)(KP)
WM = W/121538
WM/176godzin8,74
KP =1,062×7,25USD/godz.7,70
Procentzgodnościpłacyfederalnej7,70USD/8,74USD 88%
Procentzgodnościpłacywpozostałychstanach1,062×10USD/8,74USD Średni%zgodności
(88+121)/2=104,5%
Rozliczeniedochodówwrodzinie(dwieosobypracują,2×1538USD)
Dochodyrodziny2×1538USD 3076USD
Składkaemerytalna(20%)0,2×3076USD615USD
Składkanaochronęzdrowia0,1×3076USD308USD
Fundusznakosztyutrzymania3076–615–3082153USD
Kosztyutrzymanianaosobę2153/4538USD
Funduszemerytalnyw60.Rokużycia308×12×(1+0,03)43 –1)/0,03315948USD
Źródło: opracowanie własne.
Koszt miesięczny utrzymania w cztero- lub pięcioosobowej rodzinie stanowi wstępne oszacowanie na podstawie analiz dostępnych danych. Statystyki nie podają jednoznacznie tego rodzaju wielkości, dla której minimum socjalne stanowi ograniczenie górne. Ważne jest ścisłe respektowanie kategorii kosztu, jako nakładu celowego,
6 W 2016 r. najwyższe stanowe wynagrodzenie minimalne obowiązuje w Massachusetts i Kalifornii – 10 USD za godzinę pracy. Niewiele mniejsze są na Alasce (9,75 USD) oraz Rhode Island, Vermont i Connecticut (9,60 USD). Największy procentowy wzrost płacy wprowadził stan Nebraska. Zwiększenie stawki z 8 do 9 USD oznacza zmianę o 12,5%. Najmniejszą podwyżkę zrealizował rząd stanu Nowy Jork. Minimalne wynagrodzenie godzinowe zwiększyło się tam jedynie o 3% – z 8,75 do 9 USD. https://wynagrodzenia.pl/monitor-plac/ktore-stany-w-usa-podniosly-place-minimalna-w-2016-roku (dostęp: 12.11.2016).